Friedrich Schleiermacher

Sobre os diversos métodos de tradución

Versión galega de Silvia Duarte

O feito de que un discurso se traslade dunha lingua para outra preséntasenos

sempre de formas moi diversas: dunha banda, cando a través da lingua as persoas, que

nun principio talvez se encontran distanciadas unha da outra polo diámetro da terra, se

poden poñer en contacto; cando nunha lingua se poden incluí-los produtos doutra morta

xa pasados moitos séculos, de modo que, por outra banda, non podemos ir máis alá do

ámbito dunha lingua para dar coa mesma imaxe, xa que non só son dialectos de distintas

tribos dun pobo e as distintas evolucións da mesma lingua ou dialecto de varios séculos

que xa nun sentido máis estricto conforman varias linguas e que non poucas veces

precisan dunha interpretación completa entre ámbalas dúas; mesmo contemporáneos

separados non polo dialecto, só a partir das diferentes clases sociais, que por medio do

contacto pouco ligado na súa educación se afastan entre si e por veces só poden

entenderse a través dunha mediación semellante. E logo non acontece que a miúdo nos

vemos forzados a traduci-lo discurso doutro que vén sendo ben parecido ó noso, mais

con outro sentido e disposición? Cando nós, de feito, sentimos que as mesmas verbas da

nosa boca terían un sentido ben distinto ou, polo menos, aquí un contido máis forte e alí

un máis feble ca na súa, e que se quixermos expresa-lo mesmo que aquel quería dicir

empregariamos á nosa maneira palabras e expresións ben distintas: semella así que, a

medida que definímo-lo sentimento máis de preto e este torna pensamento, estamos a

traducir. Si, o noso propio discurso témolo que traducir de cando en cando despois dun

tempo de querermos volver de verdade apropiarnos del. Ademais, non só se pon en

práctica esta destreza de transplantar a terreo alleo o que unha lingua produce no eido

das ciencias e das artes discursivas, e como resultado amplia-lo círculo de acción dos

produtos da mente, senón que tamén se pon en práctica no intercambio comercial entre

cada un dos diferentes pobos e nos intercambios diplomáticos de gobernos

independentes entre si, dos cales cada un adoita falarlles ós outros só na súa propia

lingua, cando eles, sen se valeren dunha lingua morta, se manifestan a favor dunha

estricta paridade.

Como é natural, por suposto que non todo o que se encontra neste vasto círculo

queremos incluílo no presente estudo. Esa necesidade de tamén traducir dentro da nosa

propia lingua e dialecto, máis ou menos unha necesidade momentánea do espírito, está

precisamente tamén demasiado limitada no seu efecto ó momento como para precisar

doutra dirección ca aquela do sentimento; e se se tivesen que dar regras sobre isto só

poderían ser aquelas a través de cuxo cumprimento o ser humano acade un estado de

ánimo moral puro para que o sentido tamén permaneza aberto para o menos afín.

Deixamos agora isto a un lado e parámonos primeiro coa tradución dunha lingua

estranxeira para a nosa; poderemos distinguir aquí tamén dous eidos distintos —por

suposto que non dun xeito ben certeiro, tal e como iso, pois, raras veces se dá, senón

que só con límites borrosos, aínda que si cando o punto final se ve suficientemente

claro—. O intérprete, de feito, desempeña o seu traballo no ámbito da vida do comercio;

o verdadeiro tradutor, principalmente, no ámbito da ciencia e da arte. Se esta definición

de palabras se encontra arbitraria, xa que a miúdo se entende máis por interpretación o

oral e por tradución o escrito, entón descúlpaselle-la comodidade pola presente

necesidade, e máis cando de feito ámbalas dúas definicións non se atopan de ningún

modo tan afastadas. Ó campo da arte e da ciencia axéitaselle-la escrita, a través da que

só as súas obras se tornan persistentes; interpreta-los produtos científicos ou artísticos

de boca en boca sería tan inútil como imposible aparenta ser. Nos negocios, pola contra,

a escrita é só un medio mecánico; o tratamento oral é aquí o natural e toda

interpretación escrita, en realidade, non cómpre máis ca tela en conta coma o rexistro

dunha oral.

Moi próximos ó espírito e mais ó estilo vencéllanse a este eido outros dous que,

non obstante, crean unha ponte coa gran diversidade de temas alí relevantes: un cara ó

eido da arte e outro cara ó da ciencia. De feito, todo proceso no que existe interpretación

é, por un lado, unha acción cuxa secuencia queda recollida en dúas linguas diferentes,

aínda que tamén a tradución de escritos de tipo puramente narrativo ou descritivo, a cal,

xa que logo, só traslada a secuencia xa descrita dunha acción cara a outra lingua, pode

aínda de por si conter moito labor de intérprete. Canto menos se manifeste o autor no

orixinal, canto máis actúe unicamente como órgano interpretativo do tema e vaia acorde

ó espazo e ó tempo, tanto máis se presenta a translación coma unha simple

interpretación. Relaciónase así o tradutor de artigos de prensa e de libros de viaxes

comúns en primeiro termo ó intérprete, e pode resultar ridículo se o seu traballo ten

maiores aspiracións e por este quere ser considerado coma un artista. Polo contrario,

canto máis predomine o estilo propio do autor na tradución e canto máis este siga

calquera orde elixida libremente ou determinada por medio da impresión, tanto máis

entra en xogo xa o seu traballo no eido máis elevado do artístico e despois xa tamén o

tradutor ha de incorporar outros esforzos e destrezas ó seu traballo e, noutro sentido,

darse a coñecer como o intérprete á par do seu autor maila lingua deste. Por outro lado,

por regra xeral, todo proceso no que se interpreta é unha definición dun caso particular

segundo normas concretas; a translación realízase só para os participantes, ós cales lles

resultan suficientemente coñecidas estas normas, e cuxas expresións se establecen en

ámbalas dúas linguas, ben segundo a norma ben segundo o uso, e con aclaracións

recíprocas. Acontece, non obstante, algo diferente cos procesos, aínda que a miúdo se

asemellen moito á forma daqueles, a partir dos que que se establecen novas normas.

Canto menos se poidan reconsiderar estas como algo particular entre unha xeneralidade

suficientemente coñecida, tanto máis coñecemento científico e prudencia require o

proceso de escritura e tanto máis coñecemento referencial e lingüístico precisará tamén

o tradutor no seu cometido. Nesta xerarquía dobre, xa que logo, imponse aínda máis o

tradutor sobre o intérprete no ámbito que lle é máis propio, nomeadamente naqueles

produtos intelectuais da arte e da ciencia nos que, por un lado, a habilidade

combinatoria libre característica do autor, o espírito da lingua xunto co sistema

establecido nela das ideas e da suxestión dos estados emocionais, polo outro, veñen

sendo todo. O tema xa de ningún modo domina, senón que se ve dominado pola idea

maila emoción, moitas veces conformado por medio do discurso e existindo só ó tempo

que este.

E logo en que se fundamenta esta diferenza significativa que cadaquén

interioriza no que ás zonas estremeiras se refire, mais que nos límites máis extremos nos

cega con máis intensidade? Na vida dos negocios un teno, a maioría das veces, diante

dos ollos, polo menos no que atinxe ós temas definidos coa maior precisión posible;

tódolos procesos teñen en certa medida un carácter aritmético ou xeométrico, unha cifra

e unha medida que sempre serven de axuda; e mesmo con aqueles conceptos, os cales

segundo a expresión dos vellos que máis ou menos se asimilan e se designan por medio

dunha serie de palabras que na vida corrente van e veñen cun significado vago, pronto

xorde a través da norma e do hábito un uso establecido de palabras concretas; sempre e

cando o orador non force intencionadamente, ou peque de irreflexión, para falsear con

vaguidades ocultas: así, ó coñecedor da materia e da lingua resúltalle perfectamente

comprensible e, en todo caso, prodúcense só diferenzas insignificantes no uso da lingua.

Precisamente así, que unha expresión nunha lingua se corresponda con outra noutra

lingua é algo sobre o que raras veces cabe dúbida e que non se podería suscitar de xeito

directo. Por iso a translación neste eido resulta case que só un traballo mecánico, que

calquera cun coñecemento modesto de ámbalas dúas linguas pode desempeñar e no cal

pouca diferenza vai do mellor ó peor, obviamente, sempre e cando se evite o erróneo.

