Eustat · zazioa, eta Espainia Bigarren Mundu Gerraren os-tean sortutako munduko merkatuko...

2

Gazteen adierazleak 2009

Argitaraldia: 1.a, 2010eko apirila

Ale-kopurua: 2.000 ale

© Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Kultura Saila

Argitara tzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 – 01010 Vitoria-Gasteiz

Internet: www.euskadi.net

Egilea: Elías Trabada Crende Consultora Emic-Etic, S.L.

Koordinazioa: Nekane Garmendia Eizagirre

Itzulpena: Bakun, S.L.

Diseinua eta diagramazioa: Canaldirecto•www.canal-directo.com

Fotokonposizioa: Composiciones Rali, S.A.

Inprimaketa: Estudios Gráficos Zure, S.A.

ISBN: 978-84-457-3056-0

Lege Gordailua: BI-938-2010

Lan honen bibliografia-erregistroa Eusko Jaurlaritzako Liburutegi Nagusiaren katalogoan aurki daiteke: http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka

3

Gazteen egoeraren alderdi esangura tsuen informa-zio eguneratua aldizka emango duen datu-base es-tatistikoa eskueran izateko premiari eran tzuteko asmoarekin abiarazi zuen Gazteen Euskal Behato-kiak Euskadiko Gazteen Panoramika izeneko bildu-ma 2007an.

Behatokiak, 15 urtetik 29ra doan adin-tartean koka-tuta dagoen biztanle-kolektiboari buruz jaso tzen diren datuen bilketa sistematikorik ez zegoela ikusi-ta, Euskadiko gazteen egoera sozial, ekonomiko, politiko eta demografi koaren berri emango duten adierazleen sistema ordenatua artatu eta elika tzeari ekin dio sortu zen unetik. Euskadiko Gazteen Pano-ramika bilduma datuak sor tzearen testuinguru ho-rretan jaio zen, kolektibo honi buruzko informazioa ematen duten bigarren mailako datuen iturri gisa.

Gazteen adierazleak 2009 izeneko azterlan soziolo-giko honek, fun tsean, hiru alderdiri buruzko infor-mazioa bil tzen du: biztanleria-ezaugarriak, hezkun-tza eta bizikide tza-moduak. 2008an burututako azterlan honek Euskadiko biztanle gazteen egoera-ren eta Espainiako estatuko gainerako autonomia-erkidego eta -hirietako gazteenaren deskribape-nezko alderaketa egiten du, 1996tik 2007ra doan aldiko datu kuantitatiboak erreferen tzia gisa hartu-rik.

Obra honetan eraku tsiko diren adierazleetako hainbat bilduma honetako aurreko aleetan ere az-tertu izan dira. Oraingoan, biztanleria-ezaugarriei eta hezkun tzari buruzko adierazleak 2006 eta 2007 urteetara arte eguneratu dira. Gainera, gazteen bizi-kidetasun-unitateei buruzko bi kapitulu eran tsi dira.

Azpimarra tzekoa da, datuetan isla tzen den bezala, immigrazioaren fenomenoa Euskadin har tzen ari den garran tzia, 15 eta 29 urte bitarteko a tzerriko biztanle gazteen kolektiboan, batez ere.

Biztanle-talde honen propor tzioa txikiagoa da Eus-kadin Espainia osoan baino —a tzerriko etorkinak Euskadira beranduago eta kopuru txikiagoan heldu baitira—. Hala ere, a tzerriko biztanleen hazkundea hainbat eragin izaten ari da Euskadin: Euskadiko biztanleen piramideari egiten ari zaion onura ez ezik, aldaketa sozial sakona ere badakarkio. Aldaketa horrek, batetik, gizartea, instituzioak eta administra-zio publikoak aniztasuna maneia tzera behar tzen ditu eta, bestetik, politika publikoek eta, bereziki, gazte-politikek epe laburrean aurre eman beharko dituzten erronkak azaleratu egiten ditu. Horrenbes-tez, datozen gertakariei zuhur egon beharra dago, balitekeelako gatazka berriak sortuz joatea eta ho-riei eran tzun behar izatea.

Panoramika soziologiko honen emai tzak interesga-rriak eta erabilgarriak izatea espero dugu, bai erakunde publikoen tzat, bai estatuaren eta autono-mia-erkidegoen esparruetan gazteen errealitatean esku har tzen duten gizarte-eragileen tzat.

BLANCA URGELL LÁZAROKULTURA SAILBURUA

Aurk

ezp

ena

4

00. SARRERA

01. BIZTANLERIAREN ETA NAZIONALITATEAREN

BILAKAERA

1. Biztanleriaren bilakaera 1960tik 1991ra 2. Biztanleriaren bilakaera eta dentsitatea 1996tik

2007ra3. Biztanleria atzerritarra 4. Ondorioak Bibliografia

02. EGITURA, SEXUAREN ETA ADIN TALDE HANDIEN

ARABERA

1. 20 urtetik beherako biztanleak 2. 64 urtetik gorako biztanleak 3. Sexuaren araberako egitura 4. Ondorioak Bibliografia

03. 15 ETA 29 URTE BITARTEKO GAZTEAK

1. Gazteen kohortearen bilakaera 2. Gazteria-indizeak3. Gazteak, bost urteko adin-taldeen arabera 4. Feminitate-tasak 5. Ondorioak Bibliografia

04. EGOERA ZIBILA

1. Gazteen kohortea egoera zibilaren arabera2. Ezkongabetasun-indizeak bost urteko adin-

taldeen arabera 3. Ezkontzak4. Banantzeak eta dibortzioak5. Ondorioak Bibliografia

05. JAIOTZAK ETA UGALKORTASUNA

1. Jaiotzak eta jaiotza-tasa gordinak2. Ezkontzatik kanpoko jaiotza-tasak3. Haurdunaldiaren borondatezko etendura4. Atzerriko amengandik jaiotako umeak5. Ugalkortasuna6. Ondorioak Bibliografia

06. HEZKUNTZA

1. Ikasketa-maila2. Eskolatze-tasak3. 15 urteko gazteen egokitasun-tasak4. Lortutako prestakuntza-mailaren adierazleak5. 2004-2005 ikasturteko emaitza akademikoei

buruzko adierazleak6. Ondorioak Bibliografia

07. SEME-ALABEN BIZIKIDETZA-MODUAK

1. Seme-alaben bizikidetza-moduak2. Ezkongabetasun-indizeak3. Jarduerarekiko lotura4. Ondorioak Bibliografia

08. GAZTE EMANTZIPATUEN BIZIKIDETASUN

UNITATEAK

1. Emantzipatu eta beste etxe batean bizi diren gazteen bizikidetasun-motak

2. Etxebizitza edukitzeko erregimena3. Ondorioak Bibliografia

09. HILKORTASUNA

1. Heriotza-tasa orokorra2. Heriotza kausak3. Ondorioak Bibliografia

Aurkibidea

Sarrera

5

Konparaziozko azterlan deskriba tzaile honetan bi-garren mailako iturri ofi zialek ematen duten informa-zio estatistikoa oinarri hartu eta adierazle kuantitati-bo ani tz landu dira. Horien guztien azterketa soziologikoaren emai tza da Gazteen adierazleak

2009 hau. Adierazle horiek espainiar estatua poli-tikoki eta administratiboki bana tzen duten hamaza-zpi autonomia-erkidegoetan eta bi hiri autonomoe-tan erroldaturik dauden 15 eta 29 urte bitarteko gazteei buruzkoak dira. Azterketa honako lurraldee-tako datuen konparaketan oinarritu da: Andaluzia, Aragoi, Asturiasko Prin tzerria, Balear Uharteak, Ka-nariak, Kantabria, Gaztela eta Leon, Gaztela-Man-txa, Katalunia, Valen tziako Erkidegoa, Extremadura, Galizia, Madrilgo Erkidegoa, Mur tziako Eskualdea, Nafarroako Foru Erkidegoa, Euskal Autonomia Erki-degoa, Errioxa, Ceuta eta Melilla.

Adierazle kuantitatiboen azterketa gaika antolatu dugu, eta emai tzen txosten honetan bedera tzi gai edo kapitulu bildu ditugu guztira. Kapitulu bakoi tza epigrafe zeha tz ba tzuen bidez egituratu dugu, eta 15 eta 29 urte bitarteko kohorte gaztearen tzat sor-tutako adierazleak azter tzeari ekin diogu, aldagai askeen arabera (sexuaren eta adin-taldeen arabe-ra)1, taula eta irudietan ageri diren 17 autonomia-

erkidegoetako eta 2 hiri autonomoetako datuak ain tzat hartuta.

— Biztanleriaren eta nazionalitatearen bilakaera— Egitura, sexuaren eta adin talde handien arabera— 15 eta 29 urte bitarteko gazteak— Egoera zibila— Jaio tzak eta ugalkortasuna— Hezkun tza— Seme-alaben bizikide tza-moduak— Gazte emantzipatuen bizikidetasun unitateak— Hilkortasuna

Adierazle kuantitatiboak 1996tik 2007ra bitartekoak dira, eta analisia ere urte horiei buruzkoa da. Izan ere, epe horretan, garran tzi handiko aldaketa de-mografi ko, sozial eta ekonomikoak gauzatu dira es-painiar estatuan, eta, jakina, haien eragina nabaria da autonomia-erkidegoetan. Oro har, hamarkada horretan, 1992tik 1996ra bitarteko krisialdia gaindi-tu ostean, espainiar estatuko ekonomiak nabarmen egin zuen gora, eta Europar Batasuneko hazkunde ekonomikorik handiena izatera iri tsi zen. Hazkunde ikusgarri horrek gazteen eta helduen kohorteko etorkin a tzerritarrak erakarri zituen, bizi-baldin tza hobeen bila. Kolektibo heterogeneoa osa tzen dute

etorkinek, eta haien kopurua asko eta azkar hazi da. A tzerriko etorkinak dauden autonomia-erkidego gehienetan, demografi a eta gizarte-egitura ere eral-datu ditu kolektibo horrek, batez ere penin tsulako hegoaldeko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan, eta baita penin tsulatik kanpokoetan ere. Ildo horre-tan, a tzerriko etorkinen kopuruak autonomia-erki-degoetako demografi etan izan duen gorakada da, hain zuzen ere, 1996tik 2007ra bitartean gauzatu-tako aldaketa demografi ko eta sozial garran tzi-tsuena. Horrexegatik, bigarren mailako iturri estatis-tikoek aukera emanez gero, kapitulu ba tzuetan nazionalitatearen aldagaia ain tzat har tzen duten adierazle kuantitatiboak landu ditugu, aztertutako fenomenoaren inguruan espainiarren eta a tzerritarren artean dauden berdintasunak eta des-berdintasunak ikusteko (hain zuzen, populazioaren eta gazteen kohortearen bilakaerari buruzko kapitu-luetan, egoera zibilari buruzkoan, eta jaio tzei eta ugalkortasunari buruzkoan).

Gainera, kapitulu bakoi tzaren hasieran aztertuko di-ren adierazle kuantitatiboak azal tzen ditugu; eta analisi-lana osa tzeko, dokumentazio bibliografi ko espezializatuetan oinarritutako azalpen teorikoak ematen ditugu, ikusitako aldaketa eta joeren arra-

1 Autonomia-erkidegoei buruzko ikerketa honetan, sexua eta adina aldagai asketzat hartu dira; hau da, aztertutako fenomenoetan gertatzen diren aldaketak azaltzeko gaitasuna aitortzen zaie, esate baterako, egoera zibilean (mendeko al-dagaia) gertatzen diren aldaketak azaltzekoa.

6


zoiak argi tzeko. Amai tzeko, sintesi bat egin dugu, atalka garatutako analisiaren emai tza nagusiak ai-patuz, kapitulu bakoi tzean aztertutako fenomenoen ezaugarri nagusiak laburki uler tzea errazteko.

Biztanleriaren etanazionalitatearen

bilakaera01

Gazteen adierazleak 2009EAEren eta gainerako autonomien arteko alderaketa

2


Liburuxka hau Euskadiko Gazteen Panoramika bildumaren 3. argitalpenaren, alegia, Gazteen

adierazleak 2009ren 1. kapitulua da.

06. Hezkuntza

07. Seme-alaben bizikidetza-moduak

08. Gazte emantzipatuen bizikidetasun unitateak

09. Hilkortasuna

Sarrera

01. Biztanleriaren eta nazionalitatearen bilakaera

02. Egitura, sexuaren eta adin talde handien arabera

03. 15 eta 29 urte bitarteko gazteak

04. Egoera zibila

05. Jaiotzak eta ugalkortasuna












ISBN: 978-84-457-3056-0


3

3

Zenbait adierazle soziodemografi ko aztertuko di-tugu lehenengo kapitulu honetan. Biztanleen Udal Erroldaren urteroko berrikuspenen eta Biztanleria-ren Zen tsuen gainean INEk (Estatistikako Institutu Nazionala) egindako ustiapen estatistikoetako datu ofi zialetan oinarritu gara adierazle horiek lan tzeko. Hiru ataletan banatuko dugu azterketa: biztanleria-ren bilakaera 1960tik 1991ra; biztanleriaren bi-lakaera eta den tsitatea 1996tik 2007ra; eta biztan-leria a tzerritarra.

— Biztanleriaren bilakaera 1960tik 1991ra:

• Izatezkobiztanleriarenbilakaeraehunekotan,1960tik 1970era, 1970etik 1981era eta 1981etik 1991ra.

— Biztanleriaren bilakaera eta den tsitatea 1996tik 2007ra:

• Biztanleriaren bilakaera 1996ko maiatzaren1etik 2007ko urtarrilaren 1era: erroldatutako biztanleriaren hazkundeak ehunekotan.

• Biztanleriarendentsitatea1996komaiatzaren1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean: erroldatu-tako biztanleak km2-ko.

• Azaleraeta2007kourtarrilaren1ekobiztanle-ria adierazten duten ehunekoak.

— Biztanleria a tzerritarra:

• Biztanleria atzerritarraren bilakaera 1996komaia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

• Biztanleria espainiar eta atzerritarraren bi-lakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko ur-tarrilaren 1era.

• Atzerritarrenportzentajeakbiztanleriaosoare-kiko 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarri-laren 1era.

• Estatuespainiarrekoerkidegoetahiriautono-moetan erroldatutako biztanleria a tzerritarraren portzentajezko banaketa 2007ko urtarrilaren1ean.

• BarneProduktuGordinaren(BPGd)banake-ta ehunekotan, merkatuko prezioetan, eta estatu espainiarreko erkidego eta hiriburu au-tonomoetako 2005eko biztanleria okupatua-renportzentajezkobanaketa.

• Biztanleria atzerritar aktiboaren langabezia-tasak 2006an: a tzerritar langabeen por-tzentajeabiztanleriaatzerritaraktiboosoare-kiko (langabeak gehi okupatuak).

• Erkidego eta hiriburu autonomo bakoitzekobiztanleria okupatuaren portzentajezko ba-naketa 2006an, jarduera-arloaren arabera(biztanleria aktiboaren inkestaren urteko ba-tez bestekoa).

• Erroldatutako biztanleria atzerritarraren bi-lakaera 1998ko urtarrilaren 1etik 2007ko ur-tarrilaren 1era, EAEn: absolutuak eta ehune-koak.

1. Biztanleriaren bilakaera 1960tik 1991ra

4

murgildu zen. Politika ekonomikoaren aldaketa ho-rren ondorioz, hirigune jakin batzuetan bildu zenkapitalaren eta biztanleriaren zati handi bat, gara-

pen-polo izenekoetan. Horrek landa-guneko biz-tanle ugarik emigra tzea ekarri zuen, eta desoreka handia sortu zen lurraldeen artean2.

Landako exodoko emigrazio-fluxuen tzat erakargarri bihurtu ziren Katalunian, Madrilgo Erkidegoan, Eus-kal Autonomia Erkidegoan eta Valen tziako Erkide-goan industrian eta hirugarren sektorean sustenga-tutako hiri ahal tsuak. Horren ondorioz, landako eskualde askotan despopulazioa gertatu zen eta probin tzia gu txi ba tzuetan bildu zen populazioa. Hori horrela, estatu espainiarrean populazio-banaketa oso desorekatuta geratu zen. Urte horietan zehar, jarduera industrialaketazerbitzuaknabarmenbilduziren Bar tzelonako eta Madrilgo probin tzietan, bai eta Bizkaian, Valen tzian, Sevillan, Asturiasen, Gi-puzkoan eta Alacanten ere. Ekoizpen-espezializazio-

Jarraian datorren taulan ikus dezakegu —1. taula eta 1. grafikoa— %11,0 hazi zela Espainiako biz-tanleria1960eta1970artean,jaiotza-tasaaltuaze-lako eta herio tza-tasa nabarmen murriztu zelako. Garai hartan kanpoko emigrazio-fluxu handia egon zen, Mediterraneokoak ez ziren Europako estatue-tarakoa, batez ere. Autarkia falangistaren proiek-tuak porrot egin ostean, desarrollismo delakoaren

hamarkadan, liberalizazio-prozesua eta garapen ekonomikoa sustatu zituen diktadura frankistak. Garai hartan barne-migrazio handiak egon ziren baita, bereziki landakoak ziren autonomia-erkide-goetatik urbanizazio- eta industrializazio-prozesu sendoak bizi zituzten erkidegoetara. 1959ko Egonkor tze Planaren1 ostean, Espainiako ekono-miak hazkunde hedakorra eta bizkorra izan zuen, estatuak zuzendutako eta kapitalismoan oinarritu-tako eredu baten bidez: areagotu egin zen liberali-zazioa, eta Espainia Bigarren Mundu Gerraren os-tean sortutako munduko merkatuko harremanetan

ak aldaketak eragin zituen populazioaren kokape-nean, eta estatu espainiarraren lurralde-haustura3 ekarri zuen horrek. Horrela, 1960 eta 1970 artean, hazkunde demografikorik handiena Madrilgo Erkide-goak (%45,5), Euskal Autonomia Erkidegoak (%37,0) eta Kataluniak (%30,5) izan zuten, eta horien ondo-ren, Balear Uharteek (%25,9), Kanariek (%23,9) eta Valen tziako Erkidegoak (%23,9). Eta, aldiz, errolda-tutako populazioaren ehunekoek behera egin zuten Extremaduran (%–16,9), Gaztela-Man txan (%–13,6) eta Gaztela eta Leonen (%–7,9), bai eta Melillan (%–17,9) eta Ceutan (%–8,2) ere.

Hurrengo hamarkadan, hau da, 1970 eta 1981 ar-tean, ekonomia-ziklo desarrollista amaitu zen. Une berean gertatu ziren petrolioaren krisi ekonomikoa eta erregimen politikoaren aldaketa eta demokrazia liberalerako tran tsizioa. Espainiako biztanleria osoa %10,0 hazi bazen ere, ordurako nabari tzen ziren jaiotza-tasaren eta ugalkortasunaren beherakada-

1 Egonkor tze Plana, 1959ko uztailaren 21eko Lege Dekretua.2 José Moral Satín et al.: Crecimiento económico y crisis estructural en España (1959-1980), Madril: Akal, 1981.3 Joaquín Azagra eta Pilar Chorén: Actividad y territorio, un siglo de cambios, Bilbao: BBVA Fundazioa, 2007, 126-128. orr.

5


1. grafikoa. Izatezko biztanleriaren bilakaera ehunekotan 1960tik 1970era, 1970etik 1981era eta 1981etik 1991ra

ren eraginak; eta ahuldu egin ziren barneko migra-zio-mugimenduak, landako autonomia-erkidegoe-tatik industriara eta hirugarren sektorera dedikatutakohiriguneetarajotzenzutenak.Horrela,1960 eta 1970 arteko hamarkadan populazioa han-diagotu zuten hiru erkidegoetako populazioa 1970 eta 1981 artean ere hazi egin zen, baina hazkundea txikiagoa izan zen: Madrilgo Erkidegoan (%19,8), Katalunian (%14,0) eta Euskal Autonomia Erkide-goan (%12,0). An tzera gertatu zen ondokoetan ere: Balear Uharteetan (%18,5), Kanarietan (%19,0) eta Valen tziako Erkidegoan (%15,9). Bestalde, demo-grafiaren beherakada bizi zuten eskualdeetan, be-herakadak askoz ere txikiagoak izan ziren: Extre-maduran (%–9,1), Gaztela-Man txan (%–4,9), Gaztela eta Leonen (%–1,9) eta Melillan (%–11,1). Nolabait esateko, pixkanakako agor tze demogra-fikoaren ondorio ere izan zen, 1950eko hamarka-daz geroztik lurralde horietan bizi izandako popula-zio-galera handiaren eragina, alegia.

Etapa desarrollista amaitu ostean, nabarmenagoak bihurtu ziren lurraldeen arteko desberdintasunak: landako probin tziak hustuta eta pobretuta zeuden, barnealdekoak batez ere, eta hiri-probin tziak —in-dustriara eta hirugarren sektorera bideratuak—, be-rriz, giza baliabidetan eta baliabide materialetan aberastu ziren; batez ere, Kataluniako, Euskadiko eta Valen tziako kostaldea, eta Madril hiria eta ingu-ruko udalerriak. Horrenbestez, lauki i txurako lurral-de egitura bat eratu zen bizkor. Laukiaren erpinak Madrilgo, Valen tziako, Bar tzelonako eta Bilboko metropoli-guneak ziren. Ebroko korridoreak lo tzen zituen hirigune horien artean bitarteko puntu bat ze-goen, Zaragozako metropoli-gunea. Horrekin bat

6


egingo zuten, geroago, Iruñeak eta Logroñok, 1970eko hamarkadan zehar eta 1980ko hamarka-daren hasiera aldera, hain zuzen ere. Laburbil tzeko, esan daiteke periferian bil tzen zela Espainiako po-pulazioa 1980ko hamarkadaren hasiera aldera, eta barnealde osoa, berriz, hustu egin zela —Madrilgo

oasia izan zen salbuespen bakarra4—.

1981 eta 1991 artean, prozesuaren amaierako unean, garbi nabaritu ziren tran tsizio demogra-fikoaren prozesuko hirugarren fasearen ezaugarriak: jaiotza-etaheriotza-tasabaxuak.Halaere, herio-tza-tasak gora egin zuen pixka bat, biztanleriaren adin-taldekako egitura zahartuz zihoalako pixka-naka. Saldo naturalak a tzera egin eta oso txiki gera-tuko da, eta biztanleriaren hazkundea, batez ere, migrazio-saldo positiboaren ondoriozkoa izango da (immigrante gehiago emigrante baino). Testuinguru demografiko berri horretan, Espainiako populazioa %4,3soilikhazizen,jaiotza-etaugalkortasun-tasekbeheraeginzutelakoetabalioosobaxuetanjarraituzutelako: 1981ean emakume bakoi tzeko seme-alaba kopurua 2,03koa zen batez beste, eta, 1991n, berriz, 1,33koa. Bestalde, Europako mendebalde-ko beste estatu ba tzuetan (Fran tzia, Belgika, Ale-mania eta abar) eta Hegoamerikako herrialdeetan (Argentina, Venezuela, Mexiko eta abar)5 lan egin eta bizi ziren espainiar emigrante ba tzuk i tzuli egin ziren, eta a tzerritarrak Espainiara immigra tzen hasi ziren, Europako Ekonomia Erkidegoan sartu izanak (1986) bul tzatuta, bereziki. Bi egoera horiek zirela

4 Jordi Nadal: La población española (siglos XVI a XX), Bar tzelona: Ariel, 1984.5 Francisco Franco diktadorea hil zenean, aldaketa politikoa hasi zen, eta horrek i tzul tzeko aukera eman zien erbesteratuei eta horien familiei.

1. taula. Izatezko biztanleriaren bilakaera ehunekotan, 1960tik 1970era, 1970etik 1981era eta 1981etik 1991ra

∆ % 1970/1960 ∆ % 1981/1970 ∆ % 1991/1981

Andaluzia 1,3 7,3 8,5

Aragoi 4,3 5,0 0,7

Asturiasko Prin tzerria 5,7 7,2 −2,6

Balear Uharteak 25,9 18,5 8,2

Kanariak 23,9 19,0 11,8

Kantabria 8,1 8,6 3,7

Gaztela eta Leon −7,9 −1,9 −0,5

Gaztela-Man txa −13,6 −4,9 1,5

Katalunia 30,5 14,0 2,6

Valen tziako Erkidegoa 23,9 15,7 7,1

Extremadura −16,9 −9,1 0,6

Galizia −0,7 6,2 −1,2

Madrilgo Erkidegoa 45,5 19,8 6,0

Mur tziako Eskualdea 4,0 13,1 9,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 15,6 8,4 3,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 37,0 12,0 −1,2

Errioxa 2,5 6,9 5,5

Ceutako Hiria −8,2 5,2 3,2

Melillako Hiria −17,9 −11,1 8,2

Espainia 11,0 10,0 4,3

Iturria: Biztanleriaren gaineko serie historikoak, INE.

7


ondorioak izan zituen. Petrolioaren krisia deiturikoa estatu espainiarrean 1970eko hamarkadaren erdi aldetik 1980ko hamarkadaren erdi aldera zabaldu zen. Zenbait arlotan nabarmendu zen: desindustria-lizazioa eta birmoldaketa, eta ehun ekonomikoaren deszentralizazioa eta deslokalizazioa. Horrek langa-bezia izugarria eragin zuen biztanleria aktiboan, eta erkidego ba tzuetatik besteetarako i tzulerako migra-zio-fluxuak sortu zituen (erretirodunak eta aurre-erretirodunak, azpi-enplegatuak eta langabeak). Desarrollismoaren garaian sustatutako gune indus-trialak, fabrika handietan oinarri tzen zirenak (batez ere Katalunia, Madril eta Euskal Autonomia Erkide-goan) desindustrializatu ziren eta bertan espezializa-zio malguko industrializazioa ezarri zen, informazioa-ren eta komunikazioaren teknologia hasiberrietan oinarritua, eta hori lurraldean sakabanatuta. Proze-su horretan, ekoizpen fordista (salgai uniformatuen seriehandienkatekoekoizpena)deslokalizatuzjoanzen lan-kostu askoz ere txikiagoak zituzten herrial-de erdi-periferikoetara. Mendebaldeko herrialdee-tan, berriz, merkatuko segmentu jakin batzuetanespezializatutako ekoizpena landu zen, egiaztatu bai tzen kon tsumi tzaile askotarikoak zeudela, eta in-gurune ekonomikoa aldi baterakoa zela, eta ez zela segurua. Makinaria oso malgua behar zen testuin-guru ekonomiko horretarako, bai eta antolakun tza-modu berrietara eta merkatuen gorabehera eta al-dakortasun bizkorrera azkar egokituko ziren langile moldaerrazak ere6. Zenbait adituk neofordismo edo postfordismo izena eman diete ekoizpena antola-tzekoenpresaestrategiaetajardueraberrihoriei.

Eredu postfordistak ez zuen eragin berbera izan lu-rralde osoan, baina honako gertakari hauek azpima-rra di tzakegu: enpresak i txi egin ziren; zenbait adar ekonomiko birmoldatu egin ziren; ekoizpena des-lokalizatu eta deszentralizatu egin zen; espezializazio malguko industrializazioa ezarri zen; ekoizpen ba-

rreiatua ere bai, ezkutuko ekonomiako harremanetan oinarritua; eta industria-barrutiak7 garatu ziren. Orokorrean, 1980ko hamarkadan zehar, jardueraekonomikoak eta biztanleria deskon tzentratu eta he-datu egin ziren estatu espainiarrean, berregitura tze ekonomiko horren ondorioz. Zenbait faktorek erraztu eginzutenjardueraindustrialenetahirugarrensekto-reko jardueren deskontzentrazioa eta hedapena:esate baterako, turismo eta eraikun tza sektoreen ga-rapenak, egitura ekonomikoak hirugarren sektorera jotzeak,enpresatxikietaertainetanoinarritutakojar-duera ekonomikoak ezartzeko jarraibide berriak(deszentralizazioa, azpikontratazioa eta industria-barrutiak), bai eta eskulana merkeago eskuratu ahal izateak, eta komunikazio-bideen, garraio-moduen eta logistikaren hobekun tzak eta teknologia berriak ezar tzeak ere. Bestalde, biztanleria aurreko moderni-zazio-prozesuan —urbanizazioa eta industrializazio kon tzentratuan oinarritutako modernizazio-proze-suan— jokoz kanpo geratu ziren edo bigarrenmailako tzat hartu ziren lurraldeetan heda tzea ere erraztu zuten faktore horiek guztiek. Horren haritik, pixkanakako desindustrializazio-prozesu bat hasi zen aspaldidanik industrializatutako lurraldeetan, esate baterako Euskal Autonomia Erkidegoan eta Asturiasen. Geroago industrializatutakoek, berriz,

eta,populazioahazieginzenpixkabat,jaiotza-etaugalkortasun-tasa baxuen eragina ikusita espero zitekeena baino gehiago.

Autonomia erkidegoei dagokienez, 1981 eta 1991 artean bilakaera desberdina izan zuten urbanizazio eta industrializazio handiena zuten hiru erkidegoek: Euskal Autonomia Erkidegoan murriztu egin zen biztanleria (%–1,2); Katalunian, berriz, pixka bat hazi zen (%2,6); eta Madrilgo Erkidegoan gehiago hazi zen (%6,0). Aurreko bi hamarkadetan populazioa galdu zuten landako erkidegoek aldaketa garran tzi-tsua izan zuten: biztanle kopuruari eu tsi egin zioten Extremadurak (%0,6) eta Gaztela eta Leonek (%–0,5) —hau da, ‘zero hazkundeko’ egoeran zeu-den—; Gaztela-Man txan, berriz, hazkunde demo-grafiko txikia egon zen (%1,5). Beraz, estatu espainiarreko biztanleria desorekatu eta berregitu-rarazi zuten migrazio-fluxuak eten egin ziren; alegia, barneko erkidegoetatik Madrilerako eta periferiako erkidego urbanizatu eta industrializatuetarako fluxua (Euskal Autonomia Erkidegora eta Kataluniara) eten eginzen.Zenbaitjoeraberrieresortuzirenbiztanle-riaren kokapenari eta dinamismoari zegokienez. Populazioaren kon tzentrazioa desegiteko eta saka-banaketa handi tzeko prozesuak dira: demografia gehiago hazi zen Kanarietan (%11,8), Mur tziako Es-kualdean (%9,6), Andaluzian (%8,5), Balear Uhar-teetan (%8,2) eta Valen tziako Erkidegoan (%7,1).

1980ko hamarkadan ekonomia berregituratu egin zen eta horrek ondorio demografikoak eta lurralde-

6 Andrés Bilbao: «Postfordismo y estado intervencionista», in La sociedad de la desigualdad: pobreza y marginación a debate, Donostia-San Sebastián: Tercera Prensa, 1992, 194. or.7 Honi esaten zaio industria-barrutia: ongi mugatutako lurralde batean bil tzen diren eta elkarren osagarriak diren ekoizpen-faseetan zatituta dauden enpresa txikien mul tzoa. Tokiko lan-merkatuan horni tzen dira, eta koordinatu egiten dira

produktujakinbatedoproduktu-multzojakinbatfabrikatzeko.Helburuadatokikomerkatuazharaindiheltzea,bainaziokoetara,baietanazioartekoetaraere(Ibidem,202.or.).

8


«kopernikar tzat» har dezakegun aldaketa; izan ere, XX. mendean zehar estatu espainiarrak emigrante-fluxu handiak sorrarazi zituen Amerika eta Europa aldera; baina Europar Batasuneko estatu kide iza-nik, eta behin 1990eko hamarkadaren lehenengo bosturtekoko krisi ekonomikoa gaindituta, emigra-

zio-estatu izateari u tzi eta immigrazio-lurralde bihur-

tu zen. Dena den, autonomia-erkidego guztiek ez zutenimmigrante-luxuberdinajaso.

lurralde-kokapena dela-eta espezializazioren bat duten hiri txikiena ere.

Dena den, beste erakunde-faktore ba tzuek ere bul-tzatu dute, dudarik gabe, deskon tzentrazioaren eta hedapen ekonomiko eta demografikoaren prozesua: 1980ko hamarkadan autonomien estatua sortu iza-nak, bai eta Espainia EEEn sartu izanak eta horren bitartez Europako fun tsak eskura tzeak ere. Horiei guztiei esker leundu egin dira lurraldeen arteko des-orekak, 1970eko hamarkadaren amaieran espainiar estatuan oso nabarmenak zirenak. Ildo horretatik, zenbait faktorek erraztu egin dute populazioa zenbait autonomia-erkidegotan finkatu eta aurreko hamarka-detako migrazio-galera geldiaraztea: baliabideak eta zerbi tzuak (adibidez, hezkun tza eta osasuna) uniber-tsal bihur tzeak eta deszentraliza tzeak, azpiegitura eta ekipamendu kolektiboak modernizatu eta herrita-rreneskurajartzeahelburudutenjarduerapublikoek,prestakun tzarako eta enplegurako politikek eta ekin-tzek, bai eta berdintasunaren aldekoek eta gizarte-zerbi tzuetakoek ere11.

1996tik2007rabitartekotarteaaztertukoduguja-rraian datozen orrietan. Horixe da, hain zuzen ere, gertuen daukagun garaia, eta, gainera, azpimarra-tzeko moduko garaia da demografiari dagokionez: tran tsizio demografikoaren prozesua amaitu eta gora egin zuen immigrazio a tzerritarrak. Hori dela eta, aldaketa soziodemografikoa gertatu zen,

errazago egokitu zuten beren ekoizpen-sistema; hori gertatu zen Valen tzian, Nafarroan, Errioxan eta Zara-gozan (Ebroko korridorea). Azkenik, metropoli-gune dinamikoenak (Madril eta Bar tzelona) desindustriali-zatu baziren ere, horietan gora egin zuten hirugarren sektorekojardueramodernoenek8.

Aipa tzekoa da asko erlatibizatu dela distan tzia fi-sikoa garraioen eta komunikazioen alorreko aurre-rapenei esker. Espazio-tirabira gu txiago egonda, aglomerazioen ekonomiak desekonomia bihur tzen dira, kokapen zentralaren kostu gero eta handia-goak direla eta. Gainera, garraio eta komunikazio sistemaren hobekun tzek aukera ematen dute lurralde-kon tzentrazioa desegiteko eta era era-ginkorrean hedatzeko, bai jarduera ekonomikoeidagokienez, bai eta populazioari dagokionez ere9. Horrela, barneko eta kanpoko deskon tzentrazio eta hedapen prozesu bat gauzatu zen Euskal Autono-mia Erkidegoan: barnekoa, Araba aldera, Gasteize-ra bereziki, eta kanpokoa, berriz, inguruetako auto-nomia-erkidegoetara. Madrilgo Erkidegotik, berriz, alboko probin tzietara hedatu zen; batez ere, Gua-dalajarara,ToledoraetaCiudadRealera(MadriletaSevilla arteko AHTk sustatuta). Vázquez Barque-rok10 dioenari jarraiki, zenbait aldaketa sortu dirahiri-sareanjardueraekonomikoenetabiztanleriarenlurralde deskon tzentrazio eta sakabana tze prozesu horrekin batera: bitarteko hiri ba tzuen balioa handi-tu da, batez ere probin tzietako hiriburuena, bai eta

8 Antonio Vázquez Barquero: «Dinámica regional y reestructuración productiva», Sociología del trabajo (Madril), 10 (1990), 48. or.9 Luis Alfonso Camarero: Del éxodo rural y del éxodo urbano: ocaso y renacimiento de los asentamientos rurales en España, Madril: Nekazari tza, Arran tza eta Elikadura Ministerioa, 1993, 109. or.10 Antonio Vázquez Barquero: «Dinámica regional y reestructuración productiva», Sociología del trabajo (Madril), 10 (1990), 53. or.11 Joaquín Azagra Ros et al.: Actividad y territorio: un siglo de cambios, Bilbao: BBVA Fundazioa, 2007, 188. or.

2. Biztanleriaren bilakaera eta dentsitatea 1996tik 2007ra

9

Lurralde bateko biztanleriaren bilakaera saldo natu-ralen(bizirikjaiotakoakkenhildakoak)etamigrazio-saldoen (immigranteak ken emigranteak) arabe-rakoa da. Estatu espainiarrean modernizazio demografi koaren prozesua amaitu zenean —hau da, tran tsizio demografi koa amaitutakoan— migra-zio-mugimenduen ondorioz hazi zen, batez ere, biztanleria.Jaiotza-etaheriotza-tasakjaitsietaba-lio baxuetan eta an tzekoetan egonkortu ziren. Ho-rren ondorioz, saldo natural edo begetatiboak ia nuluak ziren, eta horrek ‘zero hazkundeko’ bilakae-ra demografi koa eragin zuen, aldaketa positibo edo negatibo txikiak, alegia. Egoera demografi ko horre-tan, 1996 eta 2007 artean, nabarmen hazi zen es-tatu espainiarreko udalerrietan erroldatutako popu-lazioa: %13,9 hain zuzen ere. EAEn ere hazi zen, baina propor tzioan gu txiago: %2,1. Hau da, Espai-nian erroldatutako biztanleria 6,7 aldiz gehiago hazi zen Euskal Autonomia Erkidegoan erroldatutakoa baino —ikus 2. taula eta 2. grafi koa—. Aurrerago ikusiko dugunez, immigrazio a tzerritarrak azal tzen du hazkunde demografi koaren inten tsitate desber-din hori.

erroldatutako populazioa %1,1 hazi zen, eta Euskal Autonomia Erkidegoan erroldatutakoa, berriz, %0,4. Hazkundea ehunekotan txikiagoa bada ere, ikus daiteke Euskal Autonomia Erkidegoko populazioa pixkanaka bizkorrago hazten hasi zela, gero eta a tzerritar gehiago zeudelako erroldatuta. Hazkunde demografi korik handienak 2006tik 2007ra honako autonomia-erkidego hauek izan zituzten: Melillak (%3,8), Balear Uharteek (%3,0), Gaztela-Man txak (%2,3), Mur tziako Eskualdeak (%1,6), Valen tziako Erkidegoak (%1,6), Kanariek (%1,5), Aragoik (%1,5) eta Madrilgo Erkidegoak (%1,2). Ikus dezakegunez, Asturiasko Prin tzerrian erroldatutako per tsonen ko-puruak behera egin zuen berriz ere (%–0,2); eta haz-kunde txikia izan zuten Gaztela eta Leonek (%0,2), Galiziak (%0,2), Extremadurak (%0,3) eta EAEk (%0,4).

Biztanleriaren den tsitatea aztertuko dugu orain. Ja-rraian datorren taulan —3. taula— ikus dezakegu-nez, 1996 eta 2007 artean, biztanleriaren den-tsitateak km2-ko 10,9 biztanleko hazkundea izan zuen estatu espainiarrean; Euskal Autonomia Erki-degoan, berriz, hazkundea 6,1 biztanlekoa izan

Gainerako autonomia-erkidegoei dagokienez, ia guztietan hazi zen erroldatutako biztanleria. Astu-riasko Prin tzerria izan zen salbuespen bakarra: be-herakada txiki bat izan zuen (%–1,2). 1996 eta 2007 arteko hazkunde erlatibo handienak honako erkide-go hauek izan zituzten: Balear Uharteek (%35,5), Mur tziako Eskualdeak (%26,9), Kanariek (%26,1), Valen tziako Erkidegoak (%21,8), Madrilgo Erkide-goak (%21,1) eta Kataluniak (%18,4). Aldiz, hazkun-de txikienak honako hauek izan zituzten: Gaztela eta Leonek (%0,8), Galiziak (%1,1), Extremadurak (%1,8) eta Euskal Autonomia Erkidegoak (%2,1). Datu hauek 1960 eta 1981 arteko hazkunde demo-grafi koaren lurralde-ezaugarriekin aldera tzen badi-tugu, egoera berri bat ikus dezakegu: penin tsularen mendebaldeko eta iparraldeko erkidegoetakoaren an tzekoa izan zen EAEko hazkundearen erritmoa, eta ez, ordura arte bezala, Madrilgo, Kataluniako, Valen tziako Erkidegoko, Balear Uharteetako eta Kanarietako erkidegoetako hazkunde-inten-tsitatearen an tzekoa.

2006ko urtarrilaren eta 2007ko urtarrilaren arteko hazkunde demografi koari dagokionez, Espainian

10


2. taula. 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen biztanleriaren bilakaera

1996 2007 ∆ % 2007/1996 ∆ % 2007/2006

Andaluzia 7.234.873 8.059.461 11,4 1,1

Aragoi 1.187.546 1.296.655 9,2 1,5

Asturiasko Prin tzerria 1.087.885 1.074.862 −1,2 −0,2

Balear Uharteak 760.379 1.030.650 35,5 3,0

Kanariak 1.606.534 2.025.951 26,1 1,5

Kantabria 527.437 572.824 8,6 0,8

Gaztela eta Leon 2.508.496 2.528.417 0,8 0,2

Gaztela-Man txa 1.712.529 1.977.304 15,5 2,3

Katalunia 6.090.040 7.210.508 18,4 1,1

Valen tziako Erkidegoa 4.009.329 4.885.029 21,8 1,6

Extremadura 1.070.244 1.089.990 1,8 0,3

Galizia 2.742.622 2.772.533 1,1 0,2

Madrilgo Erkidegoa 5.022.289 6.081.689 21,1 1,2

Mur tziako Eskualdea 1.097.249 1.392.117 26,9 1,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 520.574 605.876 16,4 0,7

Euskal Autonomia Erkidegoa 2.098.055 2.141.860 2,1 0,4

Errioxa 264.941 308.968 16,6 0,8

Ceutako Hiria 68.796 76.603 11,3 1,0

Melillako Hiria 59.576 69.440 16,6 3,8

Espainia 39.669.392 45.200.737 13,9 1,1

Iturria: Biztanleen Udal Erroldaren ustiapen estatistikoa, INE.

2. grafikoa. Erroldatutako biztanleriaren bilakaera ehunekotan, 1996ko maiatzaren 1etik 2007ko

urtarrilaren 1era

11


zen. Hauek izan zituzten hazkunde handienak: Me-lillak (758,8), Ceutak (410,9), Madrilgo Erkidegoak (132,0), Kanariek (56,3), Balear Uharteek (54,1), Valen tziako Erkidegoak (37,7) eta Kataluniak (34,9 biztanle km2-ko). Hazkunde txikia izan zuten, berriz, Gaztela eta Leonek (0,2), Extremadurak (0,5), Gali-ziak (1,0) eta Gaztela-Man txak (3,3). Asturiasko Prin tzerrian, berriz ere, biztanleriaren den tsitateak behera egin zuen pixka bat (–1,2 biztanle km2-ko).

Estatu espainiarreko biztanleriaren den tsitatea km2-ko 89,3 biztanlekoa zen 2007ko urtarrilean. Auto-nomia-erkidegoen artean, Melillako eta Ceutako hiri autonomoek izan zituzten baliorik altuenak (5.341,5 eta 4.031,7 biztanle km2-ko hurrenez hurren). Biga-rren postuan Madrilgo Erkidegoa nabarmendu zen (757,6),eta,jarraian,bainabalioaskozerebaxua-goekin, Euskal Autonomia Erkidegoa (296,0), Kana-riak (272,0), Katalunia (224,5), Valen tziako Erkide-goa (210,1) eta Balear Uharteak (206,5 biztanle km2-ko). Gu txien populatutako erkidegoak Gaztela-Man txa (24,9), Aragoi (27,2) Gaztela eta Leon (26,8) eta Extremadura (26,2) izan ziren. Horren ondorioz, garbi ikusten da despopulazio handiagoa zegoela barneko erkidegoetan —Madrilgo Erkidegoa zen salbuespen bakarra—, eta kostako hiri eta erkide-goetanbilduzjoandelapopulazioa.

Hurrengotaulan—4.taula—jasoditugu2007.ur-tearen hasierako azalera eta populazioa adierazten duten ehunekoak, Espainiako guztirakoarekin alde-ratuta. Horiek ratio baten bidez erlazionatu ditugu (biztanleriaren % zati azaleraren %), estatuko lurral-dean biztanleria modu orekatuan ala desorekatuan banatutadagoen jakiteko.1,0bainoaltuagoakdi-

3. taula. Biztanleriaren den tsitatea 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean (biztanleak/km2)

Azalera km2-tan Dentsitatea 1996 Dentsitatea 2007Diferentzia

2007 – 1996

Andaluzia 87.598 82,6 92,0 9,4

Aragoi 47.720 24,9 27,2 2,3

Asturiasko Prin tzerria 10.604 102,6 101,4 −1,2

Balear Uharteak 4.992 152,3 206,5 54,1

Kanariak 7.447 215,7 272,0 56,3

Kantabria 5.321 99,1 107,7 8,5

Gaztela eta Leon 94.225 26,6 26,8 0,2

Gaztela-Man txa 79.462 21,6 24,9 3,3

Katalunia 32.113 189,6 224,5 34,9

Valen tziako Erkidegoa 23.255 172,4 210,1 37,7

Extremadura 41.635 25,7 26,2 0,5

Galizia 29.574 92,7 93,7 1,0

Madrilgo Erkidegoa 8.028 625,6 757,6 132,0

Mur tziako Eskualdea 11.313 97,0 123,1 26,1

Nafarroako Foru Erkidegoa 10.390 50,1 58,3 8,2

Euskal Autonomia Erkidegoa 7.235 290,0 296,0 6,1

Errioxa 5.045 52,5 61,2 8,7

Ceutako Hiria 19 3.620,8 4.031,7 410,9

Melillako Hiria 13 4.582,8 5.341,5 758,8

Espainia 505.990 78,4 89,3 10,9

Diferen tzia EAE – Espainia – 211,6 206,7 –


12


ren ratioek adierazten dute populazioaren garran tzi erlatiboak azalerarena gaindi tzen duela. Hori gerta-tzen da Melillan (59,8), Ceutan (45,1), Madrilgo Erki-degoan (8,5), Euskal Autonomia Erkidegoan (3,3), Kanarietan (3,0), Katalunian (2,5), Valen tziako Erki-degoan (2,4) eta Balear Uharteetan (2,3). Ratioa batekoa baino txikiagoa da Aragoin (0,3), Gaztela eta Leonen (0,3), Gaztela-Man txan (0,3), Extrema-duran (0,3), Nafarroan (0,7) eta Errioxan (0,7); izan ere, autonomia-erkidego horietan azaleraren ehu-nekoak gainditu egiten du biztanleria adierazten duen ehunekoa eta, beraz, horrek esan nahi du gu-txien populatuta daudenak direla. Andaluzian eta Galizian soilik da ratioa 1,0. Pixka bat altuagoak dira Asturiasko Prin tzerrian (1,1), Kantabrian (1,2) eta Mur tzian (1,4). Horiexek dira, hain zuzen, biztanle-riaren eta lurralde-azaleraren arteko erlazioan Es-painiaren batez bestekoarekiko orekatuenak.

Autonomia-erkidego bakoi tzaren biztanleriak estatu osoko biztanleriarekiko osa tzen duen ehunekoa azter tzen badugu, ikus dezakegu autonomia-erki-dego hauetan kon tzentra tzen zela 2007ko urtarri-lean erroldatuta zegoen biztanleria: Andaluzian (%17,8), Katalunian (%16,0), Madrilgo Erkidegoan (%13,5) eta Valen tziako Erkidegoan (%10,8). Espai-nia osoaren %58,1 osa tzen zuten, hain zuzen ere. Ehunekoen garran tziari dagokionez, bigarren mai-lan, ehunekoak askoz ere baxuagoak dituztela, ho-nako hauek daude: Galizia (%6,1), Gaztela eta Leon (%5,6), Euskal Autonomia Erkidegoa (%4,7), Kana-riak (%4,5) eta Gaztela-Man txa (%4,4). Laburbilduz, esan genezake garbi ikusten dela penin tsulako he-goaldeko, ekialdeko eta erdialdeko erkidegoetan bil tzen dela populazioa.

4. taula. Azalera eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen biztanleria adierazten duten por tzentajeak, espainiar estatu osoarenarekiko

Azaleraren % Biztanleriaren % Ratioa:

biztanleriaren %/azaleraren %

Andaluzia 17,3 17,8 1,0

Aragoi 9,4 2,9 0,3

Asturiasko Prin tzerria 2,1 2,4 1,1


Kanariak 1,5 4,5 3,0


Gaztela eta Leon 18,6 5,6 0,3

Gaztela-Man txa 15,7 4,4 0,3

Katalunia 6,3 16,0 2,5


Extremadura 8,2 2,4 0,3

Galizia 5,8 6,1 1,0




Euskal Autonomia Erkidegoa 1,4 4,7 3,3

Errioxa 1,0 0,7 0,7

Ceutako Hiria 0,0 0,2 45,1

Melillako Hiria 0,0 0,2 59,8

Espainia 100,0 100,0 –


13


3. grafikoa. Azalera eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen biztanleria adierazten duten portzentajeak, espainiar estatu osoarenarekiko

3. Biztanleria atzerritarra

14

2007 artean. Estatu espainiarrean, nazionalitate es-painiarreko populazioa %4,0 hazi zen, eta a tzerritarra, berriz, %733,4; hau da, populazioa guztira %13,9 hazi zen —ikus 6. taula—. Biztanleria a tzerritarrak eragin zituen biztanleria osoaren haz-kunde horren 9,9 puntu. Autonomia erkidegoetan, biztanleriaren bost bilakaera-mota an tzematen ditu-gu nazionalitatea eta guztirako emai tza kontuan hartuta:

— Biztanleria espainiarrak behera egin eta a tzerritarrak gora egitea, eta biztanleria osoak behera egitea: Asturiasko Prin tzerria. Hau da, immigrazio a tzerritarrak ez zuen gainditu emigra-zio espainiarra.

— Biztanleria espainiarrak behera egitea eta a tzerritarrak gora egitea, eta biztanleria osoak bere horretan eustea: Gaztela eta Leon. Immi-grazio a tzerritarrak gu txigatik gainditu zuen emi-grazio espainiarra.

— Biztanleria espainiarrak behera egin eta a tzerritarrak gora egitea, eta biztanleria osoak gora egitea: Aragoi, Extremadura, Galizia eta Euskal Autonomia Erkidegoa. Immigrazio

izanzensalbuespenbakarra,etapixkabatjaitsizenbertan (%–3,0). Erroldatutako a tzerritarren ko-puruan hazkunde erlatiborik handienak izan zituzten erkidegoak hauek izan ziren: Mur tziako Eskualdea (%2.281,6), Gaztela-Man txa (%1.760,8), Aragoi (%1.716,6), Errioxa (%1.667,9) eta Nafarroa (%1.634,5). Ehunekoen hazkunderik txikiena, be-rriz, Melillak (%106,4), Galiziak (%348,5), Extrema-durak (%461,0) eta Kanariek (%474,4) izan zuten.

2006tik 2007rako urtetik urterako bilakaerari dago-kionez, ikus dezakegu erroldatutako a tzerritarren kopuruakhaztenjarraituzuelaiaautonomia-erkide-go guztietan, eta Ceuta izan zen salbuespen baka-rra,pixkabatjaitsibaitzen(%–2,0).Espainian,%9,1hazi zen, Euskal Autonomia Erkidegoan baino gu-txiago (%15,2). Euskal Autonomia Erkidegoa lauga-rrenzegoenportzentajezkohazkundean,etahauekzituen aurretik: Melilla (%33,8), Gaztela-Man txa (%20,3)etaAragoi (%18,1).Portzentajeakgutxienhonako erkidego hauetan hazi ziren: Nafarroan (%0,9), Errioxan (%5,1), Extremaduran (%6,3), Ka-talunian (%6,4) eta Mur tziako Eskualdean (%6,7).

Jarraian ikusiko dugu nolako bilakaera izan duten biztanleria espainiarrak eta a tzerritarrak 1996 eta

Jaio tza- eta herio tza-tasak baxuak diren testuingu-ru demografi ko batean, horiek elkarri aurre egin ohi diotenez, migrazio-saldo positiboaren mendekoa izan ohi da populazioaren hazkundea. Estatu espai-niarrean, honako bi urte hauetan soilik izan zen po-sitiboasaldonaturala:1996an,bizirik jaiotako0,3milabiztanleko;eta2006an,bizirikjaiotako2,5milabiztanleko12. 1997an, 1992tik 1996ra arteko a tzeraldi ekonomikoa gaindituta, a tzerritarrak izan dira hazkunde demografi koa eragin duten faktore nagusia. A tzerritarrak urriagoak edo ugariagoak iza-teak lurralde bateko bilakaera demografi koa baldin-tza tzen du: hasteko, horiek eragiten dute migrazio-saldo positiboa, eta, gainera, saldo natural positiboa ereeragitendute,atzerritarrenjaiotza-tasahandia-goa baita, garapen bidean dauden herrialdeetatik datozen a tzerritarrena, batez ere.

Jarraian datozen taulan eta grafi koan —5. taula eta 4. grafi koa—, ikus dezakegu zer bilakaera izan zuen erroldatutako populazio a tzerritarrak 1996 eta 2007 artean. Estatu osoan aldaketa positibo nabarmena egon zen, kolektibo hori %733,4 hazi bai tzen. EAEn, berriz, txikiagoa izan zen; %645,3 hazi zen errolda-tutako a tzerritarren kopurua. Ia autonomia-erkidego guztietan hazi zen kolektibo horren kopurua; Ceuta

12 1996anjaiotza-tasagordinabizirikjaiotako9,2umeizanzen1.000biztanleko;heriotza-tasagordina,berriz,8,9heriotzakoa1.000biztanleko.2006anlehenengoabizirikjaiotako10,9umeizanzen1.000biztanleko;etabigarrena,berriz,8,4 herio tzakoa 1.000 biztanleko.

15


5. taula. 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen biztanleria a tzerritarraren bilakaera

1996 2007 ∆ % 2007/1996 ∆ % 2007/2006

Andaluzia 89.641 531.827 493,3 8,8

Aragoi 6.848 124.404 1.716,6 18,1

Asturiasko Prin tzerria 5.518 32.720 493,0 8,1

Balear Uharteak 32.102 190.170 492,4 13,4

Kanariak 43.649 250.736 474,4 7,4

Kantabria 2.804 26.795 855,6 12,4

Gaztela eta Leon 13.813 119.781 767,2 12,8

Gaztela-Man txa 8.579 159.637 1.760,8 20,3

Katalunia 97.789 972.507 894,5 6,4

Valen tziako Erkidegoa 90.626 732.102 707,8 9,6

Extremadura 5.207 29.210 461,0 6,3

Galizia 18.157 81.442 348,5 10,4

Madrilgo Erkidegoa 94.896 866.910 813,5 8,3

Mur tziako Eskualdea 8.469 201.700 2.281,6 6,7

Nafarroako Foru Erkidegoa 3.224 55.921 1.634,5 0,9

Euskal Autonomia Erkidegoa 13.220 98.524 645,3 15,2

Errioxa 2.083 36.825 1.667,9 5,1

Ceutako Hiria 3.108 3.016 −3,0 −2,0

Melillako Hiria 2.581 5.327 106,4 33,8

Espainia 542.314 4.519.554 733,4 9,1


4. grafikoa. Erroldatutako biztanleria atzerritarren bilakaera ehunekotan, 1996ko maiatzaren 1etik

2007ko urtarrilaren 1era

16


a tzerritarrak gainditu egin zuen espainiarren emi-grazioa, bai eta saldo natural negatiboa ere, eta, beraz, biztanleria osoak gora egin zuen.

— Biztanleria espainiarrak eta a tzerritarrak gora egitea, eta biztanleria osoak gora egitea nabar-men: Andaluzia, Balear Uharteak, Kanariak, Kantabria, Gaztela-Man txa, Katalunia, Valen-tziako Erkidegoa, Madrilgo Erkidegoa, Mur tziako Eskualdea, Nafarroa, Errioxa eta Melilla.

— Biztanleria espainiarrak gora egin eta a tzerritarrak behera egitea, baina biztanleria osoak nabarmen gora egiten duela: Ceuta.

Beraz, Asturiasko Prin tzerrian eta Ceutako Hiri Autonomoan salbu, gainerako autonomia-erkide-goetan eragin handia izan zuen —eta, zenbaitetan, fun tsezko eragina— erroldatutako per tsona a tzerri-tarren kolektiboaren bilakaera positiboak, 1996 eta 2007 artean biztanleria osoa hazteko. Izan ere, na-zionalitate espainiarreko populazioa murriztu zen au-tonomia erkidegoetan biztanleria osoa ez zen murriz-tu immigrazio a tzerritarrari esker: Aragoi (%–0,7), Extremadura (%–0,4), Galizia (%–1,2) eta Euskal Au-tonomia Erkidegoa (%–2,0). “B – A diferen tzia” izene-ko zutabea aztertuz gero, ikus dezakegu a tzerritarrek erroldatutako biztanleria osoaren haz kundeari 1996 eta 2007 artean egindako ekarpena ehunekotan: ia autonomia-erkidego guztietan a tzerritarren immigra-zioak ekarpen handiagoa egin dio biztanleria osoaren hazkundeari biztanleria espainiarrak baino. Honako lau salbuespen hauek daude soilik: Ceuta, erroldatu-tako a tzerritarrak murriztu ziren autonomia-erkidego bakarra delako; Melilla, nazionalitate espainiarreko

6. taula. 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen biztanleria espainiarraren eta a tzerritarraren bilakaera

Biztanleria

espainiarraren

∆ % 2007/1996

(A)

Biztanleria

a tzerritarraren

∆ % 2007/1996

Biztanleria

osoaren ∆ %

2007/1996

(B)

A tzerritarrek

biztanleria osoaren

hazkundeari

egindako ekarpena

Diferen tzia B – A

Andaluzia 5,4 493,3 11,4 6,0

Aragoi −0,7 1.716,6 9,2 9,9

Asturiasko Prin tzerria −3,7 493,0 −1,2 2,5

Balear Uharteak 15,4 492,4 35,5 20,1

Kanariak 13,6 474,4 26,1 12,5

Kantabria 4,1 855,6 8,6 4,5

Gaztela eta Leon −3,4 767,2 0,8 4,2

Gaztela-Man txa 6,7 1.760,8 15,5 8,8

Katalunia 4,1 894,5 18,4 14,3

Valen tziako Erkidegoa 6,0 707,8 21,8 15,8

Extremadura −0,4 461,0 1,8 2,2

Galizia −1,2 348,5 1,1 2,3

Madrilgo Erkidegoa 5,8 813,5 21,1 15,3

Mur tziako Eskualdea 9,3 2.281,6 26,9 17,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 6,3 1.634,5 16,4 10,1

Euskal Autonomia Erkidegoa −2,0 645,3 2,1 4,1

Errioxa 3,5 1.667,9 16,6 13,1

Ceutako Hiria 12,0 −3,0 11,3 −0,7

Melillako Hiria 12,5 106,4 16,6 4,1

Espainia 4,0 733,4 13,9 9,9


17


erroldatuen ekarpena handiagoa zelako a tzerritarrena baino; Kanariak, espainiarren ekarpena handixeagoa zelako a tzerritarrena baino; eta Kantabria, nazionali-tate espainiarreko erroldatuek eta a tzerritarrek an-tzeko ekarpena egin ziotelako biztanleria osoaren hazkundeari.

Immigrazio a tzerritarrak gora egin zuenez, handitu egin ziren a tzerritarren ehunekoak erroldatutako biz-tanleria osoarekiko 1996 eta 2007 artean. Horrela, 8,6 puntu handitu zen Espainian; izan ere, biztanleria osoaren %1,4tik %10,0ra igo zen —ikus 7. taula eta 5. grafikoa—. Euskal Autonomia Erkidegoan, 1996an biztanleria osoaren %0,6 soilik ziren a tzerritarrak, eta 2007ko urtarrilaren 1ean, berriz, %4,613. Honako er-kidego hauetan igo ziren gehien a tzerritarren ehune-koak beren biztanleria osoarekiko: Balear Uharteetan (14,2 puntu), Mur tziako Eskualdean (13,7 puntu), Valen tziako Erkidegoan (12,7 puntu), Madrilgo Erki-degoan (12,3 puntu), Katalunian (11,9 puntu), Errioxan (11,1 puntu) eta Kanarietan (9,7 puntu). Er-kidego horiek ziren, hain zuzen ere, 2007 hasieran estatu osoko populazio a tzerritarraren ehunekoa (%10,0) gaindi tzen zutenak: %18,4 Balear Uharteek, %15,0 Valen tziako Erkidegoak, %14,5 Mur tziako Eskualdeak, %14,2 Madrilgo Erkidegoak, %13,5 Ka-taluniak, %12,4 Kanariek eta %11,9 Errioxak.

A tzerritarren presen tzia handi horren bestelakoa gerta tzen zen beste autonomia-erkidego ba tzuetan:

7. taula. A tzerritarren ehunekoak erroldatutako biztanleria osoarekiko, 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

1996 2007Diferen tzia

2007 – 1996

Andaluzia 1,24 6,60 5,36

Aragoi 0,58 9,59 9,02



Kanariak 2,72 12,38 9,66

Kantabria 0,53 4,68 4,15



Katalunia 1,61 13,49 11,88



Galizia 0,66 2,94 2,28





Errioxa 0,79 11,92 11,13

Ceutako Hiria 4,52 3,94 −0,58


Espainia 1,37 10,00 8,63


13 Ikuspegik egindako EAEko populazio a tzerritarrari egindako makroinkes-ta (2007) lanean adierazten denez, erroldatu gabe dago EAEn bizi den po-pulazio a tzerritarraren %8,9. Beraz, EAEko biztanleria osoari dagokionez, populazio a tzerritarraren ehunekoa %4,9 eta %5,1 artekoa izango li tzateke. Ziurrenik gainerako autonomia-erkidegoetan ere beste horrenbeste gerta-tzen da.

18


metropoli-guneetangeldituohidirajardueraekono-miko bat gauza tzeko moduan dauden a tzerritarrak, bai eta nekazari tza inten tsiboan espezializatutako landako eskualdeetan ere, salgaiak esportatu ohi di-tuztenetan, alegia. Bestela gerta tzen da ekonomikoki aktibo ez diren a tzerritarrekin, aurre-erretirodunekin eta erretirodunekin batez ere: Mediterraneoko kosta-raetaKanarietarajoohidute.Zentzuhorretan,eko-nomikoki aktiboak diren a tzerritarrak daude batez ere Katalunian eta Madrilgo Erkidegoan; Valen tziako Erkidegoak eta Andaluziak, berriz, mota askotako atzerritar-luxuakjasoohidituzte,baiaktibodirene-nak, bai eta aktibo ez direnenak ere. IOÉ kolekti-boaren arabera, “hiru mota hauetako erakarpen-po-loek indartzen dute kontzentrazio-joera hori:zerbi tzu-hiri handiek (Madril, Bar tzelona eta Valen-tzia), lur ureztatuko nekazari tza inten tsiboa duten es-kualdeek (Mur tzia eta Almeria) eta eskain tza turistiko handia eta eraikun tzaren gorakada duten kostako guneek”14. Gainera, Madril eta Bar tzelona Europar Batasunaren hegoaldeko “hiri globalak” dira, eta guztiz integratuta daude globalizazioaren sare tek-noekonomikoetan; eta horrek lan eta ekonomia arra-zoiengatik migra tzen duten a tzerritar aktibo asko erakar tzen ditu. Azken urteotan, Valen tzia ere nabarmen tzen ari da Mediterraneoko Europako hiri-hierarkian.

Saskia Sassen15 soziologoaren iri tziz, ekonomia globalizatuaren egungo une honetan, hiri handiek funtzioestrategikoabereganatudute,jardueraeko-nomikoak munduan zehar sakabanatuta daude-

2007ko urtarrilean a tzerritarren ehunekoak oso baxuak ziren erroldatutako biztanleria osoarekiko Extremaduran (%2,7), Galizian (%2,9), Asturiasko Prin tzerrian (%3,0), Ceutan (%3,9), Euskal Autono-mia Erkidegoan (%4,6), Kantabrian (%4,7) eta Gaz-tela eta Leonen (%4,7). Ceutako Hiri Autonomoa salbu, estatu espainiarreko penin tsulako iparral-dekoak eta mendebaldekoak dira erkidego horiek guztiak.

Jarraian datorren taulan —8. taula— garbi ikusten da a tzerritarren banaketa desberdina dela estatu espainiarreko autonomia-erkidegoetan. 2007ko ur-tarrilean erroldatuta zeuden 4.519.554 a tzerritarren %21,5 Katalunian bizi zen, %19,2 Madrilgo Erkide-goan, %16,2 Valen tziako Erkidegoan eta %11,8 Andaluzian. Lau erkidego horietan bil tzen zen a tzerritar guztien %68,7, hau da, Espainiako udale-rrietan erroldatutako hiru a tzerritarretik bi. Laburbil-duz, penintsula Badajozetik Gipuzkoara zatitzenduen diagonalarekiko, hegoaldeko autonomia-erki-degoetan —Madrilgo Erkidegoa barne— bil tzen zi-ren, batez ere, immigrante a tzerritarrak. Ai tzitik, a tzerritar guztien %8,6 soilik bil tzen zen diagonal horren iparraldeko zatian kokatutako autonomia-erkidegoetan: Extremaduran (%0,6), Gaztela eta Leonen (%2,7), Galizian (%1,8), Asturiasko Prin-tzerrian (%0,7), Kantabrian (%0,6) eta Euskal Auto-nomia Erkidegoan (%2,2).

Zergatik da hain desberdina banaketa geografikoa? Oro har, lanpostu gehien sor tzen dituzten hirietan eta

5. grafikoa. Atzerritarren ehunekoa erroldatutako biztanleria osoarekiko, 1996ko maiatzaren 1ean eta

2007ko urtarrilaren 1ean

14 ColectivoIOÉ:«InmigrantesextranjerosenEspaña:¿Reconigurandolasociedad?»,Panorama Social (Madril), 1 (2005), 43. or.15 Saskia Sassen: «La ciudad global», Alfoz (Madril), 90 (1992), 35-42. orr.

19


lako,munduosoanintegratuta(jabetzaetakontrolekonomikoa, ordea, etengabe kon tzentra tzen dira). Aginterako eta kontrolerako puntu gisa jardutendute hiri global horiek munduko ekonomiaren antolakun tzan, eta fun tsezko toki eta merkatu dira garai honetan indar tsuen diren sektoreetarako, finan tza-alorrerako eta enpresen tzako zerbi tzu es-pezializatuetarako. Gainera, sektore horietako berrikun tza-sorgune ere badira. Horrela, zenbat eta handiagoa izan ekonomiaren mundializazioa, or-duan eta gehiago bil tzen dira fun tzio nagusiak hiri globaletan.Etaizugarriindartudajoerahori,jardue-ra ekonomikoak gehiago sakabanatu baitira teleko-munikazioen eta garraioen alorreko aurrerapenei esker. Horren haritik, informazioaren eta komunika-zioaren teknologiek eta garraiobideak eskura eduki-tzeak16 nazioarteko loturak ezar tzeko aukera eman du, eta horiek zerbi tzu-hiriak hiri globalen nazioarte-ko sarean sar tzeko baldin tza egokiak dira.

Sassenek azpimarra tzen duen bezala, globalizazio-prozesuan, estatu nazionalen rol historikoa alda tzen ari da nabarmen: «Hiri globaletan antola tzen, kudea-tzen eta finan tza tzen da ekonomia globala. Estatu-nazioen hierarkia alde batera u tz daiteke gero eta prozesu global gehiagotan, eta prozesu horiek zu-zeneanantoladaitezkemota jakinbatzuetako to-kiko lurraldeekin eta eragileekin»17. Globalizazioak aldatu egin du estatuak bere lurraldearen gainean zeukan aginpide esklusiboa. Izan ere, alde batetik, ordena instituzional pribatu berri bat sortu da, enpresa multinazionalek sustatua batez ere, ekono-

8. taula. 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zeuden a tzerritarren banaketa, ehunekotan, erkidego eta hiri autonomoen arabera

Absolutuak % estatu osoarekiko

Andaluzia 531.827 11,8

Aragoi 124.404 2,8

Asturiasko Prin tzerria 32.720 0,7

Balear Uharteak 190.170 4,2

Kanariak 250.736 5,5

Kantabria 26.795 0,6

Gaztela eta Leon 119.781 2,7

Gaztela-Man txa 159.637 3,5

Katalunia 972.507 21,5

Valen tziako Erkidegoa 732.102 16,2

Extremadura 29.210 0,6

Galizia 81.442 1,8

Madrilgo Erkidegoa 866.910 19,2

Mur tziako Eskualdea 201.700 4,5

Nafarroako Foru Erkidegoa 55.921 1,2

Euskal Autonomia Erkidegoa 98.524 2,2

Errioxa 36.825 0,8

Ceutako Hiria 3.016 0,1

Melillako Hiria 5.327 0,1

Espainia 4.519.554 100,0

Iturria: 2006ko Adierazle Sozialak eta 2006ko Bizi Baldin tzen gaineko Inkesta, INE.

16 Aireportua, autobiak eta autobideak, trenbideak eta/edo i tsas portua.17 Saskia Sassen: Una sociología de la globalización, Buenos Aires: Ka tz

Editores, 2007, 47. or.

20


diren lan horietakoasko, ostalaritzaren, jatetxeen,zerbi tzu per tsonalen eta abarren alorrean. Era bere-an, azken urteotan, lanpostu ugari sortu da eraikun-tzaren alorrean (gune turistikoak, hotelak, e txebizi-tzak eta apartamentuak, aisialdi-parkeak eta turismorako azpiegiturak egiteko), eta langile a tzerritar askoren lana erabili da hor ere. Bestalde, penin tsulako Mediterraneoko kostara, Balear Uhar-teetara eta Kanarietara immigrante a tzerritar ez aktibougarikjodu:EuroparBatasunekoakdiraba-tez ere, eta herri turistikoetako e txebizi tzetan edo apartamentuetan bizi tzea erabaki tzen dute behin beren herrialdeetako lan-merkatutik erretiratu dire-nean. Beste a tzerritar aktibo ba tzuk erakarri dituzte aurre-erretirodun edo erretirodun a tzerritar horiek. Ez aktiboen eskariak eta beharrak ase tzeko lan egi-tendutehirugarrensektorekojardueretan(dendak,jatetxeak, konponketaketamantentzea,osasuna,e txeko zerbi tzuak eta abar).

Jarraian datorren taulan —9. taula— ikus dezake-gunez, lau autonomia-erkidegotan bil tzen dira a tzerritarren ehuneko handienak erroldatutako biztanleria osoarekiko. 2005ean, estatu espainia-rreko barne produktu gordinaren zati handiena erki-dego horietako Barne Produktu Gordinak osa tzen zuen: Katalunia, %18,8; Madrilgo Erkidegoa, %17,7; Andaluzia, %13,8; eta Valen tziako Erkide-goa, %9,7. Gainera, erkidego horietan daude esta-tuko biztanleria okupatuaren propor tzio handienak ere: %17,3 Katalunian, %15,6 Andaluzian, %15,1

egin di tzaten. Zerbi tzu-enpresa espezializatu horiek hiri globaletan koka tzen dira, enpresa multinaziona-len egoi tza zentralak edo filialak dauden tokietan19. Kualifikazio altuko eta ertaineko lanpostuak sor tzen dira hiri horietan, IKTekin, finan tzekin eta enpresen-tzako eta administrazio publikoen tzako zerbi tzu es-pezializatuekin lotutakoak. Baina, era berean, «edonoren tzako lanak» ere sor tzen dira, globaliza-zioaren sare politikoetan eta ekonomikoetan parte har tzen duten enpresa pribatuetako eta erakunde publikoetako exekutiboek, profesionalek, langileek eta teknikariek, kon tsumoaren eta zerbi tzuen arloan (zerbitzupertsonalak, jatetxeak, aisialdia eta abar)dituzten eskariei eta beharrei eran tzuna emateko. 1997az geroztik, immigrante a tzerritar ugari etorri da estatu espainiarrera lan-eskain tza horiek direla eta. Garapen bidean dauden herrialdeetatik etorri dira batez ere, eta Madrilgo, Bar tzelonako eta Valen tziako metropoli-guneetan gelditu dira gehien-bat.

Masa-turismoa ere ekonomia globalizatuaren sei-nale da. Turisten urtaroko egoi tzan eta aisialdi-zerbi tzuetan espezializatu dira zenbait gune geografiko; esate baterako, penin tsulako Mediter-raneoko kosta, Balear Uharteak eta Kanariak. Opor-denboran gune horietara hurbil tzen diren turista espainiarrei eta a tzerritarrei —batez ere Europar Batasunekoei— ematen diete zerbi tzu. Masa-turi-smoko gune horietan lan egiten duten eta bizi diren immigrante a tzerritarrek bete tzen dituzte sor tzen

mia gero eta nazioartekoagoa den testuinguru ho-netan; eta, beste alde batetik, zuzenbide eta onda-sun erkidea zuzen tzeko zenbait ordena instituzional sortu dira, direla nazioz gaindiko GKEak, dela giza eskubideen nazioarteko erregimena18. Sassenek dioenez, globalizazioak areagotu egin ditu pribati-zazioa eta estatu nazionalen aginpidearen desna-zionalizazioa, eta, pixkanaka, gero eta garran tzi es-trategiko handiagoa ematen dio tokiko esparruari. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiei (IKT) eta munduko sare ekonomikoei esker, tokiko maila hori dagoeneko ez da koka tzen soilik ohiko hierarkian, eskualdea ⇒ nazioa-estatua ⇒ nazioar-tea noran tzan nahitaez doan hierarkian. Ai tzitik, es-kala ani tzeko sistema batean koka tzen da orain, aldi berean zenbait eskalatan fun tziona tzen duen sistema batean, eta zuzenean nazioarteko mailare-kin erlaziona tzeko aukera ematen dio tokiko mailari. Eta eskala ani tzeko sistema horretan, fun tsezko rola dute hiri globaletako nazioz haraindiko sareek.

Informazio-etakudeaketa-zentrogisajardutendutehiri horiek, enpresa globalizatuen fun tzio nagusien —kudeaketaren, kontabilitatearen, lege-gaien, finan tziazioaren, harreman publikoen, programa-zioaren, telekomunikazioen eta abarren— arloetako eta arlo espezializatu ugaritako enpresak, talentuak eta esperien tzia bertan bil tzen baitira. Fun tzio nagu-si horiek konplexuagoak izan ohi dira, eta, horrega-tik, enpresa globalek kanporatu eta deszentralizatu egin ohi dituzte, zerbi tzu-enpresa espezializatuek

18 Adibidez, NBEren Nazioarteko Justizia Auzitegia, Hagan dagoena.19 Saskia Sassen: Una sociología de la globalización, Buenos Aires: Ka tz Editores, 2007, 39. or.

21


Madrilgo Erkidegoan eta %10,8 Valen tziako Erkide-goan. Beraz, uler tzekoa da lan bila etorri diren im-migrante a tzerritar gehienak estatu espainiarreko aberastasun ekonomikoaren eta lanpostuen propor-tziorik handiena bil tzen duten autonomia-erkidego-etan gelditu izana. Bi ezaugarri horiei esker, immi-grante a tzerritarren tzat errazagoa da lan-merkatu horietan lana aurki tzea, nazionalitate espainiarra duten aktiboek bete tzen ez dituzten lanen eskain tza handiagoabaitabertan(nahikoajendeezdagoela-ko edo kualifikazio txikiko eta gu txi ordaindutako eskuzko lanak onar tzen ez dituztelako).

Jarrai dezagun autonomia-erkidegoetan erlatiboki immigrante a tzerritar gehiago edo gu txiago egotea-ren arrazoiak azter tzen, EAEri dagokionez, batez ere. Populazio a tzerritar aktiboaren langabeziaren fenomenoa aztertuko dugu jarraian. Langabezia-tasek adierazten digute zuzenki zein den a tzerritar aktiboek lana izateko duten aukera hiri eta autono-mia-erkidego bakoi tzaren lan-merkatuan. Eta lana izateko aukera hori, hain zuzen, bertan bizi tzera edo errolda tzera edo alde egitera bul tza di tzakeen fakto-reetako bat da. Pen tsa daiteke autonomia-erkidego batean langabezia-tasa baxua izateak beste a tzerritar aktibo ba tzuk erakar di tzakeela, eta alderan tziz. 2006an, Espainian bizi ziren a tzerritar aktiboen %11,8 langabezian zegoen. Ehuneko txikiena honako erkidego hauetan dago: Madrilen (%8,8), Mur tzian (%9,0), Balear Uharteetan (%9,7), Aragoin (%10,3), Nafarroan (%11,2), Katalunian (%12,1), Valen tziako Erkidegoan (%12,1), Kan-tabrian (%12,7) eta Errioxan (%12,7). Eta langa-bezia-tasa altuenak, berriz, hauetan: Ceutan (%36,0), Extremaduran (%19,6), Melillan (%16,9),

9. taula. BPGdren banaketa ehunekotan, merkatuko prezioetan, eta 2005eko biztanleria okupatuaren banaketa ehunekotan

Estatuko BPGd Estatuko biztanleria okupatua

Andaluzia 13,82 15,6

Aragoi 3,08 3,0

Asturiasko Prin tzerria 2,15 2,1

Balear Uharteak 2,50 2,5

Kanariak 4,04 4,4

Kantabria 1,25 1,3

Gaztela eta Leon 5,39 5,4

Gaztela-Man txa 3,38 4,0

Katalunia 18,76 17,3

Valen tziako Erkidegoa 9,69 10,8

Extremadura 1,67 2,0

Galizia 5,09 6,0

Madrilgo Erkidegoa 17,73 15,1

Mur tziako Eskualdea 2,54 3,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 1,70 1,4

Euskal Autonomia Erkidegoa 6,14 5,1

Errioxa 0,73 0,7

Ceutako eta Melillako hiriak 0,15 0,3

Espainia 100,00 100,0

Iturria: 2006ko Adierazle Sozialak, INE.

22


eta elikaduren, edari eta tabakoen, ehungin tza eta jantzigintzaren,larruetaoinetakoen,zurenetakor-txoen, paperen, argitalpenen eta arte grafikoen in-dustriek (%3,0) Euskal Autonomia Erkidegoko biz-tanleria okupatuan, honako erkidego hauetako biztanleria okupatuan zuten presen tziarekin aldera-tuz gero: Andaluzia (%15,2 eta %3,4), Katalunia (%12,0 eta %8,1), Valen tziako Erkidegoa (%13,9 eta %8,4) eta Madrilgo Erkidegoa (%10,9 eta %3,5, hurrenez hurren). Gure hipotesia da okupazio-egi-tura desberdin horrek ere azal dezakeela zergatik zeuden Euskal Autonomia Erkidegoan immigrante a tzerritar gu txiago erlatiboki, ehuneko altuagoak zi-tuzten beste lau erkidego horiekin alderatuz gero. Hau da, lanpostu kualifikatuak behar dira Euskal Autonomia Erkidegoko industriako eta hirugarren sektorekojarduera-adarretan,eta,aldiz,“edonoren-tzako lan” gu txiago; eta azken horietan aurkitu ohi dute lana, hain zuzen ere, arrazoi ekonomikoenga-tik eta laneko arrazoiengatik emigra tzen duten lan-gile a tzerritarrek.

Euskal Autonomia Erkidegoan (%16,9), Asturiasko Prin tzerrian (%16,8) eta Galizian (%16,2). Langa-bezia-tasa horiek a tzerritarren ehunekoekin (2007ko hasieran erroldatuta zegoen biztanleria osoari da-gokionez) erlaziona tzen baditugu, ikus dezakegu langabezia-tasa altuena zuten tokietan erroldatu-tako a tzerritarren ehunekoak baxuagoak zirela, eta alderan tziz —ikus 6. grafikoa eta 10. taula—.

Jarduera ekonomikoaren adarretatik sor tzen den lan-egiturakere izandezakeeraginik lurralde jakinbateko immigrante a tzerritarren kopuruan. Horrela, immigrante a tzerritarrak errazago sar daitezke ho-nako lan-azpimerkatu hauetan: eraikun tza, teknolo-gia-maila baxuko industria, ostalari tza eta merkatari-tza eta beste zerbi tzu ba tzuk, per tsonalak eta e txekoak batez ere. Izan ere, “edonoren tzako lan” gehiago egon ohi dira arlo horietan, hau da, enple-gu prekarioak, gu txi ordain tzen direnak, mailaz igo-tzeko aukera gu txi ematen dutenak, eta kualifikazio gu txiko edo kualifikaziorik gabeko langileak eska-tzen dituztenak20. Gainera, jarduera-adar horietanmaiz aurki tzen dira ezkutuko ekonomian berezko diren lan-baldin tzak, hau da, ahozko kontratuak, gizarte-seguran tzarik gabekoak eta abar. Azpikon-tratazioaren sare ekonomikoek eragiten duten iku-

sezintasun-egoeran gauza tzen dira maiz.

Jarraiandatorrentaulan—11.taula—jasotzendabiztanleria okupatuaren 2006ko banaketa, ehune-kotan, autonomia-erkidegoeneta jarduera ekono-mikoko hamar adarren arabera. Ikus dezakegu presen tzia erlatibo txikia zutela eraikun tzak (%8,5)

20 Claus Offe: La sociedad del trabajo, Madril: Alianza Universidad, 1992.

23


6. grafikoa. 2006ko langabezia-tasak biztanleria atzerritar aktiboan (urteko batez bestekoak) eta atzerritarren ehunekoak erroldatutako biztanleria osoarekiko, 2007ko urtarrilaren 1ean

10. taula. 2006ko langabezia-tasak biztanleria a tzerritar aktiboan (urteko batez bestekoak) eta a tzerritarren ehunekoak erroldatutako biztanleria osoarekiko,

2007ko urtarrilaren 1ean

Langabezia-tasakA tzerritarren % biztanleria

osoarekiko


Aragoi 10,33 9,59



Kanariak 13,93 12,38

Kantabria 12,69 4,68






Galizia 16,19 2,94





Errioxa 12,75 11,92

Ceutako Hiria 36,02 3,94

Melillako Hiria 16,92 7,67

Espainia 11,78 10,00

Iturria: Biztanleria Aktiboaren Inkesta, INE.

24


11. taula. Erkidego eta hiri autonomo bakoi tzeko populazio okupatuaren banaketa ehunekotan, jarduera-adarren arabera (2006ko batez bestekoa)

A B C D E F G H I J

Andaluzia 8,2 3,4 4,1 2,7 15,2 24,4 5,1 9,8 19,3 7,8

Aragoi 6,5 5,3 7,5 8,4 10,3 19,0 5,7 11,4 18,8 7,1

Asturiasko Prin tzerria 5,5 4,3 11,0 3,1 11,5 23,6 6,2 9,8 17,8 7,2

Balear Uharteak 1,8 3,4 2,6 2,5 14,5 32,7 7,6 10,3 15,2 9,4

Kanariak 3,4 3,1 2,8 1,1 14,1 31,9 7,6 9,3 18,9 7,8

Kantabria 4,2 5,6 6,8 5,0 14,1 22,1 5,9 9,9 18,5 7,9

Gaztela eta Leon 8,1 6,9 6,5 4,4 13,1 20,3 5,3 8,9 20,2 6,4

Gaztela-Man txa 7,3 8,9 6,9 3,4 16,3 18,8 4,9 7,6 19,7 6,1

Katalunia 2,6 8,1 7,7 7,3 12,0 20,6 6,1 12,8 15,3 7,6

Valen tziako Erkidegoa 2,9 8,4 7,6 4,9 13,9 24,4 5,0 10,6 13,8 8,3

Extremadura 12,2 4,8 4,8 1,4 14,6 21,1 3,4 7,5 24,8 5,4

Galizia 9,5 8,0 5,4 5,0 11,9 21,6 4,5 8,9 18,8 6,4

Madrilgo Erkidegoa 1,0 3,5 4,0 4,1 10,9 19,1 8,0 19,6 18,8 11,0

Mur tziako Eskualdea 9,9 5,7 5,8 4,0 16,7 21,8 4,3 9,0 15,7 7,2

Nafarroako Foru Erkidegoa 4,8 8,0 6,6 10,9 10,9 19,6 4,6 9,4 17,3 8,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 1,5 3,0 11,4 10,1 8,5 20,5 6,0 12,5 18,8 7,8

Errioxa 6,7 12,8 9,5 4,9 10,6 17,7 4,0 9,0 16,3 8,4

Ceutako Hiria – 1,7 1,7 0,9 8,2 27,0 3,0 8,6 44,6 4,7

Melillako Hiria – 0,4 0,9 0,9 6,1 25,9 4,8 7,5 47,8 5,3

Espainia 4,8 5,7 6,1 4,8 12,9 22,2 5,9 11,8 17,8 8,0

Diferen tzia EAE – Espainia –3,3 –2,7 5,3 5,3 –4,4 –1,7 0,1 0,7 1,0 –0,2

Iturria: Biztanleria Aktiboaren Inkesta, INE.

A: nekazari tza, abel tzain tza, ehiza, basogin tza eta arran tza.

B: elikadura, edari eta tabakoen; ehungin tza eta jan tzigin tzaren; larru eta

oinetakoen; zuraren eta kor txoaren; paperaren, argitalpenen eta arte

grafikoen industriak.

C: erauzketa-industriak; petrolio-finketa; industria kimikoa; kau txuaren

eraldaketa, metalurgia; energia eta ura.

D: makinen, material elektrikoaren eta garraiorako materialaren eraikun tza

eta manufaktura industriak.

E: eraikun tza.

F: merkatari tza eta ostalari tza.

G: garraioa, biltegira tzea eta komunikazioak.

H: finan tza-bitartekari tza, higiezin-jarduerak eta enpresa-zerbi tzuak.

I: administrazio publikoa, hezkun tza, osasun eta albaitari tza jarduerak;

zerbi tzu sozialak.

J: beste zerbi tzu ba tzuk; e txeetako jarduerak eta lurraldez kanpoko

erakundeak.

4. Ondorioak

25

— Oro har, desarrollismo delako ziklo sozioekono-mikoa (1959-1975) amai tzean, hazkunde demo-grafi koa txikia zen erkidego gehienetako herrietan. Landako ingurunetik hiri industrializatuetarako emigrazio-fl uxuak nabarmen murriztu ziren (lan-dako exodoaren fenomenoa agortu zen). Gaine-ra, ugalkortasun-tasa ere nabarmen murriztu zen 1975az geroztik, eta belaunaldien arteko ordezka-pen-atalasetik oso behera geratu zen (2,1 seme-alaba emakume bakoi tzeko). Ziklo ekonomikoa 1960ko hamarkadaren erdialdeko petrolio-krisia zela-eta aldatu egin zen, eta a tzeraldi-garaia bizi izan zen estatu espainiarra EEEn sartu zen arte (1986). Egoera hori autonomia-erkidegoen tran-tsizio demografi koko prozesuarekin bat etorri zen, zehazki, tran tsizio demografi koaren hirugarren fa-seko garapen bizkorrarekin (prozesuaren amaie-rako fasea, alegia, jaiotza- eta heriotza-tasabaxuak ezaugarri dituena). Dena den, herio tza-tasak gorakada txiki bat izan zuen, populazioko adin-taldekako egitura zahar tzen bai tzihoan pixkanaka. Testuinguru demografi ko horretan, biztanleriak bilakaera positiboa izatearen arrazoia migrazio-saldo positiboen ondorioa da, batez ere (immigrante gehiago emigranteak baino); izan ere, saldo naturalak ia zerora jaitsi ziren (jaiotakoakken hildakoak).

— 1980ko hamarkadan berregitura tze politiko han-dia gertatu zen (erregimen demokratiko liberala sendotu zen, Autonomien Estatua delakoa sortu zen eta Espainia EEEn sartu zen), bai eta ekono-mikoa ere (globalizazioa, postfordismoa eta hiru-garrensektoreagailentzea).Horihorrela,jardueraekonomikoen eta biztanleriaren lurralde deskon-tzentrazio- eta hedapen-prozesua hasi zen, desa-

rrollismo frankistaren baitan sortutako lurraldeen arteko desoreka leun tzen lagundu zuena. Ondo-ren, 1990eko hamarkadako lehenengo bosturte-koko krisi ekonomikoa gainditutakoan, garbi ikusi zen aldaketa soziodemografi koa zetorrela, ‘kopernikar tzat’ har dezakeguna. Izatez, Espainia EEEn sartu zenean, 1986an, hasi zen: immigrante a tzerritarren fl uxuak hazten hasi ziren arian-arian. Horren haritik, estatu espainiarra emigrazio-estatu

izatetik immigrazio-lurralde izatera pasatu zen. Saldo naturalak gu txigatik ziren positibo —iparral-deko autonomia-erkidego ba tzuetan negatiboak izatera iritsi ziren (jaiotzegutxiagoheriotzakbai-no)—, eta hori horrela, a tzerriko immigrazio fl uxuak erakar tzeko gaitasunaren mendekoa izan zen erkidego bakoi tzeko biztanleria erroldatuaren bilakaera.

— 1996 eta 2007 artean %13,9 hazi zen Espai-niako udalerri guztietan erroldatutako popula-zioa; EAEn, berriz, 6,7 aldiz gu txiago hazi zen,

hau da, %2,1 soilik. Ikus dezakegunez, 1996 eta 2007 artean ia erkidego eta hiri autonomo guz-tietan hazi zen erroldatutako biztanleria. Astu-riasko Prin tzerria izan zen salbuespen bakarra (%–1,2). Hazkunde orokor hori modu desberdi-netan gauzatu zen estatu espainiarrean: hazkun-deak askoz ere handiagoak izan ziren penin-tsulatik kanpoko autonomia-erkidegoetan, Mediterraneoko kostakoetan eta erdialdekoetan. Penin tsularen mendebaldeko eta iparraldeko guneetan, berriz, askoz ere txikiagoak izan ziren, eta behera egin zuenik ere izan zen (Asturiasko Prin tzerria).

— 2006ko urtarrilaren eta 2007ko urtarrilaren arte-ko hazkunde demografi koari dagokionez, Espai-nian erroldatutako biztanleria %1,1 hazi zen, eta Euskal Autonomia Erkidegokoa, berriz, %0,4. Al-dea nabarmena bada ere, ikus daiteke Euskal Autonomia Erkidegoko populazioa bizkorrago hazten hasi zela, gero eta a tzerritar gehiago zeu-delako erroldatuta. Autonomia-erkidegoetako bilakaera demografi koak «bi abiadura» desber-din izan zituen ostera ere: hazkunde erlatibo txikiagoa iparraldeko eta mendebaldeko erkide-goetan, eta handiagoa, berriz, penin tsularen er-dialdekoetan, hegoaldekoetan, ekialdekoetan eta penin tsulatik kanpokoetan (horietan azken

26


puruak oso desberdinak zirela honako erkide-goetan erroldatutako a tzerritarren ehunekoekin alderatuta: Balear Uharteak (%18,4), Valen tziako Erkidegoa (%15,0), Mur tziako Eskualdea (%14,5), Madrilgo Erkidegoa (%14,2), Katalunia (%13,5), Kanariak (%12,4) eta Errioxa (%11,9). Beraz, garbi ikusten da a tzerritarren banaketa desberdina dela estatu espainiarreko autono-mia-erkidego ba tzuetan eta besteetan. 2007ko urtarrilean Espainia osoan erroldatuta zeuden 4.519.554 a tzerritarren %21,5 Katalunian bizi zen, %19,2 Madrilgo Erkidegoan, %16,2 Valen-tziako Erkidegoan eta %11,8 Andaluzian. Horien %2,2 soilik bizi ziren EAEn. Ezaugarri hori berori dute penin tsulako iparraldeko eta mendebalde-ko erkidego guztiek, eta batera a tzerritar kopuru osoaren %8,6 soilik osa tzen zuten22.

— Baina zergatik daude a tzerritar gu txiago errolda-tuta EAEko udalerrietan? Biztanleria aktibo a tzerritarraren langabezia-tasak (eta 2007ko ur-tarrilaren hasieran erroldatuta zeuden a tzerritarren ehunekoak biztanleria osoarekiko) a tzerritarren ehunekoekin erlaziona tzen baditugu, ikus de-zakegu langabezia-tasarik altuena zuten tokietan baxuagoak zirela erroldatutako a tzerritarren ehu-nekoak, eta alderan tziz. Ondorioz, EAEn bizi zi-ren a tzerritar aktiboen langabezia erlatibo altuak (%16,9, estatuko %11,8rekin alderatuta) azal dezake, neurri handi batean, zergatik zen hain baxua a tzerritarren ehunekoa lurralde bakoi tzari dagokion biztanleria erroldatuarekiko (%4,6).

tatu osoan erroldatutakoak baino (%15,2 eta %9,1, hurrenez hurren); eta ehunekotan hazkunde handiena izan zuen laugarren erkidegoa izan zen, Melillaren (%33,8), Gaztela-Man txaren (%20,3) eta Aragoiren (%18,1) a tzetik.

— Erkidego bakoi tzeko populazio espainiarraren eta a tzerritarraren bilakaeren ehunekoak bereizi-ta azter tzen baditugu, ikus dezakegu a tzerritarren eragina fun tsezkoa izan dela Euskal Autonomia Erkidegoan, Aragoin, Extremaduran eta Galizian. Izan ere, behera egin zuen nazionalitate espai-niarreko populazioak eta, saldo natural negati-boak migrazio-saldoekin uztartu ezean, biztanle-ria osoak beherakada izugarria izango zukeen. Zehazki, %2,0 murriztu zen nazionalitate espai-niarreko biztanleria Euskal Autonomia Erkide-goan; biztanleria a tzerritarra, berriz, %645,3 hazi zen. Immigrazio a tzerritarraren fluxuari esker, biztanleria osoa %2,1 hazi zen 1996 eta 2007 artean.

— 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatutako a tze-rritarrei dagokienez, biztanleria osoaren %10,0 osa tzen zuten Espainian; Euskal Autonomia Er-kidegoan, berriz, horien ehunekoa askoz ere baxuagoa zen: %4,6, hain zuzen ere. Oro har, penintsulaBadajozetikGipuzkoarazatitzenduendiagonalarekiko (Madril kontuan hartu gabe), iparraldeko erdian kokatutako autonomia-erki-degoetan, erlatiboki, a tzerritar gu txiago zeuden erroldatuta. Garbi ikusten da a tzerritarren ko-

aldiko hazkunde demografikoak askoz ere han-diagoak izan dira)21.

— Biztanleriaren den tsitateari dagokionez, popula-zio gehiago bil tzen zen periferiako eta kostako autonomia-erkidegoetan; Madrilgo Erkidegoko “oasi demografikoa” izan da salbuespen baka-rra. Gaztela-Man txa (24,9 biztanle km2-ko), Ara-goi (27,2) Gaztela eta Leon (26,8) eta Extrema-dura (26,2) ziren gu txien populatutako erkidegoak. 2007ko urtarrilean estatu espainia-rrean 89,3 biztanle zeuden erroldatuta km2-ko eta, Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 296,0 erroldatu km2-ko. Hori horrela, laugarren pos-tuan geratu da Euskal Autonomia Erkidegoa, ho-nako hauen a tzetik: Melilla (5.341,5), Ceuta (4.031,7 biztanle km2-ko) eta Madrilgo Erkide-goa (757,6).

— Erroldatutako a tzerritarrek eragin zuten, batez ere, hazkunde demografikoa 1996 eta 2007 ar-tean (Ceuta izan zen salbuespen bakarra). Kolek-tibo hori %733,4 hazi zen estatu espainiarrean, eta %645,3 EAEn. Erroldatutako a tzerritarrei da-gokienez, honako erkidego hauek izan zituzten hazkunde erlatibo handienak: Mur tziako Eskual-deak (%2.281,6), Gaztela-Man txak (%1.760,8), Aragoik (%1.716,6), Errioxak (%1.667,9) eta Na-farroak (%1.634,5). 2006tik 2007rako urtetik urte-rako bilakaerari dagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko udalerrietan erroldatutako a tzerrita-rren kopurua propor tzio handiagoan hazi zen es-

21 Melilla (%3,7), Balear Uharteak (%2,9), Gaztela-Man txa (%2,3), Mur tziako Eskualdea (%1,6), Valen tziako Erkidegoa (%1,6), Kanariak (%1,5), Aragoi (%1,5) eta Madrilgo Erkidegoa (%1,2).22 Extremadura (%0,6), Gaztela eta Leon (%2,7), EAE (%2,2), Galizia (%1,8), Asturiasko Prin tzerria (%0,7) eta Kantabria (%0,6).

27


— Gainera, beste hipotesi bat ere egin dugu: EAEn «edonoren tzako lan» —kualifikazio txikia eska-tzen duten eta gu txi ordain tzen diren lanpostu— gu txi sor tzen dira; eta horietan aurkitu ohi dute lana, hain zuzen ere, arrazoi ekonomikoengatik eta laneko arrazoiengatik emigra tzen duten lan-gile a tzerritarrek. Izan ere, presen tzia erlatibo txikia dute eraikun tzak eta elikaduren, edari eta tabakoen, ehungintza eta jantzigintzaren, larrueta oinetakoen, zuren eta kor txoen, paperaren, argitalpenen eta arte grafikoen industriek Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleria okupatuan (%8,5 eta %3,0, hurrenez hurren), honako erki-dego hauetako biztanleria okupatuan duten presen tziarekin alderatuz gero: Andaluzia (%15,2 eta %3,4), Katalunia (%12,0 eta %8,1), Valen-tziako Erkidegoa (%13,9 eta %8,4) eta Madrilgo Erkidegoa (%10,9 eta %3,5, hurrenez hurren). Azken horietan, handiagoa da a tzerritarren presen tzia erlatiboa.

1. irudia. Erkidego eta hiri autonomoen sailkapena, 2006ko estatu espainiarreko langabezia-tasaren balioen arabera eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zegoen

biztanleria atzerritarraren ehunekoen arabera

28


Bibliografia

AZAGRA ROS, Joaquín eta Pilar CHORÉN RODRÍGUEZ: Actividad y territorio, un

siglo de cambios, Bilbao: BBVA Fundazioa, 2007.

BILBAO, Andrés: «Postfordismo y estado intervencionista», in La sociedad de la

desigualdad: pobreza y marginación a

debate [1992ko apirileko berdintasun-

ezari buruzko jardunaldietako ekarpe-

nak], Donostia-San Sebastián: Tercera Prensa, 1992, 191-218. orr.

CAMARERO, Luis Alfonso: Del éxodo rural y

del éxodo urbano: ocaso y renacimien-

to de los asentamientos rurales en

España, Madril: Nekazari tza, Arran tza eta Elikadura Ministerioa, 1993.

ESPAINIA. 10/1959 Lege Dekretua, uztaila-ren 21ekoa, antolamendu ekono-mikoari buruzkoa. Gazeta, 1959ko uztailaren 22, 174. zk., 10005-10007. orr.

IOÉ KOLEKTIBOA:«InmigrantesextranjerosenEspaña:¿Reconigurandolasocie-dad?», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 32-47. orr.

EUROPAKO BARTZORDEA ETA EUROSTAT: Popula-

tion Statistics 2006 [Biztanleriari buruzko estatistikak] [on line], Luxen-burgo: Europako Erkidegoetako Argitalpen Ofizialen Bulegoa, 2006. Interneten eskuragarri: <http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFF-PUB/KS-BP-04-001/EN/KS-BP-04-001-EN.PDF>. [Kontsulta: 2007ko otsailaren 6a.]

MORAL SATÍN, José et al.: Crecimiento

económico y crisis estructural en

España (1959-1980), Madril: Akal, 1981.

NADAL, Jordi: La población española

(siglos XVI a XX), Bar tzelona: Ariel, 1984.

OFFE, Claus: La sociedad del trabajo, Madril: Alianza Universidad, 1992.

Panorámica de la inmigración. Ikuspegi (Immigrazioaren Euskal Behatokia). 2007, 19. zk. Bilbao: Ikuspegi.

SASSEN, SASKIA: «La ciudad global», Alfoz

(Madril), 90 (1992), 35-42. orr.

—Una sociología de la globalización,

Buenos Aires: Ka tz Editores, 2007.

VÁZQUEZ Barquero, Antonio: «Dinámica regional y reestructuración producti-va», Sociología del trabajo (Madril), 10 (1990), 41-68. orr.

2


3 Liburuxka hau Euskadiko Gazteen Panoramika bildumaren 3. argitalpenaren, alegia, Gazteen


06. Hezkuntza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Estatistikako Institutu Nazionalak emandako infor-mazio estatistikoan oinarritutako zenbait adierazle aztertuko ditugu kapitulu honetan. Informazio hori Biztanleen Udal Erroldaren urteroko berrikuspenei eta populazioaren mugimendu naturalari buruzkoa da. Analisiak hiru atal izango ditu: 20 urtetik behe-rako biztanleak, 64 urtetik gorako biztanleak eta sexuaren araberako egitura.

— 20 urtetik beherako biztanleak:

• Erroldatutako0 eta 19urtebitartekobiztan-leen bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

• Ugalkortasun-indize sintetikoa 1976an,1986an, 1996an eta 2006an: ugal tzeko adi-nean (15 eta 49 urte bitartean) dauden emaku-meen seme-alaba kopurua, batez beste.

• Erroldatutako0eta19urtebitartekobiztanlea tzerritar eta espainiarren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

• Infadoleszentzia-indizeak 1996ko maiatzaren1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean: 0 eta 19 urte bitarteko biztanleen ehunekoa, erroldatu-tako biztanleria osoarekiko.

— 64 urtetik gorako biztanleak:

• Erroldatutako64urtetikgorakobiztanleenbi-lakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urta-rrilaren 1era.

• Erroldatutako 64 urtetik gorako biztanlea tzerritar eta espainiarren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

• Zahartze-indizeak 1996ko maiatzaren 1eaneta 2007ko urtarrilaren 1ean: 65 urte edo ge-hiago duten per tsonen por tzentajea, errolda-tutako biztanleria osoarekiko.

• Bizi-itxaropena jaiotzean, 1996an eta2005ean: urte bakoi tzean jaiotako per tsonak zenbat urte biziko diren, batez beste.

• Gainzahartze-indizeak 2007ko urtarrilaren1ean: 80 urte edo gehiago duten per tsonen por tzentajea erroldatutako 65 urte edo gehia-goko biztanleria osoarekiko.

• Ordezkatze-indizeak1996komaiatzaren1eaneta 2007ko urtarrilaren 1ean: 64 urtetik gorako per tsonen kopurua erroldatutako 20 urtetik beherako 100 per tsonako.

— Sexuaren araberako egitura:

• Feminitate-tasak1996komaiatzaren1eaneta2007ko urtarrilaren 1ean: emakumeen ko-purua erroldatutako 100 gizoneko.

