Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

67
EUTROPIO: BREVIARIO SELECTIVIDAD EXTREMADURA I.E.S. Llerena

Transcript of Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Page 1: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

EUTROPIO:BREVIARIO

SELECTIVIDAD EXTREMADURA

I.E.S. Llerena

Page 2: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 3: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

1

EVTROPIO

BIOGRAFÍA. Nació poco después del 320 d.C. Contemporáneo del emperador Valente y de Juliano. Murió con posterioridad al año 387 ó 390.

No se conoce con certeza su lugar de nacimiento, se cree que pudo ser Italia o bien en la provincia de Asia, por su nombre griego.

Perteneció a una familia acomodada, formándose para desempeñar diversos cargos administrativos en el Estado, fue secretario del Emperador Constantino, y acompañó veintiséis años más tarde a Juliano en su expedición contra los persas, desempeñó el cargo de procónsul en Asia en el año 373, y en el reinado de Teodosio el Grande fue prefecto del pretorio, hasta que en el año 387 logra compartir el consulado con el emperador Valentiniano II.

OBRA. A petición del Emperador Valente escribió el Breviarium Historia Romae. El Emperador, cosa no rara en aquella época, era un hombre inculto, si bien con grandes deseos de instruirse. Quizá por esto escribió Eutropio en latín, ya que el griego era desconocido por el Emperador.

Su actividad literaria debió se amplia, aunque sólo se ha conservado su obra Breviarium. La dedicatoria de su obra a Valente es prueba de su gratitud hacia el emperador. Durante los años 367-369 estuvo luchando en la región del Danubio contra los godos. Es probable que Eutropio le acompañara. En estos años fue nombrado magister memoriae de Valente, cargo que ocupaba hasta el 369 cuando le dedicó su Breviarium. Entregó su obra al Emperador cuando éste había celebrado su triunfo sobre los godos y asumió el título de Gothicus Maximus. Nos proporcionado estos datos en la dedicatoria que encabeza la obra:

DOMINO VALENTI GOTHICO MAXIMO PERPETUO AUGUSTO EUTROPIUS V. C. MAGISTER MEMORIAE (V.(ir) C(larissimus).

El título de la obra bien puede entenderse como resumen, o síntesis personal procedente de varias obras. Este género historiográfico tuvo mucho éxito en Roma, pues era un género muy demandado por el público. Estaba muy conectado con otros subgéneros como es el de la biografía, siguiendo en este caso el estilo y la información facilitada por Suetonio (el esquema es el mismo: origen, vida privada del César en cuestión, formación militar, política interior, retrato en el que se incluyen las costumbres, cultura, gustos literarios; la muerte, duración del reinado, elogio o condena del emperador).

Se divide en diez libros, donde narra la historia de Roma desde la fundación de la ciudad hasta la muerte de Joviano en el año 364.

Se limita a transmitir los acontecimientos más significativos y sólo en las historia de los emperadores añade algunas características de los mismos, muy cortas por lo general, pero brillantes por su imparcialidad.

Utiliza como fuentes a Tito Livio sobre todo para la época de la monarquía y la república; Suetonio, y una serie de autores secundarios (Fabio Píctor, Floro).

ESTILO. Su estilo es superior al de la mayoría de sus contemporáneos. Apenas utiliza expresiones que no se usaran en los mejores siglos de la literatura latina. La lengua de Eutropio puede definirse como “sobria”, aunque no propiamente “clásica” y no siempre “elegante”. Las repeticiones que se le achacan pueden disculpársele pensando en el fin didáctico que motivó el libro.

Morfología.

Page 4: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

2

Se da también una tendencia al uso de la pasiva impersonal, que encontramos en I,20: Camilo… Gallis superventum est o IV,27: sucessum est ei a C. Mario. Son muy numerosas las ocasiones en que se usa pugatum est.

Su vocabulario es sencillo, técnico en ocasiones, reflejo de la documentación oficial que maneja. Difiere del clásico por algunos vocablos novedosos como dubietas, medietas, nimietas, por algunas palabras nuevas como iuncturae (corpus militare) o por algunas recientes acepciones de vocablos ya existentes como exsequiae. Se ha señalado el uso de nombres de agentes en -tor o -sor como receptor, corrector, affectator, locupletor, repressor…, propios del latín tardío. Otros términos que no son clásicos aparecen sobre todo en la época imperial.

El léxico de Eutropio evidencia también la evolución que venía sufriendo el latín literario y que acabaría dando origen a las lenguas romances.

El fenómeno más frecuente es la transposición de los tiempos de sum en las formas perifrásticas, de manera que los tiempos de infectum son substituidos por tiempos de perfectum: I,9,5 fuerat expulsus.

También hay que señalar el uso del pluscuamperfecto con habeo + participio de pasado como en VI,19: ubi milites congregatos habebat o genituram filiorum ita cognitam habuit de VII,20 .

Sintaxis. Prefiere la parataxis a la hipotaxis (yuxtaposición de participios, como en VIII,4 donde

aparecen: exhibens… frequentans… habens… sedens… laedens... agens… ditans. Hay que señalar el uso de quod en completivas con verbos de habla, inicio del proceso que

acabará substituyendo los infinitivos por conjunciones en las lenguas romances. Preponderancia del genitivo sobre el ablativo para la expresión de la cualidad. Las conjunciones sed y tamen ven atenuados sus valores adversativos para marcar la

continuidad de la argumentación. Estilo.

La preocupación principal del autor es la brevitas, que alcanza con elipsis de distintos tipos como construcciones participales y asíndeton; pero también un cierto deseo de variatio, especialmente en los últimos cinco libros; algún pleonasmo, ejemplos de quiasmo, paralelismo buscado en algunas frases y algunas expresiones poéticas.

BIBLIOGRAFÍA. Eutropius: Breviarium ab urbe condita, recognovit, Carolus Santini, Teubner, Leipzig,

1979, Madrid, Coloquio, 1988. Eutropio: Breviario; Aurelio Víctor: Libro de los Césares, Introducción, traducción y notas

de Emma Falque, Madrid, Gredos, 2008. Bordone, Fabrizio: “La lingua e lo stile del Breviarium di Eutropio”, Anali Online di

Lettere, Ferrara, vol 2 (2010), pp. 143.162.

Page 5: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

3

EVTROPII BREVIARIVM LIBER PRIMVS

DOMINO VALENTI GOTHICO MAXIMO PERPETUO AUGUSTO EUTROPIUS V. C.1 MAGISTER MEMORIAE.

Res Romanas ex voluntate mansuetudinis tuae2 ab urbe condita ad nostram memoriam, quae in negotiis vel bellicis vel civilibus eminebant, per ordinem temporum brevi narratione3 collegi, strictim additis etiam his, quae in principum vita egregia extiterunt, ut tranquillitatis tuae4 possit mens divina laetari prius se inlustrium virorum facta in administrando imperio secutam, quam cognosceret lectione.

LIBER PRIMUS.

Fundación de Roma. [1] Romanum imperium, quo5 neque ab exordio ullum fere minus neque incrementis toto

orbe amplius humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet, qui Reae Silviae6, Vestalis virginis, filius et, quantum putatus est7, Martis cum Remo fratre uno partu editus est. Is cum inter pastores latrocinaretur8, decem et octo annos natus9 urbem exiguam in Palatino monte constituit XI Kal. Maias10, Olympiadis sextae anno tertio, post Troiae excidium, ut qui plurimum minimumque tradunt11, anno trecentesimo nonagesimo quarto.

El primer Senado. Roma, gobernada por reyes, Rómulo, primer rey. Rómulo, señalado como vencedor, unció al arado un toro y una ternera y trazó un surco en torno al Palatino. Remo saltó despectivamente el foso y Rómulo lo mató con una lanza. Emprendió después las tareas de gobierno, aumentando la población y creando el Senado como órgano consultivo.

[2] (1) Condita civitate12, quam ex nomine suo Romam vocavit13, haec ferme14 egit. Multitudinem finitimorum in civitatem15 recepit16, centum ex senioribus legit, quorum consilio 1 En el siglo II d.C. se estableció una nueva distinción económica y jurídica entre clases: honestiores y humiliores. Entre los honestiores estaba el Orden senatorial. Su poder sigue basado fundamentalmente en la riqueza territorial, ampliada por las sucesivas conquistas romanas. La fortuna requerida para pertenecer a este orden debía de alcanzar más de 1.000.000 de sestercios. Marco Aurelio les impondría el nombre de clarissimi. 2 Título dado a los emperadores. 3 El ordo temporum es el “orden cronológico” y la brevis narratio es la “brevedad”. Son dos presupuestos importantes a la hora de escribir un Breviarium o de Compedio de la historia Roma. 4 Título dado a los emperadores. 5 Quo, segundo término de comparación de amplius, referido a Romanum imperium: “del que la memoria humana no puede recordar alguno más pequeño en su inicio ni más grande en su expansión”. 6 Rea Silvia, madre de Rómulo y Remo, fue consagrada como vestal por su tío Amulio, tras usurpar el trono a su hermano Numitor. Las vestales, sacerdotisas consagradas a la diosa Vesta, debían permanecer vírgenes treinta añois, de no conservar el celibato, el castigo era ser enterradas vivas. 7 quantum putatus est, “según se cree”. 8 Latrocinor, 1ª dep. “saltear, robar” (latronem > “ladrón”). 9 octo annos natus: “a los dieciocho años de edad”. Para expresar la edad se usa en latín el participio natus (-a) y la edad en acusativo. 10 XI Kal. Maias: undecimo die ante Calendae Maias, el 21 de abril del año 753 a.C. (comprendiendo el día de partida y de llegada), aunque Eutropio a lo largo de la obra no sigue este cómputo, sino el año 750 a.C. pues los romanos realizaban un cómputo inclusivo, contando la fecha de la que se partía; es el único caso de cómputo según las Olimpíadas, con esta datación hace 394 años de la destrucción de Troya, databndo la destrucción de Troya el 1148 a.C., mientras que la tradición la data en el 1184 a.C. 11 ut qui plurimum minimumque tradunt, “según muchísimos transmiten con más o menos detalle”. 12 Condita civitate: en el año 753 a.C., ablativo absoluto. 13 ex nomine… vocavit: la etimología popular relacionaba el nombre de Roma con Rómulo, cuando en la actualidad esta teoría está superada, considerándose que Roma es un término etrusco, “ciudad del río”. 14 ferme: eran tiempos obscuros y remotos, que invitaban a la creación de leyendas, y Eutropio muestra su prudencia: “poco más o menos”. 15 civitatem: la civitas designa a la ciudad en cuanto a conjunto de cives, de ciudadanos; es la ciudad vista desde un punto de vista político.

Page 6: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

4

omnia ageret17, quos senatores nominavit propter senectutem18.

Una solución de urgencia. A Rómulo le fue fácil poblar la ciudad de hombres al crear el asilo, pero faltaban mujeres. Y no era tan fácil que los pueblos vecinos entregaran a sus hijas como esposas, dados los antecedentes de los futuros maridos. Hubo que tomar medidas de urgencia: el rapto.

(2) Tum, cum uxores ipse et populus suus non haberent19, invitavit ad spectaculum ludorum20 vicinas urbi Romae nationes atque earum virgines rapuit21. Commotis bellis propter raptarum22 iniuriam Caeninenses vicit, Antemnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes23. Haec omnia oppida urbem cingunt. Et cum orta subito tempestate non comparuisset, anno regni tricesimo septimo ad deos transisse creditus24 est et consecratus. Deinde Romae25 per quinos dies26 senatores imperaverunt et his regnantibus annus unus completus est.

Reformas sociales. Numa Pompilio, segundo rey de Roma. Rómulo desapareció durante una tormenta en el transcurso de una ceremonia religiosa y fue divinizado con el nombre de Quirino, el nombre del dios sabino de la guerra. A Rómulo le sucedió Numa Pompilio (715 a.C. - 672 a.C.), de origen sabino, rey pacífico y virtuoso.

[3] (1) Postea Numa Pompilius rex27 creatus est28, qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus civitati quam Romulus profuit. (2) Nam et leges Romanis moresque constituit, qui consuetudine proeliorum iam latrones ac semibarbari putabantur, et annum descripsit in decem menses29 prius sine aliqua supputatione30 confusum, et infinita Romae sacra ac templa constituit31. Morbo decessit quadragesimo et tertio imperii anno.

Un rey belicoso. Tulo Hostilio, tercer rey de Roma. A Numa Pompilio sucedió Tulo

16 Multitudinem… recepit: Rómulo abrió en el Capitolio un asilo para ladrones, deudores, desertores…, como medida para poblar la ciudad. 17 Quorum… ageret: oración de relativo con valor final. 18 Centum… senectutem: en su origen el Senado formado por cien senadores de designación real tenía un función esencialmente consultiva, pero también aseguraba el interregno a la muerte del rey, velaba por mantener las costumbres de los antepasados y ratificaba todos los actos de la asamblea del pueblo. 19 Cum… haberent, cum histórico. 20 Ludorum: juegos celebrados en honor del dios Consus en las fiestas conocidas como Consualia; fundamentalmente se disputaban carreras de caballos y mulos. Tradicionalmente se asignaba la fecha del 21 de agosto al rapto de las mujeres. 21 Rapuit: este episodio es conocido normalmente como “el rapto de las sabinas”. 22 Raptarum (virginum): “de las muchachas raptadas”. 23 Caeninenses: los habitantes de Caenina, antigua ciudad del Lacio cercana a Roma; Antemnates: los habitantes de Atemnea, ciudad sabina, en la confluencia de los ríos Anio y del Tíber; Crustuminos: habitantes de Crustumerium, ciudad sabina, cerca del Alia y del Tíber; Sabinos: los habitantes de la Sabina, región colindante con el Lacio, cuya contribución al poblamiento de Roma debió ser muy importante; Fidenates: habitantes de Fidena, ciudad de los sabinos, situada a ocho kilómetros de Roma, en un alto que domina el Tíber, importante precisamente por su estratégica situación; Veientes: los habitantes de Veii, ciudad etrusca, por largo tiempo enemiga de Roma, situada a unos 18 kilómetro de la Urbs. 24 Creditus: “creyéndose”. Rómulo, según Eutropio, durante una tormenta ascendió a los cielos, al trigésino séptimo año de su reinado y fue deificado con el nombre de Quirino. 25 Romae: locativo. 26 quinos dies: “cinco días cada uno”. 27 Rex: el rey era el jefe del ejército, de la religión, de la justicia y del Senado. 28 creatus est: el rey era elegido por la asamblea de las 30 Curias (Comitia Curiata) -asamblea del pueblo que estaba formada sólo por patricios- tras haber sido propuesto por el Senado. Creare es un término técnico para indicar la elección de magistrados. 29 Annum… menses: el año establecido por Numa contaba con 355 días, siendo Julio César en el año 46 a.C., el que le dio los 365 actuales, y comenzaba en marzo, razón por la cual aún reciben el nombre de septiembre, octubre, noviembre y diciembre los meses últimos del año. 30 Supputatione: “cómputo”. 31 Sacra… constituit: levantó el templo de Jano, abierto en tiempos de guerra y cerrado en tiempos de paz, y el de Vesta; creó nuevos sacerdocios e instituyó diversos tipos de cultos y ceremonias.

Page 7: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

5

Hostilio (672 a.C. - 640 a.C.), cuyo reinado se caracterizó, sobre todo, por las contiendas que en él se llevaron a cabo, siendo la más famosa la celebrada contra Alba.

[4] (1) Huic32 successit Tullus Hostilius. Hic bella reparavit, Albanos33 vicit, qui ab urbe Roma34 duodecimo miliario35 sunt, Veientes et Fidenates36, quorum alii sexto miliario absunt ab urbe Roma, alii37 octavo decimo, bello superavit, urbem ampliavit, adiecto Caelio monte38. (2) Cum triginta et duos annos regnasset39, fulmine ictus cum domo sua arsit40.

De tal palo…, Anco Marcio, cuarto rey de Roma. A Tulo Hostilio sucedió Anco Marcio (640 a.C. - 616 a.C.), nieto de Numa Pompilio, y que, como su abuelo, fue un rey más bien pacífico y, sobre todo, un gran “alcalde” para Roma.

[5] Post hunc41 Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium42. Contra Latinos43 dimicavit, Aventinum montem civitati adiecit et Ianiculum44, apud ostium Tiberis civitatem supra mare45 sexto decimo miliario ab urbe Roma condidit46. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit47.

Influencias etruscas. Tarquino Prisco, quinto rey de Roma. Tarquinio Prisco -el Antiguo- (616 a.C. - 578 a.C.), sucesor de Anco Marcio, es el primero de los tres reyes etruscos que, según cuenta la leyenda, gobernaron Roma. Con él llegó la cultura etrusca, se celebró por primera vez el “triunfo” y se realizaron importantes progresos.

[6] (1) Deinde regnum Priscus48 Tarquinius49 accepit. Hic numerum senatorum duplicavit50, circum51 Romae aedificavit, ludos Romanos52 instituit, qui ad nostram memoriam53 permanent. 32 Huic: se refiere a Numa Pompilio. 33 Albanos: los habitantes de Alba Longa. 34 ab urbe Roma: “de la ciudad de Roma”. 35 Miliario: el miliario era un mojón de piedra colocado cada mil pasos en las calzadas romanas; sería el equivalente del kilométrico de nuestras carreteras. El “miliario cero” (miliarium aureum), al igual que el “kilómetro cero” en España está situado en la madrileña Puerta del Sol, se encontraba en Roma en el Foro, estando recubierto de oro. 36 Veyes y Fidenas, la primera importante ciudad etrusca situada a 16 km. al noroeste de Roma, la segunda, ciudad del Lacio, situada aproximadamente a 8 km. al norte de Roma en la vía Salaria. 37 Alii…, alii: “unos… otros”. 38 adiecto Caelio monte: una de las siete colinas de Roma. Recuérdese que el núcleo inicial de la ciudad de Roma se constituyó sobre el monte Palatino. Ablativo absoluto con valor causa: “por haberse anexionado el monte…”, o “con la anexión del monte…”. 39 Cum… regnasset: “habiendo reinado”. 40 Fulmine… arsit: parece artificio de leyenda la alternancia en el poder de un rey pacífico frente a un rey guerrero y el tipo de muerte que se le asigna: al rey guerrero Tulo Hostilio, muerte violenta, frente al rey pacífico, Numa Pompilio, muerte por enfermedad, con una marcada consonancia entre el tipo de vida y el tipo de muerte. 41 Hunc: se refiere a Tulo Hostilio. 42 Imperium: es el poder supremo que detentaba en esta época, tan sólo el rey y, durante la República, los magistrados superiores. 43 Latinos: eran los habitantes de los alrededores de Roma, que formaban una liga de tipo militar y religioso, siendo su capital Alba Longa y, tras su destrucción, Lavinio. 44 Aventinum… Ianiculum: dos de las siete colinas de Roma, anexionadas por Anco Marcio tal como hiciera Tulo Hostilio con el Celio. 45 supra mare: “junto al mar”. 46 apud ostium… condidit: la leyenda atribuye a Anco Marcio la fundación de la ciudad de Ostia, el puerto de Roma, pero dicho puerto fue construido en la segunda mitad del siglo IV a.C. 47 morbo periit: de nuevo a un buen rey le corresponde buena muerte. 48 Priscus: “el Antiguo” o “el Viejo”, llamado así para distinguirlo de otro Tarquinio, conocido como “el Soberbio”. 49 Tarquinius: no hay duda sobre el origen etrusco de este nombre, ya que en la necrópolis de Caere, importante ciudad etrusca, se ha encontrado una tumba perteneciente a la familia de los Tarquinios. 50 Numerum… duplicavit: según Eutropio, Tarquinio el Antiguo duplicó el número de senadores, pero la tradición cuenta que lo aumentó a 300. 51 Circum: es el Circo Máximo, situado entre el Palatino y el Aventino, utilizado para la celebración de los grandes juegos, los ludi magni. Julio César amplió su capacidad de modo que tenían cabida 150.000 espectadores y en tiempos de Trajano acogía hasta 400.000.

Page 8: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

6

Vicit idem etiam Sabinos54 et non parum agrorum sublatum isdem urbis Romae territorio iunxit, primusque triumphans55 urbem intravit. (2) Muros56 fecit et cloacas57, Capitolium inchoavit.58 Tricesimo octavo imperii anno per Anci filios59 occisus est, regis eius, cui ipse successerat60.

El hijo de una esclava, Rey. Servio Tulio, sexto rey de Roma. A Tarquinio el Antiguo sucedió Servio Tulio (578 a.C. - 534 a.C.), que, según la leyenda, era hijo de una esclava de la casa real. El padre de Servio Tulio habría sido rey de Cornicolo, ciudad del Lacio conquistada por los romanos, y su madre fue hecha prisionera. Servio Tulio se ganó las simpatías de los reyes, llegó a ser su yerno y, gracias a Tanaquil, rey.

[7] (1) Post hunc Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et ancilla. Hic quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum, urbi adiunxit61, fossas circum murum duxit62. Primus omnium censum63 ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat64. (2) Sub eo Roma omnibus in censum delatis habuit capita LXXXIII milia civium Romanorum cum his, qui in agris erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii eius regis, cui ipse successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat uxorem65.

El último rey de Roma. Lucio Tarquinio, el Soberbio, séptimo rey de Roma. Tras asesinar a su yerno, Servio Tulio, Tarquinio el Soberbio ocupó el trono y gobernó, según la tradición, utilizando métodos semejantes a aquellos con los que obtuvo el poder. Pero bajo su mandato comenzó la política de expansión de Roma hacia el Sur, hacia la Campania y el Lacio meridional.

[8] (1) L. Tarquinius Superbus66, septimus atque ultimus regum, Volscos67, quae68 gens ad 52 ludos Romanos: estos juegos, instituidos por Tarquinio el Antiguo en honor de Júpiter, son conocido como ludi magni o ludi Romani y se celebraban anualmente en el mes de septiembre en el Circo Máximo, con competiciones atléticas, carreras de carros y de caballos, los espectáculos de mayor aceptación popular. 53 ad nostram memoriam: “hasta nuestro tiempo”. 54 Sabinos: las guerras contra los sabinos fueron numerosas hasta el 290 a.C. 55 triumphans: el verbo triumphare propiamente significa “celebrar el triunfo, obtener los honores del triunfo”, ceremonia que, decretada por el Senado como recompensa a las hazañas militares, consistía en la subida al Capitolio por el general vencedor montado en una cuadriga, delante de la cual iba el botín de guerra y detrás desfilaba el ejército. 56 Muros: Tarquinio comenzó la construcción de las murallas, terminadas por su sucesor, Servio Tulio. 57 Cloacas: la tradición atribuye a Tarquinio el Antiguo la construcción de la Cloaca Máxima, innovación realizada gracias a las técnicas hidráulicas etruscas, que se encontraban muy evolucionadas. 58 Capitolium inchoavit: el Capitolio, una de las siete colinas de Roma, se convertiría en la fortaleza (arx) de la ciudad, construyéndose en él el templo de Júpiter Capitolino. 59 Per… filios: “por instigación de los hijos…”. 60 per Anci… successerat: los hijos de Anco Marcio reivindicaban la sucesión, pero la mujer de Tarquinio, Tanaquil, mediante una treta, ocultando la muerte de su marido hasta que le convino, logró que el sucesor fuera su yerno, Servio Tulio. 61 Montes… adiunxit: con la anexión del Quirinal, Viminal y Esquilino, Roma se convierte en la ciudad de las siete colinas. 62 Fossas… duxit: Servio Tulio, con la creación de un foso alrededor de las murallas, terminó y perfeccionó la obra comenzada por su predecesor. Pese a ser ésta la versión tradicional, sin embargo no parece que la construcción de tales murallas pueda datarse más allá del siglo IV a.C. 63 censum: con la elaboración del censo, mediante el cual se registraba el nombre y los haberes de los ciudadanos, se establecía el número de habitantes y las obligaciones militares y tributarias de cada uno de ellos. 64 Primus… erat: Servio Tulio, atendiendo a la riqueza de cada cual, dividió el pueblo en cinco clases, al igual que hiciera Solón en Atenas al comienzo del siglo VI a.C. 65 Occisus… uxorem: Servio Tulio murió víctima de un complot organizado por su yerno Tarquinio y su hija Tulia, quien pasó montada en un carro sobre el cadáver paterno. habebat uxorem: “tenía como esposa”. 66 Superbus: el sobrenombre de “Soberbio” le fue dado a Tarquinio, en opinión de algunos, por haber gobernado soberbia y tiránicamente; pero, según otros, podría tener la connotación positiva de “el Magnífico”, lo cual se debería a la importancia política y comercial adquirida por Roma bajo el dominio de los Tarquinios. 67 Volscos: pueblo osco-umbro que habitaba al sur de Roma, “hacia Campania”, “para los que marchan hacia Campania”: ad Campaniam euntibus. 68 Quae, concordantia ad sensum con Volscos.

Page 9: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

7

Campaniam euntibus non longe ab urbe est, vicit, Gabios69 civitatem et Suessam Pometiam70 subegit, cum Tuscis71 pacem fecit et templum Iovis72 in Capitolio aedificavit73. Postea Ardeam74 oppugnans, in octavo decimo miliario ab urbe Roma positam civitatem, imperium perdidit.

El honor mancillado. Sexto, hijo de Tarquinio el Soberbio, enamorado de Lucrecia, la ultrajó. Su marido, Tarquino Colatino, y Junio Bruto, parientes los dos del rey, levantaron al pueblo y le arrebataron el poder. (2) Nam cum filius eius, et ipse Tarquinius iunior75, nobilissimam feminam Lucretiam eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset76 eaque de iniuria marito et patri et amicis questa fuisset77, in omnium conspectu78 se occidit79. Propter quam causam Brutus80, parens et ipse Tarquinii, populum concitavit et Tarquinio ademit imperium81. (3) Mox exercitus quoque eum, qui civitatem Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit; veniensque ad urbem rex portis clausis exclusus est, cumque imperasset annos quattuor et viginti cum uxore et liberis suis fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus, cum adhuc Roma, ubi plurimum, vix usque ad quintum decimum miliarium possideret.

La creación del consulado. Arrebatado el poder a Tarquinio el Soberbio, el pueblo romano lo entregó a los cónsules, quienes durante la Monarquía dirigían el ejército, pero dependiendo del rey. En la realidad, probablemente el poder consular fue mayor día a día hasta el punto de que los cónsules llegaron a ser los jefes del Estado.

[9] Hinc82 consules83 coepere84, pro uno rege duo85, hac causa creati, ut, si unus malus esse voluisset, alter eum, habens potestatem86 similem, coerceret. (2) Et placuit87, ne imperium88 longius quam annuum89 haberent90, ne per diuturnitatem potestatis insolentiores91 redderentur, sed civiles92 69 Gabios: ciudad latina, situada entre Roma y Preneste. 70 Suessam Pometiam: capital de los volscos. 71 Tuscis: los habitantes de Tuscia o Etruria, los etruscos. 72 Iovis: del nominativo Iuppiter. 73 Templum… aedificavit: la construcción había sido ya iniciada por Tarquinio Prisco. 74 Ardeam: capital de los rútulos, pueblo del que, en los míticos tiempos de Eneas, Turno era el rey. 75 Iunior: se utiliza aquí como sobrenombre diferenciador de padre e hijo, costumbre conservada hasta nuestros días. Por otra parte, el praenomen de ambos era diferente: Lucius, el padre, y Sextus, el hijo. ipse Tarquinius: “llamado también Tarquinio”. 76 Violasset. 77 questa fuisset, transposición de sum. 78 in omnium conspectu: “a la vista de…”. 79 de iniuria… se occidit: Lucrecia, dándose muerte tras haber sido ultrajada, se convierte en modelo de conducta y ejemplo de virtud. La leyenda quiso que este hecho fuera la causa de la caída de la Monarquía y que, con una visión simple y primitiva de la Historia, de aquí surgiera la República. 80 Brutus: Junio Bruto era primo de Colatino y hasta entonces era considerado “falto de luces, corto mental”, actitud que él voluntariamente mostraba para mantenerse a salvo de las sospechas y las iras del rey. Toda la primitiva historia fue falsificada por las grandes familias, deseosas de antepasados ilustres; así, los Junios Brutos comenzaron en realidad a ser parte de la Historia en el siglo IV a.C. 81 populum… imperium: la República fue proclama el año 509 a.C. 82 Hinc: “desde entonces”. 83 consules: el consulado era la máxima magistratura de la República romana. Los cónsules convocaban y presidían el Senado y los Comicios, y eran los jefes supremos del ejército; daban, además, nombre al año. 84 Coepere: tercera personal plural. 85 Duo: el consulado fue siempre una magistratura colegiada. Si uno moría el otro debía nombrar un nuevo colega, llamado consul suffectus. 86 Potestatem: la potestas era el poder administrativo que tenían todos los magistrados. 87 Placuit (Romanis): “decidieron los romanos”. 88 Imperium: frente a la potestas, el imperium era privativo de unas cuantas magistraturas: el consulado, la censura y la dictadura con su magister equitum. 89 Longius… annuum: el consulado era una magistratura anual. 90 Haberent: sujeto consules. 91 per diuturnitatem… insolentiores: comparativo absoluto, “para que no se volvieran demasiado insolentes por haber

Page 10: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

8

semper essent, qui se post annum scirent93 futuros esse privatos94. (3) Fuerunt igitur anno primo ab expulsis regibus consules L. Iunius Brutus, qui maxime egerat, ut Tarquinius pelleretur, et Tarquinius Collatinus95, maritus Lucretiae. (4) Sed Tarquinio Collatino statim sublata est dignitas. Placuerat enim, ne quisquam in urbe remaneret, qui Tarquinius vocaretur. Ergo accepto omni patrimonio suo ex urbe migravit, et loco ipsius factus est L. Valerius Publicola consul.

