ESCRITURA E DOCUMENTO NO MUNDO MODERNO E ......2.1 Identificación do bloque formativo ao que...

ESCRITURA E DOCUMENTO NO MUNDO MODERNO E

CONTEMPORÁNEO

CURSO 2019-2020

1

GUÍA DOCENTE DA MATERIA “ESCRITURA E DOCUMENTO NO MUNDO

MODERNO E CONTEMPORÁNEO”, QUE SE IMPARTE NO GRAO DE

“CIENCIAS DA CULTURA E DIFUSIÓN CULTURAL” (FACULTADE DE

HUMANIDADES, USC).

Autor: Gonzalo Francisco Fernández Suárez

Dirección:

Facultade de Humanidades – Campus Universitario s/n

27002 LUGO

Tlf. 982 824 739 – Fax 982 285 875

Extensión 24739

E-mail: [email protected]

2

1. Datos descriptivos da materia.

1.1 Descripción da materia.

A asignatura á que se refire a presente guía docente, denominada “Escritura e

documento no mundo moderno e contemporáneo” (Código G5101447), é unha materia

optativa do segundo cuadrimestre dentro do cuarto curso do Grao en Ciencias da

Cultura e Difusión Cultural que se imparte na Facultade de Humanidades da USC, sita

no campus de Lugo.

O seu número de créditos ECTS é de 4,5, correspondendo a un total de 40 o

número de horas de actividade presencial e outras 72,5, de actividade non presencial.

1.2 Prerrequisitos.

Dado que esta materia impártese no 4º curso do citado Grao, soe ser a primeira

vez na que os alumnos entran en contacto coas disciplinas científicas que se abordan

nela. Como prerrequisito básico e esencial establécese o saber leer e escribir, pois

calquera persoa con estes coñecementos pode acceder e entender os principios básicos

que rixen a Paleografía e a Diplomática.

1.3 Profesor que imparte a materia e lingua na que vai ser impartida.

A docencia desta materia será impartida polo Profesor Dr. Gonzalo Francisco

Fernández Suárez, Profesor Contratado Doutor do Departamento de Historia I, Área de

Ciencias e Técnicas Historiográficas, da USC. A lingua empregada nas súas

intervencións na clase será o galego, se ben poderase facer uso do castelán e incluso do

inglés cando as circunstancias así o esixan.

1.4 Horario e lugar das titorías.

As titorías desenvolveranse no seu despacho da Facultade de Humanidades, sito

no primeiro andar do edificio, co número 129, os luns de 9:00h. a 11:00h. e os martes de

9:00h. a 13:00h. Fóra deste horario, o docente tamén poderá atender as consultas do

alumnado, sempre e cando as súas obrigas ocupacionais e a súa disposición llelo

3

permitan. Neste caso será necesario que o alumno se poña en contacto mediante

teléfono, e-mail ou entrevista directa a fin de acordar o día e a hora para unha tutoría.

2. Sentido da materia na titulación.

2.1 Identificación do bloque formativo ao que pertence a materia no Plan de Estudos.

Tradicionalmente, as disciplinas científicas que se abordan na materia “Escritura

e documento no mundo moderno e contemporáneo” gardan unha estreita relación con

outra disciplina científica á que auxilian como é a Arquivística en tanto en canto

comparten un mesmo obxeto material, isto é, o documento. É por isto que a análise do

tipo de escritura, obxeto formal da Paleografía, axudará a fixar un documento no tempo

e no espacio, mentres que o recurso á Diplomática, ciencia que a grandes rasgos

ocúpase, entre outras cousas, do estudo da tipoloxía documental, proporcionará ao

arquiveiro unha ferramenta indispensable para a correcta clasificación, organización e

descripción dos documentos de arquivo. Por todo isto, trátase dunha materia que axuda

ao alumno a profundizar e completar as ensinanzas vistas na materia denominada

“Técnicas de tratamento da documentación.” Visto así, resulta moi recomendable para

o alumno que curse esta materia a fin de completar adquirir uns coñecementos que lle

resultarán moi útiles e indispensables se pretende orientar o seu futuro laboral hacia o

mundo dos arquivos.

Igualmente as disciplinas que se imparten nesta materia gardan relación coa

práctica totalidade do resto das disciplinas científicas. Deste xeito a Paleografía

establece unha relación de ciencia auxiliar de todas as ciencias E isto é así porque

calquera disciplina científica constitúe un fenómeno en constante cambio e evolución ao

longo do tempo e estes cambios quedaron plasmados en diversos textos escritos nos que

se plasman os principios de ditas disciplinas. Polo tanto, para coñecer a orixe, desenrolo

e manifestacións das diferentes ciencias como a Mediciña, o Dereito, a Filosofía, as

Matemáticas, as Enxeñerías, a Veterinaria etc. é preciso recurrir á Paleografía para

poder leelos. Pola súa parte, a Diplomática proporcionará moitos datos gracias á análise

dos documentos e que outras disciplinas poden empregar para os seus fins. Sirvan de

exemplo a Historia a quen a Diplomática axuda na construcción crítica duns feitos,

persoas ou institucións ao longo do tempo ou o Dereito que verá garantizados a

lexitimidade dos feitos xurídicos que se derivan dun documento (un título de

propiedade, usos da terra, das augas etc.).

