Esther Fernández Martín

Mediku psikiatra

Arabako Unibertsitate Ospitalea

Eskizofrenia buruko gaixotasun larria da, burmuinaren zenbait funtziorengan eragina duena, hala nola, adimenean, pertzepzioan, emozioetan eta jokaeran. Eskizofrenia dutenek mundua gainerakoek ez bezala ulertzen dute eta ondorioz, euren jokaera bat-batean goitik behera alda daiteke.

Herritarren %1ek du eskizofrenia.

Ziurrenik beldur handien eragiten duen buruko gaixotasuna da, batez ere ezezaguna zaigulako. Horrela bada, bere inguruan mito ugari daude, gaixotasunak gizartean duen ospe txarra handitu baino egiten ez dutenak.

HELBURUAK:

Gaixotasun mitifikatu eta ezezagun honi buruzko benetako informazioa ematea modu ulergarrian.

Elkarbizitzan sor ditzakeen arazoak ezagutzea eta Aholkularitza eta laguntza ematea.

Zer da eskizofrenia?

Zenbat lagunek dute eskizofrenia?

Zein adinetan hasten da?

Nola hasten da?

Zergatik gertatzen da?

Nola diagnostikatzen da?

Zein sintoma izaten ditu?

Eskizofrenia mota desberdinak daude?

Beste gaixotasun batekin nahastu daiteke? Zeinekin?

Zein tratamendu jarri behar zaio eskizofreniari?

Zeintzuk dira tratamendu farmakologikoaren albo-ondorioak?

Zergatik da hain garrantzitsua berriro ez gaixotzea?

Gaixoaren senidea izanda, zein dira antzeman beharko nituzkeen alarma-sintomak?

Drogek badute loturarik eskizofreniarekin?

Zer egin dezake familiak?

Elkarbizitzan sor ditzakeen arazoak.

Zaindaria zaintzen.

1.

Eskizofrenia buruko gaixotasun larria da, burmuinaren zenbait funtziorengan eragina duena, hala nola, adimenean, pertzepzioan, emozioan eta jokaeran.

Eboluzioa txarra izango da beti.

ESKIZOFRENIA tratatzeko lasaigarriak baino ezin dira hartu.

Gaixoa oldartu egiten da eta arriskutsua izaten da. (indarkeriazko ekintzen %1 baino gutxiago)

Eskizofreniak adimena mugatzen du.

Errua familiarena da.

Oinordetzan jasotzen den gaixotasuna da %100ean eta horregatik ezin da seme-alabarik izan.

Eskizofrenia duenak ezin du lanik aurkitu, ez eta bizimodu “normala” izan ere.

Eskizofrenia izateak familiaren menpe bizitzea dakar betiko.

2.

3.

Misma prevalencia tanto en hombres como en mujeres.

La edad durante la cual suele iniciarse la enfermedad es entrelos 15 y los 25 años en los hombres, y entre los 25 y los 35 años enlas mujeres.

Ez da ohikoa 10 urtetik beherako edo 60tik gorakoek izatea.

4.

Gaixoaren jokaera-aldaketa ez da beti berdin agertzen, gerta daitezke:

- BAT-BATEAN: Ordura arte bizimodu normala izan duten pertsonak dira baina bat-batean euren jokaera eta gainerakoekiko harremanak goitik behera aldatzen dituzte.

- DENBORA TARTE luze samarrean gertatzen da (egunak, hilak edo urteak). Kasu batzuetan oso zaila izaten da hasieran antzematea, aldaketak ez direlako batere argiak izaten. Arreta mantendu eta kontzentratzeko gaitasun txikiagoa izaten dute baina antsietate handiagoa, tristeago azaltzen dira eta arazoak dituzte loak hartzeko. Horrez gain, lagun eta familiarengandik urruntzeko joera erakusten dute eta euren funtzionamendu pertsonala ere txarragoa izaten da.

-

Gaixotasunak epe luzean izan dezakeen eboluzioaz egin diren azterlanek erakutsi dute gaixotasunaren hasieran oso zaila dela eboluzioa zein izango den zehaztea, oso aldakorra delako.

