Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna ......horretako legeak, politika eta...

Donostia - San Sebastián, 1 – 01010 VITORIA-GASTEIZ Tel. 945 01 81 10 – Fax 945 01 80 82 – e-mail [email protected]

KULTURA SAILA

Hizkuntza Politikarako Sailordetza

DEPARTAMENTO DE CULTURA

Viceconsejería de Política Lingüística

Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna Espainian aplikatzeari buruzko

oharrak

2003ko maiatzaren 5a.


2

KULTURA SAILA

Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza



A U R K I B I D E A 1. Sarrera 2. Espainiako Erresumak egindako txostenari buruzko oharrak

2.1. Aurreiritziak eta abiapuntua 2.2. EEUHEG aplikatzea

3. Espainiak egindako politikari buruzko adierazpenak 4. Hartutako konpromisoen inguruko gaiak 5. Ondorioak 6. Eranskinak 6.1. EEUHEGren berrespena

6.2. Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna aplikatzeari buruz Espainiako Erresumak egindako txostena


3

KULTURA SAILA




1. Sarrera Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna (EEUHEG) Europako Kontseiluan garatu zen eta 1992ko azaroaren 5ean Estatu kideei aurkeztu zitzaien sina zezaten eta kide ez direnei, berriz, berari atxiki zekizkion. Honela, beraz, 1998ko martxoaren 1ean jarri zen indarrean bost Estatu kideren berrespena jaso ondoren, 19. artikuluaren arabera ezinbesteko baldintza dena eraginkorra izan dadin. Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutunak Estatu kide bakoitzean nola aplikatzen den ebaluatzeko kontrol-tresna bat eskaintzen du eta honen helburua Estatu horretako legeak, politika eta praktikak hobetzen lagunduko duten gomendioak ematea da, beharrezkoak badira. Estatu kideek, Europako Kontseiluak eta, oro har, jendeak tresnaren honako lau elementuen bidez jarrai eta ikus dezakete Gutuna nola aplikatzen den: • Estatuek aldizka aurkezten dituzten txostenen bidez • Adituen Batzordearen lanaren eta horren txostenen bidez • Ministroen Batzordeak emandako gomendioen bidez • Parlamentuaren kontrolaren bidez Gutuna berretsi eta hurrengo urtean igortzen den lehen txostenetik zenbatzen hasita, Estatuek hiru urtean behin bidali beharko diote txostena Europako Kontseiluko idazkari nagusiari. Txosten horietan eman behar den berriak honakoak zehazki nola aplikatu diren jaso behar du: Gutuna, II. atalaren babespean dauden hizkuntzei zuzendutako politika orokorra, eta, zehaztasun gehiagoz, babestutako hizkuntza bakoitzerako hautatu diren xedapenak aplikatzeko hartu diren neurri guztiak. 16. artikuluak dioenaren arabera, 17. artikuluari jarraiki eratu den adituen batzordeari dagokio txosten horiek aztertzea. Era berean, batzorde horrek kontuan hartu ahal izango du Aldeetako baten barruan legez eratutako erakunde edo elkarteek Aldeak hartutako konpromisoei buruz ekartzen duten informazioa ere. Gainera, 15. artikuluak dioenez, Estatuek beren aldizkako txostenak jendaurrera ateratzeko betebeharra dute. Espainiak 1992ko azaroaren 5ean sinatu zuen EEUHEG eta 2001eko apirilaren 9an berretsi zuen. Gutuna 2001eko abuztuaren 1ean jarri zen indarrean Espainian. Gutuneko IV. partean ezartzen den Gutuna aplikatzeko kontrol-prozedurarekin bat etorriz, Gutuna indarrean jarri eta hurrengo urtean aurkeztu zuen Espainiak lehen txostena, eta egindako politika eta hartutako neurriak zehaztu ziren bertan, Gutuna berrestearekin onartu zituen III. parteko xedapenak aplikatuz. Txosten hori egiteko unean Espainiako Gobernuak ez die lankidetzarik eskatu autonomia-erkidego elebidunetan hizkuntza-politikaren arloan eskumenak dituzten organoei, nahiz eta, Konstituzio Auzitegiko jurisprudentziaren arabera eta, adibidez, 82/1986 epaiko 4. oinarri juridikoan adierazten den bezala, autonomia-erkidegoei dagokien hizkuntza-koofizialtasuna eta horren norainokoa arautzea, Konstituzioko 3.2. artikuluari jarraiki.


4

KULTURA SAILA




Gainera, kontuan hartu beharrekoa da eskumenen titulartasunak dakarren beste inguruabar hau, alegia, autonomia-erkidegoen esku dagoela zuzenean erkidegoko biztanleen egoera sozio-linguistikoari buruzko informazioa, bertako hizkuntzak sustatu eta babesteko eman diren arauei buruzkoa, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzen dituztenek hizkuntza aukeratzeko duten eskubidea babesteko garatu diren ekintza positiboko neurriei buruzkoa, eta, azken batean, indarrean den hizkuntza-koofizialtasuneko araubidetik datorren beste edozein gairi buruzko informazioa. Dena dela, eta txostena egiteko prozesuan autonomia-erkidegoek parte hartu ez dutenez, Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak bere iritzia eman nahi du Espainiak arlo honetan egindako politikaren inguruan eta gaztelania ez baina bertakoak diren beste hizkuntzetako hiztunen egoerari buruz. Asmo honekin, eta gure iritzia ere entzun dadin, lehen aipatu dugun eta EEUHEGeko 16. artikuluan zehazten den aurreikuspenari atxikiko gatzaizkio. Horren arabera, “Alde baten barruan legez ezarritako erakunde edo elkarteek Alde horrek hartutako konpromisoen inguruko gaiez ohartarazi ahal izango dute Adituen Batzordea” eta “gainera, Aldeak egindako politikaren inguruan adierazpenak egin ahal izango dituzte, II. partearekin bat etorriz.” EEUHEGak 7. artikuluan xedatutakoaren arabera dituen helburu eta printzipioak ezartzearen oinarrizko hiru alderdiak landuko ditugu aurkezpen honetan, hots, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen arloan Espainiak abiarazitako politika, legeak eta praktika, gaika hartuta; eta puntu hauetan jarriko dugu arreta: • lehenik, informazio berria ekarriko dugu. Honen bidez, Espainian gaztelania ez beste

hizkuntza ofizialek, eta, batez ere, euskarak, bizi duten egoerari buruz Estatuko Txostenean aurkeztutako ikuspegia osatu, zehaztu edo aberastu ahal izango dugu;

• bigarren, Espainiak burututako politikaren ildoak laburtu eta baloratuko ditugu; • hirugarren, EEUHEG berresteak dakartzan betebeharrak zenbateraino bete diren aztertuko

dugu eta, gainera, oraindik bete gabe dauden konpromisoak eta Gutunaren espirituarekin kontraesanean hartu diren neurriak berrikusiko ditugu;

• eta, azkenik, hausnarketa honetatik ateratako ondorioak aurkeztuko ditugu.


5

KULTURA SAILA




2. Espainiako Erresumak egindako txostenari buruzko oharrak

2.1. Aurreiritziak eta abiapuntua Txostenaren hasieran Espainiako estatuaren garapen historikoa agertzen zaigu, nahiz eta

ikuspuntu horri zehaztasuna eta sistematizazioa falta zaizkion. Esaldi batzuk, “Espainiako hainbat eskualdetan osagai erregionalista jakinak agertu dira”, “horrek ez du Espainiaren batasuna zalantzan jartzen”, “alderdi politiko guztietako hautetsiek erregionalizatzea dute helburu”, eta antzeko beste batzuk, nahasiak eta zehaztugabeak dira, eta Espainiako Historiaz uzten diguten irudia eskematikoegia eta mugatuegia da. Estatuak garatu duen ekintza politikoaren testuingurua ezagutu ahal izateko interesgarriak izan daitezkeen datu estatistiko batzuk ekarri ondoren, Atariko Ataleko laugarren puntuan Estatuak duen Konstituzio eta Administrazio Egiturari buruzko elementuen gaia lantzen da. Oso da deigarria, Autonomi Estatuaren antolaketan nagusitzen diren bost printzipioen artean, txostena egin dutenen arabera, autonomia-erkidego bakoitzak eskumenak bere egiteko borondatea dagoela jakitea. Honekin aditzera ematen dute erkidego bakoitzeko autonomia-araubidea, hots, eskumenen banaketa, bertako gobernatzaileen borondatearen menpe dagoela erabat. Baina baieztapen hori inola ere ez dator bat Estatuko lurralde-antolaketan nagusi den Konstituzioaren araberako konfigurazioarekin, ez eta Espainiako 1978ko Konstituzioaren espirituarekin ere. Nahikoa da Espainiako Konstituzioko VIII. tituluko I. kapitulua kontsultatzea Espainiako Estatuko lurralde-antolaketari dagozkion printzipio orokorrak ezagutu ahal izateko. Titulu horretako III. kapituluan autonomia-erkidegoei dagozkien xedapenak aurkitzen dira. Baina ez batean ez bestean ez dira txostenean zehaztutako printzipioak aipatzen. Hala, beraz, mota horretako baieztapenen oinarri izan beharko lukeen arrazoitze juridikoa falta da. Halakorik gabe, bost printzipio izan ordez, zazpi daudela ere esan dezakegu, edo hamabi, edo hiru. Lege-oinarririk gabe, edozein iritzi edo balorazio eman daiteke, oso subjektiboa edo partziala izan arren; eta gainera, oztopo da Txosteneko zati horren balorazio-kutsua gaindituko duen erantzuna eman ahal izateko. Azterketa honen helburu nagusien artean ez dauden gaiekin luza ez gaitezen, zehaztu gabeko beste alderdi bat baino ez dugu aipatuko, atal honetan hainbat antzeman daitezkeen arren. Zehaztu beharreko esaldi horrek honela dio: “Nabarmendu beharrekoak dira osasun, hezkuntza eta gizarte-zerbitzuen arloetako eskumenak, arlo horietan behar diren giza- eta finantza-baliabideek garrantzi handia baitute; autonomia-erkidego bakoitzak kudeatzen dituelako oso-osorik baliabide horiek .” Baieztapen horren ildotik, aipatu beharra dago autonomia-erkidego bakoitzak, arloa eta erkidego horretako estatutu-araubidea kontuan hartuta, eskumen esklusiboa, Estatuarekin erdibanatutako eskumena edo Estatuaren xedapenak betearazteko eskumena izan ditzakeela. Aipatu diren hiru arloei dagokienez (osasuna, hezkuntza eta gizarte-zerbitzuak), autonomia-erkidego guztiek ez dituzte eskumen berak eta ez dago erkidegorik hiru arloetan aurrekontuaz arduratzeko eskumen esklusiboa edo erabatekoa duenik. Estatuaren errealitate politiko, juridiko eta sozialaren oinarriak ulertzeko Txosteneko atariko atalean azaltzen diren premisak berrikusteari amaiera emateko, “Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzak babesteko Estatuaren politikari buruz egin diren adierazpen orokorrak ” zer


6

KULTURA SAILA




diren argituko dugu. Ez dira Gobernuak eremu urriko hizkuntzak babesteko duen gogoaren adierazgarri, baizik eta ekintzara jo dezan alderdi politikoek Gobernuari egin dioten deiaren adierazgarri. Txostenean ez da ezer aipatzen Gobernuak eskakizun horri emandako erantzunari buruz; erantzukizuna “gizartearen portaerazko arauetan” dagoela dio eta, beraz, Gobernua gai horretatik aldentzen du, bereganatu dituen konpromisoak kontuan hartu gabe.