• 20urtetikbeherakoenkohorteareneta64ur-tetik gorakoenaren feminitate-tasak 2007ko urtarrilaren 1ean: kohorte horietako bakoi-tzeko emakumeen kopurua kohorte bereko erroldatutako 100 gizoneko.

4


• Feminitate-tasak biztanleria espainiar etaa tzerritarraren baitan 2007ko urtarrilaren 1ean: emakume a tzerritar edota espainiarren ko-purua erroldatutako 100 gizon a tzerritar edo espainiarreko.

1. 20 urtetik beherako biztanleak

5

Espainian, oro har, eta autonomia-erkidegoetan, 20 urtetik beherako biztanleen kopurua behera doa, bai kopuru absolututan, bai ehunekotan ere (biztanleria osoarekiko) jaio tza-tasaren beherakadaren eraginez. Ugalkortasun-tasa murri tzak jaio tza-tasaren jai tsiera eragin du eta, nagusiki fenomeno demografiko ho-rien ondorioz, zahar tzen ari da lurralde horietako biz-tanleria, eta hori adin-egituran nabari tzen da. Izan ere, 1996tik 2007ra bitartean, estatuan erroldatutako 0 eta 19 urte bitarteko biztanleen kopuruak %7,2 egin du behera, eta beherakada hori are gehiago na-barmendu da Euskal Autonomia Erkidegoan (%17,3) —1. taula—. Beherakadarik handienak autonomia-erkidego hauetan gertatu dira: Asturiasko Prin tzerrian (%−29,2), Galizian (%−26,9), Gaztela eta Leonen (%−21,7), Extremaduran (%−17,8), Euskal Autono-mia Erkidegoan eta Kantabrian (%−17,3). 0 eta 19 urte bitarteko kohorteak, aldiz, gora egin du zazpi autonomia-erkidegotan: Balear Uharteak (%12,6), Mur tziako Eskualdea (%4,5), Katalunia (%3,1), Nafa-rroa (%2,9), Melilla (%2,7), Madrilgo Erkidegoa (%1,5) eta Errioxa (%1,6). Geografiari erreparatuz, bilakaera

maila txikienetako bat izan dugu zenbait urtetan (1990etik 1998ra bitartean kohorte ugalkorreko emakume bakoi tzeko seme-alaba bat baino gu-txiago izan da).

Orohar,1976tik2006rabitartean,autonomia-erki-dego guztietan behera egin du kohorte emankorre-ko emakumeen batez besteko seme-alaba ko-puruak, belaunaldi arteko ordezka tze-prozesua berma tzen duen indizearen azpitik (2,1 azpitik, ale-gia). Baina penin tsularen mendebaldean eta iparral-dean gertatu da beherakadarik handiena. Dena den, indize hori autonomia-erkidego guztietan jai tsi bada, zergatik hazi da 0 eta 19 urte bitarteko kohor-tea zazpi autonomia-erkidegotan? Hurrengo taulan —3. taula— erroldatutako 0 eta 19 urte bitarteko biztanle a tzerritarren 1996tik 2007ra bitarteko bi-lakaera ageri da. Ia autonomia-erkidego guztietako erroldetan gora egin du 0 eta 19 urte bitarteko a tzerritarren kopuruak (Ceutako Hiria izan da sal-buespen bakarra). Gainera, ikusten dugu sei auto-nomia-erkidegotan a tzerritarren gorakada hori han-

desberdinak ageri dira: 20 urtetik beherako biztan-leen beherakada nabarmenagoa izan da penin-tsularen mendebaldeko eta iparraldeko autonomia-erkidegoetan.

Zerkeragindudesberdintasungeograikohori?Orohar, 0 eta 19 urte bitarteko kohortearen bilakaera ugalkortasunaren eta migrazio-mugimenduen on-dorioa da. Ugalkortasunari dagokionez, 2. taulan ikus dezakegu mendebaldean eta iparraldean dau-den autonomia-erkidegoek dutela estatuko ugal-kortasun-indize sintetiko txikiena 1976tik1 2006ra bitartean. Adibidez: Asturiasko Prin tzerrian (0 eta 19 urte bitarteko kohortearen beherakadarik han-diena izan duen autonomia-erkidegoan, alegia) ugalkortasun-indize sintetikoak nabarmen egin du behera 1976tik 2006ra bitartean: kohorte emanko-rreko (15 eta 49 urte bitarteko) emakume bakoi-tzeko seme-alaba kopurua 2,39tik 0,98ra jai tsi da. Euskal Autonomia Erkidegoan ere ugalkortasunak nabarmen egin du behera 1976tik 2006ra bitartean: 2,83tik 1,23ra jai tsi da, eta munduko ugalkortasun-

1 1976ko datuak hartu ditugu oinarri, orduan jaio bai tziren 1996aren hasieran 19 urte zituztenak.

6


diagoa izan dela 0 eta 19 urte bitarteko espainiarren beherakada baino. Hain zuzen ere, Balear Uhartee-tan, Katalunian, Madrilgo Erkidegoan, Mur tziako Eskualdean, Nafarroako Foru Erkidegoan etaErrioxan.

Beraz, autonomia-erkidego horietan erroldatutako 20 urtetik beherako biztanleen kopuruak udalerri ba tzuetan bizi tzen jarritako immigrante a tzerritarren ekarpen demografikoaren ondorioz egin du gora. Gainerako autonomia-erkidegoetan, ordea, ekar-pen hori ez da hainbestekoa izan, ez behin tzat 0 eta 19 urte bitarteko erroldatutako espainiarren behe-rakada berdin tzeko adinakoa. Esate baterako, As-turiasko Prin tzerrian, 1996tik 2007ra bitartean, 0 eta 19 urte bitarteko a tzerritarren kopurua hazi egin zen (5.048 a tzerritar gehiago, udal-errolden arabe-ra) baina adin horretako espainiarren kopuruaren beherakada askoz ere nabarmenagoa izan zen (67.386 espainiar gu txiago). Gauza bera gertatu da Euskal Autonomia Erkidegoan ere: erroldatutako 20 urtetik beherako a tzerritarren kopurua hazi da (17.305 a tzerritar gehiago) baina ez da nahikoa izan kohorte bereko espainiarren beherakada oreka-tzeko (91.814 gu txiago).

Jarraian, infadoleszen tzia-indizeei erreparatuko die-gu; hau da, 20 urtetik beherako biztanleen ehune-koari, erroldatutako biztanleria osoarekiko. Lehenik eta behin esan behar dugu 1996tik 2007rako bi-lakaera negatiboa izan dela aztertutako lurralde guz-tietan: espainiar estatuan 4,4 puntu jai tsi da (%23,9tik %19,5era), eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 3,9 puntu (%20,6tik %16,7ra). Beherakada han-dienak Kanarietan (–6,9 puntu), Galizian (–6,1 puntu),

1. taula. Erroldatutako 0 eta 19 urte bitarteko biztanleriaren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

1996 2007 ∆ % 2007/1996

Andaluzia 2.032.404 1.802.301 −11,3

Aragoi 242.289 227.480 −6,1

Asturiasko Prin tzerria 213.238 150.900 −29,2

Balear Uharteak 184.006 207.197 12,6

Kanariak 443.147 419.627 −5,3

Kantabria 116.689 96.459 −17,3

Gaztela eta Leon 523.523 409.953 −21,7

Gaztela-Man txa 425.980 413.714 −2,9

Katalunia 1.341.190 1.382.203 3,1

Valen tziako Erkidegoa 975.644 958.482 −1,8

Extremadura 277.748 228.351 −17,8

Galizia 605.255 442.378 −26,9

Madrilgo Erkidegoa 1.164.350 1.181.751 1,5

Mur tziako Eskualdea 306.105 319.779 4,5

Nafarroako Foru Erkidegoa 112.953 116.227 2,9

Euskal Autonomia Erkidegoa 431.867 357.358 −17,3

Errioxa 55.613 56.523 1,6

Ceutako Hiria 21.286 20.837 −2,1

Melillako Hiria 19.656 20.189 2,7

Espainia 9.492.942 8.811.709 −7,2


7


2. taula. Ugalkortasun-indize sintetikoak 1976an, 1986an, 1996an eta 2006an

1976 1986 1996 2006

Andaluzia 3,16 1,91 1,33 1,51

Aragoi 2,40 1,36 1,05 1,32

Asturiasko Prin tzerria 2,39 1,26 0,82 0,98

Balear Uharteak 2,78 1,83 1,27 1,41

Kanariak 3,13 1,74 1,22 1,21

Kantabria 2,72 1,37 0,95 1,16

Gaztela eta Leon 2,37 1,40 0,96 1,11

Gaztela-Man txa 2,68 1,77 1,32 1,41

Katalunia 2,69 1,39 1,15 1,47


Extremadura 2,55 1,88 1,31 1,31

Galizia 2,43 1,36 0,94 1,03


Mur tziako Eskualdea 3,38 1,89 1,41 1,64

Nafarroako Foru Erkidegoa 2,62 1,36 1,15 1,44

Euskal Autonomia Erkidegoa 2,83 1,23 0,95 1,23

Errioxa 2,68 1,32 1,07 1,31

Ceutako Hiria – – 1,63 1,91

Melillako Hiria – – 1,95 2,19

Espainia 2,80 1,55 1,16 1,37

Iturria: Oinarrizko Adierazle Demografikoak, INE.

3. taula. Erroldatutako 0 eta 19 urte bitarteko biztanleria a tzerritar eta espainiarraren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

A tzerritarrak

1996

A tzerritarrak

2007

Diferen tzia

a tzerritarrak

2007 − 1996

(A)

Diferen tzia

espainiarrak

2007 – 1996

(B)

Diferen tzia

biztanleria

osoa

2007 − 1996

(A + B)

Andaluzia 13.737 97.430 83.693 −313.796 −230.103

Aragoi 1.300 27.176 25.876 −40.685 −14.809

Asturiasko Prin tzerria 918 5.966 5.048 −67.386 −62.338

Balear Uharteak 4.495 33.640 29.145 −5.954 23.191

Kanariak 7.752 39.427 31.675 −55.195 −23.520

Kantabria 430 5.232 4.802 −25.032 −20.230

Gaztela eta Leon 2.001 26.123 24.122 −137.692 −113.570

Gaztela-Man txa 22.055 35.558 13.503 −25.769 −12.266

Katalunia 22.055 203.254 181.199 −140.186 41.013

Valen tziako Erkidegoa 10.314 129.453 119.139 −136.301 −17.162

Extremadura 869 6.801 5.932 −55.329 −49.397

Galizia 3.826 14.743 10.917 −173.794 −162.877

Madrilgo Erkidegoa 19.053 167.240 148.187 −130.786 17.401

Mur tziako Eskualdea 1.205 40.667 39.462 −25.788 13.674

Nafarroako Foru Erkidegoa 614 12.712 12.098 −8.824 3.274

Euskal Autonomia Erkidegoa 2.393 19.698 17.305 −91.814 −74.509

Errioxa 455 8.423 7.968 −7.058 910

Ceutako Hiria 868 439 −429 −20 −449

Melillako Hiria 935 1.109 174 359 533

Espainia 96.975 875.091 778.116 −1.459.349 −681.233


8


Andaluzian (–5,7 puntu) eta Asturiasko Prin tzerrian (–5,6 puntu) izan dira. Jaio tza-tasek eta ugalkorta-sun-indizeek behera egin dute eta balio baxuak izan dituzte, eta immigrante a tzerritarren ekarpen demo-grafikoa ez da nahikoa izan beherakada hori berdin-tzeko. Bi arrazoi horiek eragin dute, zuzenean eta zeharka, 0 eta 19 urte bitarteko kohortea txikiagoa izatea autonomia-erkidegoetako demografia-pirami-deetan —ikus 4. taula eta 1. grafikoa—.

2007ko urtarrilean, 0 eta 19 urte bitarteko kohor-teak biztanleria osoaren ehunekorik handienak Me-lillan (%29,1) eta Ceutan (%27,2), eta haien ondoren Mur tziako Eskualdean (%23,0), Andaluzian (%22,4), Extremaduran (%20,9), Gaztela-Man txan (%20,9), Kanarietan (%20,7) eta Balear Uharteetan (%20,1) izan zituen. Penin tsulako hegoaldean eta penin-tsulatik kanpo dauden autonomia-erkidegoak dira, hain zuzen. Aldiz, penin tsulako iparraldeko autono-mia-erkidegoetan infadoleszen tzia-indize txikienak daude: Asturiasko Prin tzerrian (%14,0), Galizian (%16,0), Gaztela eta Leonen (%16,2), Euskal Auto-nomia Erkidegoan (%16,7) eta Kantabrian (%16,8). Penin tsulako iparraldeko autonomia-erkidego ho-rietako demografiak nabarmen zahar tzen ari diren erakusgarri da hori.

4. taula. Infadoleszen tzia-indizeak (0 eta 19 urte bitarteko biztanleen ehunekoa, erroldatutako biztanleria osoarekiko) 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

1996 2007 Diferentzia 2007 – 1996

Andaluzia 28,1 22,4 −5,7

Aragoi 20,4 17,5 −2,9


Balear Uharteak 24,2 20,1 −4,1

Kanariak 27,6 20,7 −6,9

Kantabria 22,1 16,8 −5,3

Gaztela eta Leon 20,9 16,2 −4,7

Gaztela-Man txa 24,9 20,9 −4,0

Katalunia 22,0 19,2 −2,8

Valen tziako Erkidegoa 24,3 19,6 −4,7

Extremadura 26,0 20,9 −5,1

Galizia 22,1 16,0 −6,1

Madrilgo Erkidegoa 23,2 19,4 −3,8

Mur tziako Eskualdea 27,9 23,0 −4,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 21,7 19,2 −2,5


Errioxa 21,0 18,3 −2,7


Melillako Hiria 33,0 29,1 −3,9

Espainia 23,9 19,5 −4,4


9


1. grafikoa. Infadoleszentzia-indizea 1996ko maiatzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

2. 64 urtetik gorako biztanleak

10

tu zen landako autonomia-erkidegoetan, eta geroa-go hedatu da autonomia-erkidego hiritarragoetara, jaio tza-tasak eta ugalkortasun-indizeak etengabe behera egin dutenean. Gainera, bizi tza luzatu da herio tza-tasa nabarmen murriztu delako, eta fakto-re demografi ko horrek ere eragina izan du zahar tze-prozesuan, geroago ikusiko dugunez.

Zahar tze-prozesua areago tzen al dute a tzerritik etorritako biztanleek? Hurrengo taulan —6. tau-la—1996 eta 2007 artean erroldatutako 65 urte edo gehiagoko a tzerritarren bilakaera ageri da, datu ab-solututan. Taula horretan argi eta garbi ikusten da bilakaera desberdina izan dela lurralde bakoi tzean. Nafarroan eta Ceutako udal-erroldetan soilik jai tsi da adin horretako biztanle a tzerritarren kopurua. Espainian, oro har, kohorte horretako a tzerritarren kopurua nabarmen handitu da, eta gorakada horri 64 urtetik gorako biztanleria osoaren hazkundearen %11,8 zor zaio. Lurraldeei erreparatuz, 64 urtetik gorako a tzerritarrek zahar tze-prozesuari egindako ekarpena estatuko ehunekoa baino handiagoa izan

Eskualdean (%28,8) eta Madrilgo Erkidegoan (%27,3) izan dira. Aldiz, gorakadarik txikienak Ara-goin (%9,6), Asturiasko Prin tzerrian (%11,1), Gazte-la eta Leonen (%11,3), Gaztela-Man txan (%13,4), Extremaduran (%14,3) eta Kantabrian (%14,7) izan dira.

Orohar,65urteedogehiagodutenenkohorteage-hiago hazi da autonomia-erkidego hiritar eta popu-latuenetan, eta hain hiritarrak eta populatuak ez di-ren autonomia-erkidegoetan, berriz, adin-talde horren hazkundea ez da hain nabarmena. Izan ere, lurralde horietan, adin-taldeen egitura jada zahartu-ta zegoen 1996an, batez ere jende askok alde egin zuelako aurreko hamarkadetan, nekazari tza u tzita. Horrenbestez, autonomia-erkidego horietako adin aktiboetako kohorteak txikiagoak zirenez, 64 urte edo gehiago dutenen kohortera pasatu direnak ez dira hainbeste izan. Aldiz, nekazari tza u tzitako jende tza hori hartu zuten autonomia-erkidegoetan nabarmen hazi ziren gazteen eta helduen taldeak. Horrenbestez, zahar tze-prozesua lehenago gauza-

64 urtetik gorako biztanleriaren bilakaera eta zahar-tze-indizea fun tsezko adierazleak dira jakiteko zenbaterainokoa den demografi aren zahar tze-prozesua eta nolako eragina duen biztanleria jakin baten adin-taldeen egituran. Inmaculada Santos demografoaren defi nizioari jarraiki, zahar tze demo-

grafi koa da «populazioaren adin-egituraren pixka-nakako aldaketa, adin handieneko taldeen goraka-da eta adin txikieneko taldeen beherakada dakarrena, edo, beste modu batera esanda, 65 urte edo gehiago dutenen propor tzioa gero eta handiagoa izatea biztanleria osoarekiko»2. Defi nizio kon tzeptual hori eman ostean, has gaitezen 64 ur-tetik gorakoen kohortearen bilakaera ezagu tzen.

64 urtetik gorakoen kohorteak nabarmen egin du gora 1996tik 2007ra bitartean —ikus 5. taula—. Es-painiar estatuan izandako gorakada nahiko nabar-mena da (%21,5), eta Euskal Autonomia Erkide-goan zer txobait handiagoa (%23,3). Hazkunde erlatibo handienak Kanarietan (%50,7), Melillan (%30,7), Valen tziako Erkidegoan (%29,4), Mur tziako

2 Inmaculada Santos del Campo: «Envejecimiento demográfi co: diferencias por género», REIS (Madril), 73 (1996), 178. or.

11


da honako autonomia-erkidego hauetan: Balear Uharteetan (65 urte eta gehiagoko biztanleria osoaren igoeraren %34,8), Valen tziako Erkidegoan (%30,4), Kanarietan (%23,6), Melillan (%15,4), Mur-tziako Eskualdean (%14,9) eta Andaluzian (%12,7). Aldiz, 65 urte edo gehiagoko kohortearen hazkun-dean oso gu txi eragin dute a tzerritarrek autonomia-erkidego hauetan: Extremaduran (%2,1), Galizian (%2,2), Asturiasko Prin tzerrian (%2,4), Gaztela eta Leonen (%2,4), Euskal Autonomia Erkidegoan (%2,4), Kantabrian (%3,1), Gaztela-Man txan (%3,2), Errioxan (%3,4), Aragoin (%5,6) eta Madrilgo Erki-degoan (%5,6). Bigarren mul tzo horri erreparatuz, argi eta garbi ikusten da oro har —adina ain tzat hartu gabe— biztanle a tzerritar gu txi erroldatuta di-tuzten autonomia-erkidegoak daudela mul tzo ho-rretan3, baina badira, baita ere, erroldatutako biz-tanleen artean a tzerritarren ehuneko aipagarria duten autonomia-erkidegoak: Madrilgo Erkidegoa (%14,2), Errioxa (%11,9) eta Aragoi (%9,6). Datu horiek adierazten digute immigrante a tzerritarren fluxuen banaketa geografikoa desberdina dela, adi-naren eta jardueraren arabera:

— Balear Uharteetan, Valen tziako Erkidegoan, Ka-narietan, Mur tziako Erkidegoan eta Andaluzian 64 urtetik gorako a tzerritar gehiago dago erroldatuta. Izan ere, autonomia-erkidego horietako kostal-dean eta inguruko herrietan hainbat urbanizazio egin da, beste estatu ba tzuetako erretirodunei (batez ere Europar Batasunekoei) e txebizi tzak

5. taula. Erroldatutako 64 urtetik gorako biztanleriaren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

1996 2007 ∆ % 2007/1996

Andaluzia 951.160 1.179.308 24,0

Aragoi 238.533 261.415 9,6

Asturiasko Prin tzerria 211.960 235.518 11,1

Balear Uharteak 112.791 141.054 25,1

Kanariak 167.189 251.953 50,7

Kantabria 92.726 106.383 14,7

Gaztela eta Leon 511.333 569.338 11,3

Gaztela-Man txa 318.714 361.501 13,4

Katalunia 989.233 1.183.628 19,7

Valen tziako Erkidegoa 613.632 793.917 29,4

Extremadura 181.186 207.018 14,3

Galizia 501.812 598.283 19,2

Madrilgo Erkidegoa 687.869 875.550 27,3



Euskal Autonomia Erkidegoa 321.958 397.132 23,3

Errioxa 47.436 56.713 19,6

Ceutako Hiria 7.085 8.572 21,0


Espainia 6.196.499 7.531.826 21,5


3 A tzerritarren ehunekoa 2007ko urtarrilean erroldatuta zegoen biztanleria osoarekiko: %2,7 Extremaduran, %2,9 Galizian, %3,1 Asturiasko Prin-tzerrian, %4,6 Euskal Autonomia Erkidegoan, eta %4,7 Kantabrian eta Gaztela eta Leonen.

12


eskain tzeko. Horrenbestez, autonomia-erkidego horietan immigrante a tzerritarrek 1996tik 2007ra bitartean gauzatu den zahar tze-prozesua areago-tu egin dute.

— Extremaduran, Galizian, Asturiasko Prin tzerrian, Gaztela eta Leonen, Euskal Autonomia Erkide-goan, Kantabrian, Errioxan, Aragoin eta Madrilgo Erkidegoan, berriz, immigrante a tzerritarrek ez dute ia 1996tik 2007ra bitarteko zahar tze-prozesuan eragin, batez ere ekonomikoki akti-boak diren kohorteetako etorkinak iri tsi baitira autonomia-erkidego horietara.

Azken hamarkadetako joera demografikoan nabarmen tzekoa izan da ugalkortasun-indizearen eta jaio tza-tasen beherakada handia eta bizi-i txa-ropenaren luzapena, herio tza-tasa murriztu baita. Joera demografiko hori ohikoa da lehen tran tsizio demografikoaren hirugarren fasean, eta bere ondo-rioa da populazioa gero eta zaharragoa dela, eta per tsona adinduen propor tzioa gero eta handiagoa dela biztanleria osoan. Adin-egituraren zahar tze-prozesua argi eta garbi ikusten da zahar tze-indizeen gorakadan (hau da, 64 urtetik gorako per tsonek erroldatutako biztanleria osoarekiko osa tzen duten ehunekoa). 1996tik 2007ra bitartean indize horrek gora egin zuen Espainian (1,1 puntu), bai eta 14 autonomia-erkidegotan ere. Balear Uharteetan soilik egin du behera (–1,1) eta beste autonomia-erkidego ba tzuetan eu tsi egin diote aurreko por-tzentajeari: Gaztela-Man txa (–0,3), Aragoi (–0,1), Katalunia (0,2) eta Mur tziako Eskualdea (0,2). Go-rakadak, berriz, oso nabarmenak izan dira Galizian (3,3) eta Euskal Autonomia Erkidegoan (3,2).

6. taula. Erroldatutako 64 urtetik gorako biztanleria a tzerritar eta espainiarraren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

A tzerritarrak

1996

A tzerritarrak

2007

Diferen tzia

a tzerritarrak

2007 − 1996

(A)

Diferen tzia

espainiarrak

2007 – 1996

(B)

Diferen tzia

biztanleria

osoa

2007 − 1996

(A + B)

A tzerriko

biztanleen

eragina

biztanleriaren

zahar tze-

prozesuan

Andaluzia 14.963 43.870 28.907 199.241 228.148 12,7

Aragoi 353 1.641 1.288 21.594 22.882 5,6

Asturiasko Prin tzerria 485 1.057 572 22.986 23.558 2,4

Balear Uharteak 4.384 14.207 9.823 18.440 28.263 34,8

Kanariak 4.549 24.583 20.034 64.730 84.764 23,6

Kantabria 211 629 418 13.239 13.657 3,1

Gaztela eta Leon 641 2.015 1.374 56.631 58.005 2,4

Gaztela-Man txa 298 1.675 1.377 41.410 42.787 3,2

Katalunia 6.001 23.727 17.726 176.669 194.395 9,1

Valen tziako Erkidegoa 23.795 78.620 54.825 125.460 180.285 30,4

Extremadura 444 982 538 25.294 25.832 2,1

Galizia 1.633 3.736 2.103 94.368 96.471 2,2

Madrilgo Erkidegoa 5.087 15.586 10.499 177.182 187.681 5,6

Mur tziako Eskualdea 430 6.786 6.356 36.393 42.749 14,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 1.076 822 −254 18.425 18.171 −1,4

Euskal Autonomia Erkidegoa 94 1.924 1.830 73.344 75.174 2,4

Errioxa 94 409 315 8.962 9.277 3,4

Ceutako Hiria 290 210 −80 1.567 1.487 −5,4

Melillako Hiria 96 364 268 1.470 1.738 15,4

Espainia 64.924 222.843 157.919 1.177.408 1.335.327 11,8


13


2007ko hasierako zahar tze-indizeei erreparatuz, 65 urte edo gehiago duten per tsonen propor tzioa %16,7koa da estatuan. Euskal Autonomia Erkide-goko indizea zazpigarren lekuan ageri da (%18,5); aurretik daude Gaztela eta Leon (%22,5), Asturiasko Prin tzerria (%21,9), Galizia (%21,6), Aragoi (%20,2), Extremadura (%19,0) eta Kantabria (%18,6). Beste muturrean gu txiago zahartutako autonomia-erkidegoak daude: Melilla (%10,6), Ceuta (%11,2), Kanariak (%12,4), Balear Uharteak (%13,7), Mur-tziako Eskualdea (%13,8), Madrilgo Erkidegoa (%14,4) eta Andaluzia (%14,6). Labur esanda: zahar-tze-prozesua azkarragoa da penin tsulako iparraldean eta mendebaldean —ikus 7. taula eta 2. grafikoa—.

Estu-estu lotutako bi fenomeno demografikoren inte-rakzioaren ondorioz gerta tzen da zahar tze-prozesua: herio tza-tasa txiki tzearen eta bizi-itxaropena luza-tzearen ondorioz, hain zuzen. Hurrengo taulak —8. taula— bizi-i txaropena erakusten du jaio tzean, 1996an eta 2005ean. Adierazle horrek nabarmen egin du gora estatuan (2,1 urte gehiago). Autonomia-erkidego guztietan luzatu da bizi-i txa ropena, baina honako hauek nabarmenduko ditugu bertan estatuko batez bestekoa baino gehiago luzatu delako: Balear Uharteak (3,1 urte), Euskal Autonomia Erkidegoa (2,7 urte), Galizia (2,6 urte), Kantabria (2,5 urte), Madrilgo Erkidegoa (2,5 urte), Asturiasko Prin tzerria (2,4 urte), Errioxa (2,3 urte) eta Nafarroa (2,2 urte). Zein autono-mia-erkidegotako per tsonek dute bizi-i txaropen lu-zeena jaio tzen direnean? 2005ean, Nafarroakoek (81,5 urte), Madrilgo Erkidegokoek (81,4 urte), Errioxakoek (81,2 urte) eta Gaztela eta Leongoek (81,3 urte). Gainera, estatuko batez bestekoa (80,2 urte) gaindi tzen dute honako autonomia-erkidego

7. taula. Zahar tze-indizeak (64 urtetik gorako biztanleen ehunekoa, erroldatutako biztanleria osoarekiko) 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

1996 2007 Diferentzia 2007 − 1996

Andaluzia 13,1 14,6 1,5

Aragoi 20,1 20,2 0,1



Kanariak 10,4 12,4 2,0

Kantabria 17,6 18,6 1,0



Katalunia 16,2 16,4 0,2



Galizia 18,3 21,6 3,3



Nafarroako Foru Komunitatea 16,8 17,4 0,6


Errioxa 17,9 18,4 0,5



Espainia 15,6 16,7 1,1


14


Dena dela, aipa tzekoa da penin tsulako iparraldeko, erdialdeko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan bizi-i txa ropena zer txobait luzeagoa dela.

8. taula. Bizi-i txaropena jaio tza-unean, 1996ko maia tzaren 1ean eta 2005eko urtarrilaren 1ean

1996 2005 Diferentzia 2005 − 1996

Andaluzia 77,08 78,83 1,75

Aragoi 78,89 80,50 1,61



Kanariak 77,31 79,16 1,85

Kantabria 78,39 80,85 2,46



Katalunia 78,35 80,50 2,15


Extremadura 77,99 79,68 1,69

Galizia 77,84 80,44 2,60





Errioxa 78,91 81,18 2,27

Ceutako Hiria – 78,62 –

Melillako Hiria – 79,32 –

Espainia 78,11 80,23 2,12


hauek: Kantabria (80,8 urte), Gaztela-Man txa (80,8 urte), Euskal Autonomia Erkidegoa (80,7 urte), Aragoi (80,5 urte), Katalunia (80,5 urte) eta Galizia (80,4 urte).

2. grafikoa. Zahartze-indizeak 1996ko maiatzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

15


Ondoren,2007kogainzahartze-indizeakaztertukodi-tugu (80 urte edo gehiago duten per tsonen ehunekoa, 65 urte edo gehiagoko biztanleria osoarekiko). Espai-nian, delako laugarren adin horretan daude erroldatu-tako 64 urtetik gorako per tsonen %27,2; Euskal Auto-nomia Erkidegoko propor tzioa ere an tzekoa da, baina zer txobait txikiagoa: %26,8 —ikus 9. taula—. Gainzahar tze-indizerik handienak autonomia-erkidego hauetan ageri dira: Gaztela eta Leonen (%31,6), Ara-goin (%30,6), Nafarroan (%30,5), Errioxan (%30,4), Kantabrian (%30,0), eta Asturiasko Prin tzerrian (%30,0). Geografiari erreparatuz, penin tsulako iparral-dean dauden autonomia-erkidegoek dituzte gainzahar tze-indizerik handienak. Datu horrek adie-razten digu lurralde horietako per tsona adinduek bizi-i txaropen luzeagoa dutela eta laugarren adinera iriste-ko aukera gehiago. Beraz, demografia-piramide guztian eragina duen zahar tze-prozesuaz gain (65 urte edo gehiagoko per tsonen ehunekoaren goraka-daz gain, alegia), adinduen zahar tze-prozesua ere na-bari da Espainian, batez ere iparraldeko autonomia-erkidegoetan. Datu horrek adierazten digu hirugarren adinekoen bizi tza gero eta luzeagoa dela4. Gainera, kontuan hartu behar da 80 urte edo gehiago duten per tsona gehienak emakumeak direla. Izan ere, gizo-nen herio tza-tasa handiagoa da emakumeena baino, eta, ondorioz, zahar tzarora iristen diren gizonen ko-purua askoz ere txikiagoa da emakumeena baino5.

Orain, demograia-piramidearen bi poloetako ko-horteen arteko erlazioa aztertuko dugu, jakiteko 65

9. taula. Gainzahar tze-indizeak 2007ko urtarrilaren 1ean (erroldatutako 80 urte edo gehiagoko per tsonen ehunekoa, 65 urte edo gehiagoko biztanleria osoarekiko)

80 urte edo gehiago > 64 urte Indizea

Andaluzia 284.738 1.179.308 24,1

Aragoi 80.014 261.415 30,6

Asturiasko Prin tzerria 70.550 235.518 30,0

Balear Uharteak 37.825 141.054 26,8

Kanariak 54.569 251.953 21,7

Kantabria 31.910 106.383 30,0

Gaztela eta Leon 180.174 569.338 31,6

Gaztela-Man txa 105.414 361.501 29,2

Katalunia 333.310 1.183.628 28,2

Valen tziako Erkidegoa 198.845 793.917 25,0

Extremadura 56.497 207.018 27,3

Galizia 172.125 598.283 28,8

Madrilgo Erkidegoa 234.221 875.550 26,8



Euskal Autonomia Erkidegoa 106.568 397.132 26,8

Errioxa 17.248 56.713 30,4

Ceutako Hiria 1.769 8.572 20,6


Espainia 2.046.554 7.531.826 27,2


4 Pedro Sánchez Vera: «Tercera y cuarta edad en España desde la pers-pectiva de los hogares», REIS (Madril), 73 (1996), 65. or.5 Inmaculada Santos del Campo: «Envejecimiento demográfico: diferen-cias por género», REIS (Madril), 73 (1996), 182. or.

16


urte edo gehiagoko zenbat per tsona dauden 20 ur-tetik beherako 100 pertsonako. Ordezkatze-indizeak gora egin du aztertutako autonomia-erki-dego guztietan, ugalkortasun-indize apala eta per tsona adinduen bizi-i txaropenaren luzapena di-rela bide. 1996tik 2007ra bitartean 65 urte edo ge-hiagokoen kohortea handitu egin da, eta 20 urtetik beherakoen kohortea, berriz, txikitu.

Estatu espainiarrean ordezka tze-indizea 20,2 puntu handitu da. Oso gorakada nabarmenak izan diraautonomia-erkidego ba tzuetan: 56,7 puntu Astu-riasko Prin tzerrian, 52,3 puntu Galizian, 41,2 puntu Gaztela eta Leonen, eta 36,5 puntu Euskal Autono-mia Erkidegoan —ikus 10. taula eta 3. grafikoa—. 2007ko hasierako datuen arabera, 64 urtetik go-rako 85,5 per tsona dago Espainian 20 urtetik behe-rako 100 per tsonako; baina sei autonomia-erkide-gotan adinduen kohortea jada handiagoa da haur eta nerabeena baino: Asturiasko Prin tzerrian (65 urte edo gehiagoko 156,1 per tsona 0 eta 19 urte bitarteko 100 per tsonako), Gaztela eta Leonen (138,9), Galizian (135,2), Aragoin (114,9), Euskal Autonomia Erkidegoan (111,1) eta Kantabrian (110,3). Laburbilduz, adierazle horrek argi eta garbi azal tzen digu zahar tze-prozesuaren bilakaera auto-nomia-erkidego bakoi tzean. Hain zuzen ere, penin-tsulako iparraldean zahar tze-prozesua oso aurrera-tuta dago; aldiz, penin tsulatik kanpoko lurralde autonomikoetan eta penin tsulako hegoaldean 20 urtetik beherakoak gehiago dira 64 urtetik gorakoak baino: Melillan (36,6), Ceutan (41,1), Mur tzian (59,9), Kanarietan (60,0), Andaluzian (65,4) eta Balear Uharteetan (68,1).

10. taula. Ordezka tze-indizeak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean (64 urtetik gorako per tsonen kopurua, 20 urtetik beherako 100 per tsonako)

1996 2007 Diferentzia 2007 – 1996

Andaluzia 46,8 65,4 18,6

Aragoi 98,4 114,9 16,5



Kanariak 37,7 60,0 22,3

Kantabria 79,5 110,3 30,8



Katalunia 73,8 85,6 11,8



Galizia 82,9 135,2 52,3





Errioxa 85,3 100,3 15,0



Espainia 65,3 85,5 20,2


17


3. grafikoa. Ordezkatze-indizeak 1996ko maiatzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

3. Sexuaren araberako egitura

18

meak nagusi dira. Gizonen herio tza-tasa handiagoa denez, laugarren adinekoak (80 urte edo gehiago dutenak) emakumeak izan ohi dira batez ere6.

Lehen aipatu dugu feminitate-tasak behera egin duela 1996tik 2007ra bitartean ia autonomia-erkide-go guztietan. Zer faktorek eragiten du beherakada horretan? A tzerritarren etorrera sexuen arteko oreka kuantitatiboa lor tzeko lagungarria izan dela irizten diogu. Izan ere, feminizazioa gero eta nabarmena-goa zen, zahar tze-prozesuaren eta emakumeen bizi tza luzeagoaren ondorioz. Ildo horri jarraiki, 2007ko erroldako datuei erreparatuz, immigrante a tzerritarren feminitate-tasak 100 baino dezente txikiagoak dira 14 autonomia-erkidegotan, gizonen kopurua askoz ere handiagoa baita emakumeena baino, eta horrek Espainiako populazio feminizatua-ren sexu-egitura oreka tzeari lagundu dio —ikus 13. taula—. Esate baterako, Euskal Autonomia Erkide-goan, espainiar nazionalitatea duten biztanleen fe-minitate-tasa 105ekoa da, baina biztanle a tzerritarren artean 97,8 emakume dago 100 gizoneko. An tzeko joera nabari da beste autonomia-erkidego ba tzuetan ere —Andaluzian, Aragoin, Balear Uharteetan, Ka-narietan, Gaztela eta Leonen, Gaztela-Man txan, Ka-talunian, Valen tziako Erkidegoan, Extremaduran, Madrilgo Erkidegoan, Mur tziako Eskualdean, Nafa-

Erkidegoan (104,6), Kantabrian (104,4) eta Gaz-tela eta Leonen (102,2).

— Sexu-egitura maskulinizatua: Ceutan (96,9 emakume 100 gizoneko), Melillan (97,2), Errioxan (98,3), Mur tziako Eskualdean (97,1) eta Gaztela-Man txan (98,6).

Sexu-egitura feminizatua duten autonomia-erkide-goetan zahar tze-prozesu larriagoa nabari da (Astu-riasko Prin tzerrian, Galizian, Euskal Autonomia Erki-degoan, Kantabrian, eta Gaztela eta Leonen). Autonomia-erkidego horietan, hain zuzen ere, emakume gehiago dago erroldatuta, emakumeen bizi-i txaropena luzeagoa baita.

Hurrengo taulan —12. taula— argi eta garbi ikusten da feminitate-tasak gora egiten duela adinaren ara-bera. 0 eta 19 urte bitarteko kohortean feminitate-tasak 100 baino txikiagoak izan ohi dira, gizonezko gehiago jaio tzen baita emakumeak baino (oro har, bizirik jaiotako 100 per tsonatik 48 emakumeak dira eta, 52, gizonak). 65 urte edo gehiagokoen kohor-tean, ordea, emakumeak askoz ere gehiago dira gizonak baino, emakumeen bizi tza luzeagoa baita. Horrenbestez, Espainiako eta autonomia-erkide-goetako demografi a-piramideen goialdean emaku-

Sexuen araberako egitura ezagu tzearren, feminita-te-tasak aztertuko ditugu. Feminitate-tasak atera-tzeko, emakumeen kopurua gizonen kopuruaz zati-tu behar da. 1996tik 2007ra bitartean, tasa hori txikiagotu egin da lurralde guztietan, bi autonomia-erkidegotan izan ezik: Asturiasko Prin tzerrian eta Euskal Autonomia Erkidegoan (0,6 eta 0,3 puntu, hurrenez hurren). Dena dela, bi lurralde horietan go-rakada txikia izan da. Estatuan, oro har, feminitate-tasak2,2puntuegindubehera.Osonabarmenakizan dira beherakadak Mur tzian (–5,7 puntu), Ceu-tan (–4,1 puntu), Balear Uharteetan (–4,3 puntu), Melillan (–3,8 puntu) eta Errioxan (–3,7 puntu). La-bur esanda, feminitate-tasaren beherakada oroko-rrak adierazten digu sexuen arteko oreka kuantitati-boa berreskura tzen ari dela —ikus 11. taula eta 4. grafi koa—.

2007ko urtarrileko datuen arabera, Espainiako fe-minitate-tasa 102,3 emakumekoa da 100 gizoneko. Autonomia-erkidegoei erreparatuz gero, honako desberdintasun hauek nabarmen tzen dira:

— Sexu-egitura feminizatua: Asturiasko Prin tzerrian (108,6 emakume 100 gizoneko), Galizian (107,3), Madrilgo Erkidegoan (106,6), Euskal Autonomia

6 Inmaculada Santos del Campo: «Envejecimiento demográfi co: diferencias por género», REIS (Madril), 73 (1996), 181. or.

19


11. taula. Feminitate-tasak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean (erroldatutako emakumeen kopurua 100 gizoneko)

1996 2007 Diferentzia 2007 − 1996

Andaluzia 103,3 101,5 −1,8

Aragoi 103,2 100,4 −2,8



Kanariak 101,5 99,5 −2,0

Kantabria 105,3 104,4 −0,9



Katalunia 104,9 101,5 −3,4


Extremadura 101,7 101,2 −0,5

Galizia 107,7 107,3 −0,4





Errioxa 102,0 98,3 −3,7



Espainia 104,5 102,3 −2,2


4. grafikoa. Feminitate-tasak 1996ko maiatzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

20


rroan eta Errioxan— eta estatuan, oro har. Hortaz, lurralde horietan guztietan immigrante a tzerritarren sexu-egitura maskulinizatua lagungarria da espainiar nazionalitateko biztanleen artean nabari den femini-zazio-joera —zahar tze-prozesuaren ondoriozkoa— oreka tzeko.

Hala ere, autonomia-erkidego ba tzuetan erroldatu-tako immigrante a tzerritarren feminitate-tasa 100 baino handiagoa da, haietara etorritako emaku-meak gehiago baitira gizonak baino. Hala gertatu da, hain zuzen, Asturiasko Prin tzerrian (114,8 emakume 100 gizoneko), Kantabrian (102,3), Gali-zian (105,5), Ceutan (105,3) eta Melillan (109,9). Kantauri aldeko autonomia-erkidegoetan —demo-grafia-piramideen egiturek erakusten dute popula-zioa zahartuta dagoela— immigrante a tzerritarren fluxuak sendotu egin dute espainiar biztanleen adin-egituren feminizazio-joera, zahar tze-prozesuaren eta emakumeen bizi-i txaropen luzeagoaren ondo-rioz gertatua. Prozesua bestelakoa da Ceutan eta Melillan: demografia-piramideek egitura gaztea erakusten dute, eta espainiar biztanleen feminitate-tasak 100 baino txikiagoak dira (gizon gehiago dago emakumeak baino). Bi hiri horietan immigrante a tzerritarren feminitate-tasa handia lagungarria da bertakoen sexu-egitura maskulinizatua oreka tzeko.

12. taula. Feminitate-tasak 20 urtetik beherakoen eta 64 urtetik gorakoen kohorteetan 2007ko urtarrilaren 1ean

20 urtetik beherakoak 64 urtetik gorakoak


Aragoi 94,7 131,1



Kanariak 95,8 125,9

Kantabria 93,8 141,3






Galizia 94,2 141,5





Errioxa 95,3 130,9

Ceutako Hiria 97,0 132,2

Melillako Hiria 92,7 140,7

Espainia 94,5 136,1


21


13. taula. Biztanle espainiar eta a tzerritarren feminitate-tasak 2007ko urtarrilaren 1ean

Feminitate-tasa

(biztanle espainiarrak)

Feminitate-tasa

(biztanle a tzerritarrak)

Diferen tzia

FT (esp.) – FT (a tzer.)

Andaluzia 102,7 86,7 16,0

Aragoi 102,7 81,1 21,6



Kanariak 100,2 94,5 5,7

Kantabria 104,5 102,3 2,2



Katalunia 104,7 83,1 21,6



Galizia 107,4 105,5 1,9





Errioxa 101,8 76,1 25,7



Espainia 104,0 88,7 15,3


5. grafikoa. Biztanleria espainiarraren eta atzerritarraren feminitate-tasak 2007ko urtarrilaren

1ean

4. Ondorioak

22

— 1996tik 2007ra bitartean, erroldatutako 20 urtetik beherako biztanleen kopurua %17,3 jai tsi da Eus-kal Autonomia Erkidegoan. Estatuan, berriz, be-herakada ez da hain nabarmena izan: %–7,2. Autonomia-erkidegoei erreparatuz, kohorteak na-barmen egin du behera penin tsulako mendebal-dean eta iparraldean (%15,0 baino gehiagoko beherakadak). Beste autonomia-erkidego ba-tzuetan, aldiz, gora egin du: Balear Uharteetan (%12,6), Mur tziako Eskualdean (%4,5), Katalu-nian (%3,1), Nafarroan (%2,9), Melillan (%2,7), Madrilgo Erkidegoan (%1,5) eta Errioxan (%1,6). Ugalkortasun-indizeen arteko aldeek eta, batez ere, immigrante a tzerritarrek eragin dituzte lurral-de-desberdintasun horiek: penin tsulako iparral-deko eta mendebaldeko autonomia-erkidegoek dituzte ugalkortasun-indize sintetiko txikienak (ko-horte emankorreko emakumeen batez besteko seme-alaba kopururik txikienak, alegia). Gainera, 0 eta 19 urte bitarteko a tzerritar gu txiago iri tsi da lurralde horietara, eta haien kopurua ez da na-hikoa izan adin-tarte horretako espainiarren ko-horteak izandako beherakada oreka tzeko7.

— 2007ko urtarrilean infadoleszen tzia-indizea (20 urtetik beherakoen propor tzioa erroldatutako

biztanleria osoarekiko) oso desberdina da auto-nomia-erkidego ba tzuetatik besteetara; eta tar-te handia dago: Asturiasko Prin tzerriak du indi-ze txikiena (%14,0), eta Melillak handiena (%29,1). Dena dela, penin tsulako iparraldean dauden autonomia-erkidegoetan txikiagoak dira infadoleszen tzia-indizeak: Asturiasko Prin-tzerrian %14,0, Galizian %16,0, Gaztela eta Leonen %16,2, Euskal Autonomia Erkidegoan %16,7, eta Kantabrian %16,8. Aldiz, penin-tsularen hegoaldean eta penin tsulatik kanpo dauden autonomia-erkidegoetan handiagoak dira indizeak.

— 65 urte edo gehiagokoen kohorteak gora egin du autonomia-erkidego guztietan; espainiar es-tatuan %21,5 handitu da batez beste, eta Euskal Autonomia Erkidegoan gehixeago: %23,3. Haz-kunde handienak Kanarietan (%50,7), Melillan (%30,7), Valen tziako Erkidegoan (%29,4), Mur-tziako Eskualdean (%28,8) eta Madrilgo Erkide-goan (%27,3) gertatu dira.

— Adin-taldeen egiturak zahar tze-prozesuari ja-rraitu dio 1996tik 2007ra bitartean. Hala ere, autonomia-erkidego gehienetan prozesu hori

arindu egin da immigrante a tzerritarren eragi-nez, lan bila edota arrazoi ekonomikoak direla eta etorritako a tzerritarrek neurri batean gaztetu baitu. Immigrante a tzerritarrak desberdin bana-tu dira autonomia-erkidegoetan, adinaren eta jarduera-egoeraren arabera. Horren ondorioz, eragin desberdinak nabaritu dira autonomia-er-kidegoetako demografi a-piramideetan: immi-grante a tzerritarren eraginez piramide ba tzuk gaztetu egin dira eta, beste ba tzuk, zahartu. Hain zuzen ere, Balear Uharteetan, Valen tziako Erkidegoan, Kanarietan, Mur tziako Eskualdean eta Andaluzian zahar tze-prozesua areagotu egin dute immigrante a tzerritarrek, 64 urtetik gorako a tzerritar asko erabaki tzen baitute han errolda-tzea. Izan ere, autonomia-erkidego horietako kostaldean hainbat urbanizazio egin da e txebizi-tzak eskain tzeko erretirodunei eta aurre-erreti-rodunei. Beste autonomia-erkidego ba tzuetan —Extremaduran, Galizian, Asturiasko Prin-tzerrian, Gaztela eta Leonen, Euskal Autonomia Erkidegoan, Kantabrian, Errioxan, Aragoin eta Madrilgo Erkidegoan—, berriz, immigrante a tzerritarren artean kohorte aktiboetako per-tsonak nagusi dira, eta haien etorrera lagunga-rria izan da adin-egiturak gazte tzeko.

7 20 urtetik beherako a tzerritarren kopuruak gora egin du Euskal Autonomia Erkidegoan 1996tik 2007ra bitartean (17.305 a tzerritar gehiago) baina ez da gai izan kohorte bereko espainiarren beherakada (91.814 espainiar gu txiago) neutraliza-tzeko.

23


— 2007ko urtarrilaren 1ean Espainian erroldatu-tako biztanleen %16,7k 65 urte edo gehiago du. Euskal Autonomia Erkidegoko zahar tze-indizea, berriz, zer txobait handiagoa da: %18,5 (estatuko zazpigarrena). Melillak du estatuko zahar tze-indize txikiena (%10,6) eta Gaztela eta Leonek handiena (%22,5). Labur esanda, zahar tze-prozesua aurrera doa Espainiako geo-grafian barrena, baina “bi abiaduratan”: azka-rrago penin tsulako iparraldeko eta mendebal-deko autonomia-erkidegoetan eta geldoago penin tsulatik kanpo eta penin tsulako hegoal-dean dauden lurraldeetan.

— Aurrerapen handiak egin dira ongizate materia-lean, hezkun tzan, osasun-baliabideetan, eta far-maziaren eta medikun tzaren alorreko ikerkun-tzan eta tratamenduetan. Aurrerapen horien ondorioz, per tsonen bizi tza luzatu egin da, eta demografia-piramideetan 64 urtetik gorako per-tsona gehiago dago. Horrenbestez, jaio tza-uneko bizi-i txaropena 2,1 urte luzatu da estatuan 1996tik 2007ra bitartean. Euskal Autonomia Er-kidegoan oso nabarmena izan da gorakada, 2,7 urte luzatu baita bizi-i txaropena. Estatuan jazo-tako gorakada handienetako bat da, izan ere, bigarren lekuan ageri da gorakaden zerrendan, Balear Uharteen ostean (3,1 urte). 2005eko da-tuen arabera, penin tsulako iparraldeko, erdialde-ko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan luzea-goa da bizi-i txaropena jaio tzean. Dena dela, aldeak ez dira oso handiak: Nafarroak du jaio tza-uneko bizi-i txaropen luzeena (81,5 urte) eta Ceu-tak txikiena (78,6 urte). Euskal Autonomia Erki-degoan bizi-i txaropena 80,7 urtekoa da (estatuko

1. irudia. Autonomia-erkidegoak eta hiri autonomoak, espainiar estatuan 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatutako a tzerriko biztanleen ehunekoaren (erroldatutako biztanle

kopuru osoarekiko) eta zahar tze-indizeen arabera

24


eta lagun tza espezializatuak jar tzeko, familietako kide aktiboek aukera izan dezaten eguneroko jarduerak eta familiako adinduen zain tza batera-tzeko. Neurri handi batean, gizarteak eragindako presio horren ondorioz, estatuko botere legegi-leak Mendekotasun Legea (per tsonen autono-mia eta mendekotasun-egoeran dauden per-tsonen arreta susta tzeko legea) onartu du, eta indarrean dago 2007ko urtarrilaren 1az geroz-tik.

— 1996tik 2007ra bitartean feminitate-tasaren be-herakada orokorra gertatu da, neurri handi ba-tean gizon gehiago dagoelako immigrante a tzerritarren artean. Horrenbestez, 2007an, erroldatutako immigrante a tzerritarren feminita-te-tasak 100 baino dezente txikiagoak dira 14 autonomia-erkidegotan, eta joera horrek asko lagundu du espainiar nazionalitateko biztanleen zahar tze-prozesuaren ondorioz sortutako sexu-egitura feminizatua oreka tzen. Immigrante a tzerritarren feminitate-tasak txikiak dira autono-mia-erkidego hauetan: Euskal Autonomia Erki-degoan, Andaluzian, Aragoin, Balear Uharteetan, Kanarietan, Gaztela eta Leonen, Gaztela-Man-txan, Katalunian, Valen tziako Erkidegoan, Extre-maduran, Madrilgo Erkidegoan, Mur tziako Es-kualdean, Nafarroan eta Errioxan, eta estatuan ere, oro har.

— 2007ko hasieran Espainiako feminitate-tasa 104 emakumekoa da 100 gizoneko. Sexu-egitura fe-minizatu hori nabarmenagoa da zahar tze-

gauza tzen ari dela emakumearen rolari dagokio-nez. Emakume aktibo gazte eta helduen artean generoen arteko berdintasunaren pen tsamoldea hedatu da, eta lanaren banaketa sozial patriarka-la —emakumeak ama eta e txekoandre soilik iza-tera behar tzen zituena— arbuia tzen dute. Eta kontuan hartu behar da eredu hartan mendeko senideen zain tza zela ama eta e txekoandreek zuten zeregin nagusietako bat. Emakume gazte eta helduak e txeko eremutik irten dira eta lehen gizonezkoenak bakarrik ziren eremuetan sartu dira (horietako bat lan-jarduera iraunkorra izatea da). Horrenbestez, ez da ohikoa izango jardunbi-de hori uztea familiako per tsona zahar bat zain-tzeaz ardura tzeko, haien amak arduratu ziren bezala.

— Kultura-aldaketaren testuinguru honetan gizarte-aldaketa nabari da hiru alorretan: a) emakumeek presioa egiten dute gizonek ere beren gain har dezaten mendeko per tsona adinduak zain tzeko ardura, seme-alabak zain tzeko ardurarekin gerta tzen ari denaren an tzera; b) familiaren batez besteko tamaina gero eta txikiagoek, eta banan-tzeek eta dibor tzioek eragindako haustura-pro-zesuek, pen tsamolde indibidualistari jarraiki, are-agotu egin dezakete mendeko adinduak zain tzeko jarreren eta familia-sareen ahulezia; eta c) gizarteak herri-administrazioak estu tzen ditu, mendeko adinduei arreta emateko baliabi-deak jar di tzaten eta gizarte-gastu handiagoa egin dezaten, gero eta handiagoak diren premia horiek ase tzea helburu duten bitarteko zerbi tzu

zazpigarrena, bizi-i txaropen luzeena duenetik konta tzen hasita).

— 2007ko hasieran, Espainian 64 urtetik gorako 85,5 per tsona zeuden 20 urtetik beherako 100 per tsonako, baina ordezka tze-indizeek adieraz-ten dute bi kohorteen arteko oreka kuantitatiboa gainditu dela sei autonomia-erkidegotan: Astu-riasko Prin tzerrian (65 urte edo gehiagoko 156,1 per tsona 0 eta 19 urte bitarteko 100 per tsona-ko), Gaztela eta Leonen (138,9), Galizian (135,2), Aragoin (114,9), Euskal Autonomia Erkidegoan (111,1) eta Kantabrian (110,3). Beraz, penin-tsulako iparraldean eragin handiagoa du zahar-tze-prozesuak.

— Zahar tze-prozesuak biztanlerian aurrera egiteak erronka handiak dakarzkie gizarteari eta herri-administrazioei, eta eran tzun egokiak eman be-har zaizkie gizarte-politiken bidez. 65 urte edo gehiago duten per tsonen bizi tza luza tzen denez, gero eta gehiago dira laugarren adinera (80 urte edo gehiago) iristen direnak, batez ere emaku-meak. Adin horretan ohikoagoa da autonomia per tsonala gal tzea, gaixotasun kronikoak edo gu txitasunak direla eta. Espainian, oro har, seni-deak arduratu ohi dira (batez ere familiako emakumeak) mendeko zaharren premiei eran-tzuteaz eta haiek zain tzeaz. Baina familia oinarri duen eredu hori krisialdian sartu da, bai demo-grafiaren zahar tze-prozesua areagotu delako, bai familia-egiturak alda tzen ari direlako8. Ildo horri jarraiki, aipa tzekoa da kultura-aldaketa

8 David Casado Marín eta Guillem López i Casasnovas: Vejez, dependencia y cuidados de larga duración en España,Bartzelona:Fundación“laCaixa”,2001.

25


txitasunen bat, eta adin horretako 1.000 emaku-metatik 189k10.

Gero eta gehiago izango dira zahar tzarora bakar-dadean iristen diren emakumeak (alargunak dira gehienbat). Izan ere, gero eta emakume belau-naldi jende tsuagoak iri tsiko dira laugarren adine-ra, eta emakume horien bizi-i txaropena gero eta luzeagoa izango da. Gainera, jarrera psikosozial nagusia da laugarren adinean ere modu autono-moan bizi tzea, gauza izanez gero behin tzat, eta joera horrek areagotu egiten du emakume adin-duenbakardadea.Fenomenosoziodemograikohori dela eta, herri-administrazioek ahalegin han-diagoa egin eta baliabide gehiago jarri behar di-tuzte, adinduek bizileku, gizarte eta kultura eta osasun arloetan dituzten beharrak ase tzeko. Izan ere, sarritan bizi dira pobrezia-egoeran eta isolaturik beren e txeetan. Hona hemen ezkutuko pobrezia-mota bat, arreta nahikoaz eran tzuten ez dena: bere e txean bakarrik bizi den emakume adinduarena. Izan ere, oso harreman eta gizarte-lotura eskas eta ahulak dituzte, horrelakorik ba-dute, eta eguneroko bakardadean bizi dira. Azken finean, sarritan, bakarrik bizi diren emaku-me adinduek duten pobrezia materialean ez ezik (diru-sarrera eskasak, e txebizi tza prekarioak eta abar), desafiliazio sozialean11 bizi behar izaten dute.

prozesu handiena izan duten autonomia-erkide-goetan —Asturiasko Prin tzerrian (108,6), Galizian (107,3), Euskal Autonomia Erkidegoan (105,0), Kantabrian (104,4), eta Gaztela eta Leonen (102,2)—, emakumeen bizi-i txaropena luzeagoa baita. Madrilgo Erkidegoak ere sexu-egitura fe-minizatua du (107,9 emakume 100 gizoneko) baina arrazoiak beste ba tzuk dira.

—Feminitate-tasekgoraegitenduteadinarekinba-tera: 65 urte edo gehiagokoen kohortean emaku-meak dira nagusi (estatuan 65 urte edo gehia-goko 136,1 emakume dago kohorte horretako 100 gizoneko, eta Euskal Autonomia Erkidegoan 140,5 emakume 100 gizoneko). Izan ere, emaku-meen bizi tza luzeagoa da, edo, zuzenago esate-ko, herio tza-tasa handiagoa da gizonen artean. Laburbilduz, autonomia-erkidegoetako biztan-leen zahar tze-prozesua emakumeen prozesu demografikoa da nagusiki: emakume gehienak laugarren adina delakora (80 urte eta gehiago izatera) bakarrik, gizonezko bikotekiderik gabe iristen dira, zahar tze-adinaren aurreko aldian gi-zonezkoen herio tza-tasa handiagoa baita9. Ho-rren haritik, esan behar da gizonak, gaixotasunen ondorioz, lehenago hil tzen direla emakumeak baino, baina emakumeek urte gehiago ematen dituztela gu txitasunen batekin: 75 eta 79 urte bi-tarteko 1.000 gizonetatik 125ek dute gu-

9 Inmaculada Santos del Campo: «Envejecimiento demográfico: diferencias por género», REIS (Madril), 73 (1996ko mar txoa), 189. or.10 María Teresa Bazo: «Consecuencias del envejecimiento en la sociedad española actual», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 53-54. orr.11 Robert Castel soziologoak desafiliazio soziala kon tzeptua proposatu du. Kon tzeptu horrek baliabide materialen gabezia gabezia soziokulturalarekin lo tzen du, alegia, pobrezia ekonomikoa baliabide eta harreman soziokulturalik ez izatearekin edota gal tzearekin. Eta, hartara, hobeto uler tzen dira marjinazio eta bazterkeria sozioekonomikorako prozesuak (Robert Castel: La metamorfosis de la cuestión social: una crónica del salariado, Bar tzelona: Paidós, 1997).

Bibliografia

BAZO, María Teresa: «Consecuencias del envejecimiento en la sociedad españo-la actual», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 48-57. orr.

CASADO MARÍN, David eta Guillem LÓPEZ I CASASNOVAS: Vejez, dependencia y

cuidados de larga duración en España,

Bartzelona:Fundación“laCaixa”,2001.

CASTEL, Robert: La metamorfosis de la

cuestión social: una crónica del

salariado, Bar tzelona: Paidós, 1997.

SÁNCHEZ VERA, Pedro: «Tercera y cuarta edad en España desde la perspectiva de los hogares», REIS (Madril), 73 (1996), 57-79. orr.

SANTOS DEL CAMPO, Inmaculada: «Envejeci-miento demográfico: diferencias por género», REIS (Madril), 73 (1996), 177-190. orr.

2




06. Hezkun tza

07. Seme-alaben bizikide tza-moduak

08. Gazte eman tzipatuen bizikidetasun unitateak

09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila

05. Jaio tzak eta ugalkortasuna












ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Hirugarren kapituluan 15 eta 29 urte bitarteko ko-horteak 1996tik 2007ra bitartean izandako bila-kaera azalduko dugu: gazte-indizeak, gazteen bi-lakaera eta banaketa bost urteko adin-taldeen arabera eta gazteen feminitate-tasak izango ditugu aztergai. Helburu horrekin prestatu eta aztertu ditu-gu honako adierazle soziodemografi ko hauek, Espainiako gobernuaren Estatistikako Institutu Na-zionalak biztanleen udal-errolden urteroko berrikus-keten ustiapen estatistikoan emandako informazio ofi ziala oinarri tzat hartuta.

— Gazteen kohortearen bilakaera:

• Erroldatutako15eta29urtebitartekogazteenkohortearen bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

• Erroldatutako15eta29urtebitartekobiztanle-ria a tzerritar eta espainiarraren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era.

— Gazteria-indizeak:

• Gazteria-indizeak 1996ko maiatzaren 1eaneta 2007ko urtarrilaren 1ean: 15 eta 29 urte bitarteko gazteen por tzentajea erroldatutako biztanleria osoarekiko.

• Erroldatutako15eta29urtebitartekobiztan-leria a tzerritar eta espainiarraren gazteria-indi-zeak 2007ko urtarrilaren 1ean: 15 eta 29 urte bitarteko gazte a tzerritarren edo espainiarren por tzentajea, erroldatutako biztanleria a tzerri-tar edo espainiar osoarekiko.

— Gazteak, bost urteko adin-taldeen arabera:

• Erroldatutako15eta19,20eta24eta25eta29 urte bitarteko biztanleria gaztearen bilakae-ra 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrila-ren 1era.

• Erroldatutako15eta29urtebitartekobiztan-leria gaztearen por tzentajezko banaketa 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldeen arabera, 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean.

— Feminitate-tasak:

• 15eta29urtebitartekokohortearenfeminita-te-tasak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean: emakumeen kopurua errol-datutako 100 gizoneko.

• 15 eta 29 urte bitarteko gazteen feminitate-tasak 2007ko urtarrilaren 1ean, nazionalita-tearen arabera: emakume a tzerritar edo es-painiarren kopurua, erroldatutako 100 gizon a tzerritar edo espainiarreko.

• Erroldatutako15eta19,20eta24eta25eta29 urte bitarteko adin-taldeen feminitate-tasak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrila-ren 1ean: bost urteko adin-talde bakoi tzeko emakumeen kopurua adin-talde bereko 100 gizoneko.

1. Gazteen kohortearen bilakaera

4

Gazteen kohortea aipa tzen dugunean, une jakin batean erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per-tsonez ari gara, demografiaren alorrean adin-talde horri baitagokio gazteria kategoria espainiar esta-tuan. Termino demografikoa bada ere, kontuan hartu behar dugu eraikun tza soziala ere badela, subjektu/objektu sozial hori defini tzeko ahaleginean diharduten praktika diskur tsibo ba tzuen ondorioa, alegia1. Izan ere, 1980ko hamarkadaren hasierako gizartean, 24 urte bitarteko per tsonek osa tzen zu-ten gazteen kohortea, baina enpleguaren inguruko zailtasunak —langabezia eta lan-prekarietatea— eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteen eman tzipazioa (ekonomiaren eta e txebizi tzaren alorrean) beran-duago gauza tzen zela ikusita, bai erakundeek, bai ‘gazteria’ aztergai duten iker tzaile gehienek 29 urte-ra luzatu dute gazteen kohortearen goiko muga. Gainera, gaur egun, e txebizi tzen prezioen gorakada neurrigabeak areagotu egin du bizilekua lor tzeko arazo soziala, eta klase ertain eta baxuko gazte okupatuen mul tzo handi baten e txebizi tza-eman-tzipaziorako asmo eta proiektuak blokeatuta daude

hogeita hamar urteko muga hori gaindituta ere. Egoera hori dela eta, erakunde eta iker tzaile ba-tzuek gazteria birdefinitu eta 15 eta 34 urte bitarte-ko per tsonak ere ‘gazteria’ kategorian sar tzen di-tuzte. Beraz, argi eta garbi dago muga aldakorrak dituen subjektu/objektu soziala dela gazteria, eta muga horiek aldatu egin direla, testuinguru so-zioekonomikoa eta gazteriari buruzko diskur tso po-litiko eta soziokultural nagusiak aldatu diren hei-nean. Gazteen kohortearen kon tzeptuaren eraikun tza sozialari buruzko azalpen horren ostean, ekin diezaiogun 15 eta 29 urte bitarteko erroldatuen talde demografikoaren bilakaera azter tzeari.

Aurreko kapituluan, jaio tza-tasaren gainbehera orokorraren ondorioz 0 eta 19 urte bitartekoen tal-deak izandako beherakada ikusi dugu. Izan ere, ugalkortasun-indizeak behera egin du, ordezka tze-indizearen azpitik egin ere (kohorte emankorreko emakume bakoi tzeko 2,1 seme-alabako mugaren azpitik, alegia). 1977az geroztik, ugalkortasun-indi-zeak behera egin du pixkanaka: 2,0tik behera jai tsi

zen 1980ko hamarkadaren hasieran, eta 1990eko hamarkadaren lehen bosturtekoan 1,0raino jai tsi zen, eta hortik behera ere bai, zer txobait. Ugalkortasun-indize eta jaio tza-tasa txikiko testuinguru demogra-fiko horretan, 15 eta 29 urte bitarteko kohorteak ere behera egin du aztertutako ia autonomia-erkidego guztietan, adin horretara iri tsi direnak gu txiago baitira muga hori gainditu eta helduen adin-taldera pasatu direnak baino. Horrenbestez, 1996tik 2007ra bitar-tean, erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopuruak %8,1 egin du behera espainiar estatuan. Autonomia-erkidegoei erreparatuz, behera egin du 15 erkidegotan. Euskal Autonomia Erkidegoan izan da, hain zuzen ere, beherakadarik handiena (%–28,0) eta beste autonomia-erkidego ba tzuetan ere nabar-men egin du behera 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopuruak: Asturiasko Prin tzerrian (%–24,9), Galizian (%–21,5), eta Gaztela eta Leonen (%–20,1), hain zu-zen ere —ikus 1. taula eta 1. grafikoa—.

Erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen ko-purua hiru autonomia-erkidegotan soilik handitu da;

1 Gazteria kategoriaren eraikun tza soziala sakonago azter tzeko, ikus Amparo Serrano: «Procesos paradójicos de construcción de la juventud en un contexto de crisis del mercado de trabajo», REIS (Madril), 71-72 (1995), 187. or.

5

03.15 eta 29 urte bitarteko gazteak

1. taula. Erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohortearen bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

1996 2007

Diferen tzia

(kop. absolutuak)

2007 − 1996

∆ % 2007/1996

Andaluzia 1.881.903 1.732.046 −149.857 −8,0

Aragoi 257.968 234.226 −23.742 −9,2

Asturiasko Prin tzerria 242.550 182.212 −60.338 −24,9

Balear Uharteak 180.249 212.123 31.874 17,7

Kanariak 442.104 433.272 −8.832 −2,0

Kantabria 124.266 105.833 −18.433 −14,8

Gaztela eta Leon 558.196 445.987 −112.209 −20,1

Gaztela-Man txa 389.037 403.836 14.799 3,8

Katalunia 1.465.093 1.378.831 −86.262 −5,9

Valen tziako Erkidegoa 988.166 971.728 −16.438 −1,7

Extremadura 248.418 218.926 −29.492 −11,9

Galizia 642.641 504.758 −137.883 −21,5

Madrilgo Erkidegoa 1.280.081 1.222.662 −57.419 −4,5

Mur tziako Eskualdea 288.348 308.894 20.546 7,1

Nafarroako Foru Erkidegoa 122.319 110.236 −12.083 −9,9

Euskal Autonomia Erkidegoa 507.481 365.419 −142.062 −28,0

Errioxa 60.458 58.180 −2.278 −3,8

Ceutako Hiria 18.164 17.392 −772 −4,3

Melillako Hiria 15.873 15.832 −41 −0,3

Espainia 9.713.311 8.922.393 −790.918 −8,1


1. grafikoa. Erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohortearen bilakaera 1996ko maia tzaren

1etik 2007ko urtarrilaren 1era

6


oso nabarmen Balear Uharteetan (%17,7) eta apa-lago Mur tzian (%7,1) eta Gaztela-Man txan (%3,8). Ugalkortasun-indizeen gainbeheraren ondorioz in-dize oso txikiak —1,0 ingurukoak— dituzten auto-nomia-erkidegoetan nabari dira, batez ere, 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopuruaren beherakada-rik handienak: penin tsulako iparraldean eta ipar-mendebaldean dauden autonomia-erkidegoetan, hain zuzen ere.

Hala ere, zenbait autonomia-erkidegotan, ugalkor-tasun-indize eta jaio tza-tasa txikiek ez dituzte behe-rakada nabarmenak eragin, a tzerriko etorkinen ar-teko 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopuru handiek orekatu baitituzte bertakoen beherakadak. Hurrengo taulan erroldatutako 15 eta 29 urte bitar-teko biztanle a tzerritarren bilakaera ageri da 1996tik 2007ra bitartean. Ia autonomia-erkidego guztietan gora egin dute 15 eta 29 urte bitarteko a tzerritarren kopuruek. Gorakada hori oso nabarmena izan da erkidego ba tzuetan, eta ez hain nabarmena beste ba tzuetan. Dena dela, Ceutako Hiria izan da sal-buespen bakarra (338 gazte gu txiago). Biztanle gazte ez-espainiarren gorakadari esker erago tzi da 15 eta 29 urte bitarteko gazteen beherakada Balear Uharteetan, Gaztela-Man txan eta Mur tziako Es-kualdean. Gainerako autonomia-erkidegoetan a tzerritarren gorakada ez da izan bertakoen behe-rakada bezain handia. Hala ere, a tzerritar horiei es-ker, gazteen kohortea ez da hainbeste txikiagotu autonomia-erkidego horietan, bestela askoz ere na-barmenagoa izango bai tzen erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen beherakada 1996tik 2007ra bitartean —ikus 2. taula—.

2. taula. Erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko biztanleria a tzerritar eta espainiarraren bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

1996

15 eta 29

urte bitarteko

a tzerritarrak

2007

15 eta 29

urte bitarteko

a tzerritarrak

Diferen tzia 15 eta

29 urte bitarteko

a tzerritarren

kopuruen artean

2007 − 1996 (A)

Diferen tzia 15 eta

29 urte bitarteko

espainiarren

kopuruen artean

2007 − 1996 (B)

Diferen tzia 15 eta

29 urte bitarteko

biztanleen kopuruen

artean, guztira

2007 − 1996

(A + B)

Andaluzia 18.134 142.229 124.095 −273.952 −149.857

Aragoi 2.076 41.130 39.054 −62.796 −23.742

Asturiasko Prin tzerria 1.427 10.391 8.964 −69.302 −60.338

Balear Uharteak 5.425 47.436 42.011 −10.137 31.874

Kanariak 8.956 57.181 48.225 −57.057 −8.832

Kantabria 779 8.601 7.822 −26.255 −18.433

Gaztela eta Leon 4.050 39.869 35.819 −148.028 −112.209

Gaztela-Man txa 3.041 58.204 55.163 −40.364 14.799

Katalunia 25.341 308.426 283.085 −369.347 −86.262

Valen tziako Erkidegoa 13.246 183.500 170.254 −186.692 −16.438

Extremadura 1.508 8.955 7.447 −36.939 −29.492

Galizia 5.316 24.125 18.809 −156.692 −137.883

Madrilgo Erkidegoa 26.470 282.899 256.429 −313.848 −57.419

Mur tziako Eskualdea 2.867 63.821 60.954 −40.408 20.546

Nafarroako Foru Erkidegoa 950 19.087 18.137 −30.220 −12.083

Euskal Autonomia Erkidegoa 3.720 33.006 29.286 −171.348 −142.062

Errioxa 723 12.166 11.443 −13.721 −2.278

Ceutako Hiria 976 588 −388 −384 −772

Melillako Hiria 745 1.216 471 −512 −41

Espainia 125.753 1.342.830 1.217.077 −2.007.995 −790.918


7

2. Gazteria-indizeakGazteria-indizeek —15 eta 29 urte bitarteko gazteen propor tzioak, erroldatutako biztanleria osoarekiko— behera egin dute autonomia-erkidego guztietan, bai-ta gazteen kopurua handitu den hiru erkidegoetan ere (Balear Uharteetan, Gaztela-Man txan eta Mur tziako Eskualdean) hiru autonomia-erkidego horietan gaz-teen kopurua handitu arren ez baita handitu popula-zioa oro har handitu den neurri berean. Espainian, oro har, gazteria-indizeak 4,8 puntu egin du behera. Au-tonomia-erkidegoei erreparatuz, Euskal Autonomia Erkidegoan izan da beherakadarik handiena (−7,1 puntu) eta haren a tzetik honako hauek ageri dira: Ka-nariak (−6,1 puntu), Madrilgo Erkidegoa (−5,4 puntu), Nafarroa (−5,3 puntu), Asturiasko Prin tzerria (−5,3 puntu) eta Galizia (−5,2 puntu). 2007ko urtarrilean, espainiar estatuan erroldatutako biztanleen %19,7 osa tzen zuten 15 eta 29 urte bitarteko gazteek. Batez besteko horren gainetik bedera tzi autonomia-erkide-go ageri dira, eta honako hauetan daude ehunekorik handienak: Melillan (%22,8), Ceutan (%22,7), Mur-tziako Eskualdean (%22,2), Andaluzian (%21,5) eta Kanarietan (%21,4). Beste muturrean gazteria-indize-rik txikienak dituzten autonomia erkidegoak daude: Asturiasko Prin tzerria (%17,0), Euskal Autonomia Er-kidegoa (%17,1), eta Gaztela eta Leon (%17,6), hain zuzen ere —ikus 3. taula eta 2. grafi koa—.

Geografi ari erreparatuz, argi eta garbi ikusten da penin tsulako iparraldean dauden autonomia-erki-

degoetan txikiagoa dela erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen propor tzioa 2007ko hasie-ran. Kontuan hartu behar dugu ugalkortasun-indi-zearen beherakadarik handiena 1977tik 1991ra bi-tartean autonomia-erkidego horietan gertatu zela, eta urte horietan jaiotakoak direla 2007ko urtarrila-ren 1ean 15 urtetik 29ra bitarteko adina duten gaz-teak.

Jarraian gazteria-indizeak aztertuko ditugu, 2007an erroldatutako biztanleen nazionalitatea ain tzat har-tuta. A tzerriko etorkinen artean gazteria-indizea ga-raiagoa da espainiar nazionalitateko biztanleen ar-tean baino, bi salbuespenekin: Ceuta (−3,3 puntu) eta Melilla (0,0 puntu). Gainerako autonomia-erki-dego guztietan gazteria-indizeak handiagoak dira a tzerritarren artean espainiarren artean baino, eta alderik handienak Gaztela-Man txan (17,5 puntu), Nafarroan (17,5 puntu) eta Euskal Autonomia Erki-degoan (17,2 puntu) daude. Laburbilduz, a tzerritarrek nabarmen lagun tzen dute autonomia-erkidegoetako demografi a-piramideak gazte tzen, eta eragin positiboa dute biztanleria osoan, gazte-indizeak handi tzen baitituzte —ikus 4. taula eta 3. grafi koa—. Espainiar estatuan 1,1 puntuko eragina dute a tzerritarrek gazteria-indize orokorrean (%19,7), eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 0,8 puntuko eragina dute indize horretan (%17,1). A tzerritarren ekarpena handia da batez ere Madril-

go Erkidegoan (2,1 puntu), Katalunian (1,9 puntu), Errioxan (1,9 puntu), Aragoin (1,6 puntu), Mur tzian (1,6 puntu) eta Nafarroan (1,6 puntu).

8


2. grafikoa. Gazteria-indizeak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

3. taula. Gazteria-indizeen aldakun tza 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era (15 eta 29 urte bitartekoen por tzentajea erroldatutako biztanleria osoarekiko)

1996 2007 Diferen tzia 2007 − 1996

Andaluzia 26,0 21,5 −4,5

Aragoi 21,7 18,1 −3,6



Kanariak 27,5 21,4 −6,1

Kantabria 23,6 18,5 −5,1



Katalunia 24,1 19,1 −5,0



Galizia 23,4 18,2 −5,2





Errioxa 22,8 18,8 −4,0



Espainia 24,5 19,7 −4,8


9


4. taula. Gazteria-indizeak erroldatutako biztanleria a tzerritar eta espainiarraren artean, 2007ko urtarrilaren 1ean

Biztanleria

a tzerritarraren

gazteria-indizea

(A)

Biztanleria

espainiarraren

gazteria-indizea

(B)

Diferen tzia

(A – B)

Biztanleria

osoaren

gazteria-indizea

(C)

A tzerritarren

ekarpenaren

eragina

(C – B)

Andaluzia 26,7 21,1 5,6 21,5 0,4

Aragoi 33,1 16,5 16,6 18,1 1,6

Asturiasko Prin tzerria 31,8 16,5 15,3 17,0 0,5

Balear Uharteak 24,9 19,6 5,3 20,6 1,0

Kanariak 22,8 21,2 1,6 21,4 0,2

Kantabria 32,1 17,8 14,3 18,5 0,7

Gaztela eta Leon 33,3 16,9 16,4 17,6 0,7

Gaztela-Man txa 36,5 19,0 17,5 20,4 1,4

Katalunia 31,7 17,2 14,5 19,1 1,9

Valen tziako Erkidegoa 25,1 19,0 6,1 19,9 0,9

Extremadura 30,7 19,8 10,9 20,1 0,3

Galizia 29,6 17,9 11,7 18,2 0,3

Madrilgo Erkidegoa 32,6 18,0 14,6 20,1 2,1

Mur tziako Eskualdea 31,6 20,6 11,0 22,2 1,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 34,1 16,6 17,5 18,2 1,6

Euskal Autonomia Erkidegoa 33,5 16,3 17,2 17,1 0,8

Errioxa 33,0 16,9 16,1 18,8 1,9

Ceutako Hiria 19,5 22,8 −3,3 22,7 −0,1

Melillako Hiria 22,8 22,8 0,0 22,8 0,0

Espainia 29,7 18,6 11,1 19,7 1,1


10


3. grafikoa. Gazteria-indizeak erroldatutako biztanlerian (a tzerritarrenean, espainiarrenean eta biztanleria osoan) 2007ko urtarrilaren 1ean

11

3. Gazteak, bost urteko adin-taldeen arabera

15 eta 29 urte bitarteko kohortea bost urteko hiru adin-taldetan bana tzen badugu, ikusiko dugu talde horietako bakoi tzak bilakaera bereizia izan duela 1996tik 2007ra bitartean. 15 eta 19 urte bitartekoen taldeak behera egin zuen autonomia-erkidego guz-tietan, 20 eta 24 urte bitartekoen taldeak behera egin zuen oro har (lau autonomia erkidegotan izan ezik), eta 25 eta 29 urte bitartekoen taldeak hiru autonomia-erkidegotan soilik egin zuen behera —ikus 5. eta 6. taulak—. Ikus di tzagun xeheta-sunak:

— 15-19 urte: erabateko gainbehera. Espainiar es-tatuan erroldatutakoek %25,6 egin zuten behe-ra, eta beherakadarik nabarmenenak Asturiasko Prin tzerrian (%−44,9), Euskal Autonomia Erkide-goan (%−43,2), Galizian (%−40,6), Kantabrian (%−37,4), eta Gaztela eta Leonen (%−33,7) izan dira.

— 20-24 urte: beherakada ia orokorra. Lau autono-mia-erkidego dira salbuespen: Balear Uharteak (%7,7), Melilla (%1,4), Gaztela-Man txa (%1,0) eta Mur tzia (%0,7). Espainian, adin-talde horre-

tako erroldatuen kopuruak %14,8 egin du behe-ra 1996tik 2007ra bitartean. Beherakadarik han-dienak, propor tzioei erreparatuz, Euskal Autonomia Erkidegoan (%−35,0), Asturiasko Prin tzerrian (%−30,1), Galizian (%−26,3), Gazte-la eta Leonen (%−22,8) eta Kantabrian (%−19,3) izan dira.

— 25-29 urte: erroldatutakoen pixkanakako go-rakada, hiru salbuespenekin: Euskal Autonomia Erkidegoa (%−6,8), Extremadura (%−6,0), eta Gaztela eta Leon (%−4,4). Espainiar estatuan, oro har, bilakaera positiboa izan da, adin-talde honek %15,6 egin baitu gora. Propor tzioen haz-kunde handiena Balear Uharteetan izan da (%47,6), eta haren ondoren ageri dira beste au-tonomia-erkidego ba tzuk: Mur tzia (%36,2), Valen tziako Erkidegoa (%26,5), Katalunia (%25,4), Madrilgo Erkidegoa (%24,8), Errioxa (%22,9), eta Gaztela-Man txa (%18,8).

Ugalkortasun-indizeek eta jaio tza-tasek behera egi-tea da bilakaera erregresiboaren arrazoi nagusia. Adibidez: 1996an erroldatuta zeuden 15 eta 19 urte

bitarteko gazteak 1977tik 1981era bitartean jaio zi-ren, eta 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatuta zeu-denak, berriz, 1987tik 1991ra bitartean. 1977tik 1980ra bitartean ugalkortasun-indize sintetikoa (se-me-alaben kopurua kohorte emankorreko emaku-me bakoi tzeko) 2,67tik 2,03ra bitartekoa izan zen Espainian eta, Euskal Autonomia Erkidegoan, be-rriz, 2,63tik 1,73ra bitartekoa. 1987tik 1991ra bitar-tean, ordea, ugalkortasun-indize sintetikoa askoz ere txikiagoa izan zen: estatuan 1,49 eta 1,33 bitar-tekoa eta, Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 1,13 eta 0,97 seme-alaba bitartekoa, kohorte emankorreko emakume bakoi tzeko.

Laburbilduz, 1996tik 2007ra bitartean, penin tsulako iparraldeko autonomia-erkidegoetan nabarmena-goa izan da erroldatutako 15 eta 19 eta 20 eta 24 urte bitartekoen bilakaera erregresiboa. Aldiz, penin tsulako hegoaldean eta penin tsulatik kanpo dauden autonomia-erkidegoetan erregresioa ez da hain nabarmena izan, eta erroldatutako 20 eta 24 urte bitartekoen gorakada ere nabaritu da zenbait erkidegotan (Balear Uharteak, Melilla, Gaztela-Man-txa eta Mur tzia). 25 eta 29 urte bitarteko taldeari

12


5. taula. Erroldatutako 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko biztanleria gaztea 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

Kopuru absolutuak 1996 Kopuru absolutuak 2007

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia 630.694 638.122 613.087 495.221 562.973 673.852

Aragoi 81.022 89.045 87.901 59.920 75.033 99.273

Asturiasko Prin tzerria 79.487 85.208 77.855 43.784 59.527 78.901

Balear Uharteak 55.640 61.870 62.739 52.902 66.618 92.603

Kanariak 136.102 153.195 152.807 116.549 138.046 178.677

Kantabria 41.825 42.135 40.306 26.189 34.020 45.624

Gaztela eta Leon 178.882 190.964 188.350 118.561 147.352 180.074

Gaztela-Man txa 126.303 130.073 132.661 114.910 131.325 157.601

Katalunia 460.696 514.878 489.519 335.288 429.646 613.897

Valen tziako Erkidegoa 323.372 337.482 327.312 250.905 306.667 414.156

Extremadura 81.547 83.442 83.429 68.012 72.497 78.417

Galizia 217.485 220.287 204.869 129.156 162.258 213.344

Madrilgo Erkidegoa 397.556 453.255 429.270 296.423 390.345 535.894

Mur tziako Eskualdea 96.013 97.349 94.986 81.517 98.049 129.328

Nafarroako Foru Erkidegoa 37.849 42.022 42.448 28.172 34.805 47.259

Euskal Autonomia Erkidegoa 156.386 178.912 172.183 88.760 116.239 160.420

Errioxa 19.360 20.787 20.311 14.763 18.464 24.953

Ceutako Hiria 5.835 6.202 6.127 5.127 5.733 6.532

Melillako Hiria 5.257 5.175 5.441 4.718 5.248 5.866

Espainia 3.131.310 3.350.402 3.231.599 2.330.877 2.854.845 3.736.671


dagokionez, iparralde eta mendebaldeko autono-mia-erkidegoen bilakaera heterogeneoa izan da: erkidego ba tzuetan behera egin du (Euskal Autono-mia Erkidegoan, Gaztela eta Leonen eta Extrema-duran) eta beste ba tzuetan gora (Asturiasko Prin-tzerrian eta Galizian inten tsitate txikiz, Kantabrian inten tsitate handiagoz). Aldiz, penin tsulako ekialde-ko eta hegoaldeko autonomia-erkidegoetan eta penin tsulatik kanpokoetan gora egin du 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldearen propor tzioak, neurri handiagoan edo txikiagoan. Dena dela, aipa tzekoa da Euskal Autonomia Erkidegoan, Extremaduran eta Gaztela eta Leonen beherakada orokorrak na-bari direla bost urteko hiru adin-taldeetan. Gainera, 20 eta 24 urte bitarteko eta 25 eta 29 urte bitarteko taldeen beherakadarik handienak Euskal Autono-mia Erkidegoan izan dira.

Hurrengo taulan —7. taula— erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen banaketa ageri da, bost urteko hiru adin-taldeen arabera. Ikus dezakegu 1996tik 2007ra bitartean behera egin duela lehe-nengo eta bigarren adin-taldeetan daudenen propor tzioak (gazteen kohorte osoarekiko), eta, batez ere, 20 urtetik beherakoenak. Aldiz, 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldearen joera bestelakoa da, haren propor tzioak gora egin baitu autonomia-erkidego guztietan. Hortaz, bost urteko adin-talde bakoi tzaren propor tzioa aldatu, eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteen taldea handitu da, gainerakoekin alderatuta.

13


6. taula. Erroldatutako 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko biztanleria gaztearen bilakaera 1996ko maia tzaren 1etik 2007ko urtarrilaren 1era

Diferen tzia kopuru absolutuen artean

2007 − 1996∆ % 2007/1996

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia −135.473 −75.149 60.765 −21,5 −11,8 9,9

Aragoi −21.102 −14.012 11.372 −26,0 −15,7 12,9

Asturiasko Prin tzerria −35.703 −25.681 1.046 −44,9 −30,1 1,3

Balear Uharteak −2.738 4.748 29.864 −4,9 7,7 47,6

Kanariak −19.553 −15.149 25.870 −14,4 −9,9 16,9

Kantabria −15.636 −8.115 5.318 −37,4 −19,3 13,2

Gaztela eta Leon −60.321 −43.612 −8.276 −33,7 −22,8 −4,4

Gaztela-Man txa −11.393 1.252 24.940 −9,0 1,0 18,8

Katalunia −125.408 −85.232 124.378 −27,2 −16,6 25,4

Valen tziako Erkidegoa −72.467 −30.815 86.844 −22,4 −9,1 26,5

Extremadura −13.535 −10.945 −5.012 −16,6 −13,1 −6,0

Galizia −88.329 −58.029 8.475 −40,6 −26,3 4,1

Madrilgo Erkidegoa −101.133 −62.910 106.624 −25,4 −13,9 24,8

Mur tziako Eskualdea −14.496 700 34.342 −15,1 0,7 36,2

Nafarroako Foru Erkidegoa −9.677 −7.217 4.811 −25,6 −17,2 11,3

Euskal Autonomia Erkidegoa −67.626 −62.673 −11.763 −43,2 −35,0 −6,8

Errioxa −4.597 −2.323 4.642 −23,7 −11,2 22,9

Ceutako Hiria −708 −469 405 −12,1 −7,6 6,6

Melillako Hiria −539 73 425 −10,3 1,4 7,8

Espainia −800.433 −495.557 505.072 −25,6 −14,8 15,6


4. grafikoa. Erroldatutako biztanleria gaztearen por-tzentajezko banaketa 2007ko urtarrilaren 1ean,

bost urteko adin-taldeen arabera

14


7. taula. Erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko biztanleria gaztearen banaketa ehunekotan, 15 eta 19 urte bitarteko, 20 eta 24 urte bitarteko eta 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldeen

arabera, 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

1996 2007 Diferen tzia 2007 − 1996

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia 33,5 33,9 32,6 28,6 32,5 38,9 −4,9 −1,4 6,3

Aragoi 31,4 34,5 34,1 25,6 32,0 42,4 −5,8 −2,5 8,3

Asturiasko Prin tzerria 32,8 35,1 32,1 24,0 32,7 43,3 −8,7 −2,5 11,2

Balear Uharteak 30,9 34,3 34,8 24,9 31,4 43,7 −5,9 −2,9 8,8

Kanariak 30,8 34,7 34,6 26,9 31,9 41,2 −3,9 −2,8 6,7

Kantabria 33,7 33,9 32,4 24,7 32,1 43,1 −8,9 −1,8 10,7

Gaztela eta Leon 32,0 34,2 33,7 26,6 33,0 40,4 −5,5 −1,2 6,6

Gaztela-Man txa 32,5 33,4 34,1 28,5 32,5 39,0 −4,0 −0,9 4,9

Katalunia 31,4 35,1 33,4 24,3 31,2 44,5 −7,1 −4,0 11,1

Valen tziako Erkidegoa 32,7 34,2 33,1 25,8 31,6 42,6 −6,9 −2,6 9,5

Extremadura 32,8 33,6 33,6 31,1 33,1 35,8 −1,8 −0,5 2,2

Galizia 33,8 34,3 31,9 25,6 32,1 42,3 −8,3 −2,1 10,4

Madrilgo Erkidegoa 31,1 35,4 33,5 24,2 31,9 43,8 −6,8 −3,5 10,3

Mur tziako Eskualdea 33,3 33,8 32,9 26,4 31,7 41,9 −6,9 −2,0 8,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 30,9 34,4 34,7 25,6 31,6 42,9 −5,4 −2,8 8,2

Euskal Autonomia Erkidegoa 30,8 35,3 33,9 24,3 31,8 43,9 −6,5 −3,4 10,0

Errioxa 32,0 34,4 33,6 25,4 31,7 42,9 −6,6 −2,6 9,3

Ceutako Hiria 32,1 34,1 33,7 29,5 33,0 37,6 −2,6 −1,2 3,8

Melillako Hiria 33,1 32,6 34,3 29,8 33,1 37,1 −3,3 0,5 2,8

Espainia 32,2 34,5 33,3 26,1 32,0 41,9 −6,1 −2,5 8,6


15

4. Feminitate-tasakurte bitartekoen kohortean. Horrenbestez, autono-mia-erkidego ba tzuetan (Andaluzian, Aragoin, Gaz-tela eta Leonen, Gaztela-Man txan, Katalunian, Valen tziako Erkidegoan, Extremaduran, Mur tzian, Nafarroan eta Errioxan) a tzerritik etorritako gazteen artean gizon gehiago dago, eta horren ondorioz gazteria osoaren feminitate-tasek are eta beherago egiten dute. Kontrakoa gerta tzen da beste autono-mia-erkidego ba tzuetan (Asturiasko Prin tzerrian, Kanarietan, Kantabrian, Galizian, Madrilgo Erkide-goan, Euskal Autonomia Erkidegoan, Ceutako Hi-rian eta Melillako Hirian), haietan a tzerritar gazteen feminizazio-maila handiak guztirako biztanleria gaz-tearen feminitate-tasak altuagoak izatea eragiten baitu, 100 ingurukoak (bi sexuen kopuruen arteko oreka).

Ondoren azalduko ditugu bost urteko adin-taldeen (15etik 19ra, 20tik 24ra eta 25etik 29 urtera bitarte-koen) feminitate-tasak. Bai 1996an, bai 2007an, 100 baino txikiagoa izan da feminitate-tasa autono-mia-erkidego guztietan, adin-talde bakoi tzeko emakumeen kopurua gizonena baino txikiagoa bai-ta. 1996tik 2007ra bitartean gertatutako aldaketei erreparatuz, feminitate-tasek behera egin dute —bost urteko hiru adin-taldeetan— zor tzi autono-

(97,5), Galizian (96,9), Asturiasko Prin tzerrian (96,6) eta Balear Uharteetan (96,1).

Aurreko kapituluan, feminitate-tasak azter tzean iku-si dugu 100 baino dezente txikiagoak direla errolda-tutako a tzerritarren artean, etorkinen mul tzoan gi-zonak gehiago baitira emakumeak baino2. Alabaina, a tzerriko etorkinen artean nagusi den joera hori (gi-zonak gehiengo izatea, alegia) ez da nabari 15 eta 29 urte bitarteko kohortean. Hurrengo taulan —9. taula— ageri da zor tzi autonomia-erkidegotako a tzerritarren artean emakumeak gehiago direla gi-zonak baino, besteak beste, Euskal Autonomia Er-kidegoan (101,7 emakume, a tzerriko 15 eta 29 urte bitarteko 100 gizoneko). Autonomia-erkidego bakar batean (Balear Uharteetan) ageri dira orekatuta gi-zonen eta emakumeen propor tzioak. Gainerako ha-mar erkidegoetan gizonezkoak gehiago dira; hor-taz, haietan feminitate-tasak 100 baino txikiagoak izango dira (kopuru horrek adierazten du gizonen eta emakumeen arteko oreka).

Espainiar gazteen artean emakume gu txiago da-goenez gizonak baino, espainiarrak ez diren gaz-teen arteko desberdintasunek gizonen gehiengoa sendo tzen edo ahul tzen lagun tzen dute 15 eta 29

Kapitulua amai tzeko, 15 eta 29 urte bitarteko ko-hortearen feminitate-tasak aztertuko ditugu. 1996tik 2007ra bitartean, joera negatiboa nabaritu da ia autonomia-erkidego guztietan, salbuespen txiki ba-tzuekin: feminitate-tasa zer txobait hazi da Kanarie-tan (0,8 puntu) eta Madrilgo Erkidegoan (0,3 puntu), eta lehengo tasari eu tsi diote Asturiasko Prin tzerrian (−0,1 puntu) eta Kantabrian (0,1 puntu). Espainiar estatuan aldaketa erregresiboa 1,7 puntukoa izan da, eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, txikiagoa izan da beherakada (−0,3 puntu). Behe-rakadarik handienak Mur tzian (−6,3 puntu), Errioxan (−3,9 puntu) eta Gaztela-Man txan (3,7 puntu) izan dira. Bai 1996an, bai 2007an, gazteen kohortearen feminitate-tasak 100 baino txikiagoak dira, errolda-tutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen artean emakumeak gu txiago baitira gizonak baino; izan ere, mutil gehiago jaio tzen dira neskak baino —ikus 8. taula—.

2007. urtearen hasieran 94,7 emakume daude es-painiar estatuan erroldatutako 15 eta 29 urte bitar-teko 100 gizoneko, eta Euskal Autonomia Erkide-goan zer txobait gehiago (95,1). Non ageri dira feminitate-tasa handienak? Kanarietan (97,7 emakume 100 gizoneko), Madrilgo Erkidegoan

2 2007an zenbait salbuespen agertu dira, autonomia-erkidego ba tzuetako biztanle a tzerritarren artean emakumeak gehiago baitira gizonak baino: Asturiasko Prin tzerrian (114,8 emakume 100 gizoneko), Melillan (109,9), Galizian (105,5), Ceutan (105,3) eta Kantabrian (102,3). Ikus 2. kapituluaren 3. atala.

16


8. taula. Feminitate-tasak 15 eta 29 urte bitarteko kohortean 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean (erroldatutako emakumeen kopurua 100 gizoneko)

1996 2007Diferen tzia

2007 − 1996

Gizonak Emakumeak Feminitate-tasa Gizonak Emakumeak Feminitate-tasa Feminitate-tasa

Andaluzia 957.513 924.390 96,5 891.700 840.346 94,2 −2,3

Aragoi 132.221 125.746 95,1 121.441 112.785 92,9 −2,2

Asturiasko Prin tzerria 123.312 119.238 96,7 92.672 89.540 96,6 −0,1

Balear Uharteak 91.412 88.837 97,2 108.149 103.974 96,1 −1,0

Kanariak 224.556 217.547 96,9 219.200 214.072 97,7 0,8

Kantabria 63.508 60.758 95,7 54.066 51.767 95,7 0,1

Gaztela eta Leon 285.291 272.903 95,7 229.782 216.205 94,1 −1,6

Gaztela-Man txa 199.350 189.686 95,2 210.975 192.861 91,4 −3,7

Katalunia 748.257 716.839 95,8 710.985 667.846 93,9 −1,9

Valen tziako Erkidegoa 502.701 485.463 96,6 500.958 470.770 94,0 −2,6

Extremadura 126.980 121.439 95,6 112.699 106.227 94,3 −1,4

Galizia 324.769 317.871 97,9 256.370 248.388 96,9 −1,0

Madrilgo Erkidegoa 649.098 630.982 97,2 619.047 603.615 97,5 0,3

Mur tziako Eskualdea 147.493 140.854 95,5 163.259 145.635 89,2 −6,3

Nafarroako Foru Erkidegoa 62.350 59.968 96,2 56.871 53.365 93,8 −2,3

Euskal Autonomia Erkidegoa 259.678 247.803 95,4 187.284 178.135 95,1 −0,3

Errioxa 30.958 29.499 95,3 30.401 27.779 91,4 −3,9

Ceutako Hiria 9.356 8.808 94,1 9.059 8.333 92,0 −2,2

Melillako Hiria 8.067 7.805 96,8 8.150 7.682 94,3 −2,5

Espainia 4.946.873 4.766.438 96,4 4.583.068 4.339.325 94,7 −1,7


17


mia-erkidego hauetan: Andaluzian, Gaztela eta Leonen, Valen tziar Erkidegoan, Extremaduran, Ga-lizian, Mur tzian, Nafarroan eta Errioxan. Gainerako autonomia-erkidegoetan, bilakaera bereizia izan du adin-talde bakoi tzak. Euskal Autonomia Erkidegoan feminitate-tasa egonkorra da lehenengo bi adin-taldeetan, eta behera egin du 25 eta 29 urte bitarte-koen artean.

9. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen feminitate-tasak nazionalitatearen arabera, 2007ko urtarrilaren 1ean

Espainiarren

feminitate-tasa

A tzerritarren

feminitate-tasa

Diferen tzia

espainiarren eta

a tzerritarren

feminitate-tasen

artean

Biztanleria

gazte osoaren

feminitate-tasa

Andaluzia 95,2 84,5 10,7 94,2

Aragoi 94,0 87,9 6,1 92,9

Asturiasko Prin tzerria 95,2 124,5 −29,3 96,6

Balear Uharteak 94,8 100,8 −6,0 96,1

Kanariak 97,0 102,0 −5,0 97,7

Kantabria 94,4 112,6 −18,2 95,7

Gaztela eta Leon 93,7 98,3 −4,6 94,1

Gaztela-Man txa 93,3 81,1 12,2 91,4

Katalunia 95,3 89,4 5,9 93,9


Extremadura 94,2 96,1 −1,9 94,3

Galizia 96,1 114,6 −18,5 96,9

Madrilgo Erkidegoa 96,1 102,3 −6,2 97,5


Nafarroako Foru Erkidegoa 93,2 96,8 −3,6 93,8

Euskal Autonomia Erkidegoa 94,5 101,7 −7,2 95,1

Errioxa 94,3 81,2 13,1 91,4

Ceutako Hiria 90,4 152,4 −62,0 92,0

Melillako Hiria 91,3 139,4 −48,1 94,3

Espainia 95,1 92,6 2,5 94,7


18


5. grafikoa. Erroldatutako kohorte gaztearen feminitate-tasak (a tzerritarrenak, espainiarrenak eta kohorte gazte osoarenak) 2007ko urtarrilaren 1ean

19


10. taula. 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldeen feminitate-tasak 1996ko maia tzaren 1ean eta 2007ko urtarrilaren 1ean

Feminitate-tasa 1996 Feminitate-tasa 2007 Diferen tzia 2007 − 1996

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia 95,3 96,6 97,8 93,9 95,0 93,8 −1,4 −1,6 −4,0

Aragoi 94,9 94,7 95,6 95,3 93,8 90,8 0,4 −0,9 −4,8

Asturiasko Prin tzerria 95,2 97,2 97,7 95,4 96,0 97,8 0,2 −1,2 0,1

Balear Uharteak 95,8 96,0 99,6 95,0 97,5 95,8 −0,8 1,5 −3,8

Kanariak 96,5 96,0 98,1 95,5 99,7 97,5 −1,0 3,7 −0,6

Kantabria 95,1 96,1 95,9 94,8 95,8 96,2 −0,3 −0,3 0,3

Gaztela eta Leon 95,1 95,6 96,2 94,8 94,5 93,3 −0,3 −1,1 −2,9

Gaztela-Man txa 93,9 95,4 96,1 94,0 92,4 88,8 0,1 −3,0 −7,3

Katalunia 94,9 95,8 96,6 93,6 96,4 92,4 −1,3 0,6 −4,2

Valen tziako Erkidegoa 95,3 96,7 97,7 94,8 95,7 92,2 −0,5 −1,0 −5,5

Extremadura 95,4 95,2 96,4 94,2 93,0 95,5 −1,2 −2,2 −0,9

Galizia 96,3 97,3 100,2 94,9 96,9 98,0 −1,4 −0,4 −2,2

Madrilgo Erkidegoa 95,5 96,8 99,2 95,5 98,5 97,9 0,0 1,7 −1,3

Mur tziako Eskualdea 94,2 95,7 96,6 93,5 91,7 84,8 −0,7 −4,0 −11,8

Nafarroako Foru Erkidegoa 94,0 96,7 97,6 92,7 93,3 94,9 −1,3 −3,4 −2,7

Euskal Autonomia Erkidegoa 95,2 95,6 95,4 95,3 95,6 94,6 0,1 0,0 −0,8

Errioxa 93,1 97,0 95,6 93,0 93,8 88,7 −0,1 −3,2 −6,9

Ceutako Hiria 96,1 94,1 92,4 95,9 97,1 84,8 −0,2 3,0 −7,6

Melillako Hiria 98,3 97,6 94,5 92,2 91,2 98,8 −6,1 −6,4 4,3

Espainia 95,3 96,3 97,5 94,5 95,8 93,9 −0,8 −0,5 −3,6


20

5. Ondorioak— Ugalkortasun-indize eta jaio tza-tasa txikiko tes-

tuinguru demografikoan, 15 eta 29 urte bitarteko kohorteak behera egin du aztertutako ia autono-mia-erkidego guztietan, helduen kohortera pa-satu direnak gehiago baitira hamabost urte bete-tzera iri tsi diren haurrak baino. Hain zuzen ere, erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopuruak %8,1 egin du behera Espainian, 1996tik 2007ra bitartean. Gainera, beheranzko joera hori duten 15 autonomia-erkidegoak ain-tzat hartuta, beherakada handiena Euskal Auto-nomia Erkidegoan izan da (%−28,0). Geografiari erreparatuz, penin tsulako iparraldeko eta ipar-mendebaldeko autonomia-erkidegoetan propor-tzio handiagoan txikiagotu da erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kopurua. Hain zu-zen ere, autonomia-erkidego horietan ugalkorta-sun-indizeak nabarmen egin du behera eta oso indize txikiak dituzte —seme-alaba bat emaku-me bakoi tzeko, gu txi gorabehera—.