4

2.2 Papel que xoga a nosa materia no bloque formativo e no conxunto do Plan

de Estudos.

A asignatura “Escritura e Documento no mundo moderno e contemporáneo”

impártese no 4º curso do grao en “Ciencias da Cultura e Difusión Cultural”. Esta

materia vaille a permitir ao alumno acceder ao coñecemento do mundo do documento,

en especial, a coñecer as variantes escriturarias e os diferentes tipos de documentos na

Idade Moderna e Contemporánea. Trátase, polo tanto, duns coñecementos sumamente

útiles tanto na vertente investigadora como na profesional se decide encamiñar os seus

pasos hacia determinados eidos da xestión cultural na que se vexa obrigado a realizar

tarefas que lle esixan o recurso á consulta de documentación ou no eido dos arquivos.

2.3 Interese da materia para a futura profesión.

Os contidos e ensinanzas desenvolvidas nesta materia resultan de suma interese

para os alumnos que, como apuntábamos no apartado anterior, decidan encauzar o seu

futuro profesional na xestión cultural e no amplo abano do campo dos arquivos:

históricos, administrativos, de empresa etc. e todas as tarefas que dito campo conleva.

Do mesmo xeito, para aqueles outros que decidan acadar unha maior especialización

nos seus estudos cursando un máster ou posgrao, tanto de orientación profesional como

investigadora, constituirá unha ferramenta sumamente útil para a búsqueda,

localización, tratamento, interpretación e uso de fontes documentais.

3. Obxetivos e competencias a traballar na nosa materia.

O noso desexo é conseguir que ao remate deste curso o alumno conquira os

seguintes obxetivos ou competencias:

a) Relacionadas cos contidos específicos do curso.

Neste sento, os obxetivos ou competencias a acadar, consisten en facilitar ao

alumno as ferramentas que lle permitan coñecer a Paleografía e a Diplomática xunto cos

seus principios, diferenciar os distintos tipos de letra e as tipoloxías documentais,

identificar os tipos de documentos máis representativos, determinar as fases polas que

pasou na súa elaboración e identificar as súas partes e comentalas. En resume, con isto

pretendemos amosar a doble vertente de ambas disciplinas: unha ferramenta importante

no ámbito laboral en facetas tales como os arquivos, a xestión cultural, a peritaxe

5

documental etc e o valor da documentación como fonte de información para a

investigación. (2G, 3G, 4G, 5G)

b) Relacionadas coas competencias xerais:

- en relación coas instrumentais, posibilitar o desenrolo da comunicación

verbal mediante a constante intervención do alumnado nas clases. (E5, E6)

- en relación coas sistémicas, fomento da estimulación intelectual ao

plantexárselle ao alumno numerosos aspectos que noutras materias apenas se abordan.

(E5, E6

- e, finalmente, en relación coas interpersoais, favorecer a comunicación

interpersoal entre o alumnado ao abordar a resolución de exercicios de forma conxunta.

(E5, E6)

4. Contidos do curso.

Esta materia consta dos seguintes bloques temáticos:

Bloque I: A Paleografía e a Diplomática: orixe, desenrolo e principios.

Tema 1: A Paleografía: concepto, obxeto e método.

Tema 2: Historia da Paleografía.

Tema 3: A Diplomática: concepto, obxeto e método.

Tema 4: Historia da Diplomática.

Bloque 2. As fontes escritas.

Tema 5: O sistema abreviativo.

Tema 6: Caracteres extrínsecos do documento: materias, instrumentos escriptorios, tipo

de escritura etc.

Tema 7: Caracteres intrínsecos: a estructura documental.

Tema 8: A xénese documental.

Tema 9: A tradición documental.

Tema 10: A elaboración dos documentos.

Tema 11: Criterios para a clasificación dos documentos.

Bloque 3. Os ciclos escriturarios e tipoloxía documental en época moderna e

contemporánea.

6

Tema 12: A escritura cortesana e procesal. A tipoloxía documental en época trastámara

e habsbúrgica (último tercio do século XIV-século XVII)

Tema 13: A escritura humanística. A tipoloxía documental en época borbónica.

Tema 14: A escritura e o documento en época contemporánea.

TEMA 1: Paleografía: concepto, obxeto e método.

1.1 Sentido do tema.

Como pode comprobarse se revisamos os epígrafes do temario, trátase do tema

inicial do curso polo que a su finalidade é o de sinalar as diferentes definicións do

concepto de Paleografía, explicar o método paleográfico e establecer a relación da

Paleografía coas outras ciencias.

1.2 Epígrafes do tema.

1. O concepto de Paleografía.

1.1 Definición etimolóxica.

1.2