%25ek gutxi gorabehera ez dute berriro beste krisialdirik izaten, osasuna berreskuratu dezakete eta bizimodu normala eraman, jarraian tratamenduan egon gabe ere.

50% partzialki sendatuko dira. Tratamenduan egongo dira eta eguneroko bizimoduan mugaren bat edo beste izango duten arren, hauek ez diete eragozpen handirik ekarriko.

Gainerako 25%ek eboluzio txarra izango dute eta zainketa berezia eta jarraia beharko dute.

Hasieran eboluzioa zehaztea zaila denez, hoberena zera da, ahalegin berezia egitea lehenengo krisialdian, gaixoa ahalik eta hoberen senda dadin.

Ez bilatu errudunik. Zoritxarrez gaixotasunak horrela datoz, denoi eragiten digute eta inor ez da nahita gaixotzen.

Ez galdu esperantza. Eskizofrenia gaixotasun larria bada ere, eboluzioa desberdina da gaixotik gaixora eta hasieran oso zaila da zehatz-mehatz esatea zein izango den jokaera gaixo bakoitzarengan.

Ez aldatu profesionalez sarritan: Aukeratu zure tratamenduaz arduratuko den talde profesionala eta saia zaitez, ahal duzun neurrian, eurekin elkarlanean aritzen.

Ahalegindu zaitez etxean gaixoarentzat mesedegarria izango den giro egokia izaten, hau da, berau tratatzen duen talde profesionalak emandako jarraibideekin bat datozen ezaugarrietara egokitzen den giro atsegina.

Ez hartu gainkargarik: bildu zaitez familiarekin eta bana itzazue ardurak bakoitzak ahal eta nahi duenaren arabera. Saia zaitez topa ditzakezuen oztopoak aurreikusten eta pentsa ezazu zein izan daitekeen erantzuteko modurik onena, baldin eta arazoak badatoz zelan jokatu behar duzun jakiteko.

Ez utzi zeure bizitza bazter: Egoera gorabehera, gorde tarte batzuk zuretzat.

Egon zaitez beste pertsona batzuekin eta ahal dela, agertu iezaiozu zure egonezina eta haserrea lagunen bati.

Eskatu laguntza psikologikoa baldin eta emozionalki aztoratuta bazaude eta ezin baduzu zeure burua neurrira ekarri. Kontua ez da psikoterapia tratamenduan jartzea, baizik eta babesa izatea hobeto senti zaitezen eta horrela, senideari hobeto laguntzeko aukera izan dezazun.

5.

JATORRI BIO-PSIKO-SOZIALA

6.

BEHAKETA (JOKAERA BALORATUZ)

ELKARRIZKETA KLINIKOAK GAIXOA ETA FAMILIAREKIN

7.

SINTOMA POSITIBOAK

Buruko funtzioen gehiegikeriak eraginda edo funtzioak desitxuratuta agertzen direlako azaltzen dira. Hona hemen beste definizio bat: pazienteak berriro izaten dituen sintomak, hurrengo hauek hain zuzen, eldarnioak, haluzinazioak, aldaketa pentsaera eta jokaeran.

SINTOMA NEGATIBOAK

Buruaren funtzio normalen nolabaiteko urritasunak edo defizitak eragindakoak dira edo bestela, beste barik funtzio horiek galdu egin direlako. Hona hemen sintomak: pazienteen nortasuna apaldu egiten da, batez ere animoan eta giza-harremanetan behera egiten du nabarmen.

SINTOMA KOGNITIBOAK

Sintoma kognitiboak honakoak dira: arreta, oroimen eta beste funtzio exekutibo batzuk murriztea.