— Dena dela, a tzerriko etorkinek 15 eta 29 urte bi-tarteko kohortearen erregresio-dinamika motel-tzen lagundu dute. Izan ere, ia autonomia-erki-dego guztietan erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko a tzerritarren kopuruek gora egin dute 1996tik 2007ra bitartean, neurri batean edo bes-tean (Ceuta da salbuespen bakarra). A tzerritarren ekarpen hori ezean, askoz ere nabarmenagoa

izango zen erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen beherakada. Esate baterako, Euskal Autonomia Erkidegoan, 15 eta 29 urte bitarteko biztanleen kopuruak behera egin zuen —142.062 per tsona gu txiago—, baina beherakada hori are eta handiagoa izango li tzateke 15 eta 29 urte bi-tarteko a tzerritarren bilakaera positiboa izan ez bali tz. Izan ere, haien kopuruak gora egin du: 29.286 gazte a tzerritar gehiago 1996ko maia-tzetik 2007ko urtarrilera bitartean. Gainera, a tzerriko etorkin gazte horiei esker, 15 eta 29 urte bitarteko kohortearen beherakada eragoz-tea lortu dute zenbait autonomia-erkidegotan: Balear Uharteetan, Gaztela-Man txan eta Mur-tziako Eskualdean, hain zuzen ere.

— Espainian, 2007ko hasieran, erroldatutako biz-tanleen %19,7k du 15 eta 29 urte bitarteko adi-na, eta estatuko indize horren azpitik daude As-turiasko Prin tzerria (%17,0), Euskal Autonomia Erkidegoa (%17,1) eta Gaztela eta Leon (%17,6). Geografiari erreparatuz, penin tsulako iparraldean dauden autonomia-erkidegoetan txikiagoa da erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen propor tzioa 2007ko hasieran. Izan ere, autono-mia-erkidego horietan gertatu ziren ugalkorta-sun-indizearen beherakadarik handienak 1977tik 1991ra bitartean, eta urte horietan jaiotakoak

dira 2007ko urtarrilaren 1ean 15 eta 29 urte bi-tarteko adina duten gazteak.

— A tzerritarren ekarpen demografikoa positiboa da, eta lagungarri izan da 2007ko urtarrileko biz-tanleria osoaren gazteria-indizeei eusteko: Es-painiar estatuan 1,1 puntuko eragina dute a tzerritarrek gazteria-indize orokorrean (%19,7), eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 0,8 puntuko eragina dute indize horretan (%17,1). A tzerritarren ekarpena handia da batez ere Ma-drilgo Erkidegoan (2,1 puntu), Katalunian (1,9 puntu) eta Errioxan (1,9 puntu).

— Hala ere, kontuan hartu behar da 1996ko maia-tzetik 2007ko urtarrilera bitartean behera egin duela 15 eta 29 urte bitarteko kohorteko biztan-leen ehunekoak biztanleria osoarekiko: gazteria-indizeek behera egin dute autonomia-erkidego guztietan, baita gazteen kopurua handitu den er-kidegoetan ere (Balear Uharteetan, Gaztela-Man txan eta Mur tziako Eskualdean) biztanleria osoaren gorakada handiagoa izan baita gazteen gorakada baino. Gazteria-indizeen bilakaera ne-gatibo horrek belaunaldi-ordezkapena ahul tzen ari dela adierazten digu, bai estatuan oro har, bai autonomia-erkidegoetan. Laburbilduz, gazteak elkarren aurkako diren bi joera demografikoren lekuko dira: a tzerriko etorkinei esker, biztanleen

21


e txebizi tza lor tzeko proiektu per tsonalei lagun-tzeko. Laster heldu izango diren 25 eta 29 urte bitarteko gazteei zuzendutako gazte politika in-tegralen lehentasun estrategikoak honako hauek izan behar dute, gure aburuz: enplegu-politika aktiboak, lan-baldin tzen eta enpleguaren egonkortasuna eta kalitatea sustatuko dutenak, eta gazteen tzako e txebizi tza-politikak, babestu-tako alokairuetan eta diruz lagundutako errente-tan oinarrituak.

— Kapitulu honen hasieran aipatu dugu gazteria kategoria soziologikoa dela, sozialki eraiki tzen dena, eta bere muga demografikoen per-tzepzioa aldatu egin dela, aldaketa soziodemo-grafikoen ondorioz. Horrenbestez, gaur egun, hainbat erakunde eta iker tzailek gaztaroa 34 urte arte heda tzen dute. Gaztaroaren heda tze horren arrazoia da 30 eta 34 urte bitarteko per-tsonen propor tzio handi batek zailtasun objekti-boak dituela helduen rolean eta helduen estatus psikosozialean bete-betean sar tzeko. Gazta-roaren azken etapatik irteteko aukerarik gabe daude; lan-prekarietatea, soldata eskasak eta e txebizi tzen garesti tzea dela-eta ezin dute lortu ez erabateko eman tzipazio ekonomikoa, ez gu-rasoekiko erabateko e txebizi tza-eman tzipazioa ere. Miguel Requena soziologoaren hi tzetan6: «...gaur egun ikusten duguna da gazteak hel-

— 15 eta 24 urte bitartekoen bilakaera erregresi-boak ondorio zuzenak eragiten ditu gazteen pre-mia eta eskaerei eran tzuteko politika eta zerbi tzu publikoetan: 25 urtetik beherako gazteen behe-rakada handiaren ondorioz eskolatutako biztan-leriaren murrizketa nabarmena izan da, eta nera-beei eta gazteei berariaz zuzendutako beste baliabide publikoen alorrean (informazioa eta orientabidea, aisia eta astialdia eta abar) erabil-tzaile gu txiago dago. Nerabeen eta gazteen es-kaeren murrizte kuantitatibo horrek abagunea ematen die erakunde publikoei politika eta zerbi-tzuak bidera tzeko, gazteei eskainitako zerbi-tzuetan kalitate handiagoa eta arreta per-tsonalizatua ematearren. Hau da, kantitatean eta estalduran oinarritutako politikak gaindi tzea eta kalitatea eta gogobete tzea helburu dituzten poli-tikak bidera tzea.

— 25 eta 29 urte bitarteko per tsonen gorakada izandako autonomia-erkidegoetan, kohorte gaz-tearen baitan gehiago dira bikotekidea dutenak, ordaindutako jarduera nagusian dihardutenak, autonomia ekonomikoa lortu dutenak eta eman-tzipatuta daudenak5. Ezaugarri horien ondorioz gazteen tzako politika eta zerbi tzuak aldatu be-har dira: baliabide publiko gehiago erabili behar da, bai lan-merkatuan txerta tzeko eskaera eta premiei eran tzuteko, bai eman tzipa tzeko eta

kopuruak gora egin du ia autonomia-erkidego guztietan3, baina gazteen kopuruak behera egin du oro har (salbuespen dira Balear Uharteak, Gaztela-Man txa eta Mur tziako Eskualdea). Bi joera horien ondorioz, nabarmen murriztu da gazteek gizartean duten propor tzioa eta ordezkari tza4.

— Bost urteko adin-taldeei erreparatuz, 1996tik 2007ra bitartean 15 eta 19 urte bitarteko adin-taldeak behera egin du autonomia-erkidego guztietan, 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldeak behera egin du oro har (lau autonomia-erkidego-tan izan ezik), eta 25 eta 29 urte bitarteko gazte helduen kopuruak hiru autonomia-erkidegotan soilik egin du behera. Euskal Autonomia Erkide-goan beherakada orokorra izan da: %−43,2koa 15 eta 19 urte bitarteko adin-taldean, %−35,0koa 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldean, eta %−6,8koa 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldean. Euskal Autonomia Erkidegoan ez ezik, beste autonomia-erkidego ba tzuetan ere ageri da bi-lakaera erregresibo hori (kohorte gazteko hiru adin-taldeen beherakada, alegia), hain zuzen ere, Gaztela eta Leonen (%−33,7, %−22,8 eta %−4,4, hurrenez hurren) eta Extremaduran (%−16,6, %−13,1 eta %−6,0).

3 Asturiasko Prin tzerria da salbuespen bakarra, erroldatutako biztanleen kopuruak %1,2 egin bai tzuen behera autonomia-erkidego horretan 1996ko maia tzetik 2007ko urtarrilera bitartean.4 Josune Aguinaga, et al.: Informe Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, 42. or., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]5 Manuel Martín Serrano eta Olivia Velarde Hermida: Informe Juventud en España 2000 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2001, 50. or., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=605169259&menuId=1627100828>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]6 Miguel Requena: «Familia, convivencia y dependencia entre los jóvenes españoles», Panorama Social (Madril), 3 (2006), 64. or.

22


gika autonomoak jarrai tzen dituztenez, helduen bizimoduan sar tzeko tran tsizioaren zen tzua lauso tzen dute, koheren tzia ken tzen diote, eta,

duen munduan txerta tzeko prozesuak gero eta desegituratuago daudela [...]. Prozesu horiek modu sinkronikoan gerta tzen ez direnez eta lo-

azken finean, tran tsizio hori zailago bihur tzen dute».

— 2008ko lehen seihileko adierazle ekonomikoek espainiar estatua eta autonomia-erkidegoak kri-sialdi ekonomikoran tz zihoazela adierazten zu-ten. Krisialdi horrek ondorio negatiboak eragin ditu gazte aktiboengan, enplegua lor tzeko auke-rak murriztu baitizkie eta merkatuan negozia-

tzeko botere soziala7 ahuldu. Krisialdi ekono-mikoaren testuinguru berrian, litekeena da gazteen kohortearen gurasoekiko dependen tzia handitu izana, e txebizi tzari eta baliabide ekono-mikoei dagokienez. Hainbat kasutan litekeena da heldutasun sozialaren lehen fasean —30 eta 34 urte bitarteko adinean— eman tzipaziorako bideak hu ts egitea, eta agian gurasoen e txera i tzuli behar izatea. Beraz, gaztaroaren goiko muga hori 34 urte arte heda tzeko joera orokortu eta ‘ofizialduko’ dela deri tzogu.

— Beste gai bati helduz, bai 1996an, bai 2007an, gazteen kohortearen feminitate-tasak 100 baino txikiagoak izan dira, erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen artean emakume gu txiago baitago gizonak baino; izan ere, mutil gehiago jaio tzen dira neskak baino. Egitura demogra-fikoaren adin-taldeetan aurrera egiten dugun heinean, kopuruak oreka tzeko joera nabari da, gizonen herio tza-tasa handiagoa baita. Ho-rrenbestez, helduen eta adinduen mul tzoetara iristean, emakumeak gehiago dira gizonak bai-

7 Kon tzeptu hori erabil tzen du Carlos Prieto soziologoak norbanakoak edo per tsona-mul tzo batek lanpostu bat —soldata jakin bat eta lan-baldin tza jakin ba tzuk dituena— onar tzeko edo errefusa tzeko duen gaitasuna eta jarrera azal tzearren. Beraz, onarpen-maila bat adierazten du, eta gu txieneko horren azpitik onartezinak irudituko zaizkie lan-aukerak (Carlos Prieto: Trabajadores y condiciones de trabajo, Madril: Ediciones HOAC, 1994).

1. irudia. Bost urtekako gazteen taldeek 1996 eta 2007. urteen artean izandako bilakaera

23


no, emakumeek bizi-i txaropen luzeagoa dute-lako. 2007ko urtarrilean, Euskal Autonomia Erki-degoan 95,1 emakume daude erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko 100 gizoneko. Feminitate-tasa hori estatukoa baino zer txobait handiagoa da, 94,7 emakume baitaude Espainian 100 gizo-neko. Aztertutako autonomia-erkidego guztie-tan, gazteen artean, gizonak gehiago dira emakumeak baino, eta tasarik handienak ho-nako erkidego hauetan ageri dira: Kanarietan (97,7 emakume 100 gizoneko), Madrilgo Erkide-goan (97,5), Galizian (96,9), Asturiasko Prin-tzerrian (96,6) eta Balear Uharteetan (96,1).

— Hala eta guztiz ere, nazionalitatea ain tzat har tzen badugu, ikusiko dugu sexuen arteko erlazioa bestelakoa dela espainiarrak ez diren gazteen artean. Izan ere, zor tzi autonomia-erkidegotan a tzerriko emakumeak gehiago dira a tzerriko gi-zonak baino. Horixe da, hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erkidegoan gerta tzen dena: a tzerriko 15 eta 29 urte bitarteko 101,7 emakume daude, 100 gizoneko. Horrenbestez, espainiar gazteen artean emakume gu txiago dagoenez, espainia-rrak ez diren gazteen arteko desberdintasunek 15 eta 29 urte bitartekoen kohortean gizonen gehiengoa sendo tzen edo ahul tzen lagun tzen dute (azkeneko hori da, hain zuzen, Euskal Auto-nomia Erkidegoaren kasua).

Bibliografia

AGUINAGA, Josune, Jaime ANDRÉU, Lorenzo CACHÓN, Domingo COMAS, Andréu LÓPEZ eta Lorenzo NAVARRETE: Informe

Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]

MARTÍN SERRANO, Manuel eta Olivia VELARDE HERMIDA: Informe Juventud en España

2000 [on line], Madril: Ministerio de Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2001, <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=605169259&menuId=1627100828>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]

PRIETO, Carlos: Trabajadores y condiciones

de trabajo, Madril: Ediciones HOAC, 1994.

REQUENA Y DÍEZ DE REVENGA, Miguel: «Familia, convivencia y dependencia entre los jóvenes españoles», Panora-

ma Social (Madril), 3 (2006), 64-77. orr.

SERRANO, Amparo: «Procesos paradójicos de construcción de la juventud en un contexto de crisis del mercado de trabajo», REIS (Madril), 71-72 (1995), 177-199. orr.

2




06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Biztanleria gaztearen egoera zibilari buruzko zenbait adierazle kuantitatibo aztertuko ditugu kapitulu ho-netan. Horretarako, lau ataletan banatuko dugu deskripzio- eta konparazio-azterketa: kohorte gaz-tearen banaketa ehunekotan, egoera zibilaren ara-bera; ezkongabetasun-indizeak bost urteka sailka-tutako adin-taldeen arabera; ezkon tzak; eta banan tzeak eta dibor tzioak. Bigarren mailako iturri ofi zial hauetatik eskuratu ziren adierazleak kalkula-tzeko datu estatistikoak: 1991ko eta 2001eko Biz-tanleriaren Zen tsuak (INE), Oinarrizko Adierazle De-mografi koak (INE), Biztanleriaren Mugimendu Naturala (INE) eta Ezkon tza Deuseztasunen, Banan-tzeen eta Dibor tzioen Estatistikak (Justizia Ministe-rioa eta INE). Kapitulu honetan landutako azterketa-ren emai tzak azaldu aurretik, ikus dezagun zer adierazle landuko ditugun atal bakoi tzean:

— Gazteen kohortea egoera zibilaren arabera:

• Zentsatutako15eta29urtebitartekogazteenkohortearen por tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera: ezkon-gabeen, ezkonduen, alargunen, dibor tziatuen eta legez banandutakoen por tzentajeak, ko-horte gazte osoari dagokionez.

• Zentsatutako15eta29urtebitartekoemaku-meen por tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera: emakume ezkongabeen, ezkonduen, alargunen, dibor-tziatuen eta legez banandutakoen por-tzentajeak, emakume gazteen kohorte osoare-kiko.

• Zentsatutako15eta29urtebitartekogizonenpor tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera: gizon ezkongabeen, ezkonduen, alargunen, dibor tziatuen eta legez banandutakoen por tzentajeak, gizon gazteen kohorte osoarekiko.

— Ezkongabetasun-indizeak bost urteko adin-tal-deen arabera:

• Zentsatutako15eta19,20eta24eta25eta29 urte bitarteko gazteen ezkongabetasun-indizeak 1991n eta 2001ean: ezkongabeen por tzentajea adin-talde bakoi tzeko guzti-rakoarekiko.

• Zentsatutako15eta19,20eta24eta25eta29 urte bitarteko gazteen ezkongabetasun-indizeak 2001ean, sexuaren arabera: ezkon-gabeen por tzentajea adin-talde eta sexu bakoi tzeko guztirakoarekiko.

— Ezkon tzak:

• Lehen ezkontzaren batez besteko adina1991n, 2001ean eta 2005ean, sexuaren ara-bera: adinen batura zati urte horietan lehen aldiz ezkondu ziren ezkontideen kopuru osoarekiko, sexuaren arabera.

• 30urtetikbeherakopertsonenartekoezkon-tza heterosexualen bilakaera 1998tik 2006ra, sexuaren arabera: 2006ko ezkon tzen por-tzentajezko aldakun tza 2008ko ezkon tzekiko, sexuaren eta adinaren arabera.

4


2006ko banan tze eta dibor tzioen por tzen-tajezko aldakun tza 2005ekoekin alderatuta, ezkontidearen sexuaren arabera.

• 30urtetikbeherakoenbanantzeenurtetikur-terako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren arabera: 30 urtetik beherakoen (banan tzea gauzatu zenean zuten adina) 2006ko banan-tzeen por tzentajezko aldakun tza 2005ekoekin alderatuta, ezkontidearen sexuaren arabera.

• 30urtetikbeherakoendibortzioenurtetikurte-rako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren ara-bera: 30 urtetik beherakoen (dibor tzioa gauza-tu zenean zuten adina) 2006ko dibor tzioen por tzentajezko aldakun tza 2005ekoekin alde-ratuta, ezkontidearen sexuaren arabera.

• 30urtetikbeherakobananduetadibortziatuendibor tzioen por tzentajeak 2005ean eta 2006an, ezkontidearen sexuaren arabera.

• 15 eta 29 urte bitartekoen banantzeen etadibor tzioen tasa gordinak 1998an eta 2006an, sexuaren arabera: 15 eta 29 urte bitarteko ezkontideen banan tzeen eta dibor tzioen ko-purua 1998an eta 2006an erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizon edo emakumeko.

• 15 eta 29urtebitarteko ezkontideen ezkon-tza-desegiteen tasak 1998an eta 2006an, sexuaren arabera: bananduen eta dibor-tziatuen erlazioa 15 eta 29 urte bitarteko 100 ezkonduko 1998an eta 2006an, sexuaren arabera.

• 15 eta 29 urte bitartekoen ezkontza hetero-sexualen tasak 1998tik 2006ra, sexuaren ara-bera: 1998an eta 2006an ezkondutako 15 eta 29 urte bitarteko senar-emazteak, 1998an eta 2006an erroldatuta zeuden kohorte horretako 1.000 emakumeko edo gizoneko.

• 30 eta 34 urte bitartekoen ezkontza hetero-sexualen tasak 1998tik 2006ra, sexuaren ara-bera: 1998an eta 2006an ezkondutako 30 eta 34 urte bitarteko senar-emazteak, 1998an eta 2006an erroldatuta zeuden adin-talde horre-tako 1.000 emakumeko edo gizoneko.

• Ezkontzahomosexualetakoezkontideenpor-tzentajea 2006an ezkondutako 30 urtetik be-herako per tsonen artean, sexuaren arabera.

• Emakumeenetagizonenehunekoak2006koezkon tza homosexualetako 30 urtetik behe-rako ezkontideen kopuru osoarekiko.

— Banan tzeak eta dibor tzioak:

• 30 urtetik beherakoen banantzeen eta dibor-tzioen bilakaera 1998tik 2006ra, sexuaren ara-bera: 30 urtetik beherakoen (ezkon tza desegin zenean zuten adina) 2006ko banan tzeen eta dibor tzioen aldakun tza ehunekotan, ezkontidea-ren sexuaren arabera, 1998koekin alderatuta.

• 30urtetikbeherakoenbanantzeenetadibor-tzioen urtetik urterako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren arabera: 30 urtetik behe-rakoen (ezkon tza desegin zenean zuten adina)

1. Gazteen kohortea egoera zibilaren arabera

5

15 eta 29 urte bitarteko kohortearen egoera zibila, bi sexuena, nabarmen aldatu zen 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuen artean: ezkonga-been ehunekoek igoera handia izan zuten, eta ezkonduenek, berriz, behera egin zuten. Zehazki, estatu espainiarrean, gazte ezkongabeek 8,5 pun-tu egin zuten gora, %77,7tik %86,2rako hazkun-dea izan bai tzuten —ikus 1. taula—. Euskal Auto-nomia Erkidegoan, ezkongabeen hazkundea baxuxeagoa izan zen (6,7 puntu, hain zuzen ere: %85,2tik %91,9ra); hala ere, esan behar da ez—kongabeen ehunekoa 1991n askoz ere altuagoa zela EAEn estatu espainiarrean baino (%85,2 eta %77,7, hurrenez hurren). Autonomia-erkidego guz-tietan handitu ziren ezkongabeen kolektiboaren ehunekoak, baina honako erkidego hauetako ha-zkundeak izan ziren nabarmenenak: Kanarietakoa (12,1 puntu), Galiziakoa (11,5 puntu), Asturiasko Prin tzerrikoa (10,5 puntu), Balear Uharteetakoa (10,3 puntu), Extremadurakoa (10,3 puntu) eta An-daluziakoa (10,1 puntu).

Baina zergatik dago gero eta gazte ezkongabe ge-hiago? Arrazoi edo faktore ugari daude joera sozio-

demografiko hori azal tzeko, eta horiek elkarri eragi-ten diote:

— Hezkun tza-etapa luzatu egin da eta derrigo-rrezko hezkun tzatik haratago doa, eta horrek gero eta gazte ezkongabe gehiago izatea eragi-ten du. Lanera tzeko zailtasun ugari zeuden 1980ko eta 1990eko hamarkadetan; gazteen langabezia egiturazkoa eta masiboa zen, lanak behin-behinekoak izan ohi ziren, eta azpienple-gu-egoerak ohikoak ziren (ekonomia ez forma-lean edo ezkutuko baldin tzetan lan egiten zen askotan). Baldin tza material horiek guztiak zirela eta, gazteek eta horien familiek egokitu egin be-har izan zuten: hezkun tza-aldia luzatu egin zu-ten, gazteen prestakun tza-curriculuma hobe-tzeko, eta lana aurki tzeko aukera handiagoa izango zuten une batean lanera tzeko. Ikasle-es-tatusaren eta ezkongabe egoera zibilaren artean lotura sendoa dago, batez ere, ikasleak familia-ren errentarekiko duen mendekotasun ekono-mikoa dela eta. Baina, gainera, kontuan hartu behar dugu hezkun tza-prestakun tza ez dela tresna bat soilik. Merituen araberako zilegita-

sunean oinarri tzen diren gizarte-mailetan, helburu tzat har tzen da hezkun tza bera. Horrega-tik, gazteek, erdi-mailako klasekoek batez ere, hezkun tza-ibilbide luzeari jarrai tzen diote, lehe-nago lanera tzeko aukera badute ere.

— Gazte-etapa estatus amaigabe bati lo tzen zaio; tran tsiziozko etapa bat da, helduarorako presta-tzeko etapa. Zen tzu horretan, heldu-estatusera sar tzeko pauso gisa jo tzen da lehenengo ezkon-tza; hau da, estatus psikosozial batetik bestera igaro tzeko pauso gisa ikusten da imaginario so-ziokulturalean. Hala ere, igaro tze-erritual hori gauza tzeko, zenbait baldin tza bete behar dituzte ezkontideek. Baldin tza horietako bat da nahikoa diru-sarrera izatea, jarraitutasunez bermatu ahal izateko ezkon tzarekin sortuko duten familia-e txe berria ekonomikoki bideragarria dela. Gazteen jarduera ekonomikoaren lehenengo urteetan ohikoak dira behin-behineko lanak, soldata baxuak, lana eduki tzetik langabeziara igaro-tzea... Horregatik, arrazoizkoa da ezkon tza a tzera tzea harik eta gazteen lan-aukerak eta merkatuan negozia tzeko ahalmen sozialak ho-

6


1. taula. Zen tsatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohortearen por tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera

1991 2001 Diferen tzia 2001 − 1991

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Andaluzia 75,1 24,4 0,6 85,2 14,2 0,7 10,1 −10,2 0,1

Aragoi 80,0 19,4 0,6 87,2 12,2 0,6 7,2 −7,2 0,0


Balear Uharteak 73,5 25,5 1,0 83,8 14,9 1,3 10,3 −10,6 0,3

Kanariak 73,6 25,3 1,1 85,7 12,8 1,5 12,1 −12,5 0,4

Kantabria 79,4 20,0 0,7 88,7 10,6 0,7 9,3 −9,4 0,0

Gaztela eta Leon 76,2 23,5 0,4 90,2 9,3 0,5 14,0 −14,2 0,1

Gaztela-Man txa 81,5 18,0 0,4 84,7 14,7 0,6 3,2 −3,3 0,2

Katalunia 77,5 21,7 0,9 85,0 14,0 1,0 7,5 −7,7 0,1

Valen tziako Erkidegoa 76,3 23,0 0,7 84,5 14,6 0,9 8,2 −8,4 0,2

Extremadura 74,7 24,9 0,4 85,0 14,4 0,6 10,3 −10,5 0,2

Galizia 74,8 24,5 0,7 86,3 12,9 0,8 11,5 −11,6 0,1

Madrilgo Erkidegoa 82,0 17,4 0,6 88,1 11,3 0,6 6,1 −6,1 0,0

Mur tziako Eskualdea 74,1 25,3 0,6 82,4 16,7 0,9 8,3 −8,6 0,3

Nafarroako Foru Erkidegoa 83,4 16,2 0,4 88,3 11,2 0,5 4,9 −5,0 0,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 85,2 14,3 0,5 91,9 7,7 0,4 6,7 −6,6 −0,1

Errioxa 78,2 21,2 0,6 86,7 12,7 0,6 8,5 −8,5 0,0

Ceutako eta Melillako hiriak 74,4 24,6 1,0 81,9 17,2 1,0 7,5 −7,4 0,0

Espainia 77,7 21,6 0,7 86,2 13,0 0,8 8,5 −8,6 0,1

Diferen tzia EAE – Espainia 7,5 −7,3 −0,2 5,7 −5,3 −0,4 – – –

Iturria: 1991ko eta 2001eko biztanleriaren zen tsuak, INE.

7

04. Egoera zibila

gazteen arteko ezkon tzak. Ildo horretatik, diru-dienez, sexu-harremanak unean uneko jarraibi-deei egoki tzen zaizkie gazteen bikote egonko-rretan, beste e txe batean bizi tzeko eta harremana ezkon tzaren bidez instituzionalizatu beharrik gabe. Izan ere, sexu-askatasun handiagoa dago egungo ingurune soziokulturalean, eta horrek bikotearen bizi tza-modua gauza tzeko aukera ematen du batera bizi beharrik izan gabe2. Gai-nera, gazteen lan-aukerek eta autonomia ekono-mikoak eragina dute bikote egonkor bat osa-tzeko eta, ondoren, ezkon tzaren bidez hori formaliza tzeko prozesu psikosozialean. Familia berri bat osa tzeak eskakizun material handiak dakar tza. Horregatik, etorkizunean zer lan-egoeratan egongo diren ez badakite3 (batez ere, egonkortasunari eta sarrera ekonomikoei dago-kienez), konpromisoari uko egin edo geroratu egiten dute.

— Ez dugu ahaztu behar, gainera, aldaketa so-ziokulturala dela eta, indibidualismoak eta nor-banakoaren askatasunak gora egin dutela. Ho-rregatik, lan tzen ari garen gaiari dagokionez, ezkongabe-egoeraren balioa handitu egin da, eta gaztaroa baino haratago luza daitekeen au-tonomiazko egora zibil gisa ikusten da. Gure gi-zartean guztiz onartuta dago denbora luzez ezkongabe egotea; bai gurasoen e txean bizi-tzen, bai bakarrik bizi tzen (per tsona bateko

— Hala ere, ez dugu ahaztu behar beste faktore ba tzuek ere eragina dutela. Adibidez: familia-harremanen demokratizazioa eta belaunaldi ar-teko gatazka gu txi egotea gurasoen eta seme-alaben artean; irteteko eta sar tzeko ordutegi malguak eduki tzea; gazte gehienek gurasoen e txean bizi duten ongizate-giroa eta kon tsumo-maila; gurasoen e txean duten ongizate material eta bizi-kalitate an tzekoarekin eman tzipatu nahi izatea; edo familien tamaina txiki tzea, eta, beraz, gela berean anai-arreba batekin egon behar ez izatea. Baldin tza horiek guztiak direla eta, gaz-teek denbora luzeagoz jarrai tzen dute beren bo-rondatez ezkongabe eta jatorrizko familiaren es-parruan bizi tzen. Horren haritik, honakoa dio INJUVEren Informe Juventud en España 2004 txostenak: «Ikusi da, baita ere, jatorriko familia-ren bizi-maila, e txebizi tzaren ezaugarriak eta fa-milia manten tzeaz nagusiki ardura tzen denaren diru-sarrerak direla eta, gazteek uste dutela familia-e txean geratuz gero, beren kapital soziala handitu dezaketela. Izan ere, familia-e txea goiz uzten duten gazte gehienek ikasketa-maila baxuak izan ohi dituzte, bai eta baldin tza ekono-miko okerragoak ere.»1

— Beste alde batetik, gazte gehienek onar tzen di-tuzte ezkondu aurreko harreman sexualak, eta familiak ere alde egon ohi dira, edo ez kontra behin tzat. Eta horrek ere a tzeratu egin di tzake

bera egin arte; alegia, ezkon tzean sor tzen den familia berriaren gastu ekonomikoei aurre egite-ko gai izan arte a tzera tzea.

— Gainera, estatu espainiarrean, e txebizi tza jabe-tza-erregimenean eskura tzen da batez ere arra-zoi instituzionalengatik (jabe tza susta tzen dute administrazio publikoek, eta alokairu-erregimena bazter tzen dute), baina baita arrazoi kulturalen-gatik ere (segurtasunarekin lo tzen da jabe tza, bai eta kaudimen ekonomikoarekin eta gizartean mailaz igo tzeko aukerarekin ere).

— Estatu espainiarrean, ezkonduaren egoera zibila e txebizi tzaren jabe izatearen estatusarekin lo-tzen da; horrek gazteen artean a tzeratu egiten ditu ezkon tzak: jabe tzaren eta hipoteken merka-tuetara sar tzeko nahikoa kaudimen ekonomiko daukaten arte a tzera tzen ditu. Gainera, e txebizi-tzen prezioek inflazio handia izan dute, eta ba-bes ofizialeko e txebizi tzen politikak oso ahulak dira. Hori dela eta, are eta denbora gehiagoz jarrai tzen dute gazteek ezkongabe. Beste alde batetik, diru-sarrera eskasak dituztenez, gaz-teen tzat eskuragarri diren e txebizi tzen eskain tza oso txikia da, eta horrek ere a tzeratu egiten du ezkon tzeko garaia, aurrezki eta sarrera ekono-miko egonkor handiagoak behar baitituzte e txebizi tza bat jabe tzan izateko.

1 Josune Aguinaga, et al.: Informe Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, 96. or., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]2 Ibidem, 394. or.3 Ibidem, 99. or.

8


denbora luzeagoz ezkongabe egotea, per tsona bakarreko e txeetan eta izatezko bikotetan bizi-tzen6, aldaketa kultural postmodernoaren adieraz-leetako bat dela, bai eta gizarte kapitalista aurre-ratuetako balio posmaterialisten gero eta garran tzi handiagoaren adierazle ere.

2001eko Biztanleriaren Zen tsura i tzuliz, estatu es-painiarrean, 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen %86,2 ezkongabe gisa zen tsatu ziren; %13,0 soilik zen tsatu ziren ezkondu gisa —ikus 1. grafikoa—. Euskal Autonomia Erkidegoan, are eta ezkongabe gehiago zeuden propor tzioan: %91,9 eta %7,7, hu-rrenez hurren. Hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erkidegoa da ezkongabeen ehuneko altuena duen autonomia-erkidegoa, bai eta, alderan tziz, ezkon-duen ehuneko baxuena duena ere. Oro har, 15 eta 29 urte bitarteko gehien-gehienak ezkongabeak dira autonomia-erkidego guztietan: zen tsatutako 100 gaztetik, ezkongabeak ziren 81,9 (Ceuta eta Melilla) eta 91,9 bitartean (Euskal Autonomia Erki-degoa). Euskal Autonomia Erkidegoaren a tzetik, 2001ean zen tsatutako gazteen artean ezkonga-been ehuneko altuenak zituzten Gaztela eta Leonek (%90,2), Kantabriak (%88,7), Nafarroak (%88,3), Asturiasko Prin tzerriak (%88,2) eta Madrilgo Erkide-goak (%88,1).

Badakigu ezkon tzek ez dutela garran tzi handirik gazteen kohortean. Hala ere, 2001ean zen tsatutako

turaleko prozesua dela, belaunaldi arteko balio-aldaketa duela ezaugarri nagusietako bat, eta hori guztiori ongizate-gizarteetako politika eta arau kulturalak alda tzen ari dela pixkanaka. Ingleharten iri tziz, prozesu horretako alderdien artean hobe-kien dokumentatuta dagoena honako hau da: ekonomiak eta segurtasun fisikoak lehentasuna galdu dute norbanakoaren adierazpenaren eta bizi-kalitatearen mesedetan, eta, era berean, gero eta toleran tzia handiagoa dago etnia, kultura eta sexu aniztasunarekiko, bai eta bakoi tzak eduki nahi duen bizimoduarekiko ere. Horren haritik, In-glehartek dio gizarte moderno industrialaren arauak zorroztasunera, autosorkun tzara eta lor-penera bideratuta egon direla; baina postmoder-nizazio prozesuarekin gero eta aukera gehiago dagoela nork bere bizimodua aukera tzeko, nork bere burua adierazteko eta norberaren askata-sunerako. Hori dela eta, segurtasun existen-tzialaren sentimendua gailendu da, ongizate ma-terialeko ingurune batean hezi eta sozializatu diren gazteen belaunaldien artean batez ere, garapen ekonomikoa eta ongizate-estatuak ezarritako birbana tze politikak eta zerbi tzuak elkarrekin joan direlako. Laburbilduz, balio postmaterialistek go-rakada izan dute, aldaketa kulturaleko prozesu orokor baten baitan; alegia, gizarte industrial au-rreratuaren egoera politikoa, erlijio-joerak, genero-rolak eta sexu-ohiturak alda tzen ari den proze-suaren baitan5. Neurri batean, esan dezakegu

e txea), bai eta izatezko bikote batekin bizi tzen ere (bi per tsonako e txea, ezkondu gabe). Gaine-ra, gero eta jende gehiago bizi da “bere burua lagun duela” gaztarotik haratago ere, hau da, heldutasun sozialaren estatusean, erdi-mailako eta goi-mailako klaseetako gizarte-mailetan, ba-tez ere. Hain zuzen ere, bigarren tran tsizio de-

mografikoaren ezaugarri tzat har tzen dituzte de-mografoek eta soziologoek denbora luzeagoz ezkongabe egotea eta izatezko bikote gehiago egotea. Prozesu horretan, gainera, ugalkorta-sun-indize sintetikoak nabarmen baxuagoak dira belaunaldi arteko ordezka tze-maila baino (2,1), ezkon tzak eta lehenengo semea edo alaba iza-tea beranduago gerta tzen dira, handitu egin da ezkon tzatik kanpo izandako jaio tzen kopurua, gero eta ezkon tza gehiago desegiten dira eta familia-egiturak diber tsifikatu egin dira (behera egin dute seme-alabak dituzten bikoteen familia nuklearrek, eta beste familia-modu ba tzuek, be-rriz, gora: guraso bakarrekoak, nukleorik gabeko familia bakarrak eta abar)4.

— Bigarren tran tsizio demografikoaren prozesu so-ziodemografikoaz gainera, esan behar da aldake-ta soziokulturala ere ari dela gerta tzen, postmo-dernizazioaren eta balio postmaterialen bidez adierazten dena. Ronald Inglehart soziologoak postmodernizazioaren inguruan dio gizarte indus-trial aurreratuetan gerta tzen ari den aldaketa kul-

4 Miguel Requena: Características de los hogares y familias de la Comunidad de Madrid según el Censo de 2001, Madril: Instituto de Estadística de la Comunidad de Madrid, 2005.5 Ronald Inglehart: Modernización y posmodernización: el cambio cultural, político y económico en 43 sociedades, Madril: CIS, 2000, 41-42. orr.6 Elkarrizketatutako emakume gazteen %1,4 eta gizon gazteen %5,0, 15 eta 24 urte bitartekoak denak, bere bikotekidearekin bizi dira ezkonduta egon gabe, eta %9,0k eta %30,0k, hurrenez hurren, horrela bizi nahi luke (Pedro González: «Familia y jóvenes», in Jóvenes españoles 2005, Madril: Fundación Santa María, 2006, 203. or.).

9

04. Egoera zibila

hiago daude penin tsulako hegoaldean, mendebal-dean eta ekialdean, bai eta penin tsulatik kanpo ere.

15 eta 29 urte bitarteko gizonei dagokienez ere, argi eta garbi ikusten da ezkongabeen ehunekoek gora egin zutela 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuetan —ikus 3. taula—. Espainian, adierazle hori 6,8 puntu handitu zen, hain zuzen ere, %83,2tik %90,0ra. Berriz ere, Euskal Autonomia Erkidegoan daude ezkongabeen ehuneko altuenak, bai 1991n (%89,8), bai eta 2001ean ere (%94,7), estatu osoari dagokionez. 2001ean, zen tsatutako gizon gazteen artean ezkongabeen ehuneko altuenak zituzten, Euskal Autonomia Erkidegoaren a tzetik, Gaztela eta Leonek (%93,4), Kantabriak (%92,2), Nafarroak (%91,9), Asturiasko Prin tzerriak (%91,8), Aragoik (%91,1) eta Madrilgo Erkidegoak (%91,0). Geogra-fiari dagokionez, emakumeekin gerta tzen zen beza-la, 15 eta 29 urte bitarteko gizon ezkongabe gehia-go zeuden erlatiboki penin tsularen iparraldeko eta erdialdeko autonomia-erkidegoetan.

Gizonen eta emakumeen ehunekoen banaketak aldera tzen baditugu 2001eko Biztanleriaren Zen-tsuan jasotako egoera zibilaren arabera, ikus de-zakegu ezkongabe gehiago daudela 15 eta 29 urte bitarteko gizonen artean; izan ere, emakume gaz-teen artean, ezkondu gehiago dago —ikus 4. taula eta 2. grafikoa—. Hori horrela, estatu espainiarrean gizon gazte ezkongabe gehiago dago —7,8 puntu gehiago (ezkongabeak dira gizonen %90,0, eta emakumeen %82,2)— eta, ezkonduei dagokienez, berriz, emakumeek 7,1 puntutan gaindi tzen dituzte gizonezkoak (ezkonduta dago emakumeen %16,6,

gazteen artean ehuneko handienak non zituzten adieraziko dugu: Ceuta eta Melillan (%17,2), Mur-tzian (%16,7), Balear Uharteetan (%14,9), Gaztela-Man txan (%14,7), Valen tziako Erkidegoan (%14,6), Extremaduran (%14,4) eta Andaluzian (%14,2). Ho-rrenbestez, ikus daiteke ezkongabe egoten jarrai-tzeko joera handiagoa dutela penin tsulako iparral-dean eta erdialdean bizi diren gazteek.

Ikus dezagun zein den gazteen kohortearen egoera zibila sexu aldagaiaren arabera. Emakumeen artean ezkongabeen kopuruak gora egin zuen nabarmen 1991tik 2001era, eta, ezkonduenak, berriz, behera —ikus 2. taula—. Estatu espainiarrean, emakume ezkongabeen ehunekoa 10,2 puntu handitu zen, %72,0tik %82,2ra, hain zuzen ere. Garbia izan zen joera hori autonomia-erkidego guztietan. Estatu osoari dagokionez, bai 1991n, bai eta 2001ean ere, Euskal Autonomia Erkidegoan zen tsatutako emaku-me gazte ezkongabeen ehunekoak dira altuenak (%80,3 eta %88,9, hurrenez hurren) eta, baxuenak, berriz, Ceutan eta Melillan zen tsatutakoenak (%66,0 eta %74,9, hurrenez hurren). 2001ean, Euskal Au-tonomia Erkidegoaren a tzetik, zen tsatutako emaku-me gazteen artean ezkongabeen ehuneko altuenak Gaztela eta Leonek (%86,9), Kantabriak (%85,0), Madrilgo Erkidegoak (%85,0), Asturiasko Prin-tzerriak (%84,6) eta Nafarroak zituzten (%84,3). Eta, aldiz, emakume ezkonduen ehuneko altuenak Ceu-tak eta Melillak (%23,6), Mur tziak (%21,4), Gaztela-Man txak (%19,3), Balear Uharteek (%18,8), Valen-tziako Erkidegoak (%18,7), Extremadurak (%18,6) eta Andaluziak zituzten (%18,1). Beraz, emakume ezkongabeak dira nagusi autonomia-erkidego guz-tietan, baina, propor tzioan, emakume ezkondu ge-

1. grafikoa. Zentsatutako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen ezkongabe eta ezkonduen portzentajeak

2001eko azaroan

10


2. taula. Zen tsatutako 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen por tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera

1991 2001 Diferentzia 2001 − 1991

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Andaluzia 69,1 30,1 0,8 80,9 18,1 1,0 11,8 −12,0 0,2

Aragoi 74,0 25,2 0,8 83,0 16,1 0,9 9,0 −9,1 0,1


Balear Uharteak 66,9 31,7 1,4 79,4 18,8 1,8 12,5 −12,9 0,4

Kanariak 67,0 31,4 1,6 81,6 16,3 2,2 14,6 −15,1 0,6

Kantabria 73,5 25,4 1,0 85,0 14,0 1,0 11,5 −11,4 0,0

Gaztela eta Leon 70,1 29,4 0,5 86,9 12,4 0,7 16,8 −17,0 0,2

Gaztela-Man txa 75,9 23,4 0,7 79,9 19,3 0,9 4,0 −4,1 0,2

Katalunia 71,7 27,0 1,3 80,8 17,8 1,4 9,1 −9,2 0,1


Extremadura 68,7 30,7 0,6 80,6 18,6 0,8 11,9 −12,1 0,2

Galizia 68,7 30,3 1,0 82,4 16,4 1,1 13,7 −13,9 0,1





Errioxa 72,3 26,8 0,9 82,8 16,4 0,8 10,5 −10,4 −0,1

Ceutako eta Melillako hiriak 66,0 32,4 1,6 74,9 23,6 1,5 8,9 −8,8 −0,1

Espainia 72,0 27,0 1,0 82,2 16,6 1,1 10,2 −10,4 0,1



11

04. Egoera zibila

eta gizonen %9,5). Euskal Autonomia Erkidegoan, ezkongabeei dagokienez, bi sexuen arteko aldea txikiagoa da (5,8 puntu), hau da, egoera zibilaren araberako banaketa an tzekoagoa da; ezkongabeen ehuneko altuenak daude bertan (ezkongabeak dira gizonen %94,7, eta emakumeen %88,9), bai eta ezkonduen ehuneko baxuenak ere (ezkonduta dago emakumeen %10,5 eta gizonen %5,1). Sexuaren araberako alde handienak, berriz, Ceutan eta Melillan ikusten dira. Horietan, askoz ere gizon ezkongabe gehiago dago emakume ezkongabeak baino: ezkongabeak dira gizonen %88,6, eta emakumeen %74,9; eta ezkonduta dago emaku-meen %23,6 eta gizonen %10,9.

3. taula. Zen tsatutako 15 eta 29 urte bitarteko gizonen por tzentajezko banaketa 1991n eta 2001ean, egoera zibilaren arabera

1991 2001 Diferentzia 2001 − 1991

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez

banandua

Andaluzia 80,8 18,8 0,3 89,2 10,4 0,4 8,4 −8,4 0,1

Aragoi 85,8 13,9 0,3 91,1 8,6 0,3 5,3 −5,3 0,0


Balear Uharteak 79,9 19,6 0,6 87,9 11,2 0,9 8,0 −8,4 0,3

Kanariak 80,0 19,5 0,6 89,8 9,4 0,9 9,8 −10,1 0,3

Kantabria 84,9 14,7 0,4 92,2 7,4 0,4 7,3 −7,3 0,0

Gaztela eta Leon 82,0 17,8 0,2 93,4 6,3 0,3 11,4 −11,5 0,1

Gaztela-Man txa 86,9 12,9 0,2 89,2 10,4 0,3 2,3 −2,5 0,1

Katalunia 83,0 16,5 0,5 89,1 10,3 0,6 6,1 −6,2 0,1


Extremadura 80,5 19,3 0,2 89,3 10,4 0,3 8,8 −8,9 0,1

Galizia 80,8 18,8 0,4 90,0 9,5 0,5 9,2 −9,3 0,1





Errioxa 83,9 15,7 0,4 90,4 9,3 0,4 6,5 −6,4 0,0

Ceutako eta Melillako hiriak 82,5 17,0 0,5 88,6 10,9 0,5 6,1 −6,1 0,0

Espainia 83,2 16,4 0,4 90,0 9,5 0,5 6,8 −6,9 0,1



12


4. taula. Zen tsatutako 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen eta gizonen por tzentajeen arteko diferen tzia 2001ean, egoera zibilaren arabera

Emakumeak Gizonak Diferen tzia Emakumeak – Gizonak

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez banandua

Ezkongabea Ezkondua

Alarguna,

dibor tziatua,

legez banandua

Andaluzia 80,9 18,1 1,0 89,2 10,4 0,4 −8,3 7,7 0,6

Aragoi 83,0 16,1 0,9 91,1 8,6 0,3 −8,1 7,5 0,6

Asturiasko Prin tzerria 84,6 14,0 1,4 91,8 7,7 0,5 −7,2 6,3 0,9

Balear Uharteak 79,4 18,8 1,8 87,9 11,2 0,9 −8,5 7,6 0,9

Kanariak 81,6 16,3 2,2 89,8 9,4 0,9 −8,2 6,9 1,3

Kantabria 85,0 14,0 1,0 92,2 7,4 0,4 −7,2 6,6 0,6

Gaztela eta Leon 86,9 12,4 0,7 93,4 6,3 0,3 −6,5 6,1 0,4

Gaztela-Man txa 79,9 19,3 0,9 89,2 10,4 0,3 −9,3 8,9 0,6

Katalunia 80,8 17,8 1,4 89,1 10,3 0,6 −8,3 7,5 0,8

Valen tziako Erkidegoa 80,0 18,7 1,3 88,7 10,7 0,5 −8,7 8,0 0,8

Extremadura 80,6 18,6 0,8 89,3 10,4 0,3 −8,7 8,2 0,5

Galizia 82,4 16,4 1,1 90,0 9,5 0,5 −7,6 6,9 0,6

Madrilgo Erkidegoa 85,0 14,0 0,9 91,0 8,6 0,4 −6,0 5,4 0,5

Mur tziako Eskualdea 77,3 21,4 1,3 87,1 12,5 0,5 −9,8 8,9 0,8

Nafarroako Foru Erkidegoa 84,3 14,9 0,8 91,9 7,7 0,3 −7,6 7,2 0,5

Euskal Autonomia Erkidegoa 88,9 10,5 0,6 94,7 5,1 0,2 −5,8 5,4 0,4

Errioxa 82,8 16,4 0,8 90,4 9,3 0,4 −7,6 7,1 0,4

Ceutako eta Melillako hiriak 74,9 23,6 1,5 88,6 10,9 0,5 −13,7 12,7 1,0

Espainia 82,2 16,6 1,1 90,0 9,5 0,5 −7,8 7,1 0,6


Iturria: 2001eko Biztanleriaren Zen tsua, INE.

13

04. Egoera zibila

2. grafikoa. Zentsatutako 15 eta 29 urte bitarteko emakume eta gizonen ezkongabetasun-indizeak

2001eko azaroan

2. Ezkongabetasun-indizeak bost urteko adin-taldeen arabera

14

ezkongabeak ziren 25 eta 29 urte bitarteko gaz-te guztien %70,1.

Bost urteko adin-taldeei dagokienez, jarraian dato-rren taulan jaso ditugu ezkongabetasun-indizeak, sexu aldagaiaren arabera, 2001eko Biztanleriaren Zen tsutik eskuratutako estatistika-informazioan oi-narrituta —ikus 6. taula—. 15etik 19 urtera bitarte-ko taldean, emakume ezkongabeen ehunekoak pixka bat baxuagoak dira gizon ezkongabeenak baino (%98,8 eta %99,6 estatuan). Hurrengo adin-taldean, sexuen arteko aldea handiagoa da: propor-tzionalki, gizon ezkongabeen ehunekoak dezente handiagoak dira emakumeenak baino (%96,6 eta %91,0 Espainian). Hala ere, aldea askoz ere han-diagoa da 25etik 29ra bitarteko adin-taldean: Ma-drilgo Erkidegokoa da alde txikiena (11,1 puntu), eta handiena, berriz, Melillakoa (22,6 puntu). Labur-bilduz, gazteek adinean aurrera egin ahala, gero eta alde handiagoa dago sexuen artean ezkongabeta-sun-indizeei dagokienez: propor tzioan, gizon gehia-gok jarrai tzen du ezkongabe, beren adineko emaku-meekin alderatuz gero. Euskal Autonomia Erkidegoan ere ikusten da joera orokor hori: 20tik

balioen (%87,4) eta Euskal Autonomia Erkide-gokoen (%97,7) artean; eta, Espainia osoari da-gokionez, ezkongabeak ziren 20 eta 24 urte bi-tarteko per tsona guztien %93,9.

— 25 eta 29 urte bitarteko taldea: talde honetan handitu ziren gehien ezkongabetasun-indizeak 1991tik 2001era; nabarmen handitu ere, gehie-netan. Gaztela-Man txak izan zuen hazkunderik txikiena (7,2 puntu) eta, handiena, berriz, Gaztela eta Leonek (32,9 puntu). Euskal Autonomia Erki-degoan 19,0 puntu igo zen ezkongabeen indizea (%63,1etik %82,1era) eta espainiar estatuan 21,9 puntu igo zen (%48,2tik %70,1era). Hori horrela, talde horretan nabarmendu da gehien denbora luzeagoz ezkongabe manten tzeko joera, a tzeratu egin baita lehen aldiz ezkon tzeko adina. 2001eko Biztanleriaren Zen tsua aztertuz gero, ikus dezakegu ezkongabetasun-indizeek segmentu zabalagoa osa tzen dutela beste tal-deetan baino; mugako balioak Ceuta eta Meli-llakoa (%62,1) eta Euskal Autonomia Erkide-gokoa (%82,1) dira. Estatu espainiarrean,

Bost urteko hiru taldeei dagozkien ezkongabeta-sun-indizeak jaso ditugu jarraian, bi sexuei dagokie-nez, bai eta 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuen arteko aldakun tza ere —ikus 5. taula eta 3. grafi koa—.

— 15 eta 19 urte bitarteko taldea: ezkongabeen ehunekoak egonkor mantendu dira, eta igoera txikiak izan dituzte. 2001ean, erkidego guztie-tako indizeen arteko aldea oso txikia da; %98,0 txikiena (Ceuta eta Melilla), eta %99,6 handiena (Euskal Autonomia Erkidegoa). Estatu osoan, 2001ean, ezkongabeak ziren 15 eta 19 urte bi-tarteko gazte guztien %99,2.

— 20 eta 24 urte bitarteko taldea: ezkongabetasun-indizeek gora egin zuten autonomia-erkidego guztietan; Nafarroakoa izan zen hazkunde txikiena (4,5 puntu), eta handiena, berriz, Kana-rietakoa (15,4 puntu). Espainiako hazkundea 9,3 puntukoa izan zen, eta Euskal Autonomia Erki-degokoa, berriz, 5,1 puntukoa. 2001eko zen-tsuari dagokionez, tarte txikian bana tzen dira ezkongabeen ehunekoak, Ceuta eta Melillako

15

04. Egoera zibila

5. taula. Zen tsatutako 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteen ezkongabetasun-indizeak 1991n eta 2001ean

1991 2001 Diferentzia 2001 − 1991

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia 97,8 81,0 43,5 99,1 92,6 66,3 1,3 11,6 22,8

Aragoi 99,2 88,5 52,8 99,5 95,0 72,1 0,3 6,5 19,3

Asturiasko Prin tzerria 98,6 83,5 49,6 99,3 94,6 74,8 0,7 11,1 25,2

Balear Uharteak 98,2 79,5 41,8 98,9 92,2 67,0 0,7 12,7 25,2

Kanariak 97,3 77,1 44,5 98,8 92,5 70,8 1,5 15,4 26,3

Kantabria 98,7 85,4 52,9 99,5 95,4 74,5 0,8 10,0 21,6

Gaztela eta Leon 98,8 84,9 44,9 99,5 96,0 77,8 0,7 11,1 32,9

Gaztela-Man txa 99,0 88,4 57,5 99,2 93,3 64,7 0,2 4,9 7,2

Katalunia 98,8 85,4 45,8 99,2 94,0 68,6 0,4 8,6 22,8

Valen tziako Erkidegoa 98,9 84,7 43,0 99,2 93,5 65,9 0,3 8,8 22,9

Extremadura 98,2 81,6 44,1 99,2 92,6 64,7 1,0 11,0 20,6

Galizia 97,9 78,6 44,2 99,2 92,8 70,4 1,3 14,2 26,2

Madrilgo Erkidegoa 99,3 89,7 54,7 99,4 95,6 74,8 0,1 5,9 20,1

Mur tziako Eskualdea 97,7 80,1 40,7 98,7 90,3 62,8 1,0 10,2 22,1

Nafarroako Foru Erkidegoa 99,1 91,1 60,1 99,3 95,6 74,9 0,2 4,5 14,8

Euskal Autonomia Erkidegoa 99,3 92,6 63,1 99,6 97,7 82,1 0,3 5,1 19,0

Errioxa 98,8 86,7 49,5 99,2 94,1 71,7 0,4 7,4 22,2

Ceutako eta Melillako hiriak 97,2 79,5 47,7 98,0 87,4 62,1 0,8 7,9 14,4

Espainia 98,5 84,6 48,2 99,2 93,9 70,1 0,7 9,3 21,9

Diferen tzia EAE – Espainia 0,8 8,0 14,9 0,4 3,8 12,0 – – –


16


3. grafikoa. Zentsatutako 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteen ezkongabetasun-indizeak 2001eko azaroan

24 urtera bitarteko taldean, emakumeen %96,5 dira ezkongabe, eta gizonen %98,8; 25etik 29rako tal-dean, berriz, ezkongabeak dira emakumeen %75,8, eta gizonen %88,1.

17

04. Egoera zibila

6. taula. Zen tsatutako 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteen ezkongabetasun-indizeak 2001ean, sexuaren arabera

Emakumeak GizonakDiferen tzia

Emakumeak – Gizonak

15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29 15-19 20-24 25-29

Andaluzia 98,8 89,3 58,1 99,5 95,7 74,2 −0,7 −6,4 −16,1

Aragoi 99,2 92,4 63,7 99,7 97,6 79,8 −0,5 −5,2 −16,1

Asturiasko Prin tzerria 99,0 92,1 68,0 99,6 96,9 81,5 −0,6 −4,8 −13,5

Balear Uharteak 98,4 88,5 59,6 99,4 95,8 74,0 −1,0 −7,3 −14,4

Kanariak 98,3 89,1 63,4 99,3 95,8 78,0 −1,0 −6,7 −14,6

Kantabria 99,2 93,1 67,1 99,7 97,5 81,6 −0,5 −4,4 −14,5

Gaztela eta Leon 99,3 94,1 70,8 99,7 97,8 84,4 −0,4 −3,7 −13,6

Gaztela-Man txa 98,9 89,9 55,1 99,6 96,5 73,8 −0,7 −6,6 −18,7

Katalunia 98,8 91,0 60,8 99,6 96,7 76,1 −0,8 −5,7 −15,3

Valen tziako Erkidegoa 98,9 90,4 57,3 99,6 96,5 74,0 −0,7 −6,1 −16,7

Extremadura 98,8 89,0 55,9 99,6 96,2 73,1 −0,8 −7,2 −17,2

Galizia 98,8 89,9 63,5 99,5 95,6 77,3 −0,7 −5,7 −13,8

Madrilgo Erkidegoa 99,1 93,8 69,2 99,6 97,3 80,3 −0,5 −3,5 −11,1

Mur tziako Eskualdea 98,0 86,0 53,5 99,4 94,2 71,2 −1,4 −8,2 −17,7

Nafarroako Foru Erkidegoa 98,9 93,4 67,3 99,6 97,8 82,0 −0,7 −4,4 −14,7

Euskal Autonomia Erkidegoa 99,5 96,5 75,8 99,8 98,8 88,1 −0,3 −2,3 −12,3

Errioxa 98,9 91,6 64,0 99,6 96,4 78,8 −0,7 −4,8 −14,8

Ceutako Hiria 96,3 80,9 54,1 99,5 95,0 72,9 −3,2 −14,1 −18,8

Melillako Hiria 96,7 77,5 48,9 99,3 94,9 71,5 −2,6 −17,4 −22,6

Espainia 98,8 91,0 62,6 99,6 96,6 77,4 −0,8 −5,6 −14,8

Diferen tzia EAE – Espainia 0,7 5,5 13,2 0,2 2,2 10,7 – – –


3. Ezkontzak

18

Adierazi dugun eran, gazte ezkongabeen kopuruak gora egin zuen 1991tik 2001era. Joera soziodemo-grafi ko hori nabarmen tzen da, baita ere, lehendabi-zikoz ezkon tzeko batez besteko adinean. Horrela, 1991tik 2001era nabarmen a tzeratu zen lehen aldiz ezkon tzeko adina lurralde guztietan, bai gizonen ar-tean, bai eta emakumeen artean ere: estatu espai-niarrean 2,5 urte a tzeratu zen emakumeengan (25,9tik 28,4 urtera) eta 2,3 urte gizonengan (28,1etik 30,4ra) —ikus 7. taula—. Euskal Autono-mia Erkidegoan 2,5 urte a tzeratu zen emakumeen artean (27,3tik 29,8ra) eta 2,3 urte gizonen artean (29,7tik 31,9 urtera). 1991tik 2001era, Asturiasko Prin tzerrian (3,1 urte emakumeak, eta 2,9 gizonak) eta Kanarietan (3,0 eta 2,8, hurrenez hurren) a tzeratu zen gehien lehen ezkon tzaren adina. Oro har, lehen aldiz ezkon tzeko batez besteko adina a tzeratu egin zen, mendeko ezkongabetasunaren aldia luzatu egin zelako eta gizartean ezkongabe-egoera onartu eta bere balioa areagotu zelako per-tsona aurre-helduen eta helduen artean. Ezkondu gabe ere gazteak elkarrekin bizi tzeak ere eragina izan du. Gainera, zenbait faktore materialek ere gazteen arteko ezkon tzak a tzeratu dituzte, esate baterako lana lor tzeko zailtasunek, behin-behineko lanek, soldata baxuek eta e txebizi tza-merkatuko prezio altuek. Dirudienez, ezkon tza-instituzioa bere

eragin sinbolikoa1 gal tzen ari da pixkanaka; heldua-ro psikosozialera igaro tzeko erritual nagusia izateari uzten ari zaio.

2001etik 2005era jarraitu egin du lehen ezkon-tzako batez besteko adina a tzera tzeko joerak, ja-rraian datorren taulan ikus dezakegun moduan —8. taula—. Espainian adierazle hori 1,0 urtez lu-zatu zen emakumeen artean (28,4tik 29,4ra), eta 1,1 gizonen artean (30,4tik 31,5era). Euskal Auto-nomia Erkidegoan, 0,8 urtez luzatu zen emaku-meengan (29,8tik 30,7ra) eta 1,0 urte gizonengan (31,9tik 32,9ra). Balear Uharteetan (1,6 urte emakumeengan eta 2,0 urte gizonengan) eta Ka-narietan (1,5 eta 1,6, hurrenez hurren) a tzeratu zen gehien adin hori. 2001etik 2005era, kasu bakar batean egin zuen a tzera lehen aldiz ezkon tzeko adinak: hain zuzen ere, Ceutako emakumeen ar-tean (–0,7 urte).

Beste alderdi garran tzi tsu bat ere azal tzen da aurre-ko bi tauletan: lehenengo aldiz ezkon tzeko batez besteko adina baxuagoa da emakumeen artean gi-zonen artean baino, bai 1991n, bai 2001ean, bai eta 2005ean ere. Esate baterako, azken urte horre-tan, estatu espainiarrean, emakumeak 29,4 urtere-kin ezkon tzen dira lehenengo aldiz, eta gizonak,

berriz, 31,5 urterekin; hau da, gizonak baino 2,1 urte lehenago ezkon tzen dira emakumeak. Euskal Autonomia Erkidegoan gizonak emakumeak baino 2,3 urte geroago ezkon tzen dira lehenengo aldiz (32,9 eta 30,7, hurrenez hurren). Errioxan (2,8 urte), Ceutan (3,8 urte) eta Melillan (4,8 urte) dago alderik handiena generoen artean.

Historikoki, emakumeak gizonak baino gazteago ezkondu dira; batez ere, emakumeak gizonen men-deko zirelako gizarte tradizional patriarkaleko ingu-rune soziokulturaletan. Hala ere, genero-desberdin-tasunak murriztuz joan dira modernizazio eta demokratizazio prozesuak, garapen ekonomikoak eta aldaketa kulturalek bul tzatuta. Eta horren ondo-rioz, emakumeek beren gain hartu dituzte fami-liakoak edo e txekoak ez diren rolak, lehen gizonek bete tzen zituztenak. Hori horrela, emakume gaz-teek autonomia ekonomikoa eskuratu dute, lan-merkatuan globalki sartu direlako eta lan ordain-duak egiten hasi direlako. Eta horrek askatasun handiagoa ekarri die ezkon tza-instituzioarekiko. Nolabait esateko, gazteen artean, ahuldu egin da emakumeen adin txikiagoaren jarraibide soziala, baina, oraindik ere, bi urteko aldea dago, batez beste. Pen tsa dezakegu joera patriarkal horren on-dorioz ezkon tzen direla emakumeak lehen aldiz gi-

7 Miguel Requena: «Familia, convivencia y dependencia entre los jóvenes españoles», Panorama Social (Madril), 3 (2006), 64. or.

19

04. Egoera zibila

7. taula. Lehendabiziz ezkon tzeko batez besteko adina 1991n eta 2001ean, sexuaren arabera

1991 2001Diferentzia

2001 − 1991

Emakumeak GizonakEmakumeak

– GizonakEmakumeak Gizonak

Emakumeak


Andaluzia 25,36 27,51 −2,15 27,88 29,85 −1,97 2,52 2,34

Aragoi 26,45 28,65 −2,20 28,70 31,02 −2,32 2,25 2,37

Asturiasko Prin tzerria 25,86 28,10 −2,24 28,93 31,08 −2,15 3,07 2,98

Balear Uharteak 25,54 28,03 −2,49 28,06 30,17 −2,11 2,52 2,14

Kanariak 25,34 27,64 −2,30 28,36 30,47 −2,11 3,02 2,83

Kantabria 26,10 28,43 −2,33 28,80 31,00 −2,20 2,70 2,57

Gaztela eta Leon 26,50 28,93 −2,43 29,35 31,56 −2,21 2,85 2,63

Gaztela-Man txa 25,47 27,69 −2,22 27,62 29,79 −2,17 2,15 2,10

Katalunia 26,06 28,16 −2,10 28,26 30,29 −2,03 2,20 2,13

Valen tziako Erkidegoa 25,57 27,69 −2,12 27,88 29,87 −1,99 2,31 2,18

Extremadura 25,12 27,32 −2,20 27,80 29,72 −1,92 2,68 2,40

Galizia 25,02 27,37 −2,35 28,00 30,00 −2,00 2,98 2,63

Madrilgo Erkidegoa 27,14 28,84 −1,70 29,38 30,97 −1,59 2,24 2,13

Mur tziako Eskualdea 24,99 27,25 −2,26 27,52 29,74 −2,22 2,53 2,49

Nafarroako Foru Erkidegoa 26,81 29,46 −2,65 29,21 31,71 −2,50 2,40 2,25

Euskal Autonomia Erkidegoa 27,32 29,67 −2,35 29,83 31,98 −2,15 2,51 2,31

Errioxa 26,25 28,47 −2,22 28,68 30,83 −2,15 2,43 2,36

Ceutako Hiria 24,99 27,83 −2,84 27,68 30,03 −2,35 2,69 2,20

Melillako Hiria 25,26 29,35 −4,09 26,44 31,47 −5,03 1,18 2,12

Espainia 25,94 28,09 −2,15 28,39 30,41 −2,02 2,45 2,32

Diferen tzia EAE – Espainia 1,38 1,58 – 1,44 1,57 – – –


zonak baino bi urte lehenago, batez beste; izan ere, egun desberdintasunak daude oraindik ere, lanen eta diru-sarreren egituran: lan-mota beragatik sol-data baxuagoak jaso tzen dituzte emakumeek, eta mendeko lanetako postuetan alboratu ohi dituzte. Hala eta guztiz ere, kontuan hartu behar ditugu beste faktore kultural ba tzuk ere, hala nola emaku-me eta gizon gazteek balio eta asmo desberdinak izatea bizikide tzari eta familiari dagokienez. Horren haritik, Jóvenes españoles 20058 argitalpenean adierazten da ezkon tzeko asmo handiagoa dutela 15 eta 24 urte bitarteko emakumeek, eta batez ere elizatik ezkon tzekoa. Estatu espainiarreko 15 eta 24 urte bitarteko lagin bati egin zaio elkarrizketa; gi-zonen %38,0k eta emakumeen %48,0k elizan ezkondu nahi du, ezkon tza erlijiosoa egin; bestalde, ezkon tza zibila egin nahi du gizonen %22,0k eta emakumeen %21,0k. Bi ezkon tza moduen emai-tzak batuz gero, 15 eta 24 urte bitarteko gizonen %60,0 osa tzen da, eta emakumeen %69,0. Gizo-nen %17,0k eta emakumeen %15,0k, berriz, ez du ezkondu nahi (elkartu bai, baina kontraturik gabe). Laburbilduz, emakumeek ezkon tzeko gogo handia-goa izateak eragina izan dezake lehen aldiz ezkon-tzeko adinean, emakumeak gizonak baino bi urte lehenago ezkon tzen baitira batez beste, lehenago esan dugun eran.

Zer autonomia-erkidegotan ezkon tzen dira zaha-rren lehen aldiz? 2005ean, Euskal Autonomia Erki-degoan lehen aldiz ezkon tzeko adina berantiarrena zen, bai emakumeena (30,7 urte), bai eta gizonena ere (32,9 urte). Hurrengo postuetan zeuden Gaztela

8 Pedro González: «Familia y jóvenes», in Jóvenes españoles 2005, Madril: Fundación Santa María, 228. or.

20


eta Leon (30,1 eta 32,5 urte, hurrenez hurren), Ma-drilgo Erkidegoa (30,3 urte emakumeek, eta 32,2 gizonek), Kantabria (29,8 eta 32,3 urte, hurrenez hurren) eta Balear Uharteak (29,6 urte emakumeek, eta 32,2 urte gizonek). Eta zer erkidegotan ezkon-tzen dira gazteen lehen aldiz? Zehazki, Ceutan (26,9 urte emakumeek, eta 30,8 urte gizonek), Melillan (26,9 urte emakumeek), Extremaduran (28,7 eta 30,8 urte, hurrenez hurren), Valen tziako Erkidegoan (28,8 eta 30,9 urte, hurrenez hurren), Andaluzian (28,6 eta 30,6 urte, hurrenez hurren) eta Gaztela-Man txan (28,7 urte emakumeek, eta 30,9 urte gizo-nek). Ondorioz, geografikoki, gu txixeago a tzeratu da lehen aldiz ezkon tzeko adina estatu espainiarre-ko mendebaldean, ekialdean eta hegoaldean koka-tutako hirietan eta autonomia-erkidegoetan.

Behin argituta lehenengo aldiz ezkon tzeko adina, batez beste, 30 urtera arte a tzeratu dela, azter de-zagun zer bilakaera izan zuten 30 urtetik behe-rakoen arteko ezkon tza heterosexualek 1998tik 2006ra9. Datu estatistikoen arabera, bi generoetan, ezkon tza heterosexualen ehunekoek behera egin zuten nabarmen autonomia-erkidego guztietan —ikus 9. taula—. Edonola ere, beherakada handia-goa izan zen gizonen artean. Estatu osoan, %33,2ko beherakada izan zuten gizonek eta %27,0koa emakumeek. Bai gizonen artean, bai emakumeen artean, beherakada handienak honako erkidego hauek izan zituzten: Kanariek (%−52,0 gizonek, eta %−44,4 emakumeek), Kataluniak (%−42,0 eta

8. taula. Lehendabiziz ezkon tzeko batez besteko adina 2001ean eta 2005ean, sexuaren arabera


2005 − 2001

Emakumeak GizonakEmakumeak


Emakumeak


Andaluzia 27,88 29,85 −1,97 28,65 30,63 −1,98 0,77 0,78

Aragoi 28,70 31,02 −2,32 29,73 32,10 −2,37 1,03 1,08

Asturiasko Prin tzerria 28,93 31,08 −2,15 29,98 32,05 −2,07 1,05 0,97

Balear Uharteak 28,06 30,17 −2,11 29,63 32,21 −2,58 1,57 2,04

Kanariak 28,36 30,47 −2,11 29,82 32,12 −2,30 1,46 1,65

Kantabria 28,80 31,00 −2,20 29,81 32,26 −2,45 1,01 1,26

Gaztela eta Leon 29,35 31,56 −2,21 30,14 32,54 −2,40 0,79 0,98

Gaztela-Man txa 27,62 29,79 −2,17 28,70 30,87 −2,17 1,08 1,08

Katalunia 28,26 30,29 −2,03 29,54 31,86 −2,32 1,28 1,57

Valen tziako Erkidegoa 27,88 29,87 −1,99 28,79 30,88 −2,09 0,91 1,01

Extremadura 27,80 29,72 −1,92 28,73 30,77 −2,04 0,93 1,05

Galizia 28,00 30,00 −2,00 29,40 31,44 −2,04 1,40 1,44

Madrilgo Erkidegoa 29,38 30,97 −1,59 30,34 32,16 −1,82 0,96 1,19

Mur tziako Eskualdea 27,52 29,74 −2,22 28,31 30,51 −2,20 0,79 0,77

Nafarroako Foru Erkidegoa 29,21 31,71 −2,50 29,86 32,29 −2,43 0,65 0,58

Euskal Autonomia Erkidegoa 29,83 31,98 −2,15 30,67 32,99 −2,32 0,84 1,01

Errioxa 28,68 30,83 −2,15 29,30 32,16 −2,86 0,62 1,33

Ceutako Hiria 27,68 30,03 −2,35 26,98 30,78 −3,80 −0,70 0,75

Melillako Hiria 26,44 31,47 −5,03 26,96 31,78 −4,82 0,52 0,31

Espainia 28,39 30,41 −2,02 29,37 31,52 −2,15 0,98 1,11

Diferen tzia EAE – Espainia 1,44 1,57 – 1,30 1,47 – – –


9 1998tik abia tzen gara urte horretan hasten direlako INEk banan tzeen eta dibor tzioen gainean ematen dituen datuak, eta fenomeno soziodemogra-fiko horiek erlazionatu beharra daukagulako ezkon tza-desegiteen tasak kalkula tzeko.

21

04. Egoera zibila

9. taula. 30 urte baino gu txiagoko gazteen (*) ezkon tza heterosexualen bilakaera 1998tik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

1998 2006∆ %

2006/19981998 2006

∆ %

2006/1998

Andaluzia 29.956 25.731 −14,1 24.340 19.256 −20,9

Aragoi 4.114 2.837 −31,0 3.046 1.904 −37,5

Asturiasko Prin tzerria 3.127 2.223 −28,9 2.356 1.538 −34,7

Balear Uharteak 3.208 2.125 −33,8 2.576 1.511 −41,3

Kanariak 5.859 3.256 −44,4 4.760 2.286 −52,0

Kantabria 1.742 1.523 −12,6 1261 991 −21,4

Gaztela eta Leon 6.690 4.596 −31,3 4.755 2.973 −37,5

Gaztela-Man txa 6.524 5.581 −14,5 5.233 4.147 −20,8

Katalunia 24.256 15.659 −35,4 19.465 11.290 −42,0

Valen tziako Erkidegoa 17.504 13.831 −21,0 14.151 10.283 −27,3

Extremadura 3.961 2.878 −27,3 3.274 2.104 −35,7

Galizia 8.851 5.776 −34,7 7076 4.138 −41,5

Madrilgo Erkidegoa 19.417 12.801 −34,1 15.148 9.133 −39,7

Mur tziako Eskualdea 5.128 4.230 −17,5 4.097 3.154 −23,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 1.874 1.394 −25,6 1.291 901 −30,2

Euskal Autonomia Erkidegoa 6.260 4.001 −36,1 4.093 2.500 −38,9

Errioxa 934 723 −22,6 697 475 −31,9

Ceutako Hiria 249 210 −15,7 188 154 −18,1

Melillako Hiria 353 280 −20,7 242 169 −30,2

Espainia 151.260 110.450 −27,0 118.939 79.493 −33,2

(*) Ezkon tza gauzatu zenean zuten adina.

Iturria: Biztanleriaren Mugimendu Naturala, INE.

%−35,4), Galiziak (%−41,5 eta %−34,7), Balear Uharteek (%−41,3 eta %−33,8), Madrilgo Erkide-goak (%−39,7 eta %−34,1) eta Euskal Autonomia Erkidegoak (%−38,9 gizonek, eta %−36,1 emaku-meek).

30 urtetik beherako gazteen arteko ezkon tzen be-herakada nabarmen horiek direla eta, orokorrean behera egin dute ezkon tza heterosexualen tasek 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen artean, 1998tik 2006ra. Horrela, Espainian, 1.000 ezkontideko 32,4tik 25,5era murriztu zen 15 eta 29 urte bitarte-ko emakumeen tasa (–6,9 puntu), eta 15 eta 29 urte bitarteko gizonen tasa, berriz, 1.000 ezkontideko 24,4tik 17,3ra jai tsi zen (–7,1 puntu) —ikus 10. tau-la—. 15 eta 29 urte bitarteko kohorteko ezkon tza heterosexualen tasak aztertuz gero, bai emaku-meenak, bai eta gizonenak ere, ikus dezakegu ho-nako autonomia-erkidego hauetan murriztu zirela gehien tasa horiek: Balear Uharteetan (−14,7 puntu emakumeen artean eta –13,3 puntu gizonen ar-tean), Kanarietan (−11,9 puntu eta −10,9 puntu, hurrenez hurren), Katalunian (−11,0 puntu eta −10,6 puntu), Melillan (−11,5 puntu eta −9,6 puntu) eta Madrilgo Erkidegoan (−10,0 puntu emakumeen ar-tean eta −8,8 puntu gizonen artean).

2006 urtea aztertuz gero, honako tasa hauek aurki-tuko ditugu 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen ezkon tza heterosexualetan: 25,5 emazte 1.000 emakumeko, eta 17,3 senar 1.000 gizoneko. Auto-nomia-erkidegoak aztertuz gero, hauek dituzte ezkon tza heterosexualen tasa baxuenak: Kanariek (15,2 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emaku-meko eta 10,4 senar 15 eta 29 urte bitarteko 1.000

22


gizoneko), Balear Uharteek (20,4 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko eta 14,0 senar 1.000 gizoneko) eta Euskal Autonomia Erkidegoak (22,5 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emaku-meko, eta 13,3 senar 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko). Honako hauetan daude, berriz, tasarik altuenak: Melillan (36,4 emazte 15 eta 29 urte bitar-teko 1.000 emakumeko, eta 20,7 senar adin-tarte bereko 1.000 gizoneko), Andaluzian (30,6 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko eta 21,6 senar adin-tarte bereko 1.000 gizoneko) eta Valen-tziako Erkidegoan (29,4 emazte 15 eta 29 urte bi-tarteko 1.000 emakumeko eta 20,5 senar 15 eta 29 urte bitarteko adin-tarte bereko 1.000 gizoneko) —ikus 4. grafikoa—.

Lehenengo ezkon tzaren adina a tzera tzeko joera soziodemografikoa dagoela ikusita (batez beste, 30 urte ingurura), pen tsa tzekoa da 30 eta 34 urte bitar-tekoen taldeko ezkon tza heterosexualen tasek gora egingo zutela. 1998tik 2006rako aldiari dagokionez, jarraian datorren taulan —11. taula— ikus dezake-gu horrela izan dela orokorrean emakumeengan; gizonengan, berriz, tasen bilakaera anbibalentea izan da. Emakumeei dagokienez, 6,3 puntu handitu zen tasa hori estatu espainiarrean; gizonen artean, aldiz, murriztu egin zen pixka bat, −1,3 puntu, hain zuzen ere. Edonola ere, zazpi erkidegotan handitu ziren ezkon tza heterosexualen tasak bi generoetan (Andaluzia, Asturiasko Prin tzerria, Kantabria, Gaztela-Man txa, Extremadura, Galizia eta Melilla); beste bi erkidegotan, berriz, igo egin zen emaku-meen tasa eta gizonenak bere horretan jarraitu zuen (Gaztela eta Leon eta Ceuta). Generoaren arabera bilakaera desberdina izan zuten hamar erkidegoen

10. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen (*) ezkon tza heterosexualen tasak 1998tik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak


2006 − 19981998 2006

Diferentzia

2006 − 1998

Andaluzia 33,0 30,6 −2,4 25,9 21,6 −4,3

Aragoi 33,7 25,2 −8,5 23,7 15,7 −8,0

Asturiasko Prin tzerria 26,8 24,8 −2,0 19,5 16,6 −2,9

Balear Uharteak 35,1 20,4 −14,7 27,3 14,0 −13,3

Kanariak 27,1 15,2 −11,9 21,3 10,4 −10,9

Kantabria 29,2 29,4 0,2 20,2 18,3 −1,9

Gaztela eta Leon 25,4 21,3 −4,1 17,2 12,9 −4,3

Gaztela-Man txa 35,1 28,9 −6,2 26,6 19,7 −6,9

Katalunia 34,4 23,4 −11,0 26,5 15,9 −10,6

Valen tziako Erkidegoa 37,0 29,4 −7,6 28,7 20,5 −8,2

Extremadura 33,5 27,1 −6,4 26,1 18,7 −7,4

Galizia 28,5 23,3 −5,2 22,2 16,1 −6,1

Madrilgo Erkidegoa 31,2 21,2 −10,0 23,6 14,8 −8,8

Mur tziako Eskualdea 36,7 29,0 −7,7 27,8 19,3 −8,5

Nafarroako Foru Erkidegoa 31,7 26,1 −5,6 20,8 15,8 −5,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 26,2 22,5 −3,7 16,3 13,3 −3,0

Errioxa 32,8 26,0 −6,8 23,2 15,6 −7,6

Ceutako Hiria 27,8 25,2 −2,6 19,5 17,0 −2,5

Melillako Hiria 47,9 36,4 −11,5 30,3 20,7 −9,6

Espainia 32,4 25,5 −6,9 24,4 17,3 −7,1

Diferen tzia EAE – Espainia −6,2 −3,0 – −8,1 −4,0 –



23

04. Egoera zibila

11. taula. 30 eta 34 urte bitarteko gazteen (*) ezkon tza heterosexualen tasak 1998an eta 2006an, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak


2006 − 19981998 2006

Diferentzia

2006 − 1998

Andaluzia 19,9 29,6 9,7 32,3 38,0 5,7

Aragoi 25,2 31,6 6,4 38,6 35,2 −3,4

Asturiasko Prin tzerria 23,4 35,4 12,0 34,6 39,3 4,7

Balear Uharteak 18,5 22,5 4,0 27,1 23,9 −3,2

Kanariak 18,5 19,3 0,8 25,5 20,7 −4,8

Kantabria 25,4 34,7 9,3 37,8 41,0 3,2

Gaztela eta Leon 25,7 34,1 8,4 36,7 36,7 0,0

Gaztela-Man txa 18,7 27,3 8,6 30,5 34,7 4,2

Katalunia 20,1 25,1 5,0 31,5 26,8 −4,7

Valen tziako Erkidegoa 20,5 25,7 5,2 34,3 31,3 −3,0

Extremadura 17,5 29,6 12,1 27,6 38,5 10,9

Galizia 20,0 29,6 9,6 30,1 34,2 4,1

Madrilgo Erkidegoa 28,7 30,9 2,2 41,4 34,4 −7,0

Mur tziako Eskualdea 19,7 25,0 5,3 34,4 29,3 −5,1

Nafarroako Foru Erkidegoa 26,8 32,3 5,5 41,1 36,6 −4,5

Euskal Autonomia Erkidegoa 30,7 36,0 5,3 44,3 39,7 −4,6

Errioxa 24,7 32,1 7,4 39,1 34,4 −4,7

Ceutako Hiria 13,3 19,8 6,5 24,0 24,3 0,3

Melillako Hiria 24,7 29,4 4,7 42,4 43,4 1,0

Espainia 22,6 28,9 6,3 34,6 33,3 −1,3

Diferen tzia EAE – Espainia 8,1 7,1 – 9,7 6,4 –



4. grafikoa. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen ezkontza heterosexualen tasak 2006an, sexuaren arabera

24


artean dago Euskal Autonomia Erkidegoa —emaku-meen tasak handitu egin ziren eta gizonenak, be-rriz, txikitu—.

Ezkon tza homosexualen legea onartu zenetik, sexu bereko bi per tsona ezkon daitezke. Lege-aldaketa hori duela gu txikoa denez (2005eko ekainaren 30ean onartutako legea, urte bereko uztailaren 3an indarrean jarri zena), 2006an ezkondutako 30 urte-tik beherako per tsona guztiekiko kalkulatuko dugu ezkontide homosexualen ehunekoa. Jarraian dato-rren taula aztertuz gero —12. taula—, ikus dezake-gu ezkontide homosexualen ehunekoak oso baxuak direla, ia garran tzirik gabekoak sexu bereko 30 ur-tetik beherako ezkontide guztiekiko: Espainian, adibidez, 2006an ezkondutako 30 urtetik beherako emakumeen %0,4k eta gizonen %1,0k soilik auke-ratu zuen ezkon tza homosexuala. Ezkongai homo-sexualen ehunekoak, sexu bereko ezkontide guz-tiekiko, estatuko batez bestekoa baino altuagoak dira honako erkidego hauetan: Balear Uharteetan (30 urtetik beherako emakume ezkonduen %1,3, eta gizonen %1,9), Kanarietan (%1,0 eta %2,5), Ka-talunian (%0,7 eta %1,8), Madrilgo Erkidegoan (%0,5 eta %2,0) eta Kantabrian (30 urtetik behe-rako emakume ezkonduen %0,6). Estatu espainia-rrekoak baino pixka bat baxuagoak dira Euskal Au-tonomia Erkidegoko por tzentajeak (30 urtetik beherako emakume ezkonduen %0,3, eta gizonen %0,9).

Edonola ere, ikus dezakegu gizonezko gehiago da-goela sexu bereko per tsonen arteko ezkon tza-modu berri horretan; horrelaxe gerta tzen da azter-tutako ia erkidego guztietan, eta honako hauek dira

12. taula. Ezkon tza homosexualetako ezkontideen por tzentajeak 2006an ezkondutako 30 urtetik beherako gazteekiko (*), sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

Ezkontide

homosexualak

Emakume

ezkontideak

guztira

Ezkontide

homosexualen

%

Ezkontide

homosexualak

Gizon

ezkontideak

guztira

Ezkontide

homosexualen

%

Andaluzia 61 25.792 0,2 115 19.371 0,6

Aragoi 7 2.844 0,2 17 1.921 0,9

Asturiasko Prin tzerria 5 2.228 0,2 15 1.553 1,0

Balear Uharteak 27 2.152 1,3 30 1.541 1,9

Kanariak 33 3.289 1,0 59 2.345 2,5

Kantabria 9 1.532 0,6 4 995 0,4

Gaztela eta Leon 9 4.605 0,2 13 2.986 0,4

Gaztela-Man txa 10 5.591 0,2 10 4.157 0,2

Katalunia 117 15.776 0,7 209 11.499 1,8

Valen tziako Erkidegoa 44 13.875 0,3 107 10.390 1,0

Extremadura 3 2.881 0,1 6 2.110 0,3

Galizia 9 5.785 0,2 11 4.149 0,3

Madrilgo Erkidegoa 68 12.869 0,5 190 9.323 2,0

Mur tziako Eskualdea 7 4.237 0,2 12 3.166 0,4

Nafarroako Foru Erkidegoa 5 1.399 0,4 9 910 1,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 13 4.014 0,3 22 2.522 0,9

Errioxa 0 723 0,0 3 478 0,6

Ceutako Hiria 0 210 0,0 0 154 0,0

Melillako Hiria 0 280 0,0 0 169 0,0

Espainia 430 110.880 0,4 838 80.331 1,0

Diferen tzia EAE – Espainia – – −0,1 – – −0,1



25

04. Egoera zibila

bi salbuespenak: Kantabria, emakume gehiago bai-taude 30 urtetik beherako ezkontide homosexualen artean (%69,2 dira emakumeak), eta Gaztela-Man-txa, bi generoen ehunekoak parekatuta baitaude (%50,0). Estatu osoari dagokionez, 2006an ezkon-tza homosexuala gauzatu zuten 30 urtetik beherako ezkontideen artean, %33,9 emakumeak izan ziren eta %66,1, berriz, gizonak. Edonola ere, emaku-meen ehunekoak estatu osokoak (%33,9) baino al-tuagoak dira honako erkidego hauetan: Kantabrian (%69,2), Gaztela-Man txan (%50,0), Balear Uhar-teetan (%47,4), Galizian (%45,0), Gaztela eta Leo-nen (%40,9), Euskal Autonomia Erkidegoan (%37,1), Mur tzian (%36,8), Kanarietan (%35,9), Katalunian (%35,9), Nafarroan (%35,7) eta Andaluzian (2006an ezkon tza homosexuala gauzatu zuten 30 urtetik beherako ezkontide guztien %34,7). Honako erki-dego hauetan, berriz, 30 urtetik beherako ezkontide homosexualen artean estatuko ehunekoa (%66,1) hauetan gaindi tzen da: Errioxan (%10,0), Asturias-ko Prin tzerrian (%75,0), Madrilgo Erkidegoan (%73,6), Valen tziako Erkidegoan (%70,9) eta Ara-goin (%70,8) —ikus 13. taula—.

13. taula. Emakumezko eta gizonezko ezkontideen por tzentajeak 30 urtetik beherako ezkontideen (*) 2006ko ezkon tza homosexualen kopuru osoarekiko

Emakumeak Gizonak

Andaluzia 34,7 65,3

Aragoi 29,2 70,8



Kanariak 35,9 64,1

Kantabria 69,2 30,8



Katalunia 35,9 64,1



Galizia 45,0 55,0





Errioxa 0,0 100,0

Ceutako Hiria – –

Melillako Hiria – –

Espainia 33,9 66,1

Diferen tzia EAE – Espainia 3,2 −3,2



4. Banantzeak eta dibortzioak

26

tzeek eta dibor tzioek lege hori indarrean jarri zen lehenengo urtean.

2005etik 2006ra, 30 urtetik beherakoen ezkon tza-desegiteek (banan tzeek eta dibor tzioek) gora egin zuten pixka bat; %1,1eko hazkundea emakumeen artean, eta %2,6koa gizonen artean. Hala ere, des-berdintasun nabarmenak daude erkidegoen artean. Erkidego ba tzuetan gora egin zuten banan tzeek eta dibor tzioek eta beste ba tzuetan, berriz, behera egin zuten mota horretako epaiek, bi sexuetan egin ere. Hazkundea izan zuten erkidegoen artean, nabarmen tzekoak dira Nafarroa (%81,3 emaku-meengan eta %17,0 gizonengan), Madrilgo Erkide-goa (%9,4 eta %16,0), Aragoi (%12,2 eta %11,7) eta Andaluzia (%9,4 eta %8,7). Murriztu egin zire-nen artean, berriz, honako hauek nabarmenduko ditugu: Asturiasko Prin tzerria (%–12,5 emakumee-tan, eta %–10,0 gizonetan), Katalunia (%–6,8 eta %–3,7) eta Galizia (%–4,9 eta %–5,5). Beste alde batetik, ikus daiteke zenbait autonomia-erkidegotan bilakaera desberdina izan zutela bi sexuek. Horien artean, nabarmen tzekoak dira Euskal Autonomia Erkidegoa (%–3,8 emakumeengan eta %30,2 gizo-nengan), Ceuta (%30,0 eta %–16,7) eta Melilla (%22,2 eta %–18,8). Edonola ere, datu horren ani-

(%28,3), Valen tziako Erkidegoa (%23,6) eta Gaztela-Man txa (%21,1) —ikus 14. taula—.

2005eko uztailaren 8an 15/2005 legea onartu zen (“express” dibor tzioa delakoarena), banan tzeen eta dibor tzioen arloan Kode Zibila eta Prozedura Zibila-ren Legea aldarazten zuena (dibor tzioaren aurreko legea 1981ekoa zen). Honako hauek dira dibor-tzioaren legearen erreformaren berrikun tza nagu-siak: ez dago aurretik bananduta egon beharrik dibor tzio-prozedura hasteko, eta ezkontideei ez zaie eska tzen haustura-eskaerari hasiera emateko arrazoiak azal tzeko (ez dago errudun bat izendatu beharrik, 1981eko legearekin gerta tzen zen eran)10. Bikoteek hiru hilabetez soilik i txaron behar dute, ezkondu ziren egunaz geroztik, dibor tzioaren bidez hauste-prozesuari hasiera emateko11. Laburbilduz, sei hilabete baino gu txiagoko epean lortuko dute bikoteek dibor tzioa; horregatik dei tzen zaio “ex-press” dibor tzioa. Izan ere, 1981eko legearekin, ezkondu eta urtebetez i txaron behar zuten ezkonti-deek banan tze-eskaera aurkezteko, eta, behin hori lortutakoan, beste urtebetez i txaron behar zuten dibor tzio-eskaera aurkezteko. Ikus dezagun zer bi-lakaera izan zuten 30 urtetik beherakoen banan-

Ikus dezagun zer bilakaera izan zuten gazteen banan tzeek eta dibor tzioek 1998 eta 2006 artean, sexu aldagaia kontuan hartuz. Estatu espainiarraren bilakaera negatiboa izan zen, 30 urtetik beherako gizonen artean batez ere: %–39,1 gizonen artean, eta %–2,9 emakumeen artean. Neurri handi batean, 30 urtetik beherakoen ezkon tzak gero eta gu txiago izatearen ondorio izan zen aldakun tza negatibo hori, ezkongabe-aldia 30 urtera arte luzatu zelako batez beste. Joera negatibo orokor horren barnean, honako erkidego hauek nabarmenduko ditugu jai-tsiera handienak izan zituztelako: Asturiasko Prin-tzerria (%–29,5 emakumeen artean, eta %–55,1 gizonen artean), Kanariak (%–28,0 eta %–56,2), Balear Uharteak (%–21,3 eta %–46,5), Galizia (%–15,6 eta %–44,3), Katalunia (%–12,3 eta %–43,3) eta EAE (%–14,2 eta %–42,8). Ikus de-zakegunez, gizonezko ezkontideen banan tzeak eta dibor tzioak gu txitu egin ziren aztertutako erkidego guztietan. 30 urtetik beherako emakumezko ezkon-tideekin, berriz, ez zen berdin gertatu, fenomeno soziodemografi ko horrek gora egin bai tzuen ha-maika autonomia-erkidegotan. Horien artean, nabarmen tzekoak dira, hazkunderik handienak izan zituztelako, honako erkidego hauek: Ceuta (%100,0), Melilla (%92,5), Errioxa (%46,1), Nafarroa

10 Aurreko arauari jarraiki, “banan tzearen erruduna” bere seme-alabengandik bananduta gera tzen zen; lege berriaren helburua da seme-alabek bi gurasoekin harreman ona eduki tzen jarraitu ahal izatea.11 Epe hori murriztu daiteke, «eskaera egin duen ezkontidearen edo biekin bizi diren seme-alaben bizi tza, osotasun fi sikoa, askatasuna, osotasun morala edo sexu-askatasuna eta sexu-ukigabetasuna arriskuan daudela» egiazta tzen bada.

27

04. Egoera zibila

tzak ikusita (lurraldeka eta generoka kontuan hartu-ta) ezin da orokorrean esan “express” dibor tzioaren legeak ezkon tza-desegite gehiago ekarri duenik 30 urtetik beherako ezkonduen artean, legea indarrean egon den lehenengo urtean —ikus 15. taula—.

Hala ere, aldaketa nabarmena egon da banan-tzeetarako eta dibor tzioetarako eskaeren eta epaien banaketan: dibor tzio-eskaera gehiago dago eta banan tze-eskaera gu txiago. Pen tsa tzekoa da “ex-press” dibor tzioaren legearen (15/2005 Legea) on-dorio zuzena dela hori; izan ere, araudi berri horre-kin ez dago aurretik banandu beharrik ondoren dibor tzio-prozesua hasteko, eta, beraz, ezkonti-deek dirua aurrez dezakete, bai eta prozesu-den-bora murriztu ere. Jarraian dagoen taulan —16. taula— ikus dezakegu 2005etik 2006ra murriztu egin zirela 30 urtetik beherako ezkontideen banan-tzeak, bai emakumeen artean, bai eta gizonen ar-tean ere, autonomia-erkidego guztietan. Errioxan murriztu dira gehien ehunekoak: %–96,2 emaku-meen artean eta %–95,0 gizonen artean, 30 urtetik beherako ezkontideei dagokienez. Estatu espainiar osoan banan tzeak %80,7 murriztu dira emakumeen artean eta %80,3 gizonen artean; EAEn, berriz, %78,1 eta %88,3 murriztu dira, hurrenez hurren, 30 urtetik beherako ezkontideen artean.

Ai tzitik, dibor tzioek nabarmen egin zuten gora 2005etik 2006ra 30 urtetik beherako ezkontideen artean eta hazkundea orokorra izan zen bi sexuetan autonomia-erkidego guztietan. Esate baterako, Es-painian, %86,4ko hazkundea izan zuten emaku-meen artean, eta %92,8koa gizonen artean, 30 ur-tetik beherako ezkontideei dagokienez. Emakumeen

14. taula. 30 urtetik beherako gazteen (*) banan tzeen eta dibor tzioen bilakaera 1998tik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

1998 2006∆ %

2006/19981998 2006

∆ %

2006/1998

Andaluzia 2.955 3.078 4,2 2.559 1.670 −34,7

Aragoi 375 432 15,2 307 201 −34,5

Asturiasko Prin tzerria 528 372 −29,5 441 198 −55,1

Balear Uharteak 643 506 −21,3 536 287 −46,5

Kanariak 1.427 1.028 −28,0 1.238 542 −56,2

Kantabria 191 194 1,6 161 83 −48,4

Gaztela eta Leon 486 567 16,7 428 294 −31,3

Gaztela-Man txa 479 580 21,1 405 321 −20,7

Katalunia 3.162 2.772 −12,3 2.612 1.481 −43,3

Valen tziako Erkidegoa 2.058 2.543 23,6 1.709 1.313 −23,2

Extremadura 319 307 −3,8 288 148 −48,6

Galizia 1.290 1.089 −15,6 1.113 620 −44,3

Madrilgo Erkidegoa 1.897 1.709 −9,9 1.588 942 −40,7

Mur tziako Eskualdea 546 634 16,1 474 339 −28,5

Nafarroako Foru Erkidegoa 113 145 28,3 97 62 −36,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 558 479 −14,2 467 267 −42,8

Errioxa 76 111 46,1 72 51 −29,2

Ceutako Hiria 26 52 100,0 24 20 −16,7

Melillako Hiria 40 77 92,5 31 26 −16,1

Espainia 17.169 16.675 −2,9 14.550 8.865 −39,1

(*) Ezkon tza desegin zenean zuten adina.

Iturria: Ezkon tza Deuseztasunen, Banan tzeen eta Dibor tzioen Estatistikak, INE.

28


artean, honako erkidego hauetan izan zituzten haz-kunde nabarmenenak: Nafarroan (%189,1), Ceutan (%150,0), Andaluzian (%122,8), Extremaduran (%119,5), Mur tzian (%107,4) eta Melillan (%103,4). Hazkunde baxuenak izan zituzten Asturiasko Prin-tzerriak (%54,7), Euskal Autonomia Erkidegoak (%61,5) eta Kataluniak (%64,6). Gizonei dagokie-nez, Euskal Autonomia Erkidegoa nabarmen tzen da hazkunde erlatiborik handiena izan zuelako (%170,2), eta, horren a tzetik, Andaluzia (%128,5), Kanariak (%116,7), Mur tzia (%110,2), Madrilgo Er-kidegoa (%109,1), Gaztela-Man txa (%108,9) eta Balear Uharteak (%102,2). Bestalde, hazkunde baxuenak Melillak (%35,7), Asturiasko Prin tzerriak (%48,8) eta Ceutak izan zituzten (%50,0) —ikus 17. taula—.

Garbi ikusten da jarraian datorren taulan —18. tau-la— dibor tzio-eskaerek eta epaiek gora egin zutela banan tzeen kaltetan. Taula horretan jaso ditugu 2005eko eta 2006ko dibor tzioen ehunekoak, 30 ur-tetik beherako banandutako eta dibor tziatutako per tsonei dagokienez. Ezkon tza desegiteko eskae-ra judiziala egiten duten emakumeen eta gizonen artean, nabarmen egin dute gora dibor tzioek, oro har, autonomia-erkidego guztietan. Horrela, estatu espainiar osoari dagokionez, 2005ean dibor tziatu edo banandu ziren 30 urtetik beherako emakumeen %49,0 dibor tziatu egin zen. 2006an, berriz, %90,3ra igo zen ehuneko hori (+41,3 puntu, 2005ekin alde-ratuz gero). 2005ean dibor tziatu edo banandu ziren 30 urtetik beherako gizonen artean %47,9 dibor-tziatu egin ziren eta 2006an, berriz, %90,0 (+42,1 puntu, 2005ekin alderatuz gero). Euskal Autonomia Erkidegoan, 30 urtetik beherako emakumeen ar-

15. taula. 30 urtetik beherako gazteen (*) banan tzeen eta dibor tzioen urtetik urterako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

2005 2006∆ %

2006/20052005 2006

∆ %

2006/2005

Andaluzia 2.814 3.078 9,4 1.536 1.670 8,7

Aragoi 385 432 12,2 180 201 11,7


Balear Uharteak 525 506 −3,6 272 287 5,5

Kanariak 1.019 1.028 0,9 529 542 2,5

Kantabria 162 194 19,8 82 83 1,2

Gaztela eta Leon 586 567 −3,2 300 294 −2,0

Gaztela-Man txa 616 580 −5,8 307 321 4,6

Katalunia 2.975 2.772 −6,8 1.538 1.481 −3,7

Valen tziako Erkidegoa 2.591 2.543 −1,9 1.384 1.313 −5,1

Extremadura 269 307 14,1 141 148 5,0

Galizia 1.145 1.089 −4,9 656 620 −5,5

Madrilgo Erkidegoa 1.562 1.709 9,4 812 942 16,0

Mur tziako Eskualdea 624 634 1,6 314 339 8,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 80 145 81,3 53 62 17,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 498 479 −3,8 205 267 30,2

Errioxa 109 111 1,8 52 51 −1,9

Ceutako Hiria 40 52 30,0 24 20 −16,7

Melillako Hiria 63 77 22,2 32 26 −18,8

Espainia 16.488 16.675 1,1 8.637 8.865 2,6



29

04. Egoera zibila

16. taula. 30 urtetik beherako gazteen (*) banan tzeen urtetik urterako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

2005 2006 ∆ % 2006/2005 2005 2006 ∆ % 2006/2005

Andaluzia 1.592 355 −77,7 897 210 −76,6

Aragoi 163 30 −81,6 69 19 −72,5


Balear Uharteak 251 19 −92,4 137 14 −89,8

Kanariak 516 79 −84,7 295 35 −88,1

Kantabria 78 27 −65,4 43 11 −74,4

Gaztela eta Leon 315 68 −78,4 156 30 −80,8

Gaztela-Man txa 336 66 −80,4 172 39 −77,3

Katalunia 1.421 214 −84,9 755 126 −83,3

Valen tziako Erkidegoa 1.299 259 −80,1 704 145 −79,4

Extremadura 151 48 −68,2 80 31 −61,3

Galizia 587 104 −82,3 330 36 −89,1

Madrilgo Erkidegoa 777 168 −78,4 416 114 −72,6

Mur tziako Eskualdea 353 72 −79,6 167 30 −82,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 34 12 −64,7 21 9 −57,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 233 51 −78,1 111 13 −88,3

Errioxa 53 2 −96,2 20 1 −95,0

Ceutako Hiria 22 7 −68,2 12 2 −83,3

Melillako Hiria 34 18 −47,1 18 7 −61,1

Espainia 8.415 1.623 −80,7 4.500 887 −80,3



30


tean, dibor tziatuen ehunekoak %53,2tik %89,4ra egin zuen gora (+36,2 puntu, 2005ekin alderatuz gero); eta 30 urtetik beherako gizonezko dibor-tziatuen ehunekoa ere handitu egin zen: %45,9tik %95,1era (+49,2 puntu, 2005ekin alderatuz gero).