Tarquinio el Soberbio hace la guerra a los romanos. (5) Commovit tamen bellum urbi Romae rex Tarquinius, qui fuerat expulsus96, et collectis multis gentibus, ut in regnum posset restitui, dimicavit.

[10] (1) In prima pugna Brutus consul et Arruns, Tarquinii filius, in vicem97 se occiderunt, Romani tamen ex ea pugna victores recesserunt. (2) Brutum matronae Romanae, defensorem pudicitiae suae, quasi communem patrem per annum luxerunt. Valerius Publicola Sp. Lucretium Tricipitinum collegam sibi fecit, Lucretiae patrem, quo morbo mortuo iterum Horatium Pulvillum collegam sibi sumpsit. (3) Ita primus annus quinque consules habuit, cum Tarquinius Collatinus propter nomen urbe cessisset, Brutus in proelio perisset, Sp. Lucretius morbo mortuus esset.

Nuevas tentativas de Tarquinio el Soberbio. [11] (1) Secundo quoque anno iterum Tarquinius ut reciperetur in regnum98 bellum Romanis

intulit, auxilium ei ferente Porsenna, Tusciae rege, et Romam paene cepit. Verum tum quoque victus est. (2) Tertio anno post reges exactos99 Tarquinius, cum100 suscipi non posset in regnum neque ei Porsenna, qui pacem cum Romanis fecerat, praestaret auxilium, Tusculum se contulit, quae civitas non longe ab urbe est, atque ibi per quattuordecim annos privatus cum uxore consenuit. (3) Quarto anno post reges exactos, cum Sabini Romanis bellum intulissent, victi sunt et de his triumphatum est101. (4) Quinto anno L. Valerius ille, Bruti collega et quater consul, fataliter102 mortuus est, adeo pauper, ut, collatis a populo nummis103, sumptum habuerit sepulturae. Quem matronae sicuti Brutum annum104 luxerunt.

Para situaciones difíciles. Origen de la dictadura. Tras las tentativas de Tarquinio el Soberbio, su yerno también trató de vengarle. Se creó entonces una magistratura extraordinaria, la dictadura.

[12] (1) Nono anno post reges exactos105, cum gener Tarquini106 ad iniuriam soceri vindicandam107 ingentem collegisset exercitum, nova Romae108 dignitas109 est creata, quae

ejercido el poder durante largo tiempo”. 92 Civiles: se opone a insolentiores: “afables, humanos”. 93 Qui… scirent: oración de relativo con valor causal: “porque sabían…”. 94 Privatos: “simples particulares”; al terminar el año de su consulado, los cónsules volvían a ser ciudadanos particulares, sujetos como todos los demás a las leyes del Estado. 95 Cónsules en el año 509 a.C. 96 fuerat expulsus, transposición de verbo sum. 97 in vicem: “mutuamente”. 98 ut reciperetur in regnum: “para recobrar el reino”. 99 reges exactos: “la expulsión de los reyes”. 100 Cum: causal-explicativo. 101 Pasiva impersonal. 102 Fataliter: “de muerte natural”. 103 Nummis, con el significado de “dinero”, en general, posteriormente significará “moneda de poco valor”, pues el denario de plata no se introduce hasta 268 a.C. 104 Annum: “durante un año”. 105 Nono… exactos: el año 501 a.C. 106 gener Tarquini: el yerno de Tarquinio era el rey de Túsculo, ciudad en la que Tarquinio se había refugiado. 107 ad iniuriam… vindicandam: ad vindicandum iniuriam: “para vengar la injuria”. 108 Romae: locativo. 109 Dignitas: significa en este caso “cargo público, magistratura”.

Page 11: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

9

dictatura110 appellatur, maior quam consulatus111. Eodem anno etiam magister equitum112 factus est, qui dictatori obsequeretur. (2) Neque quicquam similius potest dici quam dictatura antiqua huic imperii potestati, quam nunc tranquillitas vestra113 habet, maxime cum Augustus quoque Octavianus, de quo postea dicemus, et ante eum C. Caesar sub dictaturae nomine atque honore regnaverint. (3) Dictator autem Romae114 primus fuit T. Larcius, magister equitum primus Sp. Cassius.

Los defensores del pueblo. Origen del poder tribunicio. Roma se ha convertido en una ciudad de importancia comercial y territorial, pero en su interior surgen fuertes tensiones políticas entre patricios y plebeyos. Los patricios ocupan todos los cargos públicos y los plebeyos se sienten indefensos frente a tan gran poder. Por ello, la plebe se retira al Monte Sacro y, tras esta sedición, consiguen magistrados propios que defiendan sus derechos frente al Senado y los cónsules.

[13] (1) Sexto decimo anno post reges exactos115 seditionem populus Romae116 fecit, tamquam117 a senatu atque consulibus118 premeretur. (2) Tum et ipse sibi tribunos plebis quasi proprios iudices et defensores119 creavit, per quos contra senatum et consules tutus esse posset.

[14] Sequenti anno Volsci contra Romanos bellum reparaverunt, et victi acie etiam Coriolos civitatem, quam habebant optimam, perdiderunt.

Coriolano. [15] (1) Octavo decimo anno postquam reges eiecti erant expulsus ex urbe Q. Marcius, dux

Romanus, qui Coriolos ceperat, Volscorum civitatem, ad ipsos Volscos contendit iratus et auxilia contra Romanos accepit. (2) Romanos saepe vicit, usque ad quintum miliarium urbis accessit, oppugnaturus120 etiam patriam suam, legatis, qui pacem petebant, repudiatis, nisi ad eum mater Veturia et uxor Volumnia ex urbe venissent, quarum fletu et deprecatione superatus removit exercitum. Atque hic secundus post Tarquinium fuit, qui dux contra patriam suam esset.

Los trescientos Fabios. En el siglo IV a.C. los enemigos de Roma siguen siendo los mismos: latinos, volscos, etruscos. La tradición ha legado un episodio singular en la lucha de Roma contra ellos.

[16] (1) C. Fabio et L. Virginio consulibus121 trecenti nobiles homines122, qui ex Fabia 110 Dictatura: cuando el Estado corría un grave peligro se nombraba un dictador, elegido por uno de los cónsules, al que se confiaba por seis meses el mando supremo. 111 maior quam consulatus: durante los seis meses que duraba la dictadura los poderes de los otros magistrados quedaban abolidos, excepto de los tribunos de la plebe. 112 magister equitum: el dictador nombraba un magister equitum, “jefe de la caballería”, como colega suyo, con poderes más restringidos. 113 tranquillitas vestra: “Vuestra Serenidad”, título honorífico que se refiere al Emperador actual. 114 Romae: locativo. 115 Sexto… exactos: es el año 494 a.C. 116 Romae: locativo. 117 Tamquam: “porque, según decían,…; pretextando que…”. 118 a senatu atque consulibus: los miembros del Senado, así como los cónsules eran todos patricios. El Senado y los cónsules con los demás magistrados constituían dos órganos fundamentales de la República romana: el Senado detentaba el poder consultivo; los magistrados, el poder ejecutivo, y finalmente, la asamblea del pueblo, el tercer órgano de gobierno, sería el poder legislativo. Así, a la vez, los regímenes aristocrático, monárquico y democrático estaban representados en un solo Estado. 119 Tribunos… defensores: los tribunos de la plebe debían ser obligatoriamente plebeyos; tenían el derecho de veto, ius intercessionis, contra todos los magistrados cum imperio, salvo el dictador y gozaban de inviolabilidad. Fueron creados hacia el 494 a.C. 120 oppugnaturus etiam: “y hubiera atacado”. 121 C. Fabio… consulibus: es ésta una de las formas tradicionales de indicar el cambio de año, dado el carácter epónimo de los cónsules. Es el año 479 a.C. : “siendo cónsules C. Fabio y L. Virginio”; mejor aún: “en el año del consulado de C. Fabio y L. Virginio”. 122 nobiles homines: la gens Fabia era una de las más antiguas de Roma.

Page 12: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

10

familia123 erant, contra Veientes bellum soli124 susceperunt, promittentes senatui et populo125 per se omne certamen implendum. (2) Itaque profecti, omnes nobiles et qui singuli magnorum exercituum duces126 esse deberent, in proelio conciderunt. (3) Unus omnino superfuit ex tanta familia, qui propter aetatem puerilem duci non potuerat ad pugnam. Post haec census in urbe habitus est et inventa sunt civium capita CXVII milia CCCXIX.

Un nombramiento inesperado. Junto a latinos, volscos y etruscos, los ecuos fueron casi sempiternos enemigos del pueblo romano. Para luchar contra ellos se nombró a L. Quinto Cincinato como dictador, a quien sorprendió el nombramiento arando su propio campo: deja el arado para dirigir la tierra.

[17] (1) Sequenti anno127 cum in Algido monte128 ab urbe duodecimo ferme miliario Romanus obsideretur exercitus, L. Quintius Cincinnatus129 dictator est factus, qui agrum quattuor iugerum130 possidens manibus suis colebat. (2) Is cum in opere et arans esset inventus, sudore deterso togam praetextam131 accepit et caesis hostibus liberavit exercitum.

Los decenviros. La institución de los tribunos de la plebe no bastaba para proteger a ésta frente a los patricios. Se necesitaban leyes escritas que los jueces patricios no pudieran interpretar a su gusto. Durante dos años cesan las elecciones consulares y se nombra, en su lugar, un colegio de diez miembros, compuesto durante el primer año tan sólo por patricios y en el segundo por patricios y plebeyos. Su misión era la de redactar las mencionadas leyes, que quedaron registradas en Doce Tablas, primer núcleo del derecho romano.

[18] (1) Anno trecentesimo et altero ab urbe condita132 imperium consulare cessavit et pro duobus consulibus decem facti sunt, qui summam potestatem haberent, decemviri nominati. (2) Sed cum primo anno bene egissent, secundo133 unus ex his, Ap. Claudius134, Virginii cuiusdam135, qui honestis iam stipendiis contra Latinos in monte Algido militarat136, filiam virginem corrumpere voluit; quam pater occidit, ne stuprum a decemviro sustineret, et regressus ad milites movit tumultum. Sublata est decemviris potestas ipsique damnati sunt137.

[19] (1) Anno trecentesimo et quinto decimo ab urbe condita Fidenates contra Romanos rebellaverunt. Auxilium his praestabant Veientes et rex Veientium Tolumnius. (2) Quae ambae civitates tam vicinae urbi sunt, ut Fidenae sexto, Vei octavo decimo miliario absint. Coniunxerunt se his et Volsci. Sed Mam. Aemilio dictatore et L. Quintio Cincinnato magistro equitum victi etiam 123 ex Fabia familia: la familia la formaban también los famuli, siervos, y los clientes, comprendidos dentro de los trescientos. 124 Soli: probablemente la leyenda ha teñido de patriotismo lo que fue simplemente una lucha por intereses particulares: los territorios de la gens Fabia se encontrarían cerca de Veyes y, fuera por alargarlos, fuera por defenderlos, se habría llevado a cabo la expedición. 125 senatui et populo: Senado y pueblo son los dos fundamentos de la República romana. 126 duces: el dux era el “general en jefe” del ejército. 127 Sequenti anno: el año siguiente al desastre de los Fabios, es decir, el 478 a.C. Pero Eutropio comete un error, ya que, según atestigua Livio, Cincinato fue nombrado dictador en el 458 a.C. 128 in Algido monte: el monte Algido estaba situado entre Túsculo y Preneste, en el Lacio. 129 Cincinnatus: L. Quitio recibía este cognomen por tener el pelo rizado; sería “el rizoso, el rizos”. 130 Iugerum: genitivo plural de iugerum, -i: “yugada”, medida romana de superficie que corresponde a unos 2.517 m2, a 25 áreas. 131 togam praetextam: era una túnica blanca con una orla púrpura, que llevaban los niños hasta los 17 años, y los magistrados. 132 Anno… condita: es el año 458 a.C., “desde la fundación de la ciudad” 133 secundo: es decir, el año 450 a.C. 134 Ap. Claudius: el decénviro Apio Claudio pertenecía a la gens Claudia, una de las más antiguas de Roma, al igual que la Fabia, de la que analista Fabio Píctor realizó frecuentes alabanzas mezcladas con ataques a la Claudia. 135 Virginii cuiusdam: “de un tal Virginio”. 136 Honestis stipendiis militare: desempeñar un cargo militar bastante alto. 137 damnati sunt: de nuevo, al igual que ocurriera en el caso de Lucrecia, el honor mancillado de una mujer es causa de una revolución, que pone fin a un régimen político.

Page 13: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio I. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

11

regem perdiderunt. Fidenae captae et excisae138.

Camilo sofoca la rebelión de Veyes. Ataque de los Galos contra Roma. [20] (1) Post viginti deinde annos139 Veientani rebellaverunt140. Dictator contra ipsos missus

est Furius Camillus, qui primum eos vicit acie141, mox etiam civitatem diu obsidens142 cepit,143 antiquissimam Italiaeque ditissimam144. (2) Post eam cepit et145 Faliscos146, non minus nobilem civitatem147. Sed commota est ei invidia, quasi praedam male divisisset, damnatusque ob eam causam et expulsus civitate. (3) Statim Galli Senones148 ad urbem venerunt et victos Romanos undecimo miliario a Roma apud flumen Alliam secuti etiam urbem occupaverunt. Neque defendi quicquam nisi Capitolium potuit; quoad cum diu obsedissent et iam Romani fame laborarent, a Camillo, qui in vicina civitate exulabat, Gallis superventum est gravissimeque victi sunt149. (4) Postea etiam accepto auro ne Capitolium obsiderent, recesserunt. Sed secutus eos Camillus ita cecidit, ut et aurum, quod his datum fuerat150, et omnia, quae ceperant, militaria signa revocaret. (5) Ita tertio triumphans urbem ingressus est et appellatus secundus Romulus, quasi et ipse patriae conditor.

138 captae et excisae (est). 139 Post viginti… annos: después de veinte años de la caída de Fidena, es decir, en el 406 a.C. 140 rebellaverunt: ya Rómulo y Tulo Hostilio habían realizado campañas contra Veyes. 141 Acie: como término militar significa “línea de batalla”; aquí se opone a obsidens, en cuanto ambas son estrategias distintas: primero se luchó en campo abierto, luego vino el asedio. 142 diu obsidens: el asedio a Veyes duró 11 años, pero a imitación de la guerra de Troya que duró 10 años, la tradición lo redujo también a 10. 143 Cepit: Camilo tomó Veyes por medio de una galería subterránea. 144 Ditissimam: superlativo de dis, -itis, utilizado también como superlativo de dives, -vitis. 145 Et: valor intensivo: “también, incluso”. 146 Faliscos: pueblo cuya capital era Falerii, de cultura y civilización muy parecida a la etrusca. La leyenda cuenta que los faliscos se entregaron voluntariamente el 494 a.C., admirados por la nobleza de Camilo, quien rechazó la oferta hecha por un maestro de escuela de entregarle como rehenes a los hijos de las principales familias. 147 Faliscos... .civitatem: el nombre del pueblo está utilizado por el de la ciudad. 148 Hacia el 400 a.C. debido a su superpoblación los galos Senones (celtas), con su eficaz armamento de hierro penetran en Italia, tras fracasar frente a Clusium (391 a.C.), asaltan e incendian Roma (390 a.C.), tras la derrota romana del río Allia. 149 Pasiva impersonal. 150 datum fuerat, transposición del verbo sum.

Page 14: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 15: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

13

EVTROPII BREVIARIVM LIBER SECUNDUS

Creación de los tribunos militares. [1] (1) Anno trecentesimo sexagesimo quinto ab urbe condita, post captam autem primo1,

dignitates2 mutatae sunt, et pro duobus consulibus facti tribuni militares consulari potestate3. Hinc iam coepit Romana res crescere. (2) Nam Camillus eo anno Volscorum civitatem, quae per septuaginta annos bellum gesserat, vicit et Aequorum urbem et Sutrinorum atque omnibus deletis earundem exercitibus occupavit et tres simul triumphos egit.

T.Quintio Cincinnato. [2] (1) T. etiam Quintius Cincinnatus Praenestinos, qui usque ad urbis Romae portas cum

bello venerant, persecutus ad flumen Alliam vicit, octo civitates, quae sub ipsis agebant, Romanis adiunxit, ipsum Praeneste adgressus in deditionem accepit. (2) Quae omnia ab eo gesta sunt viginti diebus, triumphusque ipsi decretus.

Restablecimiento del consulado. [3] Verum dignitas tribunorum militarium non diu perseveravit. Nam post aliquantum nullos

placuit fieri4 et quadriennium in urbe ita fluxit, ut potestates ibi maiores non essent. Praesumpserunt tamen tribuni militares consulari potestate iterum dignitatem et triennio perseveraverunt. Rursus consules facti.

[4] L. Genucio et Q. Servilio consulibus5 mortuus est Camillus. Honor6 ei post Romulum secundus delatus est.

El nacimiento de un cognomen. Cuenta la tradición que los galos, cansados del asedio al Capitolio, pusieron precio a su marcha, aunque, naturalmente, los romanos salieron en su persecución y, por dos veces, quedaron vencedores de aquéllos que a punto estuvieron de acabar con Roma. Pero las correrías de los galos por los alrededores de la ciudad continuaron y la leyenda ha conservado dos duelos habidos entre romanos y galos.

[5] T. Quintius dictator7 adversus Gallos, qui ad Italiam venerant, missus est. Hi ab urbe quarto miliario trans Anienem fluvium8 consederant. Ibi nobilissimus de senatoribus iuvenis9 L. Manlius provocantem Gallum ad singulare certamen10 progressus occidit, et sublato torque aureo colloque suo inposito in perpetuum Torquati et sibi et posteris cognomen11 accepit. Galli fugati sunt, mox per C. Sulpicium dictatorem etiam victi. Non multo post a C. Marcio Tusci victi sunt et

1 Roma fue conquistada por los Galos. 2 Dignitates: en este caso se refiere a las magistraturas. 3 consulari potestate: “con autoridad de cónsules”. Entre el 444 y el 367 a.C. los cónsules fueron reemplazados por tribunos militares con poder consular. 4 nullos placuit fieri: “decidieron que no fuera nombrado ninguno”. 5 Año 365 a.C. 6 Honor, se refiere aquí a un enterramiento con honores, un funeral público. 7 T. Quintius dictator: T. Quintio fue nombrado dictador el año 361 a.C., aunque los hechos aquí narrados ocurrieron, según otras fuentes, el año 367 a.C. 8 Anienem fluvium: el río Anio pasa por Tívoli, donde da lugar a hermosas cascadas, y desemboca en el Tíber, a cuatro kilómetros de Roma. 9 Iuvenis: los romanos consideraban joven a quien se encontraba entre los treinta y los cuarenta y cinco años. 10 ad singulare certamen: es un término común, un complemento tanto de provocantem como de progressus. 11 Cognomen: los romanos utilizaban tres nombres, costumbre heredada de los etruscos: el nomen, generalmente terminado en -ius (Quinctius, Manlius) era el nombre propio de cada familia; el praenomen le era impuesto al niño a los nueve días de su nacimiento, el dies lustricus, siendo siempre un nombre ya llevado por alguno de sus antepasados (Titus, Lucius,.., que aparecen abreviados cuando les sigue el nomen); el cognomen, sobrenombre o -casi podríamos decir- “mote”, servía a su vez, para distinguir las diversas ramas de una familia. Además, los adoptados llevaban los tria nomina de quien les adoptaba y un segundo cognomen, terminado en -anus, recuerdo de su gens de origen; y las mujeres, recibían un solo nombre, el de su gens en femenino: Lucrecia, por ejemplo.

Page 16: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

14

octo milia captivorum ex his in triumphum ducta.

[6] (1) Census iterum habitus est. Et cum Latini, qui a Romanis subacti erant, milites praestare nollent, ex Romanis tantum tirones lecti sunt, factaeque legiones12 decem, qui modus sexaginta vel amplius armatorum milia efficiebat. (2) Parvis adhuc Romanis rebus13 tanta tamen in re militari virtus erat. Quae cum profectae essent adversum Gallos duce L. Furio14, quidam ex Gallis unum ex Romanis, qui esset optimus, provocavit. (3) Tum se M. Valerius tribunus militum15 obtulit, et cum processisset armatus, corvus ei supra dextrum bracchium sedit. (4) Mox commissa adversum Gallum pugna idem corvus alis et unguibus Galli oculos verberavit, ne rectum posset aspicere. Ita a tribuno Valerio interfectus. Corvus non solum victoriam ei, sed etiam nomen dedit. Nam postea idem Corvinus est dictus. Ac propter hoc meritum annorum trium et viginti consul est factus.

Guerra contra los latinos (340-388 a.C.), los espolones (rostra) de las naves de Antium adornarán la tribuna de los oradores del Foro, Roma se convierte en la capital del Lacio.

[7] (1) Latini, qui noluerant milites dare, hoc quoque a Romanis exigere coeperunt, ut unus consul ex eorum, alter ex Romanorum populo crearetur. (2) Quod cum esset negatum, bellum contra eos susceptum est et ingenti pugna superati sunt; ac de his perdomitis triumphatum est16. Statuae consulibus ob meritum victoriae in Rostris positae sunt. (3) Eo anno etiam Alexandria ab Alexandro Macedone condita est.

Primera Guerra Samnita (343-341 a.C.). [8] (1) Iam Romani potentes esse coeperunt. Bellum enim in centesimo et tricesimo fere

miliario ab urbe apud Samnitas gerebatur, qui medii sunt inter Picenum, Campaniam et Apuliam. (2) L. Papirius Cursor cum honore17 dictatoris ad id bellum profectus est. Qui cum Romam redisset, Q. Fabio Maximo, magistro equitum, quem apud exercitum reliquit, praecepit, ne se absente pugnaret. (3) Ille occasione reperta felicissime dimicavit et Samnitas delevit. Ob quam rem a dictatore capitis18 damnatus, quod se vetante pugnasset, ingenti favore militum et populi liberatus est tanta Papirio seditione commota, ut paene ipse interficeretur.

Segunda Guerra Samnita. Las Horcas Caudinas (321 a.C.).

12 Legiones: el ejército romano había sido completamente reorganizado por Camilo, el vencedor de Veyes, y, en esos momentos, la legión estaba compuesta por 4.200 hombres, divididos en 30 unidades tácticas llamadas manípulos, cada una de las cuales comprendía, a su vez, dos centurias. 13 Romanis rebus: “los recursos tomanos”, se refiere al pequeño tamaño de la ciudad. 14 duce L. Furio: L Furio venció a los galos en el año 394 a.C. 15 tribunus militum: cada legión contaba con seis tribunos militares, nombrados anualmente, que tenían a sus órdenes 10 centurias y se turnaban en el mando de la legión. 16 Pasiva impersonal. 17 cum honore: “con el rango”. 18 Capitis: pérdida de ciudadanía. La capitis deminutio maxima se produce al perder el status libertatis, es decir, la condición de hombre libre. El civis que caía prisionero de guerra del enemigo era considerado legalmente muerto y sólo una ficción jurídica (fictio legis Corneliae y ius postliminii) lo restituía, en el caso de que hubiera recuperado su libertad, a su anterior situación jurídica, salvo en ciertos aspectos relacionados con la posesión o el matrimonio, en los que se aceptaban posibles situaciones de facto. La pérdida del status libertatis presupone la del status civitatis y la del status familiae. La capitis deminutio media (o minor) equivale a la pérdida del status civitatis, es decir, de la ciudadanía romana, sin que ello produzca la pérdida de la condición de hombre libre. En cambio, presupone la pérdida del status familiae. Se origina cuando se pasa a formar parte de otra civitas o de una colonia no romana. Pierden también la civitas romana los condenados al destierro por la pena de la interdictio aquae et ignis o por la deportatio in insulam. La capitis deminutio minima se produce en la status familiae permutatio, es decir, cuando se deja de pertenecer a una familia agnaticia. Se seguía siendo libre y ciudadano romano. Tenía lugar, para las mujeres, en los casos de matrimonio cum manu y, en general, en los casos de adoptio, arrogatio y emancipatio. En este último caso, el emancipado se convertía en pater familias de la nueva familia constituida por él.

Page 17: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

15

[9] (1) Postea Samnites Romanos T. Veturio et Sp. Postumio consulibus19 ingenti dedecore vicerunt et sub iugum miserunt. Pax tamen a senatu et populo soluta est, quae cum ipsis propter necessitatem facta fuerat20. Postea Samnites victi sunt a L. Papirio consule, septem milia eorum sub iugum missa. (2) Papirius primus de Samnitibus triumphavit. Eo tempore Ap. Claudius censor aquam Claudiam induxit et viam Appiam stravit21. Samnites reparato bello Q. Fabium Maximum vicerunt tribus milibus hominum occisis. Postea, cum pater ei Fabius Maximus legatus datus fuisset, et Samnitas vicit et plurima ipsorum oppida cepit. (3) Deinde P. Cornelius Rufinus M. Curius Dentatus, ambo consules, contra Samnitas missi ingentibus proeliis eos confecere. (4) Tum bellum cum Samnitibus per annos quadraginta novem actum sustulerunt. Neque ullus hostis fuit intra Italiam, qui Romanam virtutem magis fatigaverit.

Alianza de Samnitas, Etruscos y Galos. Segunda Guerra Samnita (326 a.C.). [10] Interiectis aliquot annis iterum se Gallorum copiae contra Romanos Tuscis

Samnitibusque iunxerunt, sed cum Romam tenderent, a Cn. Cornelio Dolabella consule22 deletae sunt.

Un enemigo llegado de ultramar, con armas desconocidas (282-272 a.C.). Mientras en el exterior Roma guerreaba con los samnitas, en su interior un plebeyo, Lucio Sextio, accedía a la más alta magistratura de la República, al Consulado (366 a.C.). Con el final del siglo se lograba la sumisión definitiva de aquel pueblo, pero no tardaron en surgir nuevos conflictos provenientes de la parte más meridional de la Península Itálica, zona de la que precisamente Roma aún no era dueña. En el primer encuentro entre Pirro y los romanos salió vencedor el rey griego.