Cos produtos da arte e da ciencia, non obstante, de teren que ser transplantados dunha

lingua cara a outra, teranse en consideración dúas cuestións, polo que a relación muda

por completo. Se de feito entre dúas linguas a cada palabra dunha lle correspondese

exactamente unha na outra lingua, expresándose en igual medida o mesmo concepto; se

as súas flexións establecesen as mesmas relacións e os seus conectores se confundisen

entre si, de modo que as linguas de feito só fosen diferentes ó oído, entón, tamén no

eido da arte e mais da ciencia todo acto de traducir, en canto que a través deste só se

teña que transmiti-lo coñecemento a partir do contido dun discurso ou dun escrito, sería

xusto tan puramente mecánico coma o da vida comercial, e un podería dicir de calquera

tradución, coa excepción dos efectos que producisen o ton maila entoación, que o lector

estranxeiro se coloca así á par do nativo en relación ó autor maila súa obra. Agora ben,

acontece xustamente ó contrario con tódalas linguas que non se encontran tan próximas,

que case que se poden considerar só como dialectos diferentes, e canto máis se

distancian orixinaria e temporalmente unha da outra tanto máis que a ningunha palabra

dunha lingua lle ha corresponder exactamente outra na outra, que ningún tipo de flexión

dunha ha englobar xustamente a mesma variedade de casos coma na outra. Mentres que

esta irracionalidade, que eu dou en chamar así, atravesa tódolos elementos de dúas

linguas, tamén ten que, por suposto, alcanzar ese ámbito das relacións burguesas.

Resulta, non obstante, obvio que aquí esta exerce ben menos forza así como tampouco

ten influencia ningunha. Tódalas palabras que expresan obxectos e accións sobre os que

se pode tratar, téñense, por así dicir, en consideración, e se a sutileza baleira e cauta de

máis aínda quixese rexeitar unha posible validez desigual das palabras, entón

directamente o propio obxecto ha compensar todo. Acontece algo distinto co que

pertence ó eido da arte e mais da ciencia, e en xeral onde predomina máis o concepto

que co discurso se volve un e non o obxecto, cando cuxo signo talvez arbitrario, aínda

que ben fixado, acompaña só a palabra. Pois que infinitamente difícil e enredado se

torna aquí o asunto! Que coñecemento en concreto e que dominio de ámbalas dúas

linguas presume! E con qué frecuencia cando non se atopa unha expresión equivalente a

partir dun consenso común os máis expertos na materia mailos lingüistas máis eruditos

se poñen en desacordo de xeito significativo ó quereren determinar cal é o que máis se

aproxima. Isto resulta aplicable precisamente tanto ás expresións artísticas vivas das

obras poéticas, coma ó máis reproducido, ó máis inaccesible e ó máis xeral dos

obxectos característicos da ciencia máis elevada.

A segunda, pois, a través da que o verdadeiro traducir se torna nun asunto

completamente distinto ó do simple interpretar vén a ser esta. Sempre que o discurso

non estea ligado a obxectos ou a feitos externos que están á vista, os cales só cómpre

expresar; onde tamén o orador pense máis ou menos de xeito independente e, polo

tanto, tamén se queira expresar: o orador encóntrase nunha relación dobre con respecto

á lingua, e o seu discurso só será comprendido correctamente na medida en que esta

relación sexa percibida correctamente. Por un lado, todo individuo se atopa no poder da

lingua que fala; este xunto con todo o seu pensamento é un produto desta. O individuo

non é quen de pensar con total precisión naquilo que cae fóra dos límites desta; a forma

dos seus conceptos, o modo e mailos límites da súa unión sonlle predeterminados pola

lingua na que naceu e se criou; o entendemento maila fantasía vencéllanse a través dela.

Por outro lado, non obstante, toda persoa cando pola súa parte mentalmente pensa con

liberdade conforma de por si tamén a lingua. E logo se non de que outro modo a partir

destas influencias se habería de conformar e desenvolver a partir do seu estado

primitivo inicial até transformarse por completo en ciencia mais en arte? Neste sentido,

xa que logo, vén sendo o poder intenso do individuo o que crea novas formas co

material maleable da lingua, inicialmente só co fin momentáneo de transmitir unha

conciencia pasaxeira, e as cales en maior ou menor medida permanecen na lingua, que ó

seren aceptadas por outros se seguen a espallar de xeito construtivo. Si, pódese dicir que

só na medida en que un exerce tal efecto sobre a lingua merece ser examinado máis aló

do seu ámbito inmediato de sempre. Todo discurso se extingue necesariamente con

prontitude, o cal unha e outra vez se pode pronunciar dun modo concreto a través de

miles de voces; só pode e é quen de perdurar durante máis tempo aquel que conforma

un novo momento na propia vida da lingua. De aí que todo discurso libre e elevado

queira ser considerado de dúas maneiras, en parte debido ó espírito da lingua de cuxos

elementos este se conforma: por un lado, como ligado e condicionado por ese espírito e

a partir del manifesto na viva produción falada; por outro lado, este quere ser

considerado a partir da disposición do orador como a súa realización, xustamente como

producido e explicable só a partir da súa natureza. Si, todo discurso deste tipo só se

comprende no sentido elevado da palabra, se ámbalas dúas relacións deste en conxunto

se comprenden na súa verdadeira relación dunha fronte a outra de modo que se saiba cal

das dúas predomina en xeral ou en determinadas partes. O discurso tamén se comprende

como un acto do falante só cando se sente simultaneamente onde e como o emocionou a

forza da lingua, cara onde serpeou o bulir fugaz das ideas baixo o seu control, onde e

como se mantivo nas súas formas a fantasía divagante. O discurso tamén se comprende

como produto da lingua e como expresión do espírito desta só cando, por exemplo, se

sente que só así puido pensar e falar un grego, que só así esta lingua puido influír nun

espírito humano, ó tempo que un sente que só así este home puido pensar e fala-lo

grego, só así puido aprehender e moldea-la lingua, só así se revela o seu dominio da

riqueza lingüística, só un sentido activo da medida e do son melodioso, só a súa

habilidade pensante e creativa. Se ben a comprensión neste eido incluso na propia

lingua resulta complexa xa de por si e encerra un afondamento preciso e profundo no

espírito da lingua e na idiosincrasia do escritor: como non haberá ser logo unha arte

elevada cando se trata dos produtos dunha lingua estranxeira e afastada! Aquel, pois,

que de feito se apropiou desa arte do entendemento a través dos esforzos máis

entusiastas pola lingua, a través dun coñecemento preciso de toda a historia do pobo e

mais a través do recordo máis vivo de determinadas obras mailos seus autores, aquel,

pois, mais tamén só aquel, pode tamén entusiasmarse con transmitirlles ós seus

camaradas nacionais e contemporáneos a mesma comprensión das obras mestras da arte

e mais da ciencia. Mais as vacilacións teñen que se amorear cando este se pon a

traballar, cando este quere determinar de xeito máis preciso os seus obxectivos e sopesa

os seus medios. Ten que sentar diante de dúas persoas que se encontran tan distantes a

unha da outra como o seu compatriota ignorante da lingua do escritor e mailo escritor

mesmo e poñelos nunha relación tan directa como o é a dun escritor mailo seu lector

nativo? Ou tamén cando este só quere transmitírlle-la mesma comprensión ós seus

lectores e con igual gozo, do cal este se alegra, e no que de feito as trazas do esforzo

fican plasmadas e o sentimento do alleo permanece mesturado: como vai dar xa

conseguido isto, non digamos aqueloutro, cos seus medios? Os seus lectores para

comprender teñen que, xa que logo, capta-lo espírito da lingua que lle era propia ó

escritor, teñen que ser quen de percibi-lo modo particular de pensar e de sentir deste, e

para conseguir ámbalas dúas cousas non lles pode ofrecer máis cá lingua que lles é

propia, a cal en realidade non coincide con aqueloutra en ningún punto, e ó tempo que el

mesmo percibe o seu escritor ora con máis ou con menos brillantez e ora con máis ou

menos admiración e recoñecemento. Non semella a tradución, vista así, unha empresa

estúpida? De aí que na desesperación por acadar esta meta ou, se se quixer mellor, antes

de que se dese acadado, cumpría facerse unha idea clara disto e inventar outros dous

tipos, non polo verdadeiro sentido artístico e lingüístico, senón pola necesidade

intelectual dunha banda e pola arte intelectual doutra, fornecéndose un coñecemento de

obras de linguas estranxeiras nas que de entre aquelas dificultades algunhas se despexan

de xeito forzado e outras se resolven de modo agudo, mais a idea exposta aquí da

tradución abandónase por completo; referímonos á paráfrase e á imitación. A paráfrase

quere domea-la irracionalidade das linguas, mais só de xeito mecánico. Esta pretende

que no caso de que non atope unha palabra na miña lingua que se corresponda á da

lingua orixinal, que intente dar logo co seu valor o mellor posible a través da adición de

definicións máis restrictivas ou máis extensivas. Así é que, en maior ou menor medida,

esta opera entre o tedioso mailo insufrible dun xeito pesado entre unha acumulación de

detalles soltos. Deste modo, quizais esta poida reproduci-lo contido cunha precisión

limitada, mais a impresión que ofrece é a de completo rexeitamento, dado que o

discurso vivo fica irrecuperablemente morto; ademais, calquera intuiría que algo así non

podería saír orixinalmente do ánimo dunha persoa. A paráfrase procede cos elementos

de ámbalas dúas linguas igual ca se fosen símbolos matemáticos que a través da

multiplicación ou da redución se reducen a un mesmo valor e nin o espírito da lingua

transformada nin o da orixinal se poden manifestar neste proceso. Ademais, cando a

paráfrase aínda psicoloxicamente busca indica-las trazas da conexión das ideas, onde