Jarraian ikusiko dugu zer bilakaera izan zuten 1998 eta 2006 artean banan tzeen eta dibor tzioen tasa gordinek, 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen artean, eta sexu aldagaia kontuan hartuz. Espainian, 30 ur-tetik beherako emakumeen artean, tasa horrek ia egonkor eu tsi zion 1998tik 2006ra, hazkunde txikia izan bai tzuen (15 eta 29 urteko 1.000 emakumeko 3,7 banan tze eta dibor tzio izatetik 3,8 izatera). Gi-zonen artean, berriz, nabarmen jai tsi zen tasa hori; hain zuzen ere, –1,1 puntu (15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko 3,0 banan tze eta dibor tzio izatetik 1,9 izatera). Autonomia-erkidegoei dagokienez, gi-zonen artean murriztu egin ziren tasa horiek erkide-go guztietan, eta murrizketa nabarmenenak izan zituzten Kanarietan (–3,1 puntu) eta Balear Uhar-teetan (–3,0 puntu). Emakumeen zutabea aztertuz gero, ikus dezakegu goranzko bilakaera izan zela nagusi 1998 eta 2006 artean. Honako hauek na-barmenduko ditugu: Melilla (+4,9 puntu) eta Ceuta (+3,3 puntu). Hala ere, bost autonomia-erkidegotan emakumeen tasaren aldakun tza negatiboa izan zen: Balear Uharteak (–2,1 puntu), Kanariak (–1,9 puntu), Asturiasko Prin tzerria (–0,5 puntu), Katalu-nia (–0,4 puntu) eta Madrilgo Erkidegoa (–0,2 pun-tu). Euskal Autonomia Erkidegoan gizonen tasak 0,5 puntuko beherakada izan zuen (15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko 1,9 banan tze eta dibor tzio izatetik 1,4 izatera). Emakumeenak, berriz, 0,3 pun-tuko gorakada izan zuen (15 eta 29 urte bitarteko

17. taula. 30 urtetik beherako gazteen (*) dibor tzioen urtetik urterako bilakaera 2005etik 2006ra, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak

2005 2006∆ %

2006/20052005 2006

∆ %

2006/2005

Andaluzia 1.222 2.723 122,8 639 1.460 128,5

Aragoi 222 402 81,1 111 182 64,0

Asturiasko Prin tzerria 225 348 54,7 123 183 48,8

Balear Uharteak 274 487 77,7 135 273 102,2

Kanariak 503 949 88,7 234 507 116,7

Kantabria 84 167 98,8 39 72 84,6

Gaztela eta Leon 271 499 84,1 144 264 83,3

Gaztela-Man txa 280 514 83,6 135 282 108,9

Katalunia 1.554 2.558 64,6 783 1.355 73,1

Valen tziako Erkidegoa 1.292 2.284 76,8 680 1168 71,8

Extremadura 118 259 119,5 61 117 91,8

Galizia 558 985 76,5 326 584 79,1

Madrilgo Erkidegoa 785 1.541 96,3 396 828 109,1

Mur tziako Eskualdea 271 562 107,4 147 309 110,2

Nafarroako Foru Erkidegoa 46 133 189,1 32 53 65,6

Euskal Autonomia Erkidegoa 265 428 61,5 94 254 170,2

Errioxa 56 109 94,6 32 50 56,3

Ceutako Hiria 18 45 150,0 12 18 50,0

Melillako Hiria 29 59 103,4 14 19 35,7

Espainia 8.073 15.052 86,4 4.137 7.978 92,8



31

04. Egoera zibila

1.000 emakumeko 2,3 banan tze eta dibor tzio iza-tetik 2,6 izatera) —ikus 19. taula—.

15 eta 29 urte bitarteko emakumeen banan tzeen eta dibor tzioen tasa gordinak altuagoak dira gizo-nenak baino, erkidego guztietan. Hori gizonak, ba-tez beste, lehen aldiz emakumeak baino berandua-go ezkon tzen direlako izan daiteke: 30 urte bete aurretik, emakume gehiago ezkon tzen dira gizonak baino, eta, beraz, aukera gehiago daude horiek banan tzeak eta dibor tzioak eska tzeko. 2006an, zein erkidegotan izan zituen baliorik altuenak tasa horrek? Melillan (10,3 banan tze eta dibor tzio errol-datutako 1.000 emakumeko eta 3,2 banan tze eta dibor tzio erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko), Ceutan (6,2 emakumeei dagokie-nez eta 2,2 gizonei dagokienez), Valen tziako Erki-degoan (5,3 eta 2,6, hurrenez hurren), Balear Uhar-teetan (4,9 eta 2,7) eta Kanarietan (4,7 eta 2,4). Eta zein erkidegotan izan zituen baliorik baxuenak? Gaztela eta Leonen (2,5 banan tze eta dibor tzio erroldatutako 1.000 emakumeko eta 1,2 banan tze eta dibor tzio erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko, 2006an), Nafarroan (2,6 emaku-meen artean eta 1,1 gizonen artean), Euskal Auto-nomia Erkidegoan (2,6 eta 1,4), Extremaduran (2,9 eta 1,3) eta Madrilgo Erkidegoan (2,8 eta 1,5). Geo-grafikoki, ikus dezakegu banan tzeen eta dibor tzioen tasa gordinak penin tsulako ekialdeko eta penin-tsulatik kanpoko gazteen artean izaten dituela ba-liorik altuenak, eta kontrakoa gerta tzen dela penin-tsulako iparraldean, mendebaldean eta erdialdean.

Gazteen arteko ezkon tza-desegiteei buruzko atal honekin buka tzeko, 30 urtetik beherako ezkonti-

18. taula. Dibor tzioen ehunekoak banandutako eta dibor tziatutako 30 urte baino gu txiagoko gazteen artean (*) 2005ean eta 2006an, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak


2006 − 20052005 2006

Diferentzia

2006 − 2005

Andaluzia 43,4 88,5 45,1 41,6 87,4 45,8

Aragoi 57,7 93,1 35,4 61,7 90,5 28,8


Balear Uharteak 52,2 96,2 44,0 49,6 95,1 45,5

Kanariak 49,4 92,3 42,9 44,2 93,5 49,3

Kantabria 51,9 86,1 34,2 47,6 86,7 39,1

Gaztela eta Leon 46,2 88,0 41,8 48,0 89,8 41,8

Gaztela-Man txa 45,5 88,6 43,1 44,0 87,9 43,9

Katalunia 52,2 92,3 40,1 50,9 91,5 40,6

Valen tziako Erkidegoa 49,9 89,8 39,9 49,1 89,0 39,9

Extremadura 43,9 84,4 40,5 43,3 79,1 35,8

Galizia 48,7 90,4 41,7 49,7 94,2 44,5

Madrilgo Erkidegoa 50,3 90,2 39,9 48,8 87,9 39,1

Mur tziako Eskualdea 43,4 88,6 45,2 46,8 91,2 44,4

Nafarroako Foru Erkidegoa 57,5 91,7 34,2 60,4 85,5 25,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 53,2 89,4 36,2 45,9 95,1 49,2

Errioxa 51,4 98,2 46,8 61,5 98,0 36,5

Ceutako Hiria 45,0 86,5 41,5 50,0 90,0 40,0

Melillako Hiria 46,0 76,6 30,6 43,8 73,1 29,3

Espainia 49,0 90,3 41,3 47,9 90,0 42,1



32


deen arteko banan tzeen eta dibor tzioen in tziden-tziaren gaineko adierazle zeha tzago bat kalkulatuko dugu. Ezkon tza-desegiteen tasari buruz ari gara; hau da, bananduen eta dibor tziatuen erlazioa 15 eta 29 urte bitarteko 100 ezkonduko. Ikus dezagun zer bilakaera izan zuen 1998tik 2006ra, sexu alda-gaiaren arabera:

— 30 urtetik beherako emazteen artean, tasa hori 3,7 puntu handitu zen estatuan (ezkondutako eta 30 urtetik beherako 100 emakumeko 11,4 emakume banandu eta dibor tziatu izatetik 15,1 izatera). Gorako joera hori ikus daiteke ia auto-nomia-erkidego guztietan; Asturiasko Prin tzerria izan zen salbuespen bakarra, beherakada txiki bat izan bai tzen bertan (–0,2 puntu). Hazkunde handienak Melillak (16,2 puntu), Ceutak (14,3 puntu), Errioxak (7,2 puntu) eta Kanariek (7,2 puntu) izan zituzten. 2006an, ezkon tza-desegiteen tasa altuenak honako autonomia-er-kidego hauetako 30 urtetik beherako emazteek izan zituzten: Kanarietakoek (31,6), Melillakoek (27,5), Ceutakoek (24,8), Balear Uharteetakoek (23,8), Galiziakoek (18,9) eta Valen tziako Erkide-gokoek (18,4 emakume banandu eta dibor tziatu ezkondutako eta 30 urtetik beherako 100 emakumeko). Euskal Autonomia Erkidegoan, 2006an, ezkon tza-desegiteen tasa 12,0 emaku-me banandu eta dibor tziatukoa izan zen, ezkon-dutako eta 30 urtetik beherako 100 emakume-ko. Tasarik baxuenak Gaztela-Man txak eta Nafarroak izan zituzten: 10,4 emakume banandu eta dibor tziatu, sexu bereko 15 eta 20 urte bitar-teko 100 ezkontideko.

19. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen (*) banan tzeen eta dibor tzioen tasa gordinak 1998an eta 2006an, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak


2006 − 19981998 2006

Diferentzia

2006 − 1998

Andaluzia 3,3 3,6 0,3 2,7 1,8 −0,9

Aragoi 3,1 3,8 0,7 2,4 1,6 −0,8

Asturiasko Prin tzerria 4,5 4,0 −0,5 3,7 2,0 −1,7

Balear Uharteak 7,0 4,9 −2,1 5,7 2,7 −3,0

Kanariak 6,6 4,7 −1,9 5,5 2,4 −3,1

Kantabria 3,2 3,6 0,4 2,6 1,5 −1,1

Gaztela eta Leon 1,8 2,5 0,7 1,5 1,2 −0,3

Gaztela-Man txa 2,6 3,0 0,4 2,1 1,5 −0,6

Katalunia 4,5 4,1 −0,4 3,6 2,0 −1,6

Valen tziako Erkidegoa 4,3 5,3 1,0 3,5 2,6 −0,9

Extremadura 2,7 2,9 0,2 2,3 1,3 −1,0

Galizia 4,2 4,2 0,0 3,5 2,3 −1,2

Madrilgo Erkidegoa 3,0 2,8 −0,2 2,5 1,5 −1,0

Mur tziako Eskualdea 3,9 4,3 0,4 3,2 2,0 −1,2

Nafarroako Foru Erkidegoa 1,9 2,6 0,7 1,6 1,1 −0,5

Euskal Autonomia Erkidegoa 2,3 2,6 0,3 1,9 1,4 −0,5

Errioxa 2,7 3,9 1,2 2,4 1,6 −0,8

Ceutako Hiria 2,9 6,2 3,3 2,5 2,2 −0,3

Melillako Hiria 5,4 10,3 4,9 3,9 3,2 −0,7

Espainia 3,7 3,8 0,1 3,0 1,9 −1,1

Diferen tzia EAE – Espainia −1,4 −1,2 – −1,1 −0,5 –



33

04. Egoera zibila

ren aurkako balio eta jarrera psikosozialak zabaldu dira emakume gazteen artean. Pen tsa tzekoa denez, 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen ezkon tza-desegiteen tasa altuak azal tzerakoan, kontuan hartu behar dira, baita ere, ongizate estatuaren esparruan generoen arteko berdintasunaren eta banan tzeen eta dibor tzioen alde landutako politikak, legeak eta zerbi-tzuak, bai eta beren ardurapean seme-alabak dituz-ten emakumeek zaindutako e txeetan paira tzen den pobreziaren aurkako borroka ere.

Marinak honakoa ere aipa tzen du: gizarte postmoder-noetan maitasun merkuriarra sortu dela. Mota horre-tako harremanetan, bikotekideek ez dute kanpoko eredu batera egokitu nahi, beren maitasun-harremana da erreferente bakarra, beren kanona, eta harremana-ri eustea da proiektu komuna, psikologikoki a tsegina izaten jarrai tzen duen artean. Maitasun-mota hori inti-mitatean, konfian tzan eta zinezkotasunean eraiki tzen da; horiek dituen subjektuaren motaren araberakoak izango dira balio horiek. Ai tzitik, gure kulturak plastiko-tasuna duen norbanakoa susta tzen du, ni aldakor bat duena, koheren tzia bertute tzat hartu beharrean eskle-rosi gisa har tzen duena. Eta horra hor kontraesana: nola izan konfian tza berez aldakorra den ni batengan? Zinezkotasuna zoriaren azpiproduktu bihur tzen da. Filosofo horrek dioenez, maitasun merkuriarrak ezkon-tza eta familia merkuriarrak sorrarazten ditu; horrega-tik daude gizarte postmodernoetan gero eta familia gurasobakar gehiago —emakumeak buru dituztenak, batez ere—, bai eta banandutako edo dibor tziatutako beste familia ba tzuk ba tzetik sor tzen diren familiak ere (adibidez, aurreko ezkon tzatik seme bat duen emaku-

rietan (31,6 eta 23,7, hau da, 7,9 puntuko aldea) —ikus 20. taula—.

Zergatik da ezkon tza-desegiteen tasa altuagoa emakume gazteen artean, gizonen artean baino? Hi-potesi gisa, esan dezakegu ezkon tzarekiko balioak eta i txaropenak desberdinak direla generoaren ara-bera, nahiz eta ezkon tzaren bidez zoriontasuna eta maitasuna bila tzen dutela esan bai emakumeek bai gizonek. Jose Antonio Marina filosofoak dioenez, dibor tzioen arrazoien inguruko ikerketek erakusten dute emakumeek i txaropen gehiago izaten dutela bizikide tza ona izateko, asebete tze emozionala emango diena; horrenbestez, gizonek baino lehena-go senti tzen dute asegabetasuna12. Emakumeen asegabetasun horrek banan tzea/dibor tzioa eragin ohi du, emakume gazteek autonomia ekonomiko handia duten testuinguru sozioekonomikoan, lan jarraia izan ohi baitute. Gainera, banan tzeak/dibor tzioak ez du jada estigma bat sorrarazten; aldaketa soziokulturala gertatu da, sekularizazioaren, askatasunaren eta nor-beraren adierazpenaren bidez erakusten dena, eta horrek indarra kendu die erlijio katolikoak defenda-tzen dituen balio eta jarraibide familiar patriarkalei. Al-daketa horri esker, gazteek errazago onar tzen dute egoera hori, bai eta horien familiek eta lagunek ere. Aldi berean, aldaketa soziokultural hori nabarmena da generoen arteko berdintasunean, gero eta gehia-go zabal tzen ari dena eguneroko bizi tzaren hainbat arlotan. Mugimendu sozial feministak susta tzen du hori batez ere. Berdintasunaren aldeko pen tsamolde hori zabal tzen ari da gizarte-klase ertainetan eta baxuetan eta, horri esker, senarraren menpe egotea-

— Gizonei dagokienez, 1998 eta 2006 artean, Es-painiako bilakaera negatiboa izan zen (–1,1 pun-tu). Hala ere, sei autonomia-erkidegotan gora egin zuen 30 urtetik beherako senarren ezkon-tza-desegiteen tasak (Aragoi, Gaztela eta Leon, Valen tziako Erkidegoa, Errioxa, Ceuta eta Meli-lla), eta beste erkidego batean egonkor eu tsi zion (Gaztela-Man txa). 2006an, 30 urtetik behe-rako senarren artean, tasaren baliorik altuenak honako erkidego hauetan ikus di tzakegu: Kana-rietan (23,7 gizon banandu eta dibor tziatu 15 eta 29 urte bitarteko 100 senarreko), Balear Uhar-teetan (19,0), Melillan (15,4), Galizian (15,0), Ka-talunian (13,1), Ceutan (13,0) eta Valen tziako Erkidegoan (12,8). Euskal Autonomia Erkide-goan tasa horren balioa (10,7) estatuko batez bestekoa baino baxuagoa da (11,2), baina Nafa-rroako tasa (6,9) baino altuagoa da, hala ere. Eta horixe da, hain zuzen ere, 30 urtetik beherako 100 gizoneko gizon bananduen eta dibor tziatuen tasarik baxuena duen erkidegoa.

— Emakumeen tasen balioak altuagoak dira gizo-nenak baino, autonomia-erkidego guztietan. Es-painia osoari dagokionez, 2006an, emakumeen tasak 3,9 puntuko aldea atera tzen dio gizonena-ri (15,1 eta 11,2). Euskal Autonomia Erkidegoan, aldea txikiagoa da, 1,3 puntukoa (12,0 emaku-meena eta 10,7 gizonena). Honako erkidego hauetan ikusten dira alderik handienak: Melillan (27,5 eta 15,4, hau da, 12,1 puntu), Ceutan (24,8 eta 13,0, hau da, 11,8 puntuko aldea) eta Kana-

12 Jose Antonio Marina: Crónicas de la ultramodernidad, Bar tzelona: Anagrama, 2004, 76. or.

34


me batek bikotea osa tzen du aurreko ezkon tzatik ala-ba bat duen gizon batekin). Zenbait adituren ustez, gizarte postmodernoetan familia-mota berri bat ari da sor tzen, emakumeengan oinarri tzen den familia-mota bat: nukleo egonkor bat, ama batek eta seme edo alaba batek osa tzen dutena, eta noizbehinka gizonen bisitak jaso tzen dituena, jarraikako bikoteen eredu ba-tean. Harreman horien ondorioz, seme edo alaba ge-hiago izaten dira, eta egoera horrek are eta gehiago indar tzen du nukleo horren trinkotasuna eta bikotee-kiko bereizketa18.

13 José Antonio Marina: Crónicas de la ultramodernidad, Bar tzelona: Ana-grama, 2004, 104-109. orr.

20. taula. 15 eta 29 urte bitarteko ezkontideen (*) ezkon tza-desegiteen tasak 1998an eta 2006an, sexuaren arabera

Emakumeak Gizonak 2006


2006 − 19981998 2006

Diferentzia

2006 − 1998

Diferen tzia

Emakumeak – Gizonak

Andaluzia 9,9 12,0 2,1 10,5 8,7 −1,8 3,3

Aragoi 9,1 15,2 6,1 10,1 10,6 0,5 4,6

Asturiasko Prin tzerria 16,9 16,7 −0,2 18,7 12,9 −5,8 3,8

Balear Uharteak 20,0 23,8 3,8 20,8 19,0 −1,8 4,8

Kanariak 24,4 31,6 7,2 26,0 23,7 −2,3 7,9

Kantabria 11,0 12,7 1,8 12,8 8,4 −4,4 4,3

Gaztela eta Leon 7,3 12,3 5,1 9,0 9,9 0,9 2,4

Gaztela-Man txa 7,3 10,4 3,1 7,7 7,7 0,0 2,7

Katalunia 13,0 17,7 4,7 13,4 13,1 −0,3 4,6

Valen tziako Erkidegoa 11,8 18,4 6,6 12,1 12,8 0,7 5,6

Extremadura 8,1 10,7 2,6 8,8 7,0 −1,8 3,7

Galizia 14,6 18,9 4,3 15,7 15,0 −0,7 3,9

Madrilgo Erkidegoa 9,8 13,4 3,6 10,5 10,3 −0,2 3,1

Mur tziako Eskualdea 10,6 15,0 4,3 11,6 10,7 −0,8 4,3

Nafarroako Foru Erkidegoa 6,0 10,4 4,4 7,5 6,9 −0,6 3,5

Euskal Autonomia Erkidegoa 8,9 12,0 3,1 11,4 10,7 −0,7 1,3

Errioxa 8,1 15,4 7,2 10,3 10,7 0,4 4,7

Ceutako Hiria 10,4 24,8 14,3 12,8 13,0 0,2 11,8

Melillako Hiria 11,3 27,5 16,2 12,8 15,4 2,6 12,1

Espainia 11,4 15,1 3,7 12,2 11,2 −1,1 3,9

Diferen tzia EAE – Espainia −2,5 −3,1 – −0,8 −0,5 – –

(*) Ezkon tza desegin eta gauzatu zenean zuten adina.


35

04. Egoera zibila

5. grafikoa. 15 eta 29 urte bitarteko ezkontideen ezkontza-desegiteen tasak 2006an, sexuaren arabera (%)

5. Ondorioak

36

— 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuetan nabarmen egin zuen gora, erlatiboki, ezkonga-been kopuruak eta ezkonduen ehunekoek, be-rriz, behera egin zuten autonomia-erkidego guz-tietan. Adibidez, estatu espainiarrean, ezkongabeek 8,5 puntu egin zuten gora (%77,7tik %86,2ra) eta, Euskal Autonomia Erki-degoan, 6,7 puntu (%85,2tik %91,9ra). Horrek garbi erakusten du gazteen artean zabaldu egin dela denbora luzeagoz ezkongabe egoteko joera, eta lehen aldiz zaharrago ezkon tzekoa, hain zuzen ere, 30 urterekin, batez beste. Euro-par Batasunaren hegoaldeko herrialdeetan nabarmen tzen da hori batez ere.

— Zenbait arrazoi daude bilakaera hori azal tzeko: asko luzatu da hezkun tza-garaia derrigorrezko hezkun tza bukatu eta gerora arte ere, eta ezkon-gabe izanik gero eta mendekotasun handiagoa dago familiarekiko; lanaren behin-behinekota-sunak, soldata baxuek, eta aldian-aldian lanetik langabeziara igaro tzeak bi faktore horiek susta-tzen dituzte neurri handi batean. Era berean, izu-garri garestitu dira e txebizi tzen prezioak, bai jabe tzan, bai eta alokairuan ere, e txebizi tza ba-besteko politikak oso ahulak dira, eta ez dago alokairu sozialeko e txebizi tza-parkerik. Eta fakto-re horiek guztiak direla eta, luzatu egiten da ezkongabetasun-garaia, gazte okupatuek fami-

liaren mende egoten jarrai tzen dute denbora lu-zeagoz, eta gazteak zaharrago ezkon tzen dira lehen aldiz. Ezkon tzea e txebizi tzaren jabe izatea-rekin lo tzen duen eredu kulturalak ere indartu egiten du joera hori. Beste faktore ba tzuek ere badute eragina horretan: familia-testuinguruan demokratizatu egin dira familiako harremanak, eta belaunaldi-gatazka gu txi daude gurasoen eta seme-alaben artean; klase ertaineko e txeetan erosotasun eta kon tsumo mailak altuak dira; fa-miliak txikiagoak dira orain eta kide bakoi tzaren-tzat gela bat egon ohi da.

— Bestalde, testuinguru soziokulturalean, indartu egin dira indibidualismoa eta norbanakoaren as-katasuna. Gero eta onartuago daude ezkondu aurreko harreman sexualak, eta posible da biko-te-bizimodua bizi tzea elkarrekin e txe batean bizi gabe. Gainera, gero eta balio handiagoa dauka ezkongabetasun-egoerak, autonomiazko egoera-tzat har tzen baita; hori luzatu egin daiteke gazta-roko etapa psikosoziala baino geroagora arte ere, eta per tsona bakarreko e txe batean edo iza-tezko bikote batekin bizi tzeko aukera dago. Neu-rri handi batean, esan dezakegu luzatutako ezkongabetasun hori bigarren tran tsizio demo-

grafikoko prozesuen seinale dela, aldaketa kultu-

ral postmodernoaren erakusgarri, eta gizarte ka-

pitalista aurreratuetan sor tzen ari diren balio

postmaterialisten ondorio.

— 2001eko Biztanleriaren Zen tsuaren arabera, ezkongabetasuna da egoera zibil nagusia 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen artean autonomia-erkidego guztietan: erroldatutako 100 gaztetatik, ezkongabe ziren 81,9 (Ceuta eta Melilla) eta 91,9 bitartean (Euskal Autonomia Erkidegoa). Geo-grafikoki ikus daiteke ezkongabe izaten jarrai-tzeko joera handiagoa dutela penin tsulako ipa-rraldean eta erdialdean bizi diren gazteek.

— Sexu aldagaiari dagokionez, ezkongabetasuna da egoera zibil nagusia autonomia-erkidego guztietan, baina ehunekoak altuagoak dira gizo-nen artean; 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen artean, berriz, zer txobait ohikoagoa da ezkondu-ta egotea: estatu espainiarrean gizonen ezkon-gabetasun-tasa 7,8 puntu altuagoa da (%90,0 gizonena, eta %82,2 emakumeena); emakume ezkonduen tasa, berriz, gizonena baino 7,1 pun-tu altuagoa da (%16,6 eta %9,5). Euskal Auto-nomia Erkidegoan ezkongabeen aldea txikiagoa da bi sexuen artean (5,8 puntu); ezkongabeen ehunekorik altuenak daude bertan (ezkongabeak dira gizonen %94,7, eta emakumeen %88,9), bai eta ezkonduen ehuneko baxuenak ere (ezkonduta dago emakumeen %10,5 eta gizo-

37

04. Egoera zibila

nen %5,1). Bi sexuei dagokienez, ezkondu ge-hiago daude penin tsulako hegoaldean, mende-baldean eta ekialdean, bai eta penin tsulatik kanpo ere.

— Bost urteko adin-taldeak ain tzat hartuz gero, gora egin zuten ezkongabetasun-indizeek 20 ur-tetik 24ra bitarteko gazteen artean, eta, batez ere, 25etik 29ra bitartekoen artean. Hala ere, gazteen adinak aurrera egin ahala, ezkongabe-tasuna murriztu egiten da ezkon tzaren mesede-tan. Sexua ain tzat hartuz gero, zenbait desber-dintasun nabarmen ikus di tzakegu gazteen adinak aurrera egin ahala: propor tzioan, gizon gehiagok jarrai tzen du ezkongabe, beren adine-ko emakumeekin alderatuz gero. Euskal Autono-mia Erkidegoan ere ikusten da joera orokor hori: 20tik 24 urtera bitarteko taldean, emakumeen %96,5 dira ezkongabe, eta gizonen %98,8; 25etik 29rako taldean, berriz, ezkongabeak dira emakumeen %75,8 eta gizonen %88,1. Ondo-rioz, gizonen artean indar tsuagoa da berandua-gora arte ezkongabe egoteko eredu sozial hori.

— 1991tik 2005era, nabarmen a tzeratu zen lehen aldiz ezkon tzeko adina autonomia-erkidego guztietan. Sexu aldagaiari dagokionez, azpimarra tzekoa da lehen aldiz ezkon tzeko ba-tez besteko adina baxuagoa dela emakumeen artean gizonen artean baino: 2005ean, estatu espainiarrean, emakumeak gizonak baino 2,1 urte lehenago ezkon tzen ziren batez beste (29,4 urterekin emakumeak eta 31,5 urterekin gizo-nak). Errioxan (2,8 urte), Ceutan (3,8 urte) eta Melillan (4,8 urte) zegoen alderik handiena ge-

1. irudia. Gazteak denbora luzeagoz ezkongabe egotea eta ezkon tza gerora tzea eragiten duten faktoreak

FAKTORE SOZIOKULTURALAK

Hezkuntza- eta prestakuntza-aldia luzatzea; familiako harremanak

demokratizatzea eta belaunaldi arteko gatazka gutxi egotea;

gurasoen etxean edukitako bizitza maila eta bizi kalitatea

mantendu nahi izatea; ezkondu aurreko harreman sexualak

onartuta egotea gizartean eta bikote-bizimodua izateko aukera

izatea elkarrekin bizi beharrik izan gabe; autonomia ematen duen

egoeratzat hartzea ezkongabetasuna; ezkondua etxebizitzaren

jabe izatearekin lotzen duen joera kulturala...

POLITIKA- ETA

ERAKUNDE-FAKTOREAK

Enplegu-politika aktiboak eta

gazteen emantzipaziora

zuzendutako etxebizitza-politikak

ahulak izatea; alokairu sozialeko

eta pribatuko etxebizitza-parkerik

ez egotea, ez eta horietako

errentak ordaintzeko

diru-laguntzarik ere

FAKTORE MATERIALAK

Langabezia, lana kolokan izatea eta behin-behinekotasuna,

soldata baxuak, etxebizitzen merkatuko prezio altuak

38


— Geure buruei galde diezaiekegu ea “express” dibor tzioen legeak eraginik izan ote duen gaz-teen banan tzeetan eta dibor tzioetan. 2005etik 2006ra, 30 urtetik beherakoen ezkon tza-desegiteek (banan tzeek eta dibor tzioek) gora egin zuten pixka bat; %1,1eko hazkundea emakumeengan eta %2,6koa gizonengan, esta-tu espainiar osoan. Hala ere, desberdintasun na-barmenak daude erkidegoen artean: erkidego ba tzuetan gora egin zuten banan tzeek eta dibor-tzioek eta beste ba tzuetan, berriz, behera egin zuten mota horretako epaiek bi sexuetan. Ondo-rioz, ezin da orokorrean esan “express” dibor-tzioaren legeagatik ezkon tza-desegite gehiago egon denik 30 urtetik beherako ezkonduen ar-tean, legea indarrean egon den lehenengo ur-tean. Hala ere, aldaketa nabarmena egon da banan tzeetarako eta dibor tzioetarako eskaeren eta epaien banaketan: dibor tzio-eskaerek gora egin dute eta, banan tzeenek, behera. Pen tsa-tzekoa da “express” dibor tzioaren legearen (15/2005 Legea) ondorio zuzena dela hori; izan ere, araudi berri horrekin, ez dago aurretik ba-nandu beharrik ondoren dibor tzio-prozesua has-teko eta, beraz, ezkontideek dirua aurrez de-zakete, bai eta prozesu-denbora murriztu ere. Horren haritik, estatu espainiar osoari dagokio-nez, 2005ean dibor tziatu eta banandu ziren 30 urtetik beherako emakumeen %49,0 dibor tziatu egin zen. 2006an, berriz, %90,3ra igo zen ehu-neko hori (+41,3 puntu, 2005ekin alderatuz gero). 2005ean dibor tziatu eta banandu ziren 30 urtetik beherako gizonen artean, %47,9 dibor-

— Oraindik goiz da jakiteko zer eragin izan duen ezkon tza homosexualen legeak, araudi berria baita oso (2005eko ekainaren 30ean onartua); hala ere, zenbait datu aurkeztuko ditugu, jakite-ko zer ehuneko osa tzen duten ezkontide homo-sexualek 2006an ezkondutako 30 urtetik behe-rako per tsonen artean. Horien ehunekoak oso baxuak dira, ia garran tzirik gabekoak, 30 urtetik beherako eta sexu bereko ezkontide guztiekin alderatuz gero. Espainian, adibidez, 2006an ezkondutako 30 urtetik beherako emakumeen %0,4k soilik aukeratu zuen ezkon tza homo-sexuala, eta gizonen %1,0k. Ehuneko altuagoak izan dituzte honako autonomia-erkidegoetan: Balear Uharteetan (30 urtetik beherako emaku-me ezkonduen %1,3, eta gizonen %1,9), Kana-rietan (%1,0, eta %2,5), Katalunian (%0,7, eta %1,8) eta Madrilgo Erkidegoan (%0,5, eta %2,0). Edonola ere, ikus daiteke gizon gehiagok aukera-tzen duela mota horretako ezkon tza, 2005eko uztailaren 3az geroztik ofiziala dena.

— Ezkon tza-desegiteei dagokienez, ikus dezakegu gizonezko ezkontideen banan tzeak eta dibor-tzioak gu txitu egin zirela aztertutako erkidego guztietan 1998tik 2006ra. 30 urtetik beherako emakumezko ezkontideen artean, berriz, ez zen berdin gertatu, fenomeno soziodemografiko ho-rrek gora egin bai tzuen hamaika autonomia-erki-degotan eta, horien artean, nabarmen tzekoak dira honako erkidego hauek, hazkunderik han-dienak izan zituztelako: Ceuta (%100,0), Melilla (%92,5), eta Errioxa (%46,1).

neroen artean. 2005ean, Euskal Autonomia Er-kidegoak zuen lehen aldiz ezkon tzeko adinik berantiarrena, bai emakumeengan (30,7 urte) bai eta gizonengan ere (33,0 urte). Beraz, ikus daiteke neurri batean eu tsi egiten zaiola emaku-meak gazteago ezkon tzeko joera tradizionalari, baina, ikuspegi historiko batetik, murriztu egin da generoen arteko aldea14. Geografikoki, gu-txixeago a tzeratu da lehen aldiz ezkon tzeko adina estatu espainiarreko mendebaldean, ekialdean eta hegoaldean kokatutako hirietan eta autonomia-erkidegoetan.

— 1998 eta 2006 artean 15 eta 29 urte bitarteko per tsonen ezkon tza heterosexualetako tasek izan zuten bilakaera negatiboak garbi erakusten du a tzeratu egin dela ezkon tzeko garaia. 2006an, estatu espainiarrean, honako balio hauek zituen tasa horrek: 25,5 emazte 1.000 emakumeko, eta 17,3 senar 1.000 gizoneko. Autonomia-erkidegoak aztertuz gero, honako hauek dituzte ezkon tza heterosexualen tasa baxuenak: Kanariek (15,2 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko eta 10,4 se-nar 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko), Balear Uharteek (20,4 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko eta 14,0 senar 1.000 gizoneko) eta Euskal Autonomia Erkide-goak (22,5 emazte 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko, eta 13,3 senar 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko); erkidego ho-riexetan a tzeratu da gehien, hain zuzen ere, ezkon tzeko garaia gazteen artean.

14 Estatu osoari dagokionez, 1975ean, lehen aldiz ezkon tzeko batez besteko adina 24,3 urtekoa zen emakumeen artean eta 26,8koa gizonen artean; 2005ean, berriz, 29,4 urtekoa eta 31,5 urtekoa zen, hurrenez hurren. Beraz, generoen arteko aldea murriztu egin da, 1975eko 2,5 urtetik 2005eko 2,1 urtera (INE: Oinarrizko Adierazle Demografikoak).

39

04. Egoera zibila

talunian (13,1), Ceutan (13,0) eta Valen tziako Erkidegoan (12,8 gizon banandu eta dibor tziatu 15 eta 29 urte bitarteko 100 senarreko). Euskal Autonomia Erkidegoan tasa hori 10,7koa da, hau da, estatuko batez bestekoa (11,2) baino pixka bat baxuagoa.

— Buka tzeko, aipatu behar da lehen aldiz ezkon-tzeko adina 30 urteetara arte a tzeratu izanak on-dorio garran tzi tsuak dituela Espainiako familien sorreran eta egituran; izan ere, e txe kopurua as-tiroago hazten da, eta habia beteko e txeek (hel-duak eta seme-alaba gazteek osatuak), berriz, Europako herrialde aurreratuetan baino ehuneko altuagoak dituzte. Herrialde horietan mota asko-tako familia-ereduak egon ohi dira (adibidez, bete gabeko habiadun e txe gehiago egon ohi da erlatiboki, bai eta bete tzeko bidean daudenak

ere)15. Era berean, lehen aldiz ezkon tzeko adina a tzera tzeak eragin negatiboa dauka kohorte ugalkorreko emakumeen ugalkortasun-egute-gian ere; izan ere, murriztu egiten du seme-ala-bak izateko daukaten denbora, eta horrek ugal-kortasun baxuaren fenomenoa bul tza tzen du (hurrengo kapituluan aztertuko dugun gaia, hain zuzen ere).

tziatu egin zen, eta 2006an, berriz, %90,0 (+42,1 puntu, 2005ekin alderatuz gero). Euskal Autono-mia Erkidegoan, 30 urtetik beherako emaku-meen artean, dibor tziatuen ehunekoak gora egin zuen %53,2tik %89,4ra (+36,2 puntu, 2005ekin alderatuz gero); eta 30 urtetik beherako gizo-nezko dibor tziatuen ehunekoa ere handitu egin zen, %45,9tik %95,1era (+49,2 puntu, 2005ekin alderatuz gero).

— Ezkon tza-desegiteen tasari dagokionez, hau da, 15 eta 29 urte bitarteko 100 ezkonduko banan-duei eta dibor tziatuei dagokienez, ikus dezakegu 2006an emakumeen balioak altuagoak zirela gi-zonenak baino. Adibidez, estatu osoan, 15,1 zen emakumeena, eta 11,2 gizonena. Emakumeei dagokienez, ezkon tza-desegiteen tasa altuenak honako autonomia-erkidego hauetako 30 urtetik beherako emazteek izan zituzten: Kanarietakoek (31,6), Melillakoek (27,5), Ceutakoek (24,8), Ba-lear Uharteetakoek (23,8), Galiziakoek (18,9) eta Valen tziako Erkidegokoek (18,4 emakume ba-nandu eta dibor tziatu 30 urtetik beherako ezkon-dutako 100 emakumeko). Euskal Autonomia Er-kidegoan, 2006an, ezkon tza-desegiteen tasa 12,0 emakume banandu eta dibor tziatukoa izan zen, 30 urtetik beherako ezkondutako 100 emakumeko.

— 30 urtetik beherako senarrei dagokienez, tasa-ren baliorik altuenak honako erkidego hauetan ikus di tzakegu: Kanarietan (23,7), Balear Uhar-teetan (19,0), Melillan (15,4), Galizian (15,0), Ka-

15 Elías Trabada Crende: «Viviendas y hogares: la propietarización y encarecimiento de la vivienda frenan la formación y diversificación de los hogares», Do-

cumentación Social (Madril), 147 (2007).

40


Bibliografia

AGUINAGA, Josune, Jaime ANDREU, Lorenzo CACHÓN, Domingo COMAS, Andreu LÓPEZ eta Lorenzo NAVARRETE: Informe


ESPAINIA. 15/2005 Legea, uztailaren 8koa, Kode Zibila eta Prozedura Zibilaren Legea aldaraztekoa, banan tze eta dibor tzioen arloan. Estatuko Aldizkari Ofiziala, 2005eko uztailaren 9, 163. zk., 24458-24461 orr.

GONZÁLEZ BLASCO, Pedro (zuz.): «Familia y jóvenes», in Jóvenes españoles 2005, Madril: Fundación Santa María, 2006, 185-239. orr.

INGLEHART, Ronald: Modernización y

posmodernización: el cambio cultural,

político y económico en 43 socieda-

des, Madril: CIS, 1998 (Colección Monografías 161. zk.).

MARINA, Jose Antonio: Crónicas de la

ultramodernidad, Bar tzelona: Anagra-ma, 2004.

REQUENA Y DÍEZ DE REVENGA, Miguel: «Familia, convivencia y dependencia entre los jóvenes españoles», Panora-

ma Social (Madril), 3 (2006), 64-77. orr.

—Características de los hogares y familias

de la Comunidad de Madrid según el

Censo de 2001, Madril: Instituto de Estadística de la Comunidad de Madrid, 2005.

TRABADA CRENDE, Elías: «Viviendas y hogares: la propietarización y encare-cimiento de la vivienda frenan la formación y diversificación de los hogares», Documentación Social

(Madril), 147 (2007), 153-182. orr.

2




06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Bosgarren kapituluan biztanleriaren mugimendu naturalari buruzko adierazle kuantitatibo ba tzuen analisia egingo dugu. Espainiako Estatistikako Insti-tutu Nazionalak 1996tik 2006ra bitartean jasotako datuok aztertu ditugu eta analisia bost ataletan egi-turatu dugu: jaio tzak eta jaio tza-tasa gordinak, ma-trimonioz kanpoko jaio tzen tasak, haurdunaldiaren borondatezko etendura, a tzerriko amek izandako umeak eta ugalkortasuna. Jakin dezagun zein diren bost atal horietako bakoi tzean erabiliko ditugun adierazle demografi koak:

— Jaio tzak eta jaio tza-tasa gordinak:

• Jaiotako umeen kopuruen aldakuntzak1996an, 2001ean eta 2006an: por tzentajezko bilakaera 1996ko (= 100) datuekiko.

• Jaiotza-tasagordinak(JTG)1996an,2001eaneta 2006an: jaiotako umeak 1.000 biztanleko.

• 15eta29urtebitartekoamengandikjaiotakoumeen kopuruen aldakun tzak 1996an, 2001ean eta 2006an: por tzentajezko bilakae-ra 1996ko (= 100) datuekiko.

— Ezkon tzatik kanpoko jaio tza-tasak:

• Ezkonduta ez dauden amengandik jaiotakoumeen por tzentajeak 1996an, 2001ean eta 2006an: ezkonduta ez dauden amengandik jaiotako umeak, jaiotako umeen kopuru osoarekiko.

• Ezkondutaezdauden15eta29urtebitartekoamengandik jaiotako umeen por tzentajeak

1996an, 2001ean eta 2006an: ezkonduta ez dauden 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotako umeak, adin horretako amengandik jaiotako umeen kopuru osoarekiko.

— Haurdunaldiaren borondatezko etendura:

• 15eta19,20eta24eta25eta29urtebitar-teko emakumeen haurdunaldiaren boronda-tezko etenduren (HBE) tasa 2006an: boronda-tezko abortuak bost urteko adin-talde bakoi tzean, erroldatutako 1.000 emakumeko.

• Emakumeezkongabeenhaurdunaldiarenbo-rondatezko etenduren (HBE) ehunekoa 2006an, borondatez abortatu zuten 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko emaku-meen kopuru osoarekiko.

— A tzerriko amengandik jaiotako umeak:

• Atzerrikoamengandikjaiotakoumeenkopuruenaldakun tzak 1996an, 2001ean: por tzentajezko bilakaera 1996ko (= 100) datuekiko.

• Atzerriko amengandik jaiotako umeen ko-puruen 1996tik 2006rako aldakun tzak edo bilakaera adierazten dituzten por tzentajeak, jaiotako ume guztien aldakun tzekiko edo bi-lakaerarekiko.

• Atzerrikoamengandikjaiotakoumeenehune-koak 1996an, 2001ean eta 2006an: a tzerriko amengandik jaiotako umeak, jaiotako umeen kopuru osoarekiko.

4


— Ugalkortasuna:

• Ugalkortasun-indize sintetikoak 1996an,2001ean eta 2006an: batez besteko seme-alaba kopurua emakume bakoi tzeko.

• Batez besteko adina ama izatean 1996an,2001ean eta 2006an.

• Espainiakokohorteemankorrekoemakumeekhaurdunaldia borondatez etetearen (HBE) tasa 1996an, 2001ean eta 2006an: borondatezko abortuak 1.000 emakumeko.

• 15eta49urtebitartekoemakumeenugalkor-tasun-tasa orokorrak 1996an, 2001ean eta 2006an: jaiotako umeak kohorte horretako 1.000 emakumeko.

• 15eta19urtebitartekoemakumeenugalkor-tasun-tasa espezifikoak 1996an, 2001ean eta 2006an: jaiotako umeak adin-talde horretako 1.000 emakumeko.



1. Jaiotzak eta jaiotza-tasa gordinak

5

1996tik 2006ra bitartean jaio tzek pixkanaka gora egin dute —ikus 1. taula eta 1. grafikoa—; ia auto-nomia-erkidego guztietan handitu da jaio tzen ko-purua, gehiago edo gu txiago, salbuespen bakar batekin: Extremadura (%−4,2). Espainiar estatuan %33,2 handitu da jaio tzen kopurua, Euskal Autono-mia Erkidegoan, berriz, pixka bat gu txiago (%25,3) eta hamargarren lekuan ageri da gora egin duten autonomia-erkidegoetako zerrendan. Zein autono-mia-erkidegotan handitu da gehiago jaio tzen ko-purua? Espainiako gorakada (%33,2) baino handia-goa izan dute honako autonomia-erkidego hauek: Madrilgo Erkidegoak (%51,4), Kataluniak (%50,0), Balear Uharteek (%49,8), Errioxak (%46,2), Valen-tziako Erkidegoak (%44,1), Mur tziako Eskualdeak (%43,0), Nafarroak (%35,6) eta Kantabriak (%35,5). Geografiari erreparatuz, jaio tzen gorakada handia-goa izan da erdialdeko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan eta Espainiako iparraldeko zenbait lekutan.

Ikus dezagun orain jaio tza-tasa gordinen bilakaera 1996tik 2006ra bitartean —ikus 2. taula—. Bi auto-nomia-erkidegotan soilik egin dute behera jaio tza-

hemere tzi autonomia-erkidegoko zerrendan. Ze-rrenda horretako jaio tza-tasarik txikiena 7,2 da (As-turiasko Prin tzerria) eta handiena 16,7 (Melilla). La-burbilduz, jaio tza-tasa gordina txikiagoa da penin tsulako iparraldeko eta mendebaldeko auto-nomia-erkidegoetan; aldiz, jaio tza-tasa handienak penin tsulatik kanpoko autonomia-erkidegoetan eta penin tsulako hegoaldean eta ekialdean ageri dira. Aurrerago ikusiko dugu ugalkortasunaren alorreko desberdintasunek eragiten dituztela nagusiki jaio-tza-tasa gordinen arteko aldeak, eta kohorte emankorreko emakume a tzerritarren propor tzioek eragina dutela, neurri batean, ugalkortasun-indize horietan.

1996tik 2006ra bitartean gazteen kohorteko amek izandako umeen kopuruaren bilakaera aztertuko dugu. Hurrengo taulan azal tzen da 15 eta 29 urte bitarteko emakumeek izandako umeen kopuruari eu tsi egin zaiola Espainian, oro har —ikus 3. tau-la—. Hala ere, autonomia-erkidegoei erreparatuz gero, gorabehera nabarmenak daude Kantabrian, han jaio tza-tasak ez baitu ia gorabeherarik izan (%−0,2).

tasek: Extremaduran (−0,5 puntu) eta Kanarietan (−0,3 puntu). Gainerako autonomia-erkidego guz-tietan gora egin dute jaio tza-tasek, baina ba tzuen eta besteen artean badago alderik. Gorakadarik handienak Katalunian (2,8 puntu), Madrilgo Erkide-goan (2,6 puntu), Errioxan (2,1 puntu), Kantabrian (2,1 puntu) eta Nafarroan (2,1 puntu) izan dira. Eus-kal Autonomia Erkidegoan jaio tza-tasa gordina es-tatuan bezain beste handitu da (1,8 puntu). Oro har, jaio tza-tasek gora egiten dute jaio tzen kopuruak (zenbaki tzaileak, alegia) gora egin duenean, baldin eta biztanle guztien kopuruak (izenda tzaileak) ez badu neurri handiagoan gora egin. Horrenbestez, Kanarietan 1996tik 2006ra bitartean jaio tzen ko-puruak gora egin zuen arren (%21,2), jaio tza-tasa gordinak behera egin zuen, biztanleria gehiago han-ditu bai tzen (%26,1) jaio tzen kopurua baino.

Azken datuei erreparatuz, Espainiako biztanleriaren 2006ko jaio tza-tasa gordina 11,0 jaio tza da 1.000 biztanleko. Euskal Autonomia Erkidegoko jaio tza-tasa, berriz, 1,5 puntu txikiagoa da: 9,5 jaio tza 1.000 biztanleko. Estatuko tasarik txikienetako bat da; izan ere, hamalaugarren lekuan ageri da,

6


1. grafikoa. Jaiotako umeen kopuruen portzentajezko bilakaera 1996tik 2006ra

1. taula. A tzerriko amengandik jaiotako umeen kopuruen aldakun tzak 1996an, 2001ean eta 2006an (1996 = 100)

Kopuru absolutuak Aldakun tza 1996rekiko

1996 2001 2006 1996 2001 2006

Andaluzia 77.278 81.108 95.304 100,00 105,0 123,3

Aragoi 9.260 10.347 12.280 100,00 111,7 132,6

Asturiasko Prin tzerria 6.530 6.849 7.596 100,00 104,9 116,3

Balear Uharteak 7.794 9.858 11.675 100,00 126,5 149,8

Kanariak 17.055 19.262 20.668 100,00 112,9 121,2

Kantabria 3.859 4.280 5.229 100,00 110,9 135,5

Gaztela eta Leon 17.767 17.579 19.775 100,00 98,9 111,3

Gaztela-Man txa 16.746 16.796 20.389 100,00 100,3 121,8

Katalunia 54.858 65.081 82.300 100,00 118,6 150,0

Valen tziako Erkidegoa 36.605 42.290 52.756 100,00 115,5 144,1

Extremadura 10.561 9.903 10.118 100,00 93,8 95,8

Galizia 18.597 19.361 21.392 100,00 104,1 115,0

Madrilgo Erkidegoa 47.493 59.724 71.912 100,00 125,8 151,4

Mur tziako Eskualdea 12.649 14.990 18.091 100,00 118,5 143,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 4.830 5.710 6.551 100,00 118,2 135,6

Euskal Autonomia Erkidegoa 15.985 17.649 20.026 100,00 110,4 125,3

Errioxa 2.100 2.412 3.070 100,00 114,9 146,2

Ceutako Hiria 963 981 1.041 100,00 101,9 108,1

Melillako Hiria 1.017 1.133 1.122 100,00 111,4 110,3

Espainia 362.626 406.380 482.957 100,00 112,1 133,2


7


— Gazteen kohorteko amek izandako umeen ko-puruak gora egin du bedera tzi autonomia-erki-degotan, baina gorakadak txikiak izan dira Nafa-rroan (%1,1), Melillan (%1,6) eta Aragoin (%3,5). Gorakada nabarmenenak Errioxan (%19,6), Ka-talunian (%18,9), Balear Uharteetan (%16,8), Madrilgo Erkidegoan (%15,4), Mur tzian (%14,4) eta Valen tziako Erkidegoan (%11,7) izan dira.

— Aldiz, 15 eta 29 urte bitarteko emakumeek izan-dako umeen kopuruak behera egin du bedera tzi autonomia-erkidegotan. Nabarmenak dira, ba-tez ere, Extremaduran (%−32,9), Galizian (%−28,3), Asturiasko Prin tzerrian (%−22,8) eta Gaztela eta Leonen (%−21,3) izandako behe-rakadak. Bilakaera erregresiboa izan duten auto-nomia-erkidego horietako bat da Euskal Autono-mia Erkidegoa (%−13,4).

2. taula. Jaio tza-tasa gordinak 1996an, 2001ean eta 2006an (jaiotako umeak 1.000 biztanleko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 10,83 11,06 12,14 1,31

Aragoi 7,74 8,62 9,70 1,96


Balear Uharteak 10,27 11,44 11,70 1,43

Kanariak 10,81 10,96 10,48 −0,33

Kantabria 7,30 8,02 9,33 2,03

Gaztela eta Leon 7,10 7,16 7,97 0,87

Gaztela-Man txa 9,83 9,60 10,68 0,85

Katalunia 8,95 10,31 11,76 2,81


Extremadura 9,94 9,35 9,43 −0,51

Galizia 6,87 7,18 7,86 0,99





Errioxa 7,97 8,81 10,12 2,15

Ceutako Hiria 13,72 13,72 14,55 0,83

Melillako Hiria 16,39 17,10 16,74 0,35

Espainia 9,19 9,98 10,96 1,77

Diferen tzia EAE – Espainia −1,49 −1,49 −1,50 –


8


3. taula. 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotako umeen kopuruen aldakun tzak 1996an, 2001ean eta 2006an (1996 = 100)


1996 2001 2006 1996 2001 2006

Andaluzia 41.538 36.837 39.180 100,0 88,7 94,3

Aragoi 3.803 3.454 3.937 100,0 90,8 103,5

Asturiasko Prin tzerria 3.196 2.739 2.467 100,0 85,7 77,2

Balear Uharteak 4.022 4.456 4.697 100,0 110,8 116,8

Kanariak 9.715 9.503 8.797 100,0 97,8 90,6

Kantabria 1.825 1.608 1.822 100,0 88,1 99,8

Gaztela eta Leon 7.724 5.854 6.078 100,0 75,8 78,7

Gaztela-Man txa 8.579 7.056 7.929 100,0 82,2 92,4

Katalunia 25.423 25.885 30.224 100,0 101,8 118,9

Valen tziako Erkidegoa 17.938 17.504 20.044 100,0 97,6 111,7

Extremadura 5.716 4.440 3.833 100,0 77,7 67,1

Galizia 10.322 8.405 7.403 100,0 81,4 71,7


Mur tziako Eskualdea 6.635 7.024 7.589 100,0 105,9 114,4

Nafarroako Foru Erkidegoa 1.842 1.696 1.863 100,0 92,1 101,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 5.416 4.586 4.692 100,0 84,7 86,6

Errioxa 891 876 1.066 100,0 98,3 119,6

Ceutako Hiria 551 528 530 100,0 95,8 96,2

Melillako Hiria 575 600 584 100,0 104,3 101,6

Espainia 175.571 164.215 176.170 100,0 93,5 100,3


2. Ezkontzatik kanpoko jaiotza-tasak

9

Kapitalismoan eta kon tsumoan oinarritutako gizar-teetan ezkon tzatik kanpo izandako umeen ko-puruak gora egiteko joera du, eta hala gertatu da espainiar estatuan. Izan ere, 1996tik 2006ra bitar-tean, ezkonduta ez dauden amengandik jaiotako umeen ehunekoak 16,7 puntu egin du gora (%11,7tik %28,4ra). Autonomia-erkidego guztietan gora egin du ezkonduta ez dauden amek izandako umeen ehunekoak: gorakadarik apalena Melillan izan da (6,7 puntu) eta handiena Kanarietan (26,5 puntu). Euskal Autonomia Erkidegoan adierazle ho-rrek 14,2 puntuko gorakada izan du: %10,5ekoa zen 1996an eta %24,7koa 2006an. Baina zergatik egiten du gora ezkonduta ez dauden amek izan-dako umeen ehunekoak? Oro har, zenbait faktore batera gerta tzen direlako:

— Koitozko sexu-harremanetan antisorgailuak ez erabil tzea edota gaizki erabil tzea, batez ere ezkonduta ez dauden nerabe eta gazteek. Ziur asko, sexu orientabide eta hezkun tzaren alorre-ko gabeziak dira antisorgailuak ez erabil tzearen edota oker erabil tzearen arrazoia, baina ain tzat hartu behar da litekeena dela gazte horiek ez kontura tzea antisorgailuen babesik gabeko koi-tozko sexu-harremanek haurdun gera tzeko dakarten benetako arriskuaz.

— Gizartearen sekularizazio-prozesua, eta jarraibi-de zein praktika erlijioso eta tradizionalen eragina ahul tzea. Izan ere, bi gurasoek osatutako fami-liak sor tzea eta seme-alabak guraso ezkondue-tatik soilik jaio tzea susta tzen zuten.

— Gaur egun, gehiengo sozialak ez du arbuia tzen ezkon tzatik at ama izatea (bakarrik egonik nahiz bikotekidea edukita) seme-alabak izatea. Datu horrek adierazten du gizartea sekulariza tzen ari dela eta beste aldaketa soziokultural garran tzi tsu ba tzuk ere gerta tzen ari direla, emakumeek e txetik kanpo bete di tzaketen rol eta eginkizune-kin zerikusia dutenak, batez ere. Testuinguru so-zial eta kultural demokratikoagoa dute emaku-meek (generoen arteko berdintasun handiagoa, lan-merkatuan diharduten emakumeen autono-mia ekonomikoa eta eskubide eta askatasun zi-bilak, lehen gizonen tzat soilik zirenak) eta por-taera soziokulturaletan pluraltasuna edo aniztasuna errotuta daude jada. Horrenbestez, kohorte emankorreko emakumeak egoera des-berdinetan izan daitezke ama (ezkongabe, ezkonduta, izatezko bikotea osatuz, bananduta, dibor tziatuta, alargun). Izan ere, jarraibide eta praktika erlijioso eta tradizionalen mendean dau-den gizarte patriarkaletan ez bezala, gurean ez

dira jada bazter tzen eta estigmatiza tzen ezkon-duta egon gabe ama izatea erabaki tzen duten emakumeak.

— Bigarren tran tsizio demografi koa deri tzon egoera honetan e txe eta familia motak gero eta ani tzagoak eta sakabanatuagoak dira, eta pro-zesu soziokultural horren ezaugarri nagusietako bat da gero eta haur gehiago dituztela ezkondu gabeko emakumeek. Oro har, bi ezkontide eta seme-alaba batek/ba tzuek osatutako familia nuklearrak behera egin du pixkanaka; aldiz, gu-raso bakarreko e txe eta familiek nabarmen egin dute gora (batez ere ama eta seme-alaba bat/ba tzuk) eta gero eta ugariagoak dira izatezko bikoteek osatutakoak ere (seme-alabadunak edo seme-alabarik gabeak). «Familia-modu be-rriak deri tzenak hainbat faktoreren ondorio dira: seme-alabak bikotekiderik gabe haztea, banan-tzeen eta dibor tzioen, ezkondu gabe elkarrekin bizi tzearen, sor tze-familia desberdinetako ki-deak familia berrietan elkar tzearen eta bakarrik bizi tzea aukera tzearen gorakada, kasu. Familia-modu berri horiek dira, hain zuzen, gizarte mo-derno postindustrialetako eguneroko bizi tza antola tzeko ereduen berezko ezaugarrietako bat»1.

1 Miguel Requena: Características de los hogares y familias de la Comunidad de Madrid según el Censo de 2001, Madril: Instituto de Estadística de la Comunidad de Madrid, 2005, 6. or.

10


— Ongizate-estatuko administrazio publikoek abian jarritako gizarte-politiken onurak eskura di tzakete ezkonduta ez dauden amek, eta tes-tuinguru instituzional horrek ezkon tza-institu-ziotik kanpo ama izateko eta seme-alabak haz-teko aukera bul tza dezake. Esate baterako, guraso bakarreko familiek (ama ezkongabea, dibor tziatua edo alarguna eta haren seme-ala-bak) puntu gehiago izaten dituzte babestutako e txebizi tzak edo suben tzionatutako errentadun alokairuko e txebizi tzak eslei tzean; lehentasuna dute gizarte-lagun tzako soldata edo autonomia-erkidegoek kudeatutako Gizartera tzeko Gu-txieneko Diru Sarrera jaso tzeko; eta familia ho-rietako haurrek lehentasuna dute haur tzaindegi publikoetan sar tzeko.

2006ko datuetan ageri da lau autonomia-erkidegok soilik dutela ezkonduta ez dauden amek izandako umeen Espainiako ehunekoa (%28,4) baino handia-goa: Kanariek (%48,8), Balear Uharteek (%37,7), Kataluniak (%31,2) eta Madrilgo Erkidegoak (%29,1) —ikus 4. taula—. Esan dezakegu, nolabait, lehen aipatutako aldaketa sozialak autonomia-erkidego horietan orokortu direla gehien. Kanarietan eta Ba-lear Uharteetan, ziur asko, nazioarteko masa-turis-moaren fenomenoa eragile adierazgarria da: ber-tako gizarteek a tzerriko turisten balio eta kultura-jarraibide berriak hautematen dituzte; eta, horren ondorioz, autonomia-erkidego horietako gi-zarteak irekiagoak dira aldaketa soziokulturalekiko eta hobeto onar tzen dute seme-alabak ezkondu gabe izatea.

4. taula. Ezkonduta ez dauden amengandik jaiotako umeen por tzentajeak 1996an, 2001ean eta 2006an (ezkonduta ez dauden amengandik jaiotakoak, jaiotako haur guztiekiko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 10,57 17,74 27,27 16,70

Aragoi 6,98 14,88 21,84 14,86


Balear Uharteak 17,96 28,55 37,70 19,74

Kanariak 22,33 35,90 48,85 26,52

Kantabria 12,00 17,24 26,28 14,28

Gaztela eta Leon 8,95 14,19 23,40 14,45

Gaztela-Man txa 7,51 13,05 22,60 15,09

Katalunia 13,90 22,58 31,15 17,25


Extremadura 8,66 14,54 22,00 13,34

Galizia 10,68 16,64 26,08 15,40





Errioxa 7,10 12,48 20,52 13,42

Ceutako Hiria 12,67 17,43 25,17 12,50

Melillako Hiria 17,50 18,98 24,24 6,74

Espainia 11,68 19,73 28,38 16,70



11


Euskal Autonomia Erkidegoan adierazle hori %24,7koa da 2006ko jaio tza guztiekiko (estatuko batez bestekoa baino 3,7 puntu gu txiago). Ehune-ko txikienak Errioxan (%20,5), Aragoin (%21,8), Ex-tremaduran (%22,0), Nafarroan (%22,4), Gaztela-Man txan (%22,6) eta Gaztela eta Leonen (%23,4) ageri dira. Ziur asko, autonomia-erkidego horietan guztietan eragin sozial handia dute oraindik ere gi-zarte patriarkaletako balio eta praktika erlijioso eta tradizionalek, ezkondu gabe seme-alabak izatea arbuia tzen duten gizarteak, agian biztanle asko lan-da-eremukoak direlako edota landa-hirikoak (lan-dakoen eta hirikoen mestizajea).

1996tik 2006ra bitartean, nolako bilakaera izan du ezkonduta ez dauden amengandik jaiotako umeen ehunekoak 15 eta 29 urte bitarteko kohortean? Hu-rrengo taulan —5. taula— ikus dezakegu aldaketa nahiko positiboa izan dela autonomia-erkidego guz-tietan; ehunekoak ama guztietatik (adina ain tzat har-tu gabe) jaiotako umeen ehunekoak baino gehiago egin du gora. Espainiako emakume gazteak ain tzat hartuta, adierazle horrek 28,5 puntu egin du gora: 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotakoak %13,9 izatetik %42,4 izatera igaro ziren. Hazkunderik han-dienak Kanarietan (40,3 puntu), Madrilgo Erkidegoan (30,3 puntu), Andaluzian (30,1 puntu) eta Mur tzian (29,1 puntu) izan dira. Euskal Autonomia Erkidegoan 25,8 puntu egin du gora: %14,3 ziren 1996an eta %40,1 2006an. Labur esanda, 1996tik 2006ra bitar-tean nabarmen handitu da ezkondu gabe umeak izatearen fenomenoa 15 eta 29 urte bitarteko emaku-me gazteen artean.

5. taula. Ezkonduta ez dauden 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotako umeen ehunekoa 1996an, 2001ean eta 2006an (ezkonduta ez dauden amengandik jaiotako

umeak, adin bereko amengandik jaiotako ume guztiekiko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 12,60 26,80 42,70 30,10

Aragoi 9,00 25,30 35,70 26,70


Balear Uharteak 20,30 36,60 47,80 27,50

Kanariak 24,10 46,80 64,40 40,30

Kantabria 14,30 25,20 39,70 25,40

Gaztela eta Leon 12,50 25,10 39,90 27,40

Gaztela-Man txa 8,90 20,70 34,60 25,70

Katalunia 15,10 30,20 40,60 25,50


Extremadura 10,40 22,30 36,80 26,40

Galizia 11,90 23,70 38,50 26,60





Errioxa 9,80 21,00 32,40 22,60

Ceutako Hiria 15,80 23,30 32,80 17,00

Melillako Hiria 16,90 23,30 30,30 13,40

Espainia 13,90 29,40 42,40 28,50

Diferen tzia EAE – Espainia 0,40 −4,00 −2,30 –


12


rik. Halaber, koitozko harremanak izan zituzten 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen %9,9 haurdun geratu zen nahi gabe, eta haien batez besteko adi-na 19,6 urtekoa zen haurdun geratu zirenean (%75,0 haurdun geratu zen 15etik 21 urtera zituzte-la). Txosten horretan adierazten da nahi gabe haur-dun geratu ziren gazteen %64,0 ezkonduta zeude-la, izatezko bikotekidearekin bizi zirela edo bananduta zeudela inkesta egin zen garaian (2003ko irailetik azarora); eta ezkonduta, izatezko bikotekidearekin bizi tzen edo bananduta zeuden 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen %20,0 nahi gabe haurdun geratu zirela. Txostenaren egileek azpimarra tzen dutenez, «datu horiek adierazten dute nerabeen nahi gabeko haurdunaldi gehienen ondorioa dela bikoteak oso gaztetatik elkarrekin bizi tzea, eta bizikide tza horrek egundoko eragina du neska horien bizi-ibilbidean (eta pen tsa dezake-gu haien bikotekideenean ere izango duela)».2

2006an, estatuan oro har, 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotako umeen %42,4 ezkonduta ez dauden emakumeek izan zituzten; Euskal Autono-mia Erkidegoan, berriz, adierazle hori zer txobait txikiagoa da (%40,1). Ezkonduta ez dauden amen Espainiako ehunekoa gaindi tzen edo berdin tzen dute autonomia-erkidego hauetako gazteek: Kana-rietakoek (%64,4), Balear Uharteetakoek (%47,8), Madrilgo Erkidegoek (%47,0) eta Andaluziakoek (%42,7). Aldiz, ezkonduta ez daudenen ehunekoak txikiak dira autonomia-erkidego hauetan, 2006an ama izandako 15 eta 29 urte bitarteko gazteak ain-tzat hartuta: Melillan (%30,3), Ceutan (%32,8), Errioxan (%32,4) eta Gaztela-Man txan (%34,6).

Espainiar estatuan, Informe Juventud en España

2004 txostena egiteko inkestatutako gazteen %16,2k adierazi zuen azken harreman sexual osoan ez zuela erabili profilaxi-metodorik edo antisorgailu-

2. grafikoa. Ezkondu gabeko 15 eta 29 urte bitarteko amengandik jaiotako umeen portzentajeak 1996an, 2001ean eta 2006an (ezkondu gabeko amengandik jaiotako umeak

adin bereko amengandik jaiotako haur guztiekiko)

2 Josune Aguinaga, et al.: Informe de Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, 414. eta 415. orr., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]

3. Haurdunaldiaren borondatezko etendura

13

Espainiar estatuan, uztailaren 5eko 9/1985 Lege Organikoak abortua zigorgabetu egin zuen egoera jakin ba tzuetan, eta Zigor Kodearen 10/1995 Lege Organikoak indarrean u tzi zituen salbuespen horiek, aipatutako Lege Organikoaren 417 bis artikuluan jasota zeuden bezala. Ikus di tzagun 417 bis artiku-luan zehaztutako egoerak:

Abortua ez da zigor tzeko modukoa izango, baldin eta medikuak egin edo zuzendu badu, horretarako egiaz-taturiko gaixotegi edo osasun-e txe publiko zein priba-tu batean egin bada, emakume haurdunak esanbi-dezko adostasuna eman badu, eta hurrengo inguruabarretatik bat gertatu bada:

1. Abortua beharrezkoa izatea emakume haurduna-ren bizi tza edota osasun fi siko nahiz psikikoaren aurkako arrisku larria eragozteko, eta hala agerraraz-tea ebakun tzaren aurretik emandako irizpenean; iriz-pena espezialitate horretako medikuak eman behar du, eta mediku hori ezin da izan abortua egin edo zuzen tzen duena. Emakume haurdunaren bizi tza arriskuan izateagatik presa dagoenean, ez dira beha-

rrezkoak izango irizpena eta esanbidezko adosta-suna.

2. Haurdunaldia 429. artikuluko bor txaketa-delitu den egitate baten ondorioz gerta tzea, baldin eta abortua haurdunaldiko lehenengo hamabi asteen barruan egi-ten bada, eta egitate horren salaketa egin bada.

3. Fetua aka ts fi siko edo psikiko larriekin jaioko dela uste izatea, baldin eta abortua haurdunaldiko lehe-nengo hogeita bi asteen barruan egiten bada, eta abortua egin aurretiko irizpena ematen badute horre-tarako egiaztaturiko gaixotegi edo osasun-e txe pu-bliko nahiz pribatu bateko bi espezialistak, baina abortua egin edo zuzen tzen dutenak izango ez dire-nak.

Laburbilduz, 9/1985 Lege Organikoak, abortua despenalizatu zuenak, aurreikusten du hiru egoera-tan eten daitekeela haurdunaldia, legez: a) haurdun dagoen emakumearen bizi tza edota osasun fi siko edo psikikoa arriskuan dagoenean; b) bor txaketa; eta c) fetuak aka ts fi siko edo psikiko larriak ditue-

nean. Lehenengo kasuan ez dago denbora-muga-rik haurdunaldia eteteko, bigarren kasuan haurdu-naldiaren lehenengo 12 asteetan eten daiteke, eta hirugarren kasuan lehenengo 22 asteetan.

Sozialki eztabaidagarriak diren gaiei buruz 15 eta 29 urte bitarteko gazteen permisibitateak zer-no-lako bilakaera izan duen jaso tzen du, besteak bes-te, Juventud en España 2004 txostenak3, eta 1988ko inkesta eta 2004koa alderatuz, abortuari buruzko permisibitateak zer txobait behera egin du; estatuan, oro har, elkarrizketatutako gazteen %66,0tik %61,1era, hain zuzen ere. Abortu librea onar tzen duten gazteen ehuneko handiena 1991ko inkestan ageri zen, eta txikiena 2004ko azken inkes-tan (%61,1); bien arteko aldea 6,9 puntukoa da. Oro har, hiru gaztetik bik onar tzen dute abortu li-brea. Sexuari dagokionez, desberdintasun txiki ba-tzuk nabari dira, gizonek propor tzio handiagoan onar tzen baitute abortu librea emakumeek baino: gizonen %63,0k eta emakumeen %59,0k, 2004an.

3 Josune Aguinaga, et al.: Informe de Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, 553. eta 562. orr., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]

14


Gainera, Informe Anual Jóvenes 2006 txostenean4 ageri da espainiar estatuko 15 eta 29 urte bitarteko gazte gehienek uste dutela emakumeari soilik da-gokiola erabakia har tzea (%64,0); hala ere, aipaga-rria da estatuak muga ba tzuk jarri behar dituela adierazten duten gazteen ehunekoa (%20,0). Gaz-teen %12,0 soilik ageri da erabat abortuaren aurka.

Hortaz, bi txostenak bat datoz azal tzean espainiar gazteriaren jarrera psikosozial hegemonikoa abor-tua onar tzearen aldekoa dela. Jarrera horrek erraz-tu egiten du haurdun dauden gazteak abortuaren legean zehaztutako hiru egoera horietako batean sar tzea.

Ikus di tzagun 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen haurdunaldiaren borondatezko etenduren (HBE) ta-sak 2006an, bost urteko adin-taldeen arabera. Oro har, hurrengo taulan —6. taula— ikusten dugu 20 eta 24 urte bitarteko taldean ageri direla tasa han-dienak; 25 eta 29 urte bitarteko emakumeen tasa, berriz, 15 eta 19 urte bitarteko nerabeen tasaren an tzekoa da, edo haiena baino zer txobait handia-goa. Espainiar estatuan, oro har, nahitako 11,8 abortu egin dira 15 eta 19 urte bitarteko 1.000 nes-ka nerabeko, nahitako 18,2 abortu 20 eta 24 urte bitarteko 1.000 emakumeko, eta nahitako 14 abor-tu 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko. Eus-kal Autonomia Erkidegoan, berriz, haurdunaldiaren borondatezko etenduren (HBE) tasak dezente

4 Observatorio de la Juventud en España: Informe Anual Jóvenes 2006 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juven-tud, 2007, 50. or., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.downloadatt.action?id=1913299788>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 25a.]

6. taula. 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko emakumeen haurdunaldiaren borondatezko etenduren (HBE) tasa 2006an (nahitako abortuak adin-talde bakoi tzean,

erroldatutako 1.000 emakumeko)

15-19 urte 20-24 urte 25-29 urte

Andaluzia 12,4 18,8 13,5

Aragoi 11,7 19,3 15,6



Kanariak 12,0 14,3 10,6




Katalunia 14,4 22,7 17,8



Galizia 5,5 7,0 5,4





Errioxa 7,5 15,0 11,1



Espainia 11,8 18,2 14,0

Diferen tzia EAE – Espainia −5,4 −7,3 −5,3

Iturria: Osasun Adierazleak, INE.

15


propor tziorik txikiena %94,1ekoa da (Valen tziako Erkidegoan) eta handiena %100,0koa (Ceutan eta Melillan); 20 eta 24 urte bitarteko gazteengan ezkongabeen propor tziorik txikiena %82,3koa da (Mur tzian eta Melillan) eta handiena %92,2koa (Ex-tremaduran); eta 25 eta 29 urte bitarteko emaku-meengan ezkongabeen propor tziorik txikiena %60,2koa da (Nafarroan) eta handiena %87,5 (Ceutan). Estatuko batez bestekoekin alderatuta, Euskal Autonomia Erkidegoan ezkongabe gu txiago dago: ezkongabeak dira 2006an haurdunaldia na-hita eten duten 15 eta 19 urte bitartekoen %95,3, 20 eta 24 urte bitartekoen %84,0 eta 25 eta 29 urte bitartekoen %66,8.

Metodo antikon tzeptiboei buruzko informazioa eta haien hedapena asko hobetu da 9/1985 Lege Or-ganikoak abortua hiru egoeratan despenalizatu zuenetik; hala ere, autonomia-erkidegoetako hezkun tza-sistemetan ematen den sexu orientabi-de eta hezkun tzan gabezia nabarmenak ageri dira oraindik ere, an tza. Gabezia horrek nahi gabeko haurdunaldiak ugari tzea eragiten du, batez ere ne-rabeen eta 20 eta 24 urte bitarteko gazteen artean. Europar Batasuneko zenbait estatutan haurdunal-dia borondatez etetea arau tzeko legeak ez dira Es-painiakoak bezain murriztaileak, epeetan oinarritu-tako legeak dituzte, eta estatu horietako nerabe eta gazteek gu txiagotan aborta tzen dute. Hala gerta-tzen da, esate baterako, Herbeheretan: epeen le-gea dute, eta emakumeek nahita aborta dezakete haurdunaldia hasi eta 24 aste igaro baino lehen, egoera jakin ba tzuetan egon gabe ere. Baina Her-

Euskal Autonomia Erkidegoko tasak dezente txikiagoak dira estatuko batez bestekoak baino, Euskadiko emakumeek gehiago erabil tzen dituzte-lako antisorgailuak. Hala dio Gasteizko Santiago Ospitaleko Ginekologia Zerbi tzuko zuzendari Iñaki Letek5: «Euskal Autonomia Erkidegoan erabil tzen dira gehien antisorgailuak, horra hor alde horren arrazoia. Abortua eragozteko modurik hoberena da haurdun ez gera tzea, eta horretarako biderik egokiena sexu-harremanak izanez gero antisorgai-lu bat erabil tzea da. Eta antisorgailuen erabilerari buruz Espainian egin dugun ikerketak adierazten du Euskal Autonomia Erkidegoan ageri dela ehu-nekorik handiena antisorgailuen erabileran». Iker-keta horrek azal tzen du Euskal Autonomia Erkide-goko emakumeen %85,0k erabil tzen duela haurdun ez gera tzeko metodoren bat. Hala ere, azken urteotan abortuen kopuruak gora egin du Euskal Autonomia Erkidegoan, eta, Lete doktorea-ren aburuz, a tzerriko emakume etorkinen goraka-da da bilakaera horren arrazoi nagusia, kolektibo horretan eskasagoa baita antisorgailuei buruzko ezagu tza eta haien erabilera.

2006an haurdunaldia nahita eten duten 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen egoera zibilari dagokio-nez, aipa tzekoa da gehienak ezkongabeak direla: espainiar estatuan nahita abortatu duten 15 eta 19 urte bitarteko emakumeen %96,5, 20 eta 24 urte bitartekoen %87,3 eta 25 eta 29 urte bitartekoen %69,2 ezkongabeak dira —ikus 7. taula—. Autono-mia-erkidegoei erreparatuz, nahita abortatu duten 15 eta 19 urte bitarteko nerabeengan ezkongabeen

txikiagoak dira: nahitako 6,4 abortu 15 eta 19 urte bitarteko 1.000 emakumeko, nahitako 10,9 abortu 20 eta 24 urte bitarteko 1.000 emakumeko, eta na-hitako 8,7 abortu 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko. Zein autonomia-erkidego nabarmen-tzen dira 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean haurdunaldiaren borondatezko etenduretan kopuru txikiagoak izateagatik? Ceuta eta Melillako autono-mia-hiriez gain, aipa tzekoak dira penin tsulako men-debaldeko, iparraldeko eta erdi-hegoaldeko auto-nomia-erkidegoak: Galizia, Kantabria, Euskal Autonomia Erkidegoa, Nafarroa, Extremadura, Gaztela-Man txa eta Gaztela eta Leon. Halaber, esan behar dugu, bost urteko hiru adin-taldeei erre-paratuz, Ceutako nerabe eta gazteek dituztela tasa txikienak, eta Madrilgo Erkidegokoek dituztela tasa-rik handienak:

— 15 eta 19 urte bitarteko adin-taldean HBE tasa-rik txikiena 1,2koa da 1.000 neskako (Ceutan) eta tasarik handiena, 14,9koa 1.000 neskako (Madrilgo Erkidegoan).

— 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldean nahitako abortuen tasarik txikiena 2,1ekoa da 1.000 emakumeko (Ceutan), eta tasarik handiena, 24,4koa 1.000 emakumeko (Madrilgo Erkide-goan).

— 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldean HBE tasa-rik txikiena 2,7koa da 1.000 emakumeko (Ceu-tan) eta tasarik handiena, 19,3koa 1.000 nes-kako (Madrilgo Erkidegoan).

5 Eduardo Azurmendi: «Cuatro de cada diez abortos, a inmigrantes», El País, Bilbao, 2008-04-28.

16


beheretako gizarteak eta hango erakundeek sexua-litateari buruzko jarrera pragmatikoagoa dute, eta ikasketa-planetan sexu-hezkun tza dute irakasgai gisa. Horren ondorioz, ikasleek sexu-harremanei eta metodo antikon tzeptiboei buruzko ezagu tza za-balagoa dute, eta, ziur asko, koitozko harremanek haurdun gera tzeko dakarten arriskuari buruzko kon tzien tzia handiagoa dute. Hortaz, nahi gabeko haurdunaldiak ez dira hain ohikoak; eta, horren on-dorioz, Herbeheretako nerabe eta gazteek gu-txiagotan jo tzen dute aborta tzera.

7. taula. Emakume ezkongabeek haurdunaldia borondatez etetearen (HBE) ehunekoa, 2006an nahita abortatu zuten 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko

emakume guztiekiko

15-19 urte 20-24 urte 25-29 urte

Andaluzia 96,2 87,0 65,8

Aragoi 95,6 84,0 62,7



Kanariak 98,5 91,0 71,2

Kantabria 98,5 88,1 69,4



Katalunia 97,2 88,2 72,4



Galizia 97,7 90,0 71,8





Errioxa 88,7 85,8 62,3



Espainia 96,5 87,3 69,2

Diferen tzia EAE – Espainia −1,2 −3,3 −2,4


17


3. grafikoa. Emakume ezkongabeek haurdunaldia borondatez etetearen (HBE) ehunekoa, 2006an nahita abortatu zuten 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko emakume guztiekiko

4. Atzerriko amengandik jaiotako umeak

18

nabarmenagoa izango li tzateke a tzerriko amen ekarpenik izan ez bali tz.

Euskal Autonomia Erkidegoko jaio tza guztien haz-kundeari erreparatuz, espainiar nazionalitateko amen ekarpenak eragin handiagoa izan du a tzerriko amen ekarpenak baino. Dena dela, a tzerriko amek izandakoak 1996tik 2006ra bitarteko jaio tzen haz-kundearen %38,3 dira. Hala ere, kopuru hori esta-tuko batez bestekoa (%56,6) baino 18,3 puntu txikiagoa da. Euskal Autonomia Erkidegoan ez ezik, beste autonomia-erkidego ba tzuetan ere, 1996tik 2006ra bitarteko jaio tza guztien hazkundeari erre-paratuta, handiagoa izan da espainiar nazionalita-tea duten amen ekarpena a tzerritarrena baino: Kantabrian (a tzerriko amengandik jaiotakoak jaio-tako guztien %27,0 dira), Galizian (%31,4), Astu-riasko Prin tzerrian (%38,2) eta Andaluzian (%42,2).

Hurrengo taulan —10. taula— jasota daude a tzerriko amek izandakoen ehunekoa, 1996an, 2001ean eta 2006an jaiotako haur guztiekiko. Ikus-ten dugu adierazle horrek gora egin duela autono-mia-erkidego guztietan, eta estatuan, oro har, 13,2

txikienak Melilla (%44,0) eta Ceuta (%59,3) hiri au-tonomoetan izan dira, eta haien a tzetik Galizia (%236,9) eta Kanariak daude (%243,6).

A tzerriko amek espainiar estatuko autonomia-erki-degoetako jaio tza-tasetan azkenaldian izan den igoeran duten ekarpen handia argi eta garbi azal-tzen da 9. taulan. 1996tik 2006ra bitarteko aldakun-tzak edo bilakaera absolutuak ageri baitira, espai-niar nazionalitateko amen eta a tzerriko amen datuak bereizita. Harrigarria bada ere, Espainian oro har eta 12 autonomia-erkidegotan a tzerriko amek izan-dakoak gehiago dira espainiar amek izandakoak baino: Aragoi (jaio tzen hazkundearen %72,1 a tzerriko amek izandako haurrei dagokie), Balear Uharteak (%64,1), Kanariak (%62,1), Gaztela eta Leon (%93,8), Gaztela-Man txa (%79,9), Katalunia (%57,7), Valen tziako Erkidegoa (%57,1), Madrilgo Erkidegoa (%54,9), Mur tzia (%67,9), Nafarroa (%61,8), Errioxa (%73,1) eta Ceuta (%69,2). Gaine-ra, Melillan, jaio tza guztien bilakaera positiboa izan da a tzerriko amek izandako haurrei esker, ama es-painiarrek izandakoen bilakaera negatiboa izan bai-ta. Eta Extremaduran, berriz, jaio tzen beherakada

Oro har, 1996tik 2006ra bitartean, jaio tza-tasa a tzerriko emakumeek izandako seme-alabengatik handitu da batez ere. Izan ere, kohorte emankorre-ko emakume etorkinek (15 eta 49 urte bitartekoek) seme-alaba gehiago izaten dituzte, batez beste, es-painiar nazionalitatea dutenek baino, beste testuin-guru soziokultural batean sozializatu direlako; ale-gia, jaio tzen aldeko balio eta jarrerak nagusi diren eta emakumeek amaren rola bete tzearen alde egi-ten duen testuinguruan sozializatu direlako. Jarraian —8. taula— a tzerriko amengandik jaio den ume ko-puruak 1996tik 2006ra izan duen bilakaera ikus de-zakegu. Fenomeno demografi ko horrek gora egin du autonomia-erkidego guztietan, baina haietako ba tzuetan gehiago nabarmendu da beste ba tzuetan baino. Estatuan, oro har, a tzerriko amek izandako umeen ehunekoak %575,3 egin du gora, eta Eus-kal Autonomia Erkidegoan zer txobait txikiagoa izan da gorakada (%552,1). 1996tik 2006ra bitartean gorakadarik nabarmenenak autonomia-erkidego hauetan izan dira: Mur tzian (%2.265,6), Aragoin (%1.521,7), Gaztela-Man txan (%1.484,7), Errioxan (%1.243,9), Valen tziako Erkidegoan (%1.136) eta Nafarroan (%858,1). Eta, aldiz, hazkunde erlatiborik

19


puntu egin duela gora: %3,3tik %16,5era. Goraka-da aipagarrienak Errioxan (22,3 puntu), Mur tzian (20,0 puntu), Balear Uharteetan (19,1 puntu), Kata-lunian (17,5 puntu), Aragoin (17,4 puntu), Valen-tziako Erkidegoan (16,8 puntu) eta Madrilgo Erkide-goan (16,5 puntu) izan dira. Aldiz, honako autonomia-erkidego hauetan gu txi handitu da a tzerriko amek izandako umeen ehunekoa jaio tza guztiekiko: Galizian (3,8 puntu), Extremaduran (4,3 puntu), Ceutan (4,5, puntu), Asturiasko Prin tzerrian (5,1 puntu) eta Kantabrian (6,7 puntu). Euskal Auto-nomia Erkidegoan, adierazle horren gorakada esta-tuko batez bestekoa baino txikiagoa izan da baita: 7,3 puntu, hain zuzen, %1,8 izatetik %9,1 izatera pasatu baita. Labur esanda, a tzerriko gazte eta hel-du gehien jaso dituzten autonomia-erkidegoetan izan dira ehuneko horren gorakadarik nabarmene-nak 1996tik 2006ra bitartean.

2006ko datuei erreparatuz, aipa tzekoak dira Melilla (%35,3), Errioxa (%25,0), Balear Uharteak (%25,7), Madrilgo Erkidegoa (%22,8), Katalunia (%22,6), Mur tzia (%21,3), Valen tziako Erkidegoa (%19,0) eta Aragoi (%18,9), autonomia-erkidego horietan ageri baitira a tzerriko amek izandako haurren ehunekorik handienak jaiotako haur guztiekiko. Euskal Autono-mia Erkidegoan adierazle hori txikiagoa da: jaio tzen %9,1. Handienetik txikienerako zerrendaren be-healdean ageri da Euskal Autonomia Erkidegoa, Andaluziaren parean (14. eta 15. lekuetan, 19 auto-nomia-erkidegoko zerrendan). Haien azpitik Extre-madura (%5,2), Galizia (%5,8) Asturiasko Prin tzerria (%6,6) eta Kantabria (%8,2) baino ez daude.

8. taula. A tzerriko amengandik jaiotako umeen kopuruen aldakun tzak 1996an, 2001ean eta 2006an (1996 = 100)


1996 2001 2006 1996 2001 2006

Andaluzia 1.110 2.804 8.719 100,0 252,6 785,5

Aragoi 143 777 2.319 100,0 543,4 1.621,7

Asturiasko Prin tzerria 96 249 503 100,0 259,4 524,0

Balear Uharteak 511 1.392 2.998 100,0 272,4 586,7

Kanariak 921 1.798 3.165 100,0 195,2 343,6

Kantabria 58 173 428 100,0 298,3 737,9

Gaztela eta Leon 327 698 2.210 100,0 213,5 675,8

Gaztela-Man txa 196 808 3.106 100,0 412,2 1.584,7

Katalunia 2.778 7.237 18.616 100,0 260,5 670,1

Valen tziako Erkidegoa 812 3.275 10.036 100,0 403,3 1.236,0

Extremadura 100 262 525 100,0 262,0 525,0

Galizia 371 602 1.250 100,0 162,3 336,9


Mur tziako Eskualdea 163 1.776 3.856 100,0 1.089,6 2.365,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 124 505 1.188 100,0 407,3 958,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 280 607 1.826 100,0 216,8 652,1

Errioxa 57 247 766 100,0 433,3 1.343,9

Ceutako Hiria 91 139 145 100,0 152,7 159,3

Melillako Hiria 275 396 396 100,0 144,0 144,0

Espainia 11.832 33.475 79.903 100,0 282,9 675,3


20


9. taula. A tzerriko amengandik jaiotako umeen aldakun tza edo bilakaera adierazten duten ehunekoak, 1996tik 2006ra bitarteko jaio tza guztien aldakun tza edo bilakaerarekiko

Espainiar amengandik

jaiotako ume

kopuruaren aldakun tza

2006 – 1996 (A)

A tzerriko amengandik

jaiotako ume


2006 – 1996 (B)

Jaiotako ume


osoa (ama guztiak)

2006 – 1996 (A + B)

B-ren por tzentajea

A + Brekiko (ama

guztiekiko)

Andaluzia 10.417 7.609 18.026 42,2

Aragoi 844 2.176 3.020 72,1

Asturiasko Prin tzerria 659 407 1.066 38,2

Balear Uharteak 1.394 2.487 3.881 64,1

Kanariak 1.369 2.244 3.613 62,1

Kantabria 1.000 370 1.370 27,0

Gaztela eta Leon 125 1.883 2.008 93,8

Gaztela-Man txa 733 2.910 3.643 79,9

Katalunia 11.604 15.838 27.442 57,7

Valen tziako Erkidegoa 6.927 9.224 16.151 57,1

Extremadura −868 425 −443 −95,9

Galizia 1.916 879 2.795 31,4

Madrilgo Erkidegoa 11.019 13.400 24.419 54,9

Mur tziako Eskualdea 1.749 3.693 5.442 67,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 657 1.064 1.721 61,8

Euskal Autonomia Erkidegoa 2.495 1.546 4.041 38,3

Errioxa 261 709 970 73,1

Ceutako Hiria 24 54 78 69,2

Melillako Hiria −16 121 105 115,2

Espainia 52.260 68.071 120.331 56,6

Diferen tzia EAE – Espainia – – – −18,3


21


10. taula. A tzerriko amengandik jaiotako umeen ehunekoak 1996an, 2001ean eta 2006an (a tzerriko amengandik jaioak jaiotako ume guztiekiko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 1,4 3,5 9,1 7,7

Aragoi 1,5 7,5 18,9 17,4



Kanariak 5,4 9,3 15,3 9,9

Kantabria 1,5 4,0 8,2 6,7

Gaztela eta Leon 1,8 4,0 11,2 9,4

Gaztela-Man txa 1,2 4,8 15,2 14,0

Katalunia 5,1 11,1 22,6 17,5


Extremadura 0,9 2,6 5,2 4,3

Galizia 2,0 3,1 5,8 3,8





Errioxa 2,7 10,2 25,0 22,3

Ceutako Hiria 9,4 14,2 13,9 4,5


Espainia 3,3 8,2 16,5 13,2



4. grafikoa. Atzerriko amengandik jaiotako umeen ehunekoak 1996an eta 2006an (atzerriko amengandik

jaioak jaiotako ume guztiekiko)

22

5. Ugalkortasunalanetan’ diharduten emakumeek (kualifikazio eska-seko zereginak, aldi baterako kontratuak, sarritan formalizatu gabeak —gizarte-segurtasunik gabe—, soldata txikiak, lanegun luzeak, lanbidean gora egi-teko aukera gu txi eta abar).

Ugalkortasun txikian eragin handienetakoa duen faktore demografikoa lehenengo seme-alaba izate-ko batez besteko adina altua izatea da. Adierazle horri buruz, estatu osorako informazioa soilik argitara tzen du INEk: 1996an emakumeek 28,4 ur-terekin izaten zuten, batez beste, lehenengo seme-alaba eta, 2006an, berriz 29,3 urterekin. Margarita Delgado demografoak hau azpimarra tzen du7: «Au-rretik aipatutakoak ondorio interesgarria du: oso zaila da —ezinezkoa dela ezin esan— a tzera tze hori lehengora tzea». Hau da, lehenengo seme-alaba zenbat eta geroago izan, amak denbora gu txiago izango du bigarren seme-alaba izateko.

Jarraian —12. taula eta 5. grafikoa— ageri dira ama izateko batez besteko adinak autonomia-erkidego bakoi tzean 1996an, 2001ean eta 2006an. Datuei erreparatuz ikusten da 1996tik 2006ra bitartean

eta faktore hori izan dela autonomia-erkidegoetako jaio tza-tasen gorakadaren eragile nagusia. Ziur asko, ugalkortasunaren gorakada txiki horrek badu zerikusirik, neurri batean behin tzat, espainiar esta-tura etorritako etorkinekin, 1997az geroztik etorri-takoarekin, batez ere. Izan ere, kohorte ugalkorreko emakumeei erreparatuz, gara tzeko bidean dauden beste herrialdeetatik etorritako emakumeen ugal-kortasun-indizea handiagoa da espainiar nazionali-tatea dutenena baino, haiek beste inguru ba tzuetan gizarteratu direlako eta kultura haietan nabarmena-goak direlako, bai ugalkortasunaren aldeko balioak eta jarrerak, bai emakumeek amaren rola bete tzeko joera. Gainera, ikerketa ba tzuek azaldu dute emaku-me hegoamerikarrek eta afrikarrek antisorgailuen berri gu txiago dutela eta gu txiago erabil tzen dituz-tela eta, horren ondorioz, nahi gabeko edo plani-fikatu gabeko jaio tzak gehiago izan ohi direla6. Hala ere, badirudi a tzerriko emakume etorkinek berehala har tzen dituztela emakume espainiarren jarraibide soziokulturalak, ugalkortasun txikiagoaren alde-koak. Gainera, zailtasun objektiboak dituzte umeen hazkun tza eta lan-jarduera batera tzeko, batez ere bigarren mailako lan-merkatuetako ‘edonoren tzako

Kohorte emankorreko emakumeen (15 eta 49 urte bitarteko emakumeak) batez besteko ugalkortasun oso txikiak abiapuntu izanik, 1996tik 2006ra bitar-tean zer txobait gora egin dute ugalkortasun-indize sintetikoek ia autonomia-erkidego guztietan, Extre-maduran eta Kanarietan izan ezik, zer txobait behe-ra egin baitu Extremaduran, eta Kanarietan lehengo indizeari eu tsi baitiote —ikus 11. taula—. Espainian, kohorte emankorreko emakumeen (15 eta 49 urte bitartekoen) batez besteko seme-alaben kopuruak 0,22 puntu egin du gora: 1,16tik 1,38ra. Euskal Au-tonomia Erkidegoan zer txobait gainditu da seme-alaba baten atalasea emakume bakoi tzeko; izan ere, batez besteko seme-alaben kopuruak 0,27 puntu egin du gora: 1996an 0,95 seme-alaba ziren eta 2006an 1,22. Gorakadarik handienak autono-mia-erkidego hauetan izan dira: Katalunian 0,33ko gorakada (1,15etik 1,48ra); Madrilgo Erkidegoan 0,30ekoa (1,12tik 1,42ra); Nafarroan 0,29koa (1,15etik 1,44ra); eta Ceutan 0,28koa (1,63tik 1,91ra).

Aurreko epigrafean ikusi dugu a tzerriko amek izan-dako umeen kopuruak nabarmen egin duela gora

6 Madrilgo klinika batean (Clínica Dator) abortatu zuten 21 urtetik beherako 350 gazteri egindako inkestan espainiar nazionalitateko gazteen %12,5ek adierazi du ez duela inoiz erabiltzen preserbatiborik; aldiz, atzerritarren %39,0k azaldu du portaera hori. Halaber, espainiar gazteen %52,0k badaki zein den antisorgailurik seguruena, baina atzerritarren %25,0k soilik du horren berri. Atzerriko nesken %63,0k adierazi du ez duela informaziorik biharamuneko pilulari buruz; aldiz, espainiarren %14,0k soilik ez dute ezagutzen pilula hori. (María Sahuquillo: «Suspenso en educación sexual», El País, Madril, 2008-06-23)7 Margarita Delgado: Familia y reproducción en España a partir de la Encuesta de Fecundidad de 1999, Madril: CIS, 2006, 81. or.

23


adierazle horrek gora egin duela autonomia-erkide-go guztietan: estatuan 0,7 urte egin du gora (30,2tik 30,9ra). Euskal Autonomia Erkidegoan zer txobait gehiago egin du gora (0,8 urte) eta, gainerako auto-nomia-erkidegoekin alderatuta, batez besteko han-dienak izan ditu (32,3 urte), bai 1996an, bai 2001ean, bai 2006an. Gorakada nabarmenenak Galizian (2,0 urte), Asturiasko Prin tzerrian (1,6 urte) eta Extremaduran (1,5 urte) izan dira. 2006ko da-tuei erreparatuz gero, Euskal Autonomia Erkide-goan bizi diren emakumeak dira ama izatean batez besteko adin handiena dutenak (32,3 urte), eta on-doren ageri dira Gaztela eta Leongoak (31,6 urte), Asturiasko Prin tzerrikoak (31,5 urte), Nafarroakoak (31,5 urte) eta Galiziakoak (31,4 urte).

Baina zergatik dute emakumeek —batez ere emakume gazteek— ama izateko adina a tzera tzeko eta ugalkortasuna murrizteko joera, ordezka tze-indizearen (2,1 seme-alaba) oso azpitik? Praktika soziokultural konplexua da: faktore eta baldin tza ugarik eraginda, motibazio-konstruktu bat osa tzen da. Guztiak aipatu gabe ere, garran tzi tsuenak irudi-tzen zaizkigunak azpimarratuko ditugu:

— Erlijioak eta ideologia kon tserbadorea duten ins-tituzioen kontrola eta eragin soziala ahul tzea —balio eta praktika androzentriko eta natalisten transmisoreak dira—. Gure testuinguru sozial sekularizatuan eta ongizate materialaren gizar-tean, biztanleek oro har hezkun tza eta informa-zioa eskura duten gizartean, emakume eta ama-ren e txeko rola bigarren maila batean geratu da, eta emakume eta enplegatuaren rol ekono-mikoak lehentasuna hartu du identitate sozialen

11. taula. Ugalkortasun-indize sintetikoak 1996an, 2001ean, eta 2006an (batez besteko seme-alaba kopurua kohorte emankorreko emakumeko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 1,327 1,355 1,507 0,180

Aragoi 1,055 1,173 1,325 0,270

Asturiasko Printzerria 0,825 0,878 0,971 0,146

Balear Uharteak 1,273 1,353 1,407 0,134

Kanariak 1,219 1,224 1,224 0,005

Kantabria 0,950 1,036 1,193 0,243

Gaztela eta Leon 0,964 0,988 1,114 0,150

Gaztela-Mantxa 1,305 1,287 1,408 0,103

Katalunia 1,150 1,289 1,484 0,334

Valentziako Erkidegoa 1,185 1,279 1,390 0,205

Extremadura 1,315 1,266 1,294 −0,021

Galizia 0,938 0,955 1,030 0,092


Murtziako Eskualdea 1,401 1,524 1,635 0,234



Errioxa 1,067 1,165 1,328 0,261

Ceutako Hiria 1,634 1,667 1,915 0,281

Melillako Hiria 1,951 2,043 2,192 0,241

Espainia 1,162 1,244 1,382 0,220

Diferentzia EAE – Espainia −0,210 −0,186 −0,164 –


24


12. taula. Batez besteko adina ama izatean 1996an, 2001ean eta 2006an

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 29,70 30,20 30,44 0,74

Aragoi 30,89 31,43 31,38 0,49

Asturiasko Printzerria 29,84 30,83 31,46 1,62

Balear Uharteak 29,97 30,13 30,38 0,41

Kanariak 29,16 29,51 30,04 0,88

Kantabria 30,21 31,16 31,28 1,07

Gaztela eta Leon 30,57 31,51 31,65 1,08

Gaztela-Mantxa 30,03 30,58 30,71 0,68

Katalunia 30,46 30,93 30,86 0,40

Valentziako Erkidegoa 30,16 30,68 30,77 0,61

Extremadura 29,52 30,28 30,98 1,46

Galizia 29,39 30,64 31,43 2,04


Murtziako Eskualdea 29,90 30,03 30,21 0,31



Errioxa 30,76 31,22 31,05 0,29

Ceutako Hiria 29,31 29,51 29,34 0,03

Melillako Hiria 29,14 29,42 29,63 0,49

Espainia 30,19 30,75 30,89 0,70

Diferentzia EAE – Espainia 1,29 1,56 1,44 –


5. grafikoa. Batez besteko adina ama izatean 1996an eta 2006an

25


kultural horrek gizonen rol eta identitateen al-daketan ere badu eragina. Claude Dubar soziolo-goak azpimarra tzen duenez9, «Emakumeen eman tzipazio-prozesuak bizimodu pribatuen diber tsifikazioa du ezaugarri; eta, aldi berean, gi-zonen eta emakumeen arteko harremanak alda-tzen ditu, eta, beraz, gizonen identitate-proze-suetan ere eragiten du».

— Lan-merkatu oso lehiakorretan eta aldizkako kri-sien eraginpean, emakumeen aurkako jarraibide sexistek bere horretan jarrai tzen dute, lan-preka-rietateak eta langabeziak eragin handiagoa bai-tute emakumeengan. Hortaz, neska nerabeek eta emakume gazteek lehentasuna ematen diote hezkun tzari eta prestakun tzari, erdi- eta goi-mai-lako tituluak eskura tzen dituzte enplegua erraza-go lor tzeko eta ibilbide laboral eta profesionalean aukera hobeak izateko. Estrategia horren ondo-rioz, ikasle-aldia luzatu egin da eta, derrigorrezko hezkun tza amaitu ostean, gurasoekiko mende-kotasun ekonomikoan bizi ohi dira gazteak. Hezkun tza- eta prestakun tza-aldia luza tzeak eragin zuzena du jaio tza-tasetan eta ugalkorta-sunean, batez ere uniber tsitateko ikasketak egi-ten dituzten gazteen kasuan, ama izateko unea a tzera tzen baita, eta, a tzerapen horren ondorioz, emakumeen ugalkortasuna murriztu egiten da ‘egutegi-efektua’ dela eta. Margarita Delgadoren hi tzetan: «Aipatutako guztiak sendo tzen duen ideia hau da: hainbeste a tzeratutako amatasuna lehengora tzea zaila bada, eta ikasketa-maila

ma Batuan) garai hartako gizarteetan nagusi zi-ren jarraibide tradizional, autoritario eta sexistei aurre egiteko. Kontrakulturaren mugimenduak, 1968ko maia tzarekin identifikatu ohi denak, ez zuen arrakastarik izan aldarrikapen politikoen bai-tan; hala ere, izaera kulturalagoa zuten balio eta praktika libertarioak pixkanaka hedatu egin ziren mendebaldeko herrialde ba tzuetako gizarteetan, eta gazteek osatutako subjektu soziala izan zen aldaketa kultural horren ai tzindari eta protagonis-ta. Zehazki, nabarmendu nahi dugu sexu-identi-tateen eta sexu-harremanen aldaketa, batez ere sexualitatea bere ugal tze-fun tzio biologikotik aska tzea, antisorgailu kimiko berriei —pilulei— eta pen tsamolde berri bati esker. Heda tzen ari zen pen tsamolde horrek askatasunarekin eta norberaren gozamenarekin erlaziona tzen zuen sexualitatea, eta kritikoa zen, bai ohiko rol sexua-lekin, bai ugal tzeko asmorik gabeko sexu-harre-manei ego tzitako konnotazio negatiboekin. Al-daketa kultural horren bidez emakumeek beren gorpu tzak aska tzea eta horretaz jabe tzea lortu du, ugal tzeko berezko gaitasuna beraiek kontrola-tzeko aukera eman baitiete antisorgailu berriek8. Baina aldaketa kultural horrek emakumeen aska-pen psikosoziala ere eragin du; izan ere, kultura ofizial androzentrikoak emandako harreman eta identitateetatik (alaba, emazte eta ama izatetik) haratago joatera bul tzatu ditu: ezkongabe luzea-go irautea, bikotea osa tzea ezkondu gabe, elka-rrekin bizi tzea lagun gisa, dibor tzia tzea, ama ezkongabea izatea eta abar. Gainera, aldaketa

hierarkian. Kapitalismoaren eta kon tsumoaren gizartean enpleguak edo ordaindutako lanak ba-lio instrumentala du, baina baita adierazpen-ba-lioa ere: oinarrizko premiak eta desioak ase tzeko diru-sarrerak lor tzeko aukera ematen du, baina autonomia eta identitate sozial positiboa lor tzeko bidea ere ematen du. Gizarte-mugimendu femi-nistak sustatutako aldaketa soziokulturalaren ondorioz, emakume gazteek, oro har, emaku-mearen ohiko rola gai tzesten dute, alegia, ama eta e txekoandrea izatea, familiako buruaren —gizonaren— mendean. Aldaketa horretan emakumeen pen tsamolde berri bat eratu da, sexuen arteko berdintasuna eska tzen duena; eta, hortaz, e txekoak ez diren rolak bete nahi di-tuzte eremu ekonomiko nahiz publikoan, lehen gizonek beraien tzat gorde tzen zituzten rolak, hain zuzen ere. Horrenbestez, aldaketa adieraz-garria gertatu da generoen alorreko balio, rol eta praktiketan: emakume gazteek lehentasuna ematen diote lan-merkatuetan sartu eta jardu-teari, ibilbide laboral eta profesionala osa tzearren; hartara, autonomia ekonomiko eta per tsonala lor tzen dute, identitate sozial positiboa lor tzeaz gain.