[11] (1) Eodem tempore23 Tarentinis24, qui iam in ultima Italia25 sunt, bellum indictum est, quia legatis Romanorum iniuriam fecissent26. Hi Pyrrum, Epiri regem, contra Romanos in auxilium poposcerunt, qui ex genere Achillis originem trahebat27. Is mox28 ad Italiam venit, tumque primum Romani cum transmarino hoste dimicaverunt. (2) Missus est contra eum consul P. Valerius Laevinus29, qui cum exploratores Pyrri cepisset, iussit eos per castra duci, ostendi omnem exercitum tumque dimitti, ut renuntiarent Pyrro quaecumque a Romanis agerentur. Commissa mox pugna30, cum iam Pyrrus fugeret31, elephantorum auxilio vicit, quos incognitos Romani expaverunt32. (3) Sed nox proelio finem dedit; Laevinus tamen per noctem fugit, Pyrrus Romanos mille octingentos cepit et eos summo honore tractavit, occisos sepelivit. Quos cum adverso vulnere33 et truci vultu etiam mortuos iacere vidisset, tulisse ad caelum manus dicitur cum hac voce34: se totius orbis dominum esse potuisse, si tales sibi milites contigissent. 19 Año 321 a.C. 20 facta fuerat , transposición del verbo sum 21 Via Apia Antica, Aqua Apia. 22 Año 283 a.C. 23 Eodem tempore: el año 281 a.C. 24 Tarentinis: habitantes de Tarento, la ciudad más importante de la Magna Grecia. 25 in ultima Italia: la parte más meridional de Italia estaba poblada por numerosas ciudades, todas ellas antiguas fundaciones griegas. La región recibía el nombre de Magna Grecia. 26 Bellum… fecissent: unos legados romanos habían llegado a Tarento para pedir explicaciones sobre la captura de unos barcos por parte de los tarentinos; éstos temiendo perder su poderío en Italia meridional, recibieron a la embajada con insultos y afrentas. De ahí surgió la guerra. 27 Pyrrum….trahebat: los tarentinos pidieron ayuda a Pirro, rey del Epiro, región occidental de Grecia; Pirro se decía sucesor de otro Pirro, hijo del legendario héroe de la guerra de Troya, Aquiles. 28 Mox: Pirro desembarcó en Italia el año 280 a.C. 29 Año 280 a.C. 30 Commissa… pugna: la lucha tuvo lugar en Heraclea en el año 280 a.C. 31 cum… fugeret: en un principio Pirro fue atacado por un comandante del ejército romano y se vio obligado a retirarse. 32 Elephantorum… expaverunt: la victoria se atribuyó a la presencia en el ejército de Pirro de elefantes. Animales hasta entonces desconocidos por los romanos. 33 adverso vulnere, los romanos habían recibido todos las heridas de frente. 34 Empieza aquí el típico estilo indirecto latino.

Page 18: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

16

Intento de soborno del lgado Fabricio. [12] (1) Postea Pyrrus, coniunctis sibi Samnitibus, Lucanis, Brittiis, Romam perrexit, omnia

ferro ignique vastavit, Campaniam populatus est atque ad Praeneste venit, miliario ab urbe octavo decimo. (2) Mox terrore exercitus, qui eum cum consule sequebatur, in Campaniam se recepit. Legati ad Pyrrum de redimendis captivis missi ab eo honorifice suscepti sunt. Captivos sine pretio Romam misit. (3) Unum ex legatis Romanorum, Fabricium, sic admiratus, cum eum pauperem esse cognovisset, ut quarta parte regni promissa sollicitare35 voluerit, ut ad se transiret, contemptusque est a Fabricio. (4) Quare cum Pyrrus Romanorum ingenti admiratione teneretur, legatum misit, qui pacem aequis condicionibus peteret, praecipuum virum, Cineam nomine, ita ut Pyrrus partem Italiae, quam iam armis occupaverat, obtineret.

[13] (1) Pax displicuit remandatumque36 Pyrro est a senatu eum cum Romanis, nisi ex Italia recessisset, pacem habere non posse. (2) Tum Romani iusserunt captivos omnes, quos Pyrrus reddiderat, infames haberi, quod armati capi potuissent, nec ante eos ad veterem statum reverti, quam si binorum hostium occisorum spolia retulissent. (3) Ita legatus Pyrri reversus est. A quo cum quaereret Pyrrus, qualem Romam comperisset, Cineas dixit regum se patriam vidisse; scilicet tales illic fere omnes esse, qualis unus Pyrrus apud Epirum et reliquam Graeciam putaretur. (4) Missi sunt contra Pyrrum duces P. Sulpicius et Decius Mus consules. Certamine commisso Pyrrus vulneratus est, elephanti interfecti, viginti milia caesa hostium, et ex Romanis tantum quinque milia; Pyrrus Tarentum fugatus.

Honestidad a toda prueba. Pirro fue herido en la batalla de Ascoli (279 a.C.) y, de no ser por un romano, hubiera muerto envenenado por su propio médico.

[14] (1) Interiecto anno37 contra Pyrrum Fabricius est missus, qui prius inter legatos sollicitari non potuerat, quarta regni parte promissa38. (2) Tum, cum vicina castra ipse et rex haberent, medicus Pyrri nocte ad eum venit, promittens veneno se Pyrrum occisurum, si sibi aliquid polliceretur. Quem Fabricius vinctum reduci iussit ad dominum Pyrroque dici quae contra caput eius medicus spopondisset. Tum rex admiratus39 eum dixisse fertur: (3) "Ille est Fabricius, qui difficilius ab honestate quam sol a cursu suo averti potest40. " Tum rex ad Siciliam profectus est. (4) Fabricius victis Lucanis et Samnitibus triumphavit.

Un novedoso botín. Finalmente, y tras una campaña de tres años llevada a cabo por Pirro en Sicilia, el ejército romano le infligió una terrible derrota que acabó con las hostilidades.

Consules deinde M. Curius Dentatus et Cornelius Lentulus41 adversum Pyrrum missi sunt. Curius contra eum pugnavit42, exercitum eius cecidit, ipsum Tarentum fugavit43, castra cepit. (5) Ea die caesa hostium viginti tria milia. Curius in consulatu triumphavit. Primus Romam elephantos quattuor duxit. Pyrrus etiam a Tarento mox recessit44 et apud Argos, Graeciae civitatem, occisus

35 Sollicitare: “sobornar”. 36 Remandatumque: “contestar”. 37 Interiecto anno: había pasado un año de la batalla de Ascoli, es decir, estamos en el año 278 a.C. 38 Fabricius… promissa: Fabricio había tomado parte en una embajada enviada por el Senado a Pirro y éste en aquella ocasión le ofreció al romano la cuarta parte de su reino a cambio de su deserción. Fabricio, con un comportamiento ejemplar, rechazó la propuesta del rey. 39 Tum… admiratus: la admiración causada en el enemigo por el honor y la valentía romanos es un tema repetidas veces tratado en la Historiografía. 40 Sol… potest: se muestra aquí la concepción habida hasta Galileo de que era el sol el que gira alrededor de la tierra y no al revés. 41 Consules… Lentulus: Curio Dentato y Cornelio Léntulo fueron cónsules en el año 275 a.C. 42 Curius… pugnavit: la batalla se llevó a cabo cerca la Maleventum, que desde entonces fue llamado por los romanos Beneventum por el gran éxito obtenido (275 a.C.). 43 ipsum Tarentum fugavit: el propio Pirro fue puesto en fuga y se refugió en Tarento; Tarentum es aquí un acusativo de dirección. 44 Pyrrus… recessit: en el año 274 a.C. Pirro abandonó definitivamente Italia.

Page 19: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

17

est45.

Primera embajada egipcia, Roma ocupa el sur de Italia. [15] C. Fabio Licinio C. Claudio Canina46 consulibus anno urbis conditae quadringentesimo

sexagesimo primo legati Alexandrini a Ptolomaeo missi Romam venere et a Romanis amicitiam, quam petierant, obtinuerunt.

[16] Q. Ogulnio C. Fabio Pictore consulibus47 Picentes bellum commovere et ab insequentibus consulibus P. Sempronio Ap. Claudio victi sunt; et de his triumphatum est48. Conditae a Romanis civitates Ariminus in Gallia et Beneventum in Samnio.

[17] M. Atilio Regulo L. Iulio Libone consulibus49 Sallentinis in Apulia bellum indictum est, captique sunt cum civitate simul Brundisini, et de his triumphatum est50.

Comienzo de la Primera Guerra Púnica (264-226 a.C.). [18] (1) Anno quadringentesimo septuagesimo septimo, cum iam clarum urbis Romae

nomen esset, arma tamen extra Italiam mota non fuerant51. (2) Ut igitur cognosceretur, quae copiae Romanorum essent52, census est habitus. Tum inventa sunt civium capita ducenta nonaginta duo milia trecenta triginta quattuor, quamquam a condita urbe numquam bella cessassent. Et contra Afros bellum susceptum est primum Ap. Claudio Q. Fulvio consulibus53. In Sicilia contra eos pugnatum est54 et Ap. Claudius de Afris et rege Siciliae Hierone triumphavit.

[19] (1) Insequenti anno Valerio Marco et Otacilio Crasso consulibus55 in Sicilia a Romanis res magnae gestae sunt. Tauromenitani, Catinenses et praeterea quinquaginta civitates in fidem acceptae. (2) Tertio anno in Sicilia contra Hieronem, regem Siculorum, bellum paratum est. Is cum omni nobilitate Syracusanorum pacem a Romanis impetravit deditque argenti ducenta talenta. Afri in Sicilia victi sunt et de his secundo Romae triumphatum est56.

El mar, una experiencia nueva. Victoria naval de Duilio. Pese al tratado firmado con Cartago el año 306 a.C., Roma, en el 264 a.C. con el pretexto de ayudar a los habitantes de Mesina, asediados por la armada cartaginesa, cruzó el estrecho. Comenzó así el primer enfrentamiento entre las dos potencias, la llamada Primera Guerra Púnica, que se prolongó durante veintitrés largos años. Y, “por primera vez”, los romanos lucharon en el mar.

[20] (1) Quinto anno Punici belli57, quod contra Afros gerebatur, primum Romani C. Duillio et Cn. Cornelio Asina58 consulibus in mari dimicaverunt paratis navibus59 rostratis60, quas 45 apud Argos… occisus est: en el año 272 a.C. Pirro moría en Argos a causa de un golpe en la cabeza provocado por una teja lanzada por una mujer desde lo alto de una casa. 46 Cónsules en el año 273 a.C. La fecha no concuerda con el cómputo de Eutropio. 47 Año 269 a.C. 48 Pasiva impersonal. 49 Año 267 a.C. 50 Pasiva impersonal. 51 mota non fuerant, transposición del verbo sum. 52 Quae… essent: interrogativa indirecta, copiae: “tropas”. 53 Año 264 a.C. 54 Pasiva impersonal. 55 Año 263 a.C. 56 Pasiva impersonal. 57 Quinto… belli: al quinto año del comienzo de las hostilidades, es decir, en el 260 a.C. 58 Cn. Cornelio Asina: Gneo Cornelio Asina pertenecía a la gens Cornelia y el cognomen le fue dado por haber llevado una vez al foro un asno, asinus, cargado de oro como prenda. Año 260 a.C. 59 paratis navibus: los romanos para poder enfrentarse a los cartagineses, pueblo de gran experiencia naval, construyeron 120 naves de guerra. 60 Rostratis: las naves de guerra romanas tenían todas un espolón en forma de pico de cuervo (de ahí que se las llame “encorvadas, de forma de pico de cuervo”), que permitía enganchar a la nave enemiga y realizar el abordaje. De esta manera la batalla naval pasaba a ser una batalla de tierra, siendo éste el secreto y la feliz estrategia de las victorias

Page 20: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

18

Liburnas61 vocant. (2) Consul Cornelius fraude deceptus est62. Duillius commisso proelio63 Carthaginiensium ducem vicit, triginta et unam naves cepit, quattuordecim mersit, septem milia hostium cepit, tria milia occidit. Neque ulla victoria Romanis gratior fuit, quod invicti terra iam etiam mari plurimum possent. (3) C. Aquilio Floro L. Scipione consulibus64 Scipio Corsicam et Sardiniam vastavit, multa milia inde captivorum adduxit, triumphum egit.

Hamílcar se retira derrotado. [21] (1) L. Manlio Vulsone M. Atilio Regulo consulibus65 bellum in Africam translatum est.

Contra Hamilcarem, Carthaginiensium ducem, in mari pugnatum victusque est. Nam perditis sexaginta quattuor navibus retro se recepit. Romani viginti duas amiserunt. (2) Sed cum in Africam transissent, primam Clypeam, Africae civitatem, in deditionem acceperunt. Consules usque ad Carthaginem processerunt multisque <castellis> vastatis Manlius victor Romam rediit et viginti septem milia captivorum reduxit, Atilius Regulus in Africa remansit. Is contra Afros aciem instruxit. (3) Contra tres Carthaginiensium duces dimicans victor fuit, decem et octo milia hostium cecidit, quinque milia cum decem et octo elephantis cepit, septuaginta quattuor civitates in fidem accepit.

Los cartagineses no aceptan las condiciones de paz de Roma y piden ayuda a los lacedemonios. (4) Tum victi Carthaginienses pacem a Romanis petiverunt. Quam66 cum Regulus nollet nisi durissimis condicionibus dare, Afri auxilium a Lacedaemoniis petiverunt. Et duce Xanthippo, qui a Lacedaemoniis missus fuerat67, Romanorum dux Regulus victus est ultima pernicie. (5) Nam duo milia tantum ex omni Romano exercitu refugerunt, quingenti cum imperatore Regulo capti sunt, triginta milia occisa, Regulus ipse in catenas coniectus.

[22] (1) M. Aemilio Paulo Ser. Fulvio Nobiliore consulibus68 ambo Romani consules ad Africam profecti sunt cum trecentarum navium classe. (1) Primum Afros navali certamine superant. Aemilius consul centum et quattuor naves hostium demersit, triginta cum pugnatoribus cepit, quindecim milia hostium aut occidit aut cepit, militem suum ingenti praeda ditavit. Et subacta Africa tunc fuisset, nisi quod tanta fames erat, ut diutius exercitus expectare non posset.

Una tempestad destruye parte de la triunfadora flota romana. (3) Consules cum victrici classe redeuntes circa Siciliam naufragium passi sunt. Et tanta tempestas fuit, ut ex quadringentis sexaginta quattuor navibus <tantum> octoginta servari potuerint; neque ullo tempore tanta maritima tempestas audita est. Romani tamen statim ducentas naves reparaverunt, neque in aliquo animus his infractus fuit69.

Hechos de la Primera Guerra Púnica. Los cónsules romanos conquistan algunas ciudades en África, pero ante algunos desastres tienen que desistir, la guerra vuelve a Sicilia.

[23] (1) Cn. Servilius Caepio C. Sempronius Blaesus consules70 cum ducentis sexaginta navibus ad Africam profecti sunt. Aliquot civitates ceperunt. Praedam ingentem reducentes

romanas en el mar. 61 Liburnas: las naves llamadas “liburnas” eran rápidas y ligeras, y llevaban dos filas de remos. “birremes”. Recibían este nombre por ser del tipo de las utilizadas por los liburnos, pueblo del Adriático. 62 Consul… deceptus est: Cornelio fue víctima de un engaño y cayó prisionero de los cartagineses. 63 commisso proelio: se trata de la batalla de Milazzo, habida en la zona septentrional de Sicilia, al oeste de Mesina. 64 Año 259 a.C. 65 Año 256 a.C. 66 Quam: falso relativo; se refiere a pacem. 67 missus fuerat, transposición el verbo sum. 68 Año 255 a.C. 69 infractus fuit, transposición del verbo sum. 70 Año 253 a.C.

Page 21: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

19

naufragium passi sunt. (2) Itaque cum continuae calamitates Romanis displicerent, decrevit senatus, ut a maritimis proeliis recederetur et tantum sexaginta naves ad praesidium Italiae salvae essent.

[24] (1) L. Caecilio Metello C. Furio Placido consulibus71 Metellus in Sicilia Afrorum ducem cum centum triginta elephantis et magnis copiis venientem superavit, viginti milia hostium cecidit, sex et viginti elephantos cepit, reliquos errantes per Numidas, quos in auxilium habebat, collegit et Romam deduxit ingenti pompa72, cum CXXX elephantorum numerus omnia itinera compleret.

La dignidad de un Romano. No sólo se luchó en Sicilia y en el mar. Pronto los romanos desembarcaron en África. Allí celebraron numerosas victorias y sufrieron algún desastre, como el que convirtió en prisionero de los cartagineses al mismísimo cónsul Atilio Régulo, que fue utilizado como embajador para conseguir la paz.

(2) Post haec mala73 Carthaginienses Regulum ducem74, quem ceperant, petiverunt, ut Romam proficisceretur et pacem a Romanis obtineret ac permutationem captivorum faceret.

[25] (1) Ille Romam cum venisset, inductus in senatum nihil quasi Romanus egit, dixitque se ex illa die, qua in potestatem Afrorum venisset, Romanum esse desisse75. (2) Itaque et uxorem a complexu removit et senatui suasit, ne pax cum Poenis fieret; illos enim fractos tot casibus spem nullam habere; se tanti non esse, ut tot milia captivorum propter unum se et senem et paucos, qui ex Romanis capti fuerant76, redderentur. Itaque77 obtinuit. Nam Afros pacem petentes nullus admisit. (3) Ipse Carthaginem rediit, offerentibusque Romanis, ut eum Romae tenerent, negavit se in ea urbe mansurum, in qua, postquam Afris servierat, dignitatem honesti civis habere non posset. Regressus igitur ad Africam omnibus suppliciis extinctus est78.

No se puede luchar contra los auspicios. [26] (1) P. Claudio Pulchro L. Iunio consulibus Claudius79 contra auspicia pugnavit et a

Carthaginiensibus victus est. Nam ex ducentis et viginti navibus cum triginta fugit, nonaginta cum pugnatoribus captae sunt, demersae ceterae. (2) Alius80 quoque consul naufragio classem amisit, exercitum tamen salvum habuit, quia vicina litora erant.

[27] (1) C. Lutatio Catulo A. Postumio Albino consulibus81, anno belli Punici vicesimo et tertio a Catulo bellum contra Afros commissum est. Profectus est cum trecentis navibus in Siciliam; Afri contra ipsum quadringentas paraverunt. (2) Numquam in mari tantis copiis pugnatum est82. Lutatius Catulus navem aeger ascendit; vulneratus enim in pugna superiore fuerat83. Contra Lilybaeum, civitatem Siciliae, pugnatum est84 ingenti virtute Romanorum. (3) Nam LXIII Carthaginiensium naves captae sunt, CXXV demersae, XXXII milia hostium capta, XIII milia occisa, infinitum auri, argenti, praedae in potestatem Romanorum redactum. Ex classe Romana XII 71 Año 251 a.C. El nombre del cónsul era C. Furius Pacilus y no Placidius, como da Eutropio. 72 ingenti pompa: en un desfile triunfal. 73 Post haec mala: los cartagineses habían sido vencidos cerca de Palermo en el año 251 a.C. 74 Regulum ducem: Atilio Régulo fue cónsul en el 255 a.C., año en el que como jefe del ejército fue vencido cerca de Túnez y hecho prisionero. 75 Desisse, de desino, con infinitivo: “dejar de…”. 76 capti fuerant, transposición de sum. 77 Itaque: et ita. 78 Ipse … extinctus est: todo este pasaje refleja, de nuevo, un ejemplo de la virtus romana, siendo considerado por algunos como una pura invención. Sus torturadores le llevaron a la muerte impidiéndole dormir y se cuenta que en Roma sus hijos le infligieron igual castigo a dos prisioneros cartagineses. 79 Año 249 a.C. 80 Alius, en lugar de alter. 81 Año 242 a.C. 82 Pasiva impersonal. 83 vulneratus… fuerat, transposición del verbo sum. 84 Pasiva impersonal.

Page 22: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio II. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

20

naves demersae. Pugnatum est85 VI Idus Martias86. (4) Statim pacem Carthaginienses petiverunt tributaque est his pax. Captivi Romanorum, qui tenebantur a Carthaginiensibus, redditi sunt. Etiam Carthaginienses petiverunt, ut redimi eos captivos liceret, quos ex Afris Romani tenebant. (5) Senatus iussit sine pretio eos dari, qui in publica custodia essent; qui autem a privatis tenerentur, ut pretio dominis reddito Carthaginem redirent atque id pretium ex fisco magis quam a Carthaginiensibus solveretur.

[28] Q. Lutatius A. Manlius consules87 creati bellum Faliscis intulerunt, quae civitas Italiae opulenta quondam fuit. Quod ambo consules intra sex dies, quam venerant, transegerunt XV milibus hostium caesis, ceteris pace concessa, agro tamen ex medietate sublato88.

85 Pasiva impersonal. 86 Ante diem VI. 87 Año 241 a.C. 88 agro tamen ex medietate sublato: “pero se tomó la mitad de sus campos”.

Page 23: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

21

EVTROPII BREVIARIVM LIBER TERTIUS

Guerra Ptolemaica. [1] (1) Finito igitur Punico bello, quod per XXIII annos tractum est, Romani iam clarissima

gloria noti legatos ad Ptolomaeum, Aegypti regem, miserunt auxilia promittentes, quia rex Syriae Antiochus1 bellum ei intulerat. Ille gratias Romanis egit, auxilia a Romanis non accepit. Iam enim fuerat pugna transacta2. (2) Eodem tempore potentissimus rex Siciliae Hiero Romam venit ad ludos spectandos et ducenta milia modiorum tritici populo donum exhibuit.

[2] L. Cornelio Lentulo Fulvio Flacco consulibus3, quibus Hiero Romam venerat, etiam contra Ligures intra Italiam bellum gestum est et de his triumphatum4. Carthaginienses tamen bellum reparare temptabant, Sardinienses, qui ex condicione pacis Romanis parere debebant, ad rebellandum5 impellentes. Venit tamen Romam legatio Carthaginiensium et pacem impetravit.

Se cierran, por segunda vez en la historia de Roma, las puertas del templo de Jano Quirino.

[3] T. Manlio Torquato C. Atilio Bulco consulibus6 de Sardis triumphatum est7, et pace omnibus locis facta Romani nullum bellum habuerunt, quod his post Romam conditam semel tantum Numa Pompilio regnante contigerat.

Primera guerra Iliria (229 a.C.). [4] L. Postumius Albinus Cn. Fulvius Centumalus8 consules bellum contra Illyrios gesserunt

et multis civitatibus captis etiam reges in deditionem acceperunt. Ac tum primum ex Illyriis triumphatum est9.

[5] L. Aemilio consule10 ingentes Gallorum copiae Alpes transierunt. Sed pro Romanis tota Italia consensit, traditumque est a Fabio historico11, qui ei bello interfuit, DCCC milia hominum parata ad id bellum fuisse. Sed res per consulem tantum prospere gesta est. XL milia hostium interfecta sunt et triumphus Aemilio decretus.

[6] (1) Aliquot deinde annis post contra Gallos intra Italiam pugnatum est12, finitumque bellum M. Claudio Marcello et Cn. Cornelio Scipione consulibus13. Tum Marcellus cum parva manu equitum dimicavit et regem Gallorum, Viridomarum nomine, manu sua occidit. (2) Postea cum collega ingentes copias Gallorum peremit, Mediolanum expugnavit, grandem praedam Romam pertulit. Ac triumphans Marcellus spolia Galli stipiti inposita umeris suis vexit.

Segunda Guera Púnica. Aníbal ataca Sagunto. Entre la Primera y la Segunda Guerra Púnicas, los romanos se anexionaron Córcega y Cerdeña y Amílcar emprendió la conquista de España. En el 226 a.C., muerto ya Amílcar, Roma y Cartago firmaron un tratado por el que se fijaba como límite de la expansión cartaginesa en España el río Ebro. Pero por la especial situación de Sagunto, ciudad aliada de Roma, pero enclavada en el área de influencia de Cartago, 1 Antioco III. 2 Fuerat… transacta, transposición de sum. 3 Año 237 a.C. 4 Pasiva impersonal. 5 ad rebellandum: gerundio con valor final. 6 Año 235 a.C. 7 Pasiva impersonal. 8 Año 234 a.C. 9 Pasiva impersonal. 10 Año 234 a.C. 11 El historiador Fabio Píctor, escribió una Historia de Roma desde los orígenes hasta sus días, participó en la Segunda Guerra Púnica. 12 Pasiva impersonal. 13 Año 222 a.C.

Page 24: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

22

comenzó la Segunda Guerra Púnica.

[7] (1) M. Minucio Rufo P. Cornelio consulibus14 Histris bellum inlatum est, quia latrocinati navibus Romanorum fuerant15, quae frumenta exhibebant, perdomitique sunt omnes. (2) Eodem anno16 bellum Punicum secundum Romanis inlatum est per Hannibalem17, Carthaginiensium ducem, qui Saguntum18, Hispaniae civitatem Romanis amicam, obpugnare adgressus est19, annum agens vicesimum aetatis20, copiis congregatis CL milium. (3) Huic Romani per legatos21 denuntiaverunt, ut bello abstineret. Is legatos admittere noluit. Romani etiam Carthaginem miserunt, ut22 mandaretur Hannibali, ne bellum contra socios populi Romani gereret. Dura responsa a Carthaginiensibus data sunt. Saguntini interea fame victi sunt, captique ab Hannibale ultimis poenis adficiuntur23.

Declarada la guerra, Aníbal atravesó los Pirineos y los Alpes, camino de Italia, adonde llegó tras haber perdido la mitad de su ejército. Pese a ello, avanzó cosechando victoria tras victoria.

[8] (1) Tum P. Cornelius Scipio cum exercitu in Hispaniam profectus est, Ti. Sempronius in Siciliam, bellum Carthaginiensibus indictum est. (2) Hannibal relicto in Hispania fratre Hasdrubale Pyrenaeum transiit. Alpes, adhuc ea parte invias, sibi patefecit. Traditur ad Italiam LXXX milia peditum, X milia equitum, septem et XXX elephantos adduxisse. Interea multi Ligures et Galli Hannibali se coniunxerunt. Sempronius Gracchus cognito ad Italiam Hannibalis adventu ex Sicilia exercitum Ariminum traiecit.

Trayectoria imparable. [9] (1) P. Cornelius Scipio24 Hannibali primus occurrit. Commisso proelio25, fugatis suis

ipse vulneratus26 in castra rediit. Sempronius Gracchus27 et ipse confligit apud Trebiam28 amnem. Is quoque vincitur. Hannibali multi se in Italia dediderunt29. (2) Inde ad Tusciam30 veniens Hannibal Flaminio31 consuli occurrit32. Ipsum Flaminium interemit; Romanorum XXV milia caesa sunt,

14 Año 221 a.C. 15 latrocinati… fuerant, transposición de sum. 16 Eodem anno: es el año 219 a.C., año en el que Roma se hallaba en guerra con Istria. 17 Hannibalem: hijo de Amílcar, fue el más fiero enemigo con que los romanos hubieron de enfrentarse. De su padre heredó un profundo odio hacia Roma y unas extraordinarias dotes militares. 18 Saguntum: Sagunto estaba situada entre Cartagena y la desembocadura del Ebro, es decir territorio que correspondía a los cartagineses. 19 obpugnare adgressus est: “se puso a asediar, emprendió el asedio”. 20 Annum… aetatis: “teniendo veinte años de edad”; Aníbal tomó el mando el ejército cartaginés de España en el 221 a.C., al morir su cuñado Asdrúbal, general en jefe desde la muerte de Amílcar. 21 Huic… legatos: los romanos enviaron primero una embajada a España ante el propio Aníbal y, rechazada, enviaron otra a Cartago. 22 miserunt, ut: “enviaron, (a decir) que”. 23 Saguntini… adficiuntur: el asedio duró ocho meses, siendo finalmente la ciudad tomada y saqueada por los cartagineses. 24 P. Cornelius Scipio: fue nombrado cónsul en el 218 a.C., asignándosele la guerra en España; pero al comprender el proyecto de Aníbal de ir sobre Italia, dejó a su hermano Gneo en territorio hispano y regresó. 25 Commisso proelio: se trata de la batalla de Tesino, afluente del Po, que tuvo lugar en octubre del 218 a.C. 26 ipse vulneratus: el propio Escipión fue gravemente herido y habría muerto de no ser por su propio hijo, un joven de dieciséis años, que después sería el único vencedor de Aníbal. 27 Sempronius Gracchus: era el otro cónsul de aquel año, a quien se le había asignado Sicilia como campo de operaciones y que, ante la llegada de Aníbal, fue rápidamente reclamado. 28 Trebiam: la batalla ocurrió a finales del 218 a.C. 29 Hannibali… dediderunt: la Galia Cisalpina pasó a manos de Aníbal, que se proponía aislar Roma, rompiendo los lazos de la Liga Itálica. 30 Tusciam: Etruria recibía también el nombre de Tuscia. 31 Flaminio: Cayo Flaminio fue nombrado cónsul al año siguiente, es decir, en el 217 a.C. 32 occurrit: la batalla tuvo lugar junto al lago Trasimeno, el 21 de junio del año 217 a.C.

Page 25: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

23

ceteri diffugerunt. Missus adversus Hannibalem postea a Romanis Q. Fabius Maximus33. Is eum differendo34 pugnam ab impetu fregit35, mox inventa occasione vicit.