estas son vagas e se queren perder, mediante frases entre parénteses que se adoptan

como apoios, así mesmo nas composicións complexas loita por defende-la posición dun

comentario, e nin moito menos quere ser reducida ó concepto de tradución. A imitación,

pola contra, cede ante a irracionalidade das linguas; admite que un non sería quen de

producir copia ningunha noutra lingua a partir dunha obra de arte do discurso, a cal se

correspondese de modo exacto en cada unha das súas partes coas do orixinal, senón que

entre a disparidade das linguas coa que considerablemente tantas outras diferenzas se

interrelacionan non queda outra máis ca elaborar unha imitación, un todo composto

marcadamente por diferentes partes das do orixinal, que, non obstante, co seu efecto se

achega a ese todo tanto como a disparidade do material o permita. Agora ben, tal

imitación xa non é máis aquela mesma obra, tampouco baixo ningún concepto o espírito

da lingua orixinal se ten que manifestar nin resultar eficaz, ó contrario, precisamente ó

estraño que desta se xerou se lle ha de atribuír algo distinto, senón que máis ben unha

obra deste tipo, tendo en conta a disimilitude da lingua, dos costumes, da cultura, só ten

que na maior medida do posible se-la mesma para os seus lectores, tal e como o

conseguiu o orixinal cos seus lectores; en canto que haxa que salva-la impresión da

monotonía, abandónase a identidade da obra. O imitador, xa que logo, non quere en

absoluto que ámbolos dous, o autor e mailo lector da imitación, entren en contacto

porque non considera posible unha relación directa entre eles, senón que só lle quere

ofrecer a este último unha impresión semellante á que percibiron os falantes da mesma

lingua e contemporáneos do orixinal. A paráfrase emprégase máis no eido científico,

mentres que a imitación no de belas artes; e así como todo o mundo admite que unha

obra de arte a través da paráfrase perde a musicalidade, o esplendor e todo o seu contido

artístico, así é que ninguén tivo aínda a insensatez de querer darlle o contido dunha obra

mestra científica a unha imitación. Non obstante, ámbolos dous métodos non lle

abondan a aquel que convencido do valor dunha obra foránea pretende espalla-lo

mesmo efecto desta entre os falantes da súa mesma lingua e que se guía polo concepto

máis estricto da tradución. De aí que, dada a súa desviación deste concepto, ámbolos

dous non se poidan avaliar aquí dun xeito máis aproximado; só aparecen aquí a modo de

liña divisoria para o ámbito que nos ocupa.

Agora ben, o verdadeiro tradutor que de verdade consegue que se encontren

estas dúas persoas totalmente distanciadas, o autor mailo seu lector, e a este último, non

obstante, sen forzalo a saír do círculo da súa lingua materna querer axudalo do xeito

máis axeitado e completo posible na comprensión e gozo do primeiro: que vías pode

seguir neste caso? Na miña opinión só existen dúas: ou o tradutor deixa tranquilo o

autor o máximo posible e lle achega o lector, ou deixa tranquilo o lector o máximo

posible e lle achega o autor. Ámbalas dúas se diferencian tanto unha da outra que, sen

lugar a dúbida, unha delas se ten que seguir o máis estrictamente posible, mais de

calquera mestura xorde necesariamente un resultado soberanamente pouco fiable, e do

que hai que coidarse é de que tanto o autor coma o lector se perdan por completo. A

diferenza entre ámbolos dous métodos, e que isto resulte nunha relación dun contra

outro, ten que ser plausible de contado. No primeiro caso é precisamente o tradutor quen

a través do seu traballo se esforza por restituírlle ó lector a comprensión da lingua do

orixinal que a este lle falta. A imaxe concreta, o efecto concreto, que el mesmo tal cal

extrae da obra a través do coñecemento da lingua orixe, busca transmitírllelo ós lectores

e, así, atraelos cara á súa posición que en principio a estes lles resulta allea. Mais se a

tradución, por exemplo, quere deixar fala-lo seu autor latino tal e como el como alemán

lles tería falado e escrito ós alemáns, entón a tradución case que non despraza só

precisamente o autor até a posición do tradutor, xa que tampouco a este lle fala alemán,

senón latín, máis ben esta introdúceo directamente no mundo lector xermano e

convérteo no seu igual; e precisamente este vén a se-lo outro caso. A primeira tradución

será perfecta dentro das da súa clase se se pode dicir que se efectivamente o autor

aprendese un alemán tan bo coma o tradutor latín non traduciría a súa obra escrita

orixinalmente en latín dun modo diferente, tal e como o tradutor de feito fixo. A outra,

non obstante, ó non amosar cómo traduciría o propio autor, senón cómo el como alemán

escribiría orixinalmente en alemán, ten outro estándar da perfección ben máis

complexo, como se se puidese afirmar cándo os lectores xermanos en xeral se chegarían

a converter en especialistas e contemporáneos do autor, posto que a obra lles resultaría

completamente a mesma tal e como agora lles resulta a tradución, dado que o autor

pasou a ser un alemán. Estes métodos, evidentemente, poñen na mira a todos aqueles

que se serven da fórmula de que se debe traducir un autor tal e como el mesmo

escribiría en alemán. A partir desta confrontación, aclárase ben de contado qué distinto

pode se-lo proceso detallado a grandes trazos e cómo todo habería virar incomprensible

e contraproducente se no mesmo traballo se quixesen muda-los métodos. Gustaríame,

non obstante, seguir tamén mantendo que ademais destes dous métodos non pode haber

un terceiro que baralle un obxectivo concreto. De feito, non existen máis modos

posibles de proceder. As dúas partes separadas teñen ou que encontrarse nun punto

intermedio, e este ha ser sempre o do tradutor, ou unha haberá de estar á disposición da

outra, e de aí que unha caia no eido da tradución e a outra se introduza, de se-lo noso

caso, os lectores alemáns, na lingua latina, ou, pola contra, se apodere por completo dela

até a transformación. Polo tanto, o que se diga a maiores das traducións segundo a letra

e mailo sentido, das literais e das libres, qué expresións ademais se puideron aceptar e

se tamén existen estes distintos métodos, haberá de remitirse a eses dous. De se teren

que sinalar a partir de aquí erros e virtudes, entón o fiel e o axeitado ou o moi literal e o

moi libre dun método haberá ser distinto ó do outro. De aí que a miña intención, dando

de lado tódolos detalles verbo deste tema con respecto ás cuestións xa tratadas entre os

entendidos en arte, é a de só observa-los trazos xerais deses dous métodos para prepara-

lo razoamento, observar onde as vantaxes e as dificultades características dun

conforman aqueloutro, onde cada un polo seu lado acada na mellor medida do posible o

propósito da tradución e onde están os límites da aplicabilidade de cada un. Dunha

visión xeral como tal, pois, quedan dúas cousas por facer, e para o que este ensaio só

ven sendo unha introdución. Poderíanse elaborar unhas instrucións para cada un dos

dous métodos que se refiren ós diferentes tipos de discurso, e poderíanse comparar,

xulga-los intentos máis destacables que se fixeron segundo ámbalas dúas visións e así

ilustrar aínda máis a cuestión. Iso teño que deixárllelo a outros ou deixalo, cando

menos, para outra ocasión.

Aquel método que se esforza en ofrecerlle ó lector por medio da tradución a

impresión que como alemán obtería a partir da lectura da obra na lingua orixinal,

primeiro ten que, por suposto, determinar qué comprensión, por así dicir, esta quere

copiar da lingua orixe, porque hai algo que non debe copiar e algo que non é quen de

copiar. Trátase esta dunha comprensión de parvuliños que aínda con dificultade e case

que de modo vergoñento se atrapalla cos detalles e por iso non progresa cara a unha

visión global do todo, cara a unha captación viva do contexto. Mentres a clase culta dun

pobo, en xeral, non teña experiencia ningunha dunha inmersión profunda nunha lingua

estranxeira, así, aqueles que por medio do seu bo xenio chegaron máis lonxe queren

permanecer sen realizar traducións deste tipo, pois se quixeren toma-la súa propia

comprensión como modelo, aínda se lles entendería menos e menos transmitirían, mais

no caso de que a tradución destes representase a comprensión común, entón a obra tosca

non podería ser recitada con sentimento dende o escenario a tempo. Nunha época así, xa

que logo, incluso as imitacións poden espertar ou incrementa-lo interese polo

estranxeiro e as paráfrases preparar unha comprensión xeral para así abrírlle-lo camiño a

vindeiras traducións1. Mais existe outra comprensión, a cal ningún tradutor é quen de

imitar. Pensemos, pois, nesas persoas marabillosas, así como a natureza de cando en

cando se encarga de enxendrar, para amosar, por así dicir, que en determinados casos

tamén poden destruí-los límites do populismo, persoas que senten certa afinidade

peculiar por unha existencia estraña, que viven e pensan nunha lingua estranxeira e nos

produtos desta dun xeito moi íntimo, e que mentres se ocupan de cheo dun mundo

1 Esta, en xeral, aínda era a situación dos alemáns daquela época á que Goethe (A. m. Leben III. S. 111.) se refire ó falar de traducións en prosa tamén de obras líricas, e que tiñan que ser máis ou menos paráfrases por seren máis útiles para a formación da xuventude, e até ese punto concordo con el totalmente; pois daquela só se podía facer comprende-la inventiva da arte poética estranxeira pola súa métrica e polo seu valor musical, mais aínda non podía haber recoñecemento ningún. Mais o que non podo crer é que tamén agora o Homero de Voss e o Shakespeare de Schlegel só teñan que servir para o entretemento dos eruditos e, moito menos, que aínda agora tamén unha tradución prosaica de Homero teña que ser útil para o verdadeiro gusto e para a formación en letras, senón que para os nenos tería que valer unha adaptación coma a de Becker, e para os adultos, novos e vellos, unha tradución métrica, como de feito tal vez aínda non teñamos; entre estas dúas xa non sabería agora pór nada máis de utilidade.