— Ama gerorago izatea eta ugalkortasuna murriz-tea, ordea, kontrakulturaren mugimendu sozialak bul tzatutako aldaketa kulturalaren ondorio ere badira. Kontrakultura hori 1960ko hamarkadan sortu zen mendebaldeko herrialdeetan (AEBetan, Fran tzian, Alemanian, Herbeheretan eta Erresu-

8 Espainiar estatuan 1978an despenalizatu ziren antisorgailuak.9 Claude Dubar: La crisis de las identidades: la interpretación de una mutación, Bartzelona: Bellaterra, 2002, 81. or.

26


eta horrek haien eman tzipazio-proiektuak a tzera di tzake, soldata txikiak izan ohi dituzte eta. Zalan tzarik gabe, e txebizi tza-eman tzipazioen blokeo horrek —Espainian e txebizi tza-sistemaren jabe tzarako gehiegizko joerak eta e txebizi tzen garesti tzeak eragindako blokeoak, alegia— a tzerapena eragiten du bai ezkon tzetan, bai ama izateko garaian, eta emakume gazteen ugalkor-tasuna murrizten lagun tzen du.

— Baina merkatu librean e txebizi tza erosteko kau-dimen nahikoa lortuta ere, haur baten hazkun tza ibilbide laboral eta profesionalarekin batera tzeko oztopoak sor tzen dira, batik bat arrazoi hauen-gatik:

• Enpresetako enplegatzaile eta zuzendariekamatasunaren aurkako irudikapen eta jarrerak dituzte, aurreiri tziez eta estereotipo sexistez beteak: amatasuna eta umeen hazkun tza ab-sentismoarekin lo tzen dute, produktibitate es-kasagoarekin, emakumeak lanbiderako ez hain libre egotearekin eta lan-koste handia-goekin.

• Haurtzaindegi publikoen gabezia eta haur-tzaindegi pribatuak ordain tzeko lagun tzarik eza.

• Jaioberriak eta umeak haztean etxeko lanenbanaketa desorekatua gizonen eta emaku-meen artean. Oro har, banaketa hori amen kaltetan egiten da: emakumeek e txean eta

blikoen gabeziak eta ahultasuna direla eta, eman tzipatu nahi duten gazteek merkatuan bila-tu behar dute e txebizi tza, batez ere salerosketen merkatuan. Baina e txebizi tza pribatuen prezioen gorakada neurrigabea gazteen eman tzipazioa erago tzi duen faktoreetako bat da. Horrenbes-tez, norberaren e txea geroago lor tzeko joera dago, eta lanean txerta tzeko tran tsizio-epe hori —lehen aipatu duguna— arrakastaz igaro os-tean eman tzipa tzen dira gazteak.

— Aloka tzeko e txebizi tza gu txi daude eta errentak oso garestiak dira; gainera, aloka tzeko e txebizi-tza sozialik ez dago eta erregimen horretarako lagun tzarik eta suben tziorik ere ez. Aldiz, lehen e txebizi tza erosteko lagun tza publiko eta fiskal sendoak daude. Beraz, gazteek eta haien fami-liek alokairuei buruzko irudikapen sozial negati-boa dute eta «dirua alferrik bota tzeko modua» dela irizten diote. Testuinguru instituzional eta ekonomiko horretan, badirudi eman tzipa tzeko zen tzuzko irtenbide bakarra e txebizi tza baten jabe egitea dela. Baina babestutako e txebizi tzen eskain tza urria da, eta e txebizi tza pribatuen prezioak asko garestitu dira; beraz, gazteek ha-siera batetik finan tza-erakundeek hipoteka-mai-legua emateko eskatutako kaudimena izan be-harko dute merkatu librean e txebizi tza erosteko mailegua eman diezaieten. Senideek ez badiete abalik ematen edo kaudimen hori ez badute berma tzen, enplegu egonkorrak eta nahikoa or-dainduak izateaz gain, e txebizi tza pribatua eros-teko sarrera ere aurreztu beharko dute gazteek,

zenbat eta altuagoa izan orduan eta gehiago a tzera tzen bada, pen tsa dezakegu ondorengo belaunaldien tzat, goi-mailako ikasketak egiten dituzten emakumeen ehunekoa handiagoa izan-go denez, are eta zailagoa izango dela ama iza-tea»10.

— Gainera, hezkun tza- eta prestakun tza-aldia amaitu ostean, lanean hasteko oztopo ugari di-tuzte gazte gehienek: lanik eza, aldi baterako kontratuak, soldata eskasak, eta lortutako titu-luari ez dagozkion lanak edota maila apalagoko lanpostuak. Oro har, lan-merkatuan sar tzen di-renean, zenbait urte iraun dezakeen aldi bat has-ten da: gazte aktibo gehienek lanpostua alda-tzen dute behin baino gehiagotan, lanik gabeko aldiak eta lanean jardundakoak izan ohi dituzte txandaka; azkenean, haien prestakun tzarekin eta helburu profesionalekin bat datorren lanen bat (edota bederen harekiko hain desberdina ez dena) lor tzen dute, eta, epe ertainean, kontratu egonkorra ere bai. Lanean txerta tzeko tran tsizio-epe horrek eragina du ama izateko unearen a tzerapenean eta ugalkortasunaren murrizke-tan.

— Gure gizarteetan gurasoen e txea u tzi eta norbe-raren e txea izatea aldez aurreko baldin tza izan ohi da emakumeak ama izatea erabaki tzeko. Baina eman tzipazio hori gauzatu ahal izateko, ezinbestekoa da diru-sarrera nahikoak izatea eta izaten jarraituko direla aurreikustea. Espainiar estatuko e txebizi tzaren alorreko politika pu-

10 Margarita Delgado: Familia y reproducción en España a partir de la Encuesta de Fecundidad de 1999, Madril: CIS, 2006, 81-82. orr.

27


sunaren bilakaeran abortuak izan duen eraginari buruzko ikerketan:

Ugalkortasun eta haurdunaldi tasen bilakaera parale-loa da 1987tik 1995era bitartean joerari dagokionez, baina ez beherakaden zenbatekoari dagokionez, abortuaren eraginagatik. Izan ere, eragin hori desber-dina da adin-talde bakoi tzean. […] abortatuz amai-tzen diren haurdunaldien propor tzio handiagoa ikus-ten da adinaren araberako banaketaren bi muturretan dauden emakumeengan, hau da, 40 urtetik gorako emakumeengan eta nerabeengan eta, a tzetik, mutu-rreko bi adin-talde horien ostean, 20 eta 24 urte bitar-teko gazteen artean. Aldiz, 25 eta 39 urte bitarteko emakumeek gu txiagotan aborta tzen dute, agian adin horretan haurdun gera tzea onar tzen delako, amata-suna beste adinetan baino hobeto planifikatua izan baita, ziur asko.13

rrenbestez, 1996tik 2006ra bitartean, HBE tasak 5,1 puntu egin du gora eta kohorte ugalkorrean zuen eragina bikoiztu egin da (5,5etik 10,6ra 15 eta 49 urte bitarteko 1.000 emakumeko). Baina gorako joera hori are eta nabarmenagoa da gaz-teen kohortearen lehenengo bi adin-taldeetan, hala ageri da espainiar estatuko datuak jaso tzen dituen taulan12: nerabeen adin-taldean 7,5 puntu egin du gora (5etik 12,5era 1.000 emakumeko), 20 eta 24 urte bitartekoen adin-taldean 10,4 puntu egin du gora (8,1etik 18,5era 1.000 emakumeko) eta 25 eta 29 urte bitartekoen adin-taldean 7,6 puntu egin du gora (5,8tik 14,4ra 1.000 emakumeko) —ikus 13. taula—.

Ildo horri jarraiki, Margarita Delgadok ondorio hau atera tzen du 1987tik 1995era bitarteko ugalkorta-

lantokian dihardute zeregin bikoi tz nekagarri bat eginez, eta lan bikoi tz horrek estresa era-giten die eta lan-merkatu oso lehiakor batean lanbidean gora egiteko aukera gu txiago dute.

Gizarte- eta lan-baldin tza horiek ere lehen haurra izateko unea a tzera tzea eragin dute, eta baita emakumeen ugalkortasuna belaunaldien ordezka-tze-indizearen oso azpitik egotea ere.

— Gainera, kon tsumoan oinarritutako gizarte kapi-talistetan, seme-alabak haztearen ‘koste erlati-boak’ izan duen gorakadak ugalkortasunak be-hera egitea susta tzen du. An tzinako erregimen demografikotik berrira igaro tzeko prozesua azal-tzeko, tran tsizio demografikoa deri tzon moderni-zazio-prozesua azal tzeko, alegia, honako argu-mentu hau erabil tzen du Livi Bacci demografoak: «Bereziki, gizarte industrial eta hiritarra ager tzen denean seme-alabak haztearen koste erlatiboak gora egiten du. Seme-alaba horiek askoz ere beranduago bihur tzen dira errenta-ekoizle eta, beraz, autonomo nekazari tza-gizarteetan baino; inber tsio handiagoa egin behar da haien osa-sunean, hezkun tzan eta ongizatean, eta lan egi-teko aukerak murrizten dituzte, batez ere emaku-meen kasuan»11.

— Haurdunaldia borondatez eteteak (HBE) ere era-gina du emakumeko batez besteko seme-alaba kopuru txikian (ugalkortasun txikian, alegia). Ho-

11 Massimo Livi-Bacci: Historia mínima de la población mundial, 2. argitalpena, Bar tzelona: Ariel, 2000, 142. or.12 INEren webgunean ageri dira haurdunaldia nahita eten duten emakumeen kopuruak, autonomia-erkidegoen eta adin-taldeen arabera (2005eko eta 2006ko datuak soilik).13 Margarita Delgado: «La evolución reciente de la fecundidad y el embarazo en España: la influencia del aborto», REIS (Madril), 87 (1999), 109. or.

13. taula. Kohorte emankorreko emakumeen haurdunaldiaren borondatezko etenduren (HBE) tasa Espainian 1996an, 2001ean eta 2006an (nahitako abortuak 1.000 emakumeko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

20 urtetik beherakoen tasa 5,03 9,28 12,53 7,50

20 eta 24 urte bitartekoen tasa 8,13 14,37 18,57 10,40

25 eta 29 urte bitartekoen tasa 6,84 10,72 14,44 7,60

15-44 urtekoen tasa 5,52 8,46 10,62 5,10


28


dauden 25 urtetik beherako amek izandako haurrei esker, eta 15 eta 24 urte bitarteko emakumeen ko-puruaren beherakada (izenda tzailea). Lehenengo faktoreari dagokionez, sexu orientabide eta hezkun-tzaren alorreko gabezien eraginez, antisorgailuak gu txiago erabil tzen dira edota gaizki erabil tzen dira, eta, ondorioz, nahi gabeko haurdun gera tze gehia-go izaten dira. Hortaz, 1996an espainiar estatuan 6.080 haur jaio ziren ezkonduta ez dauden 15 eta 19 urte bitarteko amengandik, eta beste 9.902 haur ezkonduta ez dauden 20 eta 24 urte bitarteko amengandik. 2006an kopuruek gora egin dute: 11.263 eta 27.767 haur jaio dira, hurrenez hurren. Horrenbestez, ezkonduta ez dauden 15 eta 19 urte bitarteko nerabeengandik jaiotako umeen kopuruak %46,1 egin du gora, eta ezkonduta ez dauden 20 eta 24 urte bitarteko gazteengandik jaiotakoen ko-purua %64,4 handitu da. Oro har, 15 eta 19 urte bitarteko amek izandako umeen kopuruak %18,1 egin du gora, eta 20 eta 24 urte bitarteko amek izandakoen kopurua %8,4 handitu da, ezkonduta ez dauden amek izandako haurrei esker; izan ere, ezkondutako amek izandakoen kopuruak nabar-men egin du behera, bai 15 eta 19 urte bitartekoen adin-taldean (%−54,6), bai 20 eta 24 urte bitarte-koen adin-taldean (%−43,4). Horrekin batera, 15 eta 19 urte bitarteko eta 20 eta 24 urte bitarteko emakumeen kopuruek behera egin dute 1996tik 2006ra bitartean: %−25,9 eta %−14,9, hurrenez hurren. Azken finean, zenbaki tzaileak gora egin du, ezkonduta ez dauden amek izandako haurrei esker; baina aldi berean ugalkortasun-tasa espezifikoaren izenda tzaileak behera egin du, eta horregatik hazi da tasa hori 15 eta 19 urte bitarteko nerabeengan (jaiotako 4,8 ume 1.000 emakumeko) eta 20 eta 24

estatuan 4,8 puntu eta 7,1 puntu egin dute gora, hurrenez hurren. Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 3,1 puntu egin du gora 15 eta 19 urte bi-tarteko adin-taldean eta 5,6 puntu 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldean. Baina autonomia-erkide-go ba tzuetan ugalkortasun-tasa espezifikoak behera egin du: nerabeen artean Melillan, Extre-maduran eta Galizian; eta 20 eta 24 urte bitarte-ko gazteen artean, berriz ere Extremaduran eta Galizian, baita Asturiasko Prin tzerrian eta Kana-rietan ere. Laburbilduz, 25 urtetik beherako gaz-teen ugalkortasun tasen gorakada da joera nagusia, batez ere 20 eta 24 urte bitarteko gaz-teen artean.

— Gazte helduen taldean ugalkortasun-tasak na-barmen egin du behera, Melillan izan ezik, han 12,5 puntu egin baitu gora. Espainian beheraka-da 11,3 puntukoa izan da: 76,8 haur jaio tzetik 65,4 haur jaio tzera igaro baitira, 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko. Beherakadarik handienak Extremaduran (−24,3 puntu), Gaztela-Man txan (−22,9 puntu) eta Balear Uharteetan (−16,8 puntu) izan dira, eta txikienak Ceutan (−4,5 puntu), Kantabrian (−4,5 puntu), Katalu-nian (−5,5 puntu) eta Euskal Autonomia Erkide-goan (−6,6 puntu: 51,7 haur jaio tzetik 45,1 haur jaio tzera, 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emaku-meko).

Zein izan daitezke adin-talde bakoi tzean izandako bilakaera bereizi horien arrazoiak? 25 urtetik behe-rako emakumeengan, ugalkortasun-tasa espezi-fikoen gorakadak bi faktoreren emai tza dira: jaio-tzen gorakada (zenbaki tzailea), ezkonduta ez

Ikus di tzagun kohorte emankorreko emakumeen ugalkortasun-tasa orokorrak. 1996tik 2006ra bitar-tean, adierazle horrek gora egin du ia autonomia-erkidego guztietan, bi salbuespenekin: Kanariak (−1,0 puntu) eta Extremadura (−3,5 puntu). Esta-tuan 7,5 puntu egin du gora: jaiotako 35,5 umetik 43,0ra 15 eta 49 urte bitarteko 1.000 emakumeko. Estatuko gorakada baino handiagoa izan da Kata-lunian (12,6 puntu), Madrilgo Erkidegoan (11,3 pun-tu), Nafarroan (10,2 puntu), Euskal Autonomia Erki-degoan (9,8 puntu), Errioxan (9,0 puntu), Kantabrian (9,0 puntu), Aragoin (8,9 puntu) eta Valen tziako Er-kidegoan (7,9 puntu). 2006ko datuei erreparatuz, aipatu behar da tasa handienak Melillan (jaiotako 64 haur 15 eta 49 urte bitarteko 1.000 emakumeko), Ceutan (55,8) eta Mur tzian (51,2) ageri direla, eta tasa txikienak Asturiasko Prin tzerrian (jaiotako 29,7 haur 15 eta 49 urte bitarteko 1.000 emakumeko), Galizian (32,2) eta Gaztela eta Leonen (33,8). Eus-kal Autonomia Erkidegoko emakumeen tasa da jaiotako 38,6 haur 15 eta 49 urte bitarteko 1.000 emakumeko; beraz, estatuko tasarekin (43,0) alde-ratuta, 4,4 puntu txikiagoa da Euskadiko tasa. Oro har, penin tsulako iparraldeko autonomia-erkide-goetan bizi diren emakumeek ugalkortasun-tasa orokor txikiagoak dituzte —ikus 14. taula—.

Jarraian 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bi-tarteko emakumeen ugalkortasun-tasa espezifikoak azalduko ditugu —ikus 15., 16. eta 17. taulak—. 1996tik 2006ra bitarteko bilakaerari dagokionez, aipa tzekoa da:

— Tasa horiek gora egin dute oro har 15 eta 19 eta 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldeetan: espainiar

29


urte bitarteko gazteengan (jaiotako 7,1 ume 1.000 emakumeko).

25 eta 29 urte bitarteko gazte helduen adin-tal-dean ere ezkonduta ez dauden amek izandako umeen kopuruak gora egin du: 10.354 haur jaio ziren 1996an, eta 35.667 haur, 2006an (%71,0ko gorakada, alegia). Hala ere, oro har, jaio tzen ko-puruak behera egin du (%−4,9), ezkonduen jaio-tza-tasaren murrizketa nabarmenak (%−27,7: 112.074 haurretatik 81.019 haurretara) ezkonduta ez dauden amek izandakoen gorakada i tzela in-dargabetu baitu. Aldi berean, 25 eta 29 urte bitar-teko emakumeen kopuruak %13,4 egin du gora 1996tik 2006ra bitartean. Labur esanda, zenbaki-tzaileak (jaio tzen kopuruak) behera egin duenez eta izenda tzaileak (emakumeen kopuruak) nabar-men gora, 25 eta 29 urte bitarteko emakume gaz-teen ugalkortasun-tasa espezifikoak beherakada handia izan du (jaiotako −11,3 ume adin-talde ho-rretako 1.000 emakumeko).

Euskal Autonomia Erkidegoari begiratuz gero, 1996tik 2006ra:

— 15 eta 19 urte bitarteko adin-taldean, jaiotako umeen kopuruak %23,8 egin du gora: ezkondu-tako amek izandakoen kopuruak behera egin du (%−32,2: 62 haurretatik 42ra), baina beherakada hori orekatu egin da ezkonduta ez dauden amek izandako haurrei esker, haien kopuruak %38,6 egin baitu gora (124 haurretatik 202ra). Halaber, 15 eta 19 urte bitarteko nesken kopuruak behe-ra egin du (%−43,2). Hau da, zenbaki tzaileak gora egin du eta izenda tzaileak behera eta, ho-

14. taula. 15 eta 49 urte bitarteko emakumeen ugalkortasun-tasa orokorrak 1996an, 2001ean eta 2006an (jaiotako umeak kohorte horretako 1.000 emakumeko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 41,51 41,86 46,11 4,60

Aragoi 32,06 35,96 41,01 8,95


Balear Uharteak 38,98 42,90 44,38 5,40

Kanariak 38,92 38,98 37,91 −1,01

Kantabria 28,08 30,89 37,07 8,99

Gaztela eta Leon 29,73 30,00 33,80 4,07

Gaztela-Man txa 41,44 39,79 43,05 1,61

Katalunia 34,41 40,14 46,99 12,58


Extremadura 41,75 38,55 38,24 −3,51

Galizia 27,75 28,91 32,19 4,44





Errioxa 32,24 35,62 41,27 9,03

Ceutako Hiria 52,06 51,20 55,80 3,74

Melillako Hiria 62,65 63,35 63,98 1,33

Espainia 35,48 38,53 43,00 7,52



30


rrenbestez, ugalkortasun-tasa espezifikoak gora egin du pixkanaka: 1996an 2,6 haur jaio ziren 1.000 nerabeko eta, 2006an, berriz, 5,7.

— 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldean, jaiotako umeen kopuruak (zenbaki tzaileak) %3,6 egin du gora: ezkonduta ez dauden amek izandakoen kopuruak gora egin du %52,3 (289 haurretatik 606ra), baina ezkondutako amek izandako umeen kopurua murriztu egin da (%−47,2: 601 haurretatik 317ra). Gainera, 20 eta 24 urte bitar-teko emakumeen kopuruak behera egin du (%−35,1). Zenbaki tzaileak gora egin du eta izenda tzaileak behera, eta, horrenbestez, ugal-kortasun-tasa espezifikoa handitu egin da: 1996an 10,4 haur jaio ziren 1.000 emakumeko eta 2006an, berriz, 16,1.

— 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldean, berriz, jaio-tako umeen kopuruak behera egin du (%−23,1): ezkonduta ez dauden amek izandakoen ko-puruak gora %62,2 egin badu ere (406 haurreta-tik 1.073ra), gorakada hori ez da nahikoa izan ezkondutako amek izandako umeen beheraka-da (3.934 haurretatik 2.452ra) oreka tzeko. Urte horietan, emakume gazte helduen kopuruak %−7,2 egin du behera. Horrenbestez, zenbaki-tzaileak izenda tzaileak baino gehiago egin du behera, eta ugalkortasun-tasa espezifikoa mu-rriztu egin da: 51,7 haurretatik 45,1era 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko.

Autonomia-erkidegoetako 2006ko datu estatis-tikoei erreparatuz, Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren 15 eta 19 urte bitarteko neskek eta 20 eta

15. taula. 15 eta 19 urte bitarteko emakumeen ugalkortasun-tasa espezifikoak 1996an, 2001ean eta 2006an (jaiotako umeak adin-talde horretako 1.000 emakumeko)

1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 11,58 13,65 16,03 4,45

Aragoi 3,63 6,39 10,20 6,57

Asturiasko Prin tzerria 6,69 6,83 6,61 −0,08

Balear Uharteak 7,24 12,11 13,35 6,11

Kanariak 14,64 16,89 15,61 0,97

Kantabria 4,73 4,74 7,41 2,68

Gaztela eta Leon 4,82 5,34 8,09 3,27

Gaztela-Man txa 6,90 8,59 11,88 4,98

Katalunia 4,96 8,28 11,06 6,10


Extremadura 11,40 10,10 9,77 −1,63

Galizia 7,98 6,69 6,46 −1,52





Errioxa 3,47 6,22 11,87 8,40

Ceutako Hiria 19,32 20,59 19,91 0,59

Melillako Hiria 25,82 17,63 20,89 −4,93

Espainia 7,47 9,75 12,31 4,84



31


24 urte bitarteko emakume gazteek dituzte esta-tuko ugalkortasun-tasa espezifiko txikienak (5,7 eta 16,1 haur jaioak 1.000 emakumeko, hurrenez hu-rren); 25 eta 29 urte bitartekoek (45,1 haur jaioak 1.000 emakumeko) Asturiasko Prin tzerrikoen tasa (43,9) soilik gaindi tzen dute eta Gaztela eta Leon-goen (45,7) parean ageri dira. Beste muturrean daude Ceuta eta Melillako autonomia-hirietako gaz-teak, ugalkortasun-tasarik handienak baitituzte: 19,9 eta 20,9 haur jaioak 15 eta 19 urte bitarteko 1.000 emakumeko; 84,2 eta 81,5 haur jaioak 20 eta 24 urte bitarteko 1.000 emakumeko; eta 97,8 eta 133,1 haur jaioak 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko, hurrenez hurren. Tasarik handienetik txikienerako hierarkian, bigarren maila batean, bai-na ugalkortasun-tasa garaiak dituztela, Mur tzian, Andaluzian, Balear Uharteetan, Kanarietan, Katalu-nian (20-24 urte) eta baita Gaztela-Man txan (25-29 urte) bizi diren emakumeak daude —ikus 6. gra-fikoa—.


1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 36,05 32,70 38,17 2,12

Aragoi 15,10 0,20 26,09 10,99


Balear Uharteak 32,89 37,16 40,60 7,71

Kanariak 43,64 42,97 39,61 −4,03

Kantabria 21,51 20,39 22,58 1,07

Gaztela eta Leon 19,95 17,20 21,46 1,51

Gaztela-Man txa 29,62 25,68 31,99 2,37

Katalunia 20,89 25,88 38,28 17,39


Extremadura 40,27 30,27 26,88 −13,39

Galizia 31,28 22,75 21,19 −10,09





Errioxa 17,90 23,26 30,48 12,58

Ceutako Hiria 62,21 64,68 84,22 22,01

Melillako Hiria 70,85 83,48 81,48 10,63

Espainia 25,90 26,82 33,03 7,13



32



1996 2001 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 90,13 77,13 75,97 −14,16

Aragoi 68,30 54,63 58,75 −9,55


Balear Uharteak 89,89 76,15 73,11 −16,78

Kanariak 75,83 64,95 61,32 −14,51

Kantabria 64,09 52,94 59,54 −4,55

Gaztela eta Leon 59,28 45,49 45,74 −13,54

Gaztela-Man txa 96,07 77,78 73,19 −22,88

Katalunia 78,38 69,23 72,83 −5,55

Valen tziako Erkidegoa 83,93 70,74 69,28 −14,65

Extremadura 89,49 76,24 65,17 −24,32

Galizia 60,62 52,68 48,71 −11,91

Madrilgo Erkidegoa 68,32 58,93 59,35 −8,97

Mur tziako Eskualdea 93,38 83,08 78,89 −14,49

Nafarroako Foru Erkidegoa 69,57 58,20 56,10 −13,47

Euskal Autonomia Erkidegoa 51,68 43,09 45,04 −6,64

Errioxa 70,09 56,95 59,54 −10,55

Ceutako Hiria 102,25 92,88 97,78 −4,47

Melillako Hiria 120,60 115,05 133,13 12,53

Espainia 76,79 65,46 65,45 −11,34



33


6. grafikoa. 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko emakumeen ugalkortasun-tasa espezifikoak 2006an

34

6. Ondorioak— 1996tik 2006ra bitartean jaio tzak ugaritu egin

dira espainiar estatuan (%33,2). Euskal Autono-mia Erkidegoan, berriz, gorakada hori txikiagoa izan da (%25,3) eta hamargarren autonomia-er-kidegoa da ehunekoen gorakaden araberako zerrendan. 2006ko datuei erreparatuz, Espai-niako biztanleriaren jaio tza-tasa gordina jaiotako 11,0 haur jaiokoa da 1.000 biztanleko. Euskal Autonomia Erkidegoko jaio tza-tasa, berriz, 1.000 biztanleko 9,5ekoa da. Estatuko tasarik txikienetako bat da. Txikiena 7,2koa da (Astu-riasko Prin tzerria) eta handiena, berriz, 16,7koa (Melilla). Laburbilduz, jaio tza-tasa gordina txikiagoa da penin tsulako iparraldeko eta men-debaldeko autonomia-erkidegoetan; aldiz, jaio-tza-tasarik handienak penin tsulatik kanpoko au-tonomia-erkidegoetan eta penin tsulako hegoaldean eta ekialdean ageri dira.

— 1996tik 2006ra bitartean 15 eta 29 urte bitarteko amek izandako umeen kopuruak behera egin du penin tsulako iparraldeko eta mendebaldeko au-tonomia-erkidegoetan; aldiz, gora egin du erdial-dean (Madrilgo Erkidegoan) eta ekialdean (Medi-terraneo aldean: Katalunian, Balear Uharteetan, Valen tziako Erkidegoan eta Mur tzian), eta baita Errioxan ere. Beherako joera duten autonomia-erkidegoen mul tzoan dago Euskal Autonomia Erkidegoa, 15 eta 29 urte bitartekoen kohortean

jaiotako umeen kopuruak behera egin baitu (%−13,4).

— Ezkonduta ez dauden amek izandako haurren ehunekoari dagokionez, autonomia-erkidego guztietan gora egin du 1996tik 2006ra bitartean. Euskal Autonomia Erkidegoan adierazle hori 14,2 puntu handitu da (jaiotako guztien %10,5etik %24,7ra). 2006an Euskal Autonomia Erkidegoko ehunekoa 3,7 puntu txikiagoa da estatuko batez bestekoa baino: Euskal Autonomia Erkidegoan jaiotako guztien %24,7 eta estatuan jaiotakoen %28,4 ezkonduta ez dauden amengandik jaio dira. Ezkonduta ez dauden amek izandako hau-rren estatuko ehunekoa lau autonomia-erkidego hauek soilik gaindi tzen dute: Kanariek (%48,8), Balear Uharteek (%37,7), Kataluniak (%31,2) eta Madrilgo Erkidegoak (%29,1). Neurri batean, au-tonomia-erkidego horietan hedatu dira, batez ere, ezkondu gabe umeak izatera bul tza tzen duten al-daketa soziokulturalak.

— 15 eta 29 urte bitartekoen kohortean ezkonduta ez dauden amek izandako umeen ehunekoak gora egin du autonomia-erkidego guztietan, ezkonduta ez dauden ama guztiek izandako umeen ehunekoak baino gehiago egin ere. Eus-kal Autonomia Erkidegoan adierazle horrek 25,8 puntu egin du gora: 1996an %14,3koa zen eta,

2006an, %40,1ekoa. Espainian, berriz, goraka-da hori handiagoa izan da: 28,5 puntu (15 eta 19 urte bitarteko amengandik jaiotako umeen %13,9 izatetik %42,4 izatera). 2006an, estatuan oro har, 15 eta 29 urte bitarteko amek izandako umeen %42,4 ezkonduta ez dauden emaku-meek izan dituzte; Euskal Autonomia Erkide-goan, berriz, adierazle hori zer txobait txikiagoa da (%40,1). Ezkonduta ez dauden amen Espai-niako ehunekoa gaindi tzen edo berdin tzen dute autonomia-erkidego hauetan bizi diren gazteek: Kanarietan (%64,4), Balear Uharteetan (%47,8), Madrilgo Erkidegoan (%47,0) eta Andaluzian (%42,7).

— Ezkonduta ez dauden 30 urtetik beherako amen kasuan garran tzi handiagoa du nahi gabeko haurdunaldien edo planifikatu gabeko haurdu-naldien fenomenoak. Haurdun gera tze horiek koitozko sexu-harremanetan antisorgailuak ez erabil tzearen, oker erabil tzearen edo eraginkor-tasunik gabe erabil tzearen ondorioz gertatu dira. Izan ere, sexu hezkun tzaren eta orientabidearen alorrean gabeziak nabari dira: hezkun tza-ibilbideetan materia hori ez da behar adina jorra-tzen, eta gurasoak ere gainetik aipa tzen dute gai hori, zenbait inguru soziokulturaletan oraindik ere tabu delako. Egoera horren ondorioz, nera-been eta gazteen mul tzo batek berdinen taldeen

35


txikiagoak dira: borondatezko 6,4 abortu 15 eta 19 urte bitarteko 1.000 neskako, borondatezko 10,9 abortu 20 eta 24 urte bitarteko 1.000 emakumeko, eta borondatezko 8,7 abortu 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko. Zein autonomia-erkidegotan da gazteen artean haur-dunaldia borondatez eten dutenen kopurua han-diagoa? Balear Uharteetako, Kataluniako, Ma-drilgo Erkidegoko eta Mur tziako gazteen artean.

— Egoera zibilari dagokionez, gazteen kohortean haurdunaldia borondatez etetea estu-estu lotuta dago ezkongabea izatearekin, baina adinak gora egiten duen heinean erlazio hori ahulagoa da. Dena dela, pixkanakako ahul tze hori gazteen adinak gora egiten duen heinean haien egoera zibila ere alda tzen delako gerta tzen da: aurreko kapituluan ikusi dugu 30 urtera hurbil tzearekin batera ezkonduen propor tzioak gora egiten due-la. Espainiar estatuan ezkongabeak dira nahita abortatu duten 15 eta 19 urte bitarteko nerabeen %96,5; 20 eta 24 urte bitartekoen %87,3; eta 25 eta 29 urte bitartekoen %69,2. Estatuko batez bestekoekin alderatuta, Euskal Autonomia Erki-degoan abortatu duten ezkongabeen ehunekoak zer txobait txikiagoak dira: ezkongabeak dira 2006an haurdunaldia nahita eten duten 15 eta 19 urte bitartekoen %95,3; baita 20 eta 24 urte bitartekoen %84,0 ere; eta 25 eta 29 urte bitar-tekoen %66,8.

— Nahi gabe haurdun gera tzen diren nerabe eta gazteek aborta dezakete, uztailaren 5eko 9/1985 Lege Organikoaren 417 bis artikuluan zehaztu-tako hiru egoeretako batean baldin badaude; baina Informe Juventud en España 2004

txostenean azpimarra tzen da nahi gabe haurdun geratu diren nerabeen heren batek, gu txienez, ez duela aborta tzen, baina nahi gabe haurdun geratu diren 25 eta 29 urte bitarteko ia gazte guztiek nahita eteten dutela haurdunaldia. Adi-nen arteko desberdintasun horien arrazoiak azal-tzean, ikerketa soziologiko horren egileek adie-razten dute familiarekiko mendekotasun psikologiko eta material handiagoa dutela nera-beek eta, mendekotasun horren ondorioz, gu-txiagotan balia tzen direla aborta tzeko aukeraz16. Gainera, balio eta praktika erlijioso kon-tserbadoreen eragin handiagoa duten familietan ohikoagoa da nerabeek ez erabil tzea antisorgai-lurik edo profilaxi-metodorik koitozko sexu-ha-rremanetan eta, nahi gabe haurdun geratuz gero, ez aborta tzea.

— 2006an espainiar estatuan borondatezko 11,8 abortu egin ziren 15 eta 19 urte bitarteko 1.000 nerabeko; borondatezko 18,2 abortu 20 eta 24 urte bitarteko 1.000 gazteko; eta borondatezko 14 abortu 25 eta 29 urte bitarteko 1.000 emaku-meko. Euskal Autonomia Erkidegoan haurdunal-diaren borondatezko etenduren (HBE) tasak

sareetan eskura tzen du, batez ere, sexualitatea-ri eta antisorgailuei buruzko informazioa. Euska-

diko gazteak 2004 ikerketa soziologikoaren egi-leek honako ondorio hau adierazi dute14: «EAEko gazteek nagusiki lagunak aukera tzen dituzte sexualitatearekin loturiko gaiei buruz hi tz egite-ko. Oraindik ere, Euskadiko hamar familiatik lau-tan ez da sexualitateaz hi tz egiten; dirudienez gaia tabu da. Era honetako elkarrizketetan irakasleek gurasoek baino gu txiago har tzen dute parte, batez ere maitasun-sentimenduez hi tz egitean, eta zer txobait gehiago sexu-transmi-sioko gaixotasunez hi tz egitean.» Zehazki, Eus-kal Autonomia Erkidegoan bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteen %94,0k hi tz egin du lagu-nekin antisorgailuei buruz, baina %56,0k soilik hi tz egin du gurasoekin edota irakasleekin gai horri buruz. Laburbilduz, berdinen taldeen sare sozial informal horretan sexualitateari eta anti-sorgailuei buruzko informazio eta jarrera okerrak heda daitezke; litekeena da gu txiestea koitozko harremanetan haurdun gera tzeko arriskua, eta nahi gabeko haurdunaldien eta jaio tzen fenome-noa areago tzen lagun tzea. Informe Juventud en

España 2004 txostenak adierazten digu nahi gabe haurdun gera tzen diren neska gazte ge-hienek bikotea osatu eta ikasketak uzten dituz-tela ama izateko; horrenbestez, haien bizi tzak eta lan-ibilbideak oso baldin tzatuta gera tzen dira15.

14 Francisco Javier Gutiérrez Páramo (koord.): Euskadiko gazteak 2004, [on line], Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlari tzaren Argitalpen Zerbi tzu Nagusia, 2004, 155. or., <http://www.gazteaukera.euskadi.net/r58-7657/eu/contenidos/ informacion/9265/eu_5561/adjuntos/EUSKADIKO_GAZTEAK_2004.pdf>. [Kontsulta: 2009ko ekainaren 26a.]15 AGUINAGA, Josune, et al.: Informe Juventud en España 2004 [on line], Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2005, 414-415. orr., <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.item.action?id=1729623244>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 15a.]16 Ibidem, 416. or.

36


deko autonomia-erkidegoetako kohorte ugalko-rrean a tzerritar gu txiago egoteak zera dakar: er-kidego horietan txikiagoa izatea a tzerriko amengandik jaiotako umeen ehunekoa jaiotako guztiekiko.

— Ugalkortasunari dagokionez, 1996tik 2006ra bi-tartean kohorte ugalkorreko (15 eta 49 urte bi-tarteko) emakumeen batez besteko seme-alaba kopuruak 0,22 puntu egin du gora Espainian: 1,16tik 1,38ra. Euskal Autonomia Erkidegoan zer txobait gainditu da seme-alaba baten atala-sea emakume bakoi tzeko: 1996an 0,95 eta 2006an 1,22 (0,27 puntu egin du gora). Goraka-darik handienak hauek izan dira: Katalunian, 0,33 (1,15etik 1,48ra); Madrilgo Erkidegoan, 0,30 (1,12tik 1,42ra); Nafarroan, 0,29 (1,15etik 1,44ra); eta Ceutan, 0,28 (1,63tik 1,91ra). Ugal-kortasunaren gorakada berri horretan a tzerriko amek lagundu dute, baina ez da zen tzuzkoa pen tsa tzea haiek handituko dutela Espainiako eta autonomia-erkidegoetako ugalkortasun-tasa belaunaldien ordezka tze-indizearen inguruko balioetaraino (2,1 seme-alaba kohorte emanko-rreko emakume bakoi tzeko). Izan ere, nabari da ugal tzeko adinean dauden emakume a tzerri-tarren ugalkortasun-tasak behera egiteko eta laster espainiar nazionalitateko emakumeengan nagusi den ugalkortasun txikiaren parean koka-tzeko joera duela. Horrenbestez, emakume a tzerrita rren ugalkortasun-indize sintetikoak %18,6 egin zuen behera 1996tik 2003ra bitar-

beste, eta Euskal Autonomia Erkidegoan zer-txobait txikiagoa izan da gorakada (%552,1). A tzerriko amengandik jaiotako haurren goraka-darik handienak autonomia-erkidego hauetan izan dira: Mur tzian (%2.265,6), Aragoin (%1.521,7), Gaztela-Man txan (%1.484,7), Errioxan (%1.243,9), Valen tziako Erkidegoan (%1.136) eta Nafarroan (%858,1). Fenomeno horrek jaio tzen gorakada berrian duen eragina ikustearren, gogora dezagun a tzerriko amek izandako umeen eragina handiagoa dela espai-niar amek izandakoena baino, estatuan oro har eta hamabi autonomia-erkidego hauetan: Ara-goin, Balear Uharteetan, Kanarietan, Gaztela eta Leonen, Gaztela-Man txan, Katalunian, Valen-tziako Erkidegoan, Madrilgo Erkidegoan, Mur-tzian, Nafarroan, Errioxan eta Ceutan. Euskal Autonomia Erkidegoan, ordea, 1996tik 2006ra bitarteko jaio tza guztien hazkundean, espainiar nazionalitateko amen ekarpenak eragin handia-goa izan du a tzerriko amen ekarpenak baino.

— 2006an honako autonomia-erkidego hauetan izan ziren a tzerriko amek izandako haurren ehu-nekorik handienak: Melillan (%35,3), Errioxan (%25,0), Balear Uharteetan (%25,7), Madrilgo Erkidegoan (%22,8), Katalunian (%22,6), Mur-tzian (%21,3), Valen tziako Erkidegoan (%19,0) eta Aragoin (%18,9). Euskal Autonomia Erkide-goan adierazle hori txikiagoa da: jaiotakoen %9,1. Andaluziaren parean ageri da (14. eta 15. lekuetan, 19 autonomia-erkidegoen zerrendan). Oro har, penin tsulako iparraldeko eta mendebal-

— Margarita Delgado demografoak ikerketa bat egin zuen abortuak ugalkortasunaren bilakaeran duen eragina argi tzeko, eta hausnarketa hau egin zuen Europako mendebaldeko abortuen ehuneko handia aztertu ostean17:

Mendebaldeko herrialdeei buruz eta berariaz Es-painiako kasuari buruz egin dezakegun hausnar-keta da abortuen ehunekoa —haurdun gera tze guztiekiko— ez datorrela bat antisorgailuen era-bilgarritasun eta eskuragarritasunarekin, gaur egun, oso eraginkortasun handia lortu baitute me-todo horiek. Emakume gazteenen kasuan argu-diatu daiteke eskura dauden metodoei buruzko ezjakintasun handiagoa, baina informazio-arazoa baino gehiago —informazio hu tsuneak egon egon daitezke— badirudi arazoa sexu-harremanak haurdun gera tzeko dakarren arriskuari buruzko kon tzien tzia-falta dela, edo agian arrisku hori onar tzea, kontuan izanda nahi gabe haurdun ge-ratuz gero haurdunaldia eteteko aukera ere bada-goela.

Adituen aburuz, sexu hezkun tza eta orientabide egokia ematen bada hezkun tzaren esparruan eta nerabe eta gazteek maiz erabil tzen dituzten ekipamendu kolektiboetan, nahi gabe haurdun gera tzeak murriztu egingo lirateke, eta, beraz, baita haurdunaldiaren borondatezko etenduren tasak ere.

— Beste gai bati erreparatuz, a tzerriko amengandik jaiotako umeen kopuruak gora egin du autono-mia-erkidego guztietan 1996tik 2006ra bitartean: estatuan oro har %575,3 egin du gora, batez

17 Margarita Delgado: «La evolución reciente de la fecundidad y el embarazo en España: la influencia del aborto», REIS (Madril), 87 (1999), 112. or.

37


prozesu historikoa osa tzen dute, XX. mendean mendebaldean bizi izan den astindurik handiena, zalan tzarik gabe».

ko) Asturiasko Prin tzerrikoen tasa (43,9) soilik gaindi tzen dute, eta Gaztela eta Leongoen (45,7) parean ageri dira. Geografiari erreparatuz, penin-tsulako hegoaldean eta ekialdean bizi diren gaz-teen ugalkortasun-tasa handiagoa da, eta penin-tsulatik kanpo bizi direnena ere bai. Aldiz, iparraldeko autonomia-erkidegoetan txikiagoa da gazteen ugalkortasun-tasa.

— Laburbilduz, nerabe eta gazteengandik jaiotako umeen kopuruari eta ugalkortasunari buruzko datu horiek adierazten digute ama izatea 30 ur-tera arte a tzera tzeko joera nagusitu dela, uga-lkortasuna murriztu egin dela belaunaldien ordezka tze-indizearen (2,1 seme-alaba) oso az-pitik eta ezkondu gabe izandako umeen ko-puruak gora egin duela. Kapitalismoan eta kon-tsumoan oinarrituriko gizarteak errotik aldatu dituen aldakun tza soziokulturalaren adierazpide dira ezaugarri horiek guztiak. Alegia, emakumeak balio, rol, praktika eta erakunde androzentrikoe-tatik aska tzeko edo eman tzipa tzeko prozesu geldiezinaren adierazle dira. Claude Dubar so-ziologo fran tsesak zera azpimarra tzen du19: «Emakumeak autonomia lor tzen ari dira, bai eko-nomikoa (ordaindutako lanaren bidez), bai sexuala (ugalketaren kontrolaren bidez), e txeko lanetatik aska tzen ari dira —nahiz eta prozesu hori oraindik ere geldoa eta erlatiboa izan— eta bizi tza pribatua beste eredu ba tzuen arabera antola tzen dute, joera hori berria eta par tziala bada ere. Aldaketa horiek guztiek eman tzipazio-

tean, eta azken urte horretako indizea 1,86 se-me-alaba izan zen emakume bakoi tzeko18.

— Ugalkortasun txikian gehien eragiten duen fakto-re demografikoetako bat ama izateko unea gerora tzea da; izan ere, zenbat eta geroago jaio seme-alaba, orduan eta denbora gu txiago izan-go du amak hurrengoa ekar tzeko. Adierazle ho-rrek gora egin du autonomia-erkidego guztietan 1996tik 2006ra bitartean: estatuan, oro har, 0,7 urte egin du gora (30,2 urtetik 30,9 urtera). Eus-kal Autonomia Erkidegoan zer txobait gehiago egin du gora (0,8 urte) eta, gainerako autonomia-erkidegoekin alderatuta, batez besteko altua-goak izan ditu, bai 1996an, bai 2006an. Hi tz ba-tez, ama izateko batez besteko adina altuagoa da penin tsulako iparraldeko autonomia-erkide-goetan; beraz, ‘egutegi-efektuak’ gehiago muga-tzen du autonomia-erkidego horietako ugalkor-tasunaren gorakada hipotetikoa, ama berandu izan diren emakumeek denbora gu txi baitute be-rriro ere ama izateko.

— 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko emakumeen ugalkortasun-tasa espezifikoei da-gokienez, 2006an Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren 15 eta 19 urte bitarteko neskek eta 20 eta 24 urte bitarteko emakume gazteek dituzte estatuko ugalkortasun-tasa espezifikorik txikienak (jaiotako 5,7 eta 16,1 haur 1.000 emakumeko, hurrenez hurren); 25 eta 29 urte bitartekoek (jaiotako 45,1 haur 1.000 emakume-

18 Charo Nogueira: «Las madres extranjeras han dado a luz más de 214.000 bebés en ocho años», El País, Madril, 2004-08-23. Margarita Delgado demografoak egindako ikerketa batek emandako informazioan oinarritutako artikulua.19 Claude Dubar: La crisis de las identidades: la interpretación de una mutación, Bar tzelona: Bellaterra, 2002, 72. or.

38


Bibliografia

AGUINAGA, Josune, Jaime ANDREU, Lorenzo CACHÓN, Domingo COMAS, Andreu LÓPEZ eta Lorenzo NAVARRETE: Informe


AZURMENDI, Eduardo: «Cuatro de cada diez abortos, a inmigrantes», El País (Bilbao), 2008-04-28.

DELGADO, Margarita: Familia y reproducción

en España a partir de la Encuesta de

Fecundidad de 1999, Madril: CIS, 2006.

—«La evolución reciente de la fecundidad y el embarazo en España: la influencia del aborto», REIS (Madril), 87 (1999), 83-116. orr.

DUBAR, Claude: La crisis de las identida-

des: la interpretación de una mutación,

Bar tzelona: Bellaterra, 2002.

ESPAINIA. Uztailaren 5eko 9/1985eko Lege Organikoa, Zigor Kodeko 417 bis artikulua alda tzen duena. Estatuko Aldizkari Ofiziala, 1985eko uztailak 12, 166. zenbakia, 22041. or.

GUTIÉRREZ PÁRAMO, Francisco Javier (koord.): Euskadiko gazteak 2004 [on line], Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlari-tzaren Argitalpen Zerbi tzu Nagusia, 2004, <http://www.gazteaukera.euskadi.net/r58-7657/eu/contenidos/informacion/9265/eu_5561/adjuntos/EUSKADIKO_GAZTEAK_2004.pdf>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 26a.]

NOGUEIRA, Charo: «Las madres extranjeras han dado a luz más de 214.000 bebés en ocho años», El País (Madril), 2004-08-23.

OBSERVATORIO DE LA JUVENTUD DE ESPAÑA: Informe Anual Jóvenes 2006 [on line], Madril: Instituto de la Juventud, 2007, <http://www.injuve.migualdad.es/injuve/contenidos.downloadatt.action?id=1913299788>. [Kontsulta: 2009ko ekainaren 25a.]

SAHUQUILLO, María: «Suspenso en educación sexual», El País (Madril), 2008-07-23.

2




06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Seigarren kapituluan hezkun tzari buruzko adierazle kuantitatibo ba tzuk aztertuko ditugu. Adierazle ho-riek guztiek Estatistikako Institutu Nazionalak eman-dako 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen-tsuetan eta Hezkun tza eta Zien tzia Ministerioaren Las cifras de la educación en España. Edición 2008 memorian bildutako informazioa dute oinarri. Anali-sia bost ataletan egituratu dugu: ikasketa-maila, eskola tze-tasak, 15 urteko gazteen egokitasun-ta-sak, erdie tsitako prestakun tza-mailaren adierazleak eta 2004-2005 ikasturteko emai tza akademikoei buruzko adierazleak. Aipa di tzagun bost atal horie-tan erabiliko ditugun hezkun tza-adierazleak:

— Ikasketa-maila:

• 15eta29urtebitartekokohortearenikasketa-maila 1991n eta 2001ean: 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuetako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen por tzentajezko banake-ta, ikasketa-mailaren arabera.

• 15eta29urtebitartekoenkohortearenikaske-ta-maila 2001ean (por tzentajeak sexuaren arabera).

— Eskola tze-tasak:

• 16,18,20eta22urtekogazteeneskolatze-tasa garbiak 2005-2006 ikasturtean. Datu ho-rien bidez ikusten da gazteek Derrigorrezko Bigarren Hezkun tza —15 urteko gazteek oro har egiten dutena— amaitu eta nola hasten diren goi-mailako ikasketak egiten —18 urtetik aurrera—.

• 16 urteko gazteen eskolatze-tasa garbiak2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera.

• 22 urteko gazteen eskolatze-tasa garbiak2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera.

— 15 urteko gazteen egokitasun-tasak:

• 15 urteko gazteen egokitasun-tasak 1995-1996 eta 2005-2006 ikasturteetan: adinaren arabera teorikoki dagokien mailan matrikulatu-ta dauden 15 urteko ikasleen por tzentajea. Datu horrek adierazten du zenbat ikaslek egi-ten duten aurrera erritmo egokian derrigo-rrezko eskola tze-aldian, adinaren arabera egoki tzen zaien mailan ikasiz.

• 15 urteko gazteen egokitasun-tasak 2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera.

— Lortutako prestakun tza-mailaren adierazleak:

• Ikasketakgoizuztea2001eaneta2006an:Bi-garren Hezkun tzako bigarren etapa amaitu ez eta nolabaiteko ikasketetan edo prestakun-tzan ez diharduten 18 eta 24 urte bitarteko biztanleen por tzentajea.

• Ikasketakgoizuztea2006an,sexuarenarabe-ra: Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa amaitu ez eta nolabaiteko ikasketetan edo prestakun tzan ez diharduten 18 eta 24 urte bitarteko biztanleen por tzentajea, sexuaren arabera.

4


• Biztanlegazteenprestakuntza-maila2006an:Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa —gu-txienez— amaitu duten 20 eta 24 urte bitarte-ko biztanleen por tzentajea.

• Biztanlegazteenprestakuntza-maila2006an,sexuaren arabera: Bigarren Hezkun tzako bi-garren etapa —gu txienez— amaitu duten 20 eta 24 urte bitarteko biztanleen por tzentajea, sexuaren arabera.

— 2004-2005 ikasturteko emai tza akademikoei buruzko adierazleak:

• 2004-2005 ikasturtean ikasketa edo titulaziobakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gor-dina: aipa tzen diren ikasketak amaitu dituzten ikasleen por tzentajea, haien adina edozein izanda ere, teorikoki ikasketa horien azken ikasturtea hasteko adina duten biztanleen ko-puru osoarekiko.

• 2004-2005 ikasturtean ikasketa edo titulaziobakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gor-dina, sexuaren arabera.

• ZientziaetaTeknologiangraduatutakoentasa:Zien tzia eta Teknologiako goi-mailako gradua-tuen kopurua 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanleko, 2004-2005 ikasturtean.

1. Ikasketa-maila

5

Azken Biztanleriaren Zen tsuaren arabera (2001eko azaroa), Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteek ikasketa maila al-tua dute, altuagoa, oro har, espainiar estatuko adin bereko biztanleekin alderatuta: zehazki, Eus-kal Autonomia Erkidegoko hirugarren graduko titu-ludunen propor tzioa (%21,4) 6,0 puntu altuagoa da Espainiakoa baino (%15,4). Autonomia-erkide-goei erreparatuz, 15 eta 29 urte bitarteko gazte “ikasien” ehuneko handienak Madrilgo Erkidegoak (%21,5 hirugarren graduko tituludunak dira), Eus-kal Autonomia Erkidegoak (%21,4) eta Nafarroak (%20,1) dituzte, 2001eko Biztanleriaren Zen tsuan ageri diren datuen arabera. Hiru autonomia-erki-dego horiez gain, honako hauek ere gaindi tzen dute estatuko hirugarren graduko tituludunen ehu-nekoa (%15,4): Aragoik (%18,4), Gaztela eta Leo-nek (%18,0), Errioxak (%17,5), Asturiasko Prin-tzerriak (%16,7) eta Kataluniak (%15,8) —ikus 1. taula—.

Aldiz, 15 eta 29 urte bitarteko biztanleen ikasketa-mailarik eskasenak Kanarietan (%10,2 hirugarren mailako tituludunak dira), Balear Uharteetan (%11,2), Ceutako eta Melillako hiri autonomoetan (%11,3), Mur tziako Eskualdean (%11,5), Andaluzian (%12,4) eta Gaztela-Man txan (%12,5) zen tsatu dira.

— Kulturalak: familiek eta gazteek balio handiagoa ematen diete hezkun tzari, prestakun tzari eta goi-mailako ikasketa eta tituluei, ez soilik prestigioa-gatik, baita estatus sozialagatik eta balio instru-mentalagatik ere, enplegua lor tzea errazten eta desklasa tze-arriskua murrizten dutelako globali-zaziorako joera duen sistema sozioekonomikoan, aldaketa ekonomiko sakonen garaian dagoen sistema sozioekonomikoan. Gainera, hezkun-tzari eta prestakun tzari balioa emate hori testuin-guru politiko eta sozial demokratiko batean gerta tzen da, ongizate material gero eta handia-goko testuinguruan. Balio postmaterialek1 (bizi-kalitateari, ongizate subjektiboari, autoadieraz-penari eta norbanakoen parte har tzeari lehentasuna ematea) indarra har tzen dute gizar-te horretan, eta hezkun tzari eta prestakun tzari balio handiagoa ematen lagun tzen dute. Izan ere, gizarte postmoderno kapitalistetan, lehenta-sun horiek lor tzeko bitarteko estrategikoak dira hezkun tza eta prestakun tza.

— Tekno-ekonomikoak: harreman ekonomikoen globalizazioa, eta maila teknikoko nahiz goi-mai-lako lanpostuen gorakada, kapitalismoa eta kon- tsumoa oinarri duten gizarteetan, batez ere infor-mazioaren gizartea deri tzonaren azpisektore

Horrenbestez, ikusten dugu iberiar penin tsulako ipar-erdialdean eta ekialdean dauden autonomia-erkidegoetan zeudela, 2001eko azaroan, ikasketa-mailarik handieneko 15 eta 29 urte bitarteko biztan-leak.

1991ko eta 2001eko biztanleriaren zen tsuetan age-ri den bilakaerari errepara tzen badiogu, ikusten dugu autonomia-erkidego guztietan gora egin zuela hirugarren graduko tituluak zituzten 15 eta 29 urte bitarteko gazteen ehunekoak. Datu horrek adieraz-ten digu aurrera egiten duela kualifikazioaren proze-su soziokulturalak, gazteriaren hezkun tzaren eta prestakun tzaren alorrean. Hurrengo taulan ageri da hirugarren mailako ikasketak gainditutako gazteen ehunekoen gorakada handienak Gaztela eta Leo-nen (12,3 puntu), Euskal Autonomia Erkidegoan (9,8), Madrilgo Erkidegoan (9,7), Asturiasko Prin-tzerrian (9,2), Nafarroan (9,0), Errioxan (9,0), Katalu-nian (8,5) eta Aragoin (8,4 puntu) izan zirela —ikus 2. taula eta 1. grafikoa—.

Zer faktore kultural, tekno-ekonomiko eta politiko-instituzionalek bul tzatu dute gazteriaren hezkun tza eta prestakun tza alorreko kualifikazioaren prozesu sozial garran tzi tsu hori? Besteak beste, aipagarriak dira honako hauek:

1 Ronald Inglehart: Modernización y posmodernización: el cambio cultural, político y económico en 43 sociedades, Madril: CIS, 1998.

6


1. taula. 15 eta 29 urte bitarteko kohortearen ikasketa-maila 1991n eta 2001ean (portzentajea kohorte horretako biztanleen kopuru osoarekiko)

1991 2001

Analfa-

betoak

Ikasketarik

gabeak

1.

gradua

2.

gradua

3.

gradua

Analfa-

betoak

Ikasketarik

gabeak

1.

gradua

2.

gradua

3.

gradua

Andaluzia 0,7 7,3 22,7 63,4 5,9 0,5 3,1 19,9 64,1 12,4

Aragoi 0,4 1,5 13,8 74,4 10,0 0,5 1,6 12,8 66,7 18,4


Balear Uharteak 0,4 2,6 18,0 73,7 5,4 0,5 2,7 17,7 67,9 11,2

Kanariak 0,5 5,2 24,1 64,5 5,6 0,6 2,7 20,4 66,1 10,2

Kantabria 0,3 1,8 15,1 75,4 7,4 0,3 1,3 13,3 71,3 13,8

Gaztela eta Leon 0,5 4,5 22,9 66,4 5,7 0,3 1,3 14,8 65,6 18,0

Gaztela-Man txa 0,3 2,0 16,5 71,9 9,4 0,5 2,7 19,7 64,7 12,5

Katalunia 0,4 1,7 16,3 74,3 7,3 0,7 2,3 14,8 66,4 15,8


Extremadura 0,6 5,5 23,8 64,1 6,1 0,6 2,5 19,2 64,6 13,1

Galizia 0,3 3,0 19,1 71,2 6,3 0,3 1,5 14,2 70,6 13,4





Errioxa 0,4 1,9 18,3 71,0 8,5 0,3 1,5 14,4 66,3 17,5

Ceutako eta Melillako hiriak * 2,2 11,7 23,2 56,0 6,9 1,8 8,0 24,1 54,8 11,3

Espainia 0,5 3,4 18,0 70,3 7,7 0,5 2,2 16,1 65,8 15,4

Diferen tzia EAE – Espainia −0,2 −2,6 −5,6 4,5 3,9 −0,2 −1,4 −5,5 1,1 6,0

(*) Ceutako eta Melillako hirietako datuak batera daude, hala ageri baitira INEk 1991ko Biztanleriaren Zen tsuaz egindako ustiapenean.


– Analfabetoak: Per tsona bat analfabeto tzat har tzen da ezein hizkun-

tzatan irakur tzen edo idazten ez badaki.

– Ikasketarik gabeak: Irakur tzen eta idazten dakiten per tsonak, baina es-

kolan 5 urte baino gu txiago egin zituztenak. Kategoria hori Ikasketen

Sailkapen Nazionaleko (CNED) “amaitu gabeko Lehen Hezkun tza” mai-

laren parekoa bada ere, lehengo izenari eu tsi diogu, aurreko zen tsuekin

aldera tzea errazagoa izan dadin.

– Lehen gradua (Lehen Hezkun tza): 5 urtez edo gehiagoz eskolan ikasi

duten per tsonak, baina OHO, DBH edo Oinarrizko Ba txilergoa amaitu ez

dutenak.

– Bigarren gradua (Bigarren Hezkun tza): Per tsona batek bigarren graduko

ikasketak egin dituela uler tzen da honako ikasketa hauetako bat amaitu

badu: DBH, OHO, Oinarrizko Ba txilergoa, Goi Ba txilergoa, BBB, LOGSE

Ba txilergoa, UBI, PREU, Erdi Mailako LH, LH I, Industria Ofizial tza edo

baliokidea, Goi Mailako LH, LH II, Industria Maisu tza edo baliokidea.

– Hirugarren gradua: Per tsona batek hirugarren mailako ikasketak egin

dituela uler tzen da honako ikasketa hauetako bat amaitu badu: diplo-

matura bat, arkitektura teknikoa edo ingeniari tza teknikoa, hiru uniber -

tsitate-ikasturte (lizen tziatura, ingeniari tza edo arkitektura ikasketen le-

henengo hiru urteak), lizen tziatura bat, ingeniari tza bat edo doktore tza.

7

06. Hezkuntza

2. taula. Ikasketa-mailaren aldea 15 eta 29 urte bitartekoen kohortean, 1991tik 2001era

Diferentzia 2001 − 1991

AnalfabetoakIkasketarik

gabeak1. gradua 2. gradua 3. gradua

Andaluzia −0,2 −4,2 −2,8 0,7 6,5

Aragoi 0,1 0,1 −1,0 −7,7 8,4

Asturiasko Prin tzerria 0,0 −0,2 −1,2 −8,0 9,2

Balear Uharteak 0,1 0,1 −0,3 −5,8 5,8

Kanariak 0,1 −2,5 −3,7 1,6 4,6

Kantabria 0,0 −0,5 −1,8 −4,1 6,4

Gaztela eta Leon −0,2 −3,2 −8,1 −0,8 12,3

Gaztela-Man txa 0,2 0,7 3,2 −7,2 3,1

Katalunia 0,3 0,6 −1,5 −7,9 8,5

Valen tziako Erkidegoa 0,1 −0,8 −3,6 −2,9 7,2

Extremadura 0,0 −3,0 −4,6 0,5 7,0

Galizia 0,0 −1,5 −4,9 −0,6 7,1

Madrilgo Erkidegoa 0,1 0,1 1,1 −10,9 9,7

Mur tziako Eskualdea 0,2 −0,8 0,6 −5,5 5,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 0,1 −0,4 −0,9 −7,8 9,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 0,0 0,0 −1,8 −8,0 9,8

Errioxa −0,1 −0,4 −3,9 −4,7 9,0

Ceutako eta Melillako hiriak (*) −0,4 −3,7 0,9 −1,2 4,4

Espainia 0,0 −1,2 −1,9 −4,5 7,7

(*) Ceutako eta Melillako hirietako datuak batera daude, hala ageri baitira INEk 1991ko Biztanleriaren Zen tsuaz egindako ustiapenean.


1. grafikoa. Hirugarren graduko ikasketak egindako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen portzentajea 1991n

eta 2001ean

8


— Nafarroa: 10,7 puntu (%14,9 gizonen artean eta %25,6 emakumeen artean);

— Euskal Autonomia Erkidegoa: 10,5 puntu (%16,3 gizonen artean eta %26,8 emakumeen artean);

— Errioxa: 9,8 puntu (%12,8 gizonen artean eta %22,6 emakumeen artean);

— Aragoi: 9,3 puntu (%13,9 gizonen artean eta %23,2 emakumeen artean);

— Gaztela eta Leon: 9,3 puntu (%13,5 gizonen ar-tean eta %22,8 emakumeen artean);

— Asturiasko Prin tzerria: 8,1 puntu (%12,7 gizonen artean eta %20,8 emakumeen artean).

Aldiz, autonomia-erkidego hauetan ageri dira diferen tziarik txikienak, emakumeen alde, beti ere:

— Kanariak: 4,5 puntu (%8,0 gizonen artean eta %12,5 emakumeen artean);

— Ceuta eta Melilla: 4,7 puntu (%9,0 gizonen ar-tean eta %3,7 emakumeen artean);

— Mur tziako Eskualdea: 5,0 puntu (%9,1 gizonen artean eta %14,1 emakumeen artean);

— Andaluzia: 5,2 puntu (%9,8 gizonen artean eta %15,0 emakumeen artean);

— Balear Uharteak: 5,4 puntu (%8,6 gizonen artean eta %14,0 emakumeen artean);

— Valen tziako Erkidegoa: 5,9 puntu (%10,7 gizo-nen artean eta %16,6 emakumeen artean).

Oro har, 15 eta 29 urte bitarteko hirugarren gra-duko tituludunen artean, emakumeek gizonei alde handiagoa atera tzen diete penin tsulako ipar-erdial-deko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan. Go-

tzuen alorrean. Horren ondorioz, gazteriaren hezkun tza- eta prestakun tza-alorreko kualifika-zio-prozesuak bul tzada handia izan du, bi fakto-re elkartu baitira: hezkun tza arautuaren eskain-tza publikoak gora egitea, eta erdi- eta goi-mailako tituludunen tzako lan-eskain tzak haztea ongizate-estatuaren baitan.

Gazteriaren hezkun tza- eta prestakun tza-alorreko kualifikazioaren prozesu sozial horretan, emaku-meen protagonismoa oso nabarmena da. Izan ere, 2001eko Biztanleriaren Zen tsuko datuen arabera, 15 eta 29 urte bitarteko gizonen banaketak —ehu-nekotan, ikasketa-mailaren arabera— argi eta garbi azal tzen du autonomia-erkidego guztietan pres-takun tza eskasagoa dutela adin bereko emaku-meek baino. Horrenbestez, ikasketa-mailaren alo-rrean generoen artean dauden desberdintasunei erreparatuz, lehen eta bigarren graduko ikasketak dituzten gizonak gehiago dira, eta hirugarren gra-duko tituluak dituzten emakumeen ehunekoak handiagoak dira 15 eta 29 urte bitarteko gizonen ehunekoak baino. Espainiar estatuan, oro har, hiru-garren graduko ikasketak egin dituzten emaku-meen ehunekoa (%18,9) gradu bereko tituluak di-tuzten gizonen ehunekoa (%12,0) baino 6,9 puntu handiagoa da. Autonomia-erkidegoei erreparatuta, erkidego guztietan emakumeen ehunekoa handia-goa da hirugarren graduko tituludunen artean, eta gizonen eta emakumeen arteko alderik handienak honako autonomia-erkidego hauetan ageri dira:

dinamikoetan (komunikazioa, informatika, enpresen tzako zerbi tzuak, finan tza-zerbi tzuak eta abar). Informazioaren gizarteko ondasun eta zerbi tzuen ekoizpen, kudeaketa, komer tzializazio eta banaketa zerbi tzuetan sarri erabil tzen dira In-formazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak (IKT). Gainera, globalizazio ekonomikoaren era-ginez, harreman ekonomikoen an tzinako hierar-kiak —estatu nazionalean oinarrituak— egonkor-tasuna gal tzen ari dira2, eta tokiko eta eskualdeko espazioek munduko ekonomiaren nazioarteko sareetan esku har tzeko aukera sortu da, estatu-mailan egituratutako harreman ekonomikoetatik zertan pasatu gabe. Prozesu horren eraginez, besteak beste, erdi- eta goi-mailako kualifika-zioko lanpostuen eskain tzak ez dira jada hiri handietan kon tzentra tzen, lehen estatuaren gune ekonomiko ziren guneetan bil tzen; orain esta-tuko lurralde guztietan sor tzen dira: tokiko eta eskualdeko ekonomiak globalizazioaren prozesu ekonomikoan zenbat eta lotura handiagoa izan, orduan eta handiagoa izango da eskaera.

— Politiko-instituzionalak: demokrazia parlamenta-rioaren eta ongizate-estatuaren garapenaren eraginez, gazteek ibilbide luzeagoa egiten dute ikasketetan, derrigorrezko hezkun tza-aldiaz ha-ratago. Izan ere, 1990eko hamarkadan nabar-men handitu ziren derrigorrezko hezkun tza-aldiaren osteko hezkun tza eta prestakun tzarako baliabide eta zerbi tzu publikoak, eta lan-eskain-tza publikoek gora egin zuten hezkun tzaren eta prestakun tzaren, osasunaren eta gizarte-zerbi-

2 Saskia Sassen: Una sociología de la globalización, Buenos Aires: Ka tz Editores, 2007, 24. or.

9

06. Hezkuntza

goan izan behar dugu autonomia-erkidego horietan handitu zela, batez ere, hirugarren graduko tituludu-nen propor tzioa 1991tik 2001era bitartean, eta au-tonomia-erkidego horietako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean ageri zirela hirugarren graduko tituludunen ehunekorik handienak. Horrenbestez, gazteriaren hezkun tza- eta prestakun tza-alorreko kualifikazioaren prozesu sozialean emakumeen pro-tagonismoa handiagoa da adin bereko gizonena baino, autonomia-erkidego guztietan, baina batez ere penin tsulako ipar-erdialdean eta ekialdean —ikus 3. eta 4. taulak—.

Zergatik lortu dute emakume gazteek goi-mailako prestakun tza, gizon gazteek baino propor tzio han-diagoan? Ziur asko, emakume gazteek lan-merka-tuan txerta tzeko izan dituzten zailtasunen ondorioa da. Zailtasunek eraginda, hezkun tzaren eta prestakun tzaren premia ikusi dute, eta zeregin horri gogor ekin diote i txaropen honekin: zenbat eta prestakun tza maila handiagoa eta titulu gehiago, or-duan eta aukera gehiago bai lanean hasteko, bai lan-

merkatuan negozia tzeko botere soziala hobe tzeko. Oro har, egiturazko langabeziak, lan-prekarietateak eta soldata eskasek, baita lanbideko hierarkian au-rrera egiteko oztopoek ere, gehiago eragiten diete emakume gazteei gizon gazteei baino. Fun tsean, 15 eta 29 urte bitarteko kohorteko emakumeek lan-jar-dueran ari tzeko izaten dituzten zailtasunak genero-diskriminazioaren ondorio dira. Lan-merkatuan emakumeak diskriminatuta daude, oraindik ere, eta diskriminazio hori eremu soziokulturaleko balio eta arau patriarkaletan oinarritutako jarraibide, estereoti-po, aurreiri tzi eta praktika sexisten adierazle garbia da. Izan ere, gure gizartean oraindik ere nagusi da

3. taula. 15 eta 29 urte bitarteko kohortearen ikasketa-maila 2001ean, sexuaren arabera (por tzentajeak sexu bakoi tzeko biztanleen kopuru osoarekiko)

Gizonak Emakumeak

Analfa-

betoak

Ikasketarik

gabeak

1.

gradua

2.

gradua

3.

gradua

Analfa-

betoak

Ikasketarik

gabeak

1.

gradua

2.

gradua

3.

gradua

Andaluzia 0,6 3,6 22,3 63,7 9,8 0,5 2,6 17,4 64,5 15,0

Aragoi 0,5 1,8 14,4 69,4 13,9 0,4 1,4 11,1 63,9 23,2


Balear Uharteak 0,5 3,1 19,8 68,0 8,6 0,4 2,3 15,6 67,7 14,0

Kanariak 0,7 3,2 23,1 65,0 8,0 0,5 2,1 17,5 67,3 12,5

Kantabria 0,3 1,5 14,8 72,5 10,9 0,3 1,1 11,6 70,1 16,9

Gaztela eta Leon 0,3 1,4 16,9 67,9 13,5 0,3 1,1 12,6 63,2 22,8

Gaztela-Man txa 0,5 3,0 22,5 64,5 9,4 0,5 2,3 16,7 64,8 15,8

Katalunia 0,7 2,6 17,0 67,6 12,2 0,6 2,0 12,5 65,3 19,6


Extremadura 0,6 2,9 22,1 64,6 9,9 0,5 2,1 16,2 64,7 16,5

Galizia 0,3 1,7 16,3 72,0 9,7 0,3 1,2 12,1 69,2 17,3





Errioxa 0,3 1,7 16,7 68,4 12,8 0,4 1,2 11,8 64,0 22,6

Ceutako eta Melillako hiriak 0,9 7,3 25,9 56,8 9,0 2,6 8,8 22,2 52,6 13,7

Espainia 0,5 2,5 18,2 66,7 12,0 0,5 1,9 13,9 64,9 18,9

Diferen tzia EAE – Espainia −0,1 −1,6 −6,1 3,7 4,3 −0,2 −1,1 −4,8 −1,8 7,9


10


halako androzentrismo bat, emakumeak bigarren mailako rol eta posizio sozioekonomikoetan jar tzen dituena, gizonen mendean oro har.

Generoen berdintasunean aurrerapen garran tzi -tsuak egin diren arren, oraindik ere emakumeen lan ordaindua lagun tza gisa har tzeko joera dago. Kon-notazio hori ikuspegi kultural tradizionalaren emai-tza da: emakumeek berezko gaitasuna omen dute ama eta e txekoandrearen rola bete tzeko, eta haien jarduerak —bai e txearekin eta familiarekin zerikusia dutenak, bai lan-jarduerak— e txearen eta familiaren biziraupenerako lagungarri diren lan-motekin lotu ohi dira. Eta, aldiz, gizonei mekanikoki eslei tzen die-gu familia-buruaren rola, eta haien lan-jarduerak garran tzi handiagoko zereginekin lo tzen dira kultu-ralki, uste ohi delako gizonak duela ardura eta hark irabazten dituela e txearen eta familiaren biziraupe-nerako behar diren diru-sarrera nagusiak. Irudika-pen kultural horrek (emakumearen lana osagarria dela eta gizonarena, berriz, fun tsezkoa) ondorio adierazgarriak ditu lan-merkatuan: emakume gaz-teei maila eskasagoko lan eta eginkizunak ematen zaizkie eta, gizonen pareko lana badute, emaku-meen soldata txikiagoa izan ohi da eta lanbidean gora egiteko zailtasunak gehiago izan ohi dira. Izan ere, ikuspegi androzentrikotik ikusten da zirkunstan-tziazkoa dela emakumeek lan-merkatuan duten partaide tza, amaren eta e txeko-andrearen rol natu-ralaren mendekoa dela, beti ere. Alderdi praktiko horrek emakumeen lan-diskriminazioan garran tzi handiko eragina duela nabarmen tzen du Antonio Santos soziologoak3.

4. taula. 15 eta 29 urte bitartekoen kohorteko gizonen eta emakumeen arteko diferen tzia ikasketa-mailan, 2001ean

Diferen tzia Gizonak – Emakumeak

AnalfabetoakIkasketarik

gabeak1. gradua 2. gradua 3. gradua

Andaluzia 0,1 1,0 4,9 −0,8 −5,2

Aragoi 0,1 0,4 3,3 5,5 −9,3

Asturiasko Prin tzerria 0,1 0,3 3,6 4,1 −8,1

Balear Uharteak 0,1 0,8 4,2 0,3 −5,4

Kanariak 0,2 1,1 5,6 −2,3 −4,5

Kantabria 0,0 0,4 3,2 2,4 −6,0

Gaztela eta Leon 0,0 0,3 4,3 4,7 −9,3

Gaztela-Man txa 0,0 0,7 5,8 −0,3 −6,4

Katalunia 0,1 0,6 4,5 2,3 −7,4

Valen tziako Erkidegoa 0,2 0,7 5,1 0,1 −5,9

Extremadura 0,1 0,8 5,9 −0,1 −6,6

Galizia 0,0 0,5 4,2 2,8 −7,6

Madrilgo Erkidegoa 0,1 0,4 3,0 4,0 −7,4

Mur tziako Eskualdea 0,2 1,7 4,5 −1,5 −5,0

Nafarroako Foru Erkidegoa 0,2 0,4 2,9 7,4 −10,7

Euskal Autonomia Erkidegoa 0,1 0,1 3,0 7,3 −10,5

Errioxa −0,1 0,5 4,9 4,4 −9,8

Ceutako eta Melillako hiriak −1,7 −1,5 3,7 4,2 −4,7

Espainia 0,0 0,6 4,3 1,8 −6,9


3 J. Antonio Santos Ortega: Sociología del trabajo, Valen tzia: Tirant lo Blanch, 1995, 115. or.

11

06. Hezkuntza

2. grafikoa. Hirugarren graduko ikasketak egin dituzten 15 eta 29 urte bitarteko gizonen eta emakumeen

portzentajea 2001ean

2. Eskolatze-tasak

12

1970eko hamarkadaren erdialdeaz geroztik orokor-tu egin da gazteek derrigorrezko ikasketa-aldia amaitu ondoren ere ikasten jarrai tzeko joera. Petro-lioaren krisia deri tzona —espainiar estatuan ia 1980ko hamarkadaren erdialdera arte luzatu zena— 1960ko hamarkadan eta 1970eko hamarkadaren hasieran jaiotako baby boom belaunaldi demogra-fi ko jende tsua lanean hasteko garaian gertatu zen eta, horren ondorioz, gazteen langabezia-tasa izu-garri handia izan zen. Lanpostuak urriak ziren eta enpleguaren kalitatearen krisia gero eta handiagoa. Testuinguru horretan, familia eta gazte gehienek hezkun tza-sistemaren babesa bila tzea erabaki zu-ten, egoera ekonomikoa noiz aldatuko zain, gero lanean txerta tzeko eta lan-merkatuan aukera hobeak izateko. Hazkunde ekonomikoaren zikloa eta enplegu-sor tzea ez zen espainiar estatua Euro-pako Ekonomia Erkidegoan sartu zen arte hasi (1986) eta, horren ondorioz, babesa bila tzeko jarre-ra psikosozial hori —gazteen hezkun tza-ibilbidea luza tzea eragin zuena— jarraibide soziokultural egonkor bihurtu zen, nahiko hedatua egitura sozia-laren klase ertainetan eta ertain-baxuetan. Gainera, hazkunde-ziklo horrek etenaldia izan zuen 1992tik 1996ra bitartean eta, horrenbestez, sendotu egin ziren krisialdi eta ziurgabetasun ekonomikoko egoeretan hezkun tza-sistema babesleku tzat har-tzen zuten irudikapen sozialak.

Politikaren alorrean, erregimen demokratiko parla-mentarioa ezarri eta egonkortu eta, horretan oinarri-tuta, ongizate-estatua gara tzeak ere lagundu dute gazteen hezkun tza-aldia luza tzen. Ildo horretan, balio demokratikoak, bereziki askatasuna eta auke-ra-berdintasuna hezkun tza-ibilbideetan eta hezkun-tza-ibilbideen bitartez susta tzeak berebiziko garran-tzia du. Eta horren eraginez, familiek eta gazteek balio handiagoa ematen diote hezkun tza eta prestakun tza sistemaren egitekoari. Irudikapen de-mokratikoetan hezkun tza ez da krisialdi ekono-mikoetan babesa bila tzeko lekua, baizik eta oinarriz-ko premia eta nahia, fun tsezko eskubide sozial bihurtu dena, eta administrazio publikoek eskubide hori gauza tzen dela bermatu behar dute. Ho-rrenbestez, 1980ko hamarkadaren hasieratik zen-bait arau-aldaketa gauzatu dira; azpimarra tzekoa da derrigorrezko hezkun tza-aldia 16 urtera arte luza tzea LOGSEk ekarritako aldaketa. Halaber, bi-garren graduko eta hirugarren graduko ikasketak egiteko eskain tza publikoak asko ugaritu dira, erki-degoetako administrazioek ezarritako hezkun tza-politikek sustatuta, batik bat.

Laburbilduz, baldin tza ekonomiko eta politiko-insti-tuzional horiek bul tzatu dute derrigorrezko hezkun-tza-aldiaren ostean ere (16 urte edo gehiagorekin) eskolan jarrai tzen duten gazteen kopuruaren go-rakada: Bigarren Hezkun tzako bigarren etapako

ikasketa eta tituluak, uniber tsitatekoa ez den goi-mailako hezkun tza, uniber tsitate-hezkun tza eta ba-liokideak.

Ikus di tzagun bi sexuen eskola tze-tasa garbiak (ETG), 16, 18, 20 eta 22 urterekin, 2005-2006 ikasturtean. Tasa horiek adierazten digute adin horietan ikasleek Derrigorrezko Bigarren Hezkun tza —15 urteko gaz-teek oro har egiten dutena— amaitu eta uniber -tsitate-ikasketetarako bidea nola har tzen duten.

16 urterekin, Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa hasteko adin teorikoan, Espainiako nerabeen %87,9 eskolatuta daude, 2005-2006 ikasturteko datuen arabera. Euskal Autonomia Erkidegoko 16 urteko nerabeek dute eskola tze-tasarik handiena (%97,0), estatuko tasa baino 9,1 puntu handiagoa. Ondoren ageri dira autonomia-erkidego hauetako nerabeak: Gaztela eta Leon (%96,0 eskolatuta), Nafarroa (%94,4), Ceuta (%94,0), Aragoi (%93,1), Asturiasko Prin tzerria (%93,0), Kantabria (%92,1) eta Errioxa (%91,3). 16 urteko gazteen eskola tze-tasarik txikienak Balear Uharteetan (%77,8), Valen tziako Erkidegoan (%82,6), Melillan (%83,1), Katalunian (%84,3) eta Kanarietan (%85,1) ageri dira —ikus 5. taula—.

18 urterekin, uniber tsitate-ikasketak egiten hasi ohi diren adinean, estatuko gazteen %62,3 eskolatuta

13

06. Hezkuntza

daude, 2005-2006 ikasturteko datuen arabera. Euskal Autonomia Erkidegoan 18 urteko gazteen %79,9 hezkun tza-sisteman daude (Espainiako tasa baino 17,6 puntu handiagoa) eta, oraingoan ere, eskolatutako gazteen tasarik handiena duen auto-nomia-erkidegoa da. Ondoren, aipa tzekoak dira autonomia-erkidego hauetan bizi diren 18 urteko gazteak: Gaztela eta Leonen (%77,3 eskolatuta), Nafarroan (%77,5), Madrilgo Erkidegoan (%72,8) eta Asturiasko Prin tzerrian (%70,4). Aldiz, eskola-tze-tasa garbi txikienak autonomia-erkidego haue-tan ageri dira: Balear Uharteetan (%39,8), Melillan (%41,1), Ceutan (%43,1), Gaztela-Man txan (%48,2) eta Errioxan (%52,4).

20 urterekin, uniber tsitateko diplomaturetako edota arkitektura eta ingeniari tza teknikoko azken urteari ekiteko adin teorikoan, Espainiako gazteen %48,1 eskolatuta daude, 2005-2006 ikasturteko datuen arabera. Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, tasa garbia 20,0 puntu handiagoa da (%68,1) eta ehu-nekorik handiena duen autonomia-erkidegoa da. Euskal Autonomia Erkidegoko gazteen a tzetik ageri dira Gaztela eta Leongoak (%63,4 eskolatuta), Ma-drilgo Erkidegokoak (%61,7), Nafarroakoak (%58,4) eta Asturiasko Prin tzerrikoak (%53,1). Aldiz, 20 ur-teko gazteen eskola tze-tasarik txikienak Balear Uharteetan (%23,7 eskolatuta), Melillan (%28,6) eta Gaztela-Man txan (%32,0) ageri dira.

22 urterekin, uniber tsitateko lizen tziaturetako edo-ta arkitektura eta ingeniari tzako azken ikasturtea hasteko adin teorikoan, eskolatuta daude espai-niar estatuko gazteen %33,4, 2005-2006 ikastur-teko datuen arabera. Euskal Autonomia Erkide-

5. taula. 16, 18, 20 eta 22 urteko gazteen eskola tze-tasa garbiak 2005-2006 ikasturtean

16 (*) 18 20 22Diferentzia 22 urtekoak

– 16 urtekoak

Andaluzia 87,7 57,7 41,4 29,3 −58,4

Aragoi 93,1 66,8 49,7 33,7 −59,4

Asturiasko Prin tzerria 93,0 70,4 53,1 35,3 −57,7

Balear Uharteak 77,8 39,8 23,7 15,9 −61,9

Kanariak 85,1 54,2 40,9 24,9 −60,2

Kantabria 92,1 67,1 44,5 27,0 −65,1

Gaztela eta Leon 96,0 77,3 63,4 43,0 −53,0

Gaztela-Man txa 87,6 48,2 32,0 19,4 −68,2

Katalunia 84,3 60,7 49,2 32,0 −52,3

Valen tziako Erkidegoa 82,6 58,1 42,6 33,1 −49,5

Extremadura 87,5 53,1 37,3 25,9 −61,6

Galizia 90,7 68,1 51,9 35,1 −55,6

Madrilgo Erkidegoa 89,3 72,8 61,7 44,2 −45,1

Mur tziako Eskualdea 89,0 57,4 41,9 29,3 −59,7

Nafarroako Foru Erkidegoa 94,4 77,5 58,4 33,3 −61,1

Euskal Autonomia Erkidegoa 97,0 79,9 68,1 42,8 −54,2

Errioxa 91,3 52,4 37,7 21,1 −70,2

Ceutako Hiria 94,0 43,1 37,6 19,0 −75,0

Melillako Hiria 83,1 41,1 28,6 15,6 −67,5

Espainia 87,9 62,3 48,1 33,4 −54,5

Diferen tzia EAE - Espainia 9,1 17,6 20,0 9,4 –

(*) Berariazko Hezkun tza Bereziko ikasleak barne.

Iturria: «Las transiciones y los resultados educativos (C.2)», in Las cifras de la educación en España. Edición 2008, Ministerio de Educación.

14


—lanean, gizartean eta eremu publikoan—. Al-daketa garran tzi tsu horretan asko lagundu dute bai mugimendu soziokultural feministak, bai de-mokrazia parlamentarioaren erregimen poli-tikoaren eta ongizate-estatuaren garapenak. Testuinguru sozial eta instituzional horretan, genero-berdintasunaren, autonomiaren eta ga-rapen per tsonalaren alde gehien egin duen ins-tituzioetako bat hezkun tza eta prestakun tza arautua izan da. Izan ere, hezkun tzan nagusi-tzen den diskur tsoa demokratikoa eta meri-tokratikoa da: aukera berdintasunaren aldekoa, ikasleen garapen integralaren aldekoa, lanpos-tuak eta gizartean beteko diren lekuak meritu akademikoak irizpide tzat hartuta bana tzearen aldekoa eta abar. Horren ondorioz, testuinguru egoki horretan, neskek presta tzeko eta gaita-sunak gara tzeko aukera izan dute, oztopo insti-tuzional sexistek baldin tzarik eta mugarik jarri gabe, hezkun tza baita genero-berdintasunaren aldeko balio eta praktiketan sozializa tzeko insti-tuzio estrategikoenetako eta garran tzi tsuenetako bat.

— Askatasunaren eta autonomia per tsonalaren na-hia ase tzeko ez da nahikoa izaten legeek eta gizarteak onartutako eskubideak aitor tzea, be-har adinako oinarri materiala ere nahitaezkoa baita. Gizarte kapitalistetan oinarri hori lan-merkatuetan jarraitasunez txertatuta lor tzen da batik bat: lanean jardutearen ordainetan ordain-saria edo diru-sarrerak lortuz. Baina balio eta praktika patriarkalek irauteak azken hamarkade-tan emakumeak lanera tzea oztopatu du: lan-prekarietate eta langabezia-tasa handiagoak

emakumeen artean: −10,3 puntuko aldea) eta Ka-narietan (%81,4 gizonen artean eta %89,1 emaku-meen artean: −7,7 puntuko aldea).

2005-2006 ikasturtean, 22 urterekin (uniber tsitateko lizen tziaturetako edota arkitektura eta ingeniari tzako azken ikasturtea hasteko adin teorikoan) emaku-meen eskola tze-tasa garbiak nabarmen handia-goak dira gizonen tasak baino, inolako salbuespe-nik gabe. Espainian oro har emakumeen tasak 8,2 puntu handiagoak dira, eta Euskal Autonomia Erki-degoan, 7,8 puntu handiagoak gizonen tasak bai-no. Autonomia-erkidego hauetan atera tzen diete emakumeek gizonei alderik handiena: Gaztela eta Leonen (14,7 puntuko aldea), Melillan (11,0 puntu), Galizian (10,8 puntu) eta Aragoin (9,7 puntu) —ikus 7. taula—.

Labur esanda, eskola tze-tasa garbietan adina eta sexua oso erlazionatuta daude: adinak gora egiten duen heinean sexuen arteko desberdintasunek ere gora egiten dute, emakumeen eskola tze-tasak ge-hiago handi tzen baitira gizonenak baino. Hau da, gazteek derrigorrezko hezkun tza-aldiaren osteko ikasketetan aurrera egiten duten heinean, eskolatu-tako populazioaren feminizazio-prozesua ageri da, argi eta garbi. Prozesu horren zergatiak askota-rikoak dira, baina honako hauek azpimarratu nahi ditugu:

— Emakume gazteek generoen arteko berdinta-sunaren aldeko aldaketa soziokulturala onartu dute, argi eta garbi. Askatasun per tsonala nahi dute eta hainbat rol bete nahi dituzte lehen gizo-nek beraien tzako gorde tzen zituzten alorretan

goko eskola tze-tasa (%42,8) estatukoa baino 9,4 puntu handiagoa da, eta aipa tzekoa da hirugarren lekuan ageri dela, aurretik dituelarik Madrilgo Erki-degoa (%44,2) eta Gaztela eta Leon (%43,0). Al-diz, 22 urteko gazteen eskola tze-tasa garbirik txikienak autonomia-erkidego hauetan ageri dira: Melillan (%15,6), Balear Uharteetan (%15,9), Ceu-tan (%19,0), Gaztela-Man txan (%19,4) eta Errioxan (%21,1).

Sexuari dagokionez, 16 eta 22 urte bitarteko gaz-teei erreparatuko diegu. Hurrengo taulan —6. tau-la— ikus dezakegu estatuan, oro har, 16 urteko nesken eskola tze-tasa garbia nabarmen handiagoa dela mutilena baino (%90,9 eta %85,1 hurrenez hu-rren). Ia autonomia-erkidego guztietan ageri da joera hori, honako hauetan izan ezik:

— Ceutan eskolatutako gizonen ehunekoa handia-goa da emakumeena baino (%96,5 eta %91,3 hurrenez hurren).

— Euskal Autonomia Erkidegoan eta Balear Uhar-teetan bi sexuen ehunekoak berdinak dira (Eus-kal Autonomia Erkidegoan bi sexuetako gazteen %97,0 eskolatuta daude, eta Balear Uharteetan gizonen %77,7 eta emakumeen %78,0).

16 urterekin emakumeen aldeko diferen tzia han-dienak honako autonomia-erkidego hauetan ageri dira: Valen tziako Erkidegoan (%77,1 gizonen artean eta %88,3 emakumeen artean: −11,2 puntuko al-dea), Gaztela-Man txan (%82,3 gizonen artean eta %93,3 emakumeen artean: −11,0 puntuko aldea), Extremaduran (%82,5 gizonen artean eta %92,8

15

06. Hezkuntza

dituzte, ordainsari eskasagoak, soziokulturalki amaren eta e txekoandrearen rolaren proiekzio gisa ikusten diren eginkizunetan dihardute, lan bikoi tz neke tsua (e txean eta lanbidean) eta, on-dorioz, arazoak dituzte lanpostua lor tzeko eta lanbidean gora egiteko eta abar. Ildo horretan, kontraesan nabarmena ageri da: gazteen sozia-lizazioan eta haien hezkun tzaren eta prestakun-tzaren ibilbidean nagusi diren berdintasunaren eta meritokraziaren4 balioak ez datoz bat lan-merkatuetan eta enpresetan emakumeen aurka dirauten diskriminazio-praktikekin. Kontraesan sozial horren aurrean, erakunde politiko, sindikal eta feministek eragindako presio eta salaketek lan-merkatuetan eta enpresetan generoen arte-ko berdintasuna bul tza tzen lagun tzen dute. Dena dela, emakume gazteek eta haien familiek estrategia meritokratikoari eusten diote, eta hezkun tza eta prestakun tza curriculuma hobe-tzen ahalegin tzen dira. Haien helburua da ikas-ketak egitea eta tituluak lor tzea, prekarioak ez diren lanpostuak errazago eskura tzeko eta lan-

merkatuan negozia tzeko botere soziala sendo-tzeko.

— Gainera, hezkun tza- eta prestakun tza-agiriak giza baliabideen sailen hautaketa-irizpide nagusi izan ohi dira eta, horren ondorioz, sarritan gehie-gizko prestakun tza duten per tsonak kontrata-tzen dituzte eta lanposturako benetan behar den prestakun tza baino ez dutenak bazter tzen. Pen -

6. taula. 16 urteko gazteen (*) eskola tze-tasa garbiak 2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera

Gizonak EmakumeakDiferen tzia

Gizonak – Emakumeak

Andaluzia 84,4 91,1 −6,7

Aragoi 92,6 93,6 −1,0



Kanariak 81,4 89,1 −7,7

Kantabria 89,9 94,3 −4,4



Katalunia 82,1 86,8 −4,7



Galizia 88,1 93,5 −5,4





Errioxa 90,6 92,1 −1,5



Espainia 85,1 90,9 −5,8

Diferen tzia EAE – Espainia 11,9 6,1 –

(*) Berariazko Hezkun tza Bereziko ikasleak barne.


4 Etimologikoki, merituen gobernu zorro tza edo merituek goberna tzea. Soziologian egin ohi den erabileran esan nahi du hezkun tza dela estratifika-zio sozialerako irizpide nagusia eta aukera-berdintasuna dagoela, aberasta-sunaren heren tzia deuseztatu gabe (Salvador Giner, et al.: Diccionario de

Sociología, Madril: Alianza Editorial, 1998, 477. or.).

16


tsa liteke kontrata tzaileen praktika hori emakume gazte aktiboen mesedetarako izango dela, adin bereko gizonek baino maila handiagoko hezkun-tza eta prestakun tza lortu baitute.

7. taula. 22 urteko gazteen eskola tze-tasa garbiak 2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera



Andaluzia 25,3 33,3 −8,0

Aragoi 29,0 38,7 −9,7



Kanariak 21,3 28,5 −7,2

Kantabria 24,6 29,8 −5,2



Katalunia 28,4 35,6 −7,2



Galizia 29,7 40,5 −10,8





Errioxa 19,4 22,8 −3,4



Espainia 29,4 37,6 −8,2



17

06. Hezkuntza

3. grafikoa. 22 urteko gazteen eskolatze-tasa garbiak 2005-2006 ikaskurtean, sexuaren arabera

3. 15 urteko gazteen egokitasun-tasak

18

Madrilgo Erkidegoan (9,4 puntu gehiago neskek), Errioxan (9,4 puntu), Ceutan (10,1 puntu) eta Meli-llan (10,5 puntu) ageri dira —ikus 9. taula—.

Bi aldagaiak ain tzat hartuta (sexua eta autonomia-erkidegoa), 15 urteko neska eta mutilen egokitasun-tasa handienak Euskal Autonomia Erkidegoan age-ri dira (%78,0 emakumeen artean eta %64,4 gizonen artean). Haren a tzetik Katalunia (%74,3 emakumeengan eta %63,0 gizonengan) eta Nafa-rroa (%73,3 emakumeen artean eta %60,3 gizonen artean) nabarmen tzen dira. 15 urteko gazteen ego-kitasun-tasa txikienak Ceutan (%48,3 emakumeen-gan eta %38,2 gizonengan), Melillan (%53,9 emaku-meen artean eta %43,4 gizonen artean) eta Kanarietan (%58,6 emakumeengan eta %43,3 gi-zonengan) bizi diren nerabeek dituzte. Espainiar es-tatuan, oro har, 15 urteko gazteen egokitasun-tasa, hau da, haien adina dela-eta teorikoki dagokien ikasketa-mailan (DBHko 4. mailan) dauden gazteen propor tzioa %64,1ekoa da neskengan eta %51,5ekoa mutilengan. Euskal Autonomia Erkide-goko tasak, berriz, Espainiakoak baino 12,9 puntu eta 13,9 puntu handiagoak dira, hurrenez hurren.

ehunekoa baino 13,4 puntu handiagoa). Autono-mia-erkidegoei erreparatuta, Euskal Autonomia Er-kidegoko tasa da altuena eta, ondoren, Katalunia (%68,5), Nafarroa (%66,6), Asturiasko Prin tzerria (%62,4), Madrilgo Erkidegoa (%59,3), Aragoi (%59,0), Errioxa (%58,9), Galizia (%58,3) eta Gazte-la eta Leon (%58,2) ageri dira. Beste muturrean, 15 urteko gazteen egokitasun-tasarik txikiena duten autonomia-erkidegoak daude: Ceuta (%43,0), Meli-lla (%48,7), Kanariak (%50,8), Balear Uharteak (%51,3), Andaluzia (%51,5), Extremadura (%51,7) eta Gaztela-Man txa (%53,5).

Generoari dagokionez, 2005-2006 ikasturtean 15 urteko mutilen egokitasun-tasa nabarmen txikiagoa da adin bereko neskena baino, autonomia-erkidego guztietan. Espainian, oro har, 12,6 puntuko aldea atera tzen diote neskek mutilei eta, Euskal Autono-mia Erkidegoan, berriz, 13,6 puntukoa. Alderik han-dienak Galizian (15,9 puntu gehiago neskek), Kana-rietan (15,3 puntu), Extremaduran (14,6 puntu), Valen tziako Erkidegoan (13,9 puntu), Kantabrian (13,8 puntu) eta Balear Uharteetan (13,6 puntu) ageri dira. Generoen arteko alderik txikienak, berriz,

Espainiar estatuan, oro har, bi sexuetako 15 urteko gazteen egokitasun-tasak zer txobait behera egin du 1995-1996 ikasturtetik 2005-2006 ikasturtera bitartean: %58,6tik %57,7ra (−0,9 puntu). Aldiz, Euskal Autonomia Erkidegoan 15 urteko gazteen egokitasun-tasak 3,3 puntu egin du gora: haien adi-na dela-eta teorikoki dagokien ikasketa-maila (DBHko 4. maila) egiten ari direnen propor tzioa %67,8 izatetik %71,1 izatera pasatu da. Bost auto-nomia-erkidegotan handitu da egokitasun-tasa, eta gorakadarik nabarmenenak Kanarietan (5,8 puntu), Katalunian (3,8 puntu) eta Euskal Autonomia Erki-degoan (3,3 puntu) izan dira. Beste muturrean 1995-1996 ikasturtetik 2005-2006 ikasturtera bi-tartean behera egin duten hamabi autonomia-erki-degoak daude. Beherakadarik handienak Aragoin (−9,8 puntu), Errioxan (−7,2 puntu), Gaztela-Man-txan (−5,5 puntu) eta Madrilgo Erkidegoan (−5,5 puntu) izan dira —ikus 8. taula—.

Argitaratutako azken datuen arabera (2005-2006 ikasturteko datuak) 15 urteko neska-mutilen egoki-tasun-tasa %57,7koa da Espainian eta, Euskal Au-tonomia Erkidegoan, berriz, %71,1ekoa (estatuko

19

06. Hezkuntza

8. taula. 15 urteko gazteen egokitasun-tasa 1995-1996 eta 2005-2006 ikasturteetan

1995-1996 2005-2006 Diferentzia 2005-2006 – 1995-1996

Andaluzia 49,0 51,5 2,5

Aragoi 68,8 59,0 −9,8



Kanariak 45,0 50,8 5,8

Kantabria 59,4 57,2 −2,2



Katalunia 64,7 68,5 3,8



Galizia 56,6 58,3 1,7





Errioxa 66,1 58,9 −7,2



Espainia 58,6 57,7 −0,9



4. grafikoa. 15 urteko gazteen egokitasun-tasak 2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera

20


9. taula. 15 urteko gazteen egokitasun-tasak 2005-2006 ikasturtean, sexuaren arabera



Andaluzia 45,2 58,1 −12,9

Aragoi 53,1 65,4 −12,3



Kanariak 43,3 58,6 −15,3

Kantabria 50,4 64,2 −13,8



Katalunia 63,0 74,3 −11,3



Galizia 50,4 66,3 −15,9





Errioxa 54,2 63,6 −9,4



Espainia 51,5 64,1 −12,6



21

4. Lortutako prestakuntza-mailaren adierazleak

Atal honetan bi adierazle aztertuko ditugu, biak ere biztanle gazteek lortutako prestakun tza-mailari buruzko informazioa ematen digutenak. Europar Batasuneko egitura-adierazleen sisteman5 sartuta daude, eta honako hauek dira:

— Ikasketak goiz uztea: Bigarren Hezkun tzaren bi-garren etapa amaitu ez eta azken lau asteetan inolako ikasketarik edo prestakun tzarik egin gabe dagoen 18 eta 24 urte bitarteko biztanleen ehunekoa.

— Biztanle gazteen prestakun tza-maila: Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa amaitu duten 20 eta 24 urte bitarteko biztanleen ehunekoa.

Azter dezagun, lehenik, ikasketak goiz uztearen fe-nomenoa 2001etik 2006ra bitartean, 18 eta 24 urte bitarteko gazteen mul tzoa ain tzat hartuta. Espainian 2,4 puntu behera egin du Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa amaitu ez eta inolako hezkun tzarik

edo prestakun tzarik jaso tzen ez duten 18 eta 24 urte bitarteko gazteen propor tzioak: 2001ean %32,3 ziren eta 2006an %29,9. Euskadin behe-rakada berdin-berdina izan da, %16,8tik %14,3rai-nokoa. Beherakada hori ia autonomia-erkidego guztietan nabaritu da, batez ere Extremaduran (9,9 puntu), Nafarroan (8,8 puntu), Valen tziako Erkide-goan (7,7 puntu), Balear Uharteetan (5,5 puntu) eta Kantabrian (5,1 puntu).

2006ko datuen arabera, Espainiako 18 eta 24 urte bitarteko gazteen %29,9k goiz u tzi dituzte ikaske-tak; Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, ikaske-tak goiz u tzi dituztenen ehunekoa 15,6 puntu txikiagoa da, 18 eta 24 urte bitarteko gazteen %14,3k goiz u tzi baitiote ikasteari. Autonomia-erki-dego bakar batean dute ikasketak goiz u tzi dituzte-nen gazteen ehuneko txikiagoa: Nafarroan, hain zuzen ere; hango 18 eta 24 urte bitarteko gazteen %12,0k ez du amaitu Bigarren Hezkun tzaren biga-rren zikloa eta ez du jaso tzen inolako hezkun tzarik

edo prestakun tzarik. Zein autonomia-erkidegotan daude ikasketei goiz u tzi dieten 18 eta 24 urte bitar-teko gazte gehien? Geografi ari erreparatuz, penin -tsulako erdi-mendebaldean eta hegoaldean dauden autonomia-erkidegoetan eta penin tsulatik kanpo daudenetan: Ceuta eta Melillan (%45,7), Mur tziako Eskualdean (%39,1), Gaztela-Man txan (%37,9), Andaluzian (%36,8), Extremaduran (%35,5), Balear Uharteetan (%34,9) eta Kanarietan (%34,8) —ikus 10. taula—.

Generoari dagokionez, 2006ko datuen arabera, ikasketak goiz uztearen fenomenoak gizonengan eragin handiagoa du emakumeengan baino: espai-niar estatuan Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa amaitu ez eta nolabaiteko ikasketetan edo prestakun tzan ez diharduten 18 eta 24 urte bitarte-ko gizonen ehunekoa 12,0 puntu handiagoa da emakumeena baino: %35,7 eta %23,7, hurrenez hurren —ikus 11. taula—. Emakumeek gu txiago uzten diote ikasteari ia autonomia-erkidego guztie-

5 Bi adierazleen oinarri den informazio-iturria: Biztanleria Aktiboaren Inkesta, INE. Dokumentu honetan jasotako adierazleak: Ministerio de Educación: «Las transiciones y los resultados educativos (C.2)», in Las cifras de la educación en

España. Edición 2008. Estadísticas e indicadores [on line], Madril: Ministerio de Educación, 2007, <http://www.educacion.es/mecd/jsp/plantilla.jsp?id=3131&area=estadisticas&contenido=/estadisticas/educativas/cee/2007A/cee-2007A.html>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 9a.]

