ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO

HISTORIA GARAIKIDEA

ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO

HISTORIA GARAIKIDEAARDATZ KRONOLOGIKOA

EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña

ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO

HISTORIA GARAIKIDEA

EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña

URTEA ESPAINIA ETA EUSKAL HERRIKO HISTORIA GARAIKIDEA

1788 • Karlos III.aren heriotza eta Karlos IV.aren erreinaldiaren hasiera

1795 • Basileako Bakea Frantzia iraultzailearen eta Espainiaren artean

1796 • San Idelfonsoko Ituna (Ingalaterraren kontrako aliantza espainiar-frantsesa)

1798 • Lehenengo desamortizazioak (udalen, jesuiten eta ongintzako eliz erakundeen ondasunak) Karlos IVaren erreinaldian

1805 • Trafalgarreko Batailaren porrota

1806 • Blokeo kontinentala burutzeko proiektu bonapartetarra

1807 • Fontainebleauko Ituna

1808 • Ejertzito frantsesaren okupazioa Espainian

• Aranjuezeko matxinada eta Karlos IV.aren abdikazioa

• Baionako Abdikazioak eta Baionako Estatutua

• Independentzia Gerraren hasiera

• Erresistentziaren antolaketa: Probintzi Batzarrak eta Batzar Zentral Gorena

1810 • Erregeordetza taldearen sorkuntza. Gorteetarako deialdia.

1812 • Cadizeko Konstituzioa

1813 • Valencayko Ituna

1814 • Fernando VII.aren itzulera eta Pertsiar Agiria

• Cadizeko Gorteak eta eurek egindako lan legegilea baliogabetzeko dekretua

• Fernando VII.aren monarkia absolutistaren hasiera (1814-1833)

1820 • Riego komandantearen estatu-kolpea

• Hirurteko Konstituzionalaren hasiera (1820-23)

1830 • Fernando VII.a eta Santzio Pragmatikoaren argitalpena. Lege Salikoaren deuseztapena.

1833 • Fernando VII.aren heriotza

• Isabel printzesak erreginaren izendapena jaso zuen

• I.Gerra Karlistaren hasiera. Karlistak eta liberalak

• Maria Kristinaren erregeordetza eta estatu liberalaren hasiera

1833

1834 • Errege Estatutua

• Inkisizioaren betiko desagerpena

1837 • Madrilen kontrako setio karlista/errege-espedizioa (gerraren 2.etapa)

• Mendizabalen desamortizazioak

• Konstituzio liberal aurrerakoia

1839 • Bergarako Hitzarmena

• I.Gerra Karlistaren amaiera

• 1839ko urriaren 25eko Legea edo N-B-G-A-ko foruen berrezarpen baldintzatua

1840 • Maria Kristinak erregeordetzari uko egin zion

• Esparteroren erregeordetza (1840/1-43)

1841 • Nafarroako Lege Hitzartua/Adosturikoa

• Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako foruen kontrako erasoa. Euskal foruen deuseztapena (fiskalak eta militarrak izan ezik)

1843 • Isabel II.ari adina aurreratu zioten erreinatzeko.

1844 • Hamarkada Moderatuaren hasiera (1844-54). Narváez jenerala.

• Euskal foru erregimenaren berrezarpena

1845 • Konstituzio liberal moderatua

1851 • Konkordatua Vatikanoarekin

1854 • O´Donnell eta Serranoren pronuntziamendu militarra. Manzanaresko Manifestua.Biurteko Aurrerakoia (1854-56)

1855 • Madozen desamortizazioak

• Burdinbideen Legea

1856 • O´Donnellen estatu-kolpea eta Batasun Liberalak zuzenduriko etapa moderatua

1863 • Isabel II.aren erreinaldiaren krisialdiaren hasiera (1863-68)

1866 • Ostendeko bilera

1868 • Kubako Hamar Urteko Gerraren hasiera

• “La Gloriosa” izeneko pronuntziamendu militarra: Prim, Serrano eta Topete. Seiurteko Demokratikoa (1868-74) 1868

1869 • Konstituzio demokratikoa. Monarkia konstituzionala

• Arantzel Legea, neurri libreganbista

1870 • Amadeo I.aren erreinaldiaren hasiera (1870-73)

1871 • Meatzeen Legea, lur azpiko desamortizazioa

1872 • III.Gerra Karlistaren hasiera

1873 • Amadeo I.aren abdikazioa

• I.Errepublikaren jaiotza

1874 • Pavía jeneralaren estatu-kolpea

• Alfontso Borboikoa eta Sandhursteko Manifestua

• Mtnez Camposen estatu-kolpea 1874

1875 • Berrezarkuntza sistemaren hasiera

• Alfontso XII.aren erreinaldiaren hasiera. Monarkia borboitarraren berrezarpena

1876 • Konstituzio liberal moderatua

• III.Gerra Karlistaren amaiera

• Euskal foruen deuseztapena

1878 • Kontzertu Ekonomikoen jaiotza

• Hamar Urteko Kubako Gerraren amaiera. Zanjóneko Bakea.