estranxeiro deixan tornar alleo o mundo e maila lingua de seu; ou tamén esas persoas,

que, por así dicir, están decididas a presenta-la riqueza da lingua na súa completa

extensión, ó igual cá de calquera outra lingua que poidan alcanzar, e a poñelas por

completo á par e que ó vestilas acaian coma un guante: atópanse nun punto onde o valor

da tradución é nulo, pois na aprehensión da obra estranxeira tampouco se dá a menor

influencia da lingua materna e a súa comprensión de ningún modo se fai na lingua

materna, senón que se domestican por completo de modo consciente directamente na

propia lingua orixinal; tampouco senten ningunha inconmensurabilidade entre o seu

pensamento e a lingua na que len, de modo que tampouco ningunha tradución pode

acadar ou representa-la súa comprensión. E como se adoitaba dicir cando se quería

traducir para eles: a auga hai que vertela no mar e non no viño, así estes dende a súa

superioridade tamén adoitan, e non sen razón, sorrir con pena ante os intentos que neste

eido se fan, pois se de feito ó público para quen se traduce lle dese igual non se

requiriría este esforzo. A tradución refírese, polo tanto, a unha condición que se atopa

entremedio destes dous, e o tradutor, pois, ten que marcarse como meta ofrecerlle ó

lector unha imaxe e un gozo tal e como o que lle ofrece a lectura da obra en lingua

orixinal á persoa culta, a quen nós no mellor sentido da palabra damos en chamar a

entusiasta e coñecedora, a quen a lingua estranxeira lle resulta familiar mais non deixa

de resultarlle estraña, a cal xa non ten que volver pensar cada elemento na lingua

materna coma os estudantes, senón que é quen de comprende-lo todo, e que tamén alí

onde máis goza de xeito ininterrompido da beleza dunha obra sempre é consciente de

onde se diferencia a lingua da súa materna. Aínda así, despois de establecermos estes

puntos, o círculo de acción maila definición deste xeito de traducir aínda che nos queda

cambaleando ben. Unicamente observamos que ó igual que o gusto pola tradución pode

xurdir cando unha determinada habilidade para traballar con linguas estranxeiras está

estendida entre as clases cultas dun pobo, de igual maneira irá tamén medrando a arte e

o listón colocándose cada vez máis alto canta máis afección e coñecemento de obras

estranxeiras se espalle e se saliente entre a xente que se formou e afixo o oído, sen

tampouco facer dos consumidores lingüísticos o seu propio negocio; mais ó mesmo

tempo tampouco podemos negar que cantos máis lectores receptores haxa para tales

traducións, tanto maiores viran as dificultades da empresa, sobre todo cando se

observan os produtos característicos da arte e da ciencia dun pobo, que en verdade son

os temas máis importantes para o tradutor. De feito, como a lingua é un ente histórico

non existe tampouco un verdadeiro significado para ela sen significado para a súa

historia. As linguas non se inventan, e tamén calquera traballo puramente arbitrario

sobre estas e con estas é necio, mais as linguas si que se van descubrindo ós poucos, e a

ciencia e maila arte son as forzas polas que este descubrimento se fomenta e se

completa. Toda mente destacada, na que unha parte das visións do pobo se forma

idiosincrasicamente segundo unha destas dúas formas, traballa e maniféstase por este

motivo na lingua, e as súas obras, xa que logo, teñen que conter tamén unha parte da súa

historia. Isto ocasiónalle a quen traduce obras científicas grandes dificultades,

insalvables con frecuencia, pois quen armado de coñecementos suficientes le unha obra

destacada deste tipo na lingua orixinal non terá doado fuxir do influxo desa mesma na

lingua. Este percibe qué palabras, qué asociacións se lle aparecen aí aínda co primeiro

fulgor da novidade; ve cómo estas a través da necesidade especial deste pensamento e a

través do seu poder denotativo se coan na lingua, e esta observación determina moi

significativamente a impresión que recibe. Reside, pois, na tarefa da tradución

reproducirlle precisamente tamén isto ó lector, se non pérdese a miúdo unha parte moi

importante do que lle vai destinado. E logo como se consegue isto? Pois, en concreto,

cantas veces a unha palabra nova do orixinal non lle acae xusto mellor unha vella e de

uso na nosa lingua, de modo que o tradutor, aínda cando quixer amosa-la lingua da

obra, debería evitar colocar no sitio un contido estraño e, polo tanto, tamén debería

evitalo no ámbito da imitación! Cantas veces aínda podendo reproduci-lo novo polo

novo acontece que a estrutura maila raíz da palabra que máis se lle asemella non

reproduce o sentido do xeito máis fiel, e até mesmo pode suscitar outras reminiscencias

cando non estraga directamente o contexto! Terá que conformarse con dar recuperado o

descoidado noutras pasaxes onde o autor usou palabras de uso común e, polo tanto,

acadar en conxunto aquilo que en cada caso concreto non é quen de acadar. Mais a

partir da escolla léxica dun mestre nun contexto amplo, a partir do seu uso de palabras e

raíces léxicas da familia, percíbense escritos que en gran medida se remiten os uns ós

outros: cómo se ha sentir afortunado quen traduce cando o sistema de conceptos e

signos é totalmente diferente na súa lingua ós da lingua orixe e cando as raíces léxicas

no canto de se superpoñeren de xeito paralelo máis ben se atravesan nas direccións máis

estrañas. De aí que non sexa posible que o uso lingüístico do tradutor coincida

precisamente en todo momento co do autor. Neste punto, xa que logo, terá que

acontentarse con acadar en casos concretos o que non é quen de acadar en conxunto.

Este estableceralle como condición ós seus lectores que en relación a un texto, a

diferenza dos lectores nativos, non pensen precisamente de xeito tan estricto nos

demais, senón que cadaquén analice máis para si, polo que aínda o teñen que gabar se a

miúdo en determinados textos tamén sabe preservar de determinadas partes destes certa

uniformidade no tocante ás cuestións máis importantes: que unha palabra non reciba

unha morea de acepcións totalmente diferentes ou que na tradución impere unha

variedade pintoresca cando na lingua orixe se observa un vínculo fixo da expresión.

Estas dificultades amósanse sobre todo no eido da ciencia; existen outras, e non

menores, no eido da poesía e da prosa elaborada nos que precisamente o elemento

musical da lingua, que se manifesta no ritmo e na mudanza de ton, posúe un significado

excepcional e máis elevado. Todo o mundo percibe que o espírito máis sutil, a maxia

máis elevada da arte se perde nos seus produtos máis perfectos cando isto pasa

desapercibido ou se destrúe. O que ademais, neste sentido, ó lector agudo lle chama a

atención do orixinal por peculiar, por intencionado, por operativo para o ton e maila

disposición do ánimo, por decisivo para o acompañamento mímico ou musical do

discurso: iso tamén o noso tradutor o ten que trasladar. Mais cantas veces, si, xa é case

un milagre se un non ten que dicir sempre, a fidelidade rítmica maila melódica e a

dialéctica maila gramatical se atopan confrontadas nunha loita irreconciliable! Que

difícil que entre o vacilar aquí e acolá non se teña que sacrificar algo que a miúdo

resulte precisamente o incorrecto! Que difícil mesmo que o tradutor imparcialmente do

que aquí tivo que privarlle a aquel, cando a ocasión o permita tamén llo compense de

verdade e que non acabe metido, aínda que for inconscientemente, nunha parcialidade

insistente cando pola súa inclinación atenda a un elemento artístico antes có outro!

Posto que a este nas obras de arte lle gustan máis as cuestións éticas mailo seu

tratamento, haberá notar menos onde é que non actúa ben en canto á métrica e máis á

musicalidade da forma, e no canto de pensar na compensación conformarase cunha

tradución destas cada vez máis simplificada e, por así dicir, parafrástica que cadre ben.