22


tan; Ceuta eta Melilla dira salbuespen bakarrak, haietan bi sexuen datuak parekoak baitira (gizonen %46,0 eta emakumeen %45,3). Esate baterako, Euskal Autonomia Erkidegoan, ikasketak goiz u tzi dituzten gizonen ehunekoa (%20,1) emakumeena baino 11,7 puntu handiagoa da (%8,4). Ikasteari goiz uzten diotenen artean, gizonen aldeko alderik handienak Extremaduran (21,0 puntu), Balear Uhar-teetan (20,4 puntu), Gaztela-Man txan (17,8 puntu), Galizian (17,8 puntu), Aragoin (16,6 puntu) eta As-turiasko Prin tzerrian (16,5 puntu) bizi diren 18 eta 24 urte bitarteko gazteengan nabari dira. Dena dela, honako hiru autonomia-erkidego hauetan ez da hain nabarmena gizonen nagusitasuna ikasteari goiz uzteko joera horretan, eta generoen arteko al-deak ez dira hainbestekoak: Nafarroan (1,4 puntuko aldea), Madrilgo Erkidegoan (4,6 puntu) eta Errioxan (4,9 puntu).

2006an, Euskal Autonomia Erkidegoan ageri da Bi-garren Hezkun tzaren bigarren etapa amaitu ez eta inolako hezkun tza edo prestakun tzarik jaso tzen ez duten 18 eta 24 urte bitarteko emakumeen ehune-korik txikiena (%8,4), estatuko ehunekoa (%23,7) baino 15,3 puntu txikiagoa, hain zuzen. A tzetik, autonomia-erkidego hauetan dituzte ikasteari goiz u tzi dioten 18 eta 24 urte bitarteko emakumeen ehunekorik txikienak: Nafarroan (%11,2), Asturias-ko Prin tzerrian (%14,0), Galizian (%16,5), Kan-tabrian (%16,5) eta Gaztela eta Leonen (%17,7). Ehunekorik handienak, berriz, Ceuta eta Melillan (%45,3), Mur tziako Eskualdean (%35,8), Andaluzian (%30,1), Gaztela-Man txan (%28,8) eta Kanarietan (%28,8) ageri dira.

10. taula. Ikasketak goiz u tzi zituzten gazteen ehunekoak 1996an eta 2006an (*)

1996 2006 Diferentzia 2006 − 1996

Andaluzia 39,5 36,8 −2,7

Aragoi 22,2 28,7 6,5



Kanariak 38,6 34,8 −3,8

Kantabria 28,8 23,7 −5,1



Katalunia 31,7 27,0 −4,7



Galizia 30,2 25,6 −4,6





Errioxa 29,2 26,4 −2,8

Ceutako eta Melillako hiriak 46,0 45,7 −0,3

Espainia 32,3 29,9 −2,4

Diferen tzia EAE - Espainia −15,5 −15,6 –

(*) Datu horiek kontuz hartu beharrekoak dira, lagin txikietatik ateratako datuek lagin-aka ts handiak izan di tzakete eta.


23

06. Hezkuntza

Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa amaitu ez eta inolako hezkun tza edo prestakun tzarik jaso tzen ez duten 18 eta 24 urte bitarteko gizonen ehunekoa %35,7koa da Espainian, 2006ko datuen arabera. Euskal Autonomia Erkidegoan, ordea, adierazle hori 15,6 puntu txikiagoa da: %20,1. Nafarroan bizi di-ren gizonek soilik dute ikasteari goiz u tzi diotenen ehuneko txikiagoa: %12,6. Beste muturrean, hauek dira ikasketak goiz u tzitako gizonen ehunekorik handienak dituzten autonomia-erkidegoak: Gaztela-Man txa (%46,6), Ceuta eta Melilla (%46,0), Extre-madura (%45,7), Balear Uharteak (%44,7), Anda-luzia (%43,4), Mur tziako Eskualdea (%41,9) eta Kanariak (%40,9).

Ondorengo lerroetan Jóvenes y fracaso escolar en

España6 ikerketa soziologikoan jasotako ondorioe-tako ba tzuk aipatuko ditugu. Ikerketa horretan es-kola-porrota azal tzen duten faktore-mul tzo ba tzuk aipa tzen dira, eta uste dugu faktore horiek egokiak direla ikasteari goiz uztearen fenomenoa dagokion testuinguruan jar tzeko:

— Egiturazko faktoreak eta aldaketa soziala. Garaiko joka tzeko moduarekin zerikusia dute, eta gazteek egiten duten interpretazioarekin. Interpretazio ho-rren emai tza hezkun tza-erakundeetan eskain tzen denarekiko interes falta i tzela izan ohi da. Motiba-zioa gal tzearen arrazoian inguruak eragiten duela dirudi, ez dela per tsonala. Hala eta guztiz ere, egi-turazko faktore eta aldaketa sozial horietan familia-ren aldaketa sakona sar dezakegu. Izan ere, fami-liak ezin ditu jada gaur egun hezkun tza-sistemaren eskuetan uzten diren zenbait fun tzio bete, ez daki

11. taula. Ikasketak goiz u tzi zituzten gazteen ehunekoak 2006an, sexuaren arabera (*)

Gizonak Emakumeak Diferen tzia Gizonak – Emakumeak

Andaluzia 43,4 30,1 13,3

Aragoi 36,8 20,2 16,6



Kanariak 40,9 28,8 12,1

Kantabria 29,7 16,5 13,2



Katalunia 32,3 21,7 10,6



Galizia 34,3 16,5 17,8





Errioxa 28,8 23,9 4,9

Ceutako eta Melillako hiriak 46,0 45,3 0,7

Espainia 35,7 23,7 12,0

Diferen tzia EAE – Espainia −15,6 −15,3 –



6 Lorenzo Navarrete Moreno (zuz.): Jóvenes y fracaso escolar en España,

Madril: Instituto de la Juventud, 2007, 296. or.

24


Gazte ba tzuek, hezkun tza-prozesuan familiaren lagun tzarik ez izateaz gain, beste arazo ba tzuk ere badituzte, familietan bizi dituzten gatazka eta al-daketen ondorioz.

Hurrengo taulan —12. taula— ikus dezakegu biz-tanle gazteen ikasketa-maila 2006an; hau da, gu txienez Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa, gaindituta duten 20 eta 24 urte bitarteko gazteen ehunekoa. Bi sexuetako gazteak ain tzat hartuta, estatuan oro har %61,6k lortu du maila hori, eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, %81,2k (es-tatuko ehunekoa baino 19,6 puntu gehiago). Nafa-rroako 20 eta 24 urte bitarteko gazteek (%82,9) baino ez dute Euskal Autonomia Erkidegokoen ehunekoa gaindi tzen, eta bien arteko aldea ez da oso handia. A tzerago, autonomia-erkidego hauek nabarmen tzen dira: Kantabria (%69,6), Aragoi (%67,9), Galizia (%67,5), Gaztela eta Leon (%67,1), Asturiasko Prin tzerria (%67,0) eta Madrilgo Erkide-goa (%66,4). Aldiz, Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa gaindituta duten 20 eta 24 urte bitarteko gazteen ehunekorik txikienak Ceuta eta Melillan (%39,4), Balear Uharteetan (%51,0), Mur tziako Es-kualdean, (%51,9), Andaluzian (%52,3), Gaztela-Man txan (%54,2) eta Kanarietan (%54,4) ageri dira.

20 eta 24 urte bitarteko gizonek eta emakumeek lortutako ikasketa-mailak aldera tzen baditugu, ikus-ten dugu ia autonomia-erkidego guztietan emaku-me gehiagok gaindi tzen dutela gu txienez Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa. Espainian 14,4 pun-tuko aldea atera tzen diete emakumeek gizonei, eta Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, 12,0 puntuko aldea. Emakumeen aldeko diferen tziarik handienak Galizian (24,3 puntu), Gaztela-Man txan (21,2 pun-

nola bete eta ez du asmorik ere, baina hezkun tza-sistemak ere ez ditu bete tzen.

— Barne-faktoreak, hezkun tza-sistemari berez dago-zkionak. Esate baterako, irakasleen kultura, ho ts, bere burua irakasle tzat eduki tzea eta ez hezi tzaile-tzat. Eta, gaur egun, inoiz baino errazagoa da tra-dizionalki eskolan baino ikasi ezin zena norberak bere kabuz ikastea, baina inoiz baino nekezago aurki tzen da autoritate legitimoa, gazteek beraiek heldutasunerako bidean legitima tzen duten autori-tatea aurki tzea. E txeko autoritarismoari aurre egi-ten diote gazteek, bai eta eskolako bertikaltasunari ere, baina bestelako erreferenterik ez dute aurki-tzen. Berdinen taldean baino ez dute erreferenterik, arazo berdinen aurrean dauden lagunengan, ale-gia. Faktore-mul tzo horretan daude: metodologia pedagogiko eta didaktikoa; bizikide tzaren eta es-kola-harremanen antolaketa; ikasleen aniztasuna ain tzat ez har tzea; eta irakasleek ikasleen ebalua-zioari eta promozioari buruzko erabakiak har tzeko edota haien gaitasun-eskura tzea ebalua tzeko era-bili ohi dituzten ebaluazio- eta promozio-irizpideak.

— Faktore per tsonalak, psikologikoak ez direnak. Ikasleak kon tsumo-sistema bateko kide dira, eta sistema horrek gauzak eskura tzeko nahia pizten du. Eman tzipazio ekonomikoa nahi dute lehenbai-lehen, eta zuzen-zuzenean berehala lanean hastea jo tzen dute helburu hori lor tzeko bide tzat eta ez ikasketak amai tzea. ‘Eskola-porrota’ pairatu duten gazte askoren imaginarioan —eta ‘aurrerapen ego-kia’ duten beste askoren imaginarioan— ikasketak eta lana ez daude mul tzo berean. Gainera, arazoak hasten direnean (oro har Lehen Hezkun tzan) familia berriek ez dute astirik izaten gazte horiei lagun tza emateko, eta zenbait kasutan lotuta ageri dira fami-lia-gatazkak eta emai tza akademiko kaskarrak.

5. grafikoa. Ikasketak goiz utzi zituzten gazteen ehunekoak 2006an, sexuaren arabera

25

06. Hezkuntza

tu), Balear Uharteetan (18,9 puntu) eta Extremadu-ran (18,4 puntu) ageri dira. Biztanle gazteen ikaske-ta-maila ain tzat hartuta, emakumeen nagusitasunak bi salbuespen baino ez ditu: Ceutako eta Melillako hiri autonomoetan ehunekoak parekoak dira (0,2 puntuko aldea) eta Nafarroan, berriz, gu txienez Bi-garren Hezkun tzaren bigarren etapa gainditu duten 20 eta 24 urte bitarteko gizonak gehiago dira emakumeak baino (2,8 puntuko aldea).

Generoari dagokionez, espainiar estatuan, oro har, 20 eta 24 urte bitarteko gizonen %54,6k eta emaku-meen %69,0k egina dauka, gu txienez, Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa. Datu horiekin aldera-tuta, Euskal Autonomia Erkidegoko ehunekoak 20,7 eta 18,3 puntu handiagoak dira, hurrenez hu-rren: gizonen %75,3k eta emakumeen %87,3k. Na-farroako 20 eta 24 urte bitarteko gazteek (%84,2) soilik gaindi tzen dute Euskal Autonomia Erkidegoko gizonen ehunekoa; baina emakumeen kasuan hie-rarkia alderan tzizkoa da: Euskal Autonomia Erkide-goko emakumeen %87,3k eta Nafarroakoen %81,4k amaitu dute Bigarren Hezkun tzaren biga-rren etapa, gu txienez. Aldiz, Ceuta eta Melillan di-tuzte Bigarren Hezkun tzaren bigarren etapa, gu-txienez, amaitu duten 20 eta 24 urte bitarteko gazteen ehunekorik txikienak: emakumeen %39,9k eta gizonen %39,7k.

12. taula. Biztanle gazteen prestakun tza-maila 2006an (*)

Bi sexuak Gizonak EmakumeakDiferen tzia


Andaluzia 52,3 45,4 59,5 −14,1

Aragoi 67,9 59,8 76,5 −16,7


Balear Uharteak 51,0 41,7 60,6 −18,9

Kanariak 54,4 47,9 61,1 −13,2

Kantabria 69,6 61,4 78,1 −16,7

Gaztela eta Leon 67,1 61,1 73,5 −12,4

Gaztela-Man txa 54,2 43,9 65,1 −21,2

Katalunia 65,7 59,8 71,8 −12,0

Valen tziako Erkidegoa 61,8 53,5 70,4 −16,9

Extremadura 54,6 45,7 64,1 −18,4

Galizia 67,5 55,5 79,8 −24,3

Madrilgo Erkidegoa 66,4 61,2 71,8 −10,6

Mur tziako Eskualdea 51,9 45,4 59,0 −13,6


Euskal Autonomia Erkidegoa 81,2 75,3 87,3 −12,0

Errioxa 64,8 59,1 70,9 −11,8

Ceutako eta Melillako hiriak 39,4 39,7 39,9 −0,2

Espainia 61,6 54,6 69,0 −14,4

Diferen tzia EAE – Espainia 19,6 20,7 18,3 –



26

5. 2004-2005 ikasturteko emaitza akademikoei buruzko adierazleak

Atal honetan 2004-2005 ikasturteko emai tza aka-demikoak7 aztertuko ditugu, bi adierazle kuantitati-bori erreparatuz:

— Irakaskun tza edo titulazio bakoi tzean graduatu-

tako biztanleen tasa gordina: aipa tzen diren ikas-ketak amaitu dituzten ikasleen ehunekoa (haien adina edozein izanda ere) ikasketa horien azken ikasturtea hasteko adin teorikoa duten biztanle guztiekiko.

— Zien tzia eta Teknologiako goi-mailako gradua-

tuen kopurua 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 biz-

tanleko. Adierazle hori kalkula tzeko, zien tzia eta teknologiako goi-mailako ikasketa hauek har tzen dira ain tzat: bizi tzaren zien tziak, fisika-zien tziak,

matematika eta estatistika, informatika eta

ingeniari tza eta arkitektura. Adierazle hori Euro-par Batasuneko egitura-adierazleen sisteman sartuta dago.

2004-2005 ikasturtean ikasketa edo titulazio bakoi-tzean graduatutako biztanleen tasa gordinak azter-tzeari ekingo diogu, hau da, aipa tzen diren ikaske-tak amaitu dituzten ikasleen ehunekoa (haien adina edozein izanda ere) ikasketa horien azken ikastur-tea hasteko adin teorikoa duten biztanle guztie-kiko8. Bi sexuetako gazteengan, Espainiako datue-kin alderatuta, Euskal Autonomia Erkidegoko tasa gordinak handiagoak dira hurrengo taulan —13. taula— jasotako sei hezkun tza-mailetako bakoi-tzean. Alderik handienak Ba txilergoan/UBIn (19,8 puntu), Goi Mailako Teknikari/Teknikari Espezialis-ten artean (16,8 puntu) eta DBHn (13,1 puntu) gra-duatutako biztanleen tasa gordinetan ageri dira, Euskal Autonomia Erkidegoko ikasleen alde beti ere. Autonomia-erkidegoei erreparatuz gero, ikus-ten dugu Euskal Autonomia Erkidegoko ikasleek tasa gordinik handienak dituztela ikasketa edo titu-lazio hauetan:

— Ba txilergoa/UBI: %64,2 Euskal Autonomia Erki-degoan. Haren a tzetik, aipagarriak dira honako autonomia-erkidego hauetan graduatutako biz-tanleen tasa gordinak: Asturiasko Prin tzerrian (%53,7), Gaztela eta Leonen (%52,8), Madrilgo Erkidegoan (%52,1), Galizian (%50,4) eta Nafa-rroan (%50,1).

— Goi Mailako Teknikaria/Teknikari Espezialista: %33,9 Euskal Autonomia Erkidegoan. Haren a tzetik, aipagarriak dira honako autonomia-erki-dego hauetan graduatutako biztanleen tasa gor-dinak: Asturiasko Prin tzerrian (%27,6), Nafarroan (%24,2), Kantabrian (%22,2), Galizian (%20,5), eta Gaztela eta Leonen (%20,4).

Euskal Autonomia Erkidegoa bigarren lekuan ageri da irakaskun tza edo titulazio hauetan graduatutako biztanleen tasa gordinari erreparatuta: DBH (%83,5);

7 Atal honetan erabilitako datuak iturri hauetatik ateratakoak dira: Estadística de la Enseñanza en España Niveles No Universitarios (Ministerio de Educación; Oficina Estadística). Enseñanza Universitaria en España (INE): Graduados Univer-sitarios.8 Azken ikasturtea hasteko adin teorikoak, graduatutako biztanleen tasa gordinetan erabiliak: Bigarren Hezkun tzan graduatuak (DBH), 15 urte; Ba txilergoa/UBI, 17 urte; teknikariak (Erdi Mailako Heziketa Zikloak), 17 urte; Teknikari Lagun-tzaileak (LH I), 15 urte; Goi Mailako Teknikariak (Goi Mailako Heziketa Zikloak), 19 urte; Teknikari Espezialistak (LH II), 18 urte; uniber tsitateko diplomatuak, eta arkitekto eta ingeniari teknikoak, 20 urte; uniber tsitateko lizen tziatuak, arkitektoak eta ingeniariak, 22 urte.

27

06. Hezkuntza

13. taula. Irakaskun tza edo titulazio bakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gordina 2004-2005 ikasturtean

DBH Ba txilergoa/UBITeknikaria/Teknikari

Lagun tzailea (1)

Goi Mailako Teknikaria/

Teknikari Espezialista (2)

Uniber tsitateko diplomatua, arkitekto

teknikoa eta ingeniari teknikoa

Uniber tsitateko lizen tziatua,

arkitektoa eta ingeniaria

Andaluzia 65,3 38,1 19,7 13,8 13,5 14,2

Aragoi 74,3 49,9 18,4 19,3 19,5 13,7


Balear Uharteak 61,8 30,1 12,5 6,9 10,5 4,8

Kanariak 64,8 36,5 14,4 15,2 9,5 8,9

Kantabria 77,1 46,7 21,0 22,2 15,0 11,9

Gaztela eta Leon 79,1 52,8 17,7 20,4 25,6 24,5

Gaztela-Man txa 69,8 45,2 13,4 12,7 13,3 6,3

Katalunia 72,2 43,2 16,0 18,8 17,3 19,0


Extremadura 67,1 40,1 12,2 10,4 16,8 9,5

Galizia 76,0 50,4 19,8 20,5 16,3 17,2





Errioxa 71,6 45,2 18,6 16,1 16,7 10,9

Ceutako Hiria 50,1 30,1 8,1 9,4 10,5 1,0

Melillako Hiria 57,6 39,4 13,6 11,6 14,9 2,3

Espainia 70,4 44,4 16,4 17,1 16,4 18,4

Diferen tzia EAE – Espainia 13,1 19,8 3,6 16,8 5,1 7,9

(1) LHko Erdi Mailako Heziketa Zikloetan eta Arte Plastikoak eta Diseinuan (LH I) graduatutako ikasleak ain tzat hartuta.

(2) LHko Goi Mailako Heziketa Zikloetan eta Arte Plastikoak eta Diseinuan (LH II) eta Arte Aplikatuetan eta Arte Lanbideetan graduatutako ikasleak ain tzat hartuta.


28


14. taula. Irakaskun tza edo titulazio bakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gordina 2004-2005 ikasturtean, sexuaren arabera

DBH Ba txilergoa/UBI Teknikaria/Teknikari Lagun tzailea (1)


Gizonak – EmakumeakGizonak Emakumeak

Diferen tzia


Diferen tzia


Andaluzia 57,8 73,3 −15,5 31,3 45,4 −14,1 15,4 24,2 −8,8

Aragoi 67,2 81,8 −14,6 40,6 59,7 −19,1 17,5 19,3 −1,8

Asturiasko Prin tzerria 81,0 89,4 −8,4 44,7 63,3 −18,6 20,3 15,9 4,4

Balear Uharteak 55,9 68,0 −12,1 25,2 35,2 −10,0 11,1 13,9 −2,8

Kanariak 57,6 72,4 −14,8 28,8 44,5 −15,7 13,7 15,0 −1,3

Kantabria 70,3 84,3 −14,0 39,5 54,4 −14,9 17,3 24,9 −7,6

Gaztela eta Leon 70,4 88,3 −17,9 42,9 63,3 −20,4 18,1 17,3 0,8

Gaztela-Man txa 60,4 79,7 −19,3 35,7 55,3 −19,6 13,4 13,4 0,0

Katalunia 67,2 77,5 −10,3 35,8 51,0 −15,2 15,5 16,6 −1,1

Valen tziako Erkidegoa 56,1 72,5 −16,4 30,7 47,4 −16,7 13,9 19,8 −5,9

Extremadura 57,5 77,3 −19,8 31,1 49,8 −18,7 11,3 13,1 −1,8

Galizia 67,7 84,8 −17,1 40,6 60,7 −20,1 19,8 19,7 0,1

Madrilgo Erkidegoa 69,3 78,1 −8,8 46,0 58,5 −12,5 10,4 11,6 −1,2

Mur tziako Eskualdea 59,9 73,8 −13,9 32,9 48,4 −15,5 11,1 14,4 −3,3

Nafarroako Foru Erkidegoa 77,4 85,9 −8,5 42,6 58,1 −15,5 21,9 18,9 3,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 79,2 88,0 −8,8 55,9 73,0 −17,1 23,1 16,8 6,3

Errioxa 64,8 78,7 −13,9 36,7 54,2 −17,5 17,2 20,0 −2,8

Ceutako Hiria 42,5 58,1 −15,6 26,0 34,4 −8,4 6,1 10,3 −4,2

Melillako Hiria 54,2 61,2 −7,0 29,5 49,9 −20,4 9,2 18,3 −9,1

Espainia 63,7 77,5 −13,8 36,7 52,5 −15,8 15,0 17,8 −2,8

Diferen tzia EAE – Espainia 15,5 10,5 – 19,2 20,5 – 8,1 −1,0 –

(1) LHko Erdi Mailako Heziketa Zikloetan eta Arte Plastikoak eta Diseinuan (LH I) graduatutako ikasleak ain tzat hartuta.

(2) LHko Goi Mailako Heziketa Zikloetan eta Arte Plastikoak eta Diseinuan (LH II) eta Arte Aplikatuetan eta Arte Lanbideetan graduatutako ikasleak ain tzat hartuta.


29

06. Hezkuntza

Goi Mailako Teknikaria/Teknikari Espezialista (2) Uniber tsitateko diplomatua, arkitekto teknikoa eta ingeniari teknikoa Uniber tsitateko lizen tziatua, arkitektoa eta ingeniaria



Diferen tzia


Diferen tzia


11,6 16,2 −4,6 9,8 17,5 −7,7 11,5 17,0 −5,5

19,3 19,4 −0,1 12,0 27,4 −15,4 11,0 16,5 −5,5

24,3 31,0 −6,7 12,8 23,1 −10,3 12,9 19,8 −6,9

6,0 7,9 −1,9 6,0 15,2 −9,2 3,4 6,2 −2,8

11,7 18,8 −7,1 6,9 12,1 −5,2 6,8 10,9 −4,1

17,7 26,9 −9,2 11,7 18,4 −6,7 11,0 12,9 −1,9

17,8 23,2 −5,4 19,7 31,9 −12,2 18,2 31,1 −12,9

11,5 14,1 −2,6 8,2 18,7 −10,5 5,2 7,5 −2,3

17,0 20,7 −3,7 12,9 22,0 −9,1 15,4 22,8 −7,4

13,3 17,7 −4,4 12,1 19,3 −7,2 13,4 19,4 −6,0

9,2 11,6 −2,4 11,6 22,4 −10,8 7,8 11,3 −3,5

17,9 23,3 −5,4 10,5 22,3 −11,8 12,4 22,1 −9,7

15,6 17,8 −2,2 12,2 21,4 −9,2 24,6 33,0 −8,4

10,5 15,6 −5,1 9,9 19,6 −9,7 10,4 16,6 −6,2

23,6 24,8 −1,2 11,1 25,7 −14,6 19,1 28,0 −8,9

36,0 31,6 4,4 16,3 27,0 −10,7 20,5 32,3 −11,8

15,1 17,1 −2,0 13,4 20,3 −6,9 10,1 11,8 −1,7

6,6 12,2 −5,6 5,3 15,8 −10,5 0,4 1,7 −1,3

8,0 15,6 −7,6 8,3 22,2 −13,9 0,7 4,0 −3,3

15,3 19,0 −3,7 11,9 21,0 −9,1 14,9 22,0 −7,1

20,7 12,6 – 4,4 6,0 – 5,6 10,3 –

30


baino (%15,3 eta %19,0, hurrenez hurren). Orain-goan ere, Euskal Autonomia Erkidegoko gizonen tasa gordina handiagoa da emakumeena baino: %36,0 eta %31,6, hurrenez hurren. Gainerako autonomia-erkidegoei erreparatuta ikusten da gi-zonek ateratako alde hori salbuespena dela, ia autonomia-erkidego guztietan handiagoak baitira emakumeen tasa gordinak gizonenak baino. Ia guztietan, diogu, Aragoin parekoak baitira bi ge-neroen tasa gordinak (%19,3 gizonen artean eta %19,4 emakumeen artean).

— Uniber tsitateko diplomatua, arkitekto teknikoa eta

ingeniari teknikoa: Espainian, graduatutako gizo-nen tasa gordina (%11,9) 9,1 puntu txikiagoa da graduatutako emakumeena baino (%21,0). Eus-kal Autonomia Erkidegoan emakumeen tasa (%27,0) 10,7 puntu handiagoa da gizonena baino (%16,3). Autonomia-erkidego guztietan, gizonen graduatu tasa gordinak nabarmen txikiagoak dira emakumeenak baino. Emakumeen aldeko diferen tziarik handienak Aragoin (15,4 puntu), Na-farroan (14,6 puntu), Melillan (13,9 puntu) eta Gaztela eta Leonen (12,2 puntu) ageri dira.

— Uniber tsitateko lizen tziatu, arkitekto eta ingeniaria: goi-mailako uniber tsitate-irakaskun tza horietan ere emakume graduatuen tasa gordinak handia-goak dira gizonenak baino, aztertutako autono-mia-erkidego guztietan. Estatuan, oro har, emaku-meek 7,1 puntuko aldea atera tzen diete gizonei (emakumeen %22,0 eta gizonen %14,9 gradua-

uniber tsitateko diplomatu, eta arkitekto eta ingeniari tekniko (%21,5); eta uniber tsitateko lizen tziatu, arki-tekto eta ingeniari (%26,3). DBHri dagokionez, Astu-riasko Prin tzerria du aurretik (%85,1); uniber tsitateko diplomatu eta arkitekto tekniko eta ingeniari tek-nikoetan Gaztela eta Leon du aurretik (%25,6); eta uniber tsitateko lizen tziatu, arkitekto eta ingeniarietan Madrilgo Erkidegoa du aurretik (%28,8).

Ezagutu di tzagun 2004-2005 ikasturtean ikasketa edo titulazio bakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gordinak, generoaren arabera banatuta (ikus 14. tau-la). Irakaskun tza edo titulazio guztietan emakumeen tasa gordinak nabarmen handiagoak dira gizonenak baino. Hala gerta tzen da estatuan, oro har, eta ia au-tonomia-erkidego guztietan. Salbuespen gu txi daude, eta salbuespen horien artean Euskal Autonomia Erki-degoa nabarmen tzen da. Zeha tzago esanda:

— DBH: Espainian, emakumeen tasa (%77,5) 13,8 puntu handiagoa da gizonena baino (%63,7). Eus-kal Autonomia Erkidegoan emakumeen aldeko diferen tzia 8,8 puntukoa da (%88,0 emakumeen artean eta %79,2 gizonen artean). Aipa tzekoa da, Euskal Autonomia Erkidegoarekin batera, honako erkidego hauetan ageri direla emakumeen aldeko diferen tziarik txikienak: Melillan (7,0 puntu), Astu-riasko Prin tzerrian (8,4 puntu), Nafarroan (8,5 pun-tu) eta Madrilgo Erkidegoan (8,8 puntu). Aldiz, diferen tziarik handienak Extremaduran (%19,8 puntu), Gaztela-Man txan (19,3 puntu), Gaztela eta Leonen (17,9 puntu) eta Galizian (17,1 puntu) age-ri dira, emakumeen alde beti ere.

— Ba txilergoa/UBI: 2004-2005 ikasturtean esta-tuan graduatu ziren emakumeen tasa gordina %52,5ekoa da, gizonen tasa gordina (%36,7) baino 15,8 puntu handiagoa. Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, aldea zer txobait handiagoa da: 17,1 puntukoa (%73,0 emakumeen artean eta %55,9 gizonen artean). Emakumeen tasa gordinaren aldeko diferen tziarik handienak auto-nomia-erkidego hauetan ageri dira: Gaztela eta Leonen (20,4 puntu), Melillan (20,4 puntu) eta Galizian (20,1 puntu).

— Teknikaria/Teknikari Lagun tzailea: Espainian gi-zonen tasa gordina (%15,0) ia emakumeenari (%17,8) hurbil tzen zaio, baina hala ere badago 2,8 puntuko aldea. Euskal Autonomia Erkide-goan, ordea, gizonen tasa gordina 6,3 puntu handiagoa da emakumeena baino: %23,1 eta %16,8 hurrenez hurren8. Halaxe gerta tzen da beste autonomia-erkidego ba tzuetan ere: As-turiasko Prin tzerrian (%20,3 gizonengan eta %15,9 emakumeengan) eta Nafarroan (%21,9 gizonen artean eta %18,9 emakumeen artean). Aldiz, Gaztela eta Leonen, Gaztela-Man txan eta Galizian ez dago ia alderik genero bateko eta besteko graduatuen tasa gordinen artean. Gai-nerako autonomia-erkidegoetan, emakumeen tasa gordinak handiagoak dira gizonenak baino, alde handiagoarekin edo txikiagoarekin.

— Goi Mailako Teknikaria/Teknikari Espezialista: Es-painiar estatuan, oro har, graduatutako gizonen tasa gordina 3,7 puntu txikiagoa da emakumeena

9 Aztertutako sei ikasketa edo titulazioetan, kasu bakar batean da Euskal Autonomia Erkidegoko ikasleen tasa gordina Espainiakoa baino txikiagoa, hain zuzen ere, Teknikari edo Teknikari Lagun tzaile gisa graduatutako emakumeen ehune-koan: %16,8 eta %17,8, hurrenez hurren.

31

06. Hezkuntza

Generoari dagokionez, gizonen tasak nabarmen handiagoak dira emakumeenak baino, aztertutako autonomia-erkidego guztietan. Estatuan, oro har, gizonen tasa 9,2 puntu handiagoa da emakumeena baino: 16,2 eta 7,0 graduatu, hurrenez hurren, zien-tzia eta teknologiaren alorreko goi-mailako hezkun-tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko edo emakumeko. Euskal Autonomia Erkidegoan, gizo-nen tasa 35,0koa da milako, eta emakumeena 14,2koa. Bien arteko aldea (milako 20,8) generoen arteko diferen tzia absoluturik handiena da. Genero bakoi tzari erreparatuz, aipa tzekoa da:

— Gizonen artean, Euskal Autonomia Erkidegoko zien tzia eta teknologian graduatutakoen tasa es-tatuko handiena da (35,0 graduatu zien tzia eta teknologiaren alorreko goi-hezkun tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko), Espainiako tasa (milako 16,2) halako bi, milako 18,8ko aldea baitago bien artean. Hurrena Gaztela eta Leon (milako 23,6), Asturiasko Prin tzerria (milako 22,9), Nafarroa (milako 20,5) eta Kantabria (mi-lako 19,5) ageri dira.

— Emakumeen artean ere Euskal Autonomia Erki-degoko tasa da estatuko handiena (14,2 gra-duatu zien tzia eta teknologiaren alorreko goi-hezkun tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko), Espainiako tasa (milako 7,0) ha-lako bi. Gizonengan gerta tzen den bezala, a tzerago ditu Gaztela eta Leongo zien tzia eta te-knologian graduatutako emakumeen tasak (mi-lako 11,3), Asturiasko Prin tzerrikoak (milako 10,0), Nafarroakoak (milako 9,9) eta Kan-tabriakoak (milako 9,1).

tuta daude). Euskal Autonomia Erkidegoan, be-rriz, 11,8 puntuko aldea dago (emakumeen %32,3 eta gizonen %20,5 graduatuta daude). Hain zu-zen ere, generoen arteko alde handienak Euskal Autonomia Erkidegoan eta Gaztela eta Leonen ageri dira (12,9 puntuko aldea: emakumeen %31,1 eta gizonen %18,2 graduatuta daude). Baina autonomia-erkidego ba tzuetan diferen tzia txikiak daude eta generoen arteko oreka handia-goa ageri da uniber tsitateko lizen tziatu eta arkite-ktoen artean: 1,3 puntu Ceutan, 1,7 puntu Errioxan eta 1,9 puntu Kantabrian.

Bosgarren atala, 2004-2005 ikasturteko emai tza akademikoen azterketa helburu duena, zien tzia eta teknologiaren alorrean graduatutakoen tasak aipa-tuz amaituko dugu (zien tzia eta teknologiaren alo-rreko goi-mailako hezkun tzan graduatutakoen ko-purua 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanleko). Hurrengo taulan —15. taula— ikusten dugu Espai-niako tasa, bi sexuak ain tzat hartuta, txikiagoa dela Euskal Autonomia Erkidegoko tasa baino, 13,2 gra-duatu gu txiago baitaude mila per tsonako: 11,7 eta 24,9 graduatu, hurrenez hurren, zien tzia eta tekno-logiaren alorreko goi-mailako hezkun tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanleko. Hain zuzen ere, Euskal Autonomia Erkidegoa da zien tzia eta tekno-logiaren alorrean graduatutako gazteen tasarik han-diena duen autonomia-erkidegoa. A tzetik ageri dira, tasa nabarmen txikiagoekin, Gaztela eta Leon (mi-lako 17,6), Asturiasko Prin tzerria (milako 16,6), Na-farroa (milako 15,4), Aragoi (milako 13,6) eta Madril-go Erkidegoa (milako 13,6). Tasa txikienak Melillan (milako 0,8), Ceutan (milako 1,8), Balear Uharteetan (milako 2,9), Kanarietan (milako 6,1) eta Gaztela-Man txan (milako 6,5) ageri dira.

6. grafikoa. Unibertsitateko lizentziaturetan, artkitekturan edo ingeniaritzan graduatutako biztanleen tasa gordina 2004-2005 ikasturtean, sexuaren arabera

32


7. grafikoa. Zientzia eta Teknologian graduatutakoen tasa 2004-2005 ikasturtean, 20 eta 29 urte bitarteko

1.000 biztanleko, sexuaren arabera

15. taula. Zien tzia eta teknologian graduatutako biztanleen tasa 2004-2005 ikasturtean (zien tzia eta teknologiaren alorreko goi-mailako graduatuen kopurua (*) 20 eta 29 urte

bitarteko 1.000 biztanleko)

Bi sexuak Gizonak EmakumeakDiferen tzia


Andaluzia 8,5 12,0 4,8 7,2

Aragoi 13,6 18,2 8,7 9,5



Kanariak 6,1 8,5 3,7 4,8

Kantabria 14,4 19,5 9,1 10,4

Gaztela eta Leon 17,6 23,6 11,3 12,3

Gaztela-Man txa 6,5 9,4 3,4 6,0

Katalunia 12,4 17,4 7,1 10,3


Extremadura 7,8 10,5 5,0 5,5

Galizia 12,8 16,5 9,0 7,5





Errioxa 9,8 13,5 5,8 7,7

Ceutako Hiria 1,8 3,0 0,5 2,5


Espainia 11,7 16,2 7,0 9,2

Diferen tzia EAE – Espainia 13,2 18,8 7,2 –

(*) Goi Mailako Heziketa Zikloetan eta uniber tsitate-irakaskun tzan zien tzia eta teknologiaren alorreko ikasketa hauek hartu dira ain tzat: bizi tzaren zien tziak,

fisika-zien tziak, matematika eta estatistika, informatika eta ingeniari tza eta arkitektura.


33

6. Ondorioak— Espainian, oro har, hirugarren graduko titulua

duten gazteen batez bestekoa %15,4koa da. 15 eta 29 urte bitarteko gazte ‘ikasienak’ Madrilgo Erkidegokoak (%21,5), Euskal Autonomia Erki-degokoak (%21,4) eta Nafarroakoak (%20,1) dira, 2001eko Biztanleriaren Zen tsuaren arabe-ra. Geografiari erreparatuz, penin tsulako erdi-hegoaldean eta penin tsulatik kanpo dauden au-tonomia-erkidegoetan (Ceutan, Melillan, Kanarietan eta Balear Uharteetan) bizi diren gaz-teen ikasketa-maila eskasagoa da. Aldiz, ipar-erdialdean eta ekialdean bizi diren gazteak dira maila handieneko prestakun tza dutenak.

— Denbora-bilakaera aztertuz ikusten da, 1991ko eta 2001eko Biztanleriaren Zen tsuak alderatuta, autonomia-erkidego guztietan 15 eta 29 urte bi-tarteko gazteen artean gora egin zuela hiruga-rren graduko tituludunen ehunekoak. Datu ho-rrek argi eta garbi adierazten du gazteriaren hezkun tza eta prestakun tza kualifikazioaren pro-zesu soziokulturalak aurrera egin duela. Prozesu sozial horretan, ordea, emakumeen protagonis-moa handiagoa da. Izan ere, ikasketa-mailaren araberako 15 eta 29 urte bitarteko gizonen ba-naketak adierazten du haien prestakun tza eska-sagoa dela adin bereko emakumeena baino, autonomia-erkidego guztietan, 2001eko Biztan-leriaren Zen tsuko datuen arabera. Zeha tzago

1. irudia. Gazteriaren hezkuntza eta prestakuntza kualifikazioaren prozesu soziala bultzatu duten hainbat faktore

34


esanda, hirugarren graduko tituluak dituzten 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen ehunekoa na-barmen handiagoa da adin bereko gizonen ehu-nekoa baino. Ziur asko, emakume gazteek lan-merkatuan sar tzeko izan dituzten zailtasunen ondorioa da alde hori. Baldin tza negatibo horiek direla-eta, ahalegin handiagoak egin dituzte hezkun tza eta prestakun tza eskura tzeko, i txaropen honekin: ikasketa maila eta titulazioa zenbat eta handiagoa izan, orduan eta aukera gehiago izango dituztela lanean hasteko eta lan-merkatuan negozia tzeko botere soziala hobe-tzeko. Espainiar estatuan, oro har, hirugarren graduko ikasketak egin dituzten emakume gaz-teen ehunekoa (%18,9) gradu bereko tituluak dituzten gizonen ehunekoa (%12,0) baino 6,9 puntu handiagoa da. Autonomia-erkidegoetan, emakumeen aldeko diferen tziarik handienak Na-farroan (10,7 puntu), Euskal Autonomia Erkide-goan (10,5 puntu), Errioxan (9,8 puntu), Aragoin (9,3 puntu) eta Gaztela eta Leonen (9,3 puntu) ageri dira. Geografiari erreparatuz, penin tsulako ipar-erdialdeko eta ekialdeko autonomia-erkide-goetan handiagoa da emakumeek gizonei ikas-keta-mailan atera tzen dieten aldea.

— 16 urtetik 22 urtera bitartean, oro har, eskola tze-tasa garbiek behera egiten dute pixkanaka auto-nomia-erkidego guztietan. Hala ere, alde handiak daude, ehunekoen beherakada nabarmenagoa baita autonomia-erkidego ba tzuetan, eta arina-goa beste ba tzuetan. Zehazki, Euskal Autonomia Erkidegoko gazteak dira 16, 18 eta 20 urterekin eskola tze-tasarik handiena dutenak; 22 urtere-kin, berriz, aurretik ageri dira bai Gaztela eta

2. irudia. Derrigorrezko hezkuntza-aldiaren osteko ikasketetan eskolatutako biztanleriaren feminizazioari mesede egiten dioten balizko baldintzak

35

06. Hezkuntza

eta ar txipelagoetan ageri dira ikasketak goiz u tzi dituzten 18 eta 24 urte bitarteko gazteen propor-tziorik handienak: Ceuta eta Melillan (%45,7), Mur tziako Eskualdean (%39,1), Gaztela-Man-txan (%37,9), Andaluzian (%36,8), Extremaduran (%35,5), Balear Uharteetan (%34,9) eta Kanarie-tan (%34,8).

— 2006ko datuen arabera, ikasketak goiz u tzi di-tuzten emakumeen ehunekoa txikiagoa da gizo-nena baino, ia autonomia-erkidego guztietan. Dena dela, gizonen joera hori (ikasteari goiz uz-teko joera, alegia) ez da hain nabarmena hiru autonomia-erkidego hauetan: Nafarroan (1,4 puntuko aldea emakumeen eta gizonen artean), Madrilgo Erkidegoan (4,6 puntu) eta Errioxan (4,9 puntu). Euskal Autonomia Erkidegoan ikas-ketak goiz u tzi dituzten gizonen ehunekoa 11,7 puntu handiagoa da emakumeena baino.

— 18 eta 24 urte bitarteko emakumeen artean, Eus-kal Autonomia Erkidegoko gazteak dira ikasteari gu txien u tzi diotenak (%8,4) eta haien ondoren Nafarroakoak ageri dira (%11,2). Gizonen artean, berriz, ordena alderan tzizkoa da: Nafarroan ageri da ehunekorik txikiena (%12,6) eta Euskal Auto-nomia Erkidegoan bigarrena (%20,1). Aldiz, penin tsulako erdi-mendebaldeko eta hegoaldeko autonomia-erkidegoetan eta penin tsulatik kanpo ageri dira ikasketak goiz u tzi dituzten 18 eta 24 urte bitarteko gazteen propor tziorik handienak, bai gizonengan, bai emakumeengan.

— Biztanle gazteen ikasketa-mailari dagokionez, 2006ko datuetan ikusten da gu txienez Bigarren

— Sexu aldagaiari erreparatuz gero, 15 urteko nes-ken propor tzio handiagoa dago matrikulatuta haien adinari dagokion maila teorikoan (DBHko 4. mailan). Datu horrek adierazten digu derrigo-rrezko hezkun tza-aldian neskek arrakasta han-diagoz egiten dutela aurrera adin bereko mutilek baino. Espainian emakumeen aldeko diferen tzia 12,6 puntukoa da eta Euskal Autonomia Erkide-goan, berriz, 13,6 puntukoa. Diferen tziarik han-dienak Galizian (15,9 puntu emakumeen alde), Kanarietan (15,3 puntu) eta Extremaduran (14,6 puntu) ageri dira.

— 15 urteko nerabeen artean, egokitasun-tasarik handienak Euskal Autonomia Erkidegoan daude, bai emakumeen artean, bai gizonen artean (%78,0 eta %64,4, hurrenez hurren). A tzetik daudenen artean, nabarmen tzekoak dira Katalu-nia (emakumeen %74,3 eta gizonen %63,0) eta Nafarroa (emakumeen %73,3 eta gizonen %60,3).

— 2001etik 2006ra bitartean behera egin du ikas-ketei goiz u tzi dieten gazteen propor tzioak (Biga-rren Hezkun tzako bigarren etapa amaitu ez eta Biztanleria Aktiboaren Inkesta egin aurreko lau asteetan inolako ikasketetan edo prestakun tzan jardun ez diren 18 eta 24 urte bitarteko biztan-leen ehunekoak). 2006ko datuen arabera, Es-painiako 18 eta 24 urte bitarteko biztanleen %29,9k goiz u tzi dituzte ikasketak. Ehunekorik txikienak dituzten autonomia-erkidegoak Nafa-rroa (%12,0) eta Euskal Autonomia Erkidegoa (%14,3) dira. Aldiz, penin tsulako erdi-mendebal-deko eta hegoaldeko autonomia-erkidegoetan

Leongo bai Madrilgo Erkidegoko gazteak, baina aldea oso txikia da.

— Gainera, eskola tze-tasa garbietan adina eta sexua zuzen-zuzen erlazionatuta ageri dira: adi-nak gora egiten duen heinean gizonen eta emakumeen eskola tze-tasen arteko diferen tzia handiagoa da, emakumeen alde beti ere. Hau da, derrigorrezko hezkun tza-aldiaren ostean argi eta garbi ikusten da eskolatutako populazioaren feminizazio-prozesua. 2005-2006 ikasturtean, 16 urteko nesken eskola tze-tasa nabarmen han-diagoa da mutilena baino, bai estatuan oro har (%90,9 eta %85,1 hurrenez hurren), bai autono-mia-erkidego gehienetan (Euskal Autonomia Er-kidegoan gizonen eta emakumeen tasak berdi-nak dira). Eta 22 urterekin, emakumeen tasak nabarmen altuagoak dira gizonenak baino, auto-nomia-erkidego guztietan: emakumeen aldeko diferen tzia handienak Gaztela eta Leonen (14,7 puntu), Melillan (11,0 puntu), Galizian (10,8 pun-tu) eta Aragoin (9,7 puntu) ageri dira.

— 2005-2006 ikasturtean, 15 urteko gazteen ego-kitasun-tasa %57,7koa da Espainian (bi sexuak ain tzat hartuta). Euskal Autonomia Erkidegoko egokitasun-tasa (%71,1) estatuko handiena da, eta hurrena ageri dira Katalunia (%68,5), Nafa-rroa (%66,6) eta Asturiasko Prin tzerria (%62,4). Labur esanda, penin tsulako iparraldean bizi di-ren 15 urteko ikasle gehienak daude matrikulatu-ta haien adinari dagokion maila teorikoan (DBHko 4. mailan).

36


— 2004-2005 ikasturtean, salbuespen gu txi ba tzuk izan ezik, irakaskun tza edo titulazio bakoi tzean graduatutako emakumeen tasa gordinak han-diagoak dira gizonenak baino, irakaskun tza edo titulazio guztietan, bai estatuan oro har, bai auto-nomia-erkidego gehienetan. Euskal Autonomia Erkidegoan bi ikasketa edo titulaziotan dago sal-buespena: Teknikari/Teknikari Lagun tzaileen ar-tean eta Goi Mailako Teknikari/Teknikari Es-pezialisten artean.

— Zien tzia eta teknologian graduatutakoei errepa-ratuz, Euskal Autonomia Erkidegoa da 2004-2005 ikasturtean tasarik handiena lortu duen autonomia-erkidegoa: 24,9 graduatu zien tzia eta teknologiako goi-mailako hezkun tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanleko. Espainiako tasa (11,7) txikiagoa da Euskal Autonomia Erkide-goko tasa baino, milako 13,2 graduatu gu txiago baitaude. A tzetik ageri dira, tasa nabarmen txikiagoekin, Gaztela eta Leon (milako 17,6), As-turiasko Prin tzerria (milako 16,6), Nafarroa (mi-lako 15,4), Aragoi (milako 13,6) eta Madrilgo Er-kidegoa (milako 13,6). Beraz, gune geografikoen arteko desberdintasuna oso nabarmena da, eta kapitulu honetan aztertutako beste hezkun tza-adierazleetan an tzemandako joera berbera errepika tzen da: penin tsulako iparraldeko, er-dialdeko eta ekialdeko autonomia-erkidegoetan bizi diren 20 eta 29 urte bitarteko gazteen propor tzio handiagoa dago graduatuta zien tzia eta teknologiaren alorreko goi-hezkun tzan.

— Zien tzia eta teknologian graduatutako gizonen tasak nabarmen handiagoak dira emakumeenak

20 eta 24 urte bitarteko gizonak (%84,2) baino ez dira ageri Euskal Autonomia Erkidegokoen aurretik, eta emakumeen artean alderan tzizkoa da ordena (Euskal Autonomia Erkidegoko emakumeen %87,3k eta Nafarroakoen %81,4k gainditu dute Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa, gu txienez).

— 2004-2005 ikasturtean ikasketa edo titulazio bakoi tzean graduatutako biztanleen tasa gordi-nari dagokionez, Euskal Autonomia Erkidegoko ikasleek (gizonek nahiz emakumeek) tasa gordin handienetakoak lortu dituzte ain tzat hartutako sei ikasketa-mailetako bakoi tzean. Gainerako autonomia-erkidegoekin alderatuta, Euskal Au-tonomia Erkidegoko ikasleek (bai gizonek, bai emakumeek) lortu dituzte tasa gordinik han-dienak ikasketa eta titulazio hauetan: Ba txilergoa/UBI (%64,2) eta Goi Mailako Teknikaria/Teknika-ri Espezialista (%33,9). Euskal Autonomia Erki-degoa bigarren lekuan ageri da, ikasketa edo ti-tulazio hauetan graduatutako biztanleen tasa gordinari erreparatuta: DBH; uniber tsitateko di-plomatua, arkitekto teknikoa eta ingeniari tek-nikoa; eta uniber tsitateko lizen tziatu, arkitekto eta ingeniaria (%83,5, %21,5 eta %26,3 hurre-nez hurren). Geografiari erreparatuz, ikusten dugu irakaskun tza edo titulazio bakoi tzean gra-duatutako biztanleen tasa gordinak handiagoak direla penin tsulako iparraldeko, ipar-mendebal-deko eta erdialdeko autonomia-erkidegoetan; batez ere, Euskal Autonomia Erkidegoan, Astu-riasko Prin tzerrian, Gaztela eta Leonen, Nafa-rroan, Galizian eta Madrilgo Erkidegoan.

Hezkun tzaren bigarren etapa gaindituta duten 20 eta 24 urte bitarteko gazteen ehunekoan desberdintasun nabarmenak ageri direla espai-niar estatuko autonomia-erkidegoetan: iparral-deko, ipar-ekialdeko eta erdialdeko (Madril) au-tonomia-erkidegoetan bizi diren 20 eta 24 urte bitarteko gizon-emakumeek ikasketa-maila al-tuagoa dute, Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa, gu txienez, amaitu duten gazteen ehune-koak handiagoak baitira autonomia-erkidego horietan. Bi sexuetako gazteak ain tzat hartuta, estatuan oro har %61,6k lortu du maila hori. Na-farroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan ehu-neko handiagoak ageri dira: %82,9 eta %81,2, hurrenez hurren.

— Ia autonomia-erkidego guztietan, gu txienez Bi-garren Hezkun tzako bigarren etapa gainditu du-ten 20 eta 24 urte bitarteko emakumeen ehune-koa handiagoa da gizonena baino: Espainian 14,4 puntuko aldea atera diete emakumeek gi-zonei 2006an, eta Euskal Autonomia Erkide-goan, berriz, 12,0 puntuko aldea. Emakumeen aldeko diferen tzia handienak Galizian (24,3 pun-tu), Gaztela-Man txan (21,2 puntu), Balear Uhar-teetan (18,9 puntu) eta Extremaduran (18,4 pun-tu) ageri dira.

— Autonomia-erkidegoetako datuei erreparatuz, Ceutan eta Melillan bizi diren gazteen ehunekoak dira txikienak: 20 eta 24 urte bitarteko emaku-meen %39,9k eta gizonen %39,7k gainditu dute Bigarren Hezkun tzako bigarren etapa, gu txienez. Beste muturrean Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako gazteak ageri dira: Nafarroako

37

06. Hezkuntza

kuzioa eta abar), baina lanpostu hori desager-tzen ari da, eta saltoki handi eta ertainek bete-tzen dute denda txikien lekua. Saltoki handi eta ertainetan lehen batek egiten zuen lan haren ba-naketa egiten da eta IKTak erabil tzen dituzte; horren ondorioz, lehen integratuta zeuden zere-gin horiek banatu egiten dituzte zenbait lanpostu espezializatutan: zuzendari tza-eginkizunak, egin-kizun teknikoak eta antolaketa, edo exekuzio hu- tsa (zuzendaria eta erabakiak har tzeko lanpos-tua, horni tzaileekiko harremanak eta erosketak darama tzana, sal tzailea, ku txazaina, produktu eta salgaiak berriz jar tzeko ardura duena eta abar). Gainera, ekonomia hirugarren sektorera bidera tzeko prozesuan kualifikazio txikiko lan-postuak askoz gehiago ugaritu dira kualifikazio handikoak baino. Eta dinamika horrek nolabaite-ko polarizazioa gerta tzea eragiten du: batetik, zerbi tzu ‘a tzeratuak’ (kualifikaziorik gabeko edo kualifikazio gu txiko lana oinarri dutenak) daude, eta, bestetik, zerbi tzu ‘aurreratuak’ (lan kualifika-tua eta IKTen erabilera oinarri dutenak). Laburbil-duz, azken hamarkadan lanpostu kualifikatuak (informatikariak, ingeniariak, merkatari tza- eta marketing-teknikariak, kudeaketa- eta antolake-ta-teknikariak, aholkulari tza-teknikariak) bete-tzeko eskain tzak asko handitu badira ere, askoz gehiago handitu dira kualifikazio eskaseko lan-eskain tzak (zerbi tzariak, sukaldariak, dendetako ku txazainak, atezainak, segurtasun-zaindariak, sal tzaileak, e txeko langileak, banaketak egiteko txofer eta mezulariak, peoiak eta abar). Eta ha-siera batean, behin tzat, kualifikazio eskaseko

edo titulazio horietan, eta ezkutuko bereizketa soziokulturala gerta tzen da neurri batean.

— Kapitulu hau amai tzeko, hezkun tza-kualifikazio handiko gazteen lanera tzeari buruzko hausnar-keta egingo dugu. Oro har, pen tsatu ohi da es-parru ekonomikoko aldaketa teknologikoen on-dorioz, eta globalizazio-prozesuak aurrera egitearen ondorioz ere bai, kualifikazio handiko lanpostuen eskariak asko egiten duela gora. Bai-na prozesu produktibo eta ekonomikoetan berrikun tza teknologikoak (Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologia berriak, batez ere) erabil tzearen ondorioz lanpostu kualifikatuak sor tzen badira ere, kualifikazio txikiko enplegua ere sor tzen da. Izan ere, kualifikazio eskaseko lanpostuen gorakada handiagoa izan da kuali-fikazio handiko lanpostuena baino: Informa-zioaren eta Komunikazioaren Teknologien erabil-penak orain arte erdi-mailakoak ziren lanpostuen sinplifikazioa eta kualifikazio gal tzea eragin du, eta lanpostu horiek bete tzeko kualifikazio eska-sagoa behar da. Hala gerta tzen ari da, esate ba-terako, industriako lanpostu ba tzuetan: gailu au-tomatiko edo robotizatu batek egindako lana beha tzea da egungo langile ba tzuen zeregin bakarra. Ekoizpen-bitartekoen kon tzentrazio ka-pitalistaren ondorioz gerta tzen ari dena ere ikusi behar da. Hori da, adibidez, dendetan gerta tzen ari dena. Lehen, dendari txikia zegoen, bere lan-postuan hainbat zereginen ardura zuena (horni-tzaileei erostea, bezeroei sal tzea eta kobra tzea, kudeaketa, kontabilitatea, zuzendari tza eta exe-

baino, aztertutako autonomia-erkidego guztie-tan. Estatuan, oro har, gizonen tasa handiagoa da emakumeena baino (milako 9,2 handiagoa): 16,2 eta 7,0 graduatu, hurrenez hurren, zien tzia eta teknologiako goi-mailako hezkun tzan, 20 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko edo emakume-ko. Euskal Autonomia Erkidegoan ageri da ge-neroen arteko alde absoluturik handiena (milako 20,8): gizonen tasa milako 35,0koa da eta emakumeena, milako 14,2koa. Euskal Autono-mia Erkidegoko tasa da handiena, bai gizonei, bai emakumeei dagokienez.

— Labur esanda, aurreko hezkun tza-adierazleetan emakume gazteen propor tzioa adin bereko gizo-nena baino nabarmen handiagoa bazen ere, zien tzia eta teknologiako graduatuetan kon-trakoa gerta tzen da: gizonen tasak handiagoak dira emakumeenak baino. Zergatik gerta tzen da salbuespen hori, derrigorrezko hezkun tza-aldiaren osteko ikasketa eta titulazioetan femini-zazio-joera orokorra nabari bada? Ziur asko, ja-rraibide kultural androzentriko baten ondorioa da: emakumeei eslei tzea sozialki femenino tzat har tzen diren alorretako goi-hezkun tza eta, gizo-nei, berriz, maskulino tzat har tzen diren alorre-takoa. Hau da, gizartean nagusi den pen -tsamoldean oraindik ere gailen tzen den irudikapenak genero maskulinoarekin identifika-tzen ditu zien tzia eta teknologiaren alorreko irakaskun tza eta titulazio gehienak10. Horren on-dorioz, emakumeak ez dira sar tzen irakaskun tza

10 Bizi tzaren zien tziak, fisika-zien tziak, matematika eta estatistika, informatika eta ingeniari tza, eta arkitektura.

38


posturako beharrezkoa den kualifikazioaren artean.

b) Irmo bul tzatu neska nerabeak eta gazteak hezkun tza-ibilbide tekniko eta industrialetan sar tzea, ikasketa horietan gizonak nagusi bai-tira. Helburua da generoen arteko desberdin-tasunak murriztea eta emakumeak lan-merkatuan enplegua errazago aurki tzeko aukera eta soldata hobea duen kualifikazioa eskura dezaten gai tzea. Izan ere, Egailan so-zietate publikoak LHko ikasleei egindako inkestak dioenez, 2006ko LHko promozioko emakume okupatuen %84,0k zerbi tzuen sek-torean egiten du lan; aldiz, gizonen %41,0k dihardu zerbi tzuetan. Industrian, ordea, ikas-ketak amaitu zituzten mutilen %42,0k aurkitu du enplegua, eta nesken %12,0k. Lanean hasteko aukera gehien ematen duten es-pezialitateetan (ibilgailuen manten tze-lanak, ekoizpenerako manten tze-zerbi tzuak, elektri-zitatea eta elektronika, fabrikazio mekanikoa, eta egurra eta al tzariak) emakumeen presen-tzia %7,0 ingurukoa da. Aldiz, emakumeen presen tzia oso handia da beste arlo ba-tzuetan: irudi per tsonala, zerbi tzu soziokultu-ralak eta ehungin tza eta jan tzigin tza.

c) Lanpostuen berrantolaketa sustatu, batez ere kualifikazio eskaseko lanpostuena, erakunde publiko nahiz pribatuetan, langileek bete be-harreko zereginak aberasteko. Berrantolake-tak frustrazio eta a tsekabe per tsonalak mu-

tze ausarta ezinbestekoa dela deri tzogu. Honako hiru lerro hauetan esku hartu beharko luke:

a) Heziketa-zikloak sustatu, eta hasiera batean uniber tsitate-ikasketak egiteko asmoa duten nerabe eta gazteak lan-merkatuan enplegua lor tzeko baliagarriagoak izango zaizkien lanbi-de-heziketako ikasketetara bideratu. Ildo horri jarraiki, Enplegu eta Gizarte Gaietarako Saila-ren mendeko Egailan sozietate publikoak aur-keztu ditu, jada, 2006an Lanbide Heziketako ikasketak amaitu dituzten ikasleei egindako inkestaren emai tzak. EAE guztiko 144 ikaste-txe publiko nahiz hi tzartutako 6.162 ikasleri egin zi tzaien inkesta, lanean txerta tzeko pro-zesuari buruzko informazioa lor tzeko11. Emai-tzei erreparatuz, aipa tzekoa da prestakun tza amaitu bezain laster %57,0k bazuela lanpos-tua, %30,0 lanik gabe zegoela eta %13,0 ikasketa aurreratuagoak egiten ari zela. Gai-nera, ikasketak amaitu eta bedera tzi hilabete-ra, elkarrizketatutako 100 ikasletik 68k bazu-ten enplegua (lan bila zebil tzan guztien %86,0k, ikasle ba tzuek ikasten jarrai tzea era-baki bai tzuten). Inkesta bete duten ikasleen %79,0k lortu du adituek enplegu adierazga-

rria deri tzotena (6 hilabeteko iraupena eta as-tean 20 ordutik gorako lanaldia, gu txienez). Ikasitako espezialitatearekin zerikusia duten lanpostuetan dihardute gehienek. Gizonen %63,0k eta emakumeen %60,0k du enplegu

bideratua deri tzotena; hau da, lotura zuzena dago egindako ikasketen eta lortutako lan-

lanpostu horiek derrigorrezko hezkun tza gaindi-tu ez dutenen tzat dira.

— Lanpostu kualifikatuen eskaerari dagokionez, gorakada handia nabari da derrigorrezko hezkun-tza baino prestakun tza-maila altuagoz lan-merkatuan sar tzen diren gazteen kopuruan, le-hen aztertutako adierazleek dioten bezala. Enplegu-eskain tzari erreparatuz, gorakada erla-tibo handia izan dute lanpostu teknikoek eta goi-mailakoek (kualifikazio handiko lanpostuek, ale-gia). Hala ere, kopuru absolututan, enplegu kualifikatuak eska tzen dituzten per tsonen ko-purua (batez ere, gazteak) dezente handiagoa izan da lan-merkatuan sortutako enplegu kuali-fikatuen eskain tza baino. Alde horren ondorioz, erdi-mailako tituluak eta uniber tsitate-tituluak di-tuzten gazte askok kualifikazio txikiagoa eska-tzen duten lanetan dihardu. Horrenbestez, gazte horien hezkun tzan inbertitutako baliabideak alfe-rrik gal tzen dira; galera sozioekonomiko i tzela da, hezkun tza-sisteman eskuratutako gaita-sunak eta ikasketak gu txiegi erabil tzen baitira. Halaber, lortutako hezkun tza-kualifikazio altua eta lortutako lanpostuaren kualifikazio apalagoa bat ez datozenean gazteek a tsekabea eta frus-trazioa izaten dute, ikusten baitute lanaren eta lanbidearen alorreko ahalegin, helburu eta i txaropenak ez direla bete.

— Galera sozioekonomiko i tzel horri aurre egiteko eta gero eta handiagoa den ondoez psikosoziala gaindi tzeko, administrazio publikoen esku-har-

11 Eduardo Azurmendi: «Casi el 60% de los titulados en FP tarda un solo día en hallar trabajo», El País, Bilbao, 2008-06-27.

39

06. Hezkuntza

rrizten lagunduko luke, eta lanaldian zeregin sinple gu txi ba tzuk errepika tzearen ondorioz sor tzen diren gaixotasun profesionalei eta ab-sentismoari aurre egiteko balioko luke. Maria-no Fernández Enguita katedradunak honela dio: «Ildo horretan, administrazioaren zeregi-na izango li tzateke lanpostuak berrantola-tzeko neurriak susta tzea. Administrazioa, le-henik eta behin, enplegu-emaile handia da: enpresa publiko ugari ditu, zerbi tzu publikoak eta abar. Gainera, zerga eta kreditu mekanis-moak ere baditu, enpresak bide batetik edo bestetik bul tza tzeko. Beste alderdi ba tzuetan bul tza tzen dituen bezala, lanpostu aberasga-rriagoak sor tzera bul tza di tzake, betegarria-goak eta, gainera, produktiboagoak dire-nak»12.

Bibliografia

AZURMENDI, Eduardo: «Casi el 60% de los titulados en FP tarda un solo día en hallar trabajo», El País (Bilbao), 2008-06-27.

FERNÁNDEZ ENGUITA, Mariano: Reforma de la

enseñanza y cambios en el mercado

de trabajo [on line], Alcalá de Henares-ko gazteriaren zinego tzigoak lanbide-etorkizunari buruz antolatutako jardunaldietan emandako hi tzaldia, 2007-04-28, <http://demos.usal.es/documentos/out/out.ViewDocument.php?documentid=298>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 17a.]

GINER, Salvador, Emilio LAMO DE ESPINOSA eta Cristóbal TORRES (editoreak): Diccionario de sociología, Madril: Alianza Editorial, 1998.




des, Madril: CIS, 1998 (Colección Monografías, 161. zk.).

MINISTERIO DE EDUCACIÓN: Las cifras de la

Educación en España. Edición 2008. Estadísticas e indicadores [on line], Madril: Ministerio de Educación, 2007, <http://www.educacion.es/mecd/jsp/plantilla.jsp?id=3131&area=estadisticas&contenido=/estadisticas/educativas/cee/2007A/cee-2007A.html>. [Kon -tsulta: 2009ko ekainaren 9a.]

NAVARRETE MORENO, Lorenzo (zuz.): Jóve-

nes y fracaso escolar en España,

Madril: Ministerio de Trabajo y Asuntos Sociales-Instituto de la Juventud, 2007.

SANTOS ORTEGA, J. Antonio: Sociología del

trabajo, Valen tzia: Tirant Lo Blanch, 1995.

SASSEN, Saskia: «La ciudad global», Alfoz (Madril), 90 (1992), 35-42. orr.

12 Mariano Fernández Enguita: Reforma de la enseñanza y cambios en el

mercado de trabajo [on line], Alcalá de Henaresko Gazteria Zinego tzigoak lanbide-etorkizunari buruz antolatutako jardunaldietan emandako hi tzaldia, 2007-04-28, <http://demos.usal.es/documentos/out/out.ViewDocument.php?documentid=298>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 17a.]

2



06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0

Lege Gordailua: BI-938/2010

3

Zazpigarren kapituluan seme-alaben bizikide tza-moduei buruzko adierazle kuantitatibo ba tzuk az-tertuko ditugu. Erabili ditugun datuak 2001eko Biz-tanleriaren Zen tsutik hartuta daude (INEk ustiatu eta argitara tzen ditu). Consejo de la Juventud de Espa-ña (Espainiako Gazteriaren Kon tseilua) erakundea-ren mendeko Observatorio Joven de Vivienda OB-JOVI (E txebizi tzaren Behatoki Gaztea) behatokiak sortutako datu ba tzuk ere erabiliko ditugu; hain zu-zen ere, INEk sustatuta, 2007ko 4. hiruhilekoari da-gokion Biztanleria Aktiboaren Inkesta oinarri tzat hartuta atera dituen datuetako ba tzuk. Analisiaren testua hiru ataletan egituratuta dago, eta hauek dira atal bakoi tzean erabilitako adierazleak: seme-ala-ben bizikide tza-moduak; ezkongabetasun-indizeak; eta jarduerarekiko lotura.

— Seme-alaben bizikide tza-moduak:

• 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por-tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: bizikide tza-modu bakoi-tzaren por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• 15eta29urtebitartekoalabenportzentajezkobanaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: bizikide tza-modu bakoi tzaren por-tzentajea alaben kopuru osoarekiko.

• 15 eta 29 urte bitarteko semeen por-tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: bizikide tza-modu ba-koitzaren por tzentajea semeen kopuru osoarekiko.

• 15 eta 29 urte bitarteko alaben eta semeenpor tzentajezko banaketen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea alaben artean ken bizikide tza-modu bakoi-tzaren por tzentajea semeen artean.

• 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urtebitarteko seme-alaben por tzentajezko ba-naketen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide-tza-moduaren arabera: bizikide tza-modu ba-koi tzaren por tzentajea 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ken bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea 15 eta 19 urte bitar-teko seme-alaben artean.




• 18eta24urtebitarteko,25eta29urtebitar-teko eta 30 eta 34 urte bitarteko seme-alaben

4


kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi-tzean.

• 15 eta 29 urte bitarteko alaba ikasleen etaokupatuen por tzentajeen arteko diferen tzia adin bereko semeekiko 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: alaben por tzentajea ken semeen por tzentajea, egoera bakoi tzean eta bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 15eta19urtebitartekoseme-alabaikasleeneta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean.



• 25eta29urtebitartekoseme-alabaikasleeneta okupatuen por tzentajeen arteko diferen-tzia 15 eta 19 urte bitarteko gazteekiko 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: 25 eta 29 urte bitarteko ikasleen eta okupatuen por tzentajea ken 15 eta 19 urte bitarteko ikas-leen eta okupatuen por tzentajea, bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 20eta24urtebitartekoseme-alabenezkon-gabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: ezkongabeen por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 25eta29urtebitartekoseme-alabenezkon-gabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: ezkongabeen por tzen-tajea seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 25eta29urtebitartekoeta15eta19urtebi-tarteko seme-alaben ezkongabetasun-indi-zeen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por tzentajea ken 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben por tzentajea bizikide-tza-modu bakoi tzean.

— Jarduerarekiko lotura:


• 15eta29urtebitartekoalabaikasleenetaoku-patuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: por tzentajea alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 15 eta 29 urte bitarteko seme ikasleen etaokupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide-tza-moduaren arabera: por tzentajea semeen

eman tzipazio-tasak 2007ko laugarren hiruhi-lekoan: jatorrizko familiaren e txetik kanpo bizi diren seme-alaben por tzentajea adin bereko seme-alaben kopuru osoarekiko.

— Ezkongabetasun-indizeak:


• 15eta29urtebitartekoalabenezkongabeta-sun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: ezkongabeen por tzentajea alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi-tzean.

• 15 eta 29 urte bitarteko semeen ezkonga-betasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-mo-duaren arabera: ezkongabeen por tzentajea semeen kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean.

• 15 eta 29 urte bitarteko alaben eta semeenezkongabetasun-indizeen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera: ala-ben por tzentajea ken semeen por tzentajea bizikide tza-modu bakoi tzean.



5

ten guraso bakarreko familiak oso gu txi direla; izan ere, banan tzeen eta dibor tzioen epai-prozesu ge-hien-gehienen ondorioz, amen ardurapean gera-tzen da seme-alaben zain tza. Dena dela, Inés Al-berdi soziologoak azpimarra tzen duenez1: «…gaur egun, familia-bizikide tzako moduei buruzko berririk aipagarriena ez da soilik gero eta aniztasun handia-goa izatea, baizik eta haien behin-behinekotasuna eta aldakortasuna. Norbanakoak maizago pasa tzen dira bizikide tza-modu batetik bestera, eta gizartea-ren bilakaerak tran tsizioa lehen bezain traumatikoa ez izaten lagun tzen du. [...] Bikoteen behin-behine-kotasuna gero eta garran tzi handiagoa duen errea-litatea da, senar-emazteen banan tzeek gora egin baitute.»

Euskal Autonomia Erkidegoan, ehunekoen banake-tak bi berezitasun ditu, estatuko datuekin alderatu-ta: aitarekin eta amarekin bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ehunekoa zer txobait handia-goa da (%66,6), eta gurasoekin bizi ez direnen ehu-nekoa, berriz, zer txobait txikiagoa (%18,6). Ho-

bi aitarekin eta amarekin bizi dira: hain zuzen ere, gazte guztien %61,5. Datu horrek argi eta garbi adierazten du espainiar gazteen eman tzipazio-prozesua berandu gauza tzen dela —ikus 1. taula eta 1. grafikoa—. Bigarren lekuan gurasoekin bizi ez diren seme-alabak ageri dira, dagokien ehune-koa nabarmen txikiagoa bada ere (%24,3). Oro har, zen tsu-inkesta egiterakoan eman tzipatuta bizi ziren seme-alabak dira. Hirugarren lekuan ama buru du-ten guraso bakarreko familietan bizi diren seme-alabak (%11,2) ageri dira; eta, azkenik, 15 eta 29 urte bitarteko gazteen %2,9 baino ez da bizi aitare-kin soilik. Bi gauza nabarmenduko ditugu. Batetik, guraso bakarreko familietan bizi diren seme-alaben kopurua handi samarra da: guraso bakarreko fami-lien bi ereduak ain tzat hartuta, 15 eta 29 urte bitar-teko seme-alaben %14,1 bizi da guraso bakarreko familian, 2001eko zen tsuaren arabera. Datu horrek argi eta garbi azal tzen ditu gerta tzen ari diren al-daketa soziodemografikoak: e txeen eta familien aniztasuna eta familia-modu berrien gorakada. Bes-te alde batetik, azpimarratu behar da aita buru du-

2001eko Biztanleriaren Zen tsua oinarri tzat hartuta INEk egin duen ustiapenari esker, 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben bizikide tza-moduak ikus di-tzakegu, lau modutan bereizirik: aitarekin eta ama-rekin bizi den seme-alaba; amarekin soilik bizi den seme-alaba; aitarekin soilik bizi den seme-alaba; gurasoekin bizi ez den seme-alaba. Horrenbestez, lehenengo modua bi gurasoko familia nuklearra da, ondorengoduna (e txe betea edo bete tzeko proze-

suan dagoena); bigarren eta hirugarren moduak gu-raso bakarreko familiak dira, bi gurasoko familia bat haustearen edo desegitearen ondorioz eratuak —banandu, dibor tziatu edo alargun geratu os-tean— edota bikotekiderik gabe haurra izatean sor-tuak; eta laugarren modua, berriz, seme batek edo alaba batek sortutako bizikide tza unitatea edo fami-lia da, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzen jar tzean sortua gehienbat (aldi baterakoa baino lu-zeagoa izateko asmoarekin).

Espainiar estatuan, 2001eko azaroko zen tsuaren arabera, 15 eta 29 urte bitarteko hiru seme-alabatik

1 Inés Alberdi: «Los cambios en la institución familiar», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 24. or.

6


rrenbestez, Euskal Autonomia Erkidegoko gazteak propor tzio txikiagoan eman tzipa tzen dira Espai-niakoak baino, oro har, joera soziala gero eta zaha-rrago eman tzipa tzea baita.

Hain zuzen ere, gurasoen e txea u tzi eta beste e txe batean bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ehunekoei erreparatuz gero, honako auto-nomia-erkidegoetan ageri dira baliorik handienak, estatuko batez bestekoa (%24,3) aise gaindi tzen dutela: Melillan (%38,9), Ceutan (%37,7), Balear Uharteetan (%34,0), Katalunian (%28,8), Valen-tziako Erkidegoan (%26,9), Mur tziako Eskualdean (%26,8), Kanarietan (%26,5), Madrilgo Erkidegoan (%26,1) eta Errioxan (%25,5). Ikusten dugunez, penin tsulatik kanpo dauden eta penin tsulako ekial-dean eta erdialdean dauden autonomia-erkidegoak dira, oraingoan Errioxa lagun dutela. Laburbilduz, autonomia-erkidego horietako gazteen artean ohikoagoa da eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzea. Dena dela, joera soziokultural nagusia, bai Espainian, bai Europako hegoaldeko beste esta-tuetan, eman tzipazioa a tzera tzea da: hogeita hamar urtera arte a tzera tzen da, batez beste.

Honako autonomia-erkidego hauetan, berriz, gura-soen e txetik kanpo bizi diren seme-alaben ehune-koak estatuko txikienak dira: Gaztela eta Leonen (%16,4), Galizian (%18,0), Euskal Autonomia Erki-degoan (%18,6), Kantabrian (%18,5) eta Asturiasko Prin tzerrian (%18,8). Halaber, autonomia-erkidego horietan, aitarekin eta amarekin bizi diren gazteen propor tzioa handiagoa da. Geografiari erreparatuz, 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben e txebizi tza eman tzipazio maila nabarmen txikiagoa duten auto-

1. grafikoa. 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben portzentajezko banaketa 2001ean, bizikidetza-moduaren arabera

7


nomia-erkidego horiek penin tsulako iparraldean eta mendebaldean daude.

Amarekin soilik bizi diren seme-alabei dagokienez, bizikide tza-modu horren ehunekorik handienak Ka-narietan (%15,3), Asturiasko Prin tzerrian (%13,0), Galizian (%12,5) eta Kantabrian (%12,4) ageri dira. Eta kopuru aldetik oso propor tzio txikia osa tzen ba-dute ere, aipa tzekoa da Ceutako eta Melillako hiri autonomoetan ageri direla aitarekin soilik bizi diren seme-alaben ehunekorik handienak: %4,8 eta %4,9, hurrenez hurren.

Sexuari erreparatuz gero, 15 eta 29 urte bitarteko alaben artean ere bi gurasoko familia nuklearretan bizi tzea da ohikoena, baina hala bizi direnen ehune-koak behera egiten du, eta gurasoekin bizi ez diren alaben ehunekoak, berriz, gora —ikus 2. taula—. Zer autonomia-erkidegotan da handiena aitarekin eta amarekin bizi diren alaben ehunekoa? Hain zu-zen ere, Gaztela eta Leonen (%67,8), Euskal Auto-nomia Erkidegoan (%64,4), Extremaduran (%64,2), Gaztela-Man txan (%64,0), Galizian (%64,0), Kan-tabrian (%63,7) eta Asturiasko Prin tzerrian (%62,6). Aldiz, alaba e txean duten bi gurasoko familia nuklea-rren propor tziorik txikienak Melillan (%42,5), Ceutan (%46,5), Balear Uharteetan (%48,0), Kanarietan (%52,4), Katalunian (%53,6) eta Madrilgo Erkide-goan (%56,1) ageri dira. Halaber, autonomia-erki-degoen lehenengo mul tzo horretan 15 eta 29 urte bitarteko alabak propor tzio txikiagoan eman tzipa-tzen dira; bigarren mul tzoko autonomia-erkidegoe-tan, berriz, gurasoekin bizi ez diren alaben ehune-koak nabarmen handiagoak dira.

1. taula. 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea seme-alaben

kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak

Amarekin soilik bizi

diren seme-alabak

Aitarekin soilik bizi

diren seme-alabak

Gurasoekin bizi ez

diren seme-alabak

Andaluzia 63,7 10,3 2,4 23,5

Aragoi 63,9 10,4 2,9 22,8



Kanariak 54,5 15,3 3,7 26,5

Kantabria 66,1 12,4 3,0 18,5


Gaztela-Man txa 67,0 8,3 2,4 22,3

Katalunia 56,4 11,6 3,2 28,8


Extremadura 66,6 8,5 2,3 22,6

Galizia 66,1 12,5 3,3 18,0





Errioxa 61,3 10,2 3,0 25,5

Ceutako Hiria 46,1 11,5 4,8 37,7


Espainia 61,5 11,2 2,9 24,3

Diferen tzia EAE – Espainia 5,1 0,6 0,1 −5,8


8


2. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren

por tzentajea alaben kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

alabak

Amarekin

soilik bizi

diren alabak

Aitarekin

soilik bizi

diren alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

alabak

Andaluzia 61,6 10,1 2,2 26,2

Aragoi 61,5 10,2 2,6 25,7



Kanariak 52,4 14,9 3,3 29,4

Kantabria 63,7 12,1 2,8 21,5


Gaztela-Man txa 64,0 7,9 2,1 25,9

Katalunia 53,6 11,2 2,8 32,5


Extremadura 64,2 8,2 2,1 25,6

Galizia 64,0 12,3 3,1 20,7





Errioxa 60,2 9,8 2,7 27,3

Ceutako Hiria 46,5 11,4 4,8 37,3


Espainia 59,1 11,0 2,6 27,3



3. taula. 15 eta 29 urte bitarteko semeen por tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren

por tzentajea semeen kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

semeak

Amarekin

soilik bizi

diren

semeak

Aitarekin

soilik bizi

diren

semeak

Gurasoekin

bizi ez diren

semeak

Andaluzia 65,7 10,6 2,7 21,0

Aragoi 66,2 10,6 3,1 20,1



Kanariak 56,6 15,7 4,1 23,7

Kantabria 68,5 12,7 3,2 15,7


Gaztela-Man txa 69,8 8,6 2,7 18,9

Katalunia 59,1 12,0 3,6 25,3


Extremadura 68,9 8,9 2,4 19,8

Galizia 68,2 12,8 3,5 15,5





Errioxa 62,4 10,5 3,2 23,9

Ceutako Hiria 45,7 11,6 4,7 37,9


Espainia 63,8 11,5 3,2 21,5



9


15 eta 29 urte bitarteko semeen artean are eta ge-hiago dira aitarekin eta amarekin bizi direnak, hau da, bi gurasoko familia nuklearrean —ikus 3. tau-la—. Berriz ere, alaben kasuan nabarmendutako zazpi autonomia-erkidegoetan ageri dira aitarekin eta amarekin bizi direnen ehunekorik handienak: Gaztela eta Leonen (%72,2), Gaztela-Man txan (%69,8), Extremaduran (%68,9), Euskal Autonomia Erkidegoan (%68,7), Kantabrian (%68,5), Galizian (%68,2) eta Asturiasko Prin tzerrian (%68,0). Eman-tzipatu eta jada gurasoekin bizi ez diren semeen ehuneko handixeagoak dituzten autonomia-erkide-goei erreparatuz, ikusten dugu alaben eman tzipazio handia izateagatik aipatu ditugun autonomia-erki-dego berberak direla: Ceuta (%37,9), Melilla (%35,4), Balear Uharteak (%31,1), Katalunia (%25,3), Kanariak (%23,7) eta Madrilgo Erkidegoa (%23,0). Baina beste bi autonomia-erkidego ere gehitu behar dizkiogu zerrenda horri: Mur tziako Es-kualdea (%24,8) eta Valen tziako Erkidegoa (%24,0).

Hurrengo taulan —4. taula— ikus daiteke emaku-meen eta gizonen bizikide tza-moduen por-tzentajezko banaketan dagoen aldea ikus daiteke. Ia autonomia-erkidego guztietan —Ceuta da sal-buespen bakarra— 15 eta 29 urte bitarteko alaben propor tzio txikiagoa bizi da aitarekin eta amarekin edota guraso bakarreko familietan (amarekin soilik edo aitarekin soilik), aitarik eta amarik gabe bizi di-renen propor tzioa handiagoa baita. Hortaz, 15 eta 29 urte bitarteko alabak zer txobait maizago bizi dira jatorrizko familiaren e txetik kanpo, adin bereko gi-zonen aldean: Ceuta alde batera u tzita, emaku-

4. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaben eta semeen por tzentajezko banaketen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren

por tzentajea alaben artean ken bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea semeen artean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin bizi

ez diren

seme-alabak

Andaluzia −4,1 −0,5 −0,5 5,2

Aragoi −4,7 −0,4 −0,5 5,6

Asturiasko Prin tzerria −5,4 −0,5 −0,6 6,5

Balear Uharteak −4,4 −0,6 −0,9 6,0

Kanariak −4,2 −0,8 −0,8 5,7

Kantabria −4,8 −0,6 −0,4 5,8

Gaztela eta Leon −4,4 −0,5 −0,5 5,4

Gaztela-Man txa −5,8 −0,7 −0,6 7,0

Katalunia −5,5 −0,8 −0,8 7,2

Valen tziako Erkidegoa −4,7 −0,7 −0,6 6,0

Extremadura −4,7 −0,7 −0,3 5,8

Galizia −4,2 −0,5 −0,4 5,2

Madrilgo Erkidegoa −5,2 −0,4 −0,7 6,3

Mur tziako Eskualdea −3,2 −0,4 −0,7 4,2

Nafarroako Foru Erkidegoa −4,0 −0,2 −0,7 5,0

Euskal Autonomia Erkidegoa −4,3 −0,5 −0,4 5,3

Errioxa −2,2 −0,7 −0,5 3,4

Ceutako Hiria 0,8 −0,2 0,1 −0,6

Melillako Hiria −5,3 −1,1 −0,6 7,0

Espainia −4,7 −0,5 −0,6 5,8


10


5. taula. 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide-tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ken bizikide tza-modu bakoi-

tzaren por tzentajea 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben artean)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

seme-alabak

Amarekin

soilik bizi

diren seme-

alabak

Aitarekin

soilik bizi

diren seme-

alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

Andaluzia −36,9 −2,3 −0,3 39,4

Aragoi −32,5 −3,2 −0,8 36,4

Asturiasko Prin tzerria −26,0 −2,6 −0,3 28,8

Balear Uharteak −37,3 −7,9 −2,6 47,9

Kanariak −27,6 −6,2 −1,2 35,0

Kantabria −26,2 −2,6 −0,5 29,4

Gaztela eta Leon −24,9 −1,6 −0,1 26,5

Gaztela-Man txa −37,2 −2,1 −0,3 39,5

Katalunia −36,1 −6,4 −1,7 44,2

Valen tziako Erkidegoa −37,6 −4,9 −1,0 43,6

Extremadura −39,9 −1,0 −0,2 41,1

Galizia −25,0 −1,4 −0,2 26,6

Madrilgo Erkidegoa −31,7 −5,0 −1,1 37,8

Mur tziako Eskualdea −37,4 −3,1 −0,8 41,3

Nafarroako Foru Erkidegoa −30,4 −2,9 −0,9 34,2

Euskal Autonomia Erkidegoa −26,5 −2,4 −0,4 29,4

Errioxa −33,4 −4,2 −1,1 38,8

Ceutako Hiria −30,3 −5,4 −2,1 37,8

Melillako Hiria −34,2 −4,6 −3,2 42,2

Espainia −33,5 −3,8 −0,8 38,0


6. taula. 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren

por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

seme-alabak

Amarekin

soilik bizi

diren

seme-alabak

Aitarekin

soilik bizi

diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

Andaluzia 81,0 11,4 2,5 5,1

Aragoi 80,1 12,1 3,2 4,6



Kanariak 68,5 18,7 4,3 8,5

Kantabria 78,3 13,8 3,1 4,7


Gaztela-Man txa 84,0 9,3 2,5 4,2

Katalunia 74,8 15,1 4,1 6,0


Extremadura 84,7 8,9 2,3 4,1

Galizia 77,9 13,2 3,4 5,5





Errioxa 78,1 12,4 3,5 5,9

Ceutako Hiria 61,8 14,2 6,0 17,9


Espainia 78,0 13,2 3,3 5,6

Diferen tzia EAE – Espainia 1,6 −0,1 −0,1 −1,3


11


meen aldeko diferen tziarik txikiena 3,4 puntukoa da (Errioxan) eta handiena 7,2 puntukoa (Katalunian).

Bost urteko adin-taldeei erreparatuz eta bi sexuak ain tzat hartuta, 15 eta 19 urte bitarteko nerabeen taldetik heldutasunera iristen ari diren 25 eta 29 urte bitarteko gazteen taldera pasa tzean nabar-men egiten dute behera aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alaben ehunekoek, baita amarekin soilik edota aitarekin soilik bizi diren gazteen ehu-nekoek ere. 5. taulan argi gera tzen da datu hori. Ehuneko horien beherakadarekin batera, gurasoe-kin bizi ez diren seme-alaben kopuruak gora egi-ten du.

15 eta 19 urte bitarteko adin-taldean, aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alaben propor tziorik txikiena Melillan ageri da (%61,3) eta handiena Ex-tremaduran (%84,7) —ikus 6. taula—. Euskal Auto-nomia Erkidegoan, berriz, %79,6 dira aitarekin eta amarekin bizi direnak, eta estatuko batez bestekoa %78,0koa da. Gurasoekin bizi ez diren seme-ala-ben ehunekorik handienak Melillan (%18,7), Ceutan (%17,9), Kanarietan (%8,5) eta Balear Uharteetan (%7,9) ageri dira. Aldiz, ehunekorik txikienak Gazte-la eta Leonen (%4,0), Extremaduran (%4,1), Gaztela-Man txan (%4,2) eta Euskal Autonomia Er-kidegoan (%4,2) ageri dira, eta estatuko batez bes-tekoa ere txikia da (%5,6).

20 eta 24 urte bitarteko taldean eta bi sexuak ain-tzat hartuta, aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alaben ehunekoek behera egiten dute, oro har, bai-ta amarekin soilik edota aitarekin soilik bizi diren seme-alaben ehunekoek ere; aldiz, gurasoekin bizi


kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

Andaluzia 69,1 10,6 2,5 17,8

Aragoi 70,2 10,9 3,1 15,8



Kanariak 59,0 15,8 3,9 21,3

Kantabria 71,6 12,6 3,3 12,6


Gaztela-Man txa 73,7 8,6 2,6 15,2

Katalunia 63,6 12,5 3,5 20,4


Extremadura 72,0 8,8 2,4 16,8

Galizia 70,9 12,7 3,4 13,0





Errioxa 67,4 10,7 3,2 18,8

Ceutako Hiria 47,7 11,9 4,5 35,8


Espainia 67,5 11,7 3,1 17,7



12


ez direnen ehunekoek gora egiten dute —ikus 7. taula—. Mul tzo horretan ageri dira eman tzipatu eta familia berriak osatu dituzten gazteak. Haien ehune-ko txikiena Euskal Autonomia Erkidegoan ageri da (%11,3) eta Gaztela eta Leonen ere oso an tzekoa da (%11,4); ehuneko handiena, berriz, Melillan age-ri da (%36,4). Hiri autonomo horretaz gain, aipa-tzekoak dira Ceuta (%35,8), Balear Uharteak (%28,0), Kanariak (%21,3), Mur tziako Eskualdea (%21,2) eta Katalunia (%20,4), autonomia-erkidego horietan eman tzipatuta bizi diren 20 eta 24 urte bi-tarteko seme-alaben ehunekoak estatuko han-dienak baitira. Kontuan hartu behar da espainiar estatuan adin horretako gazteen %17,7 eman-tzipatuta daudela eta aitarekin eta amarekin bizi di-renak, berriz, %67,5 direla.

Azkenik, 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldean eta bi sexuak ain tzat hartuta, gurasoekin bizi ez diren se-me-alaben ehunekoa handiena da, gazteen kohor-teko hiru adin-taldeei erreparatuz —ikus 8. taula—. Bizikide tza-modu horren ehunekoa aitarekin eta amarekin bizi direnen ehunekoaren berdin tsua dela ikusten dugu. Horrenbestez, estatuan oro har 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben %44,5 gurasoe-kin bizi dira, eta %43,6 ez dira jada haiekin bizi. Hala ere, Euskal Autonomia Erkidegoan, oraindik ere, lehenengo mul tzoa askoz ere handiagoa da bi-garrena baino: %53,1 eta %33,6 hurrenez hurren. Ildo horretan, autonomia-erkidegoak bi bizikide tza-modu horien ehunekoen arteko erlazioaren arabera sailka di tzakegu:

— Aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alaben ehunekoa handiagoa da gurasoekin bizi ez diren


kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin bizi

ez diren

seme-alabak

Andaluzia 44,1 9,1 2,2 44,5

Aragoi 47,6 8,9 2,4 41,0



Kanariak 40,9 12,5 3,1 43,5

Kantabria 52,1 11,2 2,6 34,1


Gaztela-Man txa 46,8 7,2 2,2 43,7

Katalunia 38,7 8,7 2,4 50,2


Extremadura 44,8 7,9 2,1 45,2

Galizia 52,9 11,8 3,2 32,1





Errioxa 44,7 8,2 2,4 44,7

Ceutako Hiria 31,5 8,8 3,9 55,7


Espainia 44,5 9,4 2,5 43,6



13


seme-alabena baino: seme-alabek zaharren eman tzipa tzeko joera duten autonomia-erkide-goak dira. Hain zuzen, honako hauek ditugu: Gaztela eta Leon, Euskal Autonomia Erkidegoa, Galizia, Kantabria, Asturiasko Prin tzerria, Nafa-rroa, Aragoi eta Gaztela-Man txa.

— Gurasoekin bizi ez diren seme-alaben ehunekoa handiagoa da aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alabena baino: seme-alaben artean e txebizi tza eman tzipazio prozesuak gazteen gauza tzen diren autonomia-erkidegoak dira. Hona hemen: Melilla, Ceuta, Balear Uharteak, Katalunia, Valen tziako Erkidegoa, Mur tzia eta Kanariak.

— Bi bizikide tza-moduen ehunekoak berdinak edo berdin tsuak dira: Andaluzian, Extremaduran, Madrilgo Erkidegoan eta Errioxan.

Gainera, Espainiako Gazteriaren Kon tseiluaren OB-JOVI E txebizi tzaren Behatoki Gazteak Biztanleria Aktiboaren Inkestaren berariazko ustiaketa sakona egiten du eta, erakunde horrek ezagu tzera ematen duen estatistika-informazioari esker, eman tzipatuta dauden gazteei buruzko adierazle eguneratuagoak erabil di tzakegu. OBJOVIren aldizkariko 21. zenba-kian argitaratutako datuen arabera, 2007ko lauga-rren hiruhilekoari dagokion Biztanleria Aktiboaren Inkestan ageri da espainiar estatuan, oro har, eman-tzipazio-tasa2 %13,0koa dela 18 eta 24 urte bitarte-ko adin-taldean; %46,6koa 25 eta 29 urte bitarteko

2 Jatorrizko familiaren e txetik kanpo bizi diren gazteen ehunekoa, adin be-reko gazteen kopuru osoarekiko.

9. taula. 18 eta 24 urte bitarteko, 25 eta 29 urte bitarteko eta 30 eta 34 urte bitarteko gazteen eman tzipazio-tasak 2007ko laugarren hiruhilekoan

18-24 25-29 30-34 Guztira 18-34

Andaluzia 13,2 44,9 74,2 43,4

Aragoi 15,2 43,6 76,2 46,2



Kanariak 14,9 37,3 68,3 41,0

Kantabria (*) 36,1 68,7 38,0

Gaztela eta Leon 11,2 47,2 77,5 45,3

Gaztela-Man txa 10,4 38,4 68,2 39,4

Katalunia 16,7 57,4 78,0 52,4


Extremadura 6,8 42,5 78,8 40,6

Galizia 7,7 33,5 61,1 34,6





Errioxa 14,3(*) 41,7 75,4 45,2

Ceutako eta Melillako hiriak (*) 33,8(*) 71,1 37,6

Espainia 13,0 46,6 74,0 45,3

Diferen tzia EAE – Espainia −4,0 −3,7 −0,5 −1,2

(*) Datuak kontuz hartu beharrekoak dira, lagin-aka ts handiak izan di tzakete eta.

Iturria: OBJOVI, 21. zk. Consejo de la Juventud de España, laugarren hiruhileko Biztanleria Aktiboaren Inkesta, INE.

14


adin-taldean; eta %74,0ra igo tzen dela 30 eta 34 urte bitarteko adin-taldean. 18 eta 34 urte bitarteko gizonen artean eman tzipazio-tasa %40,1ekoa da, eta kohorte bereko emakumeen %50,8 jatorrizko familiaren e txetik kanpo bizi da, 2007ko laugarren hiruhilekoko datuen arabera.

Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, eman tzipazio-tasa %9,0koa da 18 eta 24 urte bitarteko gazteen artean; %42,9koa 25 eta 29 urte bitartekoen ar-tean; %73,5ekoa 30 eta 34 urte bitartekoen artean; eta %44,1ekoa 18 eta 34 urte bitartekoen kohor-tean. Ikusten dugu ehuneko horiek estatuko batez bestekoak baino txikiagoak direla, batez ere adin-talde gazteenetan (18 eta 24 urte bitarteko eta 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldeetan). Sexuari dago-kionez, 18 eta 34 urte bitarteko gizonen artean eman tzipazio-tasa %40,7koa da eta emakumeen artean, berriz, %47,7 ez da jada jatorrizko familiaren e txean bizi, 2007ko laugarren hiruhilekoko datuen arabera.

OBJOVIk 2007ko laugarren hiruhilekoari buruz emandako datuen azterketarekin jarraituz, zer auto-nomia-erkidegotan ageri dira eman tzipazio-tasarik handienak 18 eta 34 urte bitarteko gizon-emaku-meen artean? Katalunian (%52,4), Balear Uhartee-tan (%51,7), Valen tziako Erkidegoan (%51,6), Nafa-rroan (%46,6) eta Aragoin (%46,2). Eta zer autonomia-erkidegotan ageri dira eman tzipazio-tasarik txikienak? Galizian (%34,6), Asturiasko Prin-tzerrian (%35,2), Ceuta eta Melillan (%37,6), Kan-tabrian (%38,0) eta Gaztela-Man txan (%39,4). Autonomia-erkidegoen zerrendan (ehuneko han-dienetik txikienera ordenatuta) Euskal Autonomia

2. grafikoa. 18 eta 24 urte bitarteko, 25 eta 29 urte bitarteko eta 30 eta 34 urte bitarteko seme-alaben emantzipazio-tasak 2007ko laugarren hiruhilekoan

15


— Argi eta garbi, gazte politika publikoak nahikoa ez izatea, batez ere enplegua eta lehenengo e txebizi tza lor tzeari dagokionez (alokairu soziale-ko eta/edo diruz lagundutako errentako nahikoa e txebizi tza ez egotea).

— E txebizi tzen prezioen gehiegizko igoera, higiezi-nen merkatuko prezioetan espekulazio-dinamika nagusi baita.

— E txebizi tzaren jabe izateak duen balio soziokul-turala eta aloka tzeko aukera marjinala izatea.

— Finan tza-erakundeek hipoteka-mailegu bat ema-teko eska tzen dituzten kaudimen-baldin tzak.

Erkidegoa 10. lekuan ageri da —ikus 9. taula eta 2. grafikoa—.

Dena dela, adin-taldeen eman tzipazio-tasek adieraz-ten digute autonomia-erkidegoetan a tzerapena edo blokeoa nabari dela 30 urteko atalasea gainditu arte. Oro har, hazkunde ekonomikoko azken hamarkadan (1997-2007) gazteek enplegua errazago aurkitu ba-dute ere, ondorengo faktoreek haien eman tzipazio-prozesua a tzeratu edota blokeatu egin dute, klase sozial baxu eta ertainean, batez ere:

— Lan-prekarietatea: soldata txikiak eta lan-egonkortasunik eza.

— Hezkun tza eta prestakun tza aldia luza tzea, eta balio soziokultural handia ematea hezkun tzari eta prestakun tzari. Familien jardunaren helburua da seme-alabek tituluak lor tzea eta hezkun tza eta prestakun tza baliabideak eskura tzea, desklasa tze-arriskurik izan ez dezaten.

— Gazteek helburu handiak izatea lanaren eta lanbidearen alorrean.

— Gazteek erosotasun eta bizi-maila material han-dia eska tzea.

— Familiako giroa erosoa eta tolerantea izatea.

— Eman tzipazioa a tzera tzeari buruzko jarrerak: ja-rrera permisiboa izatea gurasoek eta aldeko ja-rrera seme-alabek.

— Egonkortasunik eza bikote-harremanetan, eta harremanak beranduago sendo tzea.

2. Ezkongabetasun-indizeak

16

Ikus di tzagun seme-alaben ezkongabetasun-indi-zeak, bizikide tza-moduaren arabera, 2001eko Biz-tanleriaren Zen tsuko ustiapenean jasota dauden datuei jarraiki. 15 eta 29 urte bitarteko gazteak gu-rasoekin bizi diren hiru bizikide tza-moduetan (aita-rekin eta amarekin, edota haietako batekin) ezkon-gabeak dira nagusi, argi eta garbi, bizikide tza-modu horietan bizi diren gazte ezkongabeen ehunekoak %89,0tik %99,0ra bitartekoak baitira. Aldiz, gura-soekin bizi ez diren seme-alaben artean, ezkonga-been indizeak nabarmen txikiagoak dira: %38,0koa da txikiena (Gaztela-Man txan) eta %62,7koa han-diena (Ceutan). Euskal Autonomia Erkidegoan, ezkongabetasun-indizeak estatuko batez beste-koen berdin tsuak dira, gurasoekin bizi ez diren se-me-alaben artean izan ezik, Euskal Autonomia Erki-degoko ehunekoa 11,5 puntu handiagoa baita Espainiakoa baino (%62,2 eta %50,6 hurrenez hu-rren). Hau da, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren gazteak ain tzat hartuta, ezkongabe jarrai-tzen dutenen propor tzioa oraindik ere handiagoa da Euskal Autonomia Erkidegoan beste autonomia-erkidegoetan baino —ikus 10. taula—.

Ildo horretan, gainerako zer autonomia-erkidegotan jarrai tzen dute seme-alabek ezkongabe propor tzio handiagoan, aitarekin eta amarekin edo haietako ba-tekin jada bizi ez direnean? Propor tzio hori handia da Ceutan (%62,7), Madrilgo Erkidegoan (%58,9), Ba-

rasoekin ala gurasorik gabe bizi izanda: %98,6 iza-tetik %59,5 izatera estatuan, eta %99,3 izatetik %71,4 izatera, Euskal Autonomia Erkidegoan. Joera hori autonomia-erkidego guztietan ageri da.

Oro har, jatorrizko guraso bakarreko edo bi gura-soko familia u tzi eta beste e txe batean bizi tzera igaro tzean, ezkongabetasun-indizeek behera egite-ko joera dute, eta ezkonduen indizeek, berriz, gora egitekoa. Joera horiek nabarmenagoak dira 15 eta 29 urte bitarteko emakumeengan adin bereko gizo-nengan baino. Hau da, alaben artean ohikoagoa da eman tzipazioa ezkon tzaren bidez lor tzeko joera. Izan ere, autonomia-erkidego guztietan ezkonga-betasun-indizeak dezente txikiagoak dira gurasoe-kin bizi ez diren emakumeen artean gizonen artean baino: diferen tzia txikiena Madrilgo Erkidegoan age-ri da (−10,7 puntu) eta handiena Ceutako eta Meli-llako hiri autonomoetan (−26,9 bietan). Aipa tzekoa da Euskal Autonomia Erkidegoan gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen eta alaben artean dagoen aldea estatuan dagoenaren oso an-tzekoa dela: −16,5 puntu eta −16,2 puntu, hurrenez hurren —ikus 13. taula eta 3. grafi koa—.

Adin-taldeei erreparatuz, seme-alaben adinak gora egiten duen heinean gurasoekin bizi ez diren gazteen ezkongabetasun-indizeek behera egiten dute. Gai-nerako bizikide tza-moduetan, hamarretik bedera tzi

lear Uharteetan eta Kanarietan (%59,1 bietan), Meli-llan (%58,4) eta Nafarroan (%56,3). Aldiz, honako autonomia-erkidego hauetan, gurasoekin jada bizi ez diren seme-alaben artean ezkonduen propor tzioa handiagoa da eta ezkongabeena txikiagoa: Gaztela-Man txan (%38,0), Extremaduran (%40,0), Mur tzian (%41,4) eta Andaluzian (%43,7). Beste modu batera esanda, autonomia-erkidego horietako gazteen ar-tean, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko nahia ezkon tzaren bitartez gauza tzen edo bidera tzen da gehienbat. Neurri handi batean, autonomia-erki-dego horietako 15 eta 29 urte bitarteko seme-alabek ohitura sozial tradizionalei eusteko joera dute, eta gu-rasoen e txea u tzi eta beste e txe batean bizi tzea ezkon tzarekin identifi ka tzen dute.