Un gran desastre. Batalla de Cannas. Tras las primeras victorias, Aníbal prosiguió su marcha y ante la falta de acogida de las ciudades de Italia central, unidas a Roma, se dirigió hacia el Adriático. Allí tuvo lugar una de las mayores derrotas sufridas por el ejército romano en toda su historia.

[10] (1) Quingentesimo et quadragesimo anno36 a condita urbe L. Aemilius Paulus P. Terentius Varro37 contra Hannibalem mittuntur Fabioque succedunt, qui abiens ambo consules monuit, ut Hannibalem, callidum et inpatientem ducem, non aliter vincerent, quam proelium differendo38. (2) Verum cum inpatientia Varronis consulis contradicente altero39 consule [id est Aemilio Paulo] apud vicum, qui Cannae appellatur in Apulia, pugnatum esset, ambo consules40 ab Hannibale vincuntur41. (3) In ea pugna tria milia Afrorum pereunt42; magna pars de exercitu Hannibalis sauciatur. Nullo tamen proelio Punico bello Romani gravius accepti sunt43. Periit enim in eo consul Aemilius Paulus, consulares aut praetorii XX, senatores capti aut occisi XXX, nobiles viri CCC, militum XL milia, equitum III milia et quingenti. In quibus malis nemo tamen Romanorum pacis mentionem habere dignatus est. Servi, quod numquam44 ante, manumissi et milites facti sunt.

[11] (1) Post eam pugnam multae Italiae civitates, quae Romanis paruerant, se ad Hannibalem transtulerunt.

El Senado se desentiende de los ciudadanos que se dejan capturar vivos. Hannibal Romanis obtulit, ut captivos redimerent, responsumque est a senatu eos cives non esse necessarios, qui cum45 armati essent, capi potuissent. Ille omnes postea variis suppliciis interfecit et tres modios anulorum aureorum Carthaginem misit, quos ex manibus equitum Romanorum, senatorum et militum detraxerat.

Derrota de Asdrúbal por los dos Escipiones (215 a.C.). (2) Interea in Hispania, ubi frater Hannibalis Hasdrubal remanserat cum magno exercitu, ut eam totam Afris subigeret46, a duobus Scipionibus, Romanis ducibus, vincitur47. Perdit in pugna XXXV milia hominum; ex his capiuntur X milia, occiduntur XXV milia. Mittuntur ei a Carthaginiensibus

33 Q. Fabius Maximus: tras las derrotas de Tesino y Trebia, Q. Fabio Máximo fue nombrado dictador. 34 eum differendo: Q. Fabio Máximo consideró necesario un cambio de estrategia y optó por realizar emboscadas y pequeñas escaramuzas, no dejándose atraer a batallas en campo abierto. Por ello recibió el cognomen de Cunctator, que quiere decir “Contemporizador”. 35 pugnam ab impetu fregit: “desvió la impetuosidad, quebrantó la impetuosidad”. 36 Quingentesimo… anno: es el año 216 a.C. 37 L. Aemilius… Varro: Lucio Emilio Paulo y Publio Terencio Varrón eran los cónsules de ese año. Año 216 a.C. 38 Fabio… differendo: los romanos querían un éxito rápido y desposeyendo a Fabio de la dictadura nombraron nuevos cónsules. 39 Cum… altero: el cónsul Varrón deseaba también una victoria inmediata, frente a la opinión de su colega. 40 ambo consules: aun siendo de opinión contraria, L. Emilio Paulo participó también en el combate, en el que halló la muerte. 41 ab Hannibale vincuntur: Aníbal atrajo al enemigo a un terreno llano y le permitió adentrarse en el centro de la formación, atenazándole y rodeándole después con la caballería. 42 tria milia Afrorum pereunt:: la mayoría de las bajas de Aníbal fueron galos, que a él se habían unido y que estaban formados en el centro, allí por donde los romanos atacaron al comenzar la batalla. 43 gravius accepti sunt: “sufrieron mayor derrota”. 44 quod numquam (acciderat). 45 Temporal adversativo. 46 Ut… subigeret: final. 47 Vincitur, sujeto Hasdrubal.

Page 26: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

24

ad reparandas vires48 XII milia peditum, IV milia equitum, XX elephanti.

Alianza de Aníbal con Filipo V de Macedonia. [12] (1) Anno quarto postquam ad Italiam Hannibal venit, M. Claudius Marcellus consul49

apud Nolam, civitatem Campaniae, contra Hannibalem bene pugnavit. Hannibal multas civitates Romanorum per Apuliam, Calabriam, Brittios occupavit. (2) Quo tempore etiam rex Macedoniae Philippus ad eum legatos misit, promittens auxilia contra Romanos sub hac condicione, ut deletis Romanis ipse quoque contra Graecos ab Hannibale auxilia acciperet50. (3) Captis igitur legatis Philippi et re cognita Romani in Macedoniam M. Valerium Laevinum ire iusserunt, in Sardiniam T. Manlium Torquatum proconsulem. Nam etiam ea sollicitata ab Hannibale, Romanos deseruerat.

[13] (1) Ita uno tempore quattuor locis pugnabatur: in Italia contra Hannibalem, in Hispaniis contra fratrem eius Hasdrubalem, in Macedonia contra Philippum, in Sardinia contra Sardos et alterum Hasdrubalem Carthaginiensem. (2) Is a T. Manlio proconsule, qui ad Sardiniam missus fuerat, vivus est captus, occisa cum eo duodecim milia, capti mille quingenti, et a Romanis Sardinia subacta. Manlius victor captivos et Hasdrubalem Romam reportavit. (3) Interea etiam Philippus a Laevino in Macedonia vincitur et in Hispania ab Scipionibus Hasdrubal et Mago, tertius frater Hannibalis.

Aníbal tiene a Roma a su alcance, pero no se atreve a atacarla.

[14] (1) Decimo anno postquam Hannibal in Italiam venerat, P. Sulpicio Cn. Fulvio consulibus51, Hannibal usque ad quartum miliarium urbis accessit, equites eius usque ad portam. Mox consulum cum exercitu venientium metu Hannibal ad Campaniam se recepit. (2) In Hispania a fratre eius Hasdrubale ambo Scipiones, qui per multos annos victores fuerant, interficiuntur, exercitus tamen integer mansit; casu enim magis erant quam virtute decepti. (3) Quo tempore etiam a consule Marcello Siciliae magna pars capta est, quam tenere Afri coeperant, et nobilissima urbs Syracusana; praeda ingens Romam perlata est. (4) Laevinus in Macedonia cum Philippo et multis Graeciae populis et rege Asiae Attalo amicitiam fecit, et ad Siciliam profectus Hannonem quendam, Afrorum ducem, apud Agrigentum civitatem cum ipso oppido cepit eumque Romam cum captivis nobilibus misit. XL civitates in deditionem accepit, XXVI expugnavit. (5) Ita omni Sicilia recepta et Macedonia fracta; ingenti gloria Romam regressus est. Hannibal in Italia Cn. Fulvium consulem subito adgressus cum octo milibus hominum interfecit.

Una joven promesa. Contra toda previsión, Aníbal no se dirigió a Roma, sino a Capua, la ciudad más rica de Italia, desde donde, entre diversión y diversión, le era fácil mantener el dominio de Italia meridional. Mientras tanto los romanos con gran entereza y valor reorganizaban sus fuerzas. Con victorias y derrotas en diversos frentes -Sicilia, Macedonia y España- fueron pasando los años: en el 211 a.C. Capua era reconquistada, tras haber partido Aníbal en una fingida marcha hacia Roma, y al frente del ejército de España era puesto un joven y gran general.

[15] (1) Interea52 ad Hispanias, ubi occisis duobus Scipionibus53 nullus Romanus dux erat, P. Cornelius Scipio54 mittitur, filius P. Scipionis, qui ibidem bellum gesserat, annos natus quattuor et viginti, vir Romanorum omnium et sua aetate et posteriore tempore fere primus. (2) Is 48 ad reparandas vires: gerundivo con valor final. 49 Año 214 a.C. 50 Aníbal se alia con Filipo V de Macedonia, mientras que los romanos se alían con la liga Etolia en su lucha contra Filipo V, Siracusa, se alinea con Cartago. 51 Año 211 a.C. 52 Interea: es el año 210 a.C. 53 occisis… Scipionibus: P. Cornelio Escipión, el perdedor de Tesino, y su hermano Gneo habían luchado victoriosamente en España, pero ambos cayeron en combate frente a Asdrúbal, hermano de Aníbal. 54 P. Cornelius Scipio: P. Cornelio Escipión era hijo homónimo del otro Escipión; por su victoriosa campaña en África recibiría después el cognomen de “Africano”. Había luchado ya en Tesino, donde salvó la vida a su padre y había sobrevivido al desastre de Cannas.

Page 27: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

25

Carthaginem Hispaniae55 capit56, in qua omne aurum, argentum et belli apparatum Afri habebant, nobilissimos quoque obsides, quos ab Hispanis acceperant. (3) Magonem57 etiam, fratrem Hannibalis, ibidem capit, quem Romam cum aliis mittit. Romae ingens laetitia post hunc nuntium fuit. Scipio Hispanorumn obsides parentibus reddidit; quare omnes fere Hispaniae uno animo ad eum transierunt. Post quae Hasdrubalem, Hannibalis fratrem, victum fugat et praedam maximam capit.

[16] (1) Interea in Italia consul Q. Fabius Maximus58 Tarentum recepit, in qua59 ingentes copiae Hannibalis erant. Ibi etiam ducem Hannibalis Carthalonem occidit, XXV milia hominum captivorum vendidit, praedam militibus dispertivit, pecuniam hominum venditorum ad fiscum retulit. Tum multae civitates Romanorum, quae ad Hannibalem transierant prius, rursus se Fabio Maximo dediderunt. (2) Insequenti anno Scipio in Hispania egregias res egit et per se et per fratrem suum L. Scipionem; LXX civitates receperunt. In Italia tamen male pugnatum est60. Nam Claudius Marcellus consul ab Hannibale occisus est.

[17] Tertio anno postquam Scipio ad Hispanias profectus fuerat61, rursus res inclitas gerit. Regem Hispaniarum magno proelio victum in amicitiam accepit et primus omnium a victo obsides non poposcit.

[18] (1) Desperans Hannibal Hispanias contra Scipionem diutius posse retinere, fratrem suum Hasdrubalem ad Italiam cum omnibus copiis evocavit. (2) Is veniens eodem itinere, quo etiam Hannibal venerat, a consulibus Ap. Claudio Nerone et M. Livio Salinatore62 apud Senam, Piceni civitatem, in insidias conpositas63 incidit. Strenue tamen pugnans occisus est; ingentes eius copiae captae aut interfectae sunt, magnum pondus auri atque argenti Romam relatum est. (3) Post haec Hannibal diffidere iam de belli coepit eventu. Romanis ingens animus accessit; itaque et ipsi evocaverunt ex Hispania P. Cornelium Scipionem. Is Romam cum ingenti gloria venit.

[19] Q. Caecilio L. Valerio consulibus64 omnes civitates, quae in Brittiis ab Hannibale tenebantur, Romanis se tradiderunt.

Escipión en África, alianza con Masinisa, el Númida. [20] (1) Anno quarto decimo posteaquam in Italiam Hannibal venerat, Scipio, qui multa

bene in Hispania egerat, consul65 est factus et in Africam missus. Cui viro divinum quiddam inesse existimabatur, adeo ut putaretur etiam cum numinibus habere sermonem66. (2) Is in Africa contra Hannonem, ducem Afrorum, pugnat; exercitum eius interficit. Secundo proelio castra capit cum quattuor milibus et quingentis militibus, XI milibus occisis. Syphacem, Numidiae regem, qui se Afris coniunxerat, capit et castra eius invadit. Syphax cum nobilissimis Numidis et infinitis spoliis Romam a Scipione mittitur. (3) Qua re audita omnis fere Italia Hannibalem deserit. Ipse a Carthaginiensibus redire in Africam iubetur, quam Scipio vastabat.

[21] (1) Ita anno septimo decimo ab Hannibale Italia liberata est. (2) Legati Carthaginiensium pacem a Scipione petiverunt; ab eo ad senatum Romam missi sunt. Quadraginta

55 Carthaginem Hispaniae: Cartagena o Carthago Nova fue fundada por Asdrúbal, yerno de Amílcar y cuñado de Aníbal, en el 248 a.C. 56 capit: Escipión tomó la ciudad en el 219 a.C. Con ello casi toda España cayó en sus manos. 57 Magonem: era otro hermano de Aníbal que dirigía las operaciones en España. 58 Año 209 a.C. 59 in qua, concordantia ad sensum con Tarentum. 60 Pasiva impersonal. 61 profectus fuerat, transposición de sum. 62 Año 207 a.C. 63 in insidias conpositas a consulibus… Batalla de Metauro. 64 Año 206 a.C. 65 En el año 205 a.C. 66 Oraciones impersonales, modelo de ello.

Page 28: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio III. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

26

et quinque diebus his indutiae datae sunt, quousque ire Romam et regredi possent; et triginta milia pondo argenti ab his accepta sunt. Senatus ex arbitrio Scipionis pacem iussit cum Carthaginiensibus fieri. (3) Scipio his condicionibus dedit: ne amplius quam triginta naves haberent, ut quingenta milia pondo argenti darent, captivos et perfugas redderent.

[22] (1) Interim Hannibale veniente ad Africam pax turbata est, multa hostilia ab Afris facta sunt. (2) Legati tamen eorum ex urbe venientes a Romanis capti sunt, sed iubente Scipione dimissi. Hannibal quoque frequentibus proeliis victus a Scipione petit etiam ipse pacem. Cum ventum esset ad colloquium, isdem condicionibus data est, quibus prius, additis quingentis milibus pondo argenti centum milibus librarum propter novam perfidiam. Carthaginiensibus condiciones displicuerunt iusseruntque Hannibalem pugnare. Infertur a Scipione et Masinissa, alio rege Numidarum, qui amicitiam cum Scipione fecerat, Carthagini bellum. Hannibal tres exploratores ad Scipionis castra misit, quos captos Scipio circumduci per castra iussit ostendique his totum exercitum, mox etiam prandium dari dimittique, ut renuntiarent Hannibali quae apud Romanos vidissent.

La victoria definitiva. Fin de la Segunda Guerra Púnica. La situación se volvía difícil para Aníbal. Sin haber perdido una sola batalla estaba perdiendo la guerra: en el 204 a.C. Escipión partía para África al frente de un gran ejército. Aníbal fue reclamado rápidamente a Cartago, donde desembarcó en el 202 a.C. tras largos años de ausencia. De ofensiva, la guerra se volvió en defensiva para los cartagineses. Incluso Aníbal pidió una entrevista con su adversario, con la esperanza de encontrar una solución pacífica, pero la batalla fue inevitable.

[23] (1) Interea proelium67 ab utroque duce68 instructum est, quale vix ulla memoria fuit,69 cum peritissimi viri copias suas ad bellum educerent. Scipio victor70 recedit paene ipso Hannibale capto71, qui primum cum multis equitibus, deinde cum viginti, postremo cum quattuor evasit. (2) Inventa in castris Hannibalis argenti pondo viginti milia, auri octoginta, cetera supellectilis copiosa. Post id certamen pax cum Carthaginiensibus facta est72. Scipio Romam rediit, ingenti gloria triumphavit73 atque Africanus ex eo appellari coeptus est. (3) Finem accepit secundum Punicum74 bellum post annum nonum decimum, quam coeperat.

67 proelium: se trata de la batalla librada en Zama en el 202 a.C. 68 ab utroque duce: los dos generales son Aníbal y Escipión. 69 Quale… fuit: “(tal), que apenas hay memoria de otro semejante”. 70 Scipio victor: Escipión venció utilizando la estrategia de atenazar al enemigo, empleada por Aníbal en Cannas, contó además, con la ayuda de la caballería de Masinisa, rey de Numidia. 71 Ipso… capto: Aníbal perdió en la batalla veinte mil hombres y, al final, él mismo hubo de huir a caballo. 72 Pax… facta est: Aníbal anunció al Senado cartaginés que había perdido no una batalla, sino la guerra, y aconsejó que se pidiera la paz. Esta fue firmada en el 201 a.C., y por ello Cartago renunciaba a España, entregaba casi la totalidad de su flota y se comprometía a tener los mismos amigos y enemigos que Roma y a pagar a ésta una indemnización. 73 Scipio triumphavit: Escipión celebró su triunfo sin llevar uncido a su carro a Aníbal, de quien no exigió la entrega, pese al sentir general de los romanos. 74 Finem… Punicum: con el fin de esta guerra Roma se convertía en dueña de todo el Mediterráneo occidental.

Page 29: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IV José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

27

EVTROPII BREVIARIVM LIBER QVARTVS

Guerras macedónicas y siríacas, Segunda Guerra Macedónica contra Filipo V. Tras la batalla de Cinoscéfalos (197 a.C.), se proclama la libertad de los estados griegos. [1] Transacto Punico bello secutum est Macedonicum contra Philippum regem quingentesimo quinquagesimo et primo anno ab urbe condita.

[2] (1) T. Quintius Flamininus adversum Philippum <missus> rem prospere gessit. Pax ei data est his legibus: ne Graeciae civitatibus, quas Romani contra eum defenderant, bellum inferret, ut captivos et transfugas redderet, quinquaginta solas naves haberet, reliquas Romanis dederet, per annos decem quaterna milia pondo argenti praestaret et obsidem daret filium suum Demetrium. (2) T. Quintius etiam Lacedaemoniis intulit bellum. Ducem eorum Nabidem vicit et quibus voluit condicionibus in fidem accepit. Ingenti gloria trimphavit; duxit ante currum nobilissimos obsides, Demetrium, Philippi filium, et Armenen Nabidis.

[3] (1) Transacto bello Macedonico secutum est Syriacum contra Antiochum regem P. Cornelio Scipione M’. Acilio Glabrione consulibus1. (2) Huic Antiocho Hannibal se iunxerat, Carthaginem, patriam suam, metu, ne Romanis traderetur, relinquens. M’. Acilius Glabrio in Achaia bene pugnavit. Castra regis Antiochi nocturna pugna capta sunt, ipse fugatus. Philippo, quia contra Antiochum Romanis fuisset auxilio, filius Demetrius redditus est.

Guerra contra Antíoco y muerte de Aníbal. Eumenes, rey de Pérgamo recibe Asia. [4] (1) L. Cornelio Scipione et C. Laelio2 consulibus Scipio Africanus fratri suo L. Cornelio

Scipioni consuli legatus datus contra Antiochum profectus est. (2) Hannibal, qui cum Antiocho erat, navali proelio victus est. Ipse postea Antiochus circa Sipylum apud Magnesiam, Asiae civitatem, a consule Cornelio Scipione ingenti proelio fusus est. Auxilio fuit Romanis in ea pugna Eumenes, Attali regis frater, qui Eumeniam in Phrygia condidit. Quinquaginta milia peditum, tria equitum eo certamine ex parte regis occisa sunt. (3) Tum rex pacem petit. Isdem condicionibus data est a senatu, quamquam victo, quibus ante offerebatur: ut ex Europa et Asia recederet atque intra Taurum se contineret, decem milia talentorum et viginti obsides praeberet, Hannibalem, concitatorem belli, dederet. Eumeni regi donatae sunt a senatu omnes Asiae civitates, quas Antiochus bello perdiderat, et Rhodiis, qui auxilium Romanis contra regem Antiochum tulerant, multae urbes concessae sunt. Scipio Romam rediit, ingenti gloria triumphavit. Nomen et ipse ad imitationem fratris Asiagenis accepit, quia Asiam vicerat, sicuti frater ipsius propter Africam domitam Africanus appellabatur.

[5] (1) Sp. Postumio Albino Q. Marcio Philippo3 consulibus M. Fulvius de Aetolis triumphavit. (2) Hannibal, qui victo Antiocho, ne Romanis traderetur, ad Prusiam, Bithyniae regem, fugerat, repetitus etiam ab eo est per T. Quintium Flamininum. Et, cum tradendus Romanis esset4, venenum bibit et apud Libyssam in finibus Nicomedensium sepultus est.

Guerra contra Perseo, rey de Macedonia, Tercera Guerra Macedónica.

[6] (1) Philippo, rege Macedoniae, mortuo, qui et adversum Romanos bellum gesserat et postea Romanis contra Antiochum auxilium tulerat, filius eius Perseus in Macedonia rebellavit ingentibus copiis ad bellum paratis. (2) Nam adiutores habebat Cotyn, Thraciae regem, et regem Illyrici, Gentium nomine. Romanis autem in auxilio erant Eumenes, Asiae rex, Ariaratus Cappadociae, Antiochus Syriae, Ptolomaeus Aegypti, Masinissa Numidiae. Prusias autem Bithyniae, quamquam sororem Persei uxorem haberet, utrisque se aequum praebuit5. (3) Dux Romanorum P. Licinius consul contra eum missus est et a rege gravi proelio victus. Neque tamen 1 Año 191 a.C. 2 Año 190 a.C. 3 Año 186 a.C. 4 tradendus… esset: perifrástica. 5 utrisque se aequum praebuit: “permaneció neutral”.

Page 30: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IV José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

28

Romani, quamquam superati, regi petenti pacem praestare voluerunt, nisi his condicionibus: ut se et suos senatui et populo Romano dederet. (4) Mox missus contra eum L. Aemilius Paulus consul et in Illyricum C. Anicius praetor contra Gentium. Sed Gentius facile uno proelio victus mox se dedidit. Mater eius et uxor et duo filii, frater quoque simul in potestatem Romanorum venerunt. Ita bello intra XXX dies perfecto ante cognitum est Gentium victum, quam coeptum bellum nuntiaretur.

Tercera Guerra Macedónica (171-168 a.C.), batalla de Pydna (168 a.C.), Macedonia se convierte en provincia romana.

[7] (1) Cum Perseo autem Aemilius Paulus consul III Nonas Septembres6 dimicavit vicitque eum viginti milibus peditum eius occisis. Equitatus cum rege integer fugit. Romanorum centum milites amissi sunt. Urbes Macedoniae omnes, quas rex tenuerat, Romanis se dediderunt; ipse rex, cum desereretur ab amicis, venit in Pauli potestatem. (2) Sed honorem ei Aemilius Paulus consul non quasi victo habuit. Nam et volentem ad pedes sibi cadere non permisit et iuxta se in sella conlocavit. (3) Macedonibus et Illyriis hae leges a Romanis datae: ut liberi essent et dimidium eorum tributorum praestarent, quae regibus praestitissent, ut appareret, populum Romanum pro aequitate magis quam avaritia dimicare. Itaque in conventu infinitorum populorum Paulus hoc pronuntiavit et legationes multarum gentium, quae ad eum venerant, magnificentissime convivio pavit, dicens eiusdem hominis esse debere et bello vincere et in convivii apparatu elegantem esse.

[8] (1) Mox septuaginta civitates Epiri, quae rebellabant, cepit, praedam militibus distribuit. Romam ingenti pompa rediit in navi Persei, quae inusitatae magnitudinis fuisse traditur, adeo ut sedecim ordines dicatur habuisse remorum. Triumphavit autem magnificentissime in curru aureo cum duobus filiis utroque latere adstantibus. Ducti sunt ante currum duo regis filii et ipse Perseus, XLV annos natus. (2) Post eum etiam Anicius de Illyriis triumphavit. Gentius cum fratre et filiis ante currum ductus est. Ad hoc spectaculum reges multarum gentium Romam venerunt, inter alios venit etiam Attalus atque Eumenes, Asiae reges, et Prusias Bithyniae. Magno honore excepti sunt et permittente senatu dona, quae attulerant, in Capitolio posuerunt. Prusias etiam filium suum Nicomeden senatui commendavit.

Primera mención de Lusitania. [9] Insequenti anno L. Memmius in Lusitania bene pugnavit. Marcellus postea consul res

ibidem prosperas gessit.

Tercera Guerra Púnica (149-146 a.C.). [10] (1) Tertium deinde bellum contra Carthaginem suscipitur, sexcentesimo et altero ab

urbe condita anno, L. Manlio Censorino et M’. Manilio7 consulibus, anno quinquagesimo primo postquam secundum Punicum transactum erat. (2) Hi profecti Carthaginem oppugnaverunt. Contra eos Hasdrubal, dux Carthaginiensium, dimicabat. Famea, dux alius, equitatui Carthaginiensium praeerat. (3) Scipio tunc, Scipionis Africani nepos, tribunus8 ibi militabat. Huius apud omnes ingens metus et reverentia erat9. Nam et paratissimus ad dimicandum10 et consultissimus habebatur. Itaque per eum multa a consulibus prospere gesta sunt, neque quicquam magis vel Hasdrubal vel Famea vitabant, quam contra eam Romanorum partem committere, ubi Scipio dimicaret.

[11] Per idem tempus Masinissa, rex Numidarum, per annos sexaginta fere amicus populi Romani, anno vitae nonagesimo septimo mortuus quadraginta quattuor filiis relictis Scipionem divisorem regni inter filios suos esse iussit.

[12] (1) Cum igitur clarum Scipionis nomen esset, iuvenis adhuc consul est factus et contra 6 III Nonas Septembres, el tres de septiembre. Batalla de Pidna. 7 Año 149 a.C. 8 Tribunus: “como tribuno”. 9 Huius… reverentia erat: “al que todos tenían grandísimo miedo y respeto”. 10 ad dimicandum: gerundio con valor final.

Page 31: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IV José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

29

Carthaginem missus. Is eam cepit ac diruit. Spolia ibi inventa, quae variarum civitatum excidiis Carthago collegerat, et ornamenta urbium civitatibus Siciliae, Italiae, Africae reddidit, quae sua recognoscebant. Ita Carthago septingentesimo anno, quam condita erat, deleta est. (2) Scipio nomen, quod avus eius acceperat, meruit, scilicet ut propter virtutem etiam ipse Africanus iunior vocaretur.

Tras un revés en Macedonia, los romanos envían al general Q. Cecilio Metelo. [13] Interim in Macedonia quidam Pseudophilippus arma movit et Romanum praetorem P.

Iuventium contra se missum ad internicionem vicit. Post eum Q. Caecilius Metellus dux a Romanis contra Pseudophilippum missus est et XXV milibus eius occisis Macedoniam recepit, ipsum etiam Pseudophilippum in potestatem suam redegit.

[14] (1) Corinthiis quoque bellum indictum est, nobilissimae Graeciae civitati, propter iniuriam legatorum Romanorum. Hanc Mummius consul cepit et diruit. (2) Tres igitur Romae simul celeberrimi triumphi fuerunt: Africani ex Africa, ante cuius currum ductus est Hasdrubal, Metelli ex Macedonia, cuius currum praecessit Andriscus, idem qui et11 Pseudophilippus, Mummii ex Corintho, ante quem signa aenea et pictae tabulae et alia urbis clarissimae ornamenta praelata sunt.

[15] Iterum in Macedonia Pseudoperses, qui se Persei filium esse dicebat, collectis servitiis rebellavit et, cum sedecim milia armatorum haberet, a Tremellio quaestore superatus est.

[16] (1) Eodem tempore Metellus in Celtiberia apud Hispanos res egregias gessit. (2) Successit ei Q. Pompeius12.

Cepión guerrea contra Viriato. Asesinato del caudillo lusitano (139 a.C.) Nec multo post Q. quoque Caepio13 ad idem bellum missus est, quod quidam Viriathus14 contra Romanos in Lusitania gerebat. Quo metu15 Viriathus a suis interfectus est, cum quattuordecim annis Hispanias adversus Romanos movisset16. Pastor primo fuit17, mox latronum dux, postremo tantos ad bellum populos concitavit, ut adsertor contra Romanos Hispaniae putaretur18. Et cum interfectores eius praemium a Caepione consule peterent, responsum est numquam Romanis placuisse imperatores a suis militibus interfici19.

Numancia. [17] (1) Q. Pompeius deinde consul, a Numantinis, quae20 Hispaniae civitas fuit

opulentissima, superatus, pacem ignobilem fecit.

Mancino firma con los numantinos una paz vergonzosa (136 a.C.).