2.2. EEUHEGaren aplikazioa

Jarraian, Gutuna aplikatzeko erabili diren tresnak eta xedapen juridikoak aztertuko ditugu, eta baita Gutuna hobeto ezagutzeko hartu diren neurriak ere; era berean, Espainian dauden eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak babestu eta sustatzeko erregulazio juridikoko printzipio gidarien laburpena egingo dugu. Neurri horiei dagokienez, Txosteneko zati hori irakurri eta erraz ondoriozta daiteke Espainiak ez duela inolako neurririk hartu Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna aditzera eman eta aplikatzeko. Batetik, Txostenak dio “ez dela beharrezkoa” Gutuna hobeto ezagutzeko neurriak hartzea eta horrela justifikatzen du erakundeek arlo honetan esku hartu ez izana. Adibidez, Espainiako Gobernuko ministerioen nahiz bertako erakunde autonomiadun gehienen argitalpenak, publizitate eta dibulgaziozko kanpainak, herritarrak informatzeko web-orriak eta beren administratuekin komunikatu eta harremanetan jartzeko beste tresna batzuk, gaztelaniaz bakarrik agertzen dira, eta Estatuko gainerako hizkuntzak, berriz, ez dira agertu ere egiten. Bestalde, ez dugu uste Gutuna indarrean jarri zenetik berau aplikatzeko asmoz Estatuan arau juridikorik onetsi denik; izan ere, aipatzen den legezko arauen eta jurisprudentziako katalogoak Gutuna berretsi aurretik Espainian zegoen hizkuntza-ofizialtasunaren inguruko erregulazio juridikoaren berri ematen digu eta bertan benetako aldaketarik ez dela egon ikus daiteke. Txostenak berak ere inplizituki halaxe onartzen du honakoa adierazten duenean: "Oro har uste da eskualdeko hizkuntzak eta eremu urriko ahozko hizkuntzak aitortu eta babesteko egun Espainian indarrean den araubide juridikoa bat datorrela Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutunak ezartzen duen babes-mailarekin; Gutuna 1992ko azaroaren 5ean sinatu zuen Espainiak eta 2001eko otsailaren 2an berretsi." Eta gauza bera gertatzen da Ministroen Batzordearen gomendioak abian jartzea eta interesa duten instantziei gomendio hauen berri ematea helburu duten neurriekin ere. Ez dago halakorik. Gure ustez, Txosteneko lehen zatiko 3. puntuan Konstituzio Auzitegiaren doktrinari buruz irakurtzen dugunean, beharrezkoa da zenbait xehetasun ematea; honakoak ditugu: 1. Ordenamendu juridikoari eta Txostenean islatzen den KAren doktrinari jarraiki, koofizialtasuna “Erkidegoko botere publiko guztiak kontuan hartuz” neurtzen da, eta ez bakarrik botere autonomikoak kontuan hartuz (82/1986 KAE; 2. OJ). Alabaina, Euskararen Aholku Batzordeko Lege Garapenerako Komisioak honako balorazioa egin zuen 1999ko abenduaren 10eko Txostenean: “Eusko Legebiltzarrak, hizkuntza-normalizaziorako eskumen autonomikoa erabiliz, Estatuko administrazio periferikoan euskara ofizial izateak Euskal Autonomia Erkidegoan izan ditzakeen ondorio juridikoak arau ditzake (“euskararen ofizialtasuna delako kontzeptuaren berezko edukia”). Honek ez du oztopatuko Estatua, dagozkion autoantolaketa-funtzioak erabiliz, Autonomia Erkidegoak ezarri duen ofizialtasunari buruzko lege-erregulazioa betetzeko modua antolatzeaz arduratu dadin.


7

KULTURA SAILA




Eskumen honen bidez, Eusko Legebiltzarrak Estatuko Administraziorako arautuko duen euskararen ofizialtasun-araubidea gainerako administrazioetarako ezarri den araubidearen antzekoa izan behar du; horrela, argi eta garbi geratuko dira arlo horretan herritarrek dituzten hizkuntza-eskubideak, hala nola, aukeratzen duten hizkuntza ofizialean ahoz nahiz idatziz harremanetan jarri eta arreta jasotzeko eskubidea eta erantzuna hizkuntza horretan jasotzekoa, inolako itzulpenen beharrik gabe. Era berean, Estatuko erregistroetan agertzen diren herritarren eskubideak lege bidez arautu beharko dira Autonomia Erkidegoaren lurralde-eremuan. Horien artean aipatzekoa dugu, adibidez, herritarrek hizkuntza bat edo bestea erabiltzeko eskubidea dutela aktiboki nahiz pasiboki Erregistroarekin harremanetan jarri behar dutenean; gainera, aurkezten dituzten agiriak, hauen hizkuntza ofiziala edozein dela ere, ondorio guztietarako baliozkoak izango dira. Estatuko administrazio periferikoko langileei dagokienez, eta Estatuko arautegiak dioenaren arabera, zenbait lanpostutan jarduteko, hauen zereginaren arabera, nahitaezkoa izango da autonomia-erkidego bakoitzeko hizkuntza ofiziala jakitea; halaber, autonomia-erkidego bakoitzeko hizkuntza ofiziala jakitea merezimendu gisa baloratuko da jendearekiko gertutasuna ezaugarri duten lanpostuak lehiaketa bidez eman behar direnean. Ildo honetatik, arazoa ez dago indarreko arautegiak ezartzen duen araubidean, baizik eta arautegiaren beraren aplikazioan.” Hausnarketa honek hiru urte baino gehiago dituen arren, ez du, zoritxarrez, gaurkotasunik eta indarrik galdu. Euskal Herrian diharduen Estatuko Administrazioa ez da oraindik ofizialtasunaren inguruko legezko erregulazioa betetzen hasi eta ez dirudi indarrean dagoen arautegia aplikatzeko prest dagoenik ere; herritarrek, beraz, beren aukerako hizkuntza erabiltzeko duten eskubidea urratu egiten dela ikusten dute. 2. Txostenak gaztelania jakiteko beharra azpimarratzen du; baina Konstituzio-behar hori ez zaio luzatzen Estatuko gainerako hizkuntza bati ere. Beraz, lehenik eta behin, Konstituzioan ezartzen den jakin beharra gaztelaniari soilik dagokion arren, edozein hizkuntza ofizial erabiltzeko eskubidea aitortzen da eta juridikoki gaztelania bezain baliozkoa eta eraginkorra izango da. Honek esan nahi du Konstituzioak ez duela behartzen, ez duela ezartzen gaztelania erabiltzera bi hizkuntza ofizial dituzten autonomia-erkidegoetan, baizik eta hautatutako hizkuntza ofiziala erabiltzea bermatzen duela. Bigarrenik, demagun Konstituziotik honako ondorio hau atera nahi dugula, hots, autonomia-erkidego elebidunetan hizkuntza ofizialak ez daudela berdintasun juridikoko egoeran, gaztelania delako jakin beharreko hizkuntza bakarra. Horretarako, adierazitakoa zehaztu eta geure buruari zera galdetu behar diogu: nola bermatzen dute botere publikoek gaztelania jakiteko betebeharra betetzen dela? Noski, erantzuna bera izango da beti: derrigorrez irakatsiko da eta halaxe aurreikusiko da hezkuntza-planetan ere. Baina gogora dezagun ofizialtasun-adierazpenetik ere gauza bera aurreikus daitekeela; izan ere, Konstituzio Auzitegiaren hitzetan, Konstituzioan ezartzen da Estatuaren betebeharra dela derrigorrezko hezkuntzan hizkuntza ofizialak behar bezala erakusten direla bermatzea. Hortaz, Konstituzioko betebehar horretatik ondoriozta dezakegu bi hizkuntza ofizial jakingo dituztela autonomia-erkidego elebidunetan derrigorrezko hezkuntza jasotzen dutenek, eta bakarra, berriz, gaztelania bakarrik ofiziala duten lurraldean jasotzen dutenek.


8

KULTURA SAILA




Laburbilduz, gaztelania jakitea betebeharra dela adierazten duen Konstituzioko klausulak ez ditu aldatzen hizkuntzen ofizialtasunaren ondorio juridikoak; hala ere, zehaztu beharra dago “betebehar” hitzak “gaztelania”ri soilik egiten diola erreferentzia, gaztelania baita, Konstituzioa onetsi aurretik nahiz ondoren, Estatu guztian hitz egin eta irakasten den hizkuntza, bertan diren pertsonen bizilekua eta ingurua edozein dela ere. 3 . Txostenean agertzen den bezala, Konstituzio Auzitegiko jurisprudentziak ezartzen du ezin dela ezarri gaztelania ez den beste hizkuntza bat bakarrik erabili beharra. Baina, jakina, ezin da ezarri, ezta ere, gaztelania bakarrik erabili beharra bi hizkuntza ofizial dituzten autonomia-erkidegoetan. Hizkuntza ofizialak bi izan arren, honek ez du esan nahi herri-administrazio guztiek agiri guztiak nahitaez bi hizkuntza ofizialetan eman behar dituztenik; aitzitik, eta Espainiako ordenamendu juridikoaren arabera, bi hizkuntza ofizialetako edozein erabil daiteke. Zati honetako 4. puntua hizkuntzak babestu eta garatzen laguntzen duten erakundeez arduratzen da. Euskara babestu eta garatzen diharduten erakundeei dagokienez, Txostenean Euskaltzaindia – Real Academia de la Lengua Vascaren arauak, izena eta posta-helbidea ematen dira. Alabaina, ez da aipatzen Nafarroako Gobernuak utzi egin duela euskaraz hitz egiten den Estatuko lurraldeetako (hots, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako) herri-erakundeek sinatu zuten eta 1918an Euskaltzaindia sortu zenetik erakunde hori finantzatzeko balio izan duen hitzarmena. Hori ez da, ordea, ondoriorik gabe geratu den programa bateratu bakarra. Nafarroako Gobernuak jada ez du parte hartzen lehen Eusko Jaurlaritzak, Nafarroako Gobernuak eta Akitaniako Eskualdeak euskararen ezaguera eta erabilpenari buruz bost urtean behin egiten zuten galdekizun soziolinguistikoan. Era berean, lexikologia- eta terminologia-lanak euskaraz egiteko Nafarroako Gobernuak, Eusko Jaurlaritzak, Arabako Foru Aldundiak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak UZEI – Unibertsitateko Zerbitzuetarako Euskal Institutuarekin egin ohi zituzten lankidetzako akordio markoak bertan behera gelditu ziren 1999an. Ordutik aurrera, Nafarroako Gobernuak bere aldetik sinatu zuen akordio bat UZEIrekin, eta Eusko Jaurlaritzak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak ere UZEIrekin sinatu zuten akordioa beste alde batetik, hau guztia euskara normalizatzeaz arduratzen diren erakundeen arteko lankidetzaren kalterako. Gauza bera gertatu da Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak batera jardun izan ohi duten nazioarteko hizkuntza-erakusketetan ere, hala nola, Expolanguesen, Expolinguan, eta abarretan: Nafarroako Gobernuak uko egin dio bere hizkuntza-eremuko erakundeekin elkarlanean aritzeari eta horrek Gutuneko 7. artikuluan xedatutakoa oztopatzen du; alegia, “... Aldeen politika, legeak eta praktika honako helburu eta printzipioetan oinarrituta egongo dira: (…) b) eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bakoitzak hartzen duen eremu geografikoa errespetatuko da; hala, beraz, administrazio-banaketak, lehendik hor zeudenak nahiz berriak, ez dira oztopo izango eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza hori sustatzeko".

3. Espainiak egindako politikari buruzko adierazpenak Espainiako Gobernuak dioenez, Gutunaren helburuak “aski ondo lortu” dira eta “eskualdeetako hizkuntzak sustatzeko eskumen eta erantzukizun politiko eta administratiboa autonomia-erkidegoei dagokie.”