Sexuari erreparatuz, bi sexuetako gazteak ain tzat hartuta ikusten den joera bera ageri da bai emaku-meen artean, bai gizonen artean —ikus 11. eta 12. taulak—: aitarekin eta amarekin edota haietako ba-tekin bizi direnen artean, ezkongabeak dira nagusi, argi eta garbi, baina nagusitasun hori ez da hain na-barmena gurasoekin bizi ez direnen artean. Izan ere, Espainiako alaben ezkongabetasun-indizea %97,3 da guraso biekin bizi direnen artean eta %43,3 gurasoekin bizi ez direnen artean; Euskal Autonomia Erkidegoan, berriz, %98,3 izatetik %54,9 izatera igarotzen da. Halaber, semeen ezkongabetasun-indizeetan ere badago aldea gu-

17


10. taula. 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por tzentajea seme-alaben kopuru

osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin bizi

ez diren

seme-alabak

Andaluzia 98,2 96,8 94,3 43,7

Aragoi 98,5 97,6 95,4 49,8



Kanariak 95,8 94,7 91,6 59,1

Kantabria 97,3 95,9 94,5 52,1

Gaztela eta Leon 98,1 97,0 95,6 51,3

Gaztela-Man txa 98,4 97,1 95,0 38,0

Katalunia 98,4 97,2 95,0 52,9


Extremadura 98,5 97,0 94,9 40,0

Galizia 95,2 93,6 91,9 47,4





Errioxa 98,3 97,5 94,1 53,7

Ceutako Hiria 95,7 92,0 89,7 62,7


Espainia 98,0 96,7 94,5 50,6

Diferen tzia EAE – Espainia 0,8 1,3 2,2 11,5


ezkongabeak dira, eta propor tzio hori ageri da gaz-teen kohorteko hiru adin-taldeetan. Ikus di tzagun gurasoekin jada bizi ez diren seme-alaben daturik ai-pagarrienak:

— 15 eta 19 urte bitarteko gazteen artean, ezkon-gabetasun-indizerik txikiena Gaztela-Man txako seme-alaben artean ageri da (%88,0) eta han-diena Euskal Autonomia Erkidegoan (%96,2). Espainiar estatuan gurasoekin bizi ez diren 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben %91,3 ezkon-gabeak dira —ikus 14. taula—.

— 20 eta 24 urte bitarteko gazteen artean, gura-soekin bizi ez diren seme-alaben arteko ezkon-gabetasun-indizerik txikiena Mur tzian ageri da (%60,5), eta handiena Euskal Autonomia Erkide-goan (%83,7); Espainian, berriz, %71,1 ezkon-gabeak dira. Ikusten dugu ezkongabeen ehune-ko txikiena 27,8 puntu txikiagoa dela, aurreko adin-taldeko txikiena baino (%88,3) eta ehuneko handiena ere 12,5 puntu txikiagoa dela aurreko adin-taldeko ehunekorik handiena baino (%96,2) —ikus 15. taula—.

— 25 eta 29 urte bitarteko gazteetan, ezkongabeta-sun-indizerik txikiena Extremaduran ageri da (%28,0) eta handiena Euskal Autonomia Erkide-goan (%53,3); estatuan, oro har, %39,4 ezkonga-beak dira. 20 eta 24 urte bitarteko adin-taldeare-kin alderatuta, ehunekorik txikiena 31,5 puntu txikiagoa da (%60,5), eta ehunekorik handiena 30,4 puntu txikiagoa (%83,7) —ikus 16. taula—.

— 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarte-ko seme-alaben ezkongabetasun-indizeen arteko

18


11. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por tzentajea

alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

alabak

Amarekin

soilik bizi

diren alabak

Aitarekin

soilik bizi

diren alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

alabak

Andaluzia 97,6 95,7 91,8 34,9

Aragoi 97,9 96,6 93,9 40,8



Kanariak 94,2 92,9 88,5 52,7

Kantabria 96,4 94,4 91,9 45,1

Gaztela eta Leon 97,5 96,0 93,9 43,5

Gaztela-Man txa 97,8 95,9 93,2 29,7

Katalunia 97,8 96,3 92,9 46,3


Extremadura 98,0 96,1 92,7 30,8

Galizia 93,5 91,4 88,9 41,8





Errioxa 97,8 96,5 92,6 43,8

Ceutako Hiria 94,0 89,4 86,0 48,5


Espainia 97,3 95,5 92,4 43,3



12. taula. 15 eta 29 urte bitarteko semeen ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por tzentajea

semeen kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

semeak

Amarekin

soilik bizi

diren

semeak

Aitarekin

soilik bizi

diren

semeak

Gurasoekin

bizi ez diren

semeak

Andaluzia 98,8 97,8 96,2 54,2

Aragoi 99,0 98,4 96,6 60,4



Kanariak 97,3 96,3 94,2 66,7

Kantabria 98,2 97,3 96,7 61,3

Gaztela eta Leon 98,6 98,0 96,9 61,7

Gaztela-Man txa 98,9 98,1 96,4 48,6

Katalunia 98,9 98,0 96,6 61,0


Extremadura 98,9 97,8 96,7 51,1

Galizia 96,7 95,6 94,4 54,7





Errioxa 98,8 98,4 95,2 64,2

Ceutako Hiria 97,3 94,3 93,1 75,4


Espainia 98,6 97,7 96,2 59,5



19


13. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaben eta semeen ezkongabetasun-indizeen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por tzentajea alaben

artean, bizikide tza-modu bakoi tzean ken ezkongabeen por tzentajea semeen artean, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin bizi

ez diren

seme-alabak

Andaluzia −1,2 −2,1 −4,4 −19,3

Aragoi −1,1 −1,8 −2,7 −19,6

Asturiasko Prin tzerria −1,7 −2,4 −5,9 −13,7

Balear Uharteak −2,0 −2,6 −3,4 −14,5

Kanariak −3,1 −3,4 −5,7 −14,0

Kantabria −1,8 −2,9 −4,8 −16,2

Gaztela eta Leon −1,1 −2,0 −3,0 −18,2

Gaztela-Man txa −1,1 −2,2 −3,2 −18,9

Katalunia −1,1 −1,7 −3,7 −14,7

Valen tziako Erkidegoa −1,1 −1,6 −3,4 −17,7

Extremadura −0,9 −1,7 −4,0 −20,3

Galizia −3,2 −4,2 −5,5 −12,9

Madrilgo Erkidegoa −0,8 −1,5 −2,6 −10,7

Mur tziako Eskualdea −1,6 −3,1 −2,9 −22,7

Nafarroako Foru Erkidegoa −1,4 −2,1 −2,4 −19,1

Euskal Autonomia Erkidegoa −1,0 −1,7 −2,2 −16,5

Errioxa −1,0 −1,9 −2,6 −20,4

Ceutako Hiria −3,3 −4,9 −7,1 −26,9

Melillako Hiria −3,2 −3,5 −9,4 −26,9

Espainia −1,3 −2,2 −3,8 −16,2


3. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeak

2001ean

20


aldeak kalkula tzen baditugu, ikusten dugu adi-nean gora egin ahala ezkongabeen ehunekoak txikiagoak direla lau bizikide tza-moduetan, eta ezkonduen ehunekoak, handiagoak. Hala ere, beherakada horrek oso propor tzio desberdinak ditu, bizikide tza-modua kontuan hartuta. Ho-rrenbestez, espainiar estatuan aitarekin eta ama-rekin bizi diren seme-alaben artean ezkongabeen propor tzioa 5,1 puntu txikiagoa da; amarekin bizi diren seme-alaben artean 7,4 puntu txikiagoa; ai-tarekin bizi diren seme-alaben artean 10,3 puntu txikiagoa; eta gurasoekin bizi ez diren seme-ala-ben artean, berriz, harrigarria bada ere, 51,9 pun-tu txikiagoa —ikus 17. taula eta 4. grafikoa—.

Euskal Autonomia Erkidegoari dagokionez, Espai-nia osoan an tzeman daitekeen joera bera adieraz-ten dute datuek. Nolanahi ere, heldutasunean sar-tzen ari diren gazteen (25 eta 29 urte bitartekoen) eta nerabezarotik gertuen daudenen (15 eta 19 urte bitartekoen) ezkongabetasun-indizeen arteko al-deak txikiagoak dira aztertutako bizikide tza-moduetako bakoi tzean Espainia osoan baino. Izan ere, azpimarra tzekoa da Euskal Autonomia Erkide-goa dela, autonomia erkidego guztietan, gazta-roaren bi muturretako gazteen ezkongabetasun-in-dizeen artean alderik txikienak dituena, azterturiko lau bizikide tza-moduetan.

Madrilgo udalerrian berandu eman tzipa tzearen feno-meno sozialari buruz egindako ikerketa kualitatibo baten emai tza ba tzuk aipatuko ditugu3. Zor tzi ezta-baida-talde antolatu ziren, eta zor tzietan azaldu zen

14. taula. 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por tzentajea seme-alaben kopuru

osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin bizi

ez diren

seme-alabak

Andaluzia 99,7 99,5 98,6 88,5

Aragoi 99,9 99,6 99,0 92,5



Kanariak 99,5 99,3 97,9 92,4

Kantabria 99,8 99,5 98,9 94,6

Gaztela eta Leon 99,8 99,7 99,2 92,9

Gaztela-Man txa 99,8 99,6 98,8 88,0

Katalunia 99,8 99,5 98,7 91,4


Extremadura 99,7 99,7 98,0 88,3

Galizia 99,6 99,3 98,8 92,6





Errioxa 99,9 99,6 98,9 90,2

Ceutako Hiria 99,4 98,7 98,8 92,0


Espainia 99,7 99,5 98,6 91,3



3 Consultora Emic-Etic SL: Estudio sociológico sobre la emancipación tar-

día en el municipio de Madrid, Madril: Ayuntamiento de Madrid, 2005.

21


15. taula. 20 eta 24 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por-

tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin

bizi diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

Andaluzia 98,9 98,2 96,4 64,3

Aragoi 99,4 98,9 97,2 72,5



Kanariak 97,2 96,8 94,9 75,7

Kantabria 98,6 98,2 96,8 73,9

Gaztela eta Leon 99,1 98,6 97,7 72,5

Gaztela-Man txa 99,2 98,3 97,2 61,7

Katalunia 99,3 98,7 96,9 73,9


Extremadura 99,0 98,4 96,6 61,8

Galizia 97,2 96,5 94,9 65,1





Errioxa 99,4 99,0 94,6 72,5

Ceutako Hiria 96,6 92,6 92,0 76,1


Espainia 98,9 98,2 96,6 71,1



16. taula. 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (ezkongabeen por-

tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

Andaluzia 95,0 92,4 87,9 31,4

Aragoi 95,6 94,3 90,3 38,8



Kanariak 89,7 87,5 82,1 47,5

Kantabria 93,0 90,2 87,9 40,1

Gaztela eta Leon 94,9 93,1 90,5 39,9

Gaztela-Man txa 95,1 93,0 89,2 26,3

Katalunia 95,4 92,9 88,9 42,7


Extremadura 95,6 92,7 90,1 28,0

Galizia 87,9 85,7 83,2 34,8





Errioxa 95,0 93,6 88,8 43,4

Ceutako Hiria 88,4 82,2 75,5 46,3


Espainia 94,6 92,1 88,3 39,4



22


bikote-harremanen ezegonkortasuna eta harrema-nak berandu formal tzea adierazle esangura tsuak zi-rela, eta eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko plan per tsonalak a tzera tzea eragiten zuela. Ho-rrenbestez, jasotako diskur tsoetan oso loturik ageri dira eman tzipazioa eta bikote-harremanak egonkor-tzea, ezkon tza ondorio duena, eskuarki. Baina badi-rudi bikote-harremanak egonkor tze eta formal tze hori ez dela aurreko belaunaldian bezain sarri gerta-tzen, eta faktore horrek eragina duela berandu eman-tzipa tzearen fenomenoan:

— Bikotekide egonkorrik ez duenak ez du izaten nor-beraren bizikide tza gunea sor tzeko benetako as-morik, eman tzipa tzeko baldin tza materialak bere esku baditu ere. Esate baterako, eztabaida-tal-deetan sarritan aipatu da hainbat gazteren kasua: enplegu egonkorra dute eta e txebizi tzaren jabe egin dira (hipoteka ordainduz), baina gurasoen e txean bizi dira oraindik ere, bikotekide egonkorrik ez dutelako. Familiarekiko loturak, gurasoen jarre-rak, eta, batez ere, amenak, gehiegizko babesa ematen diete seme-alabei, eta bikotekiderik gabe-ko eman tzipazioaren aurkakoak dira (amen diskur-tsoaren arabera: «bikotekiderik gabe, zertarako bizi e txetik kanpo?») eta badirudi faktore horiek bikotekide egonkorrik gabeko ezkongabeek gura-soen e txean luze iraun dezaten lagun tzen dutela.

— Gurasoen diskur tsoan —klase ertain nahiz klase baxuko gurasoen diskur tsoan— nabarmen tzen da ezkongabeak oraingo uneari begira bizi direla, gozamena bila tzen dutela egunerokotasunean, eta konpromisoak a tzera tzeko ahalegina egiten dutela, eran tzukizunak eta eginahal handiak

17. taula. 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben ezkongabetasun-indizeen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-moduen arabera

(bizikidetza-modu bakoi tzaren por tzentajea 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ken bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben artean)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak


diren seme-alabak


diren seme-alabak

Gurasoekin bizi ez

diren seme-alabak

Andaluzia −4,7 −7,1 −10,7 −57,1

Aragoi −4,3 −5,3 −8,7 −53,7

Asturiasko Prin tzerria −5,8 −7,5 −10,9 −54,2

Balear Uharteak −8,6 −11,0 −16,4 −43,0

Kanariak −9,8 −11,8 −15,8 −44,9

Kantabria −6,8 −9,3 −11,0 −54,5

Gaztela eta Leon −4,9 −6,6 −8,7 −53,0

Gaztela-Man txa −4,7 −6,6 −9,6 −61,7

Katalunia −4,4 −6,6 −9,8 −48,7

Valen tziako Erkidegoa −4,2 −6,4 −9,8 −55,8

Extremadura −4,1 −7,0 −7,9 −60,3

Galizia −11,7 −13,6 −15,6 −57,8

Madrilgo Erkidegoa −3,2 −5,6 −7,5 −45,7

Mur tziako Eskualdea −5,7 −8,6 −11,5 −56,3

Nafarroako Foru Erkidegoa −5,2 −7,5 −9,2 −45,7

Euskal Autonomia Erkidegoa −2,8 −4,2 −5,8 −42,9

Errioxa −4,9 −6,0 −10,1 −46,8

Ceutako Hiria −11,0 −16,5 −23,3 −45,7

Melillako Hiria −9,7 −17,0 −18,7 −50,4

Espainia −5,1 −7,4 −10,3 −51,9


23


baitakar tzate konpromisoek. Hedonismoaren il-dotik hel tzen diote Horazio poeta erromatarrak emandako jarraibideari: «Carpe diem quam mini-mum credula postero» (eguna aprobe txatu ezazu, biharamunean ez izan konfian tzarik). Litekeena da eman tzipatu gabe eta bikotekide egonkorrik gabe dauden gazteen mul tzo batek gaztaroa luzatu nahi izatea eta heldutasun psikosozialera iristeko unea a tzeratu nahi izatea. Izan ere, seme-alabe-kiko toleran tzia eta gehiegizko babesa eskain tzen duen familia-inguruan kon tsumo- eta erosotasun-maila handiak lor tzen dituzte gazteek, eman-tzipatuz gero galduko lituzketenak, ziur asko. Ero-sotasunez beteriko familia-giro horretan, oinarrizko beharrak aise ase tzeaz gain (elikadura, norbera-ren gela, jan tziak, arropa garbi tzea eta lisa tzea…) kon tsumo-nahi gehien tsuenak ere ase tzen dituz-te (bideo-kon tsolak, telebista, sakelako telefo-noa, ordenagailua…). Gainera, familiaren e txean bizi tzen jarrai tzen badute, norberaren dirua ira-bazten ari diren gazteek kon tsumo-maila handiaz goza tzeko aukera dute (norberaren ibilgailua, markako jan tziak, aisialdiko irteerak astebururo, oporraldiak eta abar), gehienek ez baitiete gura-soei ematen soldataren zatirik.

— E txebizi tzen merkatuaren egoera eta gazteek kobra tzen dituzten nominen zenbatekoak direla-eta, bi nomina behar dira eman tzipatu eta norbe-raren e txean bizi ahal izateko. Izan ere, eztabaida-talde guztietan agertu ziren eman tzipatu eta bakarrik bizi nahi zuten gazteak, baina haien sol-data txikiak zirela-eta, ezinezkoa irudi tzen zi tzaien, eta gazte haien i txaropena bikotekidea lor tzea zen, beharrezko diru-iturriak osatu ahal izateko. Ildo horretan, eztabaida-talde horietan parte har-

4. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren seme-alaben ezkongabetasun-indizeak 2001ean

24


tzean bikotekiderik ez zuten gazte okupatu gehie-nek adierazi zuten luzaroan ezkongabe irauteak eragina izan zuela beren eman tzipazio-planen a tzerapenean. Portaera hori dute klase ertaineko nahiz klase baxuko gazteek, baina, zalan tzarik gabe, estatus baxuagoa duten gazteek gehiago azpimarra tzen dute bigarren soldata irabazten duen bikotekidea ez izateak eman tzipazio-bidean eragiten duen blokeo-efektua.

3. Jarduerarekiko lotura

25

15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben jarduerari errepara tzen badiogu, 2001eko azaroko Biztanle-riaren Zen tsuaren arabera, ikasleen eta okupatuen kopuruen artean honako desberdintasun hauek ageri dira bizikide tza-modu bakoi tza kontuan hartu-ta —ikus 18. taula eta 5. grafi koa—:

— Aitarekin eta amarekin bizi diren gazteengan, ikasleen eta okupatuen ehunekoen artean ez dago alde handirik: bedera tzi autonomia-erkide-gotan ikasleak gehiago dira, beste bedera tzi er-kidegotan okupatuak gehiago dira, eta autono-mia-erkidego batean ikasleen eta okupatuen kopuruak orekatuta daude (Kanarietan, hain zu-zen). Espainiar estatuan %42,7 ikasleak dira eta %43,0 okupatuak. Euskal Autonomia Erkide-goan, berriz, ikasleak zer txobait gehiago dira okupatuak baino: %45,1 eta %42,6, hurrenez hurren. Zer autonomia-erkidegotan daude ikasle gehiago? Andaluzian (%44,3 ikasleak eta %35,5 okupatuak), Asturiasko Prin tzerrian (%48,4 ikas-leak eta %36,2 okupatuak), Kantabrian (%45,1 ikasleak eta %39,4 okupatuak), Gaztela eta Leo-nen (%47,9 ikasleak eta %39,5 okupatuak), Ex-tremaduran (%46,2 ikasleak eta %34,7 okupa-tuak), Galizian (%46,9 ikasleak eta %39,3 okupatuak), Ceutan (%48,5 ikasleak eta %32,1 okupatuak) eta Melillan (%51,2 ikasleak eta %29,8 okupatuak). Horrenbestez, autonomia-

dira, txikiena %44,5ekoa (Melillan) eta handiena %72,7koa (Katalunian). Oro har, seme-alabak eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko ezinbestekoa da diru-sarrera iraunkor eta na-hikoak izatea, eta diru-sarrera horiek lan-jarduera ordainduaren bidez lor tzen dira. Euskal Autono-mia Erkidegoan, %9,8 ikasle eta %68,9 okupatu daude, estatuko ehunekoak baino zer txobait handiagoak (%7,7 eta %67,0 hurrenez hurren). Katalunian (%72,7) ez ezik, beste autonomia er-kidego ba tzuetan ere handia da okupatuen propor tzioa gurasoekin bizi ez diren gazteen ar-tean, hain zuzen ere, Errioxan (%72,0), Madrilgo Erkidegoan (%71,8), Aragoin (%71,6), Nafarroan (%71,3), Valen tziako Erkidegoan (%70,4%) eta Balear Uharteetan (%70,1). Beste muturrean dauden autonomia-erkidegoetan ikasleen ehu-nekoak ez dira hain txikiak eta estatuko ehune-koa (%7,7) aise gaindi tzen da: Melillan (%15,1), Galizian (%12,3), Ceutan (%11,4), Gaztela eta Leonen (%10,4), Asturiasko Prin tzerrian (%10,3) eta Kantabrian (%10,3). Kasu horietan, gazteak beste e txe batean bizi badira ere, haien ekono-mia jatorrizko familiaren mendean dago, oso-osorik edo neurri batean (ikasketa-beka, ikaslea-ren lanaldi par tziala).

Sexuari dagokionez, bi sexuetarako ikusi ditugun joeren an tzekoak ageri dira bai emakumeen bai gi-

erkidego horietan, gurasoekin bizi diren seme-alaben ekonomia gurasoen mendean dago neu-rri handiago batean, gehienak ikasleak baitira.

— Guraso bakarreko familietan okupatuen ehune-koa ikasleena baino handiagoa da autonomia-erkidego gehienetan, Ceutan eta Melillan izan ezik. Espainian, amaren ardurapeko e txeetan bizi diren gazteen %35,5 ikasleak dira eta %45,9 okupatuak, eta aitaren ardurapeko e txeetan bizi diren gazteen artean, berriz, %34,2 ikasleak dira eta %46,9 okupatuak. Euskal Autonomia Erkide-goan okupatuen nagusitasuna apalxeagoa da bi familia mota horietan: amarekin soilik bizi diren seme-alaben %38,3 ikasleak dira eta %44,7 okupatuak; eta aitarekin soilik bizi diren seme-alaben %37,0 ikasleak dira, eta %47,0 okupa-tuak. Pen tsa liteke heldu bakar baten diru-sarre-rak ez direla nahikoa guraso bakarreko familia gehienetan eta, horrenbestez, ohikoagoa dela seme-alaba horiek lan egitea bigarren soldata bat eskura tzeko eta familiaren errenta osa tzeko.

— Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean, okupatuta daudenak nagusi dira, argi eta garbi: ikasleen propor tzioak txikiagoak dira, txikiena %5,2koa (Mur tziako Es-kualdean) eta handiena %15,1ekoa (Melillan), eta okupatuen propor tzioak, berriz, handiagoak

26


5. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen portzentajeak

2001ean

18. taula. 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen ehunekoak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (bizikide tza-modu bakoi tzaren por tzentajea

seme-alaben kopuru osoarekiko)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak


diren seme-alabak


diren seme-alabak

Gurasoekin bizi ez

diren seme-alabak

Ikasleak Okupatuak Ikasleak Okupatuak Ikasleak Okupatuak Ikasleak Okupatuak

Andaluzia 44,3 35,5 35,6 38,8 33,0 41,1 6,7 58,8

Aragoi 43,7 46,4 36,3 49,8 34,8 50,9 6,8 71,6

Asturiasko Prin tzerria 48,4 36,2 39,4 40,5 37,2 42,9 10,3 60,8

Balear Uharteak 38,4 48,8 33,4 49,7 32,9 49,6 6,4 70,1

Kanariak 42,0 41,6 36,0 42,9 34,7 43,2 9,6 65,0

Kantabria 45,1 39,4 38,8 41,4 36,4 44,1 10,3 63,0

Gaztela eta Leon 47,9 39,5 40,8 43,4 39,4 44,7 10,4 63,4

Gaztela-Man txa 41,5 46,0 35,0 49,0 32,3 49,7 5,9 64,9

Katalunia 36,5 51,5 31,2 52,2 30,2 52,0 6,5 72,7

Valen tziako Erkidegoa 40,9 46,7 33,2 49,6 32,5 49,6 6,3 70,4

Extremadura 46,2 34,7 37,1 39,3 34,4 40,4 5,8 57,8

Galizia 46,9 39,3 39,6 42,5 38,6 43,2 12,3 61,5

Madrilgo Erkidegoa 41,7 47,0 35,6 49,2 36,2 48,6 9,2 71,8

Mur tziako Eskualdea 42,8 44,8 34,8 48,2 31,0 51,6 5,2 69,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 42,3 47,4 34,7 50,5 34,4 50,8 7,3 71,3

Euskal Autonomia Erkidegoa 45,1 42,6 38,3 44,7 37,0 47,0 9,8 68,9

Errioxa 43,1 46,8 37,1 49,9 36,1 49,4 6,4 72,0

Ceutako Hiria 48,5 32,1 37,1 33,6 37,0 28,0 11,4 46,0

Melillako Hiria 51,2 29,8 41,2 34,1 42,0 29,9 15,1 44,5

Espainia 42,7 43,0 35,5 45,9 34,2 46,9 7,7 67,0


27


zonen artean: 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ikasleen propor tzioa txikiagoa izan ohi da guraso bakarreko familietan (amarekin soilik edo ai-tarekin soilik bizi diren gazteengan) bi gurasoko fa-milietan baino, eta are txikiagoa da gurasoekin jada bizi ez diren gazteen artean. Eta ikasleen ehune-koen beherakadarekin batera okupatuen ehune-koen gorakada ere ageri da.

— Espainiar estatuko emakumeen artean, ikasleen propor tzioak continuum horretan behera egiten du: %47,5ekoa da aitarekin eta amarekin bizi di-ren alaben artean, eta %8,2koa gurasoekin bizi ez diren alaben artean. Okupatuen ehunekoak, berriz, gora egiten du: %36,8 izatetik %56,5 iza-tera. Euskal Autonomia Erkidegoan, ikasleen ehunekoak behera egiten du: %49,1 izatetik %10,2 izatera. Eta okupatuen propor tzioak gora egiten du: %37,3 izatetik (aitarekin eta amarekin bizi diren alabak) %61,3 izatera (gurasoekin bizi ez diren alabak) —ikus 19. taula—.

— Gizonei dagokienez, estatuan, oro har, okupa-tuen ehunekoak gora egiten du: %48,5 izatetik (aitarekin eta amarekin bizi diren semeen artean) %79,8 izatera (gurasoekin bizi ez diren semeen artean). Aldi berean, ikasleen ehunekoak behera egiten du: %38,5 izatetik %7,0 izatera. Euskal Autonomia Erkidegoan, ikasleen ehunekoak be-hera egiten du: %41,5 izatetik %9,4 izatera. Eta okupatuen propor tzioak gora egiten du: %47,3 izatetik (aitarekin eta amarekin bizi diren semeak) %78,6 izatera (gurasoekin bizi ez diren semeak) —ikus 20. taula—.

19. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaba ikasleen eta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (por tzentajea alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu

bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

alabak


diren alabak


diren alabak

Ez aitarekin ez

amarekin bizi ez

diren alabak


Andaluzia 49,1 28,5 40,2 32,4 37,0 33,0 7,3 43,4

Aragoi 49,0 40,1 41,1 44,3 39,7 42,2 7,4 62,1


Balear Uharteak 43,1 43,1 38,4 43,8 37,4 42,1 6,8 62,0

Kanariak 46,6 35,5 40,3 37,2 38,8 35,7 10,2 54,9

Kantabria 50,3 31,9 43,4 34,6 40,5 35,4 10,6 51,2

Gaztela eta Leon 53,5 31,8 46,8 35,1 44,3 36,0 10,8 51,2

Gaztela-Man txa 48,0 37,1 40,8 41,2 38,0 39,9 6,5 49,9

Katalunia 40,8 47,1 35,6 48,0 34,7 46,0 6,8 66,1


Extremadura 52,4 26,2 43,0 30,7 40,2 29,8 6,5 41,2

Galizia 52,3 31,9 44,8 35,6 43,4 35,4 13,1 50,5





Errioxa 48,4 39,8 43,1 42,8 40,0 42,9 6,8 62,9

Ceutako Hiria 51,4 25,5 42,7 24,1 40,3 17,9 13,1 27,5

Melillako Hiria 54,6 22,5 44,7 27,3 45,9 17,3 16,0 29,2

Espainia 47,5 36,8 40,1 40,2 38,6 39,6 8,2 56,5


28


20. taula. 15 eta 29 urte bitarteko seme ikasleen eta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (por tzentajea

semeen kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren semeak

Amarekin soilik

bizi diren

semeak

Aitarekin soilik

bizi diren

semeak

Gurasoekin

bizi ez diren

semeak

IkasleakOkupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuak

Andaluzia 39,9 41,8 31,5 44,6 29,9 47,6 6,0 77,2

Aragoi 39,2 51,9 32,0 54,8 30,9 57,7 6,1 82,9


Balear Uharteak 34,2 53,8 28,8 55,0 29,7 55,2 5,9 79,4

Kanariak 37,8 47,0 32,0 48,1 31,4 49,2 8,8 77,0

Kantabria 40,5 46,1 34,5 47,7 33,1 51,3 9,8 78,5

Gaztela eta Leon 43,0 46,4 35,4 50,9 35,4 51,7 9,9 79,4

Gaztela-Man txa 35,9 53,7 30,1 55,8 28,1 57,0 5,1 84,1

Katalunia 32,7 55,3 27,2 56,0 26,9 56,4 6,1 80,8


Extremadura 40,7 42,2 31,8 46,9 29,6 49,0 4,8 78,0

Galizia 42,0 46,2 34,8 49,0 34,6 49,9 11,4 75,8





Errioxa 38,4 53,2 31,9 56,2 33,0 54,6 6,0 81,7

Ceutako Hiria 45,8 38,2 32,1 42,1 34,0 37,4 9,9 62,6

Melillako Hiria 48,1 36,3 37,9 40,4 38,6 41,0 14,1 62,9

Espainia 38,5 48,5 31,3 51,1 30,8 52,5 7,0 79,8


21. taula. 15 eta 29 urte bitarteko alaba eta seme ikasleen eta okupatuen por tzentajeen arteko diferen tzia 2001ean, bizikide tza-

moduaren arabera (alaben por tzentajea ken semeen por tzentajea, egoera bakoi tzean eta bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin

soilik bizi diren

seme-alabak

Aitarekin

soilik bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

IkasleakOkupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuak

Andaluzia 9,2 −13,3 8,7 −12,2 7,1 −14,6 1,3 −33,8

Aragoi 9,8 −11,8 9,1 −10,5 8,8 −15,5 1,3 −20,8

Asturiasko Prin tzerria 9,9 −12,9 10,9 −13,1 7,5 −15,0 1,1 −27,9

Balear Uharteak 8,9 −10,7 9,6 −11,2 7,7 −13,1 0,9 −17,4

Kanariak 8,8 −11,5 8,3 −10,9 7,4 −13,5 1,4 −22,1

Kantabria 9,8 −14,2 8,9 −13,1 7,4 −15,9 0,8 −27,3

Gaztela eta Leon 10,5 −14,6 11,4 −15,8 8,9 −15,7 0,9 −28,2

Gaztela-Man txa 12,1 −16,6 10,7 −14,6 9,9 −17,1 1,4 −34,2

Katalunia 8,1 −8,2 8,4 −8,0 7,8 −10,4 0,7 −14,7

Valen tziako Erkidegoa 10,4 −12,8 10,0 −11,7 8,0 −12,7 1,3 −22,4

Extremadura 11,7 −16,0 11,2 −16,2 10,6 −19,2 1,7 −36,8

Galizia 10,3 −14,3 10,0 −13,4 8,8 −14,5 1,7 −25,3

Madrilgo Erkidegoa 5,5 −6,2 5,6 −5,6 4,9 −7,2 0,7 −14,8

Mur tziako Eskualdea 10,4 −14,3 10,6 −15,0 9,8 −18,9 2,0 −32,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 8,0 −9,7 8,3 −9,5 9,6 −14,3 1,2 −17,8

Euskal Autonomia Erkidegoa 7,6 −10,0 8,7 −10,4 8,7 −11,5 0,8 −17,3

Errioxa 10,0 −13,4 11,2 −13,4 7,0 −11,7 0,8 −18,8

Ceutako Hiria 5,6 −12,7 10,6 −18,0 6,3 −19,5 3,2 −35,1

Melillako Hiria 6,5 −13,8 6,8 −13,1 7,3 −23,7 1,9 −33,7

Espainia 9,0 −11,7 8,8 −10,9 7,8 −12,9 1,2 −23,3


29


familiaren e txean bizi direnak, bai eman tzipatuta daudenak. Hain zuzen ere, espainiar estatuan oku-patuta daude aitarekin eta amarekin bizi diren se-me-alaben %71,3; amarekin soilik bizi direnen %68,7; aitarekin soilik bizi direnen %68,5; eta gura-soekin bizi ez direnen %72,2. Labur esanda, oku-patuak nagusi dira 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben adin-taldean, bizikide tza-modua edozein izanda ere. Aipa tzekoa da Euskal Autonomia Erki-degoan okupatuen propor tzioa %74,1ekoa, %70,8koa, %72,8koa eta %76,1ekoa dela, hurre-nez hurren, eta por tzentaje horiek estatukoak baino zer txobait handiagoak direla —ikus 24. taula—.

Laburbilduz, muturreko bi adin-taldeak alderatuta (25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alabak), nolako aldaketak gerta tzen dira jar-dueraren alorrean? Hurrengo taulako datuei errepa-ratuz —ikus 25. taula— honako hau azpimarra de-zakegu:

— Heldutasunera iristen ari direnen adin-taldean nabarmena da ikasle gu txiago dagoela, eta ikas-le kopuruaren beherakada horren ondorioz oku-patuen ehunekoa da gehien gora egiten duena.

— Ikasleen beherakada bizikide tza-modu guztietan gerta tzen da, baina, batez ere, gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean. Eman tzipatu eta jatorrizko familiarena ez den e txe batean bizi di-ren 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaba gehienak ikasleak badira ere, okupatuen mul tzoa ain tzat har tzekoa da. Hortaz, nerabeak azter tzetik hel-dutasunera iristen ari diren gazteak azter tzera pasa tzen garenean, gurasoekin bizi ez diren

Ikus dezagun zer gerta tzen den ikasleen eta okupa-tuen ehunekoekin seme-alaben adinaren aldagai askea ain tzat har tzean. Nerabeen adin-taldean, ja-torrizko familian oinarritutako hiru bizikide tza-moduetan (bi gurasoekin edo gurasoetako batekin) ikasleak nagusi dira, argi eta garbi, eta gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean ere ikasleak gehia-go dira (bizikide tza-modu horretan salbuespen ba-tzuk badaude, okupatuak gehiago baitira autono-mia-erkidego ba tzuetan: Balear Uharteetan, Gaztela-Man txan, Valen tziako Erkidegoan eta Mur-tziako Eskualdean). Ikasleen ehuneko handienak aitarekin eta amarekin bizi diren seme-alaben ar-tean ageri dira (esate baterako, %75,1 Espainian eta %87,2 Euskal Autonomia Erkidegoan) eta ikas-leen ehuneko txikienak, berriz, gurasoekin jada bizi ez diren seme-alaben artean (%42,7 estatuan eta %64,0 Euskal Autonomia Erkidegoan) —ikus 22. taula—.

20 eta 24 urte bitarteko gazteen taldean, berriz, bi gurasoekin edo haietako batekin bizi diren seme-alabak ikasle eta okupatuen mul tzoetan modu ber-tsuan banatuta daude. Hala ere, okupatuen mul-tzoa handixeagoa da, oro har. Azken ezaugarri hori are eta nabarmenago ageri da gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, okupatuak nagusi baitira eta ikasleak askoz ere gu txiago. Ildo horretan, oku-patuen propor tziorik txikiena %42,3koa da (Melillan) eta handiena %65,7koa (Katalunian); ikasleen propor tzio txikiena, berriz, %7,1ekoa da (Mur tziako Eskualdean) eta handiena %18,7koa (Euskal Auto-nomia Erkidegoan) —ikus 23. taula—. Helduta-sunera iristen ari diren gazteen adin-taldeko seme-alaba gehienak okupatuta daude, bai jatorrizko

— 15 eta 29 urte bitarteko alabengan eta semeen-gan joera bera ageri bada ere, aipa tzekoak dira generoen arteko desberdintasun ba tzuk, 21. taulan ageri direnak:

— 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen artean ikas-le gehiago dago gizonen artean baino, lau bizikide tza-moduetatik hirutan: aitarekin eta amarekin edota haietako batekin bizi diren ala-ben artean, hain zuzen ere. Gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, berriz, emakumeek gizonei atera tzen dieten aldea txikia da: %0,7ko aldea da txikiena (Katalunian eta Madrilgo Erki-degoan) eta %3,2koa handiena (Ceutan). Hala-ber, gogoan izan behar dugu bizikide tza-modu hori duten gazteen artean ikasle gu txiago dago-ela alaben artean semeen artean baino.

— Okupatuta daudenen ehunekoa handiagoa da gizonen artean emakumeen artean baino, 15 eta 29 urte bitarteko gazteen lau bizikide tza-moduetan. Baina eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren gazteen artean (gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, alegia) gizonen al-deko diferen tziak handiagoak dira.

— Jatorrizko familian oinarritutako hiru bizikide tza-moduetan (bi gurasoekin edo gurasoetako bate-kin) alaba okupatuen ehunekoa txikiagoa da eta ikasleen ehunekoa handiagoa. Baina gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, emakume oku-patuen ehunekoak txikiagoak izatearen arrazoia da langabeziak eta e txeko lanen ardurak eragin handiagoa dutela emakumeengan, genero-des-berdintasunaren prozesuen ondorioz.

30


gazteei erreparatuz gero, ikusten dugu jarduera-rekiko erlazio zentrifugo edo heterogeneo bat izatetik (ikasleak eta okupatuak) erlazio zentripe-to edo uniformeago bat izatera pasa tzen direla (okupatuak).

Ikusten denez, ordaindutako okupazioa beha-rrezkoa da eman tzipatu eta beste e txe batean bizi-tzeko, baina ez da berez nahikoa, baldin tza gehiago ere bete behar baitira: soldata txikiek eta enpleguen egonkortasunik ezak oztopa tzen dituzte gazte oku-patuen eman tzipaziorako plan per tsonalak; gaine-ra, egungo egoerari erreparatuz, langile gazteen diru-sarrera txikiekin erosteko moduko e txebizi tza gu txi dago higiezinen merkatuan. OBJOVI behato-kiak adierazi duenez, INEren 2007ko azken hiruhile-ko Biztanleria Aktiboaren Inkestan oinarriturik, Es-painian bizi diren 18 eta 24 urte bitarteko soldatapeko gazteen %60,3k eta 25 eta 29 urte bi-tarteko soldatapekoen %42,9k aldi baterako kon-tratua du4. 18 eta 24 urte bitarteko gazte baten ur-teko soldata 12.585,51 eurokoa da, batez beste, eta 25 eta 29 urte bitarteko gazte batena 15.796,74 eurokoa. Euskal Autonomia Erkidegoan, ordea, 14.633,03 eurokoa da 18 eta 24 urte bitartekoen adin-taldean eta 18.366,69 eurokoa 25 eta 29 urte bitartekoenean.

22. taula. 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko,

bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak


diren seme-alabak


diren seme-alabak

Gurasoekin bizi ez

diren seme-alabak


Andaluzia 71,5 14,2 63,9 16,3 60,4 19,8 36,2 34,6

Aragoi 80,0 14,1 71,2 18,1 68,1 20,5 44,2 34,7


Balear Uharteak 67,8 22,0 60,6 24,5 58,9 25,8 34,9 41,2

Kanariak 73,9 15,1 65,7 18,3 63,5 20,3 43,4 35,8

Kantabria 81,3 10,6 74,1 12,9 68,8 17,1 56,1 27,4

Gaztela eta Leon 84,0 10,0 77,6 13,2 75,2 14,8 52,6 27,5

Gaztela-Man txa 71,6 19,6 66,3 21,6 62,8 23,1 37,4 39,3

Katalunia 69,7 20,7 61,0 24,8 57,2 26,3 39,0 37,8


Extremadura 74,2 12,7 67,8 15,0 64,3 17,9 35,6 33,8

Galizia 80,6 12,1 74,5 14,9 72,1 16,7 57,5 25,5





Errioxa 77,9 15,6 71,7 18,5 64,6 20,8 37,5 37,2

Ceutako Hiria 78,3 8,3 66,9 9,9 65,7 8,4 45,9 15,2

Melillako Hiria 76,1 10,1 69,1 11,6 61,8 16,6 50,7 17,8

Espainia 75,1 15,3 66,9 18,9 64,1 21,0 42,7 34,5

Diferen tzia EAE – Espainia 12,1 −7,8 12,1 −8,2 13,0 −8,2 21,3 −14,3

Iturria: 2001eko Biztanleriaren Zen tsua, INE.4 Boletín OBJOVI. Observatorio Joven de Vivienda. 2007ko laugarren hiru-hilekoa, 21. zk. Madril: Consejo de la Juventud de España.

31


23. taula. 20 eta 24 urte bitarteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko,

bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi diren

seme-alabak


diren seme-alabak


diren seme-alabak

Gurasoekin bizi ez

diren seme-alabak


Andaluzia 37,2 39,9 31,5 41,2 30,1 43,5 10,0 55,0

Aragoi 38,6 50,0 32,9 52,0 32,5 52,5 11,5 63,5


Balear Uharteak 30,9 55,1 26,6 55,7 26,8 55,1 9,6 65,3

Kanariak 35,6 46,1 30,8 46,4 31,0 45,9 13,0 60,4

Kantabria 40,4 41,9 36,0 42,6 33,7 45,3 17,2 54,5

Gaztela eta Leon 44,3 41,2 38,3 44,0 38,6 44,3 17,3 55,1

Gaztela-Man txa 33,1 52,5 29,1 53,6 28,9 51,6 9,7 60,0

Katalunia 29,0 58,1 24,6 58,1 25,5 56,5 10,8 65,7


Extremadura 37,6 39,8 32,6 41,4 31,4 40,3 8,7 53,6

Galizia 43,0 41,7 37,4 43,6 37,8 42,9 18,0 54,5





Errioxa 37,7 51,1 31,6 54,7 35,3 50,0 11,2 64,5

Ceutako Hiria 37,9 39,1 27,5 39,3 27,2 37,3 9,7 49,6

Melillako Hiria 39,6 38,5 31,6 41,5 32,7 31,2 13,6 42,3

Espainia 36,7 47,4 31,1 49,2 31,3 48,9 12,2 60,8

Diferen tzia EAE – Espainia 6,0 −4,2 6,1 −4,9 6,1 −3,9 6,5 −3,5


32


24. taula. 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen por tzentajeak 2001ean, bizikide tza-moduaren arabera (por tzentajea

seme-alaben kopuru osoarekiko, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren

seme-alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

IkasleakOkupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuak

Andaluzia 13,7 61,2 11,1 59,4 10,6 58,6 2,6 62,6

Aragoi 9,8 77,8 8,7 76,0 8,8 75,3 2,4 77,1


Balear Uharteak 8,6 76,7 8,1 73,3 7,5 73,2 2,5 74,8

Kanariak 12,9 66,7 10,8 64,6 10,9 62,3 3,6 70,9

Kantabria 12,1 67,5 10,4 65,5 11,6 66,0 3,2 69,5

Gaztela eta Leon 13,4 69,3 11,5 68,9 11,8 68,8 3,8 69,8

Gaztela-Man txa 9,8 74,9 8,7 72,9 7,8 72,4 2,2 68,5

Katalunia 7,2 79,2 7,0 74,5 7,7 73,4 2,6 77,8


Extremadura 12,1 64,2 10,5 62,0 8,8 62,1 2,2 61,3

Galizia 15,5 65,7 13,1 64,2 13,2 64,3 4,4 68,8





Errioxa 10,2 77,3 8,9 76,0 9,5 76,4 1,9 78,0

Ceutako Hiria 16,2 60,0 10,2 57,5 11,9 42,3 3,4 51,9

Melillako Hiria 18,5 56,3 12,8 57,6 18,2 53,0 5,6 53,6

Espainia 11,1 71,3 9,7 68,7 9,8 68,5 2,9 72,2

Diferen tzia EAE – Espainia −1,6 2,8 −1,0 2,1 −1,1 4,4 0,2 3,9


25. taula. 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaba ikasleen eta okupatuen por tzentajeen arteko diferen tzia 2001ean,

bizikide tza-moduaren arabera (25 eta 29 urte bitarteko ikasle eta okupatuen por tzentajea ken 15 eta 19 urte bitarteko ikasle eta

okupatuen por tzentajea, bizikide tza-modu bakoi tzean)

Aitarekin eta

amarekin bizi

diren seme-

alabak

Amarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Aitarekin soilik

bizi diren

seme-alabak

Gurasoekin

bizi ez diren

seme-alabak

IkasleakOkupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuakIkasleak

Okupa-

tuak

Andaluzia −57,8 47,0 −52,8 43,1 −49,8 38,8 −33,6 28,0

Aragoi −70,2 63,7 −62,5 57,9 −59,3 54,8 −41,8 42,4

Asturiasko Prin tzerria −70,1 56,3 −63,6 51,8 −60,4 49,6 −51,3 44,9

Balear Uharteak −59,2 54,7 −52,5 48,8 −51,4 47,4 −32,4 33,6

Kanariak −61,0 51,6 −54,9 46,3 −52,6 42,0 −39,8 35,1

Kantabria −69,2 56,9 −63,7 52,6 −57,2 48,9 −52,9 42,1

Gaztela eta Leon −70,6 59,3 −66,1 55,7 −63,4 54,0 −48,8 42,3

Gaztela-Man txa −61,8 55,3 −57,6 51,3 −55,0 49,3 −35,2 29,2

Katalunia −62,5 58,5 −54,0 49,7 −49,5 47,1 −36,4 40,0

Valen tziako Erkidegoa −59,2 53,5 −50,8 46,0 −49,5 44,4 −34,4 34,1

Extremadura −62,1 51,5 −57,3 47,0 −55,5 44,2 −33,4 27,5

Galizia −65,1 53,6 −61,4 49,3 −58,9 47,6 −53,1 43,3

Madrilgo Erkidegoa −70,1 63,3 −61,5 55,3 −59,7 54,7 −45,2 45,1

Mur tziako Eskualdea −60,1 52,6 −53,7 47,8 −47,5 42,5 −25,9 23,6

Nafarroako Foru Erkidegoa −75,3 68,4 −66,6 60,6 −65,2 61,3 −40,7 42,2

Euskal Autonomia Erkidegoa −77,7 66,6 −70,3 60,0 −68,5 60,0 −60,9 55,9

Errioxa −67,7 61,7 −62,8 57,5 −55,1 55,6 −35,6 40,8

Ceutako Hiria −62,1 51,7 −56,7 47,6 −53,8 33,9 −42,5 36,7

Melillako Hiria −57,6 46,2 −56,3 46,0 −43,6 36,4 −45,1 35,8

Espainia −64,0 56,0 −57,2 49,8 −54,3 47,5 −39,8 37,7


33


6. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaba okupatuen portzentajea 2001ean

4. Ondorioak

34

— Espainiar estatuan, 2001ean, 15 eta 29 urte bitar-teko gazteen %24,3 ez da gurasoekin bizi, eta %61,5 aitarekin eta amarekin bizi da. Euskal Au-tonomia Erkidegoan, aitarekin eta amarekin bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ehu-nekoa zer txobait handiagoa da gainera (%66,6), eta gurasoekin bizi ez direnen propor tzioa txikiagoa (%18,6). Hortaz, datu horiek argi eta garbi azal tzen dute Espainiako eta Euskal Auto-nomia Erkidegoko gazteen eman tzipaziorako plan per tsonalak a tzeratuta daudela. Autonomia-erki-degoei erreparatuz, ikusten dugu penin tsulako iparraldean eta mendebaldean ageri direla 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba eman tzipatuen ehu-nekorik txikienak: Gaztela eta Leonen (%16,4), Galizian (%18,0), Euskal Autonomia Erkidegoan (%18,6), Kantabrian (%18,5) eta Asturiasko Prin-tzerrian (%18,8). Aldiz, beste autonomia-erkidego ba tzuetan aise gaindi tzen dute estatuko batez bestekoa (%24,3): Melillan (%38,9), Ceutan (%37,7), Balear Uharteetan (%34,0), Katalunian (%28,8), Valen tziako Erkidegoan (%26,9), Mur-tziako Eskualdean (%26,8), Kanarietan (%26,5), Madrilgo Erkidegoan (%26,1) eta Errioxan (%25,5); hortaz, eman tzipazioaren fenomenoa zer txobait ohikoagoa da autonomia-erkidego ho-rietan. Geografi a ain tzat hartuta, autonomia-erki-

dego horiek penin tsulatik kanpo eta penin tsulako ekialdean daude gehienbat.

— Sexuaren aldagaiari errepara tzen badiogu, 15 eta 29 urte bitarteko alaben propor tzio handixeagoa bizi da eman tzipatuta, gurasoen e txetik kanpo, Ceutan izan ezik. Emakumeen aldeko diferen-tziarik txikiena 3,4 puntukoa da (Errioxan, emaku-meen %27,3 eta gizonen %23,9) eta handiena 7,2 puntukoa (Katalunian, emakumeen %32,5 eta gizonen %25,3). Estatuan 5,8 puntuko aldea dago (emakumeen %27,3 eta gizonen %21,5), eta Eus-kal Autonomia Erkidegoan ere an tzeko aldea age-ri da emakumeen (%21,3) eta gizonen (%16,0) artean: 5,3 puntu. Eman tzipatutako seme-alaben propor tzio handienetik txikienerako hurrenkeran, Euskal Autonomia Erkidegoan eman tzipatuta bizi diren alabak 17. lekuan eta semeak 15. lekuan ageri dira, 19 autonomia-erkidegoen zerrendan.

— Adin-taldeei erreparatuz, 15 eta 19 urte bitarteko nerabeen taldetik heldutasunera iristen ari diren 25 eta 29 urte bitarteko gazteen taldera pasa-tzean, aitarekin eta amarekin bizi diren seme-ala-ben propor tzioak behera egiten du, baita amare-kin soilik edota aitarekin soilik bizi diren seme-alabenak ere. Aldi berean, gurasoekin bizi

ez diren seme-alaben ehunekoek gora egiten dute. Laburbilduz, seme-alaben adinak gora egi-ten duen heinean, gurasoekin bizi tzeari u tzi eta eman tzipazio-prozesuan egoteko aukera gehia-go dute gazte horiek. 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldea ain tzat hartuta, desberdintasunak daude autonomia-erkidegoen artean: penin tsulako iparraldean, Ebroko korridorean eta erdialdean joera bat ageri da, eta penin tsulatik kanpo eta penin tsulako ekialdean dauden autonomia-erkide-goetan, berriz, beste joera bat. Lehenengo mul-tzoan, jatorrizko bi gurasoko familia nuklearrean bizi diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alabak dira nagusi; bigarren mul tzoan, ordea, gurasoekin jada bizi ez direnak gehiago dira. Euskal Autono-mia Erkidegoan eman tzipatuta bizi diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alabak (%33,6) 16. lekuan ageri dira, hemere tzi autonomia-erkidegoen ze-rrendan, eman tzipatuen ehuneko handienetik txikienerako hurrenkeran. Eman tzipatuen ehune-korik handiena Melillan ageri da (%60,9) eta txikiena Gaztela eta Leonen (%30,5).

— Espainiako Gazteriaren Kon tseiluaren OBJOVI E txebizi tzaren Behatoki Gaztearen 21. buletinean eman tzipazio-tasari buruzko informazio estatis-tiko eguneratua ageri da5, 2007ko laugarren hiru-

5 Jatorrizko familiaren e txetik kanpo bizi diren gazteen ehunekoa, adin bereko gazteen kopuru osoarekiko.

35


hilekoari dagokion Biztanleria Aktiboaren Inkes-tan oinarritua: estatuan, oro har, tasa hori %13,0koa da 18 eta 24 urte bitartekoen adin-taldean, %46,6koa 25 eta 29 urte bitartekoen adin-taldean, eta 30 eta 34 urte bitartekoen adin-taldean, berriz, %74,0ra iristen da. Euskal Auto-nomia Erkidegoan, berriz, eman tzipazio-tasa %9,0koa da 18 eta 24 urte bitarteko gazteen ar-tean, %42,9koa 25 eta 29 urte bitartekoen ar-tean, %73,5ekoa 30 eta 34 urte bitartekoen ar-tean, eta %44,1ekoa 18 eta 34 urte bitarteko kohortean. Ikusten dugu ehuneko horiek esta-tuko batez bestekoak baino txikiagoak direla, ba-tez ere adin-talderik gazteenetan (18 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko adin-taldeetan).

— Berandu eman tzipa tzearen fenomenoaren arra-zoiak askotarikoak izan daitezke, eta lau dimen-tsiotan edo motibazio-alorretan sailka di tzakegu: lan-merkatuan sar tzea, e txebizi tzen merkatuan sar tzeko aukerak izatea, faktore soziokulturalak eta faktore instituzionalak. Lau motibazio-dimen-tsio horiek azter tzeko begiratu integrala eta erla-

ziozkoa ezinbestekoa da; izan ere, zenbait arra-zoi batera ageri ohi dira, haien arteko interakzioak ere badaude eta elkar elika tzen dute. Hau da, arrazoi bat profil sozial jakin baten a tzerapenaren edo blokeoaren arrazoi nagusia bada ere, hainbat arrazoik batera eragiten dute. Hortaz, gazteak berandu eman tzipa tzearen fenomeno soziala konplexua da, motibazio-konstruktu ba-tek sortua6.

6 Consultora Emic-Etic SL: «E txebizi tza eman tzipazioa», in Gazteen adie-

razleak 2007 (koord.: Bakarne Zuazua Astarloa), Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlari tzaren Argitalpen Zerbi tzu Nagusia.

1. irudia. Gazteen eman tzipazio berantiarraren motibazio-konstruktua

36


bizi diren seme-alabengan, nolabaiteko oreka dago bi egoera horien artean: espainiar estatuan %42,7 ikasleak dira eta %43,0 okupatuak; Eus-kal Autonomia Erkidegoan, berriz, ikasleak zer-txobait gehiago dira okupatuak baino (%45,1 eta %42,6 hurrenez hurren). Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean, ordea, okupatuta daudenak nagusi dira, argi eta garbi: ikasleen propor tzioak txikiagoak dira, txikiena %5,2koa (Mur tziako Eskualdean) eta handiena %15,1ekoa (Melillan), eta okupatuen propor-tzioak, berriz, handiagoak dira, txikiena %44,5ekoa (Melillan) eta handiena %72,7koa (Katalunian). Oro har, seme-alabak eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko ezinbestekoa da diru-sarrera iraunkor eta nahikoak izatea, eta di-ru-sarrera horiek lan-jarduera ordainduaren bi-dez lor tzen dira. Euskal Autonomia Erkidegoan, %9,8 ikasleak dira eta %68,9 okupatuak, esta-tuko ehunekoak baino zer txobait handiagoak (%7,7 eta %67,0 hurrenez hurren).

— Sexuari dagokionez, emakumeen eta gizo-nezkoen artean an tzeko joerak ageri dira, baina badaude desberdintasun ba tzuk: bi gurasoekin edota haietako batekin (aitarekin edo amarekin) bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean ikasle gehiago dago emakumeen artean gizonen artean baino. Okupatuta daudenen ehunekoa handiagoa da gizonen artean emakumeen ar-tean baino, 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben lau bizikide tza-moduetan; baina alde hori han-diagoa da eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren gazteen artean (gurasoekin bizi ez di-ren seme-alabengan). Ziur asko, alde horien

go eman tzipa tzen dira ezkondu gabe alabak bai-no. Izan ere, autonomia-erkidego guztietan de-zente txikiagoak dira gurasoekin bizi ez diren emakumeen ezkongabetasun-indizeak gizone-nak baino: alderik txikiena Madrilgo Erkidegoan ageri da (−10,7 puntu) eta handiena Ceutako eta Melillako hiri autonomoetan (−26,9 bietan). Aipa-tzekoa da Euskal Autonomia Erkidegoan gura-soekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko se-meen eta alaben artean dagoen aldea estatuan dagoenaren oso an tzekoa dela: −16,5 puntu eta −16,2 puntu, hurrenez hurren.

— Seme-alaben adinak gora egiten duen heinean, ezkongabetasun-indizeek behera egiten dute ain tzat hartutako lau bizikide tza-moduetan, bai-na, batez ere, gurasoekin bizi ez direnen artean. Izan ere, bi gurasoekin edo haietako batekin bizi-tzen jarrai tzen duten seme-alaba gehien-ge-hienak ezkongabeak dira. Gurasoekin bizi ez di-ren seme-alabei dagokienez, Euskal Autonomia Erkidegokoak propor tzio handiagoan daude ezkondu gabe, hiru adin-taldeetan (%96,2 15 eta 19 urte bitartekoen taldean; %83,7 20 eta 24 urte bitartekoen taldean; eta %53,3 25 eta 29 urte bitartekoen taldean).

— 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ikasleen propor tzioa txikiagoa izan ohi da guraso bakarreko familietan (amarekin soilik edo aitare-kin soilik bizi diren gazteen artean) bi gurasoek osatutako e txeetan baino, eta okupatuen propor-tzioa, berriz, handiagoa. Gainera, joera hori are eta nabarmenagoa da gurasoekin jada bizi ez diren gazteen artean. Horrenbestez, gurasoekin

— Ezkongabe egotea oso loturik dago seme-alaba hori jatorrizko familiaren e txean bizi tzearekin. Al-diz, gurasoen e txea u tzi eta eman tzipa tzeko gogo eta plan per tsonalak gauza tzea ez dago lotuta ezkongabe egotearekin, ezkon tzearekin baizik. Euskal Autonomia Erkidegoko 15 eta 29 urte bitarteko seme-alabek, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko prozesuan egonik ere, ezkongabe jarrai tzeko joera handiagoa dute. Hortaz, ezkon tzaren eta eman tzipazioaren arte-ko lotura ez da espainiar gazteen artean ageri dena bezain sendoa: gurasoekin bizi ez diren seme-alabei dagokienez, Euskal Autonomia Er-kidegoko ezkongabeen ehunekoa 11,6 puntu handiagoa da estatukoa baino (%62,2 eta %50,6, hurrenez hurren). Gainera, honako auto-nomia-erkidego hauetako seme-alaba gehienek, jada gurasoekin edo haietako batekin bizi ez di-renean ere, ezkongabe jarrai tzen dute: Ceuta (%62,7), Madrilgo Erkidegoa (%58,9), Balear Uharteak (%59,1), Kanariak (%59,1), Melilla (%58,4) eta Nafarroa (%56,3). Autonomia-erki-dego horietako 15 eta 29 urte bitarteko seme-alabek ez dute hainbeste jarrai tzen ohiko praktika soziala, eman tzipazioa eta ezkon tza lo tzen di-tuena.

— Oro har, jatorrizko guraso bakarreko edo bi gu-rasoko familiaren e txea u tzi eta beste e txe ba-tean bizi diren gazteen artean ezkongabetasun-indizeek behera egiteko joera dute, eta ezkonduen indizeek, berriz, gora egitekoa. Joera horiek nabarmenagoak dira 15 eta 29 urte bitar-teko emakumeengan adin bereko gizonengan baino. Beste era batera esanda: semeak sarria-

37


ten urteko soldata 14.633,03 eurokoa da, batez beste, eta 25 eta 29 urte bitarteko gazte batena 18.366,69 eurokoa. Laburbilduz, ordaindutako okupazioa beharrezkoa da eman tzipatu eta bes-te e txe batean bizi tzeko, baina ez da berez na-hikoa, baldin tza gehiago ere bete behar baitira: soldata txikiek eta enpleguen egonkortasun ezak oztopa tzen dituzte gazte okupatuen eman-tzipaziorako plan per tsonalak; gainera, langile gazteen diru-sarrera txikiekin erosteko moduko e txebizi tza gu txi dago higiezinen merkatuan.

a tzean gure gizartean nabarmen tzen diren des-berdintasun-prozesuak daude, kultura patriarka-laren jarraibideen iraupenaren ondorio direnak. Jarraibide horiek direla eta, ikasle gehiago dago emakumeen artean, jarduera horretan babesa bila tzen baitute, trebatu ahal izateko; izan ere, enplegua lor tzeko zailtasun gehiago dituzte eta ahulagoak dira lan-merkatuetan.

— Adinari dagokionez, ikasleen propor tzioak na-barmen egiten du behera nerabeen taldetik (15 eta 19 urte bitartekoak) heldutasunera iristen ari direnen taldera pasa tzean (25 eta 29 urte bitar-tekoak) eta, aldi berean, okupatuen propor tzioak gora egiten du. Horrenbestez, gazteen jarduera nabarmen alda tzen da, eta aldaketa horrek adie-razten digu gaztaroa tran tsiziozko etapa psiko-soziala dela, nerabezaroko fasetik —hezkun tzan eta prestakun tzan oinarritua, familiaren mende-ko giroan— ordaindutako jarduerara. Lan-jar-duera horrek emango dio gazteari, epe ertainera autonomia ekonomikoa; hartara, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko aukera izango du eta heldutasun sozialaren etapako rolak hartu ahal izango ditu.

— OBJOVI behatokiak adierazi duenez, INEren 2007ko azken hiruhileko Biztanleria Aktiboaren Inkestan oinarriturik, Euskal Autonomia Erkide-goan bizi diren 18 eta 24 urte bitarteko soldata-peko gazteen %69,9k eta 25 eta 29 urte bitarte-ko soldatapeko gazteen %44,3k aldi baterako kontratua du7. 18 eta 24 urte bitarteko gazte ba-

7 Boletín OBJOVI. Observatorio Joven de Vivienda. 2007ko laugarren hiruhilekoa, 21. zk. Madril: Consejo de la Juventud de España.

Bibliografia

ALBERDI, Inés: «Los cambios en la institu-ción familiar», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 17-31. orr.

Boletín OBJOVI. Observatorio Joven de Vivienda. 2007ko laugarren hiruhilekoa, 21. zk. Madril: Consejo de la Juventud de España.

CONSULTORA EMIC-ETIC SL: Estudio

sociológico sobre la emancipación

tardía en el municipio de Madrid,

Madril: Ayuntamiento de Madrid. Área Delegada de Vivienda, 2005.

—«E txebizi tza eman tzipazioa», in Gazteen

adierazleak 2007 (koord.: Bakarne Zuazua Astarloa) [on line], Vitoria-Gas-teiz: Eusko Jaurlari tzaren Argitalpen Zerbi tzu Nagusia, 2007, <http://www.gazteaukera.euskadi.net/r58-7657/es/contenidos/informacion/9265/es_5561/adjuntos/indicadores_juven-tud/CASTELLANO.pdf>. [Kon tsulta: 2009ko ekainaren 23a.]

Gazte emantzipatuenbizikidetasun

unitateak08

Gazteen adierazleak 2009EAEren eta gainerako autonomien arteko alderaketa



06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Kapitulu honetan e txebizi tzaren aldetik eman-tzipatuta bizi diren biztanle gazteengan jarri dugu arreta, bereziki osa tzen dituzten bizikidetasun-mo-tetan eta biztanle gazte eman tzipatuek e txebizi tza eduki tzeko aukera tzen duten erregimenean.

Aurreko kapituluan bezala, erabilitako datuak 2001eko Biztanleriaren Zen tsutik eta Observatorio Joven de Vivienda OBJOVI (E txebizi tzaren Behatoki Gaztea) behatokitik hartuta daude. OBJOVIren da-tuak lor tzeko, hain zuzen ere, INEk sustatuta, 2007ko 4. hiruhilekoari dagokion Biztanleria Akti-boaren Inkesta hartu da oinarri tzat.

Analisiaren testua bi ataletan egituratuta dago. Ja-rraian atal bakoi tzean erabilitako adierazleak zerrenda tzen dira.

— Eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren gazteen bizikidetasun-motak:

• Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bi-tarteko seme-alaben bizikidetasun-motak 2001ean: bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren15eta29urtebitarte-ko alaben bizikidetasun-motak 2001ean: bizi-kidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por-tzentajea alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren15eta29urtebitarte-ko semeen bizikidetasun-motak 2001ean: bi-

zikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por-tzentajea semeen kopuru osoarekiko.

• Bizikidetasun-mota bakoitzean bizi direnenpor tzentajeetan gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen eta alaben ar-tean dagoen diferen tzia 2001ean: bizikideta-sun-mota bakoi tzean bizi diren alaben ehune-koa ken semeen ehunekoa.

• Gurasoekinbiziezdiren15eta19urtebitarte-ko seme-alaben bizikidetasun-motak 2001ean: bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por-tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren20eta24urtebitarte-ko seme-alaben bizikidetasun-motak 2001ean: bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por-tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bi-tarteko seme-alaben bizikidetasun-motak 2001ean: bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Bizikidetasun-mota bakoitzean bizi direnenpor tzentajeetan gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarte-ko seme-alaben artean dagoen diferen tzia 2001ean: bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben ehunekoa ken bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi diren 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben ehunekoa.

4


2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimena-ren arabera: erregimen bakoi tzaren por-tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren25eta29urtebitarte-ko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimena-ren arabera: erregimen bakoi tzaren por-tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko.

• Etxebizitzaedukitzekoerregimenbakoitzarenpor tzentajeetan gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben artean dagoen diferen tzia 2001ean: e txebizi tza eduki tzeko erregimen bakoi tzaren por tzentajea 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean ken e txe-bizi tza eduki tzeko erregimen bakoi tzaren por tzentajea 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben artean.

— E txebizi tza eduki tzeko erregimena:


• Gurasoekinbiziezdiren15eta29urtebitarte-ko alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera: erregimen bakoi tzaren por tzentajea alaben kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren15eta29urtebitarte-ko semeen por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera: erregimen bakoi tzaren por tzentajea semeen kopuru osoarekiko.

• Gurasoekinbiziezdiren15eta29urtebitarte-ko semeen eta alaben arteko diferen tzia 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimena-ren arabera: e txebizi tza eduki tzeko erregimen bakoi tzaren alaben por tzentajea ken e txebizi-tza eduki tzeko erregimen bakoi tzaren semeen por tzentajea.


• Gurasoekinbiziezdiren20eta24urtebitarte-ko seme-alaben por tzentajezko banaketa

1. Emantzipatu eta beste etxe batean bizi diren gazteen bizikidetasun-motak

5

Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteei erreparatuz, 2001eko zen tsuaren arabera, gehienek familia bat osatu dute, gainerako per-tsonarik gabe; eskuarki gazte bikoteak dira, seme-alabarik gabeak (erabili gabeko habia): estatuan hala bizi da eman tzipatutako gazteen %68,8 —ikus 1. taula—. Bigarren lekuan ageri dira, nabarmen a tzerago, per tsona bakar bateko familiak, eman-tzipatuta bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben %14,2 bizi baita horrelako bizikide tza gu-neetan. Haren ondoren ageri dira familia batek eta ahaideak ez diren per tsonek osatutako bizikide tza guneak. Eman tzipatutako gazte guztien %9,1 bizi da horrelako bizilagun guneetan. Laugarren lekuan ageri dira familia osa tzen ez duten per tsona bat bai-no gehiagoko bizikide guneak: aztertutako adin-taldearen %4,1 horrelakoetan bizi da. Euskal Auto-nomia Erkidegoko por tzentajezko banaketa estatukoarekin alderatuta, ez da alde handirik ikus-ten; dena dela, aipa tzekoa da per tsona bakar bate-ko bizikide tza guneen ehunekoa zer txobait handia-goa dela (%16,6). Eta autonomia-erkidegoei erreparatuz gero, kontuan har tzeko moduko des-berdintasun ba tzuk ikusten ditugu:

— Familia osa tzen ez duten per tsona ani tzeko bizikide tza guneak oso urriak dira autonomia-erkidego guztietan; dena dela, haien ehunekoa zer txobait handiagoa da Balear Uharteetan (%6,6), Errioxan (%5,7), Nafarroan (%5,6), Ma-drilgo Erkidegoan (%5,1), Kanarietan (%5,1) eta Aragoin (%5,0).

Eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko alaben artean, gainerako per-tsonarik gabeko familiek eratutako bizikide tza gu-neen propor tzioa handiagoa da adin bereko seme-alaben artean baino, eta behera egiten du, batez ere, per tsona bakarreko familien propor tzioak. Ho-rrenbestez, espainiar estatuan, gurasoekin jada bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko alaben %74,5 bizi da gainerako per tsonarik gabeko familiek osaturiko bizikide tza guneetan (bi sexuen kasuan, %68,8) eta %10,9 bizi da per tsona bakarreko familiek osatu-takoetan (bi sexuen kasuan, %14,2). Autonomia-erkidego guztietako alaben artean ageri da gaine-rako per tsonarik gabeko familietako bizilagun guneen aldeko joera hori: esate baterako, Euskal Autonomia Erkidegoan, bizikidetasun-mota horre-

— Gainerako per tsonarik gabeko familia bakarra da autonomia-erkidego guztietan nagusi tzen den bizikidetasun-mota, baina nagusitasun hori are eta nabarmenagoa da Extremaduran (%76,8), Galizian (%76,0), Andaluzian (%75,6), Asturiasko Prin tzerrian (%74,8), Gaztela-Man txan (%73,1), Kantabrian (%70,5) eta Gaztela eta Leonen (%70,3).

— Per tsona bakar bateko familien ehunekoak, be-rriz, zer txobait handiagoak dira Kanarietan (%17,8), Gaztela eta Leonen (%17,4), Extrema-duran (%17,3), Euskal Autonomia Erkidegoan (%16,6), Balear Uharteetan (%16,3) eta Errioxan (%16,1).

— Familia batek eta ahaide ez diren per tsona ba-tzuek osatutako bizikide tza guneak (esate bate-rako, lagun batekin bizi diren senar-emazteak) gehiago dira Melillako (%18,4) eta Ceutako (%15,7) hiri autonomoetan, baita Madrilgo Erki-degoan (%14,3), Nafarroan (%13,8), Balear Uharteetan (%13,2), Mur tziako Eskualdean (%13,0) eta Errioxan (%12,5) ere.

6


tan bizi da emakumeen %73,7 eta bi sexuetako gazteen %68,3; per tsona bakarreko familiek osatu-takoetan, berriz, seme-alaben %16,6 bizi da, eta alaben %12,5 —ikus 2. taula—.

2001eko azaroko zen tsuaren arabera, gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen ar-tean, berriz, emakumeengan ikusitako joeraren aurkakoa ageri da: gainerako per tsonarik gabeko familiak osaturiko gunea nagusi bada ere, per tsona bakarreko guneen ehunekoa handiagoa da gizonen artean emakumeen artean baino. Oro har, Espainia ain tzat hartuta, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren 15 eta 19 urte bitarteko semeen %62,0 eta %18,4 bizi da bizikidetasun-mota horietan, hu-rrenez hurren. Euskal Autonomia Erkidegoan, per-tsona bakarreko bizikide tza guneen aldeko joera hori are eta nabarmenagoa da: semeen %21,7 bizi da horrelakoetan, eta %61,5ek gainerako per-tsonarik gabeko familia bat osa tzen du —ikus 3. taula—.

Hurrengo taulan —ikus 4. taula— bizikidetasun-moten arabera emakumeen eta gizonen por-tzentajezko banaketan dauden aldeak xehetasun handiagoz ikus daitezke. Per tsona bakarreko bizikide tza guneen zutabean, diferen tziak negati-boak dira aztertutako autonomia-erkidego guztie-tan, alaben artean bizikidetasun-mota hori urriagoa baita semeen artean baino. Familia osa tzen ez du-ten per tsona ani tzeko bizikide tza guneen zutabean ere beste horrenbeste gerta tzen da, baita familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutakoen zutabean ere. Aldiz, gainerako per-tsonarik gabeko familiaren zutabean diferen tziak

1. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben bizikidetasun-moten portzentajezko banaketa 2001ean

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen ez

duten per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat, ahaide

ez diren beste

per tsona ba tzuekin

Bi familia edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago, ahaideak

ez diren beste


Andaluzia 14,9 2,6 75,6 5,0 1,1 0,7

Aragoi 15,9 5,0 65,4 9,7 1,6 2,4


Balear Uharteak 16,3 6,6 59,6 13,2 2,3 2,0

Kanariak 17,8 5,1 64,6 9,7 1,8 1,0

Kantabria 15,4 3,5 70,5 8,3 1,3 0,9

Gaztela eta Leon 17,4 3,4 70,3 6,5 1,5 1,0

Gaztela-Man txa 13,0 3,3 73,1 7,5 1,4 1,6

Katalunia 13,7 4,7 68,8 9,5 1,6 1,7


Extremadura 17,3 1,6 76,8 3,2 0,8 0,3

Galizia 13,9 2,4 76,0 6,1 1,1 0,4





Errioxa 16,1 5,7 61,3 12,5 1,6 2,9

Ceutako Hiria 14,8 3,6 59,3 15,7 4,4 2,1

Melillako Hiria 6,2 4,1 62,6 18,4 5,9 2,8

Espainia 14,2 4,1 68,8 9,1 1,7 2,1

Diferen tzia EAE – Espainia 2,3 0,7 −0,5 −0,8 −0,4 −1,3



7

2. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko alaben bizikidetasun-motak 2001ean (por tzentajea alaben kopuru osoarekiko)

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Bi familia edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia 10,0 1,8 82,4 4,2 1,2 0,5

Aragoi 12,0 3,3 73,1 8,1 1,6 1,9


Balear Uharteak 13,5 5,2 65,2 11,9 2,4 1,7

Kanariak 14,3 4,0 69,8 9,0 1,9 1,0

Kantabria 12,6 3,4 74,1 7,7 1,4 0,8

Gaztela eta Leon 13,6 2,9 75,5 5,8 1,5 0,7

Gaztela-Man txa 9,5 2,4 79,6 6,0 1,4 1,2

Katalunia 11,0 3,7 74,2 8,1 1,6 1,4


Extremadura 11,3 1,4 83,3 2,9 0,8 0,2

Galizia 11,7 2,4 78,5 6,0 1,1 0,4





Errioxa 13,1 3,4 70,5 9,6 1,6 1,8

Ceutako Hiria 4,9 2,8 70,6 15,2 4,5 1,9

Melillako Hiria 3,9 3,3 68,3 16,7 5,2 2,5

Espainia 10,9 3,3 74,5 8,0 1,7 1,7



3. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen bizikidetasun-motak 2001ean (por tzentajea semeen kopuru osoarekiko)

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Bi familia edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia 20,9 3,6 67,6 5,9 1,0 1,0

Aragoi 20,5 7,0 56,3 11,6 1,6 3,0


Balear Uharteak 19,4 8,2 53,2 14,6 2,2 2,3

Kanariak 22,0 6,4 58,4 10,5 1,7 1,0

Kantabria 19,1 3,7 65,6 9,1 1,2 1,2

Gaztela eta Leon 22,3 3,9 63,5 7,5 1,5 1,3

Gaztela-Man txa 17,4 4,6 64,8 9,5 1,5 2,1

Katalunia 17,1 5,8 62,3 11,3 1,5 2,1


Extremadura 24,6 1,8 68,9 3,6 0,8 0,3

Galizia 16,7 2,5 72,9 6,3 1,1 0,5





Errioxa 19,3 8,1 51,5 15,5 1,6 4,0

Ceutako Hiria 23,7 4,4 49,2 16,2 4,3 2,2

Melillako Hiria 8,9 5,2 55,7 20,3 6,8 3,1

Espainia 18,4 5,1 62,0 10,4 1,7 2,5



8


positiboak dira, emakumeen ehunekoak handia-goak baitira gizonenak baino —ikus 1. grafikoa—.

Jarrai dezagun analisia egiten, oraingoan adin-tal-deen aldagaiari erreparatuz. Eman tzipatuta dauden 15 eta 19 urte bitarteko nerabeen artean, gainerako per tsonarik gabeko familiek eraturiko bizikide tza guneak dira nagusi autonomia-erkidego guztietan. Bigarren lekuan ageri dira, oro har, familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutako bizikide tza guneak1 eta hirugarren lekuan per tsona bakarreko familiek osaturikoak; baina joera orokor hori ikusten bada ere, badaude salbuespen ba tzuk. Hain zuzen, Andaluzian, Asturiasko Prin tzerrian, Ex-tremaduran eta Euskal Autonomia Erkidegoan ikus-ten dira salbuespen horiek; izan ere, autonomia-er-kidego horietan alderan tziz gerta tzen da: per tsona bakarreko familien bizikide tza guneak bigarren le-kuan ageri dira, eta familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutakoak hirugarrenean —ikus 5. taula—.

20 eta 24 urte bitartekoen adin-taldean ere gaine-rako per tsonarik gabeko familiak osaturiko bizikide-tza gunea da nagusi gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, eta dagokion ehunekoak gora egiteko joera du, neurrizko igoera izatekoa. Gaine-ra, per tsona bakarreko familiek eratutako bizikide-tza guneen ehunekoa ere handiagoa da ia autono-mia-erkidego guztietan, eta bigarren lekua bete tzen du bizikidetasun-moten hierarkian; eta familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatu-

4. taula. Bizikidetasun-moten por tzentajeen arteko diferen tzia gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen eta alaben artean 2001ean (alaben por tzentajea ken

semeen por tzentajea, bizikidetasun-mota bakoi tzean)

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez diren

beste per tsona

ba tzuekin

Bi familia

edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia –10,9 –1,8 14,8 –1,7 0,2 –0,5

Aragoi –8,5 –3,7 16,8 –3,5 0,0 –1,1

Asturiasko Prin tzerria –6,1 –0,3 7,2 –0,9 0,2 0,0

Balear Uharteak –5,9 –3,0 12,0 –2,7 0,2 –0,6

Kanariak –7,7 –2,4 11,4 –1,5 0,2 0,0

Kantabria –6,5 –0,3 8,5 –1,4 0,2 –0,4

Gaztela eta Leon –8,7 –1,0 12,0 –1,7 0,0 –0,6

Gaztela-Man txa –7,9 –2,2 14,8 –3,5 –0,1 –0,9

Katalunia –6,1 –2,1 11,9 –3,2 0,1 –0,7

Valen tziako Erkidegoa –8,7 –2,3 15,0 –3,2 0,0 –0,8

Extremadura –13,3 –0,4 14,4 –0,7 0,0 –0,1

Galizia –5,0 –0,1 5,6 –0,3 0,0 –0,1

Madrilgo Erkidegoa –4,1 –1,0 7,4 –1,5 0,0 –0,8

Mur tziako Eskualdea –4,8 –4,1 20,3 –7,1 –0,1 –4,2

Nafarroako Foru Erkidegoa –6,6 –2,5 14,7 –3,9 0,1 –1,6

Euskal Autonomia Erkidegoa –9,2 –1,4 12,2 –1,3 0,0 –0,2

Errioxa –6,2 –4,7 19,0 –5,9 0,0 –2,2

Ceutako Hiria –18,8 –1,6 21,4 –1,0 0,2 –0,3

Melillako Hiria –5,0 –1,9 12,6 –3,6 –1,6 –0,6

Espainia –7,5 –1,8 12,5 –2,4 0,0 –0,8


1 Esate baterako, familia batekin alokairuan bizi den gaztea; edo bikote bat, e txebizi tza beste bikote batekin konparti tzen duena, ahaideak izan gabe.


9

5. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben bizikidetasun-motak 2001ean (por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko)

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez diren

beste per tsona

ba tzuekin

Bi familia

edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia 15,3 4,2 64,7 11,9 2,3 1,5

Aragoi 15,6 6,1 52,7 18,3 3,3 4,0


Balear Uharteak 14,7 5,8 52,1 20,9 3,4 3,0

Kanariak 14,3 5,2 59,7 15,9 3,1 1,7

Kantabria 12,0 4,2 64,9 14,7 2,6 1,6

Gaztela eta Leon 13,0 3,7 63,9 13,5 3,6 2,2

Gaztela-Man txa 15,4 5,0 56,2 16,9 2,9 3,6

Katalunia 13,1 5,8 54,0 20,1 3,7 3,4


Extremadura 18,8 2,4 67,5 8,0 2,1 1,1

Galizia 12,6 3,0 69,6 12,1 2,1 0,6





Errioxa 12,8 5,5 51,6 20,6 3,8 5,6

Ceutako Hiria 4,3 1,8 58,0 21,3 10,9 3,7

Melillako Hiria 2,9 2,3 50,6 27,8 11,0 5,5

Espainia 12,9 4,9 58,1 17,4 3,4 3,4

Diferen tzia EAE – Espainia 4,9 −1,0 0,9 −3,1 0,2 −2,0


1. grafikoa. Beste pertsonarik gabeko familia osatu duten 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben

portzentajea 2001ean, gurasoekin bizi ez diren adin bereko seme-alaben kopuru osoarekiko

10


tako bizilagun guneak hirugarren lekura a tzera tzen ditu. Adin-talde honetan ere, jokabide nagusi horrek baditu salbuespen ba tzuk: Madrilgo Erkidegoan, Mur tzian eta Melillan per tsona bakarreko guneen ehunekoak txikiak dira, familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutako bizikide guneen ehunekoak baino askoz ere txikiagoak —ikus 6. taula—.

25 eta 29 urte bitartekoen taldean nabarmen egiten dute gora gainerako per tsonarik gabeko familia ba-teko bizikide tza guneek (adibidez, bikote bat, se-me-alabekin edo seme-alabarik gabe); aldiz, familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutako bizikide guneek eta per tsona bakarreko familiek osatutakoek behera egiten dute; dena dela, beherakada hori ez da hainbestekoa. Labur esan-da, 25 urtetik beherako gazteen artean aniztasun handiagoa ageri da bizikidetasun-motei dagokie-nez, heldutasunera iristen ari diren gazteengan bai-no. Izan ere, 25 eta 29 urte bitartekoen por-tzentajezko banaketa zentripetoagoa da, gainerako per tsonarik gabeko familia batek osatutako bizikide-tza gunea arda tz izanik. Gogoan izan behar dugu ezkongabetasun-indizeek nabarmen egiten dutela behera seme-alaba nerabeen adin-taldetik helduta-sunera iristen ari direnen adin-taldera pasa tzean, eta datu horrek adierazten digu ezkondutako biko-teek osa tzen dituztela, batik bat, gainerako per-tsonarik gabeko familia horiek —ikus 7. taula—.

Azkenik, aldera di tzagun gazteen kohorteko bi mu-turretan dauden adin-taldeen por tzentajezko ba-naketak, hau da, gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-


Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez diren

beste per tsona

ba tzuekin

Bi familia

edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia 19,4 3,9 67,7 6,7 1,2 1,0

Aragoi 17,3 7,4 54,2 15,0 2,2 3,8


Balear Uharteak 17,8 8,3 52,2 16,2 2,7 2,8

Kanariak 19,6 6,8 58,3 12,2 1,9 1,2

Kantabria 16,7 5,2 62,8 12,1 1,7 1,5

Gaztela eta Leon 19,4 4,9 62,6 9,5 2,0 1,6

Gaztela-Man txa 16,5 5,5 61,3 12,1 1,9 2,6

Katalunia 15,4 6,7 59,6 13,8 1,9 2,7


Extremadura 24,0 2,4 67,9 4,6 0,7 0,4

Galizia 16,0 3,3 70,8 8,0 1,3 0,6





Errioxa 16,6 7,8 51,4 17,9 2,0 4,3

Ceutako Hiria 24,9 3,5 50,9 14,6 3,8 2,3

Melillako Hiria 6,7 4,4 59,2 19,9 6,5 3,3

Espainia 16,4 5,8 59,7 12,9 2,1 3,2

Diferen tzia EAE – Espainia 1,0 0,1 0,8 −0,1 −0,2 −1,7



11

alaben arteko aldeak. Hurrengo taulan —8. taula— ageri diren datuak aztertu ostean, ikusten dugu gai-nerako per tsonarik gabeko familia dela por tzentajezko puntu gehiagoko gorakada duen bizikidetasun-mota eta, gainera, gorakada hori au-tonomia-erkidego guztietan gerta tzen dela. Per-tsona bakarreko familien ehunekoak ere gora egiten du, oro har; baina gorakada hori askoz ere txikiagoa da, eta zenbait autonomia-erkidegotan behera ere egiten du (Andaluzian, Asturiasko Prin tzerrian, Gaztela-Man txan, Extremaduran, Mur tzian eta Eus-kal Autonomia Erkidegoan).

Aldiz, gainerako bizikidetasun-motek, oro har, be-hera egiten dute 15 eta 19 urte bitartekoen adin-taldetik 25 eta 29 urte bitartekoenera pasa tzean. Hala ere, familia osa tzen ez duten per tsona ani-tzeko bizikide tza gunearen por tzentajeak gora egi-ten du edo lehengoari eusten dio lau autonomia-erkidegotan: Ceutan, Melillan, Balear Uharteetan eta Euskal Autonomia Erkidegoan. Familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatu-tako bizilagunen guneek nabarmen egiten dute be-hera autonomia-erkidego guztietan, eta ehunekoen beherakarik handienak Melillan, Nafarroan eta Ma-drilgo Erkidegoan ageri dira.


Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen

ez duten

per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat,

ahaide ez diren

beste per tsona

ba tzuekin

Bi familia

edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago,

ahaideak ez

diren beste

per tsona

ba tzuekin

Andaluzia 13,2 2,0 79,7 3,7 0,9 0,6

Aragoi 15,4 4,1 70,2 7,2 1,3 1,8


Balear Uharteak 15,8 6,0 63,4 11,2 2,0 1,6

Kanariak 17,5 4,3 68,0 7,8 1,6 0,8

Kantabria 15,3 2,9 73,7 6,3 1,1 0,7

Gaztela eta Leon 17,1 2,8 73,6 4,8 1,1 0,6

Gaztela-Man txa 11,6 2,5 78,4 5,3 1,2 1,1

Katalunia 13,2 3,9 73,1 7,3 1,3 1,3


Extremadura 14,7 1,2 80,9 2,3 0,7 0,2

Galizia 13,2 2,0 78,9 4,7 0,9 0,3





Errioxa 16,2 4,9 65,8 9,7 1,3 2,1

Ceutako Hiria 11,2 4,2 65,0 15,0 3,1 1,5

Melillako Hiria 6,9 4,5 68,1 14,6 4,1 1,7

Espainia 13,6 3,4 73,2 6,9 1,4 1,5



12


8. taula. Bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi direnen por tzentajeetan gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben artean dagoen diferen tzia 2001ean (bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por tzentajea ken bizikidetasun-mota bakoi tzean bizi diren 15 eta 19 urte

bitarteko seme-alaben por tzentajea)

Per tsona

bakarrekoak

Familia osa tzen ez

duten per tsona

ani tzekoak

Familia bat,

gainerako

per tsonarik

gabe

Familia bat, ahaide

ez diren beste


Bi familia edo

gehiago,

gainerako

per tsonarik

gabe

Bi familia edo

gehiago, ahaideak

ez diren beste


Andaluzia −2,1 −2,2 15,0 −8,2 −1,4 −0,9

Aragoi −0,2 −2,0 17,5 −11,1 −2,0 −2,2

Asturiasko Prin tzerria −2,0 −1,4 12,2 −7,8 −0,6 −0,4

Balear Uharteak 1,1 0,2 11,3 −9,7 −1,4 −1,4

Kanariak 3,2 −0,9 8,3 −8,1 −1,5 −0,9

Kantabria 3,3 −1,3 8,8 −8,4 −1,5 −0,9

Gaztela eta Leon 4,1 −0,9 9,7 −8,7 −2,5 −1,6

Gaztela-Man txa −3,8 −2,5 22,2 −11,6 −1,7 −2,5

Katalunia 0,1 −1,9 19,1 −12,8 −2,4 −2,1

Valen tziako Erkidegoa 0,7 −2,4 17,9 −12,5 −1,9 −1,8

Extremadura −4,1 −1,2 13,4 −5,7 −1,4 −0,9

Galizia 0,6 −1,0 9,3 −7,4 −1,2 −0,3

Madrilgo Erkidegoa 5,5 −1,0 15,1 −13,3 −2,4 −3,8

Mur tziako Eskualdea −1,4 −2,9 22,5 −12,0 −2,1 −4,2

Nafarroako Foru Erkidegoa 5,2 −0,3 15,8 −13,8 −1,9 −5,0

Euskal Autonomia Erkidegoa −1,6 0,6 12,3 −7,8 −2,5 −0,9

Errioxa 3,4 −0,6 14,2 −10,9 −2,5 −3,5

Ceutako Hiria 6,9 2,4 7,0 −6,3 −7,8 −2,2

Melillako Hiria 4,0 2,2 17,5 −13,2 −6,9 −3,8

Espainia 0,7 −1,5 15,1 −10,5 −2,0 −1,9


2. Etxebizitza edukitzeko erregimena

13

Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba gehienak norberaren jabe tzako e txebizi tzan bizi dira, 2001eko Biztanleriaren Zen-tsuan jasotako informazioaren arabera: espainiar estatuan horrela bizi da eman tzipatutako gazteen %64,2; %25,7 alokatutako e txebizi tzan bizi da, eta %4,9 soilik dira doan lagatako edo oso merke eskuratutako e txebizi tzan bizi direnak. Euskal Au-tonomia Erkidegoan, norberaren jabe tzako e txebizi tzetan bizi direnen ehunekoa estatuko al-tuena da (%75,3); izan ere, 11,2 puntuz gaindi tzen du estatuko batez bestekoa; aldiz, alokatutako e txeen ehunekoa (%17,7) estatuko batez beste-koa baino 8,0 puntu txikiagoa da. Autonomia-erki-degoen azterketarekin jarraituz, aipa tzekoa da 2001ean gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben artean norberaren jabe-tzako e txebizi tzan bizi direnen propor tziorik txikiena %50,7koa dela (Ceutan) eta handiena %75,3koa (Euskal Autonomia Erkidegoan). Alokatutako e txebizi tzei erreparatuz, propor tziorik txikiena %16,4koa da (Andaluzian) eta handiena %40,8koa (Balear Uharteetan). Dena dela, 2001ean gurasoe-kin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-

alaben artean, norberaren jabe tzako e txebizi tzan bizi direnen propor tzioa %50,0tik %75,0ra bitarte-koa da, beti ere.

— Euskal Autonomia Erkidegoan erroldatutako 15 eta 29 urte bitarteko seme-alabez gain, e txebizi-tzen jabe direnen ehunekorik handienak Valen-tziako Erkidegoan (%72,0), Kantabrian (%71,9) eta Andaluzian (%68,0) ageri dira.

— Alokatutako e txebizi tzen ehunekoa, Balear Uhar-teen (%40,8) a tzetik, ain tzat har tzekoa da Ma-drilgo Erkidegoan (%35,9), Kanarietan (%32,9), Melillan (%31,0), Mur tziako Erkidegoan (%30,4) eta Errioxan (%30,0) —ikus 9. taula eta 2. gra-fi koa—.

Baina zergatik bizi dira norberaren jabe tzako e txebizi-tzan gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba gehienak? Arrazoiak askotarikoak izan daitezke, baina honako hauek aipatuko ditugu:

— Administrazio publikoek e txebizi tzaren alorrean garatu dituzten politika eta jarduerek jabe tza-

erregimena sustatu dute nagusiki, eta dirulagun-tza publikoen sistemetan, lehenengo e txebizi tza eskura tzearen alde egin eta alokairua alde batera u tzi dute. Testuinguru instituzional horretan, alokatutako e txebizi tzen kopuruak behera egin du etengabe, eta norberaren jabe tzako e txebizi tzen kopuruak, berriz, nabarmen egin du gora. Izan ere, gazte batek eman tzipatu eta beste e txe ba-tean bizi nahi duenean, ikusten du alokairu sozia-leko e txebizi tza publiko nahikorik edota babestu-tako alokairu nahikorik ez dagoela, jabe tza pribatuko e txebizi tza gu txi daudela aloka tzeko eta ordaindu beharreko errentak oso handiak direla.

— Aloka tzeko e txebizi tzen errenta altuen eraginez, irudikapen sozial hau susta tzen da: errenta ordain-tzea dirua alferrik gal tzea da, eta, aldiz, hipotekatu-tako e txebizi tza baten hileroko letra ordain tzea inber tsio ekonomikoa, ordainketa horiek epe ertai-nean e txebizi tzaren jabearen kaudimena eta esta-tusa hobetuko dutela uste ohi baita. Ildo horretan, hilero ordaindu beharreko errenta zenbat eta ge-hiago hurbildu ezaugarri bereko e txebizi tza baten hipotekaren hileroko letraren zenbatekora, orduan

14


2. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben portzentajezko banaketa

2001ean, etxebizitza edukitzeko erregimenaren arabera (portzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko)

9. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera (por tzentajea seme-

alaben kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 68,0 16,4 8,2 7,4

Aragoi 61,3 29,7 4,9 4,2



Kanariak 51,8 32,9 5,6 9,7

Kantabria 71,9 17,1 5,1 5,9


Gaztela-Man txa 66,4 22,0 6,6 5,1

Katalunia 65,2 28,9 2,4 3,5


Extremadura 61,8 18,5 12,9 6,8

Galizia 60,8 22,6 6,6 10,0





Errioxa 62,1 30,0 4,9 3,0

Ceutako Hiria 50,7 16,6 14,1 18,7


Espainia 64,2 25,7 4,9 5,3




15

puntu) eta Aragoin (7,5 puntu) ageri dira. Alokai-ruan, aldiz, aldeak negatiboak dira, maizter diren emakumeak gu txiago baitira gizonak baino; hala ere, badaude lau salbuespen: Kantabria, Extrema-dura, Galizia eta Ceuta. Gizonen aldeko diferen-tziarik handienak, berriz, Mur tziako Eskualdean (−13,8 puntu), Errioxan (−11,0 puntu), Nafarroan (−6,6 puntu), Gaztela-Man txan (−6,2 puntu) eta Aragoin (−6,2 puntu) ageri dira. Doan lagatako edo oso merke eskuratutako e txebizi tzan bizi direnen artean ere, generoen arteko diferen tziak negatiboak dira, hau da, gizonen aldekoak; dena dela, oso alde txikiak dira, 0tik gora gu txi egiten dutenak, salbues-pen batekin: Ceuta (−11,7 puntu).

Adin-taldeei erreparatuz, gurasoekin bizi ez diren 15 eta 19 urte bitarteko gazteen artean norberaren jabe-tzako e txebizi tza nagusi da autonomia-erkidego guztietan, baina alokatutako e txeetan bizi diren se-me-alaben ehunekoa ere adierazgarria da. Izan ere, alokatutako e txeetan bizi diren nerabeen propor-tziorik txikiena %12,1ekoa da (Ceuta) eta handiena %45,7koa (Balear Uharteak); norberaren jabe tzako e txeetan bizi direnen propor tziorik txikiena %47,4koa da (Balear Uharteetan) eta handiena %72,1ekoa (Euskal Autonomia Erkidegoan) —ikus 13. taula—.

20 eta 24 urte bitarteko adin-taldean, bi sexuetako gazteak ain tzat hartuta, e txebizi tzaren jabe direnen propor tziorik txikiena %42,7koa da (Ceutan) eta handiena %66,3koa (Euskal Autonomia Erkide-goan); maizterren propor tziorik txikiena, berriz, %15,3koa da (Ceutan) eta handiena %49,1ekoa (Balear Uharteetan). Oro har, aurreko adin-taldean ez bezalako joera ageri da, autonomia-erkidego ba-

alokatutako e txebizi tzan —ikus 10. taula—. Hortaz, e txebizi tzaren jabe diren emakume gazteen ehune-koa handiagoa da bi sexuetako gazteena baino (%64,2). Autonomia-erkidegoei erreparatuz, Euskal Autonomia Erkidegoan ageri da e txebizi tzaren jabe diren emakume gazteen ehunekorik handiena (%76,2), eta txikiena, Kanarietan (%53,0), zen tsuan ageri diren 15 eta 29 urte bitarteko alaba eman-tzipatuak ain tzat hartuta. Alokairuari dagokionez, propor tziorik txikiena Andaluzian ageri da (%15,6) eta handiena Balear Uharteetan (%38,1).

Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen artean ere e txebizi tzaren jabe direnen ehu-nekoak handi samarrak dira, baina maizter daude-nen propor tzioa zer txobait handiagoa da semeen artean bi sexuetako gazteen artean baino: semeen %61,5 eta %27,7 hurrenez hurren, eta gogora de-zagun seme-alaben %64,2 eta %25,7 direla, hurre-nenez hurren. Oro har, e txebizi tzaren jabe direnen propor tziorik handiena Euskal Autonomia Erkide-goan ageri da (%74,2) eta txikiena, berriz, Ceutan (%44,8). Alokatutako e txebizi tzan bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme eman tzipatuen propor tziorik txikiena Ceutan ageri da (%15,4) eta handiena Ba-lear Uharteetan (%43,7) —ikus 11. taula—.

Hurrengo taulan —12. taula— e txebizi tza izateko erregimen bakoi tzeko ehunekoetan emakumeen eta gizonen artean dagoen aldea ikus daiteke. Jabe diren alaben ehunekoak handiagoak dira semeenak baino autonomia-erkidego guztietan, salbuespen bakar batekin: Galizia (−1,2 puntu). Emakumeen al-deko diferen tziarik handienak Mur tziako Eskualdean (15,1 puntu), Ceutan (12,4 puntu), Errioxan (11,4

eta gehiago indar tzen da alokairuen aurkako iru-dikapen sozial hori. Gainera, lehenengo e txebizi-tzaren hipotekaren ordainketak kenkariak dira Per-tsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren urteroko aitorpenetan, baina alokatutako e txebizi-tzen errentekin ez da gauza bera gerta tzen, 1998ko erreforma fiskalak bidea i txi bai tzion aukera horri.

— Gizartean nagusi diren irudiek jabe tza hainbat baliorekin lo tzen dute: segurtasunarekin, kaudi-menarekin, estatusarekin eta e txe erosoarekin. Aldiz, alokairua segurtasun-gabeziarekin, kaudi-men ezarekin, estatusaren ezegonkortasunare-kin edo prekarietatearekin eta e txebizi tzen bizi-garritasun-estandarren gabeziarekin lotu ohi da. Irudi horiek jabe tzaren kultura deri tzona sendo-tzen dute, eta, aldi berean, gazte gehienek alokairua arbuia tzea susta tzen dute. Gainera, ekonomiaren alorreko segurtasun-gabezien eta lan-ezegonkortasunaren aurrean, e txebizi tzaren jabe izatea da balio seguru bakanetako bat, epe ertainetik haratago, segurua eta balio handiagoa izan dezakeen gauza bakarretako bat.

— Sarritan gazteek, bikote egonkorra osatu eta eman tzipa tzeari ekiten diotenean, baita seme-alabak hazteko faseari ekiten diotenean ere, e txebizi tza erosten dute, erosketa hori segurta-sunarekin eta familia gazteak izan nahi duen etor-kizunerako proiekzioarekin identifika tzen baitute.

Sexuaren aldagaiari erreparatuz, berriz, hurrengo taulan ikusten dugu 2001ean gurasoekin bizi ez di-ren 15 eta 29 urte bitarteko alaben %66,3 norbera-ren jabe tzako e txebizi tzan bizi direla eta %24,0

16


tzuetan zer txobait gora egiten baitute jabe direnen ehunekoek eta, beste ba tzuetan, berriz, maizterren propor tzioa handi tzen da —ikus 14. taula—.

25 eta 29 urte bitartekoen adin-taldean ageri dira e txebizi tzaren jabe direnen propor tziorik handienak; hala adierazten dute hurrengo taulan —15. taula— jasotako datuek: e txebizi tzaren jabe direnen propor-tziorik txikiena %54,1ekoa da (Ceutan) eta handiena %78,2koa (Euskal Autonomia Erkidegoan). Aldiz, maizterren ehunekoak txikiagoak dira aurreko adin-taldean baino; propor tziorik txikiena %14,0koa da (Andaluzian) eta handiena %36,8koa (Balear Uhar-teetan).

Azkenik, eman tzipatuta bizi diren 25 eta 29 urte bi-tarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko gazteen arteko aldeak ikus di tzakegu, e txebizi tza izateko erregimen bakoi tzaren ehunekoetan: ia autonomia-erkidego guztietan, maizterren ehunekoek behera egiten dute eta, aldi berean, e txebizi tzaren jabe direnen ehunekoek nabarmen egiten dute gora. Bi salbues-pen baino ez daude: Galizian bi adierazle horiek be-hera egiten dute eta, beherakada horren propor-tzioan, gora egiten dute doan lagatakoak edo oso merke eskuratutakoak diren e txebizi tzen eta beste-lako formulen ehunekoek. Ceutan, ordea, jabeen por tzentajeak behera egiten du eta maizterrenak gora —ikus 16. taula—.