Post eum C. Hostilius Mancinus21 consul iterum cum Numantinis pacem fecit infamem22, quam populus et senatus iussit23 infringi atque ipsum Mancinum hostibus tradi, ut in illo, quem auctorem foederis habebant, iniuriam soluti foederis24 vindicarent25. (2) Post tantam igitur ignominiam, qua a 11 idem qui et: “el mismo que también”. 12 Q. Pompeyo Aulo, cónsul en el 141 a.C. 13 Q. Servilio Cepión, cónsul en el 140 a.C. 14 quidam Viriathus: “un tal Viriato”. 15 Quo metu = ciuius rei metu: “el miedo que tuvieron los de Viriato a la llegada de Cepión”. 16 Cum… movisset: tal vez haya aquí un ligero matiz concesivo. 17 Pastor… fuit: Viriathus. 18 Ut… putaretur: consecutiva. 19 Imperatores… interfici: sujeto de placuisse. “Roma no paga traitores”. 20 Quae, concordantia ad sensum con Numantinis. 21 En el año 137 a.C. 22 Infamem: “vergonzosa”. 23 Iussit: en singular, a pesar de llevar dos sujetos. 24 iniuriam soluti foederis: “la injusticia de haber roto el pacto”; nótese el empleo del participio latino en lugar de un substantivo abstracto.

Page 32: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IV José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

30

Numantinis bis Romani exercitus fuerant subiugati26, P. Scipio Africanus secundo consul factus et ad Numantiam missus est. Is primum militem vitiosum et ignavum exercendo magis quam puniendo sine aliqua acerbitate correxit, tum multas Hispaniae civitates partim cepit, partim in deditionem accepit, postremo ipsam Numantiam diu obsessam fame confecit et a solo evertit, reliquam provinciam in fidem accepit.

Roma hereda Asia. [18] Eodem tempore Attalus, rex Asiae, frater Eumenis, mortuus est heredemque populum

Romanum reliquit. Ita imperio Romano per testamentum Asia accessit.

[19] Mox etiam D. Iunius Brutus de Callaecis et Lusitanis magna gloria triumphavit et P. Scipio Africanus de Numantinis secundum triumphum egit quarto decimo anno postquam priorem de Africa egerat.

[20] (1) Motum interim in Asia bellum est ab Aristonico, Eumenis filio, qui ex concubina susceptus fuerat27. Hic Eumenes frater Attali fuerat. Adversus eum missus P. Licinius Crassus infinita regum habuit auxilia. Nam et Bithyniae rex Nicomedes Romanos iuvit et Mithridates Ponticus, cum quo bellum postea gravissimum fuit, et Ariarathes Cappadox et Pylaemenes Paphlagon. Victus est tamen Crassus et in proelio interfectus est. Caput ipsius Aristonico oblatum est, corpus Smyrnae sepultum. (2) Postea Perperna28, consul Romanus, qui successor Crasso veniebat, audita belli fortuna ad Asiam celeravit et acie victum Aristonicum apud Stratonicen civitatem, quo confugerat, fame ad deditionem conpulit. Aristonicus iussu senatus Romae in carcere strangulatus est. Triumphari enim de eo non poterat, quia Perperna apud Pergamum Romam rediens diem obierat.

[21] L. Caecilio Metello et T. Quintio Flaminino consulibus29 Carthago in Africa iussu senatus reparata est, quae nunc manet, annis duobus et viginti postquam a Scipione fuerat eversa30. Deducti eo sunt cives Romani.

Conquista de la Galia Narbonense (125-118 a.C.). [22] Anno sexcentesimo vicesimo septimo ab urbe condita C. Cassius Longinus et Sex.

Domitius Calvinus31 consules Gallis transalpinis bellum intulerunt et Arvernorum tunc nobilissimae civitati atque eorum duci Bituito infinitamque multitudinem iuxta Rhodanum fluvium interfecerunt. Praeda ex torquibus Gallorum ingens Romam perlata est. Bituitus se Domitio dedit atque ab eo Romam deductus est, magnaque gloria consules ambo triumphaverunt.

[23] M. Porcio Catone et Q. Marcio Rege32 consulibus, sexcentesimo tricesimo et tertio anno ab urbe condita Narbone in Gallia colonia deducta est annoque post a L. Caecilio Metello et Q. Mucio Scaevola consulibus de Dalmatia triumphatum est33.

[24] Ab urbe condita anno sexcentesimo tricesimo quinto C. Cato34 consul Scordiscis intulit bellum ignominioseque pugnavit.

[25] C. Caecilio Metello et Cn. Carbone consulibus duo Metelli fratres eodem die, alterum ex Sardinia, alterum ex Thracia, triumphum egerunt, nuntiatumque Romae est Cimbros e Gallia in

25 Ut… vindicarent: final. 26 fuerant subiugati, transposición de sum. 27 susceptus fuerat, transposición de sum. 28 Año 130 a.C. 29 Año 123 a.C. 30 fuerat eversa, transposición de sum. 31 Año 124 a.C. 32 Año 118 a.C. 33 Pasiva impersonal. 34 Año 116 a.C., si bien la fecha es inexacta; Gayo Porcio Catón fue derrotado por los escordicos en el 114 a.C.

Page 33: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IV José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

31

Italiam transisse.

Guerra de Yugurta (111-105 a.C.), Roma interviene en las guerras sucesorias de Numidia.

[26] (1) P. Scipione Nasica et L. Calpurnio Bestia35 consulibus Iugurthae, Numidarum regi, bellum inlatum est, quod Adherbalem et Hiempsalem, Micipsae filios, fratres suos, reges et populi Romani amicos, interemisset. Missus adversus eum consul Calpurnius Bestia, corruptus regis pecunia, pacem cum eo flagitiosissimam fecit, quae a senatu improbata est. (2) Postea contra eundem insequenti anno Sp. Postumius Albinus profectus est. Is quoque per fratrem ignominiose contra Numidas pugnavit.

Primer consulado de Mario, que pone fin a la guerra, su cuestor, Sila, captura a Yugurta, la rivalidad de estos inicia el período de las guerras civiles.

[27] (1) Tertio missus est Q. Caecilius Metellus36 consul. Is exercitum [a prioribus ducibus corruptum] ingenti severitate et moderatione correctum, cum nihil in quemquam cruentum faceret, ad disciplinam Romanam reduxit. Iugurtham variis proeliis vicit, elephantos eius occidit vel cepit, multas civitates ipsius in deditionem cepit. Et cum iam finem bello positurus esset37, successum est ei a C. Mario38. (2) Is Iugurtham et Bocchum, Mauritaniae regem, qui auxilium Iugurthae ferre coeperat, pariter superavit. Aliquanta et ipse oppida Numidiae cepit belloque terminum posuit capto Iugurtha per quaestorem suum Cornelium Sullam, ingentem virum, tradente Boccho Iugurtham qui pro eo ante pugnaverat. (3) A M. Iunio Silano, collega Q. Metelli, Cimbri in Gallia victi sunt, et a Minucio Rufo in Macedonia Scordisci et Triballi, et a Servilio Caepione in Hispania Lusitani subacti. (4) Acti sunt et duo triumphi de Iugurtha, primus per Metellum, secundus per Marium. Ante currum tamen Marii Iugurtha cum duobus filiis ductus est catenatus et mox iussu consulis in carcere strangulatus est.

35 Año 111 a.C. 36 Año 109 a.C. 37 positurus esset: perifrástica. 38 Año 107 a.C. Pasiva impersonal

Page 34: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 35: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio V José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

33

EVTROPII BREVIARIVM LIBER QVINTVS

Germanos y Galos causan problemas a los romanos. Mario inicia su ascendente carrera política, nombrado cónsul por segunda, tercera…, vez. Tras derrotar a varios cónsules, los Cimbrios y Teutones se enfrentan a su renovado ejército “popular” y son derrotados en Aquae Sextiae (101 a.C.).

[1] (1) Dum bellum in Numidia contra Iugurtham geritur, Romani consules M. Manlius et Q. Caepio1 a Cimbris et Teutonis et Tugurinis et Ambronibus, quae erant Germanorum et Gallorum gentes, victi sunt iuxta flumen Rhodanum et ingenti internicione; etiam castra sua et magnam partem exercitus perdiderunt. (2) Timor Romae grandis fuit, quantus vix Hannibalis tempore Punici belli, ne iterum Galli Romam venirent. (3) Ergo Marius post victoriam Iugurthinam secundo consul2 est factus bellumque ei contra Cimbros et Teutones decretum est. Tertio quoque ei et quarto delatus est consulatus, quia bellum Cimbricum protrahebatur. (4) Sed in quarto consulatu collegam habuit Q. Lutatium Catulum. Cum Cimbris itaque conflixit et duobus proeliis CC milia hostium cecidit, LXXX milia cepit et ducem eorum Teutobodum, propter quod meritum absens quinto consul est factus.

[2] (1) Interea Cimbri et Teutones, quorum copia adhuc infinita erat, ad Italiam transierunt. Iterum a C. Mario et Q. Catulo contra eos dimicatum est3, sed a Catuli parte felicius. (2) Nam proelio, quod simul ambo gesserunt, CXL milia aut in pugna aut in fuga caesa sunt, LX milia capta. Romani milites ex utroque exercitu trecenti perierunt. Tria et triginta Cimbris signa sublata sunt; ex his exercitus Marii duo reportavit, Catuli exercitus XXXI. Is belli finis fuit; triumphus utrique decretus est.

Se inicia la guerra social (91-88 a.C.). [3] (1) Sex. Iulio Caesare et L. Marcio Philippo consulibus, sexcentesimo quinquagesimo

nono anno ab urbe condita4, cum prope alia omnia bella cessarent, in Italia gravissimum bellum Picentes, Marsi Pelignique moverunt, qui, cum annis numerosis iam populo Romano obedirent, tum libertatem sibi aequam adserere coeperunt. (2) Perniciosum admodum hoc bellum fuit. P. Rutilius consul5 in eo occisus est, Caepio, nobilis iuvenis, Porcius Cato, alius6 consul. Duces autem adversus Romanos Picentibus et Marsis fuerunt T. Vettius, Hierius Asinius, T. Herennius, A. Cluentius. (3) A Romanis bene contra eos pugnatum est7 a C. Mario, qui sexies consul fuerat, et a Cn. Pompeio, maxime tamen a L. Cornelio Sulla, qui inter alia egregia ita Cluentium, hostium ducem, cum magnis copiis fudit, ut ex suis unum amitteret. (4) Quadriennio cum gravi tamen calamitate hoc bellum tractum est. Quinto demum anno finem accepit per L. Cornelium Sullam consulem8, cum antea in eodem bello ipse multa strenue, sed praetor, egisset.

La primera guerra civil, Mario y Sila. [4] (1) Anno urbis conditae sexcentesimo sexagesimo secundo primum Romae bellum civile

commotum est, eodem anno etiam Mithridaticum. (2) Causam bello civili C. Marius sexiens consul dedit. Nam cum Sulla consul contra Mithridatem9 gesturus bellum, qui Asiam et Achaiam

1 Cónsules en el 106 a.C., derrotados en el 105 a.C. 2 En el 104 a.C., reelegido hasta el año 100 a.C. C. Lutacio Cátulo fue elegido cónsul para el 102 a.C. 3 Pasiva impersonal. 4 S. Julio César y M, Marcio Filipo fueron cónsules en el 91 a.C. La guerra de los aliados o guerra social tuvo lugar entre los años 91-89 a.C. La fecha de la fundación de la ciudad según el cómputo utilizado por Eutropio es el 750 a.C., en vez de la tradicional del año 753 a.C. 5 P. Rutilio Lupo, cónsul en el 90 a.C.; P. Catón, cónsul en el 89 a.C. 6 alius, en lugar de alter. 7 Pasiva impersonal 8 Cónsul en el 88 a.C. 9 Mitrídates VI, causante de la matanza de romanos de Éfeso.

Page 36: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio V José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

34

occupaverat, mitteretur, isque exercitum in Campania paulisper teneret, ut belli socialis, de quo diximus, quod intra Italiam gestum fuerat10, reliquiae tollerentur, Marius adfectavit, ut ipse ad bellum Mithridaticum mitteretur. Qua re Sulla commotus cum exercitu ad urbem venit. Illic contra Marium et Sulpicium dimicavit. Primus urbem Romam armatus ingressus est, Sulpicium interfecit, Marium fugavit, atque ita ordinatis consulibus in futurum annum Cn. Octavio et L. Cornelio Cinna11 ad Asiam profectus est.

[5] (1) Mithridates enim, qui Ponti rex erat atque Armeniam minorem et totum Ponticum mare in circuitu cum Bosphoro tenebat, primum Nicomeden, amicum populi Romani, Bithynia voluit expellere senatuique mandavit bellum se ei propter iniurias, quas passus fuerat12, inlaturum. A senatu responsum Mithridati est, si id faceret, quod bellum a Romanis et ipse pateretur. (2) Quare iratus Cappadociam statim occupavit et ex ea Ariobarzanen, regem et amicum populi Romani, fugavit. Mox etiam Bithyniam invasit et Paphlagoniam pulsis ex ea regibus, amicis populi Romani, Pylaemene et Nicomede. Inde Ephesum contendit et per omnem Asiam litteras misit, ut ubicumque inventi essent cives Romani, uno die occiderentur.

Batallas de Queronea (85 a.C.) y Orcómenos (86 a.C.), Sila recupera Atenas y finaliza la guerra.

[6] (1) Interea etiam Athenae, civitas Achaiae, ab Aristone Atheniensi Mithridati tradita est. Miserat eum iam ad Achaiam Mithridates Archelaum, ducem suum, cum centum et viginti milibus equitum ac peditum, per quem etiam reliqua Graecia occupata est. Sulla Archelaum apud Piraeum, non longe ab Athenis, obsedit, ipsas Athenas cepit. (2) Postea commisso proelio contra Archelaum ita eum vicit, ut ex CXX milibus vix decem Archelao superessent, ex Sullae exercitu XIII tantum homines interficerentur. Hac pugna Mithridates cognita septuaginta milia lectissima ex Asia Archelao misit, contra quem iterum Sulla commisit. Primo proelio quindecim milia hostium interfecta sunt et filius Archelai Diogenes; secundo omnes Mithridatis copiae extinctae sunt, Archelaus ipse triduo nudus in paludibus latuit. Hac re audita Mithridates iussit cum Sulla de pace agi.

Guerra contra Mitrídates y dictadura de Sila, huida de Mario, batalla de la Puerta Colina (82 a.C.).

[7] (1) Interim eo tempore Sulla etiam Dardanos, Scordiscos, Dalmatas et Maedos partim vicit, alios in fidem accepit. (2) Sed cum legati a rege Mithridate, qui pacem petebant, venissent, non aliter se daturum Sulla esse respondit, nisi rex relictis his, quae occupaverat, ad regnum suum redisset. Postea tamen ad colloquium ambo venerunt. Pax inter eos ordinata est, ut Sulla ad bellum civile festinans a tergo periculum non haberet. (3) Nam dum Sulla in Achaia atque Asia Mithridatem vincit, Marius, qui fugatus erat, et Cornelius Cinna, unus ex consulibus, bellum in Italia reparaverunt et ingressi urbem Romam nobilissimos e senatu et consulares viros interfecerunt, multos proscripserunt, ipsius Sullae domo eversa filios et uxorem ad fugam conpulerunt. (4) Universus reliquus senatus ex urbe fugiens ad Sullam in Graeciam venit, orans, ut patriae subveniret. Ille in Italiam traiecit, bellum civile gesturus13 adversus Norbanum et Scipionem consules. Et primo proelio contra Norbanum dimicavit non longe a Capua. Tum sex milia eius cecidit, sex [milia] cepit, CXXIV suos amisit. Inde etiam ad Scipionem se convertit et ante proelium totum eius exercitum sine sanguine in deditionem accepit.

[8] (1) Sed, cum Romae mutati consules essent, Marius, Marii filius, ac Papirius Carbo consulatum accepissent14, Sulla contra Marium iuniorem dimicavit et XV milibus eius occisis

10 gestum fuerat, transposición de sum. 11 Cónsules en el año 87 a.C. 12 passus fuerat, transposicion de sum. 13 gesturus: perifrástica. 14 Cónsules en el año 82 a.C.

Page 37: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio V José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

35

CCCC de suis perdidit. Mox etiam urbem ingressus est. Marium, Marii filium, Praeneste persecutus obsedit et ad mortem conpulit. Rursus pugnam gravissimam habuit contra Lamponium et Carinatem, duces partis Marianae, ad portam Collinam. LXX milia hostium in eo proelio contra Sullam fuisse dicuntur. XII milia se Sullae dediderunt, ceteri in acie, in castris, in fuga insatiabili ira victorum consumpti sunt.

Inicio de la carrera militar y política de Pompeyo. (2) Cn. quoque Carbo, consul alter, ab Arimino ad Siciliam fugit et ibi per Cn. Pompeium interfectus est, quem adulescentem Sulla atque annos unum et viginti natum cognita eius industria <traditis>exercitibus praefecerat, ut secundus a Sulla haberetur.

[9] (1) Occiso ergo Carbone Siciliam Pompeius recepit. Transgressus inde ad Africam, Domitium, Marianae partis ducem, et Hiardam, regem Mauritaniae, qui Domitio auxilium ferebat, occidit. Post haec Sulla de Mithridate ingenti gloria triumphavit. Cn. etiam Pompeius, quod nulli Romanorum tributum erat, quartum et vicesimum annum agens de Africa triumphavit. (2) Hunc finem habuerunt duo bella funestissima, Italicum, quod et sociale dictum est, et civile, quae ambo tracta sunt per annos decem. Consumpserunt autem ultra CL milia hominum, viros consulares XXIV, praetorios VII, aedilicios LX, senatores fere CC.

Page 38: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 39: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VI. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

37

EVTROPII BREVIARIVM LIBER SEXTVS

Sertorio en Hispania, Pompeyo sigue su carrera militar (77-71 a.C.). [1] (1) M. Aemilio Lepido Q. Catulo consulibus1, cum Sulla rem publicam conposuisset,

bella nova exarserunt, unum in Hispania, aliud in Pamphylia et Cilicia, tertium in Macedonia, quartum in Dalmatia. (2) Nam Sertorius, qui partium Marianarum2 fuerat, timens fortunam ceterorum, qui interempti erant, ad bellum commovit Hispanias. Missi sunt contra eum duces Q. Caecilius Metellus, filius eius, qui Iugurtham regem vicit, et L. Domitius praetor. A Sertorii duce Hirtuleio Domitius occisus est. Metellus vario successu contra Sertorium dimicavit. Postea, cum inpar pugnae solus Metellus putaretur, Cn. Pompeius ad Hispanias missus est. (3) Ita duobus ducibus adversis Sertorius fortuna varia saepe pugnavit. Octavo demum anno per suos occisus est, et finis ei bello datus per Cn. Pompeium adulescentem et Q. Metellum Pium atque omnes prope Hispaniae in dicionem populi Romani redactae.

[2] (1) Ad Macedoniam missus est Ap. Claudius post consulatum3. Levia proelia habuit contra varias gentes, quae Rhodopam provinciam incolebant, atque ibi morbo mortuus est. (2) Missus ei successor C. Scribonius Curio4 post consulatum. Is Dardanos vicit et usque ad Danubium penetravit triumphumque meruit et intra triennium bello finem dedit.

[3] Ad Ciliciam et Pamphyliam missus est P. Servilius ex consule, vir strenuus. Is Ciliciam subegit, Lyciae urbes clarissimas oppugnavit et cepit, in his Phaselidam, Olympum, Corycum Ciliciae. Isauros quoque adgressus in dicionem redegit atque intra triennium bello finem dedit. Primus omnium Romanorum in Tauro iter fecit. Revertens triumphum accepit et nomen Isaurici meruit.

[4] Ad Illyricum missus est C. Cosconius pro consule. Multam partem Dalmatiae subegit, Salonas cepit et conposito bello Romam post biennium rediit.

[5] (1) Isdem temporibus consul M. Aemilius Lepidus, Catuli collega, bellum civile voluit commovere, intra unam tamen aestatem motus eius oppressus est. (2) Ita uno tempore multi simul triumphi fuerunt, Metelli ex Hispania, Pompeii secundus ex Hispania, Curionis ex Macedonia, Servilii ex Isauria.

Guerra macedónicas, mitridáticas y créticas.

[6] (1) Anno urbis conditae sexcentesimo septuagesimo sexto, L. Licinio Lucullo et M. Aurelio Cotta5 consulibus mortuus est Nicomedes, rex Bithyniae, et per testamentum populum Romanum fecit heredem. (2) Mithridates pace rupta Bithyniam et Asiam rursus voluit invadere. Adversus eum ambo consules missi variam habuere fortunam. Cotta apud Chalcedonem victus ab eo acie, etiam intra oppidum coactus est et obsessus. (3) Sed cum se inde Mithridates Cyzicum transtulisset, ut Cyzico capta totam Asiam invaderet, Lucullus ei, alter consul, occurrit. Ac dum Mithridates in obsidione Cyzici commoratur, ipse eum a tergo obsedit fameque consumpsit et multis proeliis vicit, postremo Byzantium, quae nunc Constantinopolis est, fugavit. Navali quoque proelio duces eius Lucullus oppressit. Ita una hieme et aestate a Lucullo ad centum fere milia regis extincta sunt.

Espartaco, rebelión de los esclavos (73-71 a.C.). [7] (1) Anno urbis Romae sexcentesimo septuagesimo octavo Macedoniam provinciam M.

Licinius Lucullus accepit, consobrinus Luculli, qui contra Mithridatem bellum gerebat. (2) Et in

1 Año 78 a.C. 2 “De Mario”. 3 Fue enviado a Macedonia en el 78 a.C.; había sido cónsul en el 79 a.C. 4 Enviado como procónsul en el 75 a.C. 5 Año 74 a.C.

Page 40: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VI. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

38

Italia novum bellum subito commotum est. Septuaginta enim et quattuor gladiatores ducibus Spartaco, Crixo et Oenomao effracto Capuae ludo fugerunt. Et per Italiam vagantes paene non levius bellum in ea, quam Hannibal moverat, paraverunt. Nam multis ducibus et duobus simul Romanorum consulibus victis sexaginta fere milium armatorum exercitum congregaverunt, victique sunt in Apulia a M. Licinio Crasso pro consule, et post multas calamitates Italiae tertio anno bello huic est finis inpositus.

Gueras mitridáticas. [8] (1) Sexcentesimo octogesimo primo anno urbis conditae, P. Cornelio Lentulo et Cn.

Aufidio Oreste6 consulibus duo tantum gravia bella in imperio Romano erant, Mithridaticum et Macedonicum. Haec duo Luculli agebant, (2) L. Lucullus et M. Lucullus. L. ergo Lucullus post pugnam Cyzicenam, qua vicerat Mithridatem, et navalem, qua duces eius oppresserat, persecutus est eum et recepta Paphlagonia atque Bithynia etiam regnum eius invasit, Sinopen et Amison, civitates Ponti nobilissimas, cepit. (3) Secundo proelio apud Caberam civitatem, quo ingentes copias ex omni regno adduxerat Mithridates, cum XXX milia lectissima regis a quinque milibus Romanorum vastata essent, Mithridates fugatus est, castra eius direpta. Armenia quoque minor, quam tenuerat, eidem sublata est. (4) Susceptus tamen est Mithridates post fugam a Tigrane, Armeniae rege, qui tum ingenti gloria imperabat, Persas saepe vicerat, Mesopotamiam occupaverat et Syriam et Phoenices partem.

[9] (1) Ergo Lucullus repetens hostem fugatum etiam regnum Tigranis qui Armeniis imperabat ingressus est. Tigranocertam, civitatem Arzanenae, nobilissimam regni Armeniaci, cepit, ipsum regem cum septem milibus quingentis clibanariis et centum milibus sagittariorum et armatorum venientem decem et octo milia militum habens ita vicit, ut magnam partem Armeniorum deleverit. Inde Nisibin profectus eam quoque civitatem cum regis fratre cepit. (2) Sed hi, quos in Ponto Lucullus reliquerat cum exercitus parte, ut regiones victas et iam Romanorum tuerentur, neglegenter se et avare agentes occasionem iterum Mithridati in Pontum inrumpendi dederunt, atque ita bellum renovatum est. Lucullo paranti capta Nisibi contra Persas expeditionem successor est missus.

[10] Alter autem Lucullus, qui Macedoniam administrabat, Bessis primus Romanorum intulit bellum atque eos ingenti proelio in Haemo monte superavit. Oppidum Uscudamam, quod Bessi habitabant, eodem die, quo adgressus est, vicit, Cabylen cepit, usque ad Danubium penetravit. Inde multas supra Pontum positas civitates adgressus est. Illic Apolloniam evertit, Callatim, Parthenopolim, Tomos, Histrum, Burziaonem cepit belloque confecto Romam rediit. Ambo triumphaverunt, tamen Lucullus, qui contra Mithridatem pugnaverat, maiore gloria, cum tantorum regnorum victor redisset.

[11] (1) Confecto bello Macedonico, manente Mithridatico, quod recedente Lucullo rex collectis auxiliis reparaverat, bellum Creticum ortum est. (2) Ad id missus Q. Caecilius Metellus ingentibus proeliis intra triennium omnem provinciam cepit appellatusque est Creticus atque ex insula triumphavit. (3) Quo tempore Libya quoque Romano imperio per testamentum Appionis, qui rex eius fuerat, accessit, in qua inclutae urbes erant Berenice, Ptolomais, Cyrene.

Lucha de Pompeyo contra los piratas (67 a.C.), campaña contra Mitrídates (66 a.C. [12] (1) Dum haec geruntur, piratae omnia maria infestabant ita, ut Romanis toto orbe

victoribus sola navigatio tuta non esset. Quare id bellum Cn. Pompeio decretum est. Quod intra paucos menses ingenti et felicitate et celeritate confecit. (2) Mox ei delatum etiam bellum contra regem Mithridatem et Tigranem. Quo suscepto Mithridatem in Armenia minore nocturno proelio vicit, castra diripuit, quadraginta milia eius occidit, viginti tantum de exercitu suo perdidit et duos centuriones. (3) Mithridates cum uxore fugit et duobus comitibus. Neque multo post, cum in suos

6 Año 71 a.C.

Page 41: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VI. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

39

saeviret, Pharnacis, filii sui, apud milites seditione ad mortem coactus venenum hausit. Hunc finem habuit Mithridates. Periit autem apud Bosphorum, vir ingentis industriae consiliique. Regnavit annis sexaginta, vixit septuaginta duobus, contra Romanos bellum habuit annis quadraginta.

[13] Tigrani deinde Pompeius bellum intulit. Ille se ei dedidit et in castra Pompeii sexto decimo miliario ab Artaxata venit ac diadema suum, cum procubuisset ad genua Pompeii, in manibus ipsius conlocavit. Quod ei Pompeius reposuit honorificeque eum habitum regni tamen parte multavit et grandi pecunia. Adempta est ei Syria, Phoenice, Sophanene; sex milia praeterea talentorum argenti <indicta>, quae populo Romano daret, quia bellum sine causa Romanis commovisset.

Hazañas de Pompeyo en varios lugares.), toma y conquista de Jerusalén (63 a.C.). [14] (1) Pompeius mox etiam Albanis7 bellum intulit et eorum regem Oroden ter vicit,

postremo per epistulas ac munera rogatus veniam ei ac pacem dedit. Hiberiae8 quoque regem Artacen vicit acie et in deditionem accepit. Armeniam minorem Deiotaro, Galatiae regi, donavit, quia socius belli Mithridatici fuerat. Attalo et Pylaemeni Paphlagoniam reddidit. Aristarchum Colchis regem imposuit. Mox Ituraeos et Arabas vicit. (2) Et cum venisset in Syriam, Seleuciam, vicinam Antiochiae civitatem, libertate donavit, quod regem Tigranen non recepisset. Antiochensibus obsides reddidit. Aliquantum agrorum Daphnensibus dedit, quo lucus ibi spatiosior fieret, delectatus loci amoenitate et aquarum abundantia. Inde ad Iudaeam transgressus est, Hierosolyma, caput gentis, tertio mense cepit XII milibus Iudaeorum occisis, ceteris in fidem acceptis. His gestis in Asiam se recepit et finem antiquissimo bello dedit.

Conjuración de Catilina (63 a.C.). [15] M. Tullio Cicerone oratore et C. Antonio9 consulibus, anno ab urbe condita

sexcentesimo octogesimo nono, L. Sergius Catilina, nobilissimi generis vir, sed ingenii pravissimi, ad delendam patriam10 coniuravit cum quibusdam claris quidem, sed audacibus viris. A Cicerone urbe expulsus est. Socii eius deprehensi in carcere strangulati sunt. Ab Antonio, altero consule, Catilina ipse victus proelio est et interfectus.