9

KULTURA SAILA




Ez gara berriz ere lehenengo ideiaz mintzatuko, jada labur-labur aipatu baitugu eta aurrerago ere sakonago landuko baitugu. Bigarren ideia, ordea, bi ikuspuntutatik zehaztuko dugu. Batetik, Espainiako Konstituzioko 53. artikuluko lehenengo paragrafoan ezartzen dena gogorarazi behar dugu; hots: “Titulu honetako (“Oinarrizko eskubide eta betebeharrak”) bigarren kapituluan aitortzen diren eskubide eta askatasunek botere publiko guztiak lotesten dituzte”. Hortaz, xedapen horri jarraiki, Estatuak ezin ditu alde batera utzi herritarren eskubideak, hauen artean hizkuntza-eskubideak errespetatu eta bermatzeko erantzukizuna. Ildo berean, ezinbestekoa deritzogu hizkuntza-politikaren izaera argitzeari; izan ere, zertan datzan ez jakiteak edo garbi ez izateak ondorio nabarmenak izan baititzake horren funtzioa eta eskumen-eremua zeintzuk diren juridikoki behar bezala interpretatzerakoan. Horren adierazgarri dugu Txostenetik hartu dugun esaldi hau: “Hortaz, hizkuntza-araubideari aplika dakiokeen legedia bereziki zabala eta konplexua da, bertan batera aurki baititzakegu Normalizazioari edo Hizkuntza-erabilerari buruzko autonomia-legeetako aginduak, helburu eta eduki horizontalak edo zeharkakoak dituztenak, eta hizkuntza-koofizialtasunaren araubideak ukitzen dituen eremu ezberdinei aplika dakiekeen sektore-legedian ezarritako aginduak: irakaskuntzari, justiziari, administrazio-prozedurari, funtzio publikoari, gizarte-komunikabideei, kulturari, eta abarri.” Bada, ezinezkoa da hizkuntza-ofizialtasunak eremu batzuetan ondorioak izatea eta beste batzuetan ez; hain zuzen, giza jarduera kolektibo orotan, ekonomikoan, sozialean, politikoan nahiz kulturalean izan, komunikatzeko beharra dagoen bezala, idatziz nahiz hitz eginez dela ere. Hizkuntza-ofizialtasuna gizarteko eremu guztietara heltzen da eta, nola ez, baita botere publikoek esku hartzen duten eremuetara ere; hortik datorkio horizontaltasuna. Horregatik, Estatuak Gutuna berretsi zuenean bere gain hartu zuen konpromisoak botere publiko guztiak ukitzen ditu, hauen jarduerari dagokion eskumen- edo lurralde-eremua edozein dela ere. Hau dela eta, Gutuneko 7. artikuluan ezarritakoa irakurtzean, hots, Aldeek beren politika, legeak eta praktika Gutunean aipatzen diren helburu eta printzipioetan oinarrituko dituztela, geure buruari galdetzen diogu hori betetzen ote den legeetan, arauen garapenean eta gobernuaren eta administrazioen jardunetan. Baina, noski, hori betetzen ez dela zuritzeko ez dugu esango hizkuntzak sustatzeko neurriak administrazio baten edo bestearen borondatearen menpe daudenik, bai baitakigu administrazio guztiak daudela Legearen eta Zuzenbidearen pean (EK, 103. art.). Gainera, botere publiko ezberdinek herritarren hizkuntza-eskubideak babesteko elkarlanean aritzea behar-beharrezkoa denez, batez ere eskumen materiala Estatuak eta autonomia-erkidegoak partekatzen duten eremuetan, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak eta hizkuntza hauetako hiztunen eskubideak babestea betebeharra da Estatuko erakundeentzat ere. Aipatu beharrik ere ez dago betebehar hori ezin dela alde baten edo bestearen esku utzi eta saihestezinezkoa dela Estatua soilik denean eskumen materialaren titularra, zeren, hizkuntza-politikaren horizontaltasunaz hitz egiterakoan aipatu bezala, horrek ez baitu oztopatzen autonomia-erkidegoak hizkuntza-koofizialtasuna eta honen hedadura arautzeko duen ahalmena erabiltzea; aitzitik, lagundu egiten dio. Azken batean, 7. artikuluaren arabera hizkuntza bakoitzaren eremu geografikoa errespetatu behar bada eta, beraz, administrazio-banaketak hizkuntza sustatzeko oztopo ez izateko moduan jardun behar bada, zer egin du Espainiak hizkuntza bera duten lurraldeetan ekintza komunak sustatu edo laguntzeko?, zelako ekimenak jarri ditu abian eskualdeetako edo eremu


10

KULTURA SAILA




urriko hizkuntza bera duten estatuekin nazioarteko itunak garatu eta, horien bidez, gure hizkuntza- eta kultura-ondare komuna babestu eta zaintzen laguntzeko? Euskal hizkuntzaren eremu geografikoa bi estatutan eta hiru eremu politiko-administratibotan banatzen da. Lurralde-eremu hauek ez dutenez behar beste ahalmen juridiko nazioartean jarduteko eta berez ez dutenez nazioarteko hitzarmenak sinatzeko eskumenik, ezta Konstituzioak onartu dienaren arabera eskumen esklusiboa duten arloetan ere, ezin dute Nazioarteko Eskubide Publikodun subjektu moduan jardun. Nortasun eta ahalmen juridikoa duenak erabiltzen ez badu, nola esan dezake Estatuak Gutuneko 7. artikuluko lehen paragrafoko b letran dioenarekin bat etorriz hartutako konpromisoa behar bezala betetzen ari denik? Barne-zuzenbideari dagokionez, Estatuak ez al ditu eremu urriko hizkuntzetako hiztunei dagozkien hizkuntza-eskubideak babestu behar? Eta, gainera, ez al dagokio berari hizkuntza horien ezagutza eta erabilera babestea eta sustatzea, harreman zuzenena duten botere publikoak horri itzuri egiten diotenean, horien esku-hartzea eraginkorra edo nahikoa ez denean eta, batez ere, gertueneko erakundeen jarduerak etsaitasuna eta, are okerrago, gatazka sortzen dituenean? Nola erantzun du Estatuak euskarak Nafarroako Foru Erkidegoko bizitza publikoan izan duen atzerakadaren aurrean? Gure ordenamendu juridikoak herritarrei aitortzen dizkien eskubide eta askatasunen gainetik jarriko al du Gobernuaren nahia? 7. artikuluaren arabera, Aldeen politika, lege eta praktikaren oinarri izan behar duten helburu eta printzipioekin jarraituz, Estatua ohartu al da bere legedian den lege batek, hots, Euskararen Legeak, ez diela hezkuntza-sistema publikoan euskara ikasteko aukerarik ematen euskalduna ez den zonako nafarrei, hauek ere elebiduna den autonomia-erkidego bateko biztanleak diren arren? Eta hori, hain zuzen, Estatuak bere burua nazioartean behartu duenean “baliabideak” jartzera “eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza baten eremuan bizi eta hizkuntza hori ez dakitenek”, hala nahi izanez gero, “berau ikasteko aukera izan dezaten” (7.1.g art.). Arau horretaz eta bertan eremu hitzaz ulertzen denaz interpretazio mugatua egin behar al dugu? Aginduen interpretazio mugatu horrek ez al luke Gutunaren espiritua bera urratuko? Baietz esan dezakegu, Gutunaren 4. artikuluak eta Espainiako Konstituzioko 10. artikuluak diotena kontuan hartuta. Autonomia Erkidegoa biztanleek hizkuntzaz duten ezagutza-mailaren arabera banatzearen ideia bera ere eztabaida daiteke, batez ere, horrek biztanleei dagozkien eskubideak modu desorekatuan banatzea badakar.


11

KULTURA SAILA




Azkenik, 7. artikuluko 2. paragrafoari dagokionez, euskarak Nafarroan duen egoera aipatu behar dugu tamalez berriz, beste behin ere kontraesan nabariarekin egiten dugulako topo. Nafarroako botere publikoek bere gain hartu duten betebeharra, hots, “eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen erabileran dauden justifika ezineko bereizketak, bazterketak, murrizketak edo lehentasunak ezabatzeko konpromisoa, baldin eta oraindik horrelakorik egin ez badute, helburua hizkuntza horren iraupen eta garapena eragoztea nahiz arriskuan jartzea denean”, eta botere publiko horiek euskarari egiten dizkioten erasoak kontrajarri egiten dira. Azken aldietan onartu diren zenbatu egin beste arauen artean, aipamen berezia merezi du Nafarroako herri-administrazioetan euskararen erabilera arautzen duen abenduaren 11ko 372/2000 Foru Dekretuak. Dekretu horri gogor erantzun zioten nafarrek eta horren aurka errekurtsoak ere jarri zituzten auzitegietan alderdi politikoek, kultur elkarteek, sindikatuek, Nafarroa banatzen duten hiru hizkuntza-eremuetako 58 udalek eta biztanle partikularrek. Estatuko politikaren jarraibide orokorrak ikusi ondoren, eremuka aztertuko ditugu hizkuntza-politika nola aplikatu den eta Gutuna sinatu eta berrestearekin hartutako betebeharrak zenbateraino bete diren.

4. Hartutako konpromisoen inguruko gaiak Atal honetan, lehendabizi, Gutuneko III. zatiko xedapenen artean Espainiak aukeratu dituen paragrafoak aipatuko ditugu, hauexek baitira eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak bizitza publikoan erabil daitezen sustatzeko arlo bakoitzean hartu beharko diren neurriak, 2. artikuluko 2. paragrafoari jarraiki nork bere gain hartutako konpromisoekin bat etorriz. Jarraian, betebehar horiek zenbateraino bete diren eta euskal hiztunek arlo bakoitzean beren eskubideak erabiltzeko dituzten erraztasunak eta zailtasunak zeintzuk diren agertzen saiatuko gara. - 8. artikulua. Irakaskuntza. 1.a) i) Eskolaurreko hezkuntza kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan bermatuta dagoela aurreikustea. 1.a) i) Lehen hezkuntza kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan bermatuta dagoela aurreikustea. 1.a) i) Bigarren hezkuntza kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan bermatuta dagoela aurreikustea. 1.a) i) Hezkuntza tekniko eta profesionala kasuan kasuko eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan bermatuta dagoela aurreikustea. e) iii) Estatuak goi-mailako hezkuntzako ikastetxeekiko duen papera kontuan hartuz, i) eta ii) idatz-zatiak ezin badira aplikatu, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan unibertsitateko hezkuntza edo goi-mailako beste hezkuntza-mota batzuk sustatzea edota baimentzea, edo hizkuntza horiek unibertsitatean edo goi-mailako hezkuntzako beste ikastetxe batzuetan ikasteko baliabideak ezartzea . f) i) Nagusiki edo soilik eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan izango diren helduentzako ikastaroak edo hezkuntza iraunkorreko ikastaroak antola daitezen neurriak hartzea. g) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak berarekin dakartzan historia eta kultura irakatsiko direla bermatzeko neurriak hartzea.


12

KULTURA SAILA




h) Aldeak onartu dituen a)tik g)rako paragrafoak aplikatzeko beharrezkoak diren irakasleei hasierako prestakuntza eta prestakuntza iraunkorra emango zaiela bermatzea. i) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen irakaskuntza ezarri edo garatzeko hartu diren neurrien eta egindako aurrerapenen jarraipenaz arduratuko den kontrol-organo bat edo gehiago sortzea, eta horren inguruan aldizkako txostenak idaztea eta jendaurrean aurkeztea. 2. Irakaskuntzaren arloan, eta tradizioz eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak hitz egiten ez diren lurraldeei dagokienez, Aldeek konpromisoa hartzen dute bertan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza hori egoki den mailetan irakats dadin baimendu, sustatu eta ezartzeko, baldin eta lurralde horretan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza hori hitz egiten dutenen kopuruak hala egin dadin justifikatzen badu. Hizkuntza bat ofizialtzat hartzeak dakartzan ondorioen artean, hezkuntza-planetan hizkuntza ofizial horren edo horien irakaskuntza barneratzeko botere publikoek bere gain hartzen duten betebeharra da aipagarriena; honi esker, behin derrigorrezko hezkuntza amaituta, guztiek hizkuntza hori hitz egingo dutela bermatuko da [hau dela eta, ikusi LOGSEko 19.a) artikulua edo, Euskal Herriari dagokionez, Euskal Eskola Publikoari buruzko 1/1993 Legeko 3.2.g) artikulua]. Jakina da autonomia-erkidego elebidunetan ezarritako zenbait hezkuntza-eredutan ikasten duten haurrek oso maila apala dutela erkidego horretako berezko hizkuntzan idatzi eta mintzatzeko. Ez dira legeak ezartzen duen “nahikotasun”-mailara heltzen. Halaxe adierazten du, adibidez, Euskararen Erabilera Sustatzeko Plan Orokorrak; honen arabera, Euskal Autonomia Erkidegoan A ereduan antzeman daiteke hutsunea eta, beraz, eredu hori hobetu beharra dago. Konstituzio Auzitegiak 1983ko 88. epaiaren bidez gabezia honen gainean ohartarazi zuen eta zera adierazi: “Estatuak oro har (autonomia-erkidegoak barne) gaztelania nahiz erkidego horretan berezkoa izanik ofiziala den hizkuntza hitz egin daitezen bermatu behar du, Konstituzioak agintzen duen bezala... Hortaz, bi hizkuntzak erkidego horretako ikastetxeetan irakatsi beharko dira, helburu hau lortu ahal izateko behar adinako trinkotasunez. Betebehar hori ez du Estatutuak bakarrik ezartzen, baita Konstituzioak berak ere (3. art.)”. Konstituzioaren interprete gorenak, gainera, zera gehitzen du: “gutxieneko ordu-kopuruei buruzko arauek bi hizkuntza ofizialak modu eraginkorrean ez irakastea balekarte, Konstituzioak agintzen duen betebehar hau haustea eragingo luke” (88/1983 KAE). Aipatu beharrekoa da, gainera, euskal hiztunek ez dutela helduentzako hezkuntzako ikastaroak edo hezkuntza iraunkorreko ikastaroak beren hizkuntzan egiteko aukerarik eta orain arte ez dela xedapenik eman ikastaro horiek nagusiki edo soilik euskaraz izateko; hortaz, hori dela eta, ez da betetzen Gutuneko 8.1.f)i) artikulua. Eta gauza bera gertatzen da 8.1.d)i) artikuluarekin ere, ez baita bermatzen irakaskuntza tekniko eta profesionala euskaraz izango denik. Izan ere, Euskal Autonomia Erkidegoan prestakuntza tekniko edo profesionala ematen duten 175 ikastetxeen artean 65ek, hots, %37,1, eskaintzen dituzte eredu elebidunak edo euskarazko ereduak. Hala ere, ereduak aukeratzeari buruz ditugun datuak alderatuz, 2002-2003 ikasturtean eredu elebidunak edo euskarazko ereduak aukeratu zituzten ikasleen kopurua lehen hezkuntzan %81,6koa izan zen, baina maila ertaineko lanbide-heziketan %18,5ekoa eta goi-mailako lanbide-heziketan, berriz, %16,3koa. Argitu beharra dago, hala ere, alde hau askotan ez dela sortzen euskara gehiago nabarmentzen den ereduak nahita baztertzen direlako, heziketa-zikloetan nagusiki gaztelaniazko ereduak eskaintzen direlako baizik.