1. HALUZINAZIOAK:

ENTZUMENEKOAK

UKIMENEKOAK EDO ZENESTESIKOAK

USAIMENEKOAK

DASTAMENEKOAK

IKUSMENEKOAK

2. ELDARNIOAK:

PERTSEKUZIOKOAK

KALTETU NAHI DUTELAKOAK

HANDINAHIKERIA

ERREFERENTZIA EDO AUTOERREFERENTZIAKOAK

SOMATIKOAK

EROTOMANIAKOAK

ZELOTIPIKOAK

3. HIZKUNTZA ETA PENTSAKERA NAHASIA

4. JOKABIDE NAHASIA

SINTOMA

POSITIBOAK

GABEZIA AFEKTIBOA

GOGOGABEZIA ETA APATIA

ANHEDONIA ETA ZAPUZKERIA

ALOGIA

ISOLATZE SOZIALA

SINTOMA

NEGATIBOAK

Pazienteak arretari eusteko edo zeregin bat baino gehiago batera egiteko zailtasunak ager ditzake. Horrez gain, gerta daiteke gauzak ez gogoratzea.

SINTOMA KOGNITIBOAK

8.

Hona hemen azpitaldeak:

Paranoidea: Eldarnioak eta haluzinazioak dira nagusi.

Zabarra: Hizkera eta jokabide nahasia agertzen dute eta afektibitatea desegoki eta pobre adierazten dute.

Katatonikoa: Gaixoek oinarrizko mugimenduan eraldaketak agertzen dituzte. Zurruntasun iraunkorra agertu ohi dute, baina krisiak izan ditzakete eta horrelakoetan erabat asaldatu edo behin eta berriro mugimendu berberak egin.

Berezi gabea: Gaixoak A motako sintomak azaltzen ditu baina ez dira aurreko azpitaldeetan sartzeko irizpidean betetzen.

Hondakinezkoa: Sintoma negatiboak dira nagusi.

9.

PSIKOSI TOXIKOA:

Psikosi mota hau substantzia jakin bat kontsumituta sortzen da.

PSIKOSI LABURRAK ETA ERREAKTIBOAK:

Bat-batean agertzen dira estres-aldi baten ostean, baina azkar lortzen da oso-osorik sendatzea.

NAHASMENDU BIPOLARRA

NAHASMENDU ESKIZOAFEKTIBOA

DELIRIO-NAHASMENDU KRONIKOA

NORTASUN-NAHASMENDUA

10.

Eskizofreniarako tratamendu egokia botika (sintomak tratatu eta berriro ez gaixotzeko) eta zenbait esku-hartze psikosozial behar bezala uztartzean datza.

TRATAMENDU FARMAKOLOGIKOA

ANTIPSIKOTIKOAK

TÍPICO EDO KONBENTZIONALA

ATIPIKOA

TRATAMENDU EZ FARMAKOLOGIKOA

Clorpromazina

Clotiamina

Flufenazina

Haloperidol

Levomepromazina

Periciazina

Perfenazina

Pimozida

Tioridazina

Thipropetazina

Zuclopenthixol

Trifluoperazina

Largactil

Etumina

Modecate

Haloperidol

Sinogan

Nemactil

Decentar

Oras

Mujeril

Majeptil

Clopixol, Cisordinol

Eskazine

Clozapina

Risperidona

Olanzapina

Ziprasidona

Quetiapina

Paliperidona

Aripiprazol

Leponex

Risperdal

Zyprexa

Zeldox

Seroquel

Invega

Abilify

ESKU-HARTZE PSIKOLOGIKO ETA SOZIALERAKO PROGRAMAK

SENIDEEKIKO ESKU-HARTZEA:

Gaixotasunari eta tratamenduari buruzko informazioa

Elkarbizitzak ekar ditzakeen arazoei aurre egiteko estrategiak

Gaixotasunak senideengan eta familia-dinamikan izan dezakeen inpaktuari aurre egiteko estrategiak.

Familian giro ona izatearen garrantziari buruzko informazioa.

ENTRENAMENDUA TREBETASUNETAN:

Eragozpenak sortzen dizkieten egoeretan beste modu batez jokatzen irakasten da.

Trebetasunak urratsez urrats irakasten dira.

Animatu egiten zaie eguneroko bizitzan moldatzeko xedez ikasitako trebetasun berriak poliki-poliki praktikan jartzen.

Etengabe baloratzen da pertsonaren funtzionamendu soziala.