Dado o caso, non obstante, de que quen traduza sexa músico ou metrista, entón haberá

relega-lo elemento lóxico cara ó final para ocuparse de cheo só do musical, e mentres

este cada vez se involucre máis a fondo nesta parcialidade, tanto máis tempo que haberá

traballar a desgusto, e se en xeral se compara a súa tradución co orixinal atoparemos que

aquel, sen percibilo, se achega cada vez máis a aquela torpeza propia do escolar, quen

indo ó detalle perde a visión do todo. Dado que se por amor á similitude material do ton

e do ritmo que nunha lingua resulta simple e natural se reproduce noutra por medio de

expresións complicadas e torpes, en xeral, cumprirá optar por un efecto totalmente

distinto.

Amósanse aínda outras dificultades cando quen traduce olla para a súa relación

coa lingua na que escribe e para a relación da súa tradución coas súas outras obras. De

exceptuarmos aqueles mestres prodixiosos para os que varias linguas son iguais ou, en

todo caso, unha adquirida a partir da lingua materna de xeito natural, para os que, como

dixemos, en absoluto se pode traducir; o resto de persoas, aínda que lean con

familiaridade nunha lingua estranxeira, manteñen sempre a sensación do alleo. E logo

como ha de face-lo tradutor para precisamente reproducirlles ós seus lectores, ós que

lles ofrece a tradución na súa lingua materna, esta sensación que teñen por estranxeira?

Dirase, con certeza, que a solución a este enigma xa hai tempo que se atopou e que

talvez nós o teñamos resolvido tremendamente mellor, pois a tradución canto máis

exactamente siga as expresións do orixinal tanto máis allea lle resultará ó lector. Abofé

que é así, e en xeral resulta ben doado esbozar un sorriso con este método. Só se non se

quere que esta alegría vire necia, se non se quere botar nun mesmo saco o máis virtuoso

xunto co máis pueril e co peor, cómpre engadir, pois, que un requirimento indispensable

deste método de tradución é unha aproximación á lingua que non só non é común,

senón que deixa intuír que non medrou totalmente libre, que máis ben se inclinou cara a

unha similitude estraña; e un ten que recoñecer facer isto con arte e con xeito, sen ir nin

en detrimento propio nin da lingua: esta é, posiblemente, a maior dificultade que ten que

supera-lo noso tradutor. A empresa amósase como o estado máis marabilloso da

degradación, no que non se pode colocar a un escritor malo. A quen non lle gustaría que

a súa lingua materna se manifestase onde queira que for no seu esplendor máis enxebre

e que fose apta para calquera xénero? A quen non lle gustaría mellor enxendrar fillos

que representasen puramente a liñaxe paterna antes ca híbridos? A quen lle ha gustar

amosarse con movementos menos lixeiros e agraciados dos que é capaz e, de cando en

cando, polo menos aparentar abrupto e ríxido para resultarlle ó lector tan ofensivo como

sexa preciso para que este non perda a referencia da cuestión? A quen lle ha gustar

deixarse caer para quedar de torpe mentres se esforza por permanecer tan próximo á

lingua estranxeira como a súa propia llo permite e que, ó igual que os pais que ós seus

meniños lles ceden o salto ó trampolín, sexa criticado porque a súa lingua materna, no

canto de practicala con axilidade na arte ximnástica de seu, se afaga a contorsións

estranxeiras e antinaturais! Finalmente, a quen lle gusta que os expertos e os mestres

máis grandes se rían con enorme compaixón, porque estes non haberían entende-lo seu

alemán forzado e atrapallado de non teren de lado o seu grego e mailo seu latín! Estas

son as abnegacións que todo tradutor necesariamente ten que adoptar, estes os perigos

ós que se expón cando no esforzo por manter alleo o ton da lingua non presta atención á

liña máis sensible e que de ningún modo é quen de evadir de todo, porque cadaquén tira

desta liña dunha maneira algo distinta. E se agora aínda pensa na influencia inevitable

do costume, pódelle entra-lo medo de que tamén nos seus produtos tradutolóxicos libres

e orixinais se coe algo menos pertinente e rudo e de que lle entorpeza un chisco o

sentido delicado para o benestar da lingua propia. E se este non pensa na gran horda de

imitadores e na indolencia e mediocridade que domina entre o público literato, entón ha

ter que horrorizarse con canto elemento descoidado e contrario á norma, con canta

auténtica torpeza e rudeza e con canto estrago lingüístico do que talvez se lle faga

responsable; pois case que só os mellores mailos peores non se haberán esforzar por

tirar un proveito equivocado dos seus esforzos. Esas críticas de que tal xeito de traducir

ten que ser necesariamente prexudicial para a pureza da lingua mailo seu

desenvolvemento imperturbable de dentro cara a fóra téñense oído a miúdo. Se

quixermos agora tamén deixalas de lado coa falsa promesa de que tamén fronte a estas

desvantaxes ha haber vantaxes e que, así como todo o bo se mestura co malo, existe

precisamente a maña pola que obter do primeiro tanto como for posible e do outro o

mínimo posible: isto é o que se extrae deste labor complexo polo que, sexa como for, un

ten que reproduci-lo alleo na lingua materna. En primeiro lugar, que este método de

tradución non pode darse igual de ben en tódalas linguas, senón que só naquelas que

non estean suxeitas a un vínculo moi estreito dunha expresión clásica; fóra diso, todo

resulta criticable. Tales linguas vinculadas poden a través disto busca-la ampliación do

seu dominio e que sexan faladas por estranxeiros que precisan máis ca da súa lingua

materna; de aí que se compenetrarán á perfección. Estes queren apropiarse de obras

estranxeiras a través de imitacións ou quizais traducións do outro tipo: este tipo, non

obstante, teñen que deixárllelo ás linguas máis libres, nas que as desviacións e as

innovacións se poden esperar con máis paciencia e de modo que a partir da súa

acumulación baixo determinadas condicións poida xurdir un determinado carácter.

Ademais, segue estando suficientemente claro que traducir deste modo non ten valor

ningún se nunha lingua se actúa illadamente e ó chou, xa que, obviamente, así en

absoluto se acada a meta de que un espírito alleo invada o lector, senón que de ter que

recibir este un castigo, que sexa unicamente un distanciado da lingua orixe polo que a

obra llo agradeza, e dalgún modo ténselle que compensar que non a entenda, polo que

este non ten que recibir só a sensación totalmente vaga de que iso que le soe de todo

idiomático, senón que lle ten que soar a outra cousa concreta, mais iso só é posible se

este é quen de establecer comparacións en conxunto. Se ten lido algo polo que saiba que

algo se traduce a partir doutra lingua moderna ou dunha antiga, e está traducido neste

sentido, entón ha desenvolver un sentido do oído para distingui-lo arcaico do moderno,

aínda que moito antes xa ten que ter lido se debe distinguir entre a orixe helénica da

latina ou a italiana da española, e, de todos xeitos, tampouco este vén a se-lo obxectivo

primordial, senón que o lector da tradución se haberá equiparar ó mellor lector da obra

na lingua orixinal cando á par do espírito da lingua tamén sexa quen de intuí-lo espírito

particular do autor da obra e, gradualmente, ilo aprehendendo dun xeito determinado

para o que, por suposto, o talento da intuición individual é o único órgano, mais

precisamente para isto resulta indispensable aínda unha cantidade máis grande de

comparacións. Estas non están dispoñibles cando nunha lingua só de cando en cando se

traducen obras de autores de determinados xéneros. Por esta vía, os lectores máis cultos

poden acadar a través da tradución só un coñecemento extremadamente incompleto do

alleo, e que estes poidan chegar a formarse un xuízo de verdade, sexa con respecto á

tradución ou ó orixinal, é algo no que en absoluto cabe pensar. De aí que, de feito, este

tipo de tradución esixa un procedemento a grande escala, unha transplantación de

tódalas literaturas nunha lingua, e ten xa que logo só sentido e valor nun pobo que ten a

inclinación decidida de apropiarse do alleo. Os traballos particulares deste tipo teñen só

un valor como precursores dun desexo xeral que se desenvolve e se forma neste

proceso. No caso de estes non se dinamizaren, terán logo tamén no espírito da lingua e

da época algo en contra; amosaranse, xa que logo, só como intentos falidos e tamén

terán pouco ou ningún éxito para si. Non obstante, cando a cousa se nos vai das mans

non é doado agardar que un traballo deste tipo, independentemente do espléndido que

sexa, gañe o aplauso xeral. Con tantas consideracións por cal coller e tantas dificultades

por superar, cómpre desenvolver varias ideas ó respecto: qué partes da cuestión resaltar

e cales, pola contra, subordinar. Así se forman, até certo punto, diferentes escolas

supeditadas ós mestres e diferentes grupos no público como seguidores destes; e aínda

que estea de fondo o mesmo método, onde queira que sexa, poden existir diferentes

traducións paralelas da mesma obra, aprehendidas dende diversos puntos de vista, das

que precisamente non se podería dicir que unha sexa totalmente completa ou que quede

curta, senón que só algunhas partes están máis logradas nunha e outras noutras, e só

poñéndoas todas en común e interrelacionándoas, cómo unha se achega deste ou

destoutro xeito á lingua orixinal ou a mellora, adquire un valor particular, e acabarán

por esgota-la cuestión por completo; aínda que cada unha delas non deixa de ter máis ca

un valor relativo e subxectivo.