1879 • PSOE alderdiaren sorkuntza (Pablo Iglesias)

1881 • Alderdi errepublikar eta ezkertiarren legalizazioa

1885 • Alfontso XII.aren heriotza. El Pardoko Ituna.

• Maria Kristinaren erregeordetza

1890 • Gizonezkoen sufragio unibertsalaren ezarpena

• Bizkaiko lehenengo greba orokorra

1895 • Kubako Gerraren hasiera (1895-98)

• EAJ alderdiaren sorkuntza Bizkaian (Sabino Arana)

1898 • Maine akorazatuaren leherketa eta AEBetako parte hartze zuzena Kubako Gerran.

• Parisko Ituna. Ameriketako azken kolonien galera. Erregenerazionismoaren aldarrikapena

1902 • Alfontso XIII.aren erreinaldiaren hasiera (1902-1931)

1906 • Sabino Aranaren heriotza

1909 • Bartzelonako Aste Tragikoa

1911 • CNT sindikatu anarkistaren sorkuntza

• ELA sindikatu abertzalearen jaiotza

1914 • I.Mundu Gerraren hasiera (1914-18)

1917 • Udako krisialdi sakona

1921 • Annualeko hondamena. Picasso jeneralaren ikerketa

• PCE alderdi komunistaren jaiotza

1923 • Berrezarkuntza sistemaren amaiera

• Primo de Riveraren estatu-kolpea eta diktaduraren hasiera eta erregearen onespena 1923

1930 • Primo de Riveraren dimisioa

• Dámaso Berenguer jeneralaren diktadura “blanda”

• Donostiako Ituna

• Jacako altxamendu militarraren porrota (abenduan)

1931 • Berenguerren dimisioa

• Aznarren udal-hauteskundeetarako deialdia

• Alfontso XIII.aren erbestea eta II.Errepublikaren jaiotza (apirilaren 14an)

• Lizarrako euskal autonomi estatutua

• Konstituzio errepublikarra. Sufragio unibertsala. Autonomia eskubidea.

• Biurteko Erreformistaren hasiera (1931-33)

1931

1932 • Sanjurjoren estatu-kolpe monarkikoaren porrota

• Nekazaritza Berrikuntzarako Oinarrien Legea

• Kataluniako autonomi estatutuaren onarpena

1933

• Casas Viejaseko altxamendu anarkista

• Euskal autonomi estatutu ezkertiarra abertzaleek eta sozialistek onartu. Nafarroa kanpoan

• Hauteskunde orokorretarako deialdia. CEDA eta Partido Radical alderdien garaipena

• Biurteko Eskuindarraren hasiera (1933-36)

1934 • CEDAko 3 ministro Lerrouxen gobernu erradikalean

• Urriko Asturiasko Iraultza eta Kataluniako gatazkak.Generalitaten espetxeratzea

1935 • Lerrouxen dimisioa (lobaren eskandaluaren eraginez) eta alderdiaren ordezkoak gobernuko burutzan

1936 • Otsailerako hauteskunde orokorretarako deialdia

• Fronte Popularraren sorkuntza eta garaipena hauteskundeetan

• Goded, Mola eta Franco Madriletik urruntzeko politika militarra

• Castillo tenientea eta Calvo Soteloren hilketak

• Altxamendu militarraren hasiera (uztailak 17)

• Altxamenduaren porrota eta Gerra Zibilaren hasiera. Espainiaren zatiketa

• Gobernu errepublikarraren krisia: Casares Quiroga-Mtnez Barrio-Giral-Largo Caballero

• Euskal autonomi estatutuaren onarpena eta Eusko Jaurlaritzaren sorrera

• Nazionalekn ezintasuna Madril konkistatzeko

1936

1937 • Iparraldeko frontearen kontrako erasoaldi nazionala

• Otxandio, Durango eta Gernikaren kontrako bonbardaketak

• FET y de las JONS dekretu bidez Francok sortu zuen, beste alderdiak legez kanpo.