PSIKOHEZKUNTZA

TERAPIA KOGNITIBO-KONDUKTUALA

LANERATZE PROGRAMAK

AISIA- ETA ASTIALDI-JARDUERAK…

AHOKATUTAKO GUTXIENEKO TRATAMENDUA

2 URTE

5 URTE

BEHIN BETIKOA:

KRISI BAKARRA, SINTOMAK

GUZTIZ DESAGERTUTA.

BERRIRO GAIXOTU ETA

SINTOMAK GUZTIZ

DESAGERTU.

GAIXOTASUNAREN

SINTOMAK AGERTU.

BERRIRO GAIXOTU BITAN

EDO GEHIAGOTAN.

11. ZEINTZUK DIRA ALBO ONDORIO NAGUSIAK?

Ikusmen lausotua.

Logura.

Loditzea.

Gihar-zurruntasuna. Gihar-distonia.

Akatisia. Hanka urduriak.

Listu gehiegi edo aho lehorra.

Txiza egiteko zailtasunak.

Sexu-zailtasunak.

Hileko irregularrak.

12.

Berriro gaixotzeak ondorio gogorrak izan ditzake.

Berriro gaixotzen den bakoitzean gaixoak bizi-kalitatea eta funtzionaltasun gehiago galtzen du.

Zenbat eta gehiagotan birgaixotu orduan eta astiroago sendatzen da eta kasu batzuetan ezinezkoa da aurreko gaitasun batzuk berreskuratzea.

BERGAIXOTZEAREN KAUSAK:

Tratamendua ez da behar bezala egiten ari.

Gaixotasunarekiko kontzientzia txikia da.

Substantziak kontsumitzea

Estresa eragin dezaketen faktoreak.

13.

Ez du loak hartzen edo lotarako ohiturak aldatu ditu.

Tentsioa, antsietatea edo beldurra sentitzen du.

Erraz pipertu edo aztoratzen da.

Bere baitan bildu eta isolatu egiten da. Ez ditu lagunak ikusi nahi.

Triste dago, gauzekin gutxiago disfrutatzen du eta ezerk ez dio interesik pizten.

Ez da gose edo desorduetan jaten du.

Mesfidantza sentitzen du. Ingurukoak beraz txarto ari direla uste du.

Zerbaitetan ari dela, bat-batean egiten ari den zeregin hori eten eta zerbait entzuten ari dela ematen du.

Ezin da kontzentratu eta gehiegi kezkatzen da.

Kalera irteten denean jendeari begira geratzen da, jarraitzen diotela uste du.

Begirada aldatuta dauka.

Drogak hartzen ari delako susmoa duzu.

14.

Bai, erabat. Jakin badakigu toxikoak hartzeak (cannabisa, anfetaminak,kokaina...) eskizofrenia eragin eta gaixotasunaren pronostikoaokertzen duela.

15. Familiak eta lagunek zeresan handia dute sendatze prozesu osoan, pazienteari

laguntza emanez asko egin dezakete.

Medikazioa eragiten ari den edozein arazo identifikatzen lagundu dezake, edozein alarma-sintoma antzeman eta berarekin psikiatrarenera joan daiteke, honek informazio gehiago izan dezan, gaixoak antzeman ez dituen xehetasunak, alegia.

Birgaixotuz gero, beharrezkoa da familiak aurreko krisietan desoreka aurretik izandako alarma-sintomak antzematen jakitea, horiek adierazten baitigutezerbait txarto doala eta garaiz jakinarazten badugu, krisia ekidin dezakegu.

16.

ELKARBIZITZA-ARAZORIK ZAILENAK:

• Jarduerarik eza

• Isolamendu soziala

• Jokaera desegokia edo

onartezina

• Etengabeko eldarnioak eta

haluzinazioak

• Elikadura eta dieta

• Norberaren zainketa eta

higienea

• Antsietatea, asaldura eta

ezinegona

• Alkohola eta drogen

gehiegikeria

• Depresioa eta bere buruaz beste

egingo duelako mehatxuak

• Diruaren erabilera

JARDUERARIK EZA

Urrats txiki gisa planteatu eta ez arazo global gisa

(Ramonen anaia konturatu zen gauza gehiago egin behar zuela esanda, ez zela inolako aldaketarik gertatzen. Gauza zehatz eta berarentzako lagungarriak egiteko esanez, berriz, Ramonek hobeto erantzuten zuela ikusi zuen. Horrela, adibidez esaten zion ogitara edo egunkaritara joateko, zinera laguntzeko eta horrelakoak).