[16] Sexcentesimo nonagesimo anno urbis conditae D. Iunio Silano et L. Murena consulibus Metellus11 de Creta triumphavit, Pompeius de bello piratico et Mithridatico. Nulla umquam pompa triumphi similis fuit. Ducti sunt ante eius currum filii Mithridatis, filius Tigranis et Aristobulus, rex Iudaeorum; praelata est ingens pecunia et auri atque argenti infinitum. Hoc tempore nullum per orbem terrarum grave bellum erat.

La Guerra de las Galias (58-51 a.C.).

[17] (1) Anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo tertio C. Iulius Caesar, qui postea imperavit, cum L. Bibulo12 consul est factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum cum legionibus decem. (2) Is primus vicit Helvetios, qui nunc Sequani appellantur, deinde vincendo per bella gravissima usque ad Oceanum Britannicum processit. (3) Domuit autem annis novem fere omnem Galliam, quae inter Alpes, flumen Rhodanum, Rhenum et Oceanum est et circuitu patet ad bis et tricies centena milia passuum. Britannis mox bellum intulit, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum erat, eosque victos obsidibus acceptis stipendiarios fecit. Galliae autem tributi nomine annuum imperavit stipendium sestertium quadringenties, Germanosque trans Rhenum adgressus inmanissimis proeliis vicit. Inter tot successus ter male pugnavit, apud Arvernos

7 Albanis: “albanos”, habitantes de Albania, los Partos. 8 Hiberiae: Hiberia, país vecino a Albania. 9 Año 63 a.C. 10 ad delendam patriam, gerundivo con valor final. 11 Año 62 a.C. 12 Año 59 a.C.

Page 42: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VI. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

40

semel praesens et absens in Germania bis. Nam legati eius duo, Titurius et Aurunculeius, per insidias caesi sunt.

El cónsul Craso, que no hace casos a los presagios muere, desastre de Carras (53 a.C.). [18] (1) Circa eadem tempora anno urbis conditae sexcentesimo nonagesimo septimo, M.

Licinius Crassus, collega Cn. Pompeii Magni in consulatu secundo, contra Parthos missus est et cum circa Carras contra omen et auspicia dimicasset, a Surena, Orodis regis duce, victus ad postremum interfectus est cum filio, clarissimo et praestantissimo iuvene. (2) Reliquiae exercitus per C. Cassium quaestorem servatae sunt, qui singulari animo perditas res tanta virtute restituit, ut Persas rediens trans Euphraten crebris proeliis vinceret.

Inicio de la Guerra Civil, César y Pompeyo (49 a.C.). [19] (1) Hinc iam bellum civile successit exsecrandum et lacrimabile, quo praeter

calamitates, quae in proeliis acciderunt, etiam populi Romani fortuna mutata est. (2) Caesar enim rediens ex Gallia victor coepit poscere alterum consulatum atque ita ut sine dubietate aliqua ei deferretur. Contradictum est a Marcello consule13, a Bibulo, a Pompeio, a Catone, iussusque dimissis exercitibus ad urbem redire. Propter quam iniuriam ab Arimino, ubi milites congregatos habebat14, adversum patriam cum exercitu venit. (3) Consules cum Pompeio senatusque omnis atque universa nobilitas ex urbe fugit et in Graeciam transiit. Apud Epirum, Macedoniam, Achaiam Pompeio duce senatus contra Caesarem bellum paravit.

César se nombra dictador y hace la guerra contra Pompeyo, que pudo derrotarlo, derrota de Farsalia (48 a.C.).

[20] (1) Caesar vacuam urbem ingressus dictatorem se fecit. Inde Hispanias petiit. Ibi Pompeii exercitus validissimos et fortissimos cum tribus ducibus, L. Afranio, M. Petreio, M. Varrone, superavit. (2) Inde regressus in Graeciam transiit, adversum Pompeium dimicavit. Primo proelio victus est et fugatus, evasit tamen, quia nocte interveniente Pompeius sequi noluit, dixitque Caesar nec Pompeium scire vincere et illo tantum die se potuisse superari. (3) Deinde in Thessalia apud Palaeopharsalum productis utrimque ingentibus copiis dimicaverunt. Pompeia acies habuit XL milia peditum, equites in sinistro cornu sexcentos, in dextro quingentos, praeterea totius Orientis auxilia, totam nobilitatem, innumeros senatores, praetorios, consulares et qui magnorum iam bellorum victores fuissent. Caesar in acie sua habuit peditum non integra XXX milia, equites mille.

[21] (1) Numquam adhuc Romanae copiae in unum neque maiores neque melioribus ducibus convenerant, totum terrarum orbem facile subacturae, si contra barbaros ducerentur. (2) Pugnatum tamen est ingenti contentione victusque ad postremum Pompeius et castra eius direpta sunt. (3) Ipse fugatus Alexandriam petiit, ut a rege Aegypti, cui tutor a senatu datus fuerat15 propter iuvenilem eius aetatem, acciperet auxilia. Qui fortunam magis quam amicitiam secutus occidit Pompeium, caput eius et anulum Caesari misit. Quo conspecto Caesar etiam lacrimas fudisse dicitur, tanti viri intuens caput et generi quondam sui.

Ptolomeo y César, Cleopatra y César (45-47 a.C.). [22] (1) Mox Caesar Alexandriam venit. Ipsi quoque Ptolomaeus parare voluit insidias, qua

causa bellum regi inlatum est. Victus in Nilo periit inventumque est corpus eius cum lorica aurea. (2) Caesar Alexandria potitus regnum Cleopatrae dedit, Ptolomaei sorori, cum qua consuetudinem stupri habuerat. Rediens inde Caesar Pharnacen, Mithridatis Magni filium, qui Pompeio in auxilium apud Thessaliam fuerat, rebellantem in Ponto et multas populi Romani provincias occupantem vicit acie, postea ad mortem coegit.

13 Pasiva impersonal. 14 ubi milites congregatos habebat, construcción perifrástica del pluscuamperfecto con habeo y participio de perfecto. 15 datus fuerat, transposición de sum.

Page 43: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VI. José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

41

Tercer consulado de César, que pasa a África (46 a.C.). [23] (1) Inde Romam regressus tertio se consulem fecit cum M. Aemilio Lepido16, qui ei

magister equitum dictatori ante annum fuerat. Inde in Africam profectus est, ubi infinita nobilitas cum Iuba, Mauretaniae rege, bellum reparaverat. (2) Duces autem Romani erant P. Cornelius Scipio ex genere antiquissimo Scipionis Africani (hic etiam socer Pompeii Magni fuerat), M. Petreius, Q. Varus, M. Porcius Cato, L. Cornelius Faustus, Sullae dictatoris filius. (3) Contra hos commisso proelio, post multas dimicationes victor fuit Caesar.

Todos los enemigos de César mueren. Cato, Scipio, Petreius, Iuba ipsi se occiderunt. Faustus, Sullae quondam dictatoris filius, Pompeii gener, a Caesare interfectus est.

César a punto de ser vencido en la batalla de Munda. (45 a.C.). [24] Post annum Caesar Romam regressus quarto se consulem17 fecit et statim ad Hispanias

est profectus, ubi Pompeii filii, Cn. Pompeius et Sex. Pompeius, ingens bellum praeparaverant. Multa proelia fuerunt18, ultimum apud Mundam civitatem, in quo adeo Caesar paene victus est19, ut fugientibus suis se voluerit20 occidere, ne post tantam rei militaris gloriam in potestatem adulescentium, natus annos sex et quinquaginta21, veniret. Denique reparatis suis vicit. Ex Pompeii filiis maior occisus est, minor fugit.

Conjura para el asesinato de César (44 a.C.). [25] Inde Caesar bellis civilibus toto orbe conpositis Romam rediit. Agere insolentius coepit

et contra consuetudinem Romanae libertatis. Cum ergo et honores ex sua voluntate praestaret, qui a populo antea deferebantur, nec senatui ad se venienti adsurgeret aliaque regia et paene tyrannica faceret, coniuratum est in eum a sexaginta vel amplius senatoribus equitibusque Romanis22. Praecipui fuerunt inter coniuratos duo Bruti ex eo genere Bruti, qui primus Romae consul fuerat et reges expulerat, et C. Cassius et Servilius Casca. Ergo Caesar, cum senatus die inter ceteros venisset ad curiam, tribus et viginti vulneribus confossus est.

16 En el año 46 a.C. 17 Año 54 a.C. 18 Multa proelia fuerunt: “hubo muchas batallas”. 19 Adeo… victus est: “estuvo tan cerca de ser vencido”. 20 Ut… voluerit: consecutiva. 21 annos sex et quinquaginta: acusativo de extensión en el tiempo: “a los 56 años de edad”. 22 Pasiva impersonal.

Page 44: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 45: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

43

EVTROPII BREVIARIVM LIBER SEPTIMVS

Nuevas guerras civiles (43 a.C.). Antonio es declarado enemigo público por el Senado. [1] (1) Anno urbis septingentesimo fere ac nono interfecto Caesare civilia bella reparata

sunt. Percussoribus enim Caesaris senatus favebat. Antonius consul partium Caesaris civilibus bellis opprimere eos conabatur. Ergo turbata re publica multa Antonius scelera committens a senatu hostis iudicatus est. (2) Missi ad eum persequendum1 duo consules, Pansa et Hirtius2, et Octavianus, adulescens annos X et VIII natus, Caesaris nepos, quem ille testamento heredem reliquerat et nomen suum ferre iusserat. Hic est, qui postea Augustus est dictus et rerum potitus. Quare profecti contra Antonium tres duces vicerunt eum. Evenit tamen ut victores consules ambo morerentur. Quare tres exercitus uni Caesari Augusto paruerunt.

Octavio, Antonio y Lépido se ponen de acuerdo para dominar Roma, Segundo Triunvirato.

[2] (1) Fugatus Antonius amisso exercitu confugit ad Lepidum, qui Caesaris magister equitum fuerat et tum militum copias grandes habebat, a quo susceptus est. Mox Lepido operam dante Caesar pacem cum Antonio fecit et quasi vindicaturus patris sui mortem, a quo per testamentum fuerat adoptatus3, Romam cum exercitu profectus extorsit, ut sibi vicesimo anno consulatus daretur. (2) Senatum proscripsit, cum Antonio ac Lepido rem publicam armis tenere coepit. Per hos etiam Cicero orator occisus est multique alii nobiles.

Batalla de Filipos, división de las provincias entre Octavio y Antonio, tratado de Brindisi (40 a.C.).

[3] (1) Interea Brutus et Cassius, interfectores Caesaris, ingens bellum moverunt. Erant enim per Macedoniam et Orientem multi exercitus, quos occupaverant. Profecti sunt igitur contra eos Caesar Octavianus Augustus et M. Antonius; remanserat enim ad defendendam Italiam Lepidus. (2) Apud Philippos, Macedoniae urbem, contra eos pugnaverunt. Primo proelio victi sunt Antonius et Caesar, periit tamen dux nobilitatis Cassius, secundo Brutum et infinitam nobilitatem, quae cum illis bellum gesserat, victam interfecerunt. (3) Ac sic inter eos divisa est res publica, ut Augustus Hispanias, Gallias et Italiam teneret, Antonius Asiam, Pontum, Orientem. Sed in Italia L. Antonius consul bellum civile commovit, frater eius, qui cum Caesare contra Brutum et Cassium dimicaverat. Is apud Perusium, Tusciae civitatem, victus et captus est, neque occisus.

Guerra contra Sexto Pompeyo, hijo de Pompeyo el Grande, hasta alcanzar la paz. [4] Interim a Sex. Pompeio, Cn. Pompeii Magni filio, ingens bellum in Sicilia commotum

est his, qui superfuerant ex partibus Bruti Cassiique, ad eum confluentibus. Bellatum per Caesarem Augustum Octavianum et M. Antonium adversus Sex. Pompeium est4. Pax postremo convenit.

Agripa, yerno y principal consejero de Augusto, vence en Aquitania. Ventidio Baso vence a los partos.

[5] Eo tempore M. Agrippa in Acquitania rem prospere gessit et L. Ventidius Bassus inrumpentes in Syriam Persas tribus proeliis vicit. Pacorum, regis Orodis filium, interfecit eo ipso die, quo olim Orodes, Persarum rex, per ducem Surenam Crassum occiderat. Hic primus de Parthis iustissimum triumphum Romae egit.

Muerte de Sexto Pompeyo. Antonio repudia a Octavia, hermana de Octavio, y se casa con Cleopatra. Expedición sin éxito de Antonio contra los partos.

1 ad eum persequendum, gerundivo con valor final. 2 Cónsules en el año 43 a.C. 3 fuerat adoptatus, transposición de sum. 4 Pasiva impersonal.

Page 46: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

44

[6] (1) Interim Pompeius pacem rupit et navali proelio victus fugiens ad Asiam interfectus est. Antonius, qui Asiam et Orientem tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani Cleopatram, reginam Aegypti, duxit uxorem. (2) Contra Persas etiam ipse pugnavit. Primis eos proeliis vicit, regrediens tamen fame et pestilentia laboravit et, cum instarent Parthi fugienti, ipse pro victo recessit.

Tras una derrota naval, Actio (31 a.C.), Antonio y Cleopatra se suicidan (30 a.C.). Egipto se añade al imperio romano.

[7] Hic quoque ingens bellum civile commovit cogente uxore Cleopatra, regina Aegypti, dum cupiditate muliebri optat etiam in urbe regnare. Victus est ab Augusto navali pugna clara et inlustri apud Actium, qui locus in Epiro est, ex qua5 fugit in Aegyptum et desperatis rebus, cum omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra sibi aspidem admisit et veneno eius extincta est. Aegyptus per Octavianum Augustum imperio Romano adiecta est praepositusque ei C. Cornelius Gallus. Hunc primum Aegyptus Romanum iudicem habuit.

El inicio del Principado (30 a.C.). Actuaciones de Augusto como único gobernante de Roma.

[8] (1) Ita bellis toto orbe confectis Octavianus Augustus Romam rediit, duodecimo anno, quam consul fuerat. (2) Ex eo rem publicam per quadraginta et quattuor annos solus obtinuit6. Ante enim duodecim annis cum Antonio et Lepido tenuerat. (3) Ita ab initio principatus eius usque ad finem quinquaginta et sex anni fuerunt. (4) Obiit autem septuagesimo sexto anno morte communi in oppido Campaniae Atella. Romae in campo Martio sepultus est, vir, qui non inmerito ex maxima parte deo similis est putatus. Neque enim facile ullus eo aut in bellis felicior fuit aut in pace moderatior. Quadraginta et quattuor annis, quibus solus gessit imperium, civilissime vixit, in cunctos liberalissimus, in amicos fidissimus, quos tantis evexit honoribus, ut paene aequaret fastigio suo.

[9] Nullo tempore ante eum magis Romana res floruit. Nam exceptis civilibus bellis, in quibus invictus fuit, Romano adiecit imperio Aegyptum, Cantabriam, Dalmatiam saepe ante victam, sed penitus tunc subactam, Pannoniam, Aquitaniam, Illyricum, Raetiam, Vindelicos et Salassos in Alpibus, omnes Ponti maritimas civitates, in his nobilissimas Bosphorum et Panticapaeum. Vicit autem multis proeliis Dacos. Germanorum ingentes copias cecidit, ipsos quoque trans Albim fluvium summovit, qui in Barbarico longe ultra Rhenum est. Hoc tamen bellum per Drusum, privignum suum, administravit, sicut per Tiberium, privignum alterum, Pannonicum, quo bello XL captivorum milia ex Germania transtulit et supra ripam Rheni in Gallia conlocavit. Armeniam a Parthis recepit. Obsides, quod nulli antea, Persae ei dederunt. Reddiderunt etiam signa Romana, quae Crasso victo ademerant.

[10] (1) Scythae et Indi, quibus antea Romanorum nomen incognitum fuerat, munera et legatos ad eum miserunt. (2) Galatia quoque sub hoc provincia facta est, cum antea regnum fuisset, primusque eam M. Lollius pro praetore administravit. (3) Tanto autem amore etiam apud barbaros fuit, ut reges populi Romani amici in honorem eius conderent civitates, quas Caesareas nominarent, sicut in Mauritania a rege Iuba, et in Palaestina, quae nunc urbs est clarissima. (4) Multi autem reges ex regnis suis venerunt, ut ei obsequerentur, et habitu Romano, togati scilicet, ad vehiculum vel equum ipsius cucurrerunt. (5) Moriens Divus appellatus. Rem publicam beatissimam Tiberio successori reliquit, qui privignus ei, mox gener, postremo adoptione filius fuerat.

Dinastía julio-claudia 14 a.C.-68 d.C. Tiberio, hijastro y sucesor de Augusto, no fue un modelo de virtudes.

5 ex qua, concordantia ad sensum con Actium. 6 Augusto gobernó durante cuarenta y cuatro años, contando desde el 31 a.C., en que venció a Antonio en la batalla de Accio, hasta su muerte en el año 14 d.C. Había sido cónsul en el año 43 a.C.

Page 47: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

45

[11] (1) Tiberius7 ingenti socordia imperium gessit, gravi crudelitate, scelesta avaritia, turpi libidine. Nam nusquam ipse pugnavit, bella per legatos gessit suos. (2) Quosdam reges ad se per blanditias evocatos numquam remisit, in quibus Archelaum Cappadocem, cuius etiam regnum in provinciae formam redegit et maximam civitatem appellari nomine suo iussit, quae nunc Caesarea dicitur, cum Mazaca antea vocaretur. (3) Hic tertio et vicesimo imperii anno, aetatis septuagesimo octavo, ingenti omnium gaudio mortuus est in Campania.

Calígula, criminal y funesto. [12] (1) Successit ei C. Caesar, cognomento Caligula8, Drusi, privigni Augusti, et ipsius

Tiberii nepos, sceleratissimus ac funestissimus et qui etiam Tiberii dedecora purgaverit. (2) Bellum contra Germanos suscepit et ingressus Sueviam nihil strenue fecit. (3) Stupra sororibus intulit, ex una etiam filiam cognovit. (4) Cum adversum cunctos ingenti avaritia, libidine, crudelitate saeviret, interfectus in Palatio est anno aetatis vicesimo nono, imperii tertio, mense decimo dieque octavo.

Claudio sucede a su sobrino Calígula. Conquista de Britania. [13] (1) Post hunc Claudius9 fuit, patruus Caligulae, Drusi, qui apud Mogontiacum

monumentum habet, filius, cuius et Caligula nepos erat. Hic medie imperavit, multa gerens tranquille atque moderate, quaedam crudeliter et insulse. (2) Britanniae intulit bellum, quam nullus Romanorum post C. Caesarem attigerat, eaque devicta per Cn. Sentium et A. Plautium, inlustres ac nobiles viros, triumphum celebrem egit. (3) Quasdam insulas etiam ultra Britannias in Oceano positas imperio Romano addidit, quae appellantur Orchades, filio autem suo Britannici nomen inposuit. (4) Tam civilis autem circa quosdam amicos extitit, ut etiam Plautium, nobilem virum, qui expeditione Britannica multa egregie fecerat, triumphantem ipse prosequeretur et conscendenti Capitolium laevus incederet. (5) Is vixit annos IV et LX, imperavit XIV. Post mortem consecratus est Divusque appellatus.

Nerón accede al poder. Crímenes cometidos. [14] (1) Successit huic Nero10, Caligulae, avunculo suo, simillimus, qui Romanum

imperium et deformavit et diminuit, inusitatae luxuriae sumptuumque, ut qui exemplo C. Caligulae in calidis et frigidis lavaret unguentis, retibus aureis piscaretur, quae blattinis funibus extrahebat.

Nerón llegó a mostrar aficiones no propias de un soberano de Roma. Infinitam senatus partem interfecit, bonis omnibus hostis fuit. (2) Ad postremum se tanto dedecore prostituit, ut et saltaret et cantaret in scaena citharoedico habitu vel tragico. Parricidia multa commisit, fratre, uxore, sorore, matre interfectis. Urbem Romam incendit, ut spectaculi eius imaginem cerneret, quali olim Troia capta arserat. (4) In re militari nihil omnino ausus Britanniam paene amisit. Nam duo sub eo nobilissima oppida capta illic atque eversa sunt. Armeniam Parthi sustulerunt legionesque Romanas sub iugum miserunt. (5) Duae tamen sub eo provinciae factae sunt, Pontus Polemoniacus concedente rege Polemone et Alpes Cottiae Cottio rege defuncto.

[15] (1) Per haec Romano orbi execrabilis ab omnibus simul destitutus est et a senatu hostis iudicatus; cum quaereretur ad poenam, quae poena erat talis, ut nudus per publicum ductus, furca capiti eius inserta, virgis usque ad mortem caederetur atque ita praecipitaretur a saxo, e Palatio fugit et in suburbano liberti sui, quod est inter Salariam et Nomentanam viam ad quartum urbis miliarium, se interfecit. (2) Is aedificavit Romae thermas, quae ante Neronianae dictae nunc Alexandrianae appellantur. (3) Obiit tricesimo et altero aetatis anno, imperii quarto decimo, atque in eo omnis Augusti familia consumpta est.

7 Del 14 al 37. 8 Emperador del 37 al 41. 9 Entre los años 41 y 54. 10 Del 54 al 68.

Page 48: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

46

El año de los tres emperadores 68-69: Galba, Otón y Vitelio. Vespaniano emperador (69).

[16] (1) Huic Ser. Galba11 successit, antiquissimae nobilitatis senator, cum septuagesimum et tertium annum ageret aetatis, ab Hispanis et Gallis imperator electus, mox ab universo exercitu libenter acceptus. (2) Nam privata eius vita insignis fuerat militaribus et civilibus rebus. Saepe consul, saepe pro consule, frequenter dux in gravissimis bellis. Huius breve imperium fuit et quod bona haberet exordia, nisi ad severitatem propensior videretur. (2) Insidiis tamen Othonis occisus est imperii mense septimo. Iugulatus in foro Romae sepultusque in hortis suis, qui sunt Aurelia via non longe ab urbe Roma.

[17] (1) Otho12, occiso Galba, invasit imperium, materno genere nobilior quam paterno, neutro tamen obscuro. (2) In privata vita mollis et Neroni familiaris, in imperio documentum sui non potuit ostendere. (3) Nam cum isdem temporibus, quibus Otho Galbam occiderat, etiam Vitellius factus esset a Germanicianis exercitibus imperator, bello contra eum suscepto cum apud Betriacum in Italia levi proelio victus esset, ingentes tamen copias ad bellum haberet, sponte semet occidit. Petentibus militibus, ne tam cito de belli desperaret eventu, cum tanti se non esse dixisset, ut propter eum bellum civile moveretur, voluntaria morte obiit tricesimo et octavo aetatis anno, nonagesimo et quinto imperii die.

[18] (1) Dein Vitellius13 imperio potitus est, familia honorata magis quam nobili. Nam pater eius non admodum clare natus tres tamen ordinarios gesserat consulatus. (2) Hic cum multo dedecore imperavit et gravi saevitia notabilis, praecipue ingluvie et voracitate, quippe cum de die saepe quarto vel quinto feratur epulatus. (3) Notissima certe cena memoriae mandata est, quam ei Vitellius frater exhibuit, in qua super ceteros sumptus duo milia piscium, septem milia avium adposita traduntur. (4) Hic cum Neroni similis esse vellet atque id adeo prae se ferret, ut etiam exequias Neronis, quae humiliter sepultae fuerant14, honoraret, a Vespasiani ducibus occisus est interfecto prius in urbe Sabino, Vespasiani imperatoris fratre, quem cum Capitolio incendit. (5) Interfectus autem est magno dedecore: tractus per urbem Romam publice, nudus, erecto coma capite et subiecto ad mentum gladio, stercore in vultum et pectus ab omnibus obviis adpetitus, postremo iugulatus et in Tiberim deiectus etiam communi caruit sepultura. (6) Periit autem aetatis anno septimo et quinquagesimo, imperii mense octavo et die uno.

Dinastía Flavia (69-96). Vespasiano accede al poder. Judea y otras provincias se añaden al Imperio romano.

[19] (1) Vespasianus15 huic successit, factus apud Palaestinam imperator, princeps obscure quidem natus, sed optimis conparandus, privata vita inlustris, ut qui a Claudio in Germaniam et deinde in Britanniam missus tricies et bis cum hoste conflixerit, duas validissimas gentes, viginti oppida, insulam Vectam, Britanniae proximam, imperio Romano adiecerit. (2) Romae se in imperio moderatissime gessit. Pecuniae tantum avidior fuit, ita tamen, ut eam nulli iniuste auferret. Quam cum omni diligentiae provisione colligeret, tamen studiosissime largiebatur, praecipue indigentibus. Nec facile ante eum cuiusquam principis vel maior est liberalitas comperta, vel iustior. Placidissimae lenitatis, ut qui maiestatis quoque contra se reos non facile punierit ultra exilii poenam. (3) Sub hoc Iudaea Romano accessit imperio et Hierosolyma, quae fuit urbs nobilissima Palaestinae. (4) Achaiam, Lyciam, Rhodum, Byzantium, Samum, quae liberae ante id tempus fuerant, item Thraciam, Ciliciam, Commagenen, quae sub regibus amicis egerant, in provinciarum formam redegit.

11 Entre los años 68 y 69. 12 Año 69. 13 Año 69. 14 sepultae fuerant, transposición de sum. 15 Emperador del 69 al 79.

Page 49: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

47

[20] (1) Offensarum et inimicitiarum inmemor fuit, convicia a causidicis et philosophis in se dicta leviter tulit, diligens tamen coercitor disciplinae militaris. (2) Hic cum filio Tito de Hierosolymis triumphavit. Per haec cum senatui, populo, postremo cunctis amabilis ac iucundus esset, profluvio ventris extinctus est in villa propria circa Sabinos, annum agens aetatis sexagesimum nonum, imperii nonum et diem septimum, atque inter Divos relatus est. (3) Genituram filiorum ita cognitam habuit16, ut, cum multae contra eum coniurationes fierent, quas patefactas ingenti dissimulatione contempsit, in senatu dixerit aut filios sibi successuros, aut neminem.

Tito, amor y delicia del género humano, asociado al poder con su padre desde hace varios años, sucede a su padre, Vespasiano, y muere poco después.

[21] (1) Huic Titus17 filius successit, qui et ipse Vespasianus est dictus, vir omnium virtutum genere mirabilis adeo, ut amor et deliciae humani generis diceretur, facundissimus, bellicosissimus, moderatissimus. Causas Latine egit, poemata et tragoedias Graece conposuit. (2) In oppugnatione Hierosolymorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confixit ictibus. Romae tantae civilitatis in imperio fuit, ut nullum omnino puniret, convictos adversum se coniurationis dimiserit vel in eadem familiaritate, qua antea, habuerit. (3) Facilitatis et liberalitatis tantae fuit, ut, cum nulli quicquam negaret et ab amicis reprehenderetur, responderit nullum tristem debere ab imperatore discedere, praeterea, cum quadam die in cena recordatus fuisset18 nihil se illo die cuiquam praestitisse, dixerit: "…Amici, hodie diem perdidi". (4) Hic Romae amphitheatrum aedificavit et quinque milia ferarum in dedicatione eius occidit.

[22] (1) Per haec inusitato favore dilectus morbo periit in ea, qua pater, villa post biennium et menses octo, dies viginti, quam imperator erat factus, aetatis anno altero et quadragesimo. (2) Tantus luctus eo mortuo publicus fuit, ut omnes tamquam in propria doluerint orbitate. Senatus obitu ipsius circa vesperam nuntiato nocte inrupit in curiam et tantas ei mortuo laudes gratiasque congessit, quantas nec vivo umquam egerat nec praesenti. Inter Divos relatus est.

Domiciano, hijo menor de Vespasiano, sucede a su hermano Tito. [23] (1) Domitianus19 mox accepit imperium, frater ipsius iunior, Neroni aut Caligulae aut

Tiberio similior quam patri vel fratri suo. Primis tamen annis moderatus in imperio fuit, mox ad ingentia vitia progressus libidinis, iracundiae, crudelitatis, avaritiae tantum in se odii concitavit, ut merita et patris et fratris aboleret. (2) Interfecit nobilissimos e senatu. Dominum se et deum primus appellari iussit. Nullam sibi nisi auream et argenteam statuam in Capitolio passus est poni. (3) Consobrinos suos interfecit. Superbia quoque in eo execrabilis fuit. (4) Expeditiones quattuor habuit, unam adversum Sarmatas, alteram adversum Cattos, duas adversum Dacos. De Dacis Cattisque duplicem triumphum egit, de Sarmatis solam lauream usurpavit. Multas tamen calamitates isdem bellis passus est; nam in Sarmatia legio eius cum duce interfecta est et a Dacis Oppius Sabinus consularis et Cornelius Fuscus, praefectus praetorio, cum magnis exercitibus occisi sunt. (5) Romae quoque multa opera fecit, in his Capitolium et Forum Transitorium, Divorum Porticus, Isium ac Serapium et Stadium. (6) Verum, cum ob scelera universis exosus esse coepisset, interfectus est suorum coniuratione in Palatio anno aetatis quadragesimo quinto, imperii quinto decimo. Funus eius ingenti dedecore per vespillones exportatum et ignobiliter est sepultum.