• Alde errepublikarreko komunisten eta anarkisten arteko gatazkak Katalunian

• Largo Caballeroren dimisioa. Juan Negrínen gobernu berria

• Bizkaiaren erorketa eta Santoñako Ituna

• Gipuzkoa eta Bizkaiko Kontzertu Ekonomikoen deuseztapena

1938 • Terueleko Guda eta ekialderako asmo nazionalak

• Ebroko Guda eta garaipen nazionala

• Brigada Internatzionalen agurra

• Lanaren Forua

1939 • Kataluniako erorketa

• Casado koronelaren estatu-kolpea alde errepublikarrean

• Erantzukizun Politikoen Legea

• Gerraren amaiera (apirilak 1)

• Erregimen frankistaren sorrera

• II.Mundu Gerraren hasiera (1939-45) eta Espainiako neutraltasuna

1939

1942 • Gorteak eratzeko Legea

1945

• II.Mundu Gerraren amaiera eta Gerra Hotzaren hasiera

• NBEren sorkuntza eta Espainiaren bazterketa

• NBEk Espainiari zarritako isolamendu diplomatikoa eta ekonomikoa

• Lausanako Manifestua (Joan Borboikoa)

• Baionako Hitzarmena eta euskal oposizioaren jarrera

• Espainolen Forua

• Erreferendum Legea

1947 • Estatuko Burutzako Ondorengotza Legea

• AEBetako Marshall Planen sorkuntza

• Gerraosteko lehenengo greba orokorra Bizkaia eta Gipuzkoan

1953 • AEB eta Vatikanoarekiko akordioak

1955 • Espainia NBEn sartu zen

1956 • Marokoko independentzia

1957 • EEEren sorkuntza

• Parisko Hitzarmena eta euskal oposizioaren jarrera

1958 • Mugimendu Nazionaleko Printzipioen Legea

1959 • ETAren sorkuntza

1962 • Municheko Bilera eta EEEn sartzeko eskabide ofiziala

• Lehenengo Garapen Plana

1963 • TOP auzitegiaren sorkuntza

1966 • Estatuko Lege Organikoa

• Fragaren Prentsa Legea

1968 • Ginea Ekuatorialeko independentzia

• ETAren lehenengo biktimak: Pardines goardia zibila eta Melitón Manzanas polizia.

1969 • Francoren oinordeko izateko Joan Karlos Borboikoaren izendapen ofiziala

1970 • Lehentasunezko Akordioa

• Burgoseko Prozesua

1972 • Botere exekutiboaren banaketa. Carrero Blanco gobernuburu

1973 • CCOO sindikatuaren kontrako 1001 Prozesua

• ETAk Carrero Blanco hil zuen

• Petrolio krisiaren sorrera

1974 • Arias Navarroren gobernua

• Bilboko apezpikuaren homiliaren ondoriozko krisia

1975 • Martxa Berde izeneko aldarrikapen marokiarra Mendebaldeko Sahara eskuratzeko

• Francoren heriotza eta diktaduraren amaiera

• Joan Karlos Borboikoa Espainiako errege. Monarkiaren itzulera 1975

1976 • Arias Navarroren dimisioa

• Adolfo Suárezen gobernua.

• Erreforma Politikorako Legearen onarpena.

1977 • Joan Borboikoak errege izateko eskubideari uko egin zion

• Alderdi politiko eta elkarte sindikalen legalizazioa (PCE barne)

• Ekaineko hauteskunde orokorrak. UCDren garaipen argia

• UCDren lehenengo agintaldiaren hasiera (1977-79)

• Diada eguneko aldarrikapen nazionalista katalanaren indarra.

• Suárezen neurri aurre-autonomikoak Katalunian

• Moncloako Itunak

1978 • Euskal Kontseilua Nagusiaren sorrera. Nafarroa kanpoan geratu zen.

• Konstituzio demokratikoa. Zuzenbidezko estatua. Monarkia konstituzionala. Politika deszentralizatzailea. Estatu

akonfesionala.

1979 • Hauteskunde orokorrak. UCDren garaipena berriro. 2.agintaldia (1979-1982)

• Udal-hauteskundeak. Udalerri nagusiak sozialistak (Madril, Bartzelona)

• Euskal eta katalan autonomi estatutuen onarpena eta lurralde autonomikoen sorkuntza

1980 • UCD alderdiaren barruko tirabirak. Suárezen laguntza falta.

1981 • Suárezen dimisioa

• Leopoldo Calvo Soteloren hautaketa gobernuburu izateko egunean otsailaren 23ko estatu-kolpea

• UCDren krisialdia (NATO sartzeko asmoa, Dibortzio Legea, Almeriako kasua, Koltzaren intoxikazioa,….)

1982 • Hauteskunde orokorrak. PSOEren gehiengo absolutua.

• Espainia OTAN-n sartu zen

1983 • RUMASAREN desjabetze prozesua

1985 • Abortoa despenalizatzeko legea

1986 • EEEko kidea Portugalekin batera

• OTAN erakundean mantentzeaz egindako erreferenduma

EGILEA: Mentxu Gandarias Ipiña