Kontuan hartu prestuago azaltzen direla baldin eta animatzen baditugu gauzak ezagutzen duten jendearekin egiten.

(Animatu erosketak edo errekadu errazak egitera zurekin joaten...)

Hasieran “laguntza noizbehinka” eskatu eta ohiturak ezarriz joan.

Saiatu gauza berberak eskatzen ordu bertsuetan,

(Adibidez, egunero, gosaldu ondoren eska iezaiozu ogitara joan dadila).

Zereginen bat egitea onartzen dutenean poztasuna adierazi eta ahalegindu zaitez berak gogoko duen zerbait egiten.

(Adibidez, dirua eman kaferen bat hartu edo gustuko duen zerbait eros dezan...)

Egin nahi ez duela esaten badu, ez eztabaidatu. Esaiozu bere laguntza ondo etorriko litzaizukeela eta une horretan egin beharreko hori laguntzarik gabe egin baina biharamunean berriro eskatu. Hori besterik ez.

Harekin hitz egin, galdetu nola sentitzen den eta nola nahiko lukeen etorkizunean gauzak izatea. Batez ere uste dutenean ezin dutela egoera aldatzeko ezer egin eta etorkizuna beltz ikusten dutenean.

Bere buruaz duen irudia hobetu eta eguneroko jarduerei zentzu ematen dioten bizitza-proiektua egiten lagundu.

ISOLAMENDU SOZIALA

Lehenengo jakin norekin dauden gustura, zer gustatzen zaien gehien eta zer den haientzat errazena.

Kontaktu labur baina eraginkorrak bultzatu.

Programatu pertsona hauekin egiteko jarduerak baina beti ordu bertsuetan

Kontaktuen iraupena eta gaixoarekin egiten diren jarduerak poliki-poliki handitu.

Poliki-poliki jende berriarekiko kontaktuak sartzen joan.

JOKAERA DESEGOKIA EDO ONARTEZINA

Guztion artean adostu etxekoen elkarbizitzarako ezinbestekoak diren arauak.

Hobe arau gutxi baina argiak: adibidez “gaueko hamaiketatik aurrera musika entzungailuen bidez baino ezin izango da entzun”, “bazkal orduan denok egongo gara mahaiaren inguruan eserita” eta abar.

Arauak denon arteko elkarbizitza errazteko jartzen dira eta ez senide horren erruz.

Arauak denek bete behar dituzte derrigor.

Arauak zentzuzkoak izan behar dira eta familiako kide bakoitzaren egoerara egokituak.

HALUZINAZIOEI ZELAN EGIN AURRE

ELDARNIOZKO SINESMENAK KUDEATZEN

ELIKADURA ETA DIETA

Otorduak gutxi gorabehera ordu bertsuetan egin egunero.

Egunean 5 otordu egin.

Janaria plater txikietan zerbitzatu.

Ariketa fisikoa eta paseoak egitera animatu.

Ez utzi haren eskura kaloria askodun elikagairik, adibidez pastelak, gozokiak...

Izan kaloria gutxiko janaria etxean, otorduen artean mokaduren bat jan nahi badu, eskura izan dezan.

NORBERAREN ZAINKETA ETA HIGIENEA

Hasieran zainketa eta higiene zenbait kontu zehatz negoziatudaitezke, adibidez, astean behin.

Gai honekin lotutako oinarrizko funtzionamendu arloak oso txarrak direnean, egokia izan daiteke errutinak sortzea. Horrek esan nahi du saiatuko dela egunero ordu bertsuetan, bere burua zaintzeko jarduera berberak egiten.

ALKOHOLA ETA DROGEN GEHIEGIKERIA

Identifikatu zeintzuk diren egoerak zeinetan alkohol gehiegi edaten duen eta, ahal dela, egoerok saihestu. Adibidez, aisialdia taberna batean ematen badu, bilatu beste alternatiba batzuk.