16 Genituram filiorum ita cognitam habuit, construcción perifrástica del pluscuamperfecto con habeo y participio de perfecto. 17 Emperador del 79 al 81. 18 recordatus fuisset, transposición de sum. 19 Emperador del 81 al 96.

Page 50: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 51: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VIII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

49

EVTROPII BREVIARIVM LIBER OCTAVVS

Los Antoninos. Nerva, un anciano senador, accede al poder imperial. Tiempos de felicidad tras la represión de Domiciano.

[1] (1) Anno octingentesimo et quinquagesimo ab urbe condita, Vetere et Valente consulibus res publica ad prosperrimum statum rediit bonis principibus ingenti felicitate commissa. Domitiano enim exitiabili tyranno, Nerva1 successit, vir in privata vita moderatus et strenuus, nobilitatis mediae. Qui senex admodum operam dante Petronio Secundo, praefecto praetorio, item Parthenio interfectore Domitiani, imperator est factus; aequissimum se et civilissimum praebuit. (2) Rei publicae divina provisione consuluit Traianum adoptando. Mortuus est Romae post annum et quattuor menses imperii sui ac dies octo, aetatis septuagesimo et altero anno, atque inter Divos relatus est.

Trajano, general romano procedente de Hispania, le sucede y se convierte en Emperador. Lleva al Imperio a su mayor extensión. Méritos de Trajano.

[2] Successit ei2 Ulpius Crinitus Traianus3, natus Italicae4 in Hispania, familia5 antiqua magis quam clara. Nam pater eius primum consul fuit. Imperator autem apud Agrippinam6 in Galliis factus est. Rem publicam ita administravit, ut omnibus principibus7 merito praeferatur, inusitatae civilitatis et fortitudinis. (2) Romani imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat8 quam nobiliter ampliatum, fines longe lateque diffudit. Urbes trans Rhenum in Germania reparavit. Daciam Decibalo victo subegit, provincia trans Danubium facta in his agris, quos nunc Taifali, Victohali et Tervingi habent. Ea provincia decies centena milia passuum in circuitu tenuit.

[3] Armeniam, quam occupaverant Parthi recepit, Parthomasiri occiso, qui eam tenebat. Albanis regem dedit. Hiberorum regem et Sauromatarum et Bosphoranorum et Arabum et Osdroenorum et Colchorum in fidem accepit. Carduenos, Marcomedos occupavit et Anthemusium, magnam Persidis regionem, Seleuciam, Ctesiphontem, Babylonem; Messenios vicit ac tenuit. (2) Usque ad Indiae fines et mare Rubrum accessit atque ibi tres provincias fecit, Armeniam, Assyriam, Mesopotamiam, cum his gentibus, quae Madenam attingunt. Arabiam postea in provinciae formam redegit. In mari Rubro classem instituit, ut per eam Indiae fines vastaret.

[4] Gloriam tamen militarem civilitate et moderatione superavit, Romae et per provincias aequalem se omnibus exhibens, amicos salutandi causa frequentans vel aegrotantes vel cum festos dies habuissent, convivia cum isdem indiscreta vicissim habens, saepe in vehiculis eorum sedens, nullum senatorum laedens, nihil iniustum ad augendum fiscum agens, liberalis in cunctos, publice privatimque ditans omnes et honoribus augens, quos vel mediocri familiaritate cognovisset, per orbem terrarum aedificans multa, inmunitates civitatibus tribuens, nihil non tranquillum et placidum agens, adeo ut omni eius aetate unus senator damnatus sit atque is tamen per senatum ignorante Traiano. Ob haec per orbem terrarum deo proximus nihil non venerationis meruit et vivus et mortuus.

[5] (1) Inter alia dicta hoc ipsius fertur egregium. Amicis enim culpantibus, quod nimium circa omnes communis esset, respondit talem se imperatorem esse privatis, quales esse sibi imperatores privatus optasset. (2) Post ingentem igitur gloriam belli domique quaesitam e Perside

1 Emperador del 96 al 98. 2 Ei: se refiere a Nerva, emperador anterior a Trajano y padre adoptivo de éste. 3 Emperador del 89 al 117. 4 Italicae: locativo: “en Itálica”. 5 Familia: ablativo. 6 Agrippinam: también llamada Agrippinensis Colonia, la actual ciudad de Colonia, en Alemania; los límites de las Galias eran más imprecisos entonces que hoy. 7 Principibus: princeps está aquí en el sentido de “emperador”. 8 Defensum… fuerat, transposición de sum.

Page 52: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VIII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

50

rediens apud Seleuciam Isauriae profluvio ventris extinctus est. Obiit autem aetatis anno sexagesimo tertio, mense nono, die quarto, imperii nono decimo, mense sexto, die quinto decimo. Inter Divos relatus est solusque omnium intra urbem sepultus est. Ossa conlata in urnam auream in foro, quod aedificavit, sub columna posita sunt, cuius altitudo CXLIV pedes habet. (3) Huius tantum memoriae delatum est, ut usque ad nostram aetatem non aliter in senatu principibus adclametur, nisi "Felicior Augusto, melior Traiano"9. Adeo in eo gloria bonitatis obtinuit, ut vel adsentantibus vel vere laudantibus occasionem magnificentissimi praestet exempli.

Adriano, su sucesor, también procedente de Hispania, abandona la expansión del Imperio para centrarse en su defensa. Época de paz en el Imperio.

[6] (1) Defuncto Traiano Aelius Hadrianus10 creatus est princeps, sine aliqua quidem voluntate Traiani, sed operam dante Plotina, Traiani uxore; nam eum Traianus, quamquam consobrinae suae filium, vivus noluerat adoptare. (2) Natus et ipse Italicae in Hispania. Qui Traiani gloriae invidens statim provincias tres reliquit, quas Traianus addiderat, et de Assyria, Mesopotamia, Armenia revocavit exercitus ac finem imperii esse voluit Euphraten. Idem de Dacia facere conatum amici deterruerunt, ne multi cives Romani barbaris traderentur, propterea quia Traianus victa Dacia ex toto orbe Romano infinitas eo copias hominum transtulerat ad agros et urbes colendas. Dacia enim diuturno bello Decibali viris fuerat exhausta11.

[7] (1) Pacem tamen omni imperii sui tempore habuit, semel tantum per praesidem dimicavit. (2) Orbem Romanum circumiit; multa aedificavit. Facundissimus Latino sermone, Graeco eruditissimus fuit. Non magnam clementiae gloriam habuit, diligentissimus tamen circa aerarium et militum disciplinam. (3) Obiit in Campania maior sexagenario, imperii anno vicesimo primo, mense decimo, die vicesimo nono. Senatus ei tribuere noluit divinos honores, tamen cum successor ipsius T. Aurelius Antoninus Fulvius hoc vehementer exigeret, etsi universi senatores palam resisterent, tandem obtinuit.

Virtudes de Antonino Pío, su sucesor.. [8] (1) Ergo Hadriano successit T. Antoninus Fulvius Boionius, idem etiam Pius12

nominatus, genere claro, sed non admodum vetere, vir insignis et qui merito Numae Pompilio conferatur, ita ut Romulo Traianus aequetur. (2) Vixit ingenti honestate privatus, maiore in imperio, nulli acerbus, cunctis benignus, in re militari moderata gloria, defendere magis provincias quam amplificare studens, viros aequissimos ad administrandam rem publicam quaerens, bonis honorem habens, inprobos sine aliqua acerbitate detestans, regibus amicis venerabilis non minus quam terribilis, adeo ut barbarorum plurimae nationes depositis armis ad eum controversias suas litesque deferrent sententiaeque parerent. (3) Hic ante imperium ditissimus opes quidem omnes suas stipendiis militum et circa amicos liberalitatibus minuit, verum aerarium opulentum reliquit. (4) Pius propter clementiam dictus est. Obiit apud Lorium, villam suam, miliario ab urbe duodecimo, vitae anno septuagesimo tertio, imperii vicesimo tertio, atque inter Divos relatus est et merito consecratus.

Tras esta larga época de paz en el Imperio, gobiernan Marco y Lucio Antonio Vero. Estudios y carácter de Marco (Aurelio) y sus guerras en Partia, Germania y contra los Marcómanos, que llevó a cabo solo o junto a Lucio.

[9] (1) Post hunc imperavit M. Antoninus Verus13, haud dubie nobilissimus, quippe cum eius origo paterna a Numa Pompilio, materna a Solentino rege penderet, et cum eo L. Annius 9 Esta aclamación hecha a los emperadores electos en el Senado, que tanto dice a favor de Trajano, no se ha conservado en ninguna otra fuente. 10 Emperador del 117 al 138. 11 fuerat exhausta, transposición de sum. 12 Emperador del 138 al 161. 13 Marco Aurelio; del 161 al 180.

Page 53: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VIII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

51

Antoninus Verus14. (2) Tumque primum Romana res publica duobus aequo iure imperium administrantibus paruit, cum usque ad eum singulos semper habuisset Augustos.

[10] (1) Hi et genere inter se coniuncti fuerunt15 et adfinitate. Nam Verus Annius Antoninus M. Antonini filiam in matrimonium habuit, M. autem Antoninus gener Antonini Pii fuit per uxorem Galeriam Faustinam iuniorem, consobrinam suam. (2) Hi bellum contra Parthos gesserunt, qui post victoriam Traiani tum primum rebellaverant. Verus Antoninus ad id profectus est. Qui Antiochiae et circa Armeniam agens multa per duces suos et ingentia patravit. Seleuciam, Assyriae urbem nobilissimam, cum quadringentis milibus hominum cepit; Parthicum triumphum revexit. Cum fratre eodemque socero triumphavit. (3) Obiit tamen in Venetia, cum a Concordia civitate Altinum proficisceretur et cum fratre in vehiculo sederet, subito sanguine ictus, casu morbi, quem Graeci apoplexin vocant. (4) Vir ingenii parum civilis, reverentia tamen fratris nihil umquam atrox ausus. Cum obisset undecimo imperii anno, inter deos relatus est.

[11] (1) Post eum M. Antoninus solus rem publicam tenuit, vir quem mirari facilius quis quam laudare possit. A principio vitae tranquillissimus, adeo ut ex infantia quoque vultum nec ex gaudio nec ex maerore mutaverit. Philosophiae deditus Stoicae, ipse etiam non solum vitae moribus, sed etiam eruditione philosophus. (2) Tantae admirationis adhuc iuvenis, ut eum successorem paraverit Hadrianus relinquere, adoptato tamen Antonino Pio generum ei idcirco esse voluerit, ut hoc ordine ad imperium perveniret.

[12] (1) Institutus est ad philosophiam per Apollonium Chalcedonium, ad scientiam litterarum Graecarum per Sextus Chaeronensem, Plutarchi nepotem, Latinas autem eum litteras Fronto, orator nobilissimus, docuit. Hic cum omnibus Romae aequo iure egit, ad nullam insolentiam elatus est imperii fastigio; liberalitatis promptissimae. (2) Provincias ingenti benignitate et moderatione tractavit. Contra Germanos eo principe res feliciter gestae sunt. Bellum ipse unum gessit Marcomannicum, sed quantum nulla memoria fuit, adeo ut Punicis conferatur. Nam eo gravius est factum, quod universi exercitus Romani perierant. Sub hoc enim tantus casus pestilentiae fuit, ut post victoriam Persicam Romae ac per Italiam provinciasque maxima hominum pars, militum omnes fere copiae languore defecerint.

[13] (1) Ingenti ergo labore et moderatione, cum apud Carnuntum iugi triennio perseverasset, bellum Marcomannicum confecit, quod cum his Quadi, Vandali, Sarmatae, Suebi atque omnis barbaria commoverat, multa hominum milia interfecit, ac Pannoniis servitio liberatis Romae rursus cum Commodo Antonino, filio suo, quem iam Caesarem fecerat, triumphavit. (2) Ad huius belli sumptum cum aerario exhausto largitiones nullas haberet neque indicere provincialibus aut senatui aliquid vellet, instrumentum regii cultus facta in foro divi Traiani sectione distraxit, vasa aurea, pocula crystallina et murrina, uxoriam ac suam sericam et auream vestem, multa ornamenta gemmarum. Ac per duos continuos menses ea venditio habita est multumque auri redactum. Post victoriam tamen emptoribus pretia restituit, qui reddere conparata voluerunt; molestus nulli fuit, qui maluit semel empta retinere.

[14] (1) Hic permisit viris clarioribus, ut convivia eodem cultu quo ipse et ministris similibus exhiberent. In editione munerum post victoriam adeo magnificus fuit, ut centum simul leones exhibuisse tradatur. (2) Cum igitur fortunatam rem publicam et virtute et mansuetudine reddidisset, obiit XVIII imperii anno, vitae LXI, et omnibus certatim adnitentibus inter Divos relatus est.

Antonio Cómodo, su hijo, le sucede. Carácter totalmente opuesto al de su padre. [15] Huius successor L. Antoninus Commodus16 nihil paternum habuit, nisi quod contra

14 Del 161 al 166. 15 coniuncti fuerunt, transposición de sum. 16 Emperador del 180 al 192.

Page 54: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VIII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

52

Germanos feliciter et ipse pugnavit. Septembrem mensem ad nomen suum transferre conatus est, ut Commodus diceretur. Sed luxuria et obscenitate depravatus gladiatoriis armis saepissime in ludo, deinceps etiam in amphitheatro cum huiusmodi hominibus dimicavit. Obiit morte subita atque adeo, ut strangulatus vel veneno interfectus putaretur, cum annis XII post patrem et VIII mensibus imperasset, tanta execratione omnium, ut hostis humani generis etiam mortuus iudicaretur.

La Anarquía Militar. Helvio Pertinax y Salvio Juliano, emperadores efímeros. Año de los cuatro emperadores Juliano (Roma), P. Niger (Siria), Clodio Albino (Britania) y Septimio Severo (Panonia).

[16] Huic successit Pertinax17, grandaevus <iam> et qui septuagenariam attigisset aetatem, praefecturam urbi tum agens, ex senatus consulto imperare iussus. Octogesimo die imperii praetorianorum militum seditione et Iuliani scelere occisus est.

[17] Post eum Salvius Iulianus18 rem publicam invasit, vir nobilis et iure peritissimus, nepos Salvii Iuliani, qui sub Divo Hadriano perpetuum conposuit edictum. Victus est a Severo apud Mulvium pontem, interfectus in Palatio. Vixit mensibus septem, postquam coeperat imperare.

Dinastía de los Severos. Septimio Severo, de origen africano, inaugura la nueva dinastía imperial, y vence a los Partos, los Árabes y los Adiabenos, Actuaciones en la guerra y en la paz.

[18] (1) Hinc imperii Romani administrationem Septimius Severus19 accepit, oriundus ex Africa, provincia Tripolitana, oppido Lepti. Solus omni memoria et ante et postea ex Africa imperator fuit. (2) Hic primum fisci advocatus, mox militaris tribunus, per multa deinde et varia officia atque honores usque ad administrationem totius rei publicae venit. (3) Pertinacem se appellari voluit in honorem eius Pertinacis, qui a Iuliano fuerat occisus20. Parcus admodum fuit, natura saevus. (4) Bella multa et feliciter gessit. Pescennium Nigrum, qui in Aegypto et Syria rebellaverat, apud Cyzicum interfecit. Parthos vicit et Arabas interiores et Adiabenos. Arabas eo usque superavit, ut etiam provinciam ibi faceret. Idcirco Parthicus, Arabicus, Adiabenicus dictus est. Multa toto orbe Romano reparavit. Sub eo etiam Clodius Albinus, qui in occidendo Pertinace socius fuerat Iuliano, Caesarem se in Gallia fecit, victusque apud Lugdunum et interfectus.

[19] (1) Severus tamen praeter bellicam gloriam etiam civilibus studiis clarus fuit et litteris doctus, philosophiae scientiam ad plenum adeptus. Novissimum bellum in Britannia habuit, utque receptas provincias omni securitate muniret, vallum per CXXXIII passuum milia a mari ad mare deduxit. (2) Decessit Eboraci admodum senex, imperii anno sexto decimo, mense tertio. Divus appellatus est. (3) Nam filios duos successores reliquit, Bassianum et Getam, sed Bassiano Antonini nomen a senatu voluit inponi. Itaque dictus est M. Aurelius Antoninus Bassianus patrique successit. Nam Geta hostis publicus indicatus confestim periit.

Caracalla, hijo de Septimio, continúa la dinastía de los Severos. [20] (1) M. igitur Aurelius Antoninus Bassianus, idemque Caracalla21, morum fere

paternorum fuit, paulo asperior et minax. Opus Romae egregium fecit lavacri, quae thermae Antoninianae appellantur, nihil praeterea memorabile. Inpatientis libidinis, qui novercam suam Iuliam uxorem duxerit. (2) Defunctus est in Osdroena apud Edessam moliens adversum Parthos expeditionem anno imperii sexto, mense secundo, vix egressus quadragesimum tertium annum. Funere publico elatus est.

Opilio Macrino y Diadumeno. 17 Entre los años 192 y 193. 18 Didio Juliano; también aparce con el nombre de Salvio en el Libro de los Césares de Aurelio Víctor. 19 Del 193 al 211. 20 fuerat occisus, transposición de sum. 21 Emperador del 211 al 217.

Page 55: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio VIII José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

53

[21] Deinde Opilius Macrinus, qui praefectus praetorio erat, cum filio Diadumeno22 facti imperatores nihil memorabile ex temporis brevitate gesserunt. Nam imperium eorum duum mensium et unius anni fuit. Seditione militari ambo pariter occisi sunt23.

Heliogábalo. [22] Creatus est post hos M. Aurelius Antoninus. Hic Antonini Caracallae filius putabatur,

sacerdos autem Heliogabali24 templi erat. Is cum Romam ingenti et militum et senatus expectatione venisset, probris se omnibus contaminavit. Inpudicissime et obscenissime vixit, biennioque post et octo mensibus tumultu interfectus est militari et cum eo mater Symiasera.

Alejandro Severo. Victoria sobre los persas. Refuerzo de la disciplina militar. Fue asesor suyo Ulpiano, fundador del “Derecho romano”.

[23] Successit huic Aurelius Alexander25, ab exercitu Caesar, a senatu Augustus nominatus, invenis admodum, susceptoque adversus Persas bello Xerxen, eorum regem, gloriosissime vicit. Militarem disciplinam severissime rexit. Quasdam tumultuantes legiones integras exauctoravit. Adsessorem habuit vel scrinii magistrum Ulpianum, iuris conditorem. Romae quoque favorabilis fuit. Periit in Gallia militari tumultu tertio decimo imperii anno et die nono. In Mamaeam, matrem suam, unice pius.

22 En el 217. 23 En el 218. 24 Dios del que tomó el nombre. Gobernó entre los años 218 y 222. 25 Emperador del 222 al 235.

Page 56: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 57: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IX José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

55

EVTROPII BREVIARIVM LIBER NONVS

Crisis del siglo III. Anarquía militar. Maximino tiene éxito en su guerra en Germania. [1] Post hunc Maximinus1 ex corpore militari primus ad imperium accessit sola militum

voluntate, cum nulla senatus intercessisset auctoritas neque ipse senator esset. Is bello adversus Germanos feliciter gesto cum a militibus imperator esset appellatus, a Pupieno Aquileiae occisus est deserentibus eum militibus suis cum filio adhuc puero, cum quo imperaverat triennio et paucis diebus.

Tres emperadores a la vez: Pupieno, Balbino y Gordiano; Gordiano queda como único emperador y lucha contra Persia.

[2] (1) Postea tres simul Augusti fuerunt, Pupienus, Balbinus, Gordianus2, duo superiores obscurissimo genere, Gordianus nobilis, quippe cuius pater, senior Gordianus, consensu militum, cum proconsulatum Africae gereret, Maximino imperante princeps fuisset electus3. (2) Itaque cum Romam venissent, Balbinus et Pupienus in Palatio interfecti sunt, soli Gordiano imperium reservatum. Gordianus4 admodum puer cum Tranquillinam Romae duxisset uxorem, Ianum Geminum aperuit et ad Orientem profectus Parthis bellum intulit, qui iam moliebantur erumpere. Quod quidem feliciter gessit proeliisque ingentibus Persas adflixit. (3) Rediens haud longe a Romanis finibus interfectus est fraude Philippi, qui post eum imperavit. Miles ei tumulum vicesimo miliario a Circesio, quod castrum nunc Romanorum est Euphratae inminens, aedificavit, exequias Romam revexit, ipsum Divum appellavit.

Gobiernan después en Roma los dos Filipos, padre e hijo, que después son muertos por el ejército..

[3] Philippi duo5, filius ac pater, Gordiano occiso imperium invaserunt atque exercitu incolumi reducto ad Italiam ex Syria profecti sunt. His imperantibus millesimus annus Romae urbis ingenti ludorum apparatu spectaculorumque celebratus est. Ambo deinde ab exercitu interfecti sunt, senior Philippus Veronae, Romae iunior. Annis quinque imperaverunt; inter Divos tamen relati sunt.

Decio emperador. [4] Post hos Decius6 e Pannonia inferiore Budaliae natus imperium sumpsit. Bellum civile,

quod in Gallia motum fuerat7 oppressit. Filium suum Caesarem fecit. Romae lavacrum aedificavit. Cum imperassent biennio ipse et filius, uterque in Barbarico interfecti sunt. Senior meruit inter Divos referri.

En esta época (siglo III d.C.), conocida como la anarquía militar, se suceden al frente del Imperio numerosos pretendientes que no están mucho tiempo en el poder. A finales de ese mismo siglo, Diocleciano se convierte en emperador.

[5] Mox imperatores creati sunt Gallus Hostilianus et Galli filius Volusianus8. Sub his Aemilianus in Moesia res novas molitus est; ad quem opprimendum cum ambo profecti essent,

1 Maximino el Tracio, emperador del 235 al 238. 2 Pupieno y Balbino fueron emperadores en el año 238; también la fueron Gordiano I y Gordiano II, padre e hijo. Equivocadamente, tanto Eutropio como Aurelio Víctor consideran que sólo hubo dos Gordianos, y no tres. Tanto Gordiano I como Gordiano II murieron en el 23, Gordiano III fue nombrado emperador en el 238, después del asesinato de Pupieno y Balbino y gobernó hasta el 244. 3 fuisset electus, transposición de sum. 4 Gordiano III. 5 Filipo el Árabe (244-249) y Filipo el Menor (247-249). 6 Emperador del 249 al 251. 7 motum fuerat, transposición de sum. 8 Treboniano Galo y Volusiano fueron emperadores del 251 al 253.

Page 58: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IX José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

56

Interamnae interfecti sunt non conpleto biennio. Nihil omnino clarum gesserunt. Sola pestilentia et morbis atque aegritudinibus notus eorum principatus fuit.

[6] Aemilianus obscurissime natus obscurius imperavit ac tertio mense extinctus est9.

[7] Hinc Licinius Valerianus in Raetia et Norico agens ab exercitu imperator et mox Augustus est factus. Gallienus quoque Romae a senatu Caesar est appellatus. Horum imperium10 Romano nomini perniciosum et paene exitiabile fuit vel infelicitate principum vel ignavia. Germani Ravennam usque venerunt. Valerianus in Mesopotamia bellum gerens a Sapore, Persarum rege, superatus est, mox etiam captus apud Parthos ignobili servitute consenuit.

[8] (1) Gallienus, cum adulescens factus esset Augustus, imperium primum feliciter, mox commode, ad ultimum perniciose gessit. Nam iuvenis in Gallia et Illyrico multa strenue fecit occiso apud Mursam Ingenuo, qui purpuram sumpserat, et Trebelliano. Diu placidus et quietus, mox in omnem lasciviam dissolutus, tenendae rei publicae habenas probrosa ignavia et desperatione laxavit. (2) Alamanni vastatis Galliis in Italiam penetraverunt. Dacia, quae a Traiano ultra Danubium fuerat adiecta11, tum amissa, Graecia, Macedonia, Pontus, Asia vastata est per Gothos, Pannonia a Sarmatis Quadisque populata est, Germani usque ad Hispanias penetraverunt et civitatem nobilem Tarraconem expugnaverunt, Parthi Mesopotamia occupata Syriam sibi coeperant vindicare.

Dinastía Iliria. [9] (1) Tum desperatis rebus et deleto paene imperio Romano Postumus12 in Gallia,

obscurissime natus, purpuram sumpsit et per annos decem ita imperavit, ut consumptas paene provincias ingenti virtute et moderatione reparaverit. Qui seditione militum interfectus est, quod Mogontiacum civitatem, quae13 adversus eum rebellaverat Laeliano res novas moliente, diripiendam militibus tradere noluisset. (2) Post eum Marius, vilissimus opifex, purpuram accepit et secundo die interfectus est. (3) Victorinus postea Galliarum accepit imperium, vir strenuissimus, sed cum nimiae libidinis esset et matrimonia aliena corrumperet, Agrippinae occisus est actuario quodam dolum machinante, imperii sui anno secundo.

[10] Huic successit Tetricus senator, qui Aquitaniam honore praesidis administrans absens a militibus imperator electus est et apud Burdigalam purpuram sumpsit. Seditiones multas militum pertulit. Sed dum haec in Gallia geruntur, in Oriente per Odenathum Persae victi sunt. Defensa Syria, recepta Mesopotamia usque ad Ctesiphontem Odenathus penetravit.

[11] (1) Ita Gallieno rem publicam deserente Romanum imperium in Occidente per Postumum, per Odenathum14 in Oriente servatum est. Gallienus interea Mediolani cum Valeriano fratre occisus est imperii anno nono Claudiusque15 ei successit a militibus electus, a senatu appellatus Augustus. (2) Hic Gothos Illyricum Macedoniamque vastantes ingenti proelio vicit. Parcus vir ac modestus et iusti tenax ac rei publicae gerendae idoneus, qui tamen intra imperii biennium morbo interiit. Divus appellatus est. Senatus eum ingenti honore decoravit, scilicet ut in curia clipeus ipsi aureus, item in Capitolio statua aurea poneretur.

9 Año 253. 10 El de Valeriano duró del 253 al 260; el reinado de Galieno, del 253 al 268. 11 fuerat adiecta, transposición de sum. 12 Eutropio dedica estos dos capítulos del libro IX a los llamados emperadores galos. Son los siguientes: Póstumo, el que ostentó el poder durante más tiempo (260-269), Leliano (269), Mario (269), Victorino (269-270), Tétrico I (271-274) y Tétrico II (273?-274), dos en lugar de uno como nos transmite Eutropio. 13 Quae, concordantia ad sensum con Mogontiacum. 14 Septimio Odenato era un noble de Palmira que, nombrado dux por Galieno, llegó entre el 262 y 267 a acaudillar las tropas romanas del Este y sus propias tropas. 15 Claudio II o Claudio el Gotico (268-270).

Page 59: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IX José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

57

[12] Quintillus16 post eum, Claudii frater, consensu militum imperator electus est, unicae moderationis vir et civilitatis, aequandus fratri vel praeponendus. Consensu senatus appellatus Augustus septimo decimo imperii die occisus est.

[13] (1) Post eum Aurelianus17 suscepit imperium, Dacia Ripensi oriundus, vir in bello potens, animi tamen inmodici et ad crudelitatem propensioris. Is quoque Gothos strenuissime vicit. Romanam dicionem ad fines pristinos varia bellorum felicitate revocavit. Superavit in Gallia Tetricum apud Catalaunos ipso Tetrico prodente exercitum suum, cuius adsiduas seditiones ferre non poterat. Quin etiam per litteras occultas Aurelianum ita fuerat deprecatus18, ut inter alia versu Vergiliano uteretur: "Eripe me his, invicte, malis". (2) Zenobiam quoque, quae occiso Odenatho marito Orientem tenebat, haud longe ab Antiochia sine gravi proelio cepit, ingressusque Romam nobilem triumphum quasi receptor Orientis Occidentisque egit praecedentibus currum Tetrico et Zenobia. Qui quidem Tetricus corrector Lucaniae postea fuit ac privatus diutissime vixit; Zenobia autem posteros, qui adhuc manent, Romae reliquit.