13

KULTURA SAILA




Bestalde, Estatuak orain gutxi, abenduaren 23an, Hezkuntzaren Kalitateari buruzko 10/2002 Lege Organikoa onetsi zuen (2002-12-24ko EAO) Alderdi Popularraren eta Coalición Canaria alderdiaren aldeko botoekin, nahiz eta gainerako alderdi politikoak, gizarteko hainbat sektore, irakasleen sindikatuak, ikasleen gurasoen elkarteak, etab. aurka agertu ziren. 10/2002 Legeko 2. artikuluan honako oinarrizko eskubideak aitortzen dizkie ikasleei:

"a) Nortasuna erabat garatzen laguntzeko prestakuntza osoa jasotzekoa.

b) Konstituzioarekin bat etorriz, dituzten kontzientzia-askatasuna eta erlijio eta moralaren inguruko uste sendoak errespetatzekoa.

c) Beren osotasuna eta duintasuna errespetatzekoa.

d) Eraso fisiko edo moral orotatik babestuak izatekoa.

e) Indarreko legeetan xedatutakoarekin bat etorriz, ikastetxearen funtzionamenduan eta bizitzan parte hartzekoa.

f) Beharrezko laguntzak jasotzekoa, hezkuntza-sisteman sartzea edo geratzea eragotzi edo zailtzen dituzten gabezia edo desabantaila pertsonalak, familiakoak, ekonomikoak, sozialak edo kulturalak badituzte, batik bat hezkuntza-behar berezien kasuan; eta

g) Hezkuntzaren arloan, gizarte-babesa jasotzekoa, familian ezbeharra gertatzen bada edo istripua izaten badute."

Ikus daitekeen bezala, Estatuak, berriz ere, Espainiako kulturen eta hizkuntzen aniztasuna onartzeko, babesteko eta sustatzeko aukera galdu du, eta baita bertako ikasleei aukeratutako hizkuntza ofizialean irakaskuntza jasotzeko eskubidea aitortzeko aukera ere.

Unibertsitateko irakaskuntza ere aipatu behar dugu. Unibertsitateen abenduaren 21eko 6/2001 Lege Organikoa (2001-12-24ko EAO) indarrean jarri zenean, Konstituzioak unibertsitateei ematen dien autonomia agian urratzeaz gain, hizkuntza propioa duten autonomia-erkidegoen eskumen-eremuan eskua sartu zen, eta honek eragin kaltegarria izan dezake eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak babestu eta sustatzeko unean.

Hau esateko bi arrazoitan oinarritzen gara. Lehena unibertsitateaz kanpoko irakaskuntzaz mintzatu garenean aurkeztutako haren oso antzekoa da; alegia, ikasleei dagozkien eskubide eta betebeharren zerrenda, kasu honetan, unibertsitateko ikasleei dagozkienak. Honela dio 6/2001 Lege Organikoko 46. artikuluak: "46. art. Ikasleen eskubideak eta betebeharrak. 1. Ikastea unibertsitateko ikasleen eskubidea eta betebeharra da. 2. Antolakuntza eta funtzionamenduari buruzko estatutu eta arauek ikasleen eskubideak eta betebeharrak garatuko dituzte, bai eta horiek bermatzeko mekanismoak ere. Ordenamendu juridikoak ezarritakoaren arabera, hauek dira ikasleen eskubideak:

a) Aukeratzen duten unibertsitatean ikastekoa, ordenamendu juridikoak ezarritakoaren arabera.


14

KULTURA SAILA




b) Aukera berdinak izatea eta, ezintasuna barne, inguruabar pertsonal edo sozialetan oinarritutako bereizkeriarik ez jasatea, Unibertsitatera heldu, zentroetan sartu, unibertsitatean gelditu eta eskubide akademikoak erabiltzeko unean.

c) Unibertsitatearen bidez bertan antolatzen diren eta ikasleengan eragina duten jarduerei buruzko orientazioa eta informazioa jasotzekoa.

d) Ikasleen ezagutzak egiaztatzeko bideak arautzen dituzten unibertsitate-arauen berri izatekoa.

e) Zehazten den moduan, irakasle eta tutoreen eskutik aholkuak eta laguntza jasotzekoa.

f) Unibertsitateko gobernu- eta ordezkaritza-organoetan ordezkariak izatekoa, Lege honetan eta antolaketa eta funtzionamenduari buruz dagozkion estatutu edo arauetan ezarritakoari jarraiki.

g) Unibertsitatearen eremuan, adierazteko, biltzeko eta elkartzeko askatasuna izatekoa.

h) Beren eskubideak bermatzekoa, prozedura egokien bidez eta, hala badagokio, Unibertsitateko Defentsariaren bitartez.

3. Unibertsitateek ezarriko dituzte ikasleen ezagutzak egiaztatzeko prozedurak. Unibertsitate publikoetan, Unibertsitatea Koordinatzeko Kontseiluaren txostena aztertu ondoren, Gizarte Kontseiluak onetsiko ditu ikasleek unibertsitatean egindako aurrerapenei eta bertan geratzeari buruzko arauak, bakoitzaren ikasketen ezaugarriekin bat etorriz. 4. Ikasleek Gizarte Segurantzaren babesa izango dute, indarreko legediak ezartzen dituen era eta baldintzetan." Hala eta guztiz ere, unibertsitateko irakasleei Estatu-mailako gaikuntza ematea izan da unibertsitatearen zerbitzura jardungo dutenen artean hautaketa eta lanpostu-hornikuntza egiteko egun erabiltzen den sistema egoera larrian jarri duena. Estatu-mailako gaikuntzaren sistemak hautaketa-epaimahaiak zentralizatzen ditu eta, 57.4 artikuluak ezartzen duenaren arabera, “gaikuntza-probak epaitzeko batzordeak eratuko dira; batzorde hauek ezagutza-arlo horretako edo, hala badagokio, antzeko beste ezagutza-arlo batzuetako zazpi irakaslek osatuta egongo dira. Irakasle hauek guztiak gaikuntza horretako unibertsitateko funtzionario irakasleen gorputzekoak izango dira, edo kategoria berean edo goragokoetan dauden unibertsitateko irakasleen kidegoetakoak." Nabaria den bezala, batzorde horietan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza erabiltzeak sor dezakeen problematika saihestu egin da eta, beraz, ziurtzat jotzen da gaikuntza-probetako hizkuntza gaztelania izango dela. Hau al da Estatuak hizkuntza-ondarea babestu eta sustatzeko hartutako neurria? Gaikuntza-proben deskribapenak ere kezka sortzen du. Zehazki 58. artikuluko 2. paragrafoan honela deskribatzen da unibertsitate-eskoletako irakasle titularren gaikuntza: "Gaikuntzak bi proba izango ditu. Lehenengoan, hautagaiaren merezimenduak eta historiala (ikasketena, irakaskuntzakoa nahiz ikerkuntzakoa) aurkeztu eta batzordearekin eztabaidatzea; eta harekin batera irakaskuntzako proiektua ere bai, dagokion ezagutza-arloko gai edo espezialitateetako baten programarekin batera. Bigarrenean, izangaiak aurkeztutako programako gaien artean


15

KULTURA SAILA




zozketa egingo da, eta ateratzen diren hiru gaietatik bat aukeratuko du izangaiak, batzordearen aurrean azaldu eta eztabaidatzeko." Aurreko kasuetan egin den bezala, hemen ere ez zaie lekurik uzten hizkuntzazko inguruabar bereizgarriei eta ez da kontuan hartzen autonomia-erkidego elebidunetako unibertsitate publikoetan zenbait lanpostu betetzeko nahitaezkoa dela bi hizkuntza ofizialak jakitea. Hori gorabehera, gaikuntza-sistema berrian tokiko hizkuntza ezagutzea ez da nahitaezkotzat jotzen; aitzitik, merezimendu gisa ikusten da. Horretan guztian oinarrituz ondoriozta dezakegu orain gutxi hartutako legezko neurriekin Estatua urrundu egiten dela Gutuneko 8.1.e)iii) artikuluari jarraiki askatasun osoz bere egin zuen betebeharra betetzetik. Era berean, unibertsitateko ikasle asko Nafarroako Foru Erkidegotik Euskal Herriko Unibertsitatera joan direla ere ohartarazi nahi dugu, Nafarroako Unibertsitate Publikoak ez dielako aukerarik ematen euskaraz ikasten jarraitzeko. Ildo berean esan dezakegu Nafarroan eskola publikoetan euskaraz ikasteko aukerak murriztu egin direla eta, hau dela eta, guraso askok gogoz kontra beren seme-alabak hezkuntza-eredu elebidunetan ez eskolatzea erabakitzen dute. - 9. artikulua. Justizia. 1. paragrafoa. a) Prozedura penaletan: i Aldeetako batek hala eskatuz gero, jurisdikzio-organoek prozeduran eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiliko dituztela ziurtatuko da. ii Akusatuari eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza erabiltzeko duen eskubidea bermatuko zaio. iii Idatzizko nahiz ahozko salaketak eta frogak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan daudelako soilik baztertuko ez direla bermatuko da. iv Hala eskatuz gero, prozedura judizialari dagozkion agiriak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan idatziko dira, behar izanez gero, interpretariengana eta itzulpenetara joz; honek ez die gastu gehigarririk ekarriko interesatuei. b) Prozedura zibiletan: i Aldeetako batek hala eskatuz gero, jurisdikzio-organoek prozeduran eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiliko dituztela ziurtatuko da. ii Auziko aldeetako batek pertsonalki auzitegira joan behar duenean, eskualdeetako edo eremu urriko bere hizkuntza erabili ahal izango du eta honek ez dio gastu gehigarririk ekarriko. iii Agiriak eta frogak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan aurkeztu ahal izango dira, beharrezkoa bada, interpretariengana eta itzulpenetara joz. c) Administrazioaren arloan eskumenak dituzten batzordeen aurreko prozeduretan: i Aldeetako batek hala eskatuz gero, jurisdikzio-organoek prozeduran eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiliko dituztela ziurtatuko da. ii Auziko aldeetako batek pertsonalki auzitegira joan behar duenean, eskualdeetako edo eremu urriko bere hizkuntza erabili ahal izango du eta honek ez dio gastu gehigarririk ekarriko. iii Agiriak eta frogak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan aurkeztu ahal izango dira, beharrezkoa bada, interpretariengana eta itzulpenetara joz.