Estas son as dificultades que xogan á contra deste método de tradución e as

imperfeccións que fundamentalmente se lle atribúen. Dito isto, non obstante, tense que

recoñece-lo labor en si e non se lle pode nega-lo seu mérito. Este baséase en dúas

premisas: que a comprensión de obras estranxeiras sexa unha condición o máis coñecida

e desexable posible e que a lingua propia permita unha certa flexibilidade. Cando estas

condicións se dan, entón tal tradución maniféstase de xeito natural, intervén no

completo desenvolvemento do intelecto, e como recibe certo valor tamén existe un gozo

asegurado.

Que acontece agora co método confrontado que non lle require ó lector ningún

traballo nin esforzo, que lle transporta o autor estranxeiro como por arte de maxia ó seu

presente inmediato e que quere presenta-la obra tal e como sería se o propio autor a

escribise orixinalmente na lingua do lector? Este requirimento non poucas veces se ten

expresado como aquel que se esperaría dun verdadeiro tradutor e como moito máis

elevado e completo en comparación con aqueloutro. Tamén se teñen feito intentos en

particular, ou talvez obras de arte, que se propuxeron esta meta de xeito suficientemente

claro. Permitídenos ver se co aquí exposto, e se por acaso non fose bo, se este

procedemento até o momento indiscutiblemente máis raro virase máis frecuente e aquel

cuestionable e, en moitos aspectos insuficiente, se suprimise.

Até aquí observamos de contado que a lingua de quen traduce non ten que

teme-lo máis mínimo con este método. A súa primeira regra, con motivo da relación

pola que o seu traballo corresponde a unha lingua estranxeira, ten que ser a de non

permitir nada de calquera escrito orixinal do mesmo xénero que tampouco se permita na

lingua orixinal. Si, este ten a obriga, coma calquera, de polo menos coida-la atención

pola pureza maila perfección da lingua, esforzarse pola mesma fluidez e naturalidade

estilística que ó seu autor na lingua orixinal lle confire a sona. Tamén é certo que se

quixermos facerlles plástico ós nosos compatriotas o que un escritor ten sido para a súa

lingua, non poderiamos establecer unha fórmula mellor cá de presentárllelo «falando»

como nos imaxinamos que el falaría na nosa, sobre todo cando o grao de elaboración no

que este encontra a súa lingua precisamente garda unha semellanza co da nosa.

Podemos imaxinarnos, en certo modo, cómo falaría Tácito se fose un alemán, isto é,

entendido dun xeito máis preciso: cómo falaría un alemán para que a nosa lingua fose o

que para Tácito era a súa; e ben por aquel que o imaxine de xeito tan vivo que realmente

o poida facer falar! Mais se isto puider darse, polo que este lle permitise dici-las

mesmas cousas que o Tácito romano pronunciara na lingua latina, é outra cuestión e non

doada de afirmar. Pois outra cousa ben distinta é a influencia que unha persoa exerce

sobre a súa lingua, o que verdadeiramente entende e que por así dicir reproduce, e outra

ben distinta é querer saber como terían virado as súas ideas maila expresión destas se

estiver afeita a pensar e a expresarse con naturalidade noutra lingua! Quen estiver

convencido de que as ideas esenciais e íntimas maila expresión veñen sendo o mesmo, e

de que neste convencemento descanse por completo a arte de toda comprensión do

discurso, e xa que logo tamén de toda tradución, pode querer separar unha persoa da súa

lingua materna e considerar que esta persoa, ou tamén só unha liña de pensamento

desta, podería ser unha e a mesma en dúas linguas? Ou se esta tamén, pois, en certo

modo é distinta, pode presumi-lo discurso até desartellalo até o máis íntimo, corta-la

parte da lingua nel e a partir, por así dicir, dun novo proceso químico similar facer

vencella-lo máis íntimo desta ó espírito e á forza doutra lingua? Pois, evidentemente,

para resolver esta cuestión cumpriría diferenciar por completo todo o que na obra escrita

dunha persoa se transporta desa mesma persoa, incluso tamén calquera influencia

remota que houbese desta, que dende a súa nenez falou ou escoitou na súa lingua

materna, e ben, por así dicir, da maneira de pensar concibida idiosincrásica e núa

orientada a un determinado tema, todo aquilo que tería influído dende o comezo da súa

vida ou dende o seu primeiro contacto coa lingua estranxeira, que tería falado e

escoitado nesta até acada-la destreza de pensar e escribir orixinalmente nela? Mais isto

non será posible até que se dean combinado produtos orgánicos a través dun proceso

químico artificial. Si, pódese dicir que o obxectivo de traducir así tal e como o propio

autor escribiría orixinalmente na lingua da tradución non é só inalcanzable, senón que é

de por si nulo e baleiro, pois quen recoñece o poder construtivo da lingua, cómo esta

conforma unha unidade coa idiosincrasia do pobo, ten que tamén admitir que aquel máis

destacado, sobre todo o seu coñecemento e tamén a posibilidade de expresalo, se

reproduce coa lingua e a través desta, e que polo tanto a ninguén lle vai apegada a súa

lingua só mecánica e superficialmente, por así dicir, con correas; e ó igual que de xeito

doado se resolve un par e se presenta outro, polo que calquera pode formular no

pensamento outra lingua segundo lle praza, que, de feito, todo o mundo produce

orixinalmente só na súa lingua materna e, xa que logo, non pode lanza-la pregunta de

como escribiría a súa obra noutra lingua. Non obstante, citarase, por suposto, un de cada

dous casos que apareza con suficiente frecuencia. En primeiro lugar, houbo claramente

non só contadas excepcións, pois así acontece aínda, senón que tamén unha habilidade

xeneralizada para escribir noutras linguas coma na materna, e si, filosofar e poetizar. E

logo por que non se pode, para obtermos un criterio máis fiable, conferirlle esta

habilidade mental a calquera autor que se queira traducir? Diso non se trata, porque esta

habilidade ten a explicación de que só se dá naqueles casos onde non podería dicirse nin

completa nin minimamente o mesmo sobre o mesmo na lingua materna. De

retrocedermos no tempo, cando as linguas románicas comezaron a formarse, quen pode

dicir con que lingua nacera o home daquela época? E quen ha querer negarlles a aqueles

que acadan unha aspiración científica que o latín fose máis lingua materna có vulgar?

Isto aínda vai máis aló no que atinxe a determinadas necesidades e funcións mentais.

Mentres a lingua materna non estea conformada para estas, fica aqueloutra a lingua

materna parcial a partir da cal esas liñas de pensamento lle son reveladas ó que se

tornará nun pobo. Grotius e Leibnitz non eran quen de filosofar en alemán e holandés,

polo menos de non seren homes completamente distintos. E si, cando a raíz xa está seca

e o pé do tronco vello está arrincado por completo, cómpre que aquel mesmo, que ó

tempo que non é nin un retórico nin un ser revolucionario, se conecte arbitrariamente a

unha lingua de múltiples maneiras ou de modo preciso por medio de fundamentos

subordinados. Ó noso gran rei chegáranlle tódalas ideas máis refinadas e elevadas a

través dunha lingua estranxeira e adoptáraas para este ámbito do xeito máis cordial.

Aquilo que el daba en filosofar ou poetizar en francés non era quen de filosofalo ou

poetizalo en alemán. Temos que lamentar que a grande inclinación por Inglaterra que

dominaba unha parte da familia non puidese toma-la determinación de adapta-lo inglés

da súa infancia, cuxo último século dourado florecía daquela, ó do alemán, que se lle

achega moito máis. Non obstante, podemos esperar que se tiver gozado dunha

educación estrictamente erudita, habería ter filosofado e poetizado antes en latín ca en

francés. Mentres que tamén isto está suxeito a condicións particulares, non en calquera

lingua estranxeira, senón que só nunha concreta, cadaquén produce, e unicamente iso, o

que non sería quen de producir na súa lingua materna: xa que logo, non se proba un

método de tradución que dea en amosar cómo iso que aquel realmente escribiu na súa

lingua materna o escribiría noutra. Non obstante, o segundo caso, dunha lectura ou

escritura orixinalmente nunha lingua estranxeira, semella máis conveniente para este

método. E logo quen lles ha negar ás xentes de aquí e de acolá que o que os seus beizos

xentilmente producen o pensaron igualmente na mesma lingua e nin tan sequera o

traduciron primeiro para si a partir do alemán pobre? E a dicir pola sona que teñen de

poder expresar igual de ben estas delicadezas e sutilezas en moitas linguas, de seguro

que tamén pensan coa mesma facilidade en todas, e cadaquén haberá saber diferenciar

tamén xustamente do outro cómo iso que precisamente acaba de dicir en francés o

habería dicir en italiano. Non obstante, por suposto que estes discursos non son do eido

de onde as ideas emerxen con forza das raíces máis profundas dunha lingua estraña,

senón que son coma a herba do esforzo, a cal un home artificial sen terra ningunha fai