Labur esanda, heldutasunera iristen ari diren gaz-teek, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi tzeko planak egitean, jabe tzako e txebizi tzen merkatura jo tzen dute gehienbat. OBJOVIk argitaratutako in-formazioak azal tzen duenez, 2007ko laugarren hi-

10. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera (por tzentajea alaben

kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 70,4 15,6 7,0 7,0

Aragoi 64,7 26,8 4,5 4,0



Kanariak 53,0 31,7 5,5 9,8

Kantabria 72,0 17,2 4,9 5,9


Gaztela-Man txa 69,4 19,2 6,3 5,1

Katalunia 67,4 26,7 2,3 3,5


Extremadura 63,1 18,7 11,3 6,8

Galizia 60,3 23,0 6,5 10,1





Errioxa 67,7 24,6 4,8 2,9

Ceutako Hiria 57,2 18,0 7,9 16,9


Espainia 66,3 24,0 4,5 5,2




17

11. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren

arabera (por tzentajea semeen kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 65,2 17,2 9,7 7,9

Aragoi 57,2 33,1 5,3 4,4



Kanariak 50,4 34,3 5,8 9,5

Kantabria 71,7 17,0 5,3 6,0


Gaztela-Man txa 62,6 25,4 6,9 5,0

Katalunia 62,5 31,5 2,4 3,6


Extremadura 60,2 18,3 14,8 6,8

Galizia 61,5 21,9 6,7 9,9





Errioxa 56,3 35,6 4,9 3,2

Ceutako Hiria 44,8 15,4 19,6 20,3


Espainia 61,5 27,7 5,4 5,4



12. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko semeen eta alaben arteko diferen tzia 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren

arabera (alaben por tzentajea ken semeen por tzentajea, e txebizi tza edukitzeko erregimen bakoi tzean)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 5,2 −1,6 −2,7 −0,9

Aragoi 7,5 −6,2 −0,8 −0,4

Asturiasko Prin tzerria 0,4 −0,2 −0,2 −0,1

Balear Uharteak 5,7 −5,6 0,0 0,0

Kanariak 2,6 −2,6 −0,3 0,3

Kantabria 0,3 0,2 −0,4 −0,1

Gaztela eta Leon 3,2 −1,8 −0,8 −0,6

Gaztela-Man txa 6,8 −6,2 −0,6 0,0

Katalunia 4,9 −4,8 −0,2 0,0

Valen tziako Erkidegoa 5,4 −5,4 −0,1 0,1

Extremadura 2,9 0,5 −3,4 0,0

Galizia −1,2 1,1 −0,2 0,2

Madrilgo Erkidegoa 4,2 −4,0 −0,1 −0,1

Mur tziako Eskualdea 15,1 −13,8 −0,7 −0,6

Nafarroako Foru Erkidegoa 8,0 −6,6 −1,0 −0,3

Euskal Autonomia Erkidegoa 2,0 −1,3 −0,3 −0,4

Errioxa 11,4 −11,0 −0,1 −0,3

Ceutako Hiria 12,4 2,6 −11,7 −3,4

Melillako Hiria 3,6 −0,8 −0,9 −1,9

Espainia 4,8 −3,7 −0,8 −0,2


18


ruhilekoko Biztanleria Aktiboaren Inkestan ageri di-ren datuen arabera, e txebizi tza erosteko ordaindu behar den batez besteko prezioa 18 eta 24 urte bi-tarteko gazte batek irabazten duenaren %93,5 eta 25 eta 29 urte bitarteko gazte batek irabazten due-naren %74,5 da2. Hortaz, enplegua duen gazte bakar baten diru-sarrerak nahikoa izaten ez direnez, eman tzipazio-proiektua desblokeatu egin ohi da bikote egonkorra osatu eta bi per tsonek haien diru-sarrerak jar tzen dituztenean e txebizi tza bat eroste-ko: hortaz, 18 eta 24 urte bitarteko gazteek osatu-tako bizikide tza unitate batek diru-sarreren %55,1 jarri beharko du e txebizi tza erosteko eta 25 eta 29 urte bitarteko gazteek osatutako batek, berriz, diru-sarreren %51,4. Laburbilduz, e txebizi tzen prezio garestiak eta langile gazteen soldata urriak direla-eta, eman tzipa tzeko batez besteko adinak nabar-men egin du gora eta 30 urte ingurukoa da. Hala-ber, eman tzipazio-prozesua gauza tzeko bidean, e txea izateko aukerak murriztu egin dira: per tsona bakarreko bizikide tza gunearen aukera garestiegia da eta kaudimen handiko gu txiengo batek soilik es-kura dezake halakorik. Gainera, gazteek ez dute gogoko izatezko bikoteak osa tzea, behin-behine-kotasun ku tsua dutelakoan. Haien aburuz, e txebizi-tza erosteko segurtasun handiagoa emango duen bizikide tza-proiektu bat behar da, epe laburretik ha-

13. taula. Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera (por tzentajea seme-

alaben kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 60,1 22,5 9,1 8,3

Aragoi 51,2 39,6 4,6 4,7



Kanariak 53,5 32,3 4,4 9,8

Kantabria 70,8 18,6 5,7 4,9


Gaztela-Man txa 57,6 31,7 5,9 4,8

Katalunia 54,6 39,3 2,2 3,9


Extremadura 54,2 26,4 13,7 5,7

Galizia 65,1 22,4 3,9 8,6





Errioxa 50,8 40,9 4,1 4,3

Ceutako Hiria 56,8 12,1 10,2 21,0


Espainia 56,8 32,5 4,8 5,9



2 OBJOVIk egindako kalkulua, gazte baten edota gazteek osatutako bizikide tza gune batek erosteko duen ahalmenaren eta hipoteka-mailegu ba-ten hasierako ordainketaren arteko erlazioari buruzkoa. Merkatu libreko e txebizi tza baten %80,0ko hipoteka-mailegua, Espainiako Bankuak erakun-de guztien tzat argitaratutako hipoteken merkatuko erreferen tziazko interesa-rekin (%5,566, 2007ko laugarren hiruhileko batez besteko interes-tasa) eta Espainiako Hipoteka Elkarteak eta Espainiako Jabe tzaren, Ondasun Higiga-rrien eta Merkatari tzaren Erregistra tzaileen Elkargoak une bakoi tzean jaso-tako amortizazio-epe estandarraren arabera (28,0 urte 2007ko laugarren hi-ruhilekoan). Zerga hobariak eta kenkariak ain tzat hartu gabe.


19

14. taula. Gurasoekin bizi ez diren 20 eta 24 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko

erregimenaren arabera (por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 60,2 20,8 10,6 8,4

Aragoi 49,6 41,4 5,1 3,9



Kanariak 45,6 39,2 5,7 9,5

Kantabria 64,6 23,7 5,6 6,1


Gaztela-Man txa 55,8 32,6 6,6 5,0

Katalunia 56,3 37,8 2,3 3,6


Extremadura 54,3 22,8 15,9 7,0

Galizia 57,7 26,3 6,3 9,8





Errioxa 51,8 39,8 5,2 3,2

Ceutako Hiria 42,7 15,3 21,3 20,7


Espainia 55,1 33,7 5,6 5,6



15. taula. Gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko seme-alaben por tzentajezko banaketa 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko

erregimenaren arabera (por tzentajea seme-alaben kopuru osoarekiko)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 71,8 14,0 7,2 6,9

Aragoi 66,0 25,0 4,8 4,2



Kanariak 54,3 30,3 5,8 9,7

Kantabria 74,5 14,7 4,9 6,0


Gaztela-Man txa 70,6 17,7 6,6 5,1

Katalunia 69,1 25,0 2,4 3,5


Extremadura 65,2 16,3 11,7 6,8

Galizia 61,6 21,1 7,0 10,3





Errioxa 67,1 25,2 4,8 2,9

Ceutako Hiria 54,1 18,6 10,5 16,8


Espainia 68,1 22,1 4,6 5,1



20


ratago doana. Horregatik, hain zuzen, eman tzipa-tzeko batez besteko adina bat etorri ohi da estrei-nakoz ezkon tzeko adinarekin: 2005ean 31,5 urte gizonen artean eta 29,4 urte emakumeen artean.

Errealitate hori (berandu eman tzipa tzea, eta horre-tarako formula asko ez izatea) guztiz bestelakoa da Alemanian, Fran tzian, Herbehereetan edota Erresu-ma Batuan. Herrialde horietako gazteak lehenago eman tzipa tzen dira (estatu bakoi tzeko batez beste-koak 20 urtetik 25 urtera bitartekoak izan ohi dira), e txebizi tza moduen hainbat aukeratatik pasa tzen dira eta bizikide tza-modu ugari proba tzen dituzte. Hau da, eman tzipa tzeko bideak askotarikoagoak dira. Horrenbestez, eman tzipazio-prozesuaren le-henengo fasean ez dira ezkon tzen, eta bestelako aukerak hauta tzen dituzte: bakarrik bizi tzea, beste gazte ba tzuekin e txebizi tza konparti tzea, bikoteki-dearekin bizi tzea ezkondu gabe, eta abar. Hala ere, espainiar estatuko gazte gehienak, lehenengo fase horretako esperien tzia aberasgarriei uko egin eta, tran tsiziorik gabe, ezkon tzaren faseari zuzen-zuze-nean ekin beharrean daude. Fase hori, hain zuzen ere, per tsona helduaren estatus psikosozialerako sarbide tzat har dezakegu. Gazteen eman tzipazio-prozesua hain berandu gauza tzen denez eta e txebizi tza-aukerak eta bizikide tza-moduak hain eskasak direnez, bizikide tza guneen kopurua gu-txiago hazten da eta familia-motak ez dira hain as-kotarikoak. Hartara, ezkon tza oinarri duen familia nuklearra nagusi tzen da, eta bizikide tza unitateen batez besteko tamaina txiki tzeko joera geldiarazten da espainiar estatuan. Ildo horretan, merkatuak eta e txebizi tza-politikak familia osa tzeko egutegian eta egituran duen eragina azter tzearren, Espainia eta

3. grafikoa. Gurasoekin bizi ez diren seme-alaben artean, etxebizitzaren jabe diren 15 eta 19, 20 eta 24 eta 25 eta 29 urte bitarteko seme-alabak, 2001ean


21

Fran tzia aldera tzen dituen ikerketa soziologiko bat egin ostean, Teresa Jurado soziologoak3 ondorio hau atera du: «Analisi konbinatu mikrosoziologiko eta instituzionalak azaldu du e txebizi tzen merkatuan gauzatutako erregulazio eta esku-har tze publikoek sendotu eta sustatu dutela merkatu-mota jakin bat, familia-zikloaren hasieran familia-modu malgu eta berri tzaileak (esate baterako, izatezko bikoteak edo per tsona bakarreko familiak) heda tzea oztopa tzen duena. Gainera, politika horrek familien osaketa a tzera tzen lagun tzen du, oro har. A tzerapen horrek eragina izan dezake, ez soilik egutegian, baita es-painiarren ugalkortasunaren inten tsitatean ere.»

16. taula. Gurasoekin bizi ez diren 25 eta 29 urte bitarteko eta 15 eta 19 urte bitarteko seme-alaben arteko diferen tzia 2001ean, e txebizi tza eduki tzeko erregimenaren arabera (25 eta 29 urte bitartekoen por tzentajea ken 15 eta 19 urte bitartekoen por tzentajea,

e txebizi tza edukitzeko erregimen bakoi tzean)

Jabe tza Alokairua

Doan laga edo

oso merke

eskuratutakoa

Beste ba tzuk

Andaluzia 11,7 −8,5 −1,9 −1,4

Aragoi 14,8 −14,6 0,2 −0,5

Asturiasko Prin tzerria 5,4 −7,2 1,7 0,1

Balear Uharteak 7,9 −8,9 1,0 0,0

Kanariak 0,8 −2,0 1,4 −0,1

Kantabria 3,7 −3,9 −0,8 1,1

Gaztela eta Leon 8,2 −8,4 0,6 −0,4

Gaztela-Man txa 13,0 −14,0 0,7 0,3

Katalunia 14,5 −14,3 0,2 −0,4

Valen tziako Erkidegoa 14,1 −14,2 0,0 0,1

Extremadura 11,0 −10,1 −2,0 1,1

Galizia −3,5 −1,3 3,1 1,7

Madrilgo Erkidegoa 13,9 −13,3 0,3 −0,8

Mur tziako Eskualdea 19,4 −17,7 −0,9 −0,9

Nafarroako Foru Erkidegoa 13,7 −13,5 −0,2 0,0

Euskal Autonomia Erkidegoa 6,1 −6,4 0,3 0,1

Errioxa 16,3 −15,7 0,7 −1,4

Ceutako Hiria −2,7 6,5 0,3 −4,2

Melillako Hiria 4,9 −1,5 1,0 −4,4

Espainia 11,3 −10,4 −0,2 −0,8


3 Teresa Jurado Guerrero: «La vivienda como determinante de la forma-ción familiar en España desde una perspectiva comparada», REIS (Madril), 103 (2003), 142. or. 4 Inés Alberdi: «Los cambios en la institución familiar», Panorama Social

(Madril), 1 (2005), 28. or.

17. taula. Gazteen %50,0 oraindik ere gurasoen e txean bizi den gehienezko

adina4, 2002

Gizonak Emakumeak

Alemania 24 22

Fran tzia 24 22

Herbehereak 24 21

Erresuma Batua 23 20

Espainia 30 29

Iturria: Eurostat.

3. Ondorioak

22

— Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko gazteen bizikidetasun-motak aztertuz, gehienek familia bateko bizikide tza gunea osatu dute, beste per tsonarik gabe, nukleo bakarreko fami-liaren eredu sozial nagusiari jarraiki: estatuan, gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben %68,8k osatu ditu horrelako gu-neak, 2001eko zen tsuaren arabera, eta Euskal Autonomia Erkidegoan %68,3k. Ildo horretan, deigarria irudi tzen zaigu per tsona bakarreko bizikide tza guneen propor tzio txikia (%14,2 Es-painian eta %16,6 Euskal Autonomia Erkide-goan) eta, batez ere, familia osa tzen ez duten per tsona ani tzekoen urritasuna (%4,1 estatuan eta %4,8 Euskal Autonomia Erkidegoan). Lehe-nengo kasuan, faktore materialak (e txebizi tzen prezioak eta soldata txikiak) oztopo objektiboak dira per tsona bakarreko bizikide guneak osa-tzeko, eta kaudimen handiena duten gazte oku-patuek soilik dute aukera hori, eskuarki. Baina, bigarren kasuan, uste dugu baldin tza tzaile so-ziokulturalek eragozten dietela gazte okupatuei alokatutako e txebizi tza konparti tzea beste gazte ba tzuekin, eta nahiago dutela i txarotea bikotea osatu eta bien artean eman tzipa tzeko gaitasuna lortu arte.

— Sexuari dagokionez, eman tzipatuta bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben bizikidetasun-

moten banaketak oso zentripetoak dira: gaine-rako per tsonarik gabeko familiaren bizikide tza gunea da eredu nagusia. Hala ere, gizonen ba-naketa ez da hain zentripetoa, bestelako biziki-detasun-moten ehunekoak ez baitira hain txikiak, batez ere, per tsona bakarreko bizikide tza gu-neen kasuan. Zein dira diferen tzia horren arra-zoiak? Ziur asko, faktore materialek eta soziokul-turalek eragina dute:

• Faktorematerialak:enplegua lortzekoaukeragehiago eta soldata handiagoak dituzte seme okupatuek; horrenbestez, eman tzipatu eta per tsona bakarreko bizikide tza guneak osa-tzeko aukera hobeak dituzte.

• Faktore soziokulturalak: alaben artean sen-doago ageri da bikotekidearekin batera eman-tzipa tzeko gogoa, nukleo bakarreko familia berri bat osa tzearren, eskuarki ezkondu os-tean.

Dena dela, galdera hau egin daiteke: okupatu-tako emakumeek, enplegua lor tzeko aukera ge-hiago eta soldata handiagoak lortuz gero, gizo-nen moduko eman tzipazio-portaerak izango al lituzkete, eta orokortuko al li tzateke —generoen arteko alderik gabe— gizonen artean jada ageri den diber tsifi kazioaren aldeko neurrizko joera?

— Ikusten dugu, eman tzipatutako gaztearen adi-nak gora egitearekin batera, gainerako per-tsonarik gabeko familiaren bizikidetasun eredua dela por tzentajezko puntu gehien igo tzen dena, autonomia-erkidego guztietan, oro har. Per tsona bakarreko bizikide tza guneen ehunekoek ere gora egiten dute, baina igoerak txikiagoak dira, eta autonomia-erkidego ba tzuetan ehunekoen beherakadak ere ageri dira (Andaluzian, Astu-riasko Prin tzerrian, Gaztela-Man txan, Extrema-duran, Mur tziako Eskualdean eta Euskal Auto-nomia Erkidegoan). Aldiz, gainerako bizikidetasun-motek behera egiten dute, oro har, 15 eta 19 urte bitarteko taldetik 25 eta 29 urte bitarteko taldera pasa tzean; hala ere, nabarmen-du behar dugu familia osa tzen ez duten per tsona ani tzeko bizikide guneen propor tzioa igo egiten dela, edo lehengoari eusten diola, lau autono-mia-erkidego hauetan: Ceutan, Melillan, Balear Uharteetan eta Euskal Autonomia Erkidegoan. Familia batek eta ahaide ez diren beste per tsona ba tzuek osatutako e txearen ereduak behera egi-ten du autonomia-erkidego guztietan, eta behe-rakada horiek oso nabarmenak dira Melillan, Na-farroan eta Madrilgo Erkidegoan.

— Gurasoekin bizi ez diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba gehienak norberaren jabe tzako e txean bizi dira, 2001eko Biztanleriaren Zen-


23

txikiaren araberako igoerak besterik ez dituztela izan. Gainera, egoera estutu egin da, eta e txebizi-tza erostea zailagoa da gazteen tzat, interes-ti-poak igo baitira: 2005eko urriaz geroztik, interes-tipoek gora egin dute euro-eremuan. Igoera hori kezkagarria da, e txebizi tza erostea garestiago izateaz gain, milenio-aldaketaren e txebizi tzen

boom delakoan gazteek sinatutako hipoteken ordainketa arriskuan jar tzen baitu. Izan ere, 2005eko ekainean hipoteka-maileguen batez besteko interes-tipoa %2,6koa zen, eta 2008ko ekainean %5,6koa (2005eko interes-tipoa ha-lako bi eta gehiago). Esate baterako, interes al-dagarria eta 40 urteko amortizazio-epea duen 150.000 euroko hipoteka baten hileroko kuota 502,98 euro izatetik 783,89 euro izatera pasa da; hau da, %55,8 igo da 2005eko ekainetik 2008ko ekainera bitartean. Gaur egun, e txebizi-tzen prezioak jaisten hasi badira ere, beheraka-da handia beharko li tzateke, interes-tipoen igoerak e txebizi tza erosteko ahalmenean duen eragin negatiboa oreka tzeko.

— Aloka tzeko e txebizi tzen eskain tza oso urria da, jabe tzaren eredua nagusitu baita. Horren ondo-rioz, alokairuen batez besteko errentek ere na-barmen egin dute gora, eskariak gora egin duen heinean, batez ere a tzerriko etorkinen fenomeno berria dela eta. Alokairuaren aukera alde batera uzten dute gazteek, eman tzipaziorako aukera bideragarriagoa eta malguagoa bada ere. Zerga-tik? Batik bat, gazteen ikuspegia ekonomizista da, argi eta garbi: kostuak eta irabaziak ain tzat har tzen dituzte, eta aloka tzea dirua alferrik gal-tzea dela uste dute, justifikaziorik ez duen za-

Mur tziako Eskualdean, Errioxan, Nafarroan, Gaztela-Man txan eta Aragoin ageri dira. Halaber, ikusten dugu Euskal Autonomia Erkidegoan zen-tsatutako 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba eman tzipatuak direla propor tzio handiagoan e txebizi tzaren jabe direnak; aldiz, Balear Uhar-teetan zen tsatutakoak dira propor tzio handia-goan alokatutako e txeetan bizi direnak.

— Gainera, eman tzipatutako gazteen adinak gora egiten duen heinean, e txebizi tzaren jabe direnen propor tzioak ere gora egiten du, eta alokatutako e txebizi tzetan bizi direnen propor tzioak behera; batez ere, heldutasunera iristen ari direnen adin-taldean.

— E txebizi tza lor tzeko aukerak (erosita edo aloka-tuta) asko murriztu dira 1990eko hamarkadaren azken urteetatik hona, e txebizi tzen prezioek neurrigabeko igoera izan baitute. Jabe tzako e txebizi tzen batez besteko prezioen urteroko igoerak i tzelak izan dira, eta alokairuek ere gora egin dute. Horrenbestez, gazteen tzat oso zaila da e txebizi tza lor tzea. Interes-tipoak nabarmen jai tsi eta hipoteka-maileguak amortiza tzeko epeak 40 urtera luzatu badituzte ere, faktore ho-riek ezer gu txi leundu dute egoera. E txebizi tzaren garesti tzearen testuinguru horretan, nabarmena da gazte okupatuen soldata txikien eta e txebizi-tzen prezio garestien arteko aldea: prezio gares-tiak eta horiek ordain tzeko soldata txikiak. Ildo horretan, gazteek sarritan azpimarra tzen dute e txebizi tzen merkatuko prezioek urtero goraka-da handiak izan dituzten bitartean, haien nomi-nek Kon tsumoko Prezioen Indizearen gorakada

tsuan jasotako informazioaren arabera: espainiar estatuan eman tzipatutako gazteen %64,2 nor-beraren jabe tzako e txebizi tzan bizi da, %25,7 alokatutako e txebizi tzan, eta %4,9 soilik bizi da doan lagatako edo oso merke eskuratutako e txebizi tza batean. Euskal Autonomia Erkide-goan, norberaren jabe tzako e txeetan bizi direnen propor tzioa estatuko altuena da, eta 11,2 pun-tuz gaindi tzen du estatuko batez bestekoa (%75,3); alokairua, berriz, 8,0 puntu txikiagoa da Espainiako batez bestekoa baino (%17,7). Auto-nomia-erkidegoen azterketarekin jarraituz, aipa-tu behar dugu 2001ean norberaren jabe tzako e txebizi tzan bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaba eman tzipatuen propor tziorik txikiena %50,7koa dela (Ceutan) eta handiena %75,3koa (Euskal Autonomia Erkidegoan). Alokatutako e txebizi tzen kasuan, propor tziorik txikiena %16,4koa da (Andaluzian) eta handiena %40,8koa (Balear Uharteetan). Nolanahi ere, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi diren 15 eta 29 urte bitarteko seme-alaben erditik hiru laurdenera bitarteko propor tzioak norberaren jabe tzako e txean bizi dira 2001ean.

— E txebizi tzaren jabe diren alaben ehunekoak han-diagoak dira semeenak baino, ia autonomia-er-kidego guztietan, salbuespen bakar batekin: Ga-lizia. Emakumeen aldeko diferen tziarik handienak Mur tziako Eskualdean, Ceutan, Errioxan eta Ara-goin ageri dira. Alokairuan, berriz, kontrakoa gerta tzen da, maizter diren emakumeak gu txiago baitira gizonak baino. Hala ere, badaude lau sal-buespen: Kantabria, Extremadura, Galizia eta Ceuta. Gizonen aldeko diferen tziarik handienak

24


naviako herrialdeetan) eta kon tserbadorea (Eu-ropako hegoaldeko herrialdeetan). Ongizatezko kapitalismo kon tserbadorearen erregimenak es-tatus korporatibistaren segmentazioa (fun-tzionario publikoak eta beste lanbide ba tzuk gai-nerako kolektibo sozialen gainetik pribilegia tzen dituen estatismoaren iraupena) eta familiarismoa ditu oinarri. Administrazio publikoek bigarren mailako eginkizun ordezka tzailea baino ez dute ongizate sozioekonomikoan, uler tzen baita fami-liak bermatu behar duela haren kideen zain tza eta ase behar dituela kide guztien premiak: hau da, premia-egoeretan gurasoak (ala seme-ala-bak) dira seme-alaben (ala gurasoen) ongizatea-ren arduradun. Ongizatezko kapitalismo kon-tserbadorearen erregimenean familiak dauka eginkizun nagusia, eta familia hori gai ez denean soilik aurreikusten da estatuaren esku-har tzea, familia horretako kideen gu txieneko ongizate-maila berma tzeko. Ildo horretan, administrazio publikoek gizarte-lagun tzako politikak gara tzen dituzte gehienbat, baina erregimen liberalekiko diferen tzia ba tzuk badaude, ez soilik familiak duen rol nagusiagatik (erregimen liberaletan nor-banakoak du rol nagusia) eta estatuak bete tzen duen bigarren mailako ordezka tzaile rolagatik (erregimen liberaletan estatuaren eginkizuna marjinala da), baizik eta joera korporatibistenga-tik. Gainera, zerbi tzu eta prestazio publikoak ez dira berdin bana tzen, familiako buru den gizona har tzen da kontuan, batez ere, familia-unitatea-ren ikuskera tradizionala dela eta.

desblokea tzen da bikote egonkorra osatu eta bi per tsonek diru-sarrerak jar tzen dituztenean e txebizi tza bat erosteko. Hortaz, 18 eta 24 urte bitarteko gazteek osatutako bizikide tza gune ba-tek diru-sarreren %55,1 jarri beharko du e txebizi-tza erosteko, eta 25 eta 29 urte bitarteko gaz-teek osatutako familia batek, berriz, diru-sarreren %51,4. Laburbilduz, e txebizi tzen prezio gares-tiak eta langile gazteen soldata txikiak direla-eta, eman tzipa tzeko batez besteko adinak nabarmen egin du gora eta 30 urte ingurukoa da. Gainera, eman tzipazio-prozesua gauza tzeko bidean, e txea izateko aukerak murriztu egin dira: per-tsona bakarreko bizikide tza unitatearen aukera garestiegia da eta kaudimen handiko gu txiengo batek soilik eskura dezake. Gainera, gazteek ez dute gogoko izatezko bikoteak osa tzea, behin-behinekotasun ku tsua dutelako. Haien aburuz, e txebizi tza erosteko, segurtasun handiagoa emango duen bizikide tza-proiektu bat behar da, epe laburretik haratago doana. Horregatik, hain zuzen, eman tzipa tzeko batez besteko adina bat etorri ohi da estreinakoz ezkon tzeko batez bes-teko adinarekin: 2005ean 31,5 urte gizonengan, eta 29,4 urte emakumeengan.

— Amai tzeko, Espainian egonkortu den eredu insti-tuzionala aipatu nahi dugu: ongizatezko kapita-lismoaren estatua, Esping-Andersenek erregi-

men nahiko familiarista bezala defini tzen duena5. Autore horrek hiru erregimen-mota bereizten ditu ongizatearen kapitalismoan: liberala (herrial-de anglosaxoietan), sozialdemokrata (Eskandi-

rrastelkeria, alokairuen errentak ia hipoteka-mai-legu baten hileroko ordainketen parekoak baitira. Aldiz, e txebizi tzen prezioen gorakadak, epe lu-zera, erosketa inber tsio erakargarri bihur tzen du, eta jabe izateko nahia sendo tzen du. Ildo horre-tan, ziurgabetasun ekonomikoaren eta lan-eze-gonkortasunaren aurrean, e txebizi tzaren jabe izatea balio seguru bakanetako tzat ageri da, ha-ren balioak gora egingo baitu. Hortaz, gazteek erosketa horretan etorkizun zalan tzagarri baten aurrean nolabaiteko segurtasuna eskura tzeko modua ikusten dute. Izan ere, etorkizuna zalan-tzagarria da lan-merkatua etengabe berregitura-tzen duten aldaketa tekniko eta ekonomikoak izaten baitira, eta horren ondorioz, gerta daiteke enplegua eta estatusa gal tzea. Gainera, lehe-nengo e txebizi tzaren erosketa diruz lagunduta dago, urteroko PFEZ aitorpeneko zerga-kenka-rien bidez.

— Laburbilduz, heldutasunera iristen ari diren gaz-teek, eman tzipatu eta beste e txe batean bizi-tzeko planak egiterakoan, jabe tzako e txebizi tzen merkatura jo tzen dute gehienbat. OBJOVIk argi-taratutako informazioak azal tzen duenez, 2007ko laugarren hiruhilekoko Biztanleria Aktiboaren Inkestan ageri diren datuen arabera, e txebizi tza erosteko batez besteko prezioa 18 eta 24 urte bitarteko gazte batek irabazten duen soldataren %93,5 da, eta 25 eta 29 urte bitarteko gazte ba-tek irabazten duenaren %74,5. Hortaz, enplegua duen gazte bakar baten diru-sarrerak nahikoa izaten ez direnez, eman tzipazio-proiektua

5 Gøsta Esping-Andersen: Fundamentos sociales de las economías postindustriales, Bar tzelona: Ariel, 2000.


25

— Espainiar estatuan, Europako hegoaldeko beste herrialdeetan bezala (esate baterako, Italian eta Portugalen) ongizatezko kapitalismo kon-tserbadorearen erregimenak jarraibide familiaris-tak sendotu egin ditu, erlijio eta ideologia kato-likoaren eragin handiagoaren ondorioz. Baina Esping-Andersenek adierazten duen bezala6, gure garaiko paradoxa da ongizate familiarista-

ren politikak oztopo direla, an tza, familia berriak sor tzeko eta ugalkortasuna susta tzeko. Gazteen ongizatearen ardura ia-ia familiarena ez beste inorena denez, ongizatezko kapitalismo kon-tserbadorearen erregimenen ezaugarri bereizga-rria da gazteria-politika aktibo ahulak dituztela, batez ere enplegu egonkorra eta e txebizi tzaren alorreko eman tzipazioa bul tza tzeko politikei da-gokienez. Ongizatezko kapitalismo kon tser-badore familiarista baten testuinguruan, seg-mentatutako lan-merkatu batean, gazteen lanbide-ibilbidean ezegonkortasuna eta soldata txikiak ohikoak direnean, eman tzipa tzeko adinak nabarmen egiten du gora (30 urtera arte, gu txi gorabehera) eta familia berria sor tzeko unea ere a tzera tzen da. Laburbilduz, Espainiako gazteak berandu eman tzipa tzea administrazio publikoek (zentralak, autonomikoek eta toki-administra-zioek) espainiar estatuko lurraldean proiekta tzen eta ezar tzen dituzten gazte politika publikoen ahultasunaren ondorio ere bada.

6 Gøsta Esping-Andersen: Fundamentos sociales de las economías pos-

tindustriales, Bar tzelona: Ariel, 2000, 94. or.

Bibliografia

ALBERDI, Inés: «Los cambios en la institu-ción familiar», Panorama Social (Madril), 1 (2005), 17-31. orr.

Boletín OBJOVI. Observatorio Joven de Vivienda. 2007ko laugarren hiruhilekoa, 21. zk. Madril: Consejo de la Juventud de España.

ESPING-ANDERSEN, Gøsta: Fundamentos

sociales de las economías postindus-

triales, Bar tzelona: Ariel, 2000.

JURADO GUERRERO, Teresa: «La vivienda como determinante de la formación familiar en España desde una perspec-tiva comparada», REIS (Madril), 103 (2003), 113-157. orr.

Hilkortasuna 09Gazteen adierazleak 2009

EAEren eta gainerako autonomien arteko alderaketa

2



06. Hezkun tza



09. Hilkortasuna

Sarrera




04. Egoera zibila













ISBN: 978-84-457-3056-0


3

Azken kapituluan, herio tzen fenomeno demogra-fi koari buruzko adierazle kuantitatibo ba tzuk azter-tuko ditugu, INEk ondorengo iturri estatistiko hauen bidez ematen duen informazio ofi ziala erabiliz: Oina-rrizko Adierazle Demografi koak, Biztanleriaren Mu-gimendu Naturalean jasotako herio tzak, eta Herio-tzen Estatistika, Herio tza Kausen Arabera, INEk ematen duena Herio tzen Buletin Estatistikoetan eta epaitegietan betetako galdera-sortetan (epaitegiek esku hartu izanez gero) jasotako informazioaz balia-tuz. Analisiaren testua bi ataletan egituratuta dago, eta hauek dira atal bakoi tzean erabilitako adierazle sozio-estatistikoak:

— Herio tza-tasa orokorra:

• Heriotza-tasa gordinak 1996an eta 2006an:herio tzak 1.000 biztanleko.

• 15 eta 29 urte bitarteko gazteen heriotza-tasak 1996an eta 2006an: 15 eta 29 urte bi-tarteko gazteen herio tzak, gazteen kohorte horretako 1.000 biztanleko.

• 15eta29urtebitartekoemakumeenheriotza-tasak 1996an eta 2006an: 15 eta 29 urte bi-tarteko emakumeen herio tzak, gazteen kohor-te horretako 1.000 emakume erroldatuko.

• 15 eta 29 urte bitarteko gizonen heriotza-tasak 1996an eta 2006an: 15 eta 29 urte bitarteko gizonen herio tzak, gazteen kohor-te horretako 1.000 gizon erroldatuko.

— Herio tza kausak:

• Biztanleriaosoaren2006koheriotzenbanake-ta, oinarrizko herio tza kausen arabera: arrazoi jakin batek eragindako herio tzen por tzentajea herio tzen kopuru osoarekiko.

• 2006anhildako15eta29urtebitartekogaz-teen banaketa, oinarrizko herio tza kausen ara-bera: arrazoi jakin batek eragindako herio tzen por tzentajea gazteen kohorteko herio tzen ko-puru osoarekiko.

• 15eta29urtebitartekogazteenheriotza-tasaespezifi koak 2005-2006an (urteko batez bes-tekoak) kohorte horretako 100.000 biztanleko, oinarrizko herio tza kausen arabera.

• 15eta29urtebitartekoemakumeenheriotza-tasa espezifi koak 2005-2006an (urteko batez bestekoak) kohorte horretako 100.000 ema-kumeko, oinarrizko herio tza kausen arabera.

• 15eta29urtebitartekogizonenheriotza-tasaespezifi koak 2005-2006an (urteko batez bes-tekoak) kohorte horretako 100.000 gizoneko, oinarrizko herio tza kausen arabera.

1. Heriotza-tasa orokorra

4

Modernizazioarekin batera gertatu den aldaketa demografikoaren prozesua azal tzeko, Tran tsizio

Demografikoaren Teoria erabili izan da. Frank No-testein2 estatubatuarra, demografoa eta Princeton-go Uniber tsitateko iker tzailea, hartu ohi da kon-tzeptu horren sor tzaile tzat, 1945eko testu batean planteatu zuen proposamena dela eta. Autore ho-rrek, ordea, beste estatubatuar baten tesia hartu zuen, Warren Thompson demografoarena, hain zu-zen3. Izan ere, 1929an hiru erregimen demografiko deskribatu zituen Warren Thompsonek, herio tzen eta jaio tzen mailak eta aldagai horiek populazioaren hazkundean eragiten dituzten ondorioak ain tzat hartuta.

Oro har, tran tsizio demografikoaren teoriak dio eral-daketa historiko bat gerta tzen dela dinamika demo-grafikoan, modernizazioarekin eta industrializa-zioarekin batera sor tzen den garapen sozioekonomikoaren ondorioz. Industriaurreko nekazari tza-gizarteetan ‘an tzinako erregimen de-mografikoaren’ dinamika nagusi tzen zen: ugalkor-tasun handia eta jaio tza-tasa altuak, garaiko herio-tza-tasa handiei aurre egiteko. Izan ere, hazkunde naturala (edota saldo begetatiboa: jaio tzak ken

orokorraren azterketari ekin baino lehen, haren bi-lakaera historikoari buruzko azalpen ba tzuk eman-go ditugu gaiari hel tzeko.

Gizarteen modernizazioa aldaketa-prozesu sako-nak dituen konstruktua da, eta aldaketa horien ar-tean azpimarra tzekoa da aldaketa demografikoa, fun tsean honetan da tzana: herio tza-tasaren, ugal-kortasunaren eta jaio tza-tasaren beherakada han-dia, indize oso txikiak lortu arte. Aldaketa demogra-fikoarekin batera, modernizazioak beste ezaugarri ba tzuk izan ditu: lurraldearen industrializazioa eta urbanizazioa, arrazionaltasun instrumental eta bu-rokratikoaren goraldia, zien tzia eta teknologia bizi-tzaren hainbat alorretan sistematikoki aplika tzea (batez ere, ekonomiaren alorrean), lanaren banake-ta teknikoaren ondorioz sortutako jarduera-espezia-lizazioa, gero eta maila handiagoko hezkun tza eta prestakun tza eta biztanleen ongizate materiala areago tzea1. Laburbilduz, modernizazioa aldaketa-prozesuen sistema izan da, elementuek elkarri era-gin dieten sistema bat, elkarren arteko feed-back harremana edo elkar elika tzea sor tzen duen siste-ma (kausa ⇔ efektua).

Herio tza fenomeno demografiko gisa azter tzeko, gizabanakoen herio tzak zenba tzen dira. Herio tza ‘fluxu-gertaera’ bat da (irtete-gertaera), oinarrizkoa biztanleriaren dinamika azter tzeko beste fluxu-ger-taera hauekin batera: jaio tzak (sar tzea), immigrazio-ak (sar tzea) eta emigrazioak (biztanleriatik kanpo-

rako irtete-gertaera). Herio tzak, hain zuzen, berri tzen ez den ‘fluxu-gertaera’ dira, berriz gertatu ezin dai-tekeena (behin baino ez gara hil tzen), eta azterketan ez badira ain tzat har tzen herio tzen kausak, herio-

tza-tasa orokorra esaten zaio haren emai tzari. Ildo horretan, demografian hilkortasun-tasa orokorra neur tzeko erabil tzen diren indize sintetiko ohikoe-nak —biztanleria jakin bati buruzkoak eta une jakin batean eginak— tasa gordinak eta tasa espezi-fikoak dira, adinaren eta sexuaren araberakoak. Hain zuzen ere, indize horiek erabiliko ditugu lehe-nengo atal honetan, gure analisiaren oinarrizko adierazle gisa. Autonomia-erkidegoei erreparatuko diegu, eta 1996tik 2006ra bitarteko aldia aztertuko dugu. Zehazki, tasa gordinen bidez biztanleria osoaren herio tza-tasa orokorren berri izango dugu, eta tasa espezifikoen bidez, herio tzek 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohortean duten eragina ja-kingo dugu, sexuaren arabera. Hilkortasun-tasa

1 Ronald Inglehart: Modernización y posmodernización: el cambio cultural, político y económico en 43 sociedades, Madril: CIS, 1998.2 F. W. Notestein: “Population: The Long View”, in Theodore William Schul tz (ed.): Food for the World, Chicago: University of Chicago Press, 1945, 36-57. orr.3 W.S. Thompson: «Population», American Sociological Review, 34 (1929ko ekaina), 959-975. orr.

5

09. Hilkortasuna

daketak emakumeen identitatean (emakumeen askapenerako mugimendu soziala sor tzen da) eta aldaketak emakumeek lan-merkatuarekiko dituzten harremanetan (emakume asko hasten dira lanean eta era jarraituan egiten dute lan), au-rrerapenak kontrazepzioan eta gero eta eskura-go izatea teknika berriak (esate baterako, anti-sorgailu kimiko eta hormonalak) nahiz familiaren planifikaziorako baliabideak, ongizate-estatua ezar tzea eta gara tzea eta abar. Fase honetan ere biztanleria-hazkundea nabarmena da, baina ugalkortasunak eta jaio tza-tasak pixkanaka be-hera egiten dutenez, hazkunde hori gero eta txikiagoa da.

Gizarte industrialean, teknika antikon tzeptibo se-guruagoak eskura daudenez, seme-alabak iza-teari buruzko erabakiak autonomoagoak dira: per tsona bakoi tzak edo bikote bakoi tzak seme-alaba bakoi tza zain tzeko behar den dirua, den-bora eta ahalegina azter tzeko aukera du. Neurri handi batean, haurren herio tza-tasa oso txikia denez, beste seme-alaba bat izateko nahia ere txikiagoa da, gero eta seguruagoa baita jaiotako seme-alabak bizirik irautea. Gainera, gero eta garran tzi handiagoa ematen zaio seme-alaben hezkun tzari eta ongizate materialari, eta kalitatea

kantitatearen aurretik jar tzen da, hau da, hobe dela seme-alaba gu txiago izatea, haiei arreta hobea eta ongizate handiagoa emateko. Gaine-ra, ongizate-estatuaren garapenak babes sozial handiagoa dakar, eta, industriaurreko gizartean

gauzatutako hobekun tzen ondorioz: nekazari-tza-ekoizpenean eta elikaduran, saneamenduan eta higienean, medikun tzan (preben tzioan eta sendabidean) eta osasun-baliabideetan. Behera egiten dute, batez ere, goseteek eta epidemiek eragindako hondamen-herio tzek. Hala ere, le-hengo jaio tza-tasari eusten zaio, edo igo egiten da, haurdun dauden emakumeei medikun tza-arreta hobea ematen zaielako eta erdi tzeko unean haur gu txiago hil tzen direlako. Horren on-dorioz, lehenengo fase honetan hazkunde de-mografikoa oso handia da, herio tza-tasak na-barmen behera egiten baitu eta lehengo jaio tza-tasa handiari eusten bai tzaio. Espainian, tran tsizio demografikoaren prozesua Europako beste herrialde garatuago ba tzuetan baino be-randuago hasi zen. Soziologo ba tzuek, esate baterako Salustiano del Campok eta Jesús M. de Miguelek, diote XIX. mendearen bigarren er-dian hasi eta 1918-1920ko gripe-epidemia ger-tatu arte iraun zuela lehenengo fase horrek. Bes-te soziologo ba tzuen aburuz (Díez Nicolás eta Amando de Miguel, besteak beste) are beran-duago hasi zen, XX. mendearen hasieran5.

— 2. fasea: tran tsizio demografikoaren erdiko fasea da. Herio tza-tasak behera egiten jarrai tzen du, eta jaio tza-indizeak ere behera egiten hasten dira, hainbat faktore batera gerta tzen baitira: al-daketak gizartearen pen tsamoldean (hezkun tza eta prestakun tza asko hedatu direlako eta seku-larizazioa gero eta nabarmenagoa delako), al-

herio tzak) oso txikia izaten zen, haurren herio tza-tasa oso altuak eta hondamenek (goseteek, epide-miek eta maiz izaten ziren gerrek) eragindako herio-tzak asko zirelako. Europan, modernizazioa eta industrializazioa hastean (XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendearen hasieran) egiturazko aldaketa-prozesuak abian jarri ziren ekonomiaren, gizartea-ren, kulturaren eta politikaren alorrean, eta haien ondorioz herio tza-tasa orokorra izugarri jai tsi zen, haurren artean, batez ere. Gerora, ugalkortasuna eta jaio tza-tasa ere jaisten hasi ziren, Europako gi-zarteetan bizi-i txaropenak nabarmen gora egin zuen heinean. Labur esanda, nekazari tza-gizarte tradizionala eraldatu eta gizarte moderno eta indus-triala sor tzean, an tzinako erregimen demografikoa gainditu eta erregimen demografiko modernoa na-gusitu zen. Ugalkortasuna, jaio tza-tasa eta herio-tza-tasa txiki- txikiak dira erregimen horren ezauga-rri, eta jaio tzen eta herio tzen fluxu-gertaerak berdin-tsuak. Horrenbestez, hazkunde naturala (saldo be-getatiboa) txikia izan ohi da edo ez da hazten eta, hazten ez denean, hain zuzen, zero hazkundearen dinamika sor tzen da.

Tran tsizio demografikoaren teoriaren arabera, bi erregimen demografiko horien artean elkarren segi-dako fase ba tzuk garatu ziren. Hiru zehaztu ohi dira4:

— 1. fasea: tran tsizio demografikoaren hasierako etapa da, eta herio tza-tasaren beherakada han-dia (estrukturala) du ezaugarri, hainbat alorretan

4 Iker tzaile ba tzuek lau etapa edo fase bereizten dituzte, eta an tzinako erregimen demografikoa lehen fase tzat jo tzen dute.5 Estrella Revenga Arranz: “La transición demográfica en España”, REIS (Madril), 10 (1980ko apirila-ekaina), 233-240. orr.

6


tzen ari garela. Hona hemen: gero eta beranduago ezkon tzea eta izatea lehenengo semea edo alaba; ugalkortasun-indize sintetikoak nabarmen baxua-goak izatea belaunaldi arteko ordezka tze-maila bai-no (2,1 seme-alaba emakumeko); ezkongabe luze irauten dutenen eta izatezko bikoteak osa tzen di-tuztenen kopurua haztea; ezkon tzatik kanpoko jaio-tzen kopuruak gora egitea; dibor tzio-prozesuen eraginez gero eta senar-emazte gehiago banan-tzea, eta haustura prozesu horien ondorioz familia berriak sor tzea —horrek familia-egituren aniztasuna dakar (behera egiten dute, pixkanaka, seme-alabak dituzten bikoteek osatutako familia nuklearrek eta beste familia-modu ba tzuek, berriz, gora: guraso bakarrekoek, nukleorik gabeko familiabakarrek eta abarrek)7.

Herio tza-tasaren azterketari berriro helduz, aurreko paragrafoak irakurri ostean gogoan izan behar dugu fenomeno demografiko horren fluxu-gertaerek (herio tzek) biztanleengan duten eraginak nabarmen behera egin zuela modernizazioaren eta industriali-zazioaren meta-prozesu garaian. Horren ondorioz, gaur egun espainiar estatuan dugun dinamika de-mografikoaren ezaugarriak hauek dira: haurren hil-kortasun-tasa oso txikia8 eta hilkortasun-tasa orokorra ere oso txikia eta, horren ondorioz, jaio tza-unean, munduko bizi-i txaropen luzeenetako bat dugu9. Sintesiko aipamen hori egin ostean, ekin

da, edo nulua, eta erregresiboa ere bai, zenbaite-tan. Labur esanda, tran tsizio demografikoak garran-tzi handiko ondorioak izan ditu gizarte modernoe-tan: biztanleriaren hazkunde azkarra eta handia eragin du, bizi-i txaropena hirukoiztu egin da (herio-tza-tasa orokorrak nabarmen behera egin du-eta), ugalkortasuna eta jaio tza-tasak dezente jai tsi dira, familien tamaina txikiagoa da eta, azkenik, biztanle-riaren adin-egitura zahar tzen hasi da. Tran tsizio de-mografikoan gertatutako aldaketa sakona oso ondo adierazten dute datu hauek: XIX. mendearen amaie-ran, Espainiako herio tza-tasa gordina 30ekoa zen 1.000 biztanleko, eta jaio tza-tasa 35ekoa 1.000 biztanleko; XX. mendearen amaieran, berriz, 9koa eta 10ekoa ziren, hurrenez hurren, 1.000 biztanle-ko.

Gaur egun, demografo ba tzuen aburuz, kon-tsumoan oinarritutako kapitalismoaren gizarte mo-dernoak (edo postmodernoak) tran tsizio demogra-fikoaren 4. fasean daude, baina beste ba tzuk irizten diote bigarren tran tsizio demografiko baten hasie-ran daudela. Tesi demografiko berri horren oinarri dira, batez ere, aurreko mendearen azken laurde-netik aurrera familien egituran eta tipologian gertatu diren aldaketak. Hain zuzen ere, bigarren tran tsizio demografikoaren teoria defenda tzen dutenek esaten dute batera agertu diren zenbait ezaugarri sozio-demografikok erakusten dutela dinamika de-mografikoaren aldaketa-prozesu berri batean sar-

ez bezala, seme-alabak ez dira jada gurasoen zahar tzarorako ‘familia-aseguru tzat’ har tzen.

— 3. fasea: tran tsizio demografikoaren azken fasea da, ‘erregimen demografiko modernoa’ argi eta garbi azalera tzen den unea. Herio tza-tasa eta jaio tza-tasa oso txikiak dira (historian izan diren txikienak direla esan dezakegu) eta biak berdin-tsuak dira, hau da, jaio tzen eta herio tzen fluxu-gertaerak ia-ia berdinak dira. Horren ondorioz, hazkunde naturala edo saldo begetatiboa (jaio-tzak ken herio tzak) oso txikia da, edo nulua (zero

hazkundea), eta negatiboa ere izan daiteke, biz-tanleriaren adin-egituraren zahar tze-prozesuaren eraginez herio tza-tasa osoak zer txobait gora egiten baitu6.

Hortaz, tran tsizio demografikoaren teoriak azal tzen digu industrializazioaren eta modernizazioaren pro-zesu historikoari heldu dioten herrialdeetan izan den hazkunde demografiko handia, herio tza-tasaren beherakadaren eta haren ondoko jaio tza-tasaren beherakadaren artean gerta tzen den denbora-tar-teak eraginda. Desfase hori zuzen tzeko, Europako gizarteetan 100 urte inguru behar izan dira, bai eta 250 urte inguru ere, herrialde ba tzuetan. Jaio tza-tasa eta herio tza-tasa maila txiki- txikietan parekatu zirenean (XX. mendearen azken laurdenean) erregi-men demografiko modernoa finkatu zen herrialde industrial garatuetan: hazkunde demografikoa txikia

6 Esate baterako, halaxe gertatu da Europako herrialde ba tzuetan: Alemanian (1970eko hamarkadaren erdialdeaz geroztik), Italian (1990eko hamarkadaren erdialdeaz geroztik), Eslovenian (1990eko hamarkadaren amaieraz geroztik) edota Lituanian (1990eko hamarkadaren erdialdeaz geroztik).7 Miguel Requena: Características de los hogares y familias de la Comunidad de Madrid según el Censo de 2001. Madril: Instituto de Estadística de la Comunidad de Madrid, 2005.8 2006ko datuen arabera, bi sexuak ain tzat hartuta, Espainian urtebete baino gu txiagoko 3,5 haur hil dira jaiotako 1.000 haurreko. Euskal Autonomia Erkidegoan haurren herio tza-tasa 3,3koa izan da.9 Jaio tza-unean bizi-i txaropena 80,2 urtekoa da Espainian eta 80,7 urtekoa Euskal Autonomia Erkidegoan, 2005eko datuen arabera eta bi sexuak ain tzat hartuta.

7

09. Hilkortasuna

diezaiogun herio tza-tasa orokorra azter tzeari, tasa gordinei erreparatuz (herio tzak 1.000 biztanleko).

Herio tza-tasa gordinak (HTG) jaso tzen dituen taulari errepara tzen badiogu —1. taula—, ikusten dugu Euskal Autonomia Erkidegoan adierazle sintetiko ho-rrek berdin jarraitu duela 1996tik 2006ra bitartean. Berritu ezin daiteken fenomeno demografikoa (behin baino ez gara hil tzen) egonkor tzeko joera hori Espai-nian ere nabari da, baina zer txobait negatiboa da (−0,5). Oro har, beste hainbeste esan dezakegu ta-saren bilakaera autonomia-erkidegoei eta hiri auto-nomoei erreparatuz azter tzen badugu, gehien-ge-hienak ez baitira ia aldatu. Dena dela, lau autonomia-erkidego hauek aipa tzekoak dira, herio-tza bateko beherakada edo hori baino handiagoa izan dutelako, gu txi gorabehera, 1.000 biztanleko: Gaztela-Man txa (−0,8), Valen tziako Erkidegoa (−0,9), Errioxa (−0,9) eta, batez ere, Balear Uharteak (−1,7).

Egonkortasun-egoera horretan, HTG ere nahiko txikia da. Izan ere, Euskal Autonomia Erkidegoan 8,7 herio tza izan ziren 1.000 biztanleko 2006an, 0,3 puntu gu txiago Espainian baino (8,4 herio tza 1.000 biztanleko). 17 autonomia-erkidegoei eta 2 hiri au-tonomoei erreparatuz gero, ikusten dugu herio tza-tasarik txikiena 6,4koa dela 1.000 biztanleko (Kana-rietan) eta handiena 11,7koa 1.000 biztanleko (Asturiasko Prin tzerrian). Oro har, herio tza-tasa gor-din handia duten autonomia-erkidegoek biztanleria-ren adin-egitura zaharragoa dute: Asturiasko Prin-tzerriaz gain (zahar tze-indizea 2007aren hasieran: %21,9), aipa tzekoak dira Gaztela eta Leon (64 urte-tik gorakoen ehunekoa 2007ko urtarrilaren 1ean erroldatutako biztanle guztien %22,5 izan da), Gali-

1. taula. Herio tza-tasa gordinak 1996an eta 2006an (herio tzak 1.000 biztanleko)

1996 2006 Diferen tzia 2006 − 1996

Andaluzia 8,22 7,95 −0,27

Aragoi 10,43 10,26 −0,17



Kanariak 7,00 6,43 −0,57

Kantabria 9,81 9,73 −0,08



Katalunia 8,82 8,27 −0,55



Galizia 10,67 10,80 0,13





Errioxa 9,67 8,75 −0,92



Espainia 8,90 8,43 −0,47

Diferen tzia EAE – Espainia −0,22 0,31 –


8


zia (%21,6), Aragoi (%20,2), Extremadura (%19,0), Gaztela-Man txa (%18,3), Kantabria (%18,6), Euskal Autonomia Erkidegoa (%18,5) eta Errioxa (%18,4). Eta alderan tziz, piramide demografiko gazteenak dituzten autonomia-erkidegoetan herio tza-tasa gordina oso txikia da: 2007ko urtarrilaren hasieran 64 urtetik gorakoak Kanarietan %12,4 ziren, Ceu-tan %11,2 eta Melillan %10,6.

Aurreko paragrafoan azaldutakoari jarraiki, herio tza halabeharrezko fenomeno demografikoa da (azke-nean per tsona guztiengan eragina izango duena) eta adinak zerikusi handia du hilkortasunarekin, zenbat eta zaharragoa izan orduan eta handiagoa baita hil tzeko arriskua (haur tzaroan izan ezik). Ha-laxe azal tzen dute hurrengo taulako datuek —ikus 2. taula—. Hor ageri dira 1996ko eta 2006ko 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza-tasak, gazteen kohorteko 1.000 biztanle erroldatuko, eta tasa es-pezifiko horiek guztiak oso txikiak dira. 2006ko da-tuei erreparatuz gero, ikusten dugu Euskal Autono-mia Erkidegoko eta Espainiako tasak ia-ia berdinak direla, eta biak ere oso txikiak: 0,36 eta 0,42 hildako 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanle erroldatuko, hurrenez hurren. Kopuru txiki- txikiak ageri dira au-tonomia-erkidego guztietan, eta gazteen kohorteko herio tza-tasa espezifikoen artean ez dago alde han-dirik: txikiena Aragoikoa da (0,29 hildako 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 biztanleko) eta handiena Kan-tabriakoa (0,59).

Zer aldaketa gertatu da 1996tik 2006ra bitartean 15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohortearen herio tza-tasetan? Bai 1996ko tasak bai 2006koak oso txi-kiak badira ere, esan behar da denbora-tarte

2. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza-tasak 1996an eta 2006an (herio tzak kohorte horretako 1.000 biztanleko)

1996 2006 Diferen tzia 2006 − 1996

Andaluzia 0,66 0,43 −0,23

Aragoi 0,60 0,29 −0,31



Kanariak 0,65 0,48 −0,17

Kantabria 0,64 0,59 −0,05



Katalunia 0,75 0,38 −0,37



Galizia 0,84 0,54 −0,30





Errioxa 0,78 0,39 −0,39



Espainia 0,72 0,42 −0,30


Iturria: Herio tzak, Biztanleriaren Mugimendu Naturala, Biztanleen Udal Errolda, INE.

9

09. Hilkortasuna

horretan behera egin dutela, hamazazpi autonomia-erkidegoetan eta bi hiri autonomoetan. Horrenbes-tez, bai Euskal Autonomia Erkidegoan, bai Espai-nian, oro har, herio tza-tasa erdiraino jai tsi da ia-ia (0,68tik 0,36ra eta 0,72tik 0,42ra hurrenez hurren, 1.000 biztanleko) Hortaz, hasierako tasak txikiak izanik, gazteen kohorteari dagozkion herio tza-tasak oraindik ere gehiago txikiagotu dira aztertutako al-dian.

Ikus dezagun beherakada horrek bi sexuetan eragi-nik izan ote zuen. Hurrengo bi taulei erreparatuz —3. eta 4. taulak— ikusten dugu sexu bakoi tzeko 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean herio tza-tasek behera egin dutela, emakumeen artean ia autonomia-erkidego guztietan, eta gizonen artean guzti-guztietan. Emakumeen kasuan, bi salbuespen daude: Kantabrian bizi diren emakume gazteen herio tza-tasak zer txobait gora egin du, eta Mur-tziako Eskualdekoak lehengoari eu tsi dio. 15 eta 29 urte bitarteko emakume horien artean, Euskal Auto-nomia Erkidegokoak laugarren lekuan ageri dira, herio tza-tasaren beherakadarik txikienetik handie-nerako hurrenkeran, eta haien aurretik daude Kata-luniakoak, Madrilgo Erkidegokoak eta Melillakoak.

15 eta 29 urte bitarteko gazteen kohorteko gizo-nen herio tza-tasei erreparatuz gero, ikusten dugu 1996tik 2006ra bitartean autonomia-erkidego guz-tietan ageri diren beherakadak handiagoak izan direla emakumeen tasetan ikusitakoak baino. Dena dela, esan behar da 1996an emakumeen herio tza-tasak txikiagoak zirela adin bereko gizonenak bai-no, eta, horren ondorioz, behera egiteko aukera ere txikiagoa dela. Esate baterako, Euskal Autono-

3. taula. 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen herio tza-tasak 1996an eta 2006an (herio-tzak kohorte horretako 1.000 emakumeko)

1996 2006 Diferen tzia 2006 − 1996

Andaluzia 0,33 0,24 −0,09

Aragoi 0,27 0,15 −0,12



Kanariak 0,30 0,17 −0,13

Kantabria 0,33 0,42 0,09



Katalunia 0,44 0,17 −0,27



Galizia 0,36 0,26 −0,10





Errioxa 0,47 0,25 −0,22



Espainia 0,37 0,21 −0,16

Diferen tzia EAE – Espainia 0,03 −0,05 –


10


mia Erkidegoan 0,40 herio tza izan ziren 1996an 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 emakumeko eta, 2006an, 0,16ko tasa txikiraino jai tsi da (−0,24ko beherakada); gizonen artean, berriz, 1996an 0,95 herio tza izan ziren 15 eta 29 urte bitarteko 1.000 gizoneko eta, 2006an, 0,56 izan dira (−0,39ko be-herakada).

2006ko datuei erreparatuz, 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen herio tza-tasa txikiena 0,14koa da (Gaztela-Man txan eta Madrilgo Erkidegoan) eta handiena 0,42koa (Kantabrian). Kohorte bereko gi-zonen kasuan, herio tza-tasarik txikiena 0,42koa da (Aragoin) eta handiena 0,82koa (Mur tziako Eskual-dean). 2006an, tasa txikienetik handienerako hu-rrenkeran, Euskal Autonomia Erkidegoko gizonen tasa seigarren lekuan ageri da, eta emakumeen tasa hirugarren lekuan. Bi datu horiek adierazten digute Euskal Autonomia Erkidegoko gazteek, bai emakumeek bai gizonek, estatuko herio tza-tasarik txikienetakoak dituztela. Baina generoen arteko diferen tziari erreparatuz, adierazten digute, halaber, emakumeen tasa txikiagoa dela gizonena baino. Alde hori (emakumeen herio tza-tasa txikiagoa) au-tonomia-erkidego guztietan ageri da; halaxe azal-tzen du hurrengo taulak, 2006ko sexuen arteko al-deak azal tzen dituenak —ikus 5. taula—. Horrenbestez, ikusten dugu gizonen tasari emaku-meen tasa kenduz gero emai tza positiboa dela ha-mazazpi autonomia-erkidegoetan eta bi hiri autono-moetan.

Gazteen kohortean gizonen aldeko diferen tzia txikia bada ere, argi eta garbi adierazten du gizonen herio-

tza-tasa handiagoa dela, eta ezaugarri hori biztanle-

4. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gizonen herio tza-tasak 1996an eta 2006an (herio tzak kohorte horretako 1.000 biztanleko)



Andaluzia 0,98 0,60 −0,38

Aragoi 0,92 0,42 −0,50



Kanariak 0,99 0,78 −0,21

Kantabria 0,94 0,76 −0,18



Katalunia 1,04 0,57 −0,47



Galizia 1,31 0,81 −0,50





Errioxa 1,07 0,52 −0,55



Espainia 1,05 0,62 −0,43



11

09. Hilkortasuna

riaren adin-egitura guztian ageri da10. Hain zuen ere, hurrengo atalean ikusiko dugu zein diren sexuaren araberako herio tza-tasen arteko aldeen arrazoiak gazteen kohortean.

5. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gizonen eta emakumeen herio tza-tasa espezifikoen arteko diferen tzia 2006an (gizonen tasa ken emakumeen tasa kohorte horretako 1.000

biztanleko, sexuaren arabera)



Andaluzia 0,60 0,24 0,36

Aragoi 0,42 0,15 0,27



Kanariak 0,78 0,17 0,61

Kantabria 0,76 0,42 0,34



Katalunia 0,57 0,17 0,40



Galizia 0,81 0,26 0,55





Errioxa 0,52 0,25 0,27



Espainia 0,62 0,21 0,41


10 Horren ondorioz, jaio tza-unean bizi-i txaropena handiagoa da emaku-meen artean gizonen artean baino: 2005ean, espainiar estatuan, emaku-meen bizi-i txaropena 6,6 urte luzeagoa da gizonena baino (83,5 urte eta 76,9 urte, hurrenez hurren); eta Euskal Autonomia Erkidegoan emakumeen bizi-i txaropena 7,1 urte luzeagoa da gizonena baino (84,3 eta 77,2 urte, hurrenez hurren).

12


1. grafikoa. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza-tasak 2006an, sexuaren arabera

(1.000 biztanleko)

2. Heriotza kausak

13

Oro har, herio tza eragin dezaketen kausak hiru mo-tatakoak izan daitezke11:

— Hilkortasun endogenoa, edo biologikoa, bizi-tzaren hasieran; letalitatea da, batez ere.

— Hilkortasun endogenoa, edo biologikoa, zahar-tzearen ondorioz. Hamargarren urtearen ostean azal tzen hasten da eta adinarekin batera, pro-gresio geometrikoan egiten du gora, eskuarki.

— Hilkortasun exogenoa, inguruaren eraginaren ondorioz gerta tzen dena. Adin guztietan ager-tzen da, gaixotasun infekziosoen eta istripuen ondorioz.

Oro har, tran tsizio demografi koaren prozesuan, hil-kortasun exogenoa da gehien txikiagotu dena; esate baterako, goseteek, epidemiek (1918-1920ko gripea) eta gerrek (1936-1939ko Gerra Zibila) era-gindako herio tza katastrofi koak12, baita epidemia

izatera iristen ez ziren beste gaixotasun infekzio-soek eragindako herio tzak ere. Mendebaldeko gi-zarteetan hilkortasun exogenoak nabarmen behera egitearen arrazoien oinarrian honako hauek daude: biztanleen elikaduran, higienean, ongizate materia-lean, hezkun tzan eta preben tzioan egin diren hobekun tzak; medikun tzaren alorreko aurrerape-nak, bai prebeni tzeko, bai senda tzeko; eta, oro har, osasun-sistema moderno bat gara tzea. Kausa exo-genoen beherakadaren ondorioz, herio tza-tasa oso txikia da gaur egun, bai Espainian, bai Euskal Auto-nomia Erkidegoan, eta Jordi Nadal ekonomista eta demografoak nabarmendu duenez13: «Aurrerapena, beraz, bikaina izan da, eta penin tsulako XX. mende-ko bilakaera demografi koaren ezaugarri gailena da».

Baina, lehendabizi, ikus dezagun zein diren oinarriz-ko herio tza kausak, biztanleria osoa ain tzat hartu-ta14. 2006ko datuen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleen herio tzen oinarrizko hiru kau-

sak hauek dira: zirkulazio-sistemako gaixotasunak (herio tzen %30,3), tumoreak (%30,2) eta arnasketa-gaixotasunak (%9,4). Hiru kausa horien ehunekoak an tzekoak dira espainiar estatuan, oro har. Dena dela, Euskal Autonomia Erkidegoan, tumoreek era-gindako herio tzen propor tzioa zer txobait handiagoa da (+2,8 puntu); aldiz, zirkulazio-sistemako gaixota-sunen ondorioz hildako per tsonen propor tzioa txikiagoa da (−2,2 puntu), eta arnasketa-gaixota-sunek eragindako herio tzen propor tzioa ere txikixeagoa da (−1,2 puntu). Oinarrizko hiru kausa horiek ageri dira autonomia-erkidego guztietako le-hen lekuetan, ia beti ordena honetan15: zirkulazio-sistemako gaixotasunak, tumoreak, eta arnasketa-gaixotasunak —ikus 6. taula—.

Oinarrizko zer kausak eragiten dute 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza? Hurrengo taulan —7. taula— ikusten dugu gazteen herio tzen arrazoien araberako por tzentajezko banaketa biztanleria osoarena ez bezalakoa dela.

11 Joaquín Leguina: Fundamentos de demografía, Madril: Siglo XXI de España Editores, 1981, 137. or.12 XX. mendearen hasieran ere, Espainiako hainbat lekutan, herio tzen arrazoi nagusietako bat gosea zen. 1950 arte FAO erakundeak ez zion iri tzi Espainian elikagai nahikoa ekoizten zenik biztanle guztien oinarrizko elikadura-premiak ase-tzeko.13 Jordi Nadal: La población española (siglo XVI a XX), Bar tzelona: Ariel, 1984, 210. or.14 Informazio honen iturria da Herio tzen Estatistika, Herio tza Kausen Arabera. Iturri ofi ziala da eta Espainian gertatutako herio tzei buruzko informazioa ematen du urtero, herio tzen oinarrizko arrazoien arabera sailkatuta, Osasunaren Mundu Erakundearen gaixotasunen nazioarteko sailkapena ain tzat hartuta. 1999az gero, sailkapen horren 10. berrikuspena erabili ohi da. Atal honetako adierazleak sor tzeko, zerrenda laburtua hartu dugu, oinarrizko 102 kausa bereizten dituena, eta gazteen artean eragin handiena duten kausa-mul tzoak kontuan hartu ditugu.15 “Ia beti” diogu, salbuespen bat baitago: Madrilgo Erkidegoan tumoreak dira lehenengo herio tza-kausa.

14


— Herio tzen lehenengo arrazoia ez dira zirkulazio-sistemako gaixotasunak, motordun ibilgailuen trafiko-istripuak baizik (%24,3 Euskal Autonomia Erkidegoan eta %32,3 Espainian).

— Bigarren lekuan tumoreen ondorioz hildakoak ageri dira (%13,2 Euskal Autonomia Erkidegoan eta %12,4 espainiar estatuan). Biztanleria osoan ere, bigarren lekuan ageri dira tumoreak. Dena dela, gazteen kohortean duten ehunekoa dezen-te txikiagoa da.

— Gazteen artean, suizidioak eta nork bere buruari eragindako lesioak hirugarren lekuan ageri dira oinarrizko herio tza kausen zerrendan (%9,6 Eus-kal Autonomia Erkidegoan eta %9,9 Espainian), eta zirkulazio-sistemako gaixotasunak a tzerago gera tzen dira, laugarren lekuan (%6,2 espainiar estatuan, eta Euskal Autonomia Erkidegoan, be-rriz, hirugarren lekuan ageri den oinarrizko herio-tza kausaren propor tzio ber tsua du: hildako gaz-teen %9,6).

— Hildako gazteen artean, arnasketa-gaixotasunek eragindako herio tzen ehunekoak nabarmen txikiagoak dira biztanle guztienak baino; izan ere, herio tzen hirugarren kausa da, biztanleria osoa ain tzat hartuz gero. Aldiz, erasoek eragindako herio tzak (homizidioak) gu txi badira ere, haien ehunekoak nabarmen handiagoak dira gazteen artean (esate baterako, Euskal Autonomia Erki-degoko gazteen artean %1,5ekoa da eta, biz-tanleria osoa ain tzat hartuta, %0,04koa).

Azken finean, gazteen artean kanpoko herio tza-kausak dira nagusi; izan ere, motordun ibilgailuekin

6. taula. 2006an biztanleria osoan hildakoen banaketa, oinarrizko herio tza kausen arabera (por tzentajea herio tza kopuru osoarekiko)

Motordun

ibilgailuen

trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere

buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-

sistemako

gaixotasunak

Nerbio-

sistemako eta

zen-

tzumenetako

gaixotasunak

Ezohiko

sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB

+ barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)

Beste

arrazoi

ba tzuk

Kopuru

absolutuak

guztira (*)

Andaluzia 1,3 1,2 25,3 35,8 3,8 3,0 1,8 10,0 0,1 17,7 62.428

Aragoi 1,1 0,7 27,0 32,1 4,4 3,3 1,8 9,1 0,1 20,4 12.989

Asturiasko Prin tzerria 0,8 1,0 27,7 33,8 4,2 1,0 1,6 10,4 0,1 19,4 12.342

Balear Uharteak 1,3 0,9 27,8 34,0 4,6 2,1 1,8 8,4 0,1 19,0 7.250

Kanariak 0,9 1,3 27,8 30,6 3,1 2,3 2,2 9,5 0,2 22,1 12.692

Kantabria 1,0 0,5 28,2 30,7 3,0 3,9 2,1 12,2 0,1 18,3 5.449

Gaztela eta Leon 1,2 0,7 29,5 32,1 4,1 1,9 2,1 10,5 0,0 17,9 26.150

Gaztela-Man txa 1,4 0,8 25,2 32,2 4,3 3,7 1,9 12,2 0,1 18,2 17.276

Katalunia 0,8 0,7 28,1 30,4 5,2 2,6 2,0 9,7 0,1 20,4 57.863

Valen tziako Erkidegoa 1,2 0,9 26,6 33,9 4,6 2,4 2,0 10,0 0,1 18,3 38.569

Extremadura 0,8 0,7 27,2 33,1 3,9 4,3 1,9 10,5 0,1 17,5 10.359

Galizia 1,2 1,0 27,3 34,3 3,6 2,9 1,8 11,8 0,1 16,0 29.389

Madrilgo Erkidegoa 0,7 0,6 29,5 28,7 3,8 4,0 2,1 14,0 0,1 16,5 39.882

Mur tziako Eskualdea 1,8 1,3 25,8 33,9 4,1 1,9 2,0 11,2 0,1 17,9 9.708

Nafarroako Foru Erkidegoa 1,2 0,8 28,1 31,3 5,4 1,3 1,7 11,5 0,0 18,7 4.952

Euskal Autonomia Erkidegoa 0,8 0,8 30,2 30,3 5,1 2,8 2,1 9,4 0,0 18,5 18.507

Errioxa 1,5 1,1 28,8 32,3 6,1 2,6 1,4 10,3 0,0 15,9 2.653

Ceuta eta Melilla 0,6 0,1 23,0 32,5 3,8 8,8 3,5 10,2 0,3 17,2 933

Espainia 1,1 0,9 27,4 32,5 4,2 2,8 1,9 10,6 0,1 18,5 371.478

Diferen tzia EAE – Espainia −0,3 −0,1 2,8 −2,2 0,9 0,0 0,2 −1,2 −0,1 0,0 –

(*) Espainiako kopuru osoa autonomia-erkidegoetako eta hiri autonomoetako kopuruen batuketa baino handixeagoa da, a tzerrian bizi ziren hildakoengatik.

Iturria: Herio tzak, hildakoen bizileku ziren autonomia-erkidegoen arabera sailkatuta; kausak (zerrenda laburtua). Herio tzen Estatistika, Herio tza Kausen Arabera, INE.

15

09. Hilkortasuna

jazotako trafiko-istripuak dira lehenengo kausa, tu-moreen ehunekoa aise gaindituz. Gainera, kanpoko beste arrazoi bat da herio tzen hirugarren kausa: suizidioak eta nork bere buruari eragindako lesioak. Lehenengo kausari dagokionez, badirudi gida tzeko unean gazteen kohorte demografikoak duela tra-fiko-istripua izateko arriskurik handiena16.

Herio tza kausen analisi demografikoan sakon tzeko, 2005-2006ko herio tza-tasa espezifikoak (urteko ba-tez bestekoak) izango ditugu aztergai, kausa nagu-siaren arabera, 15 eta 29 urte bitarteko bi sexuetako gazteak ain tzat hartuta, erroldatutako 100.000 gaz-teko17. Adierazle sintetiko horrek, hain zuzen ere, kausa jakin batek gazteen kohortean duen eragina egoki neur tzeko aukera ematen digu. Horrenbestez, ikusten dugu motordun ibilgailuen trafiko-istripuak direla 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza kau-sa nagusia, bai Euskal Autonomia Erkidegoan, bai Espainian; hala ere, Euskal Autonomia Erkidegoko gazteen artean propor tzioa txikiagoa da estatuan baino: 11,3 eta 14,3 herio tza, gazteen kohorteko 100.000 biztanleko, hurrenez hurren. Hurrengo tau-lan —8. taula— jasota dauden gainerako zor tzi kau-sa nagusiek askoz ere eragin txikiagoa dute gazteen artean, bai Euskal Autonomia Erkidegoan, bai Es-painian, eta bietako ehunekoak berdin tsuak dira. Horrenbestez, bigarren lekuan tumoreak ageri dira (4,7 eta 5,2, hurrenez hurren), eta hirugarren lekuan

7. taula. 2006an hildako 15 eta 29 urte bitarteko gazteen banaketa, oinarrizko herio tza kausen arabera (por tzentajea herio tza kopuru osoarekiko)

Motordun

ibilgailuen

trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere

buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-

sistemako

gaixotasunak

Nerbio-

sistemako eta

zen tzumene-

tako

gaixotasunak

Ezohiko

sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB +

barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)

Beste

arrazoi

ba tzuk

Kopuru

absolutuak

guztira (*)

Andaluzia 36,9 10,6 13,2 6,1 4,3 1,9 1,5 2,8 2,4 20,3 743

Aragoi 39,7 5,9 8,8 7,4 0,0 5,9 4,4 0,0 2,9 25,0 68

Asturiasko Prin tzerria 25,4 16,9 16,9 8,5 0,0 0,0 2,8 0,0 2,8 26,7 71

Balear Uharteak 36,1 8,4 7,2 8,4 7,2 1,2 1,2 1,2 3,6 25,5 83

Kanariak 14,4 6,7 10,0 5,7 5,7 7,7 2,9 9,1 1,0 36,8 209

Kantabria 31,3 4,7 10,9 4,7 3,1 10,9 1,6 4,7 3,1 25,0 64

Gaztela eta Leon 35,9 12,8 13,3 8,2 2,1 3,1 3,6 2,6 2,1 16,3 195

Gaztela-Man txa 45,1 9,8 13,7 4,6 3,9 0,7 1,3 2,6 2,0 16,3 153

Katalunia 26,7 8,4 13,9 5,1 4,0 4,2 1,9 6,1 1,5 28,2 525

Valen tziako Erkidegoa 36,1 11,6 10,7 4,8 3,1 2,9 2,6 2,4 2,1 23,7 421

Extremadura 37,4 5,5 8,8 1,1 5,5 8,8 3,3 6,6 1,1 21,9 91

Galizia 40,9 12,5 10,0 6,8 4,3 1,1 2,2 4,7 2,5 15,0 279

Madrilgo Erkidegoa 21,1 8,8 17,6 8,3 4,3 12,3 1,9 2,1 5,1 18,5 375

Mur tziako Eskualdea 39,6 12,5 13,9 4,9 6,3 0,7 2,8 2,8 0,7 15,8 144

Nafarroako Foru Erkidegoa 40,0 12,7 7,3 7,3 3,6 0,0 3,6 1,8 1,8 21,9 55

Euskal Autonomia Erkidegoa 24,3 9,6 13,2 9,6 6,6 2,9 2,2 2,2 1,5 27,9 136

Errioxa 43,5 8,7 8,7 4,3 4,3 0,0 0,0 0,0 0,0 30,5 23

Ceuta eta Melilla 14,3 0,0 0,0 14,3 7,1 0,0 7,1 14,3 14,3 28,6 14

Espainia 32,3 9,9 12,4 6,2 4,0 4,0 2,2 3,6 2,5 22,9 3.795

Diferen tzia EAE – Espainia −8,0 −0,3 0,8 3,4 2,6 −1,1 0,0 −1,4 −0,3 5,0 –

(*) Espainiako kopuru osoa autonomia-erkidegoetako eta hiri autonomoetako kopuruen batuketa baino handixeagoa da, a tzerrian bizi ziren hildakoengatik.


16 RACC fundazioak egindako ikerketaren emai tzek azal tzen dutenez, Es-painiako trafiko-istripuetan hil tzen direnen %33,0 gazteak dira, zauritu larri eta arinen %40,0 inguru ere gazteak dira. Fundación RACC: 2006).17 Kopuru hori erabil tzen dugu, eta ez ohikoa (1.000 biztanleko), emai tza argiago ikus dadin. Gainera, 2005-2006 biurtekoari dagozkion urteko batez bestekoak kalkula tzen ditugu, urte batetik besterako aldaketek ez dezaten hainbesteko eragina izan sortutako tasetan.

16


emakumeena ken tzaile tzat, alde hauek ageri dira —ikus 9., 10. eta 11. taulak—:

— Gizonen herio tza-tasak handiagoak dira oinarriz-ko bedera tzi herio tza kausetan. Beraz, kausa nagusi guztietan, gizonen herio tza-tasa handia-

goa da, argi eta garbi.

— Nabarmena da, batez ere, gizonek emakumeei atera tzen dieten aldea motordun ibilgailuen tra-fiko-istripuetan: diferen tziarik txikiena 7,8 pun-tukoa da (Madrilgo Erkidegoan) eta handiena 32,1 puntukoa (Galizian). Bigarren lekuan suizi-dioetan eta norberak eragindako lesioetan dau-den aldeak ageri dira: diferen tziarik txikiena 2,58 puntukoa da (Madrilgo Erkidegoan) eta, handie-na, 9,98 puntukoa (Nafarroako Foru Erkide-goan).

— Gizonen herio tza-tasa handiagoak salbuespen gu txi ditu, eta autonomia-erkidego bakar ba-tzuetan ageri dira emakumeen tasa handiagoak, kausen arabera: tumoreak (Kantabrian eta Mur-tziako Eskualdean), nerbio-sistemako eta zen-tzumen-organoetako gaixotasunak (Extremadu-ran eta Errioxan), gaixotasun infekzioso eta parasitarioak (Aragoin, Balear Uharteetan, Mur-tziako Eskualdean eta, batez ere, Ceutan eta Melillan), eta eraso eta homizidioak (Asturiasko Prin tzerrian).

Gizonen herio tza-tasa handiagoa izaten hasten da, gu txi gorabehera, nerabezaroan, eta alde horren ondorioz emakumeen bizi-i txaropena luzeagoa da gizonena baino, jaio tza-unean: INEk emandako da-

suizidioak eta nork bere buruari eragindako lesioak (Euskal Autonomia Erkidegoan 4,3 hildako, 15 eta 29 urte bitarteko 100.000 biztanleko, eta Espainian 4,5).

Dena dela, taulan jasotako oinarrizko bedera tzi kau-sak ain tzat hartuta, bitan soilik da handiagoa Euskal Autonomia Erkidegoko tasa Espainiakoa baino (nerbio-sistemako eta zen tzumen-organoetako gaixotasunak, gaixotasun infekzioso eta parasita-rioak), eta sei kausatan Espainiako batez bestekoa handixeagoa da.

Autonomia-erkidegoei erreparatuz, haietan guztie-tan motordun ibilgailuen trafiko-istripuak dira gaz-teen herio tza kausa nagusia. Hala ere, aipa tzekoa da bi autonomia-erkidegotan (Madrilgo Erkidegoan eta Kanarietan) besteetan baino askoz ere txikiagoa dela trafiko-istripuen eragina: 6,4 eta 6,8 hildako 15 eta 29 urte bitarteko 100.000 biztanleko, hurrenez hurren. Beste autonomia-erkidego ba tzuetan, or-dea, oso bestelako datuak dituzte; izan ere, beste muturrean daude trafiko-istripuek eragindako herio-tzen propor tzio handienak dituzten autonomia-erki-degoak: Galizia (23,4 hildako 15 eta 29 urte bitarte-ko 100.000 biztanleko), Nafarroa (22,0) eta Mur tziako Eskualdea (21,5). Autonomia-erkidegoei erreparatuz, trafiko-istripuek eragindako herio tzen propor tzio handienetik txikienerako hurrenkeran, Euskal Autonomia Erkidegoko gazteak 14. lekuan ageri dira, 18ko zerrendan (11,3).

Gizonen eta emakumeen herio tza-tasa espezifikoak herio tza kausen arabera aldera tzen baditugu, eta gizonen tasa kenkizun tzat har tzen badugu, eta

tuen arabera, 2005ean emakumeen aldeko diferen-tzia 7,1 urtekoa da Euskal Autonomia Erkidegoan (84,3 urte eta 77,2 urte, hurrenez hurren) eta 6,6 urtekoa Espainian (83,5 urte eta 76,9 urte, hurrenez hurren). Emakumeen bizi tza luzeagoaren zergatia azal tzeko desberdintasun biologikoei buruz ida tzi da: genetika sendoagoa eta sistema immunitario hobea dutela adierazi dute adituek. Baina desber-dintasun biologiko horiek ez dute guztiz azal tzen zergatik den gizonen bizi-i txaropena dezente txikiagoa emakumeena baino. Gainera, generoen arteko alde hori areagotu egin da modernizazio- eta industrializazio-prozesuan. Badirudi prozesu horre-tan garatutako aurrerapen tekniko-ekonomiko, sanitario eta politiko-sozialek herio tza-tasaren be-herakadan mesede handiagoa egin dietela emaku-meei adin bereko gizonei baino.

Desberdintasun biologikoetan oinarritutako tesiak alde hori azal tzeko nahikoa ez direnez, oinarri so-ziokulturalek gizonezkoen herio tza-tasa handiagoan izan dezaketen eragina ain tzat hartu behar dugu. Hain zuzen ere, gizonen eta emakumeen balioak, jarrerak, nahiak eta premiak desberdinak izatea. Ildo horretan, subkultura patriarkalak (androzentris-moak) bizirik dirau gure gizartean, eta horren ondo-rioz, jarraibide eta bizi-estilo maskulinoak sarriago daude lotuta osasuna eta norberaren bizia arriskuan jar tzen duten faktoreekin, jarraibide eta bizi-estilo femeninoak baino: esate baterako, gida tzeko ga-raian lehia tzea, azkar ibil tzea edo ausarkeriaz gida-tzea ohikoagoa da gizonen artean emakumeen ar-tean baino. Beste hainbeste esan dezakegu tabakoaren, alkoholaren edota droga gogor izene-ko beste substan tzien ohiko kon tsumoari buruz,

17

09. Hilkortasuna

8. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gazteen herio tza-tasa espezifikoak 2005-2006an (urteko batez bestekoak) oinarrizko herio tza kausen arabera (100.000 biztanleko)

Motordun

ibilgailuen

trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere

buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-

sistemako

gaixotasunak

Nerbio-

sistemako eta

zen tzumene-

tako

gaixotasunak

Ezohiko

sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB

+ barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)

Herio tza-tasa

15-29

Andaluzia 15,29 4,91 5,67 2,44 2,24 0,51 0,77 1,05 1,22 43,26

Aragoi 15,25 2,97 2,12 2,75 1,27 1,27 1,48 0,85 0,85 36,00


Balear Uharteak 16,17 4,52 3,57 4,04 2,38 0,24 0,48 0,95 0,95 42,09

Kanariak 6,82 3,41 5,79 2,84 3,07 4,20 1,02 3,18 0,80 46,36

Kantabria 13,72 2,29 5,03 3,20 2,74 5,49 0,91 2,74 0,91 51,23

Gaztela eta Leon 17,64 5,45 5,34 3,38 2,18 1,63 1,63 1,09 0,65 47,27

Gaztela-Man txa 18,20 4,14 5,40 2,13 1,88 0,63 0,38 0,88 0,38 42,04

Katalunia 11,01 3,54 4,88 2,51 1,49 1,84 0,60 2,51 0,71 39,93


Extremadura 15,75 3,15 4,50 1,35 2,48 3,15 0,90 2,25 0,45 43,21

Galizia 23,44 6,57 6,48 3,53 2,67 1,24 1,05 2,19 1,05 56,98





Errioxa 18,36 5,01 3,34 0,83 2,50 0,83 0,83 0,00 0,00 45,91

Ceuta eta Melilla 13,62 1,51 3,03 3,03 1,51 0,00 4,54 6,05 7,56 52,95

Espainia 14,26 4,45 5,20 2,73 1,95 1,70 0,91 1,58 1,09 43,88

Diferen tzia EAE – Espainia −2,97 −0,12 −0,47 0,03 0,15 −0,91 0,14 −0,40 −0,17 −4,75


18


9. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gizonen herio tza-tasa espezifikoak 2005-2006an (urteko batez bestekoak) oinarrizko herio tza kausen arabera (100.000 biztanleko)

Motordun

ibilgailuen trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-

sistemako

gaixotasunak

Nerbio-sistemako

eta zen-

tzumenetako

gaixotasunak

Ezohiko sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB +

barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)

Herio tza-tasa 15-29

Gizonak

Andaluzia 24,09 7,76 6,99 3,03 3,25 0,44 0,99 1,16 1,82 62,82

Aragoi 23,21 4,48 2,85 3,26 2,04 2,04 0,81 0,81 1,63 52,12


Balear Uharteak 27,49 7,45 3,73 4,19 3,26 0,00 0,00 1,40 0,93 61,97

Kanariak 10,97 5,82 5,82 4,03 4,70 4,93 1,34 4,70 1,34 70,75

Kantabria 21,48 4,48 3,58 5,37 4,48 6,27 0,90 3,58 1,79 70,71

Gaztela eta Leon 25,62 8,89 6,35 4,45 2,54 2,12 1,91 1,48 0,85 65,64

Gaztela-Man txa 31,05 6,74 5,54 2,89 3,13 1,20 0,48 0,96 0,24 65,23

Katalunia 17,64 5,20 5,74 3,62 1,64 2,87 0,75 4,03 1,23 59,76


Extremadura 24,00 5,67 5,24 2,18 1,75 4,36 0,87 2,62 0,87 63,26

Galizia 39,27 9,96 6,39 3,76 3,19 2,07 1,13 3,01 1,50 84,18





Errioxa 27,10 6,38 4,78 1,59 1,59 1,59 1,59 0,00 0,00 63,77


Espainia 22,76 6,90 5,90 3,57 2,60 2,36 0,99 2,20 1,64 64,48

Diferen tzia EAE – Espainia −4,86 0,52 −0,02 1,03 0,21 −1,34 0,54 −0,15 −0,36 −4,12


19

09. Hilkortasuna

10. taula. 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen herio tza-tasa espezifikoak 2005-2006an (urteko batez bestekoak) oinarrizko herio tza kausen arabera (100.000 biztanleko)

Motordun

ibilgailuen trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-siste-

mako gaixota-

sunak

Nerbio-sistemako

eta zen-

tzumenetako

gaixotasunak

Ezohiko sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB +

barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)


Emakumeak

Andaluzia 5,92 1,87 4,28 1,82 1,17 0,64 0,53 0,94 0,59 22,43

Aragoi 6,62 1,32 1,32 2,21 0,44 0,88 2,21 0,88 0,00 18,54


Balear Uharteak 4,37 1,46 3,40 3,89 1,46 0,49 0,97 0,49 0,97 21,37

Kanariak 2,54 0,92 5,77 1,61 1,38 2,54 0,69 1,61 0,23 21,22

Kantabria 5,61 0,00 6,55 0,94 0,94 4,68 0,94 1,87 0,00 30,87

Gaztela eta Leon 9,20 1,79 4,26 2,24 1,79 0,90 1,35 0,67 0,45 27,81

Gaztela-Man txa 4,20 1,31 5,24 1,31 0,52 0,00 0,26 0,79 0,52 16,78

Katalunia 3,89 1,76 3,96 1,32 1,32 0,81 0,44 0,88 0,15 18,64


Extremadura 6,97 0,46 3,72 0,46 3,25 1,86 0,93 1,86 0,00 21,85

Galizia 7,15 3,09 6,57 3,29 2,13 0,39 0,97 1,35 0,58 28,99





Errioxa 8,76 3,50 1,75 0,00 3,50 0,00 0,00 0,00 0,00 26,28


Espainia 5,24 1,86 4,45 1,83 1,26 0,97 0,83 0,92 0,51 22,02

Diferen tzia EAE – Espainia −0,92 −0,78 −0,94 −1,02 0,09 −0,43 −0,29 −0,65 0,03 −5,29


20


11. taula. 15 eta 29 urte bitarteko gizonen eta emakumeen herio tza-tasen arteko diferen tziak 2005-2006an, oinarrizko herio tza kausen arabera

Motordun

ibilgailuen trafiko

istripuak

Suizidioak eta

nork bere buruari

eragindako

lesioak

Tumoreak

Zirkulazio-

sistemako

gaixotasunak

Nerbio-sistemako

eta zen-

tzumenetako

gaixotasunak

Ezohiko sintoma,

seinale eta

aurkikun tzak

Gaixotasun

infekzioso eta

parasitarioak

(HIES eta GIB +

barne)

Arnasketa-

gaixotasunak

Erasoak

(homizidioak)


Gizonak −

Emakumeak

Andaluzia 18,17 5,89 2,71 1,21 2,08 −0,20 0,46 0,22 1,23 40,39

Aragoi 16,59 3,16 1,53 1,05 1,60 1,16 −1,40 −0,07 1,63 33,58

Asturiasko Prin tzerria 8,48 5,02 3,94 2,51 −0,04 0,00 −0,56 1,01 −1,09 31,01

Balear Uharteak 23,12 5,99 0,33 0,30 1,80 −0,49 −0,97 0,91 −0,04 40,60

Kanariak 8,43 4,90 0,05 2,42 3,32 2,39 0,65 3,09 1,11 49,53

Kantabria 15,87 4,48 −2,97 4,43 3,54 1,59 −0,04 1,71 1,79 39,84

Gaztela eta Leon 16,42 7,10 2,09 2,21 0,75 1,22 0,56 0,81 0,40 37,83

Gaztela-Man txa 26,85 5,43 0,30 1,58 2,61 1,20 0,22 0,17 −0,28 48,45

Katalunia 13,75 3,44 1,78 2,30 0,32 2,06 0,31 3,15 1,08 41,12

Valen tziako Erkidegoa 20,52 4,90 −0,09 1,45 1,70 0,95 −0,27 0,53 1,52 41,32

Extremadura 17,03 5,21 1,52 1,72 −1,50 2,50 −0,06 0,76 0,87 41,41

Galizia 32,12 6,87 −0,18 0,47 1,06 1,68 0,16 1,66 0,92 55,19


Mur tziako Eskualdea 31,95 6,04 −2,35 1,87 1,27 0,85 −0,76 1,45 0,51 51,57

Nafarroako Foru Erkidegoa 17,89 9,98 2,43 1,52 0,79 0,00 0,79 0,85 −0,06 50,33


Errioxa 18,34 2,88 3,03 1,59 −1,91 1,59 1,59 0,00 0,00 37,49

Ceuta eta Melilla 14,00 2,90 −0,30 5,80 2,90 0,00 −3,40 −0,50 8,50 41,00

Espainia 17,52 5,04 1,45 1,74 1,34 1,39 0,16 1,28 1,13 42,46


21

09. Hilkortasuna

osasungarriak ez diren kon tsumo-ohitura horiek ez baitira hain arruntak emakumeen artean. Halaber, portaera oldarkorra, ba tzuetan biolen tzia fisikoa ere badakarrena, ohikoagoa da gizonen artean, ausar-dia eta indarra duen gizonaren ideala transmititu duen sozializazioaren ondorioz. Gainera, sexuaren araberako lan-banaketa dela-eta, gure kulturan maskulino tzat hartu ohi diren jarduera ekonomiko ba tzuetan herio tza eragiten duten istripuak sarriago gerta tzen dira (esate baterako, eraikun tzari lotutako ofizioetan, makineria astuna gida tzean, merkan tziak garraia tzean eta abar) eta enplegu horietan oso txikia da emakumeen presen tzia.

2. grafikoa. Motordun ibilgailuen trafiko-istripuek 15 eta 29 urte bitartekoen kohortean eragindako herio tza-tasak 2005-2006an, sexuaren arabera (urteko batez

bestekoak kohorte horretako 100.000 biztanleko)

3. Ondorioak

22

— Modernizazio- eta industrializazio-prozesuan tran tsizio demografi koa gauzatu zen, an tzinako erregimen demografi ko batetik abiatu eta jaio tza- eta herio tza-tasa txikiko erregimen moderno bat era tzea ekarri zuena. Horrenbestez, gaur egun, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Espainiako gi-zarteen dinamika demografi koaren ezaugarriak hauek dira: haurren herio tza-tasa eta herio tza-tasa orokor txikia. Horren ondorioz, bizi-i txa-ropena jaio tza-unean munduko altuenetakoa da. Herio tza-tasa orokorrari erreparatuz, eta bi sexuak ain tzat hartuta, tasa gordina txikia izan da aztertutako aldian (1996-2006): Euskal Autono-mia Erkidegoan 8,7 herio tza 1.000 biztanleko, 0,3 puntu handiagoa Espainiako tasa baino (8,4 herio tza 1.000 biztanleko). Herio tza-tasa oroko-rra oso txikia da estatuko autonomia-erkidego guztietan: txikiena Kanarietan ageri da (6,4 herio-tza 1.000 biztanleko) eta handiena, berriz, Astu-riasko Prin tzerrian (11,7 herio tza 1.000 biztanle-ko). Gure aburuz, 1996tik 2006ra bitartean herio tza-tasa gordinek gora egingo zuten auto-nomia-erkidego gehienetan, gazteen eta helduen kohorteko a tzerriko etorkinen eraginik izan ez bali tz. Fluxu horiek espainiar nazionalitateko biz-tanleriaren zahar tze-prozesua leundu edota in-

dargabetu egin dute18. Jaio tza- eta herio tza-tasa txikiek eragin zuten zahar tze-prozesu hori, eta zahar tzearen ondorioz, herio tza-tasak, orain, gora egiten hasi dira Europako gizarteetan.

— Bizi-i txaropen luzeko ingurune demografi ko ho-rretan jaio eta hazi dira Euskal Autonomia Erkide-goko eta Espainiako gaur egungo gazteak, eta horrexegatik dira hain txikiak haien herio tza-tasak: 2006an 0,36 eta 0,42 herio tza, 15 eta 29 urte bi-tarteko 1.000 biztanle erroldatuko, hurrenez hu-rren. Gazteen herio tza-tasa urri hori autonomia-erkidego guztietan ageri da: txikiena Aragoin dago, (0,29 herio tza gazteen kohorteko 1.000 biztanleko) eta, handiena, Kantabrian (0,59 herio-tza gazteen kohorteko 1.000 biztanleko).

— Sexu aldagaia analisi demografi koan ain tzat har-tzean, aipa tzekoa da Euskal Autonomia Erkide-goan bizi diren gizon-emakume gazteek Espai-niako herio tza-tasarik txikienetakoak dituztela. Baina datuak generoen arabera alderatuz gero, 15 eta 29 urte bitarteko emakumeen herio tza-tasa txikiagoa da adin bereko gizonena baino: 2006an 0,16 emakume eta 0,56 gizon hil dira Euskal Autonomia Erkidegoan, 1.000 biztanleko,

eta estatuan, oro har, 0,21 emakume eta 0,62 gizon hil dira 1.000 biztanleko. Bietan ere, gizo-nen tasa hiru aldiz handiagoa da emakumeena baino. Hamazazpi autonomia-erkidegoetan eta bi hiri autonomoetan gauza bera gerta tzen da, eta fenomeno horrek gizonen herio tza-tasa han-

diagoa azter tzea eragiten digu. Nerabezaroan hasten den fenomeno demografi koa da eta, adin-egituran gora egiten dugun heinean, gero eta nabarmenagoa da, bai Euskal Autonomia Erkidegoan, bai Espainian. Fenomeno horren ondorioz, jaio tza-unean, emakumeen bizi-i txa-ropena dezente handiagoa da gizonena baino. Hain zuzen, 2005ean, emakumeen aldeko diferen tzia 7,1 urtekoa da Euskal Autonomia Er-kidegoan (84,3 urte eta 77,2 urte, hurrenez hu-rren) eta 6,6 urtekoa Espainian (83,5 urte eta 76,9 urte, hurrenez hurren).

— Baina zergatik gerta tzen da generoen arteko alde hori herio tza-tasetan? Lehenik eta behin, ikus dezagun kohorte gazteko gizonen eta emakumeen oinarrizko herio tza kausak berdinak edo desberdinak diren. Lehen-lehenik ikusten dugu, analisian ain tzat hartutako oinarrizko 9 kausei erreparatuz19, gizonen herio tza-tasak

18 Hala gertatu da, 1996tik 2006ra bitartean, sarrera-fl uxu demografi ko handienak izan dituzten autonomia-erkidegoetan, esate baterako, Madrilgo Erkidegoan eta Katalunian.19 Herio tzen arrazoien araberako herio tza-estatistikako zerrenda laburtuan (INE) ageri diren 102 oinarrizko arrazoietatik, gazteen artean eragin handiena duten arrazoia-mul tzoak hartu ditugu ain tzat.

23

09. Hilkortasuna

bai biztanlerian, oro har; baina 15 eta 29 urte bi-tarteko gazteen artean duten eragina dezente txikiagoa da biztanleria osoan dutena baino. Zirkulazio-sistemako eta arnasketa-sistemako gaixotasunen ehunekoak handiagoak dira biz-tanleria osoan gazteen artean baino. Desberdin-tasun horiek Euskal Autonomia Erkidegoan ageri dira21, eta espainiar estatuko gainerako autonomia-erkidegoetan ere bai. Hurrengo gra-fikoan —3. grafikoa— ikus di tzakegu gazteen kohortearen eta biztanleria osoaren arteko diferen tziak Euskal Autonomia Erkidegoan ageri diren oinarrizko herio tza kausetan, 2006ko da-tuen arabera eta bi sexuak ain tzat hartuta.

— Amai tzeko, aipatutako ondorioek hausnarketa eginarazten digute: Euskal Autonomia Erkide-goko eta Espainiako administrazio publikoek ahalegin handiagoa egin behar dute kanpoko kausek —hau da, motordun ibilgailuen trafiko-istripuek eta indarkeria-ekin tzek (suizidioek eta nork bere buruari eragindako lesioek, batez ere)— eragiten dituzten herio tzak urri tzeko. Gure aburuz, haien politika eta jarduerek gizonen herio tza-tasa handiagoari aurre egin behar diete. Kanpoko bi arrazoi horiek igo tzen dituzte, batez ere, herio tza-tasak eta, hor txe dugu, hain zuzen ere, gazteen kohorteko herio tza-tasen behe-rakada eragiteko aukera. Herio tza-tasak gu txi-tzeko estrategia publikoak jarri behar dira abian, eta agerian jarri behar dute ma txismoaren ezku-

tuko kostua (Harris, 1995). Lehentasuna eman

herio tza-tasa nabarmen handiago tzen lagun-tzea. Horrexegatik, gizon gazte batek trafiko-is-tripu baten ondorioz edota indarkeriaren eragi-nez (suizidioa edo homizidioa) hil tzeko arrisku handiagoa du adin bereko emakume batek bai-no. Marvin Harris antropologoak adierazitakoari jarraiki20, esango dugu herio tza-tasa handiago hori gizonek ordaindu behar duten prezioa dela, gure kulturan finkatu diren irudi ma txistek —gi-zonak izan behar duenari buruzkoak— sortu di-tuzten i txaropenen neurria emateko.

— Baina beste galdera bat ere bururatu zaigu: biz-tanlerian, oro har, nagusi diren kausa berdinen-gatik hil tzen al dira gazteak? Bi sexuak ain tzat hartuta egindako analisi demografikoaren emai-tzek adierazten dute ez dela hala, gazteen ko-hortean kanpoko kausen eragina askoz ere han-diagoa baita. Halaxe gerta tzen da motordun ibilgailuen trafiko-istripuek eragindako herio-tzetan; biztanle guztiak ain tzat hartuta, ordea, zirkulazio-sistemako gaixotasunak dira lehenen-go oinarrizko herio tza kausa. Gainera, indarke-riak eragindako herio tzetan ere alde handia age-ri da, bai suizidioek eta nork bere buruari eragindako lesioen ondorioz gertatutako herio-tzetan, bai erasoen eraginez (homizidioak) gerta-tutakoetan, haien propor tzioa handiagoa baita gazteen artean.

— Oinarrizko herio tza kausen zerrendan, bigarren lekuan, tumoreak ageri dira, bai gazteen artean,

handiagoak direla beti. Baina tasa espezifiko ho-rietan, gizonen aldeko diferen tziarik handienak motordun ibilgailuen trafiko-istripuetan ageri dira, baita suizidioetan eta nork bere buruari eragin-dako lesioetan ere. Adibidez, Euskal Autonomia Erkidegoan, motordun ibilgailuen trafiko-istripuek eragindako herio tzen tasa 13,6 puntu handiagoa da gizonen artean (17,9 gizonen eta 4,3 emaku-meren herio tza, 15 eta 29 urte bitarteko 100.000 biztanleko), eta suizidioek eta nork bere buruari eragindako lesioengatik gertaturiko herio tzen tasa 6,3 puntu handiagoa da gizonen artean (7,4 eta 1,1 hurrenez hurren). Espainian gizonen al-deko diferen tziak 17,5 puntukoak (22,7 gizonen eta 5,2 emakumeren herio tza, 15 eta 29 urte bi-tarteko 100.000 biztanleko) eta 5,0 puntukoak dira (6,9 eta 1,9, hurrenez hurren). Labur esan-da, gizonen herio tza-tasa handiagoa da autono-mia-erkidego guztietan, ia aztertutako oinarrizko herio tza kausa guztietan, salbuespen bakan ba-tzuekin.

— Gizonen herio tza-tasa handiagoa azal tzearren, emakumeen genetika sendoagoaz eta sistema immunitario hobeaz ida tzi da, baina tesi horrek ez du azalpen nahikoa ematen eta, horrexegatik, tesi soziokulturala ain tzako tzat har tzen dugu. Tesi horrek dioenez, kultura patriarkalak (hizkun-tza herrikoian esanda, ma txismoak) bizirik dirau gizarte modernoetan, eta gizonen artean susta-tzen dituen arrisku-portaerek albo-ondorio edo ondorio gaizto bat dute: hain zuzen, gizonen

20 Marvin Harris: Nuestra especie, Madril: Alianza Editorial, 1995, 358. or.21 Iturria: Herio tzak, hildakoen bizileku ziren autonomia-erkidegoen arabera sailkatuta, kausak (zerrenda laburtua). Herio tzen Estatistika, Herio tza Kausen Arabera, INE.

24


behar zaio sen tsibilizazioa, preben tzioa eta hezkun tza ez formala helburu duten kanpainen etengabeko programazioari: gazteen kohorteko gizonak helburu dituzten kanpainak, alegia, ba-tez ere hezkun tza-sisteman eta aisialdia eta as-tialdia pasa tzeko ohiko inguruneetan burutuko diren ekin tzen bidez.

3. grafikoa. Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleen herio tzen por tzentajezko banaketa 2006an (bi sexuak

ain tzat hartuta), 15 eta 29 urte bitarteko gazteen artean eta biztanleria osoan, oinarrizko herio tza kausen arabera (por tzentajea dagokion herio tza kopuru

osoarekiko)

25

09. Hilkortasuna

Bibliografia

RACC FUNDAZIOA: La seguridad vial y los

jóvenes conductores en España: X

Encuesta RACC de Movilidad y

Seguridad Vial, Madril: Fundación RACC, 2006.

HARRIS, Marvin: Nuestra especie, Madril: Alianza Editorial, 1995, 358. or.




des, Madril: CIS, 1998 (Colección Monografías, 161. zk.).

LEGUINA, Joaquín: Fundamentos de

demografía, Madril: Siglo XXI de España Editores, 1981, 137. or.

NADAL, Jordi: La población española (siglo

XVI a XX), Bar tzelona: Ariel, 1984, 210. or.

NOTESTEIN, F.W: «Population: The Long View», in Theodore William Shul tz (ed.): Food for the World, Chicago: Universi-ty of Chicago Press, 1945, 36-57. orr.

REQUENA, Miguel: Características de los

hogares y familias de la Comunidad de

Madrid según el Censo de 2001,

Madril: Instituto de Estadística de la Comunidad de Madrid, 2005.

REVENGA ARRANZ, Estrella: «La transición demográfica en España», REIS

(Madril), 10 (1980ko apirila-ekaina), 233-240. orr.

THOMPSON, W.S.: «Population», American

Sociological Review, (1929ko ekaina), 959-975. orr.

Eustat · zazioa, eta Espainia Bigarren Mundu Gerraren os-tean sortutako munduko merkatuko...

Documents

Transcript of Eustat · zazioa, eta Espainia Bigarren Mundu Gerraren os-tean sortutako munduko merkatuko...