Saiatu etxean alkoholdun edaririk ez izaten.

Identifikatu noiz izaten duen alkohola edateko gogoa eta programatu une horretan alkohola edatearekin bateraezinak diren beste jarduera batzuk. Adibidez, bazkal ostean kafearekin batera kopatxo bat edateko ohitura badu, programatu ordu horretarako paseotxo bat eta gero kafea etxean edan.

Sarritan edari mota jakin bat edateko ohitura duelako edaten du eta kostatu egiten zaio bere gustukoak izan litezkeen beste alternatiba batzuk topatzea. Lagungarria izan daiteke alkoholik gabeko edari berriak probatu, bai eta gehien gustatzen zaizkion edariekin zerrenda bat egitea ere.

Psikiatrari jakinarazi baldin eta alkohol gehiegi edan eta beste droga batzuk hartzen baditu (hatxisa, anfetaminak, LSDa...). Gero eta gazte gehiagok kontsumitzen dute azken hau eta horrek berriro gaixotzea eragin dezake.

Animatu beste pertsona eta talde mota batzuekin elkartzen, baldin eta bere lagun ingurua ohiko kontsumitzaileez baino ez baldin badago osatuta.

DEPRESIOA ETA BERE BURUAZ BESTE EGINGO DUELAKO MEHATXUAK

KRISI PSIKOTIKO BATEN OSTEAN %30ek DEPRESIOA IZATEN DUTE.

BERE BURUAZ BESTE EGITEKO ARRISKURIK BADA, PSIKIATRARENGANA JO

DIRUA ZELAN ERABILI

Hileko gastuen planifikazioa adostu, familiakoarekin kalkulatuz gastuen gutxi gorabeherako zenbatekoa, pisukoak direla, elikadurarenak direla edo aisialdirako edo arropa erosteko direla...

Hilaren amaieran aztertu hileko kudeaketa.

Berarekin batera izan litekeen desoreka aztertu eta planteatu beroriek konpontzeko aukerak.

MEDIKAZIOA HARTZEARI UKO EGIN

Medikazioa ez hartzeko arrazoi nagusiak hurrengo hauek dira: berarekiko jarrera negatiboak, gaixotasunarekiko kontzientzia falta, sintomak hobera egin izana, albo-ondorioak, zailtasun praktikoak eta botika hartzea ahaztea.

Tratamenduaz uste negatiboak daudenean, hobe da informazio fidagarria lortzen laguntzea eta ez gure argumentuak erabiliz konbentzitzen saiatzea.

Gaixotasunarekiko kontzientziarik ez dagoenean, hobe da medikazioa hartzearenapertsonarentzat garrantzitsuak diren arazoen konponketarekin lotzea. Gaixorik dagoela konbentzitzeko ahaleginek eztabaida eta gatazka beste ezer ez dute ekarriko.

Adostasunera heltzerik badugu, denbora luzez poliki-poliki askatzen doazen gihar barnean sartzeko antipsikotikoak erabil daitezke. Ez da gomendagarria medikazioa ezkutuan ematea, eragin ditzakeen albo-ondorioak direla eta.

Medikazioa hartzeko antolakuntza egokiak eta pertsonaren parte-hartze aktiboak gutxitu egiten dute arazoak agertzeko aukera.

Dosia hartzea ez ahazteko, garrantzitsua da medikazioa eguneroko errutinan txertatzea eta berau gogoratzeko seinaleak ezartzea.

17.

“NEURE BURUA ZAINDUZ BERA ERE ZAINTZEN DUT”

Senidearekin loturarik ez duten aisialdiko jarduera atseginak egitea, aisialdikoak.

Ahalegindu lagunekin geratu eta giza-harreman anitzak izaten.

Inguruan konfiantzako lagunak izan, kezkak eta arazoak partekatzeko.

Senidearen zainketarekin lotutako erantzukizuna beste batzuekin partekatu.

Ahalegindu senideak bere kabuz ahalik eta jarduera gehien egin ditzan.

ESKERRIK ASKO