16

KULTURA SAILA




d) Neurriak hartuko dira aurretik aipatutako b) eta c) paragrafoetako i) eta iii) idatz-zatiak aplikatzean eta, hala badagokio, interpretariak eta itzulpenak erabiltzean interesatuentzat gastu gehigarririk sor ez dadin. Konstituzio Auzitegiak emandako 82/1986 (6 eta 11. oinarri juridikoak) eta 84/1986 (3. oinarri juridikoa) epaietan ezarritakoaren arabera, koofizialtasunak Justizia Administrazioan duen helmen-eremua “berezia” da. Ildo berekoa da Konstituzio Auzitegiaren azken jurisprudentzia ere, hots, apirilaren 13ko 105/2000 Epaia. Organo judizialek hizkuntza ofizialak erabiltzeari buruz dioenaren arabera, organo horiek ez dute nahitaez gaztelania ez den beste hizkuntza ofizialik jakin behar, justizia bakarra baita Espainiako estatu osoan. Epaileek ulertzen ez duten hizkuntzan datozen idazki edo agiriak itzultzeko eskatu ahal izango dute, jurisdikzioan dagokien funtzioa betetzeko beharrezkoa bada. Autonomia-erkidego batean koofiziala den hizkuntza jakitea merezimendu gisa baloratuko da karrera judizialean sartzeko unean, baina ez da ezinbesteko betekizuna, batetik, justizia bakarra baita lurralde nazional osoan eta, bestetik, karrera judizialeko kideek lanpostua eta autonomia-erkidegoa aldatu egin baitezakete. Fiskalen kasuan, zehazki, ez dago inolako legezko aurreikuspenik autonomia-erkidegoetan ofizialak diren gaztelania ez beste hizkuntza batzuk jakitea baloratzen duenik. Bestalde, idazkari judizialen kasuan, arauzko aurreikuspenak dio merezimendu gisa baloratuko dela, nahiz eta ez den aplikatzen. Konstituzio-jurisprudentziak zera ere interpretatzen du: "gaztelania ulertu edo hitz egiten ez duten Espainiako biztanleek, atzerritarrek bezalaxe, interprete baten laguntza jasotzeko eskubidea dute", 74/1987 Epaian adierazi bezala (2. eta 3. oinarri juridikoak). Bada zeresanik Konstituzioaren interpretari gorenari dagokion jurisprudentzian biltzen diren oinarrizko hiru ideia hauen inguruan. Hasteko, esan dezagun bat gatozela goi auzitegi horrekin, inolako zalantzarik gabe, koofizialtasunak Justizia Administrazioan aparteko eragina eta garrantzi handia dituela esatean. Izan ere, hain da garrantzitsua, ezen eskubide indibidual nahiz kolektiboen egiazko babes judiziala eta biztanleen askatasuna, ondarea eta duintasuna auzitegietan erabaki behar baitira. Baina gure galdera honakoa da: organo judizialek eskubide partikular eta kolektiboak modu eraginkorrean babes al ditzakete auzi-jartzaileak beste hizkuntza batean mintzatzen badira? Zalantzan jarri behar dugu, baita ere, interprete batek behar bezala eta behar adina bermatuko ote dizkion partikularrari dagozkion eskubideak; alegia, bere burua defendatzeko duen eskubidea, bere aurka jarritako akusazioaren inguruko informazioa jasotzekoa, behar ez bezala atzeratuko ez den eta berme guztiak izango dituen prozesu publikoa izatekoa eta bere burua defendatzeko egoki deritzon proba-modu guztiak erabiltzekoa. Eskubide hauek guztiak Espainiako Konstituzioko 24. artikuluak babesten ditu, baina justizia-administratzaileek beren egitekoak bete behar dituzten lurraldeetako hizkuntza ofizialak ez jakiteak ezbaian jarri ditu. Benetan dira kezkagarriak zenbait xedapen, hala nola, Botere Judizialari buruzko uztailaren 1eko 6/1985 Lege Organikoko 231. artikuluko 5. puntua. Bertan honakoa irakur daiteke: “Ahozko jardunetan erabiltzen den hizkuntza hitz egiten duen edozein pertsona aukeratu ahal izango du , epaileak edo auzitegiak interprete izan dadin, honek zin egin edo hitzeman ondoren."


17

KULTURA SAILA




Honelako araua ematen duenak inondik ere ez du ezagutzen arautu nahi duen errealitate soziolinguistikoa eta ez daki itzultzaile eta interprete lanetan aritzeko prestakuntza eta profesionaltasuna beharrezkoak direla, hizkuntzaz kanpoko ezagutzak izateaz gain eta zuzenbidearen munduan erabiltzen den terminologia zehatza jakiteaz aparte. Benetan harrigarria deritzogu, halaber, gaztelania ez den beste hizkuntza ofizial batzuk hitz egiten dituzten Espainiako biztanleen eskubideak Espainian ofizialak ez diren hizkuntzak dakizkiten atzerritarrenei alderatu nahi izateari. Baina, orduan, zer da ofizialtasuna? Hortaz, zertan da hizkuntza ofizial guztiei baliozkotasun oso bera eta ondorio juridiko berak aitortzea? Zer esan nahi du “oso” hitzak? Justizia Administrazioan lanean diharduten funtzionarioek administrazio-karreran sartzeko duten eskubidea dela eta, azpimarratu beharrekoa da biztanleen eskubideak oro har eta funtzionarioenak, funtzionario bezala, ezin direla maila berean jarri, ez edukiari, ez eta helmen-eremuari dagokionez ere. Funtzionarioak mendekotasun-harremanen bidez egituratzen den administrazioko antolakuntzaren pean daude, eskola publikoetako ikasleek, presoek, etab. ere loturazko harreman bereziak dituzten bezalaxe. Beste hainbat arlotan bezala, gure administrazio-zuzenbidean ere Alemaniako doktrinak egindako ekarpen ugari antzeman daiteke. Ildo horretatik datorkigu mendekotasun bereziko harremanak delako irudi juridikoa, gure ordenamenduan guztiz barneratuta dagoena. Irudi horren arabera, Administrazioarekiko aparteko mendekotasun-loturaren bat dutenen egoera juridiko aktiboa mugatuagoa da.1 Hala, bada, Konstituzio Auzitegiak2 eta Auzitegi Gorenak ez dute zalantzarik izan funtzionarioak administrazioarekin dituen harremanak kategoria honetan kokatzeko. Gainera, interpretazio-irizpide zabala aplikatuta, Administrazioaren zerbitzura dauden langile guztiak harreman berezi horien multzoan sartu dituzte: “...menpetasuneko harreman bereziak (...) funtzionarioei dagozkienak dira eta, oro har, baita Herri Administrazioaren zerbitzura dauden langile guztiei dagozkienak ere...” Beraz, ez dago inolako zalantzarik justizian lan egiten dutenek “lanpostuz edo autonomia-erkidegoz aldatzeko”, karrera administratiboan sartzeko edo lanbidean aurreratzeko duten eskubideak ez duela betetzen Konstituzioak agintzen duena; alegia, biztanle guztiei bermatu behar zaiela beren eskubideei benetako babes judiziala ematea, justiziaren aurrean berdinak izango direla eta herri-administrazioetan, justizia-administrazioa barne, aukeratzen duten hizkuntza erabili ahal izango dutela. Era berean aipatu beharrekoa da de facto ez dela betetzen Gutuneko 9.1. artikulua; bertan esaten denez, aldeek “eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza erabili” ahal izango dute eta “ez zaizkie horren gasturik jasanaraziko”, baina itzultzailearen eta interpretearen zerbitzuagatiko gastuak prozesuko kostuei gehitu ohi zaizkie. Euskal Autonomia Erkidegoko biztanleei dagokienez, prozedura judizial guztietan mota honetako gastuak Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailburuordetzak hartzen ditu bere gain; ez da hala gertatzen, ordea, bi hizkuntza ofizial dituzten beste autonomia-erkidego batzuetan, adibidez, Nafarroan. 1 Azken urteotan, gauza asko irakurri ahal izan dugu mendekotasuneko harreman bereziei buruz. Beharbada, hau ez da lekurik egokiena argitaratutako guztiaz mintzatzeko; dena dela, irudi juridiko honi buruzko informazio gehiago behar izanez gero, Iñaki LASAGABASTER HERRARTE irakasle ospetsuaren lan interesgarri eta zehatzera jo dezakezu: Menpekotasun bereziko harremanak. Madril, 1994. 2 Ikusi urriaren 16ko 93/1984 Epaia, ondorengo beste batzuen aitzindaria izan zena.


18

KULTURA SAILA




Ondorioz, egungo arautegiak, oraindik ere hizkuntza-eskubideak bermatzeko helburutik oso urrun, egoera larriagotu baino ez du egiten zenbait mugape judizialetan; izan ere, mugape horietan, euskararen presentziak %50 gainditzen duen arren, ez da bermatzen zerbitzuak eskainiko dituzten funtzionarioek hizkuntza-gaikuntza egokia dutenik. Zenbait aurreikuspenen arabera, Justizia Administrazioan diharduten langileen estatutu juridikoa biztanleen hizkuntza-eskubideak bermatu beharra kontuan hartuz arautzea ahalbidetuko duen legea aldaketak Espainiako Gobernuak Botere Judizialaren Lege Organikoko IV. Liburua aldatzeko duen proiektuan du oinarria. Proiektu horri jarraiki, “Lanpostuen zerrendan berezitutzat jotzen diren zenbait postu jakinetan” betekizuna izan daiteke bi hizkuntza ofizialak jakitea. Dirudienez, ondorengo arautegietan betekizun hori arretako zuzeneko postuetan soilik bete beharko da, eta orduan ere partzialki. Beldur gara neurri honek ez ote duen aurreko paragrafoetan azaldutako gabezia betiko luzatuko. Azkenik, aipatzekoa da Espainiak aukeratutakoen artean Estatuko Txostenak ez dituela ukitzen 2.a) eta 3. paragrafoak, nahiz eta hauek ere bere gain hartutako konpromisoen parte izan. Hots: "2.a) Estatuaren eremuan sortzen diren dokumentu juridikoei ez zaie inoiz baliozkotasuna ukatuko, horretarako arrazoia eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan idatzita daudela bada" eta "3. Aldeek hitzematen dute eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan biztanleen eskura jarriko dituztela Nazioko legegintza-testu garrantzitsuenak eta zehazki hizkuntza horiek hitz egiten dituztenei buruz dihardutenak, baldin eta testu horiek lortzeko jada beste moduren bat ez badago". Honen inguruan esan beharra dago Nazioko legegintza-testuak ez direla euskaraz argitaratzen eta ez dagoela Estatuko Aldizkari Ofizialaren euskarazko bertsio osorik, ezta osatu gabekorik ere. - 10. artikulua. Administrazioko agintariak eta zerbitzu publikoak. 1. paragrafoa. a)i) Administrazioko agintari horiek eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabil ditzaten zainduko da. b) Biztanleei maiz erabiltzen diren administrazio-inprimaki eta testuak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan edo horien bertsio elebidunak helaraziko zaizkie. c) Administrazioko agintariek eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza erabili ahal izango dute dokumentuak idazterakoan. 2. paragrafoa. Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren bat hitz egiten duen hiztun-kopuru nahikoa dela eta jarraian aipatzen diren neurriak aplika daitezkeen lurraldeetako toki- eta eskualde-agintariei dagokienez, Aldeek hitzematen dute honakoak onartu edota sustatuko dituztela: a) Eskualde- edo toki-administrazioaren eremuan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzea. b) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren bat hitz egiten dutenei ahozko nahiz idatzizko eskabideak hizkuntza horietan aurkezteko aukera ematea. c) Eskualdeko kolektibitateek beren testu ofizialak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan argitaratzea.


19

KULTURA SAILA




d) Toki-agintariek ere beren testu ofizialak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan argitaratzea. e) Eskualdeko kolektibitateek beren batzarretan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzea; alabaina, inoiz ez da baztertuko Estatuko hizkuntza ofiziala(k) ere erabiltzea. f) Tokiko kolektibitateek beren batzarretan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzea; alabaina, inoiz ez da baztertuko Estatuko hizkuntza ofiziala(k) ere erabiltzea. g) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren batean emanda dauden toponimia-izenen forma tradizional eta zuzenak erabiltzea edo ezartzea; bidezkoa bada, forma hauekin batera hizkuntza ofiziale(ta)ko izendapena ere agertuko da. 3. paragrafoa. a) Zerbitzua eskaintzerakoan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabil daitezen zainduko da. b) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren batean hitz egiten dutenek aukeran izango dute aurkeztu beharreko eskabideak eta hauen erantzuna beren hizkuntza horretan jasotzea. 4. paragrafoa. a) Noizean behin itzultzea edo interpretatzea eskatuko da. b) Behar beste funtzionario eta bestelako langile publiko bildu eta, hala badagokio, prestatu egingo dira. c) Ahal den neurrian behintzat, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren bat dakiten langile publikoen eskabideak onartu egingo dira eta, honela, hizkuntza hori hitz egiten den lurraldean lantokia eman ahal izango zaie. 5. paragrafoa. Aldeek hitzematen dute eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren batean emandako izen patronimikoak erabili edo hartuko direla, interesatuek hala eskatzen badute. Konstituzio Auzitegiaren 82/1986 epaian xedatutakoaren arabera, aukeratu den hizkuntzan arreta jasotzeko eskubidea “unean uneko aukeren” eta herri-administrazioek “beharrezko neurriak hartzearen” arabera egongo da. Badakigu erabaki hau behar bezala ulertzeko testuingurua eta unea ezagutu behar direla; osterantzean, badirudi Espainiako ordenamendu juridikoak bertako biztanleei hizkuntzaren zioz aitortzen dizkien berdintasunerako, adierazpen-askatasunerako eta bereizkeriarik ez jasateko eskubideak urratzeko baimena ematen zaiela zehazki eskubide horiek errespetatu, bermatu eta zaintzeaz arduratzen diren erakundeei. 1986. urtean, hizkuntzaren normalizaziorako prozesua hastear zela eta gaztelania ez beste hizkuntzak ofizialtzat hartu berriak zirela, herri-administrazioek oraindik ez zuten ahalmenik, ez eta behar adina baliabide material eta giza baliabide ere, bertako hizkuntzak jakin eta hitz egiteko eskubidea biztanle guztiengana helaraziko zuen arautegia abian jartzeko. Artikulu horretako hirugarren paragrafoko a) eta b) letrak Espainiak aukeratu zituenen artean dauden arren, administrazio-jarduerako zenbait sektoretan hizkuntza-plangintza hasiberria da edo oraindik hasi gabe dago; Euskal Autonomia Erkidegoan sektore horietako bat osasun-zerbitzuena da, duen garrantzia guztiarekin. Osakidetzari dagokionez, martxoaren 18ko 67/2003 Dekretua onestea osasun-arloan euskararen normalizaziora heltzeko aurrerapausoa izan zen. Hala ere, praktikan, Administrazioko zenbait sektorek ez dute aukerarik ematen eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzeko beren zerbitzuak eskaintzerakoan, eta eskabideak hala egiteko gogoa ere kentzen dute, gure eskubidea izan arren, atzerapenak sortzen dituelako.