medrar do pano branco. Estes discursos non son nin a sagrada solemnidade da lingua

nin o bonito xogo comedido desta, senón que, nos tempos que corren, conforme os

pobos se confunden dun xeito apenas coñecido, existe, pois, en todas partes comercio, o

que se traduce en conversas comerciais, ben sexan políticas, literarias ou sociais, e

realmente non pertencen ó eido da tradución, senón que neste caso digamos que

unicamente ó da interpretación. Agora ben, se cousas deste tipo, como de cando en

cando se dan, se examinan nun todo máis grande e se converten en texto, entón un texto

como tal, que xoga na vida sinxela e de graza a desvela-la identidade sen profundidade

ningunha ou a preservar unha característica do pobo, pode ser traducido segundo esta

norma, mais tamén só esta, porque só precisamente esta puido ser concibida

orixinalmente noutra lingua. E pode que talvez esta norma non se estenda máis aló ca

das portas e antesalas de obras máis profundas e magníficas, que con frecuencia tamén

se elaboran por completo no ámbito da vida social sinxela. De feito, canto máis

singulares as ideas dunha obra e canto máis se vincule a súa relación á idiosincrasia dun

pobo, e ademais quizais tamén ó carácter dun tempo xa pasado, tanto máis perde

precisamente a norma o seu significado. Nalgúns aspectos, pois, isto resulta tan certo

que só a través da comprensión de varias linguas se cultiva a persoa, un cidadán do

mundo, polo que temos que admitir que así como nós non considerámo-lo

cosmopolitismo como algo que haxa que proscribir, o cal en momentos importantes

oprime o patriotismo, existe tamén de igual modo en relación ás linguas un amor

semellante, que non conforma o verdadeiro nin o xenuíno, que para o uso activo e máis

elevado de calquera lingua, independentemente de que sexa antiga ou moderna, quere

poñerse á par do nacional. Ó igual que a un país ou que a unha lingua ou a outra, a

persoa ten que decidi-la súa pertenza, se non esta haberase balancear sen parar de mala

maneira no medio. É correcto que aínda agora entre nós oficialmente se escriba en latín

para manter viva a memoria de que esta ten sido a lingua materna científica e sagrada

dos nosos devanceiros; é beneficioso que tamén de igual modo aconteza no eido

científico do conxunto europeo a prol dun tráfico máis sinxelo, mais neste caso só terá

éxito na medida en que para tal interpretación o tema sexa todo e a opinión propia maila

correlación algo menos. Igual acontece co caso do romance: quen oficialmente e por

obriga escribe en tal lingua, ha de ser consciente de que as súas ideas nun primeiro

estadio son en alemán e de que xa dende unha fase moi temperá cando aínda se está a

xesta-lo embrión xa comeza a traducilas; e quen así se sacrifique por mor dunha ciencia,

encontrarase tamén lixeiramente eximido e sen tradución oculta alí onde se sinta

totalmente co control da cuestión. Existe, por suposto, unha afección aberta a escribir en

latín ou romance, e se realmente con esta se persegue producir nunha lingua estranxeira

igual de ben coma na propia e igual de orixinal declararíaa sen máis unha arte sacrílega

e máxica, coma o ir e vir co que a persoa non só se burla da lei da natureza, senón co

que tamén pensa en confundir ós outros. Mais non é así, pois a afección mala non é

máis ca un bo xogo mímico co que como moito se pode pasar esplendidamente o tempo

na antesala da ciencia e da arte. A produción na lingua estranxeira non é natural, senón

que as reminiscencias a un determinado escritor ou tamén ó estilo dunha época

determinada, que por así dicir representa a unha persoa común, se evocan no espírito

case coma unha imaxe viva do exterior e a imitación desta dirixe e determina a

produción; de aí que por esta vía poucas veces xurda algo que de se elimina-la precisión

mímica teña valor de verdade; e un pódese alegrar tan inxenuamente da aprezada obra

de arte cando percibe decontino con suficiente definición a persoa que se representa.

Mais se alguén contra natura e costume virase formalmente un desertor da lingua

materna e se entregase a outra, entón non é, por así dicir, desprezo afectado nin

atribuído sen máis se este asegura que agora xa non é quen de se mover naquela, senón

que non é máis ca unha xustificación de que el mesmo é culpable de que a súa natureza

resulte verdadeiramente en toda regra un milagre da natureza; e unha tranquilidade para

os demais de que polo menos non se desdobre coma un fantasma. Mais témonos parado

demasiado co exótico e centrado en falar da escritura nas linguas estranxeiras no canto

de na tradución a partir de linguas estranxeiras. A cuestión é a seguinte: cando non é

posible escribir orixinalmente nunha lingua estranxeira algo da tradución, en canto que

esta é arte, digna, e ó mesmo tempo necesaria, ou cando menos unha excepción rara e

marabillosa, entón un tampouco pode establece-la norma para a tradución; esta tería que

imaxinar cómo o propio autor precisamente escribiría isto na lingua do tradutor, pois

non é que haxa unha chea de exemplos de escritores bilingües dos que se poida extraer

unha analoxía que quen traduce poida seguir, senón que tódalas obras, segundo o

exposto arriba, que non teñan que ver coa conversa máis doada nin co estilo de traballo

déixanse case exclusivamente á súa imaxinación. Si, qué se ha querer obxectar cando un

tradutor lle di ó lector: «aquí che traio o libro tal e como o home o escribiría se escribise

en alemán», e o lector lle responde: «estou tan ligado a ti coma se me trouxeses unha

foto do home e cómo sería se súa nai o tivese doutro pai». Porque se das obras que

pertencen nun sentido máis elevado á ciencia e á arte o verdadeiro espírito do autor é a

nai, a súa lingua paterna, entón, é o pai. Tanto unha pequena peza de arte coma outra

precisan de ideas secretas que ninguén ten, e só como xogo se pode xusto gozar tan

ecuanimemente de unha coma da outra.

Até qué punto se limita a utilidade deste método, que no eido da tradución

resulta case nulo, é algo que se confirma moito mellor cando un ve con qué dificultades

insalvables en qué ramas particulares da ciencia e da arte se desenvolve. Se un ten que

dicir que xa só no uso da vida diaria hai poucas palabras nunha lingua ás que lles

equivalería totalmente unha en calquera outra, de modo que puidese ser empregada en

tódolos casos onde aquela se emprega e que tamén na mesma colocación causase

sempre o mesmo efecto, xa que logo, isto resulta aínda máis aplicable a tódolos

conceptos canto máis se lles confira un matiz filosófico e, sobre todo, da verdadeira

filosofía. Aquí máis ca en ningún outro lado, malia as diferentes visións simultáneas e

que se seguen unhas ás outras, toda lingua contén de por si un sistema de conceptos a

través do que precisamente entran en contacto na mesma lingua, se unen, se

complementan, son un todo, do que cada unidade non se corresponde co sistema de

ningunha outra lingua, apenas con Deus maila existencia, quitando o nome mailo verbo

orixinais, pois tamén o xeral simple de todo aínda caendo fóra do eido da idiosincrasia

resulta iluminado e coloreado por esta. Neste sistema da lingua a sabedoría de cadaquén

ten que aflorar. Todos crean a partir do existente, todos axudan a que saia á luz non o

existente, senón o exemplar. Só así permanece viva a sabedoría do individuo e pode

realmente domina-la súa existencia, a cal conforma por completo nesta lingua. Polo

tanto se quixer o tradutor dun autor de filosofía non decidirse a dobrega-la tradución o

máximo posible segundo a lingua orixinal para intuílo o máximo posible dentro deste

sistema conceptual desenvolvido e, ó contrario, quixer deixar fala-lo seu autor como se

este formase as ideas mailo discurso orixinalmente noutra lingua: qué lle ha quedar,

dada a falta de similitude dos elementos entrámbalas dúas linguas, ca ou parafrasear —

co que non acada o seu obxectivo, dado que unha paráfrase non parecerá nin poderá

nunca parecer algo producido orixinalmente na mesma lingua— ou ter que remodelar

toda a sabedoría e a ciencia do seu autor no sistema conceptual da outra lingua, de modo

que cada unha das unidades se transformen, polo que non cómpre perder de vista que se

puidesen establecer límites como o da arbitrariedade máis salvaxe. Si, hai que dicir que

quen dedica a mínima atención por esforzos e avances filosóficos non se pode embarcar

nun xogo tan libre. Platón pode xustificar se vou do autor de filosofía ó de comedias.