[14] Hoc imperante etiam in urbe monetarii rebellaverunt vitiatis pecuniis et Felicissimo rationali interfecto. Quos Aurelianus victos ultima crudelitate conpescuit. Plurimos nobiles capite damnavit. Saevus et sanguinarius ac necessarius magis in quibusdam quam in ullo amabilis imperator. Trux omni tempore, etiam filii sororis interfector, disciplinae tamen militaris et morum dissolutorum magna ex parte corrector.

[15] (1) Urbem Romam muris firmioribus cinxit. Templum Soli aedificavit, in quo infinitum auri gemmarumque constituit. Provinciam Daciam, quam Traianus ultra Danubium fecerat, intermisit, vastato omni Illyrico et Moesia, desperans eam posse retinere, abductosque Romanos ex urbibus et agris Daciae in media Moesia collocavit appellavitque eam Daciam, quae nunc duas Moesias dividit et est in dextra Danubio in mare fluenti, cum antea fuerit in laeva. (2) Occiditur servi sui fraude, qui ad quosdam militares viros, amicos ipsius, nomina pertulit adnotata, falso manum eius imitatus, tamquam Aurelianus ipsos pararet occidere; itaque ut praeveniretur, ab isdem interfectus est in itineris medio, quod inter Constantinopolim et Heracleam est stratae veteris; locus Caenophrurium appellatur. Mors tamen eius inulta non fuit. Meruit quoque inter Divos referri.

[16] Tacitus19 post hunc suscepit imperium, vir egregie moratus et rei publicae gerendae idoneus. Nihil tamen clarum potuit ostendere intra sextum mensem imperii morte praeventus. Florianus, qui Tacito successerat, duobus mensibus et diebus XX20 in imperio fuit neque quicquam dignum memoria egit.

[17] (1) Post hunc Probus21, vir inlustris gloria militari, ad administrationem rei publicae accessit. Gallias a barbaris occupatas ingenti proeliorum felicitate restituit. Quosdam imperium usurpare conatos, scilicet Saturninum in Oriente, Proculum et Bonosum Agrippinae, certaminibus oppressit. (2) Vineas Gallos et Pannonios habere permisit, opere militari Almam montem apud Sirmium et Aureum apud Moesiam superiorem vineis conseruit et provincialibus colendos dedit. (3) Hic cum bella innumera gessisset, pace parata dixit brevi milites necessarios non futuros. Vir acer, strenuus, iustus et qui Aurelianum aequaret gloria militari, morum autem civilitate superaret. Interfectus tamen est Sirmii tumultu militari in turri ferrata.

[18] (1) Post hunc Carus est factus Augustus22, Narbone natus in Gallia. Is confestim Carinum et Numerianum filios Caesares fecit. Sed dum bellum adversus Sarmatas gerit, nuntiato Persarum tumultu ad Orientem profectus res contra Persas nobiles gessit. Ipsos proelio fudit, 16 Año 270. 17 Emperador del 270 al 275. 18 fuerat deprecatus, transposición de sum. 19 Emperador entre los años 275 y 276. 20 En el 276. 21 Emperador del 276 al 282. 22 Augusto Caro, emperador entre los años 282 y 283.

Page 60: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IX José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

58

Cochen et Ctesiphontem, urbes nobilissimas, cepit. Et cum castra super Tigridem haberet, vi divini fulminis periit. (2) Numerianus23 quoque, filius eius, quem secum Caesarem ad Persas duxerat, adulescens egregiae indolis, cum oculorum dolore correptus in lecticula veheretur, inpulsore Apro, qui socer eius erat, per insidias occisus est. Et cum dolo occultaretur ipsius mors, quousque Aper invadere posset imperium, foetore cadaveris prodita est. Milites enim, qui eum sequebantur, putore commoti deductis lecticulae palliis post aliquot dies mortem eius notam habere potuerunt.

[19] (1) Interea Carinus24, quem Caesarem ad Parthos proficiscens Carus in Illyrico, Gallia, Italia reliquerat, omnibus se sceleribus inquinavit. Plurimos innoxios fictis criminibus occidit, matrimonia nobilia corrupit, condiscipulis quoque, qui eum in auditorio vel levi fatigatione taxaverant, perniciosus fuit. Ob quae omnibus hominibus invisus non multo post poenas dedit. (2) Nam de Perside victor exercitus rediens, cum Carum Augustum fulmine, Numerianum Caesarem insidiis perdidisset, Diocletianum25 imperatorem creavit, Dalmatia oriundum, virum obscurissime natum, adeo ut a plerisque scribae filius, a nonnullis Anullini senatoris libertinus fuisse credatur.

[20] (1) Is prima militum contione iuravit Numerianum nullo suo dolo interfectum, et cum iuxta eum Aper, qui Numeriano insidias fecerat, constitisset, in conspectu exercitus manu Diocletiani gladio percussus est. (2) Postea Carinum omnium odio et detestatione viventem apud Margum ingenti proelio vicit, proditum ab exercitu suo, quem fortiorem habebat, certe desertum, inter Viminacium atque Aureum montem. (3) Ita rerum Romanarum potitus cum tumultum rusticani in Gallia concitassent et factioni suae Bacaudarum nomen inponerent, duces autem haberent Amandum et Aelianum, ad subigendos eos Maximianum Herculium Caesarem misit, qui levibus proeliis agrestes domuit et pacem Galliae reformavit.

[21] Per haec tempora etiam Carausius qui vilissime natus strenuae militiae ordine famam egregiam fuerat consecutus26, cum apud Bononiam per tractum Belgicae et Armorici pacandum mare accepisset, quod Franci et Saxones infestabant. Multis barbaris saepe captis nec praeda integra aut provincialibus reddita aut imperatoribus missa cum suspicio esse coepisset consulto ab eo admitti barbaros, ut transeuntes cum praeda exciperet atque hac se occasione ditaret, a Maximiano iussus occidi purpuram sumpsit et Britannias27 occupavit.

Diocleciano y la Tetarquía. [22] (1) Ita cum per omnem orbem terrarum res turbatae essent, Carausius in Britanniis

rebellaret, Achilleus in Aegypto, Africam Quinquegentiani infestarent, Narseus Orienti bellum inferret, Diocletianus Maximianum Herculium28 ex Caesare fecit Augustum, Constantium et Maximianum Caesares, quorum Constantius per filiam nepos Claudii traditur, Maximianus Galerius in Dacia haud longe a Serdica natus. Atque ut eos etiam adfinitate coniungeret, Constantius privignam Herculii Theodoram accepit, ex qua postea sex liberos, Constantini fratres, habuit, Galerius filiam Diocletiani Valeriam, ambo uxores, quas habuerant, repudiare conpulsi. (2) Cum Carausio tamen, cum bella frustra temptata essent contra virum rei militaris peritissimum, ad postremum pax convenit. Eum post septennium Allectus, socius eius, occidit atque ipse post eum Britannias triennio tenuit. Qui ductu Asclepiodoti, praefecti praetorio, oppressus est. Ita Britanniae decimo anno receptae.

[23] Per idem tempus a Constantio Caesare in Gallia bene pugnatum est29. Circa Lingonas die una adversam et secundam fortunam expertus est. Nam cum repente barbaris ingruentibus intra 23 César entre los años 283 y 284. 24 César entre los años 283 y 285. 25 Emperador del 284 al 305. 26 fuerat consecutus, transposición de sum. 27 Los emperadores britanos son Carausio (286-293) y Alecto (293-296), al que hace alusión Eutropio al final del capítulo 22. 28 Emperador del 285 al 310. 29 Pasiva impersonal.

Page 61: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio IX José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

59

civitatem esset coactus tam praecipiti necessitate, ut clausis portis in murum funibus tolleretur, vix quinque horis mediis adventante exercitu sexaginta fere milia Alamannorum cecidit. Maximianus quoque Augustus bellum in Africa profligavit domitis Quinquegentianis et ad pacem redactis. Diocletianus obsessum Alexandriae Achilleum octavo fere mense superavit eumque interfecit. Victoria acerbe usus est; totam Aegyptum gravibus proscriptionibus caedibusque foedavit. Ea tamen occasione ordinavit provide multa et disposuit, quae ad nostram aetatem manent.

[24] Galerius Maximianus primum adversus Narseum proelium insecundum30 habuit inter Callinicum Carrasque congressus, cum inconsulte magis quam ignave dimicasset; admodum enim parva manu cum copiosissimo hoste commisit. Pulsus igitur et ad Diocletianum profectus cum ei in itinere occurrisset, tanta insolentia a Diocletiano fertur exceptus, ut per aliquot passuum milia purpuratus tradatur ad vehiculum cucurrisse.

[25] (1) Mox tamen per Illyricum Moesiamque contractis copiis rursus cum Narseo, Hormisdae et Saporis avo, in Armenia maiore pugnavit successu ingenti nec minore consilio, simul fortitudine, quippe qui etiam speculatoris munus cum altero aut tertio equite susceperit. Pulso Narseo castra eius diripuit; uxores, sorores, liberos cepit, infinitam extrinsecus Persarum nobilitatem, gazam Persicam copiosissimam. Ipsum in ultimas regni solitudines egit. Quare a Diocletiano in Mesopotamia cum praesidiis tum morante ovans regressus ingenti honore susceptus est. (2) Varia deinceps et simul et viritim bella gesserunt Carpis et Basternis subactis, Sarmatis victis, quarum nationum ingentes captivorum copias in Romanis finibus locaverunt.

Carácter de Diocleciano y Maximiano Herculio. [26] Diocletianus moratus callide fuit, sagax praeterea et admodum subtilis ingenii, et qui

severitatem suam aliena invidia vellet explere. Diligentissimus tamen et sollertissimus princeps et qui imperio Romano primus regiae consuetudinis formam magis quam Romanae libertatis invexerit adorarique se iussit, cum ante eum cuncti salutarentur. Ornamenta gemmarum vestibus calciamentisque indidit. Nam prius imperii insigne in chlamyde purpurea tantum erat, reliqua communia.

[27] (1) Herculius autem propalam ferus et incivilis ingenii, asperitatem suam etiam vultus horrore significans. Hic naturae suae indulgens Diocletiano in omnibus est saevioribus consiliis obsecutus. Cum tamen ingravescente aevo parum se idoneum Diocletianus moderando imperio esse sentiret, auctor Herculio fuit, ut in vitam privatam concederent et stationem tuendae rei publicae viridioribus iunioribusque mandarent. Cui aegre collega obtemperavit. (2) Tamen uterque uno die privato habitu imperii insigne mutavit, Nicomediae Diocletianus, Herculius Mediolani, post triumphum inclitum, quem Romae ex numerosis gentibus egerant, pompa ferculorum inlustri, qua Narsei coniuges sororesque et liberi ante currum ducti sunt. Concesserunt tamen Salonas unus, alter in Lucaniam.

Renuncia de Diocleciano. [28] Diocletianus privatus in villa, quae haud procul a Salonis est, praeclaro otio senuit,

inusitata virtute usus, ut solus omnium post conditum Romanum imperium ex tanto fastigio sponte ad privatae vitae statum civilitatemque remearet. Contigit igitur ei, quod nulli post natos homines, ut cum privatus obisset, inter Divos tamen referretur.

30 Insecundum, hapax de Eutropio “sin éxito”.

Page 62: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.
Page 63: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio X José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

61

EVTROPII BREVIARIVM LIBER DECIMVS

División del Imperio entre Constancio y Galerio. Maximino y Severo se convierten en Césares.

[1] (1) His igitur abeuntibus administratione rei publicae Constantius et Galerius1 Augusti creati sunt divisusque inter eos ita Romanus orbis, ut Galliam, Italiam, Africam Constantius, Illyricum, Asiam, Orientem Galerius obtineret, sumptis duobus Caesaribus. (2) Constantius tamen, contentus dignitate Augusti Italiae atque Africae administrandae sollicitudinem recusavit, vir egregius et praestantissimae civilitatis, divitiis provincialium ac privatorum studens, fisci commoda non admodum adfectans, dicensque melius publicas opes a privatis haberi quam intra unum claustrum reservari, adeo autem cultus modici, ut festis diebus, si amicis numerosioribus esset epulandum, privatorum ei argento ostiatim petito triclinia sternerentur. (3) Hic non modo amabilis, sed etiam venerabilis Gallis fuit, praecipue quod Diocletiani suspectam prudentiam et Maximiani sanguinariam temeritatem imperio eius evaserant. Obiit in Britannia Eboraci principatus anno tertio decimo atque inter Divos relatus est.

Dinastía constantiniana. Galerio nombra dos Césares: Maximino y Severo. Constantino, hijo de Constancio, es nombrado emperador de Britania y Majencio, hijo de Maximino, en Roma. Derrota y muerte de Severo frente a Majencio.

[2] (1) Galerius vir et probe moratus et egregius re militari, cum Italiam quoque sinente Constantio administrationi suae accessisse sentiret, Caesares duos creavit, Maximinum2, quem Orienti praefecit, et Severum3, cui Italiam dedit. Ipse in Illyrico moratus est. (2) Verum Constantio mortuo Constantinus4, ex obscuriore matrimonio eius filius, in Britannia creatus est imperator et in locum patris exoptatissimus moderator accessit. (3) Romae interea praetoriani excito tumultu Maxentium5, Herculii filium, qui haud procul ab urbe in villa publica morabatur, Augustum nuncupaverunt. Quo nuntio Maximianus Herculius ad spem arrectus resumendi fastigii, quod invitus amiserat, Romam advolavit e Lucania, quam sedem privatus elegerat in agris amoenissimis consenescens, Diocletianumque etiam per litteras adhortatus est, ut depositam resumeret potestatem, quas ille irrisas habuit. (4) Sed adversum motum praetorianorum atque Maxentii Severus Caesar Romam missus a Galerio cum exercitu venit obsidensque urbem militum suorum scelere desertus est. Auctae Maxentii opes confirmatumque imperium. Severus fugiens Ravennae interfectus est.

Muerte de Maximino tras conspirar contra su yerno Constantino.

[3] (1) Herculius tamen Maximianus post haec in contione exercituum filium Maxentium nudare conatus seditionem et convicia militum tulit. (2) Inde ad Gallias profectus est dolo conposito, tamquam a filio esset expulsus, ut Constantino genero iungeretur, moliens tamen Constantinum reperta occasione interficere, qui in Galliis et militum et provincialium ingenti iam favore regnabat caesis Francis atque Alamannis captisque eorum regibus, quos etiam bestiis, cum magnificum spectaculum muneris parasset, obiecit. Detectis igitur insidiis per Faustam filiam, quae dolum viro enuntiaverat, profugit Herculius Massiliaeque oppressus (ex ea enim navigare ad filium praeparabat) poenas dedit iustissimo exitu, vir ad omnem acerbitatem saevitiamque proclivis, infidus, incommodus, civilitatis penitus expers.

Cuatro emperadores a la vez: Constantino, Majencio, Licino y Maximino. Constantino vence a Majencio junto al puente Mulvio. Muerte de Maximino. Méritos de Licino.

1 Constancio I Cloro gobernó del 293 al 306 y Galerio del 293 al 311. 2 Maximino Daya (305-313). 3 Severo II (305-307). 4 Constantino I el Grande fue aclamado por las tropas en el 306 a.C. y gobernó en solitario desde el 324 hasta el 327. 5 Que lo fue desde el 306 hasta el 312.

Page 64: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio X José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

62

[4] (1) Per hoc tempus a Galerio Licinius6 imperator est factus, Dacia oriundus, notus ei antiqua consuetudine et in bello, quod adversus Narseum gesserat, strenuus laboribus et officiis acceptus. (2) Mors Galerii confestim secuta. Ita res publica tum a novis quattuor imperatoribus tenebatur, Constantino et Maxentio, filiis Augustorum, Licinio et Maximino, novis hominibus. (3) Quinto tamen Constantinus imperii sui anno bellum adversum Maxentium civile commovit, copias eius multis proeliis fudit, ipsum postremo Romae adversum nobiles omnibus exitiis saevientem apud pontem Mulvium vicit Italiaque est potitus. (4) Non multo deinceps in Oriente quoque adversum Licinium Maximinus res novas molitus vicinum exitium fortuita apud Tarsum morte praevenit.

Licinio es derrotado por Constantino, que se convierte en único Augusto. Nombramiento de sus tres hijos como Césares.

[5] Constantinus tamen, vir ingens et omnia efficere nitens, quae animo praeparasset, simul principatum totius orbis adfectans, Licinio bellum intulit, quamquam necessitudo et adfinitas cum eo esset; nam soror Constantia nupta Licinio erat. Ac primo eum in Pannonia secunda ingenti apparatu bellum apud Cibalas instruentem repentinus oppressit omnique Dardania, Moesia, Macedonia potitus numerosas provincias occupavit.

[6] (1) Varia deinceps inter eos bella gesta et pax reconciliata ruptaque est. Postremo Licinius navali et terrestri proelio victus apud Nicomediam se dedidit et contra religionem sacramenti Thessalonicae privatus occisus est. (2) Eo tempore res Romana sub uno Augusto et tribus Caesaribus, quod numquam alias, fuit, cum liberi Constantini Galliae, Orienti Italiaeque praeessent. (3) Verum insolentia rerum secundarum aliquantum Constantinus ex illa favorabili animi docilitate mutavit. Primum necessitudines persecutus egregium virum filium et sororis filium, commodae indolis iuvenem, interfecit, mox uxorem, post numerosos amicos.

Carácter y muerte de Constantino. [7] (1) Vir primo imperii tempore optimis principibus, ultimo mediis conparandus.

Innumerae in eo animi corporisque virtutes claruerunt. Militaris gloriae adpetentissimus, fortuna in bellis prospera fuit, verum ita, ut non superaret industriam. Nam etiam Gothos post civile bellum varie profligavit pace his ad postremum data, ingentemque apud barbaras gentes memoriae gratiam conlocavit. (2) Civilibus artibus et studiis liberalibus deditus, adfectator iusti amoris, quem ab omnibus sibi et liberalitate et docilitate quaesivit, sicut in nonnullos amicos dubius, ita in reliquos egregius, nihil occasionum praetermittens, quo opulentiores eos clarioresque praestaret.

[8] (1) Multas leges rogavit, quasdam ex bono et aequo, plerasque superfluas, nonnullas severas, primusque urbem nominis sui ad tantum fastigium evehere molitus est, ut Romae aemulam faceret. (2) Bellum adversus Parthos moliens, qui iam Mesopotamiam fatigabant, uno et tricesimo anno imperii, aetatis sexto et sexagesimo, Nicomediae in villa publica obiit. (3) Denuntiata mors eius est etiam per crinitam stellam, quae inusitatae magnitudinis aliquamdiu fulsit; eam Graeci cometen vocant. Atque inter Divos meruit referri

Le suceden sus tres hijos y un sobrino. Sobrevive a todos Constancio, quien se convierte en único emperador tras eliminar a Veteranio y Nepotiano.

[9] (1) Is successores filios tres reliquit atque unum fratris filium. Verum Dalmatius Caesar prosperrima indole neque patruo absimilis haud multo post oppressus est factione militari et Constantio, patrueli suo, sinente potius quam iubente. (2) Constantinum porro bellum fratri inferentem et apud Aquileiam inconsultius proelium adgressum Constantis duces interemerunt. (3) Ita res publica ad duos Augustos redacta. Constantis7 imperium strenuum aliquamdiu et iustum fuit. Mox cum et valetudine inprospera et amicis pravioribus uteretur, ad gravia vitia conversus, cum 6 Emperador del 308 al 324. 7 Del 337 al 350.

Page 65: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio X José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

63

intolerabilis provincialibus, militi iniucundus esset, factione Magnentii8 occisus est. (4) Obiit haud longe ab Hispaniis in castro, cui Helenae nomen est, anno imperii septimo decimo, aetatis tricesimo, rebus tamen plurimis strenue in militia gestis exercituique per omne vitae tempus sine gravi crudelitate terribilis.

[10] (1) Diversa Constantii9 fortuna fuit. A Persis enim multa et gravia perpessus saepe captis oppidis, obsessis urbibus, caesis exercitibus, nullumque ei contra Saporem prosperum proelium fuit, nisi quod apud Singara haud dubiam victoriam ferocia militum amisit, qui pugnam seditiose et stolide contra rationem belli die iam praecipiti poposcerunt. (2) Post Constantis necem Magnentio Italiam, Africam, Gallias obtinente etiam Illyricum res novas habuit, Vetranione ad imperium consensu militum electo10. Quem grandaevum iam et cunctis amabilem diuturnitate et felicitate militiae ad tuendum Illyricum principem creaverunt, virum probum et morum veterum ac iucundae civilitatis, sed omnium liberalium artium expertem adeo, ut ne elementa quidem prima litterarum nisi grandaevus et iam imperator acceperit.

[11] (1) Sed a Constantio, qui ad ultionem fraternae necis bellum civile commoverat, abrogatum est Vetranioni imperium; novo inusitatoque more consensu militum deponere insigne conpulsus. (2) Romae quoque tumultus fuit Nepotiano, Constantini sororis filio, per gladiatoriam manum11 imperium vindicante, qui saevis exordiis dignum exitium nanctus est. Vicesimo enim atque octavo die a Magnentianis ducibus oppressus poenas dedit. Caput eius pilo per urbem circumlatum est, gravissimaeque proscriptiones et nobilium caedes fuerunt.

[12] (1) Non multo post Magnentius apud Mursam profligatus acie est ac paene captus. Ingentes Romani imperii vires ea dimicatione consumptae sunt, ad quaelibet bella externa idoneae, quae multum triumphorum possent securitatisque conferre. (2) Orienti mox a Constantio Caesar est datus patrui filius Gallus, Magnentiusque diversis proeliis victus vim vitae suae apud Lugdunum attulit imperii anno tertio, mense septimo, frater quoque eius Decentius Senonibus, quem ad tuendas Gallias Caesarem miserat.

[13] Per haec tempora etiam a Constantio multis incivilibus gestis Gallus Caesar occisus est, vir natura ferus et ad tyrannidem pronior, si suo iure imperare licuisset. Silvanus quoque in Gallia res novas molitus ante diem tricesimum extinctus est12, solusque imperio Romano eo tempore Constantius princeps et Augustus fuit.

Juliano es enviado a la Galia con autoridad de César por Constancio. Éxito de su misión.

[14] (1) Mox Iulianum Caesarem ad Gallias misit, patruelem suum, Galli fratrem, tradita ei in matrimonium sorore, cum multa oppida barbari expugnassent, alia obsiderent, ubique foeda vastitas esset Romanumque imperium non dubia iam calamitate nutaret. A quo modicis copiis apud Argentoratum, Galliae urbem, ingentes Alamannorum copiae extinctae sunt, rex nobilissimus captus, Galliae restitutae. (2) Multa postea per eundem Iulianum egregia adversum barbaros gesta sunt summotique ultra Rhenum Germani et finibus suis Romanum imperium restitutum.

Juliano se convierte en emperador. Carácter y muerte de Constancio. [15] (1) Neque multo post, cum Germaniciani exercitus a Galliarum praesidio tollerentur,

consensu militum Iulianus factus Augustus est, interiectoque anno ad Illyricum obtinendum profectus Constantio Parthicis proeliis occupato. (2) Qui rebus cognitis ad bellum civile conversus

8 Magnecio fue, entre los años 350 y 353, uno de los usurpadores durante el reinado de Constante I y Constancio II, como Nepociano, Vetranio y Silvano. 9 Constancio II (337-361). 10 Año 350. 11 Año 350. 12 Año 355.

Page 66: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio X José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

64

in itinere obiit inter Ciliciam Cappadociamque anno imperii octavo et tricesimo, aetatis quinto et quadragesimo, meruitque inter Divos referri, vir egregiae tranquillitatis, placidus, nimium amicis et familiaribus credens, mox etiam uxoribus deditior13, qui tamen primis imperii annis ingenti se modestia egerit, familiarium etiam locupletator neque inhonoros sinens, quorum laboriosa expertus fuisset14 officia, ad severitatem tum propensior, si suspicio imperii moveretur, mitis alias, et cuius in civilibus magis quam in externis bellis sit laudanda fortuna.

Expedición de Juliano contra los Persas. Muerte y carácter. [16] (1) Hinc Iulianus15 rerum potitus est ingentique apparatu Parthis intulit bellum, cui

expeditioni ego quoque interfui16. Aliquot oppida et castella Persarum in deditionem accepit vel vi expugnavit Assyriamque populatus castra apud Ctesiphontem stativa aliquamdiu habuit. (2) Remeansque victor, dum se inconsultius proeliis inserit, hostili manu interfectus est VI Kal. Iul., imperii anno septimo, aetatis altero et tricesimo, atque inter Divos relatus est, vir egregius et rem publicam insigniter moderaturus, si per fata licuisset. (3) Liberalibus disciplinis adprime eruditus, Graecis doctior atque adeo, ut Latina eruditio nequaquam cum Graeca scientia conveniret, facundia ingenti et prompta, memoriae tenacissimae, in quibusdam philosopho propior. In amicos liberalis, sed minus diligens quam tantum principem decuit. Fuerunt enim nonnulli, qui vulnera gloriae eius inferrent. In provinciales iustissimus et tributorum, quatenus fieri posset, repressor. Civilis in cunctos, mediocrem habens aerarii curam, gloriae avidus ac per eam animi plerumque inmodici, niminus religionis Christianae insectator, perinde tamen, ut cruore abstineret, M. Antonino non absimilis, quem etiam aemulari studebat.

Joviano se convierte en emperador. Derrotado por los Partos, se ve obligado a concertar con ellos una paz innoble por la que les cede una parte de territorio romano. Su muerte.

[17] (1) Post hunc Iovianus17, qui tunc domesticus militabat, ad obtinendum imperium consensu exercitus lectus est, commendatione patris militibus quam sua notior. Qui iam turbatis rebus exercitu quoque inopia laborante uno a Persis atque altero proelio victus pacem cum Sapore, necessariam quidem, sed ignobilem, fecit, multatus finibus ac nonnulla imperii Romani parte tradita. (2) Quod ante eum annis mille centum et duobus de viginti fere, ex quo Romanum imperium conditum erat, numquam accidit. Quin etiam legiones nostrae ita et apud Caudium per Pontium Telesinum et in Hispania apud Numantiam et in Numidia sub iugum missae sunt, ut nihil tamen finium traderetur. Ea pacis conditio non penitus reprehendenda foret, si foederis necessitatem tum cum integrum fuit mutare voluisset, sicut a Romanis omnibus his bellis, quae commemoravi, factum est. Nam et Samnitibus et Numantinis et Numidis confestim bella inlata sunt neque pax rata fuit18. (3) Sed dum aemulum imperii veretur, intra Orientem residens gloriae parum consuluit. Isque iter ingressus atque Illyricum petens in Galatiae finibus repentina morte obiit, vir alias neque iners neque inprudens.

[18] (1) Multi exanimatum opinantur nimia cruditate (inter cenandum enim epulis indulserat), alii odore cubiculi, quod ex recenti tectorio calcis grave quiescentibus erat, quidam nimietate prunarum, quas gravi frigore adoleri multas iusserat. (2) Decessit imperii mense septimo, tertio decimo Kal. Mart., aetatis, ut qui plurimum vel minimum tradunt, tertio et tricesimo anno, ac benignitate principum, qui ei successerunt, inter Divos relatus est. Nam et civilitati propior et natura admodum liberalis fuit. (3) Is status erat Romanae rei Ioviano eodem et Varroniano consulibus anno

13 Deditior, hapax de Eutropio, comparativo de deditus. 14 expertus fuisset, transposición de sum. 15 Emperador entre el 361 y el 363. 16 Único dato autobiográfico de la obra, año 363. 17 Emperador entre el 363 y el 364. 18 rata fuit, transposición del verbo sum.

Page 67: Eutropio: Beviario. Selectividad Extremadura.

Eutropio X José Tomás Saracho Villalobos. I.E.S. Llerena.

65

urbis conditae millesimo centesimo et octavo decimo. Quia autem ad inclitos principes19 venerandosque perventum est, interim operi modum dabimus. Nam reliqua stilo maiore dicenda sunt. Quae nunc non tam praetermittimus, quam ad maiorem scribendi diligentiam reservamus.

19 Valentiniano I y Valente (364-375).