20

KULTURA SAILA




Gabezia horiek arintzeko neurriak hartu diren frogarik ez egoteaz gain, trabak ere jarri zaizkie gure Autonomia Erkidegoak egin dituen ahaleginei, zertarako eta, lanpostuak betetzerakoan, Eusko Jaurlaritzara transferitutako langileek euskara jakitea beharrezkoa izan dadin. Traba hauek jartzeko eskumen-gatazkak, konstituziokontrakotasun-errekurtsoak eta beste zenbait ekimen erabili dira. Izan ere, oinarrizko zenbait alderditan, hala nola, lanpostuak betetzerakoan, Justizia Administrazioaren zerbitzura dauden baina Eusko Jaurlaritzara transferitu diren langileek euskara jakitea beharrezkoa izan dadin, Konstituzio Auzitegiak eskumen-gatazkari buruz ematen duen ebazpenari jarraitu beharko zaio. Eskumen-gatazka hau martxoaren 31ko 63/1998 Dekretuaren aurka eragin zen, hots, Justiziaren zerbitzu publikoa berritu eta honek Justizia Administrazioaren zerbitzura dauden langileen lan-baldintzetan duen eraginari buruz erakunde sindikalekin egin zen erabakia onesten duenaren aurka. Ebazpen horrek, ziurrenik, autonomia-erkidegoaren kudeaketa-eskumena transferitutako langileekiko noraino irits daitekeen definituko du. Argi dago, errealitate soziolinguistikoarekin bat datorren hizkuntza-plangintza sustatu eta ahalbidetzen duen lege-markorik ezean, zaila izango dela EEUHEGeko aurreikuspenak Euskal Herriko Justizia Administrazioan aplikatuko direla bermatzea. Biztanleek zerbitzu publikoetara sartzerakoan jasan dezaketen hizkuntzaren ziozko bazterkeriaren printzipioari egindako beste erasoetako bat aurretik aipatutako 372/2000 Foru Dekretua onetsi zenean gertatu zen. Dekretu honen arabera, Nafarroako eremu mistoko herri-administrazioetan euskararen erabilera arautzerakoan gaztelania izango da oro har erakunde-harremanetan eta herritarrekiko harremanetan erabiliko den hizkuntza. Gainera, egoitza eremu mistoan duten administrazioen jardueran idazkunak, identifikazio- eta seinaleztapen-elementuak, xedapenak, ohartarazpenak, argitalpenak, iragarkiak eta mota oroko publizitatea gaztelaniaz idatziko direla xedatu da; honek arauzko xedapen orokorrenak urratzen ditu, Euskararen Legea barne, eta baita Gutuneko 10. artikuluko 2. paragrafoko g) letran toponimoen erabilerari buruz bildutako betebeharra ere. - 11. artikulua. Komunikabideak. 1. idatz-zatia. a) Irratia eta telebista zerbitzu publiko gisa erabiltzen badira, a) i) gutxienez, irrati-instalazio bat eta telebista-kanal bat eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan sortuko direla bermatuko da. b)i) Gutxienez irrati-instalazio bat eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan sortzea sustatu edota erraztuko da. c)i) Gutxienez telebista-kanal bat eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan sortzea sustatu edota erraztuko da. d) Entzunaldiak eta ikus-entzunezko obrak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan ekoiztu eta heda daitezen sustatu edota erraztuko da. e)i) Gutxienez prentsa-organo bat eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan sortu edo manten dadin sustatu edota erraztuko da. f)ii) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan egindako ikus-entzunezko ekoizpenetarako egun dauden finantza-laguntzak emateko neurriak gehituko dira. g) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak darabiltzaten komunikabideetako kazetariak eta gainerako langileak prestatuko dira.


21

KULTURA SAILA




Euskararen erabilpena arautzen duen azaroaren 24ko 10/1982 Legeak (ENL), 25. artikuluan, dio komunikabide ezberdinak arautzen dituzten legeen artean, hizkuntza-normalizazioari buruzko titulu egokia jarriko dela; frogatu ahal izan den bezala, hainbat dira euskararen araubide juridikoa finkatzen duen arautegirik ez duten sektore garrantzitsuak. EKko 20.3 artikuluaren arabera, legeak arautu behar ditu Estatuaren nahiz beste edozein erakunde publikoren menpe dauden gizarteko komunikabideak, Espainiako hizkuntza ezberdinen aniztasuna errespetatuz. Ildo horretan, Irrati eta Telebistari buruzko Estatutuak, besteak beste, hizkuntza-aniztasuna errespetatuko dela jasotzen du (4/1980 Legeko 4.c artikulua). Estatutu horren arabera, RTVEk nazionalitate edo eskualde bakoitzeko lurralde-eremurako irrati- eta telebista-programazioa prestatzeko asmoa du, “nazioko programaziorako ezarritako ordu-kopurua eta banaketa errespetatuz”. Lurralde-programazioarekin bat etorriz, lurralde-antolaketa egingo da autonomia-erkidego bakoitzeko aholkularitza-batzordeen partaidetzarekin. Batzorde horiei dagokienez, Konstituzio Auzitegiak ondokoa adierazi du: “Autonomia-erkidegoetako RTVEko aholkularitza-batzordeek berezkoa dute haien balore propioak eta, ondorioz, baita haien hizkuntza propioa ere, eta beren kulturaren ezaugarriak sustatzea. Sustatze horretaz arduratzeko eratu dira zehazki” (martxoaren 23ko 10/1982 Epaia). Irrati eta telebistako programazioak euskaraz jasotzeko eskubidea Euskal Autonomia Erkidegoko lurralde-eremuan, salbuespenik gabe, botere publiko guztiek (ENLko 5. art.) eta, ondorioz, RTVEk bermatu behar dute EAEn, lurraldeko emankizunak eskainiz.3 Azaldutako aurreikuspen arauemaile guztiez gain, begi bistakoa da euskara ia ez dela erabiltzen Autonomia Erkidegoko lurraldeko emanaldietan. Eta halaxe egiten jarraitzen da, gaztelaniaz dagoen telebistako eskaintzak argi eta garbi euskarazkoa gainditzen duela jakin arren, zein Konstituzio Auzitegiak argi eta garbi adierazi duen arren ez dagokiola autonomia-erkidegoari soilik hizkuntza koofizialak sustatzea. Bestalde, kasu honetan bezala, araua egon arren, eta Estatuak nazioarteko itun bat, hots, Gutuna, sinatuta duen arren, zertarako eta, besteak beste, “eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza erabiliko duen prentsa-organo bat sortu edo mantentzea sustatu edo errazteko”, zalantzan jartzen dira oso-osorik euskaraz idazten den Euskaldunon Egunkariari zuzendutako laguntza publikoak ematearen zilegitasuna eta legezkotasuna, legez kanpoko finantzaketa dela salatuz. Hau ez da lekurik egokiena demokraziak, edozein motatako demokraziak, prentsa-askatasunari zenbat zor dion agerian uzteko. Zuzenbideko Estatu batean oso arrazoi sendoak behar dira epaileek edo gobernuak egunkari bat ixteko. Maila goragoko ondasun juridikoa babestu nahiak soilik justifika dezake halakorik. Orain arte prozedura judizial batek berak ere ez du frogatu Euskaldunon Egunkariak, edo honen finantzaketak, segurtasun nazionala, lurralde-osotasuna, segurtasun publikoa, ordenaren defentsa, delinkuentziaren prebentzioa, osasunaren edo moralaren babesa, ospearen edo

3 Konstituzio Auzitegiak adierazi duenaren arabera, ezin dira kontrajarri “Espainiako estatuko hizkuntza ofiziala den gaztelania eta erkidego ezberdinetan koofizialak diren Espainiako gainerako hizkuntzak”, hurrenez hurren, oro har Estatuarenak soilik eta banaka hartuta autonomia-ekidegoenak soilik diren gaiak bailiran. Konstituzioko 3.3 artikuluak gehitzen duenaren arabera, Espainiako hizkuntza-modalitate ezberdinen aberastasuna errespetatu eta babes berezia behar duen kultur ondarea da. Hertsiki, ondare hori errespetatu eta babestea zentsu hertsian Estatuari dagokio, eta autonomia-erkidegoei ere bai...” (ekainaren 26ko 82/1986 Epaia)


22

KULTURA SAILA




besteen eskubideen babesa, edo isilpeko informazioa zabal dadin eragozteko edo botere judizialaren agintea eta inpartzialtasuna bermatzeko beharra arriskuan jartzen dutenik. Epai irmorik ematen ez bada, eta frogatutako gertaerarik egiaztatzen ez bada, ezin da justifikatu komunikabide bat “kautelaz” ixtea eta errugabetasun-presuntzioari erasotzen dio. Hala ere, Espainiako Konstituzioko 1. artikuluko lehen paragrafoak ordenamendu juridikoak dituen balore onenen artean batik bat aniztasun politikoa defendatzen du. 20. artikuluak, gainera, honako eskubideak aitortu eta babesten ditu: “a) Pentsamendu, ideia eta iritziak hitzez, idatziz edo beste erreprodukzio-bideren bat erabiliz askatasun osoz adierazi eta hedatzekoa” eta “d) Edozein hedabidetatik benetako informazioa askatasun osoz komunikatu edo jasotzekoa”. Euskal erakunde publikoek Euskaldunon Egunkariari laguntzak emateagatik jaso dituzten kritikak eta goian aipatutako neurri politiko nahiz judizialak bateraezinak dirudite Estatuak bere gain hartu duen konpromisoarekin; hots, Gutuneko 11.1.e)i) artikuluaren arabera, “gutxienez prentsa-organo bat eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan sortu edota manten dadin sustatu edo errazteko” konpromisoarekin. Hala badagokio, delitua jazarri beharra ere ez da aitzakia aipatutako kritikak egin edo neurriak hartzeko. Bestalde, ez dakigu zergatik Estatuko Txostenak ez dituen barneratu 12. artikuluko 2. eta 3. paragrafoak “hautatutako paragrafo eta aukeren artean”, bai baitaude Espainiak bere gain hartutako betebeharren artean, Gutuna berresteko tresnarekin batera datorren deklarazioan xedatutakoari jarraiki. Hona hemen paragrafo horiek: "2. Aldeek konpromisotzat hartzen dute alboko herrialdeetako irrati eta telebistako emankizunak zuzenean hartzeko askatasuna bermatzea, emanaldi horietan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan edo horren antzekoan hitz egiten denean; halaber, ez dute ondoko herrialdeetan hizkuntza horietan ematen diren irrati eta telebistako emankizunen aurka egingo. Gainera, konpromisotzat hartuko dute, idatzizko prentsari adierazpen askatasunerako eta informazioaren joan-etorri askerako inolako mugarik jar ez dakizkion zaintzea; hain zuzen ere, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan edo horren antzekoren batean hitz egiten dutenean. Arestian aipatu askatasunak betetzeak betebehar eta erantzukizun batzuk dakartza. Betetze horrek, gainera, Legeak ezarritako izapidetze, baldintza, mugatze edo zehapen batzuk izan ditzake, gizarte demokratiko batean, ondokoak lortzeko beharrezko neurriak izanik: nazioko segurtasuna, lurralde-osotasuna edo segurtasun publikoa, ordenaren defentsa eta delinkuentziaren prebentzioa, osasuna edo morala babestea, besteen ospe edo eskubideen babesa, isilpeko informazioa hedatzea eragoztea edo botere judizialaren agintea eta inpartzialtasuna bermatzea. 3. Aldeek konpromisotzat hartzen dute eskualdeetako edo eremu urriko hiztunen interesak Legearekin bat etorriz sortzen diren egituren esparruan ordezkatuta egon daitezen edo bertan aintzat har daitezen zaintzea, hain zuzen, komunikabideen askatasuna eta aniztasuna bermatzeko". Estatuak "komunikabideen askatasuna eta aniztasuna bermatu behar ditu", horretarako konpromisoa hartu du; aitzitik, hori ez dator bat aurrez azaldutako praktikekin. Estatuko Gobernuaren emakidaren menpe dauden kudeaketa pribatuko komunikabideen kasuan, euskararen normalizazioa arautzeko autonomia-eskumenari esker Autonomia Erkidego bakoitzean lurraldeko emankizunak ematean euskararen agerpena arautuko lukeen autonomia-