Este xénero, no que á lingua atinxe, é extremadamente próximo ó ámbito da conversa

común. Toda a representación vive nos costumes da época e do pobo, que unha vez

máis de xeito excelente se reflicten con viveza na lingua. A claridade e a naturalidade

dentro da graza son a súa primeira virtude, e precisamente por iso neste punto as

dificultades da tradución segundo o método acabado de observar son tan inmensas, xa

que calquera achegamento a unha lingua estranxeira lle produce danos a esas virtudes

do discurso. Mais se agora a tradución quixer mesmo facer falar a un compositor teatral

coma se compuxese orixinalmente na súa lingua, entón esta non lle ha poder achegar

gran cousa en absoluto, porque non é nativo dese pobo e, xa que logo, non ten indicio

ningún da lingua. O tradutor aquí, polo tanto, ten que ou ben cortar por completo e así

destruí-la enerxía e a forma do todo ou ben colocar outra cousa no sitio. Nesta área,

pois, rexe ás claras a fórmula completamente aceptada da simple imitación ou dunha

mestura aínda máis repugnante, rechamante e confusa da tradución e da imitación, que

lanza o lector coma unha bóla entre o seu mundo mailo alleo, entre a inventiva e mailo

xenio do autor e mailo tradutor, que lanza sen compaixón de acó para aló aquilo do que

non pode obter ningún pracer puro, mais polo que nun último caso de seguro que leva

mareo e fatiga de abondo. O tradutor que, pola contra, segue o outro método non require

ningún deses cambios arbitrarios, porque sempre ten que ter presente o seu lector e que

o autor viviu noutro mundo e escribiu noutra lingua. A el só se lle indica, dentro, por

suposto, da arte complexa, supli-lo coñecemento deste mundo descoñecido do xeito

máis conciso e apropiado e deixar refulxir en todo momento a maior claridade e

naturalidade do orixinal. Estes dous exemplos tomados do termo máis extremo da

ciencia e mais da arte amosan claramente o pouco que cun método se pode acada-lo

verdadeiro obxectivo de toda tradución de procura-lo goce máis xenuíno posible de

obras estranxeiras para transmitirlle plenamente o espírito dunha lingua estranxeira á

obra traducida. Ademais acontece tamén que tódalas linguas dispoñen de cadanseu

ritmo para a prosa, de igual modo que para a poesía, e que, se puidermos introducir

ficción, o autor tamén podería escribir na lingua do tradutor e entón tería que serlle

permitido internarse no ritmo desa lingua, polo que a súa obra aínda se desvirtuará máis

e o coñecemento da súa idiosincrasia, que ofrece a tradución, aínda se limitará moito

máis.

De feito, tamén esta ficción, que de por si toca a teoría da tradución que agora

estamos a tratar, vai moito máis aló do obxecto desta empresa. A actividade da

tradución dende a primeira perspectiva é unha cuestión de necesidade para un pobo, do

que só unha pequena parte se pode facer cun coñecemento suficiente de linguas

estranxeiras, aínda que si ten un gran sentido do gusto polas obras estranxeiras. Se esta

parte puider incorporarse a aqueloutra, entón traducir sería inútil e dificilmente alguén

asumiría ese esforzo desagradecido. Non así acontece con este último tipo: este non ten

nada que ver coa necesidade, máis ben é obra do vicio e da arrogancia. As linguas

estranxeiras poderían estar tan espalladas como se quixese e que aquel que for capaz

tivese pleno acceso a tódalas obras máis prestixiosas; e quedaría aínda unha empresa

peculiar que só reuniría arredor seu a máis espectadores entusiasmados se alguén nos

prometese presentarnos unha obra de Cicerón ou Platón tal e como estes homes

escribirían agora directamente en alemán. E se alguén nos levar tan lonxe, non a facer

isto só na lingua materna, senón que aínda noutra estranxeira, entón ese sería para nós,

pois, evidentemente o mestre máis grande na arte difícil e case imposible de libera-los

espíritos dunhas linguas noutras. Agora ben, vemos que isto, considerándoo

estrictamente, non sería tradución ningunha e o obxectivo probablemente tampouco

sería o gozo máis exacto da obra en si, senón que cada vez se tornaría máis nunha

imitación, e gozar de verdade unha obra ou peza de arte dese tipo só podería facelo

aquel que xa coñecese de primeira man o autor de antes. E o verdadeiro obxectivo non

podería ser outro que o de analizar a detalle a mesma relación de moitas expresións e

colocacións en diferentes linguas para unha disposición determinada e examinar por

completo a lingua co espírito particular dun mestre estranxeiro, mais separando e

liberando este por completo da súa lingua. Como este só vén a ser un xogo de enxeño e

graza, e como toca unha ficción case imposible de acadar, enténdese, pois, cómo é que

este tipo de tradución só se practica en intentos por economizar, os cales tamén amosan

con suficiente claridade que en xeral non se pode proceder así. Tamén se di que só

certos mestres destacados que se poden atrever co milagreiro poden traballar seguindo

este método; e con razón só aqueles que cumpriron cos seus verdadeiros deberes ante o

mundo e por iso con máis probabilidade se poden entregar a un xogo provocativo e algo

perigoso. Mais enténdese con máis facilidade que os mestres que se senten na posición

de intentar algo así ollen para a empresa daqueloutros tradutores con bastante

compaixón, pois son da idea de que en realidade só eles practican a arte fermosa e libre;

ademais, aqueles seméllanlles estar moito máis preto da figura do intérprete, mentres

que eles satisfan a necesidade así como tamén outra algo máis elevada. E

lamentablemente parécelles que empregan nunha empresa subestimada e desagradecida

moita máis arte e esforzo do razoable, de aí que tamén estean moi dispostos co consello

de que antes ca traducións dese tipo, mellor poder valerse na medida do posible da

paráfrase, como tamén fan os intérpretes en casos complicados e discutibles.

E logo como? Temos que compartir este punto de vista e seguir este consello?

Os pobos antigos teñen traducido obviamente pouco neste sentido máis auténtico e

tamén a maioría dos pobos máis modernos, desalentados polas dificultades da

verdadeira tradución, danse por satisfeitos coa imitación e coa paráfrase. Quen querería

manter que xamais se traduciu nada nin das linguas clásicas nin das xermánicas ó

francés! Aínda que a nó-los alemáns nos guste tanto prestarlle oído a este consello,

seguir non o habiamos seguir. Unha necesidade íntima na que se expresa de xeito

suficientemente claro a profesión característica do noso pobo tennos levado a traducir

en masa; non podemos recuar, cómpre que sigamos. Como talvez do múltiple

transplantar de plantas alleas o noso propio solo ten virado máis rico e fructífero e o

noso clima máis agradable e máis suave, así sentimos tamén que a nosa lingua, porque a

movemos do letargo nórdico mesmo por menos, só a través do múltiple contacto co

alleo pode florecer con verdadeira vitalidade e desenvolver todo o seu esplendor. E con

isto semella encaixar que o noso pobo poida estar predestinado, polo seu respecto polo

alleo e a súa natureza mediadora, a unificar na lingua de seu tódolos tesouros da ciencia

e da arte estranxeiras a un tempo, por así dicir, nun todo grande e histórico que se garda

no centro e corazón de Europa, co que agora o fermoso que os tempos máis diversos

trouxeron calquera podería, coa axuda da nosa lingua, gozalo tan pura e plenamente

como só ó estranxeiro lle é posible. Isto de feito semella, grosso modo, o verdadeiro

obxectivo da tradución de antigo, como vén sendo agora para nós no país. Para este, non

obstante, só resulta aplicable o método que primeiro analizamos. As dificultades deste,

que non ocultamos, é que ten que aprender a domina-la arte tanto como for posible.

Fíxose un bo comezo, mais aínda queda a meirande parte. Tamén cómpre avanzar aquí

en moitos intentos e exercicios antes de chegar á altura dalgunhas obras destacadas; e

algunha brilla ó comezo, mais logo a partir de aí vese superada pola mellor. O moito

que xa algúns artistas en parte superan as dificultades, en parte as sortean con fortuna,

salta á vista en numerosos exemplos, e tamén cando os menos versados traballan neste

eido; non queremos, pois, causarlle desastrosamente grandes estragos á lingua cos seus

esforzos. Pois primeiro ha de establecerse que nunha lingua na que a tradución se

practica a tan grande escala tamén hai un ámbito de lingua para as traducións e ténselles

que permitir moitas cousas que noutro lado non se poden permitir. Non obstante, quen

siga desautorizadamente a trasladar tales innovacións dará xa con poucos ou ningún

sucesor, e se non queremos botar contas só por un espazo de tempo demasiado curto,

entón xa podemos confiar no proceso asimilador da lingua, que volverá expulsar de

novo todo o que só por mor dunha necesidade temporal se aceptou. Por outra banda,

non podemos menosprezar que algo moi fermoso e moi poderoso en parte se

desenvolveu na lingua a través da tradución e que en parte se arredou do esquecemento.

Falamos moi pouco e, en comparación, leriamos de máis; e non hai que negar que dende

hai un tempo considerable tamén o xeito de escribir tiña tomado demasiado este rumbo

e que a tradución non contribuíu pouco a facer novamente válido un estilo máis

rigoroso. Se algún día chega o momento en que teñamos unha vida pública a partir da

que, por un lado, se teña que desenvolver un contacto rico e xusto para coa lingua e, por

outro lado, se gañe un espazo máis libre para o talento do orador, entón haberemos

precisar menos da tradución para un perfeccionamento da lingua. E oxalá que chegue

ese momento antes de que teñamos que pasar con dignidade por toda e cada unha das

dificultades tradutolóxicas!