23

KULTURA SAILA




araudia onartu ahal izango litzateke. Baina, oztopoa praktikan aurkitzen dugu. Estatuko araubide juridikoak diseinatutako eredu mistoaren arabera, estatu-mailako eta lurralde-mailako emankizunak batera agertu beharko lirateke; alabaina, lurralde mailakoak oso urriak izateaz gain ia ez daudela ere esan dezakegu. Telebista digital edo kable bidezkoa bezalako berrikuntzekin nabaria da eskualdeetako edo eremu urriko hiztunentzat gauzak okerragora doazela; izan ere, gure kasuan, duela gutxi arte Espainian zeuden bost kateetatik euskaraz ematen zuena bat bakarra bazen, euskararen egoerak berdin jarraitzen du orain eskaintza izugarri handitu arren. Txostenean ez da agertzen gaztelania ez diren Estatuko beste hizkuntzek funts publikoekin edo titulartasun publikodunekin finantzatutako telebista eta irratietan agerpen handiagoa izateko ekimenik, ezta komunikabide pribatuetan hizkuntza horien erabilera bultzatuko duen neurririk ere. - 12. artikulua. Kultur jarduerak eta zerbitzuak. 1. paragrafoa. Kultur jarduera eta zerbitzuei dagokienez -bereziki liburutegiak, bideotekak, kultur etxeak, museoak, artxibategiak, akademiak, antzokiak eta zinemak, literatur lanak eta ekoizpen zinematografikoa, herri adierazpena, jaiak, kultur industriak, eta batez ere teknologia berrien erabilera-, Aldeek, hizkuntza horiek hitz egiten diren lurraldeak kontuan hartuta eta herri agintariek esparru horretan eskumenak, eskuduntzak edo eginkizun jakina duten heinean, ondoko konpromisoak hartu dituzte: a) eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen adierazpena eta ekimenak sustatzea, eta hizkuntza horietan egindako lanetara heltzeko bideak ematea; b) eskualdeetako edo eremu urriko lanetara beste hizkuntza batzuetan heltzeko bideak ematea; itzulpenak, bikoizketa, postsinkronizazioa eta azpitituluak jartzen lagunduz eta jarduera horiek gauzatuz; c) eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzen laguntzea; itzulpenak, bikoizketa, postsinkronizazioa eta azpitituluak jartzea bultzatu eta gauzatuz; d) kultur jarduera ezberdinak antolatu nahiz bultzatu behar dituzten erakundeek, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen ezagutza eta erabilera euren esku dauden edo euren laguntza izaten duten jardueretan behar bezala integra ditzaten zaintzea; e) kultur jarduerak antolatu edo bultzatzen dituzten erakundeetan, herrialdeko gainerako hizkuntzez gain, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza menperatzen duten langileak izan daitezen bultzatzea; f) kultur zerbitzu eta jarduerei dagokienez, eskualdeetako edo eremu urriko hiztunen ordezkariek zuzeneko parte hartzea izan dezaten bultzatzea; g) eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan egindako lanak bildu, gordailutan jaso eta aurkeztu nahiz argitaratu behar duen erakundea edo erakundeak sor daitezen bultzatzea edota horretarako bide ematea; h) itzulpen eta ikerketa terminologikoen zerbitzuak sortu edota sustatu eta finantzatzea, batez ere, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bakoitzean administrazio, merkataritza, ekonomia, gizarte, teknologia edo zuzenbideko terminologia egokia eduki eta garatzeko. 2. paragrafoa. Tradizioz eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak hitz egiten ez diren lurraldeei dagokienez, Aldeek konpromisoa hartzen dute (aurreko paragrafoarekin bat etorriz) bertan kultur jarduera edo zerbitzu egokiak baimendu, sustatu edota ezartzeko, baldin eta lurralde horretan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza hori hitz egiten dutenen kopuruak hala egin dadin justifikatzen badu.


24

KULTURA SAILA




3. paragrafoa. Aldeek, bere atzerriko kultur politikaren barruan, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzei eta horien kulturari toki egokia emateko konpromisoa hartu dute. Euskal Autonomia Erkidegoan egun lan egiten duten kultur eragile gehienak ez dira elebidunak, beraz, horientzat oso zaila da hizkuntza horretan sortutako kultura ezagutu, ulertu eta balioztatzea. Alabaina, arazo hori ez da gure Erkidegoan bakarrik gertatzen. Txostenean gai hau azaltzen duen atalak sustapen-politika ezartzeko lehenengo neurriak ematen ditu. Nolanahi ere, ezinbestean gehitu behar da eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak hitz egiten dituztenentzako produktu eta zerbitzuen eskaintza. Hori egin ezean, kultur arloan profesionalizatzeko bideak gaztelaniazkoak izango dira bakarrik eta, ondorioz, elebakartasuna izango da nagusi. Konstituzioak, kultur ondarearen defentsan, Estatuari beretzat bakarrik ematen dion eskumenak (149.1.28. art.) bere esku-hartze irmoagoa eta konpromiso sendoagoa eskatzen du; baita esparru honetan daukan erantzukizuna onartzea ere. - 13. artikulua. Ekonomia eta gizartea. 1. paragrafoa. Jarduera ekonomiko eta sozialei dagokienez, herrialde osoa kontuan hartuta, Aldeek honakoak betetzeko konpromisoa hartu dute: a) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak ekonomia eta gizarte gaietako agirietan inolako arrazoirik gabe debekatzen edo mugatzen dituzten xedapenak euren legeriatik baztertzea; bereziki lan-kontratu eta agiri teknikoetan debekatzen nahiz mugatzen direnean, hala nola produktuak edo zerbitzuak erabiltzeko jarraibideetan. b) Enpresetako barne-araudietan eta agiri pribatuetan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak baztertu nahiz mugatzen dituzten klausulak sar daitezen debekatzea, gutxienez hizkuntza bera hitz egiten duten hiztunen artean. c) Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak jarduera ekonomiko eta sozialetan erabil ez daitezen bultzatzen dituzten ekimenen aurka egitea; d) Aurreko ataletan azaltzen diren bideez gain beste batzuk bilatzea eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzei bide emateko edota horiek bultzatzeko. 2. paragrafoa. Jarduera ekonomiko eta sozialei dagokienez, eta herri agintarien eskumenen arabera, Aldeek, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak hitz egiten diren lurraldeetan, bidezkoa den heinean, honakoak betetzeko konpromisoa hartu dute: a) Euren finantza- eta banku-araudien bidez, merkataritza-erabilerekin bateragarriak izango diren modalitateak zehaztea; betiere, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak ordainketa-aginduen idazketan (txekeak, kanbio-letrak, e.a.) edo beste finantza-agiri batzuetan erabiltzen utziko dutenak. Bestela, hala dagokionean, prozesu hori abian jar dadin laguntzea; b) Euren kontrolpean dauden sektore ekonomiko eta sozialetan (sektore publikoa), eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen erabilera bultzatzeko ekimenak gauzatzea; c) Ospitaleak, hirugarren adineko pertsonentzako egoitzak eta babesetxeak bezalako gizarte-zerbitzuetan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren bat hitz egiten duten pertsonak egon daitezen zaintzea, osasun, adin edo beste arrazoiren batengatik zainketa behar duten pertsonak bere hizkuntzan hartu eta horiei arreta jartzeko aukera emateko; d) Beharrezko neurriak hartuta, segurtasun-jarraibideak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan ere idatzita egon daitezen zaintzea;


25

KULTURA SAILA




e) Eskudun agintariek kontsumitzaileen eskubideei buruz ematen duten informazioa eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan ematea. Estatuak bere egin dituen Gutuneko xedapenen artean, hiru dira garrantzitsuenak: “c) Ospitaleak, hirugarren adineko pertsonentzako egoitzak eta babesetxeak bezalako gizarte-zerbitzuetan eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzaren bat hitz egiten duten pertsonak egon daitezen zaintzea, osasun, adin edo beste arrazoiren batengatik zainketa behar duten pertsonak bere hizkuntzan hartu eta horiei arreta jartzeko aukera emateko; d) Beharrezko neurriak hartuta, segurtasun-jarraibideak eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan ere idatzita egon daitezen zaintzea; e) Eskudun agintariek kontsumitzaileen eskubideei buruz ematen duten informazioa eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzetan ematea.” Estatuak, bere txostenean, artikulu hori betetzea "aginte publikoen menpe utzi baino, norbanakoen nahiaren menpe" uzten du. Gainera, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak erabiltzeko eskubideak eta etiketak hizkuntza horietan jartzeko eskakizunak merkatu bakarra arriskuan jar dezaketela azaldu du. Beldur horiek ezin manten daitezke Espainiako ordenamendu juridikoaren eta Europar Batasuneko araudiaren arabera. Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak ofizialak diren lurraldeetako merkatuetan zabaldutako produktuen etiketetan sartzeak ondorioak izango dituela-eta, egoera hori aspaldikoa dela argitu beharra dago. Horrekin ez da erkidegoko nahiz beste edozein esparruko araurik urratzen. Produktuei etiketak jartzean, horiek salduko diren herrialdeetako araudiak bete beharko dira, baina horrek ez du lehia askea eragotziko, merkatuan lehiatu nahi duten enpresa guztientzat araudi bera ezartzen baita. Halaber, kontsumitzaileen eta erabiltzaileen informaziorako eta hizkuntz aukerarako eskubideak gure ordenamendu juridikoak onartzen dituen oinarrizko eskubideak dira. Are gehiago, elikagaiak etiketatzeko orduan Kontseiluaren 1978ko abenduaren 18ko 79/112/CEE Zuzentaraua ezar daiteke. Izan ere, zuzentarau horrek azken kontsumitzailearentzako elikagaien etiketatze, aurkezpen eta publizitatearen gainean Estatu kideek dituzten legeriak hurbiltzea du helburu. Bere 13 bis artikuluan (Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 1997ko urtarrilaren 27ko 97/4/CE Zuzentarauak gehitu zuena), elikagaiak kontsumitzaileek erraz ulertuko duten hizkuntzan etiketatzea ezartzen da. Horrela, Ituneko arauak errespetatuz, Estatu kide bakoitzak 79/112 Zuzentarauak eskatzen dituen etiketen aipamenak gutxienez Erkidegoko hizkuntza batean edo gehiagotan agertzea erabaki dezake4.

4 97/4/CE Zuzentarauak 79/112 Zuzentarauko 14. artikuluaren bigarren paragrafoa kendu zuen,eta bertan hauxe ezartzen zen: «Nolanahi ere, estatu kideek euren lurraldean elikagaiakn merkaturatzea debekatuko dute baldin eta 3. artikuluan eta 4. artikuluko 2. idatz-zatian ezartzen diren argibideak erosleek erraz ulertzeko moduko hizkuntzaren batean agertzen ez badira, eta eroslearentzako informazioa beste moduren batean bermatzen ez bada behintzat. Xedapen horrek ez du ukatuko argibideak hizkuntza batean baino gehiagotan agertzea. »


26

KULTURA SAILA




97/4 Zuzentarauak aldaketa garrantzitsua egin zuen, hau da, "erraz ulertzeko moduko hizkuntza”5 kendu eta bere ordez etiketetan hizkuntza ofiziala edo hizkuntza ofizialak agertzea eskatuko duten arauak onartzeko irizpidea hartu zuen. Horrela, etiketei buruz erkidegoko beste xedapen batzuetan mantentzen zen irizpidea elikagaientzat ezartzen da Azken finean, ikuspegi juridikotik, ez dago inolako oztoporik kontsumitzailearen, erabiltzaileen eta enpresen (publiko nahiz pribatuen) arteko harremanetan hizkuntz irizpidea sartzeko, bai araudiak egoki garatuz eta bai egun dauden xedapenak zehatz ezarriz ere. - 14. artikulua. Mugaz haraindiko trukeak. a) egun dauden eta hizkuntza bera modu berberean edo antzera hitz egiten duten estatuekin lotzen dituzten alde biko eta alde anitzeko akordioak ezartzea; edo, behar izanez gero, horiek lotzea, estatuetan hizkuntza bera hitz egiten duten hiztunek euren artean harremanak izan ditzaten kultur, irakaskuntza, informazio, lanbide-heziketa eta hezkuntza iraunkorraren esparruetan. b) eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen alde egiteko, mugaz haraindiko lankidetza ematea edota bultzatzea; bereziki hizkuntza bera modu berberean edo antzera hitz egiten den lurraldeetako eskualde- nahiz toki-elkarteen artean. Estatuak eta Frantziako Errepublikak Ituna sinatu zuten, 1995eko martxoaren 10ean, lurralde-mailako elkarteen arteko mugaz haraindiko lankidetzari buruz (1997ko martxoaren 10eko 59. EAO). Bada, itun horrek bertan agertzen diren Estatuko lurralde-elkarteak gaitu zituen (besteak beste, Euskal Autonomia Erkidegoa) Frantziako beste lurralde-elkarte batzuekin (besteak beste Akitaniako eskualdean dauden udalerriak eta udalerri-elkarteak) mugaz haraindiko lankidetza 5 "Erraz ulertzeko moduko hizkuntza"-ren irizpide hori Europako Justizia Auzitegiak ere eman zuen 2000ko irailaren 12ko Epaian, Geffroy C-366/98. Aipatzekoa da, alabaina, Auzitegia 79/112 Zuzentarauaren aurreko idazketa aztertzen ari dela; aipatu bezala, zuzentarau hori Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 97/4/CE Zuzentarauak indargabetu zuen. Auzitegiaren esanetan, Erkidegoko zuzenbideak ez du onartzen “estatu bakoitzeko araubideak hizkuntza jakin baten erabilera ezartzea elikagaien etiketetarako, kontuan hartu gabe erosleek erraz ulertuko duten hizkuntza erabiltzea edo eroslearentzako informazioa beste bitarteko batzuen bidez bermatzea”. Bere doktrina (1991ko ekainaren 18ko Epaia, C-369/89 Piageme; 1995eko urriaren 12ko Epaia, C-85/94 Piageme eta beste batzuk; 1998ko uztailaren 14ko Epaia, C-38 Goerres; 1999ko ekainaren 3ko Epaia, C-33/97 Colim) honako hiru ondorioetan laburbil daiteke: ü Erkidegoko Zuzenbidea urratzen du:

• estatu bakoitzeko araubideak elikagaiak etiketatzeko hizkuntza jakin baten erabilera bakarrik ezartzeak, erosleek erraz ulertuko duten beste hizkuntza bat erabiltzea edo beste bitarteko batzuen bidez informatzea eragotziz;

• produktua saltzen den lurraldean nagusi den hizkuntzaren erabilera eskatzeak (nahiz eta beste hizkuntza bat ere aldi berean erabiltzea ez eragotzi).

ü Aitzitik, Erkidegoko Zuzenbidearekin bat dator etiketak jartzeko hizkuntza jakin baten erabilera aurreikusi

baina erosleek erraz ulertuko duten beste hizkuntza baten erabilera onartzen duen araubidea. Gai horren inguruan garrantzi berezia du elikagaiak merkaturatzeko hizkuntzen erabilerari buruz (1991ko ekainaren 18ko Epaiaren ondorioz, C-369/89) Batzordeak 1993ko azaroaren 10ean eman zuen Interpretaziorako Jakinarazpena. Garrantzi bera dauka Batzordeak egun berean Kontseiluari eta Europako Parlamentuari egindako Jakinarazpenak ere, Erkidegoko kontsumitzaileek dituzten eskubideetako hizkuntz eskakizunei buruzko horrek.


27

KULTURA SAILA




hitzarmenak sinatzeko, baldin eta lankidetzarako xedea, barne-zuzenbidearekin bat etorriz, kontratugile bakoitzari badagokio. Beraz, lankidetzaz ari garenean, aldeei emandako gaietan (eta horrela gertatzen da Euskal Autonomia Erkidegoan “euskararen sustapenaren” kasuan) bitarteko hori gauzatu eta sinatzea bultzatu behar da Itunean ezartzen diren Frantziako lurralde-elkarteekin. Alabaina, lankidetza hori gauzatzeko oztopo bat Frantziako Errepublikaren lurralde-antolamendua da. Ipar Euskal Herria, administrazio aldetik, Frantziako Pirinio Atlantikoen departamenduaren menpean dago. Nahiz eta gizarteak behin baino gehiagotan eskatu eta talde politikoek hauteskundeetan horren inguruko promesak egin, Iparraldeak ez du bere departamendurik. Ondorioz, lurralde horrek ez du bere administrazio-erakunderik eta hori, era berean, lankidetza-hitzarmenak sinatzeko oztopoa da. EEUHEGaren xede eta printzipioen arabera (II. parteko 7.1.b) artikulua), Aldeek eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bakoitzak hartzen duen eremu geografikoaren errespetuan oinarritu behar dute nahitaez bere politika, lege eta ekimenak. Beraz, administrazio-banaketak ez luke hizkuntza hori sustatzeko oztopo izan behar. Ildo horretan, Ipar Euskal Herria eskubide publikodun subjektutzat onartuz gero bere interesen defentsak (horien artean hizkuntza bera) aurrera egingo luke. Bestalde, estatu espainiarreko barne-zuzenbidean zenbait mugaketa eta eragozpen agertzen dira eta, horiek, trabak sortzen dituzte Autonomia Erkidegoetako kanpo-ekintzetan. Traba horiek, gainera, eragina dute nazioarteko lankidetza-hitzarmenak egitean. Muga nagusia Konstituzioko testuak ezartzen du, bere 149.1.3. artikuluan Estatuari ematen baitio nazioarteko harremanen eskumen osoa. Hori dela bide, eta Konstituzio Auzitegiaren 165/1994 Epaiaren arabera, autonomia-erkidegoek esparru honetan egindako ekimenek ez dute ius contrahendi (itunak egin) ekarriko, ez dituzte sortuko berehalako eta egungo betebeharrak atzerriko botere publikoekiko, ez dute eraginik izango Estatuko kanpo-politikan, eta azken honi ez diote ekarriko erantzukizunik atzerriko estatuen zein nazioarteko edo nazioz gaindiko erakundeen aurrean. Aurrekoez gain, abuztuaren 1eko 1317/1997 Errege Dekretuaren bidez (Lurralde Administrazioetarako Estatu Idazkaritzaren 1997ko azaroaren 14ko Ebazpenak garatu zuena) Lankidetza Ituna garatzeko prozedura konplexua ezarri da. Horretarako, lehenbizi Estatuko Administrazioari jakinarazpena egin behar zaio, Lurralde Administrazioetarako Estatu Idazkaritzaren bitartez, eta lankidetzarako itun ofizial hori EAOn argitaratu behar da. Ondorio bezala, beraz, hemen azaldu nahi izan ditugun arazoei ekiten bazaie mugaz haraindiko trukeek funtsezko hobekuntza eduki ahal izango dutela esan dezakegu. Honelaxe amaituko dugu Espainiak bere gain hartu dituen betebeharrek lortu duten mailari buruzko gaikako azterketa, baita arauzko erregulazioan eta botere publikoek eta organo judizialek arauak ezartzean antzeman ditugun hutsune eta mugen azterketa ere. Hurrengo puntuan, testu osoan zehar azaldutako ideia nagusienak laburbilduko dira eta, era berean, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak (gure kasuan euskara) herritarren bizitza publiko nahiz pribatura pixkanaka sartzeko prozesuaren barruan egiteke dauden zeregin batzuk azpimarrratuko ditugu.


28

KULTURA SAILA




5. ONDORIOAK Espainiako Konstituzioko 96. artikuluak xedatutakoaren arabera "balio osoz egindako nazioarteko itunek , Espainian modu ofizialean argitaratu ostean, barne-antolamendua osatuko dute". Gainera, 103. artikuluak bere lehenengo paragrafoan ezartzen du Herri Administrazioa legearen eta zuzenbidearen menpe egon behar dela erabat, kontuan hartu gabe berorren lurralde-esparrua, eskumen-esparrua edo beste edozein esparru. 53. artikuluak ezarritakoaren arabera, oinarrizko eskubide eta askatasunek (besteak beste, berdintasunerako eta hizkuntza dela-eta bazterkeriarik ez izateko eskubidea) botere publiko guztiak lotesten dituzte. Azkenik, 9. artikuluak ezarritakoarekin bat etorriz "1. Herritarrak eta botere publikoak Konstituzioari eta gainerako ordenamendu juridikoari lotuta daude" eta "2. Botere publikoei dagokie norbanakoaren eta norbanakoek osatutako taldeen askatasuna benetakoa eta eraginkorra izateko beharrezkoak diren baldintzak bultzatzea". Horrenbestez, nahiko argi gelditzen da estatu espainiarrak berak ezartzen dituen xedapen arau-emaileekin duen lotura positiboa. Gobernu-organoen eta administrazio-erakundeen artean dagoen eskumenen banaketak ez du inolako salbuespenik justifikatzen. Eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak defendatu eta bultzatzeko konpromisoak betebehar batzuk ere baditu, hain zuzen ere, hizkuntza horien alde egitea eta horien aurka ez egitea. Nolanahi ere, administrazioaren sustapen-jarduera aktiboa da, eskumenak uztea baztertzen duena eta jarduera-eza soilik justifikatzen duena lortu behar diren helburuen aurkako jarduerarik ez gauzatzeko. Estatuko botere publikoek nahitaez defendatu eta bultzatu behar dituzte eskualdeko eta eremu urriko hizkuntzak. Halaber, eta organo bakoitzak dituen eskumenak errespetatuz, Gutunean jasotzen diren zazpi esparruetako bakoitzean beharrezkoak diren neurriak hartu behar dituzte; hala nola, irakaskuntza, justizia, administrazioa, komunikabideak, kultura, ekonomia eta gizartea, eta mugaz gaindiko trukeak. Aurreko orrietan azaldu bezala, Estatuak hartutako konpromisoen artean asko dira bete gabe daudenak; horiek betetzeko oraindik hartu ez diren neurriak hartu behar dira, eta horietariko batzuk, gainera, premiaz. Era berean, argi dago Estatuko botere publikoek kontzientzia, sentikortasun eta konpromiso maila desberdinak dituztela. Euskararen kasuan, Euskal Autonomia Erkidegoko herri erakundeek badakite euskararen aldeko ekimenak bultzatu behar direla; horrela, euskararen ezagutza eta erabilera zabaltzen ibili dira esparru pribatu nahiz publiko guztietan. Aitzitik, Nafarroako herri erakundeek eta Estatuko botere publikoek EEUHEGaren aurka doazen neurriak hartu dituzte (batez ere azkenaldian); euskarak bizitza publikoan duen presentzia mugatu egin nahi dute, estrategikoak diren irakaskuntza- edo komunikabide-esparruetatik baztertuz. Askotan, euskara sustatzeak hizkuntza hori hitz egiten ez dutenentzat bazterketa ezartzea dela argudiatuz. Jarrera horri erantzuna emanez, Gutunaren 7. artikuluko bigarren paragrafoak hauxe ezartzen du: "Aldeek eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen erabileran dauden justifika ezineko bereizketak, bazterketak, murrizketak edo lehentasunak ezabatzeko konpromisoa hartzen dute (baldin eta oraindik horrelakorik egin ez badute); helburua hizkuntza horren iraupen eta garapena eragoztea nahiz arriskuan jartzea denean. Ez da hizkuntza hedatuenen hiztunekiko


29

KULTURA SAILA




bereizkeriatzat hartuko eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzen alde neurri bereziak hartzea, neurri horiek hizkuntza horien hiztunen eta gainerako herritarren arteko berdintasuna sustatzeko badira eta euren egoera bereziak kontuan hartzera bideratzen badira". Bada, honen bidez, Eskualdeetako edoa Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutunean jasotzen diren arauzko xedapenak bete behar dituzten botere publikoak bultzatu egin nahi ditugu, euren eskumenen arabera, euskara defendatzeko dagozkien neurriak hartzera; baita hartu dituzten nazioarteko eta barruko konpromisoekin batera ezinak diren jarduerak alde batera uztera ere.

Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna ......horretako legeak, politika eta...

Documents

Transcript of Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna ......horretako legeak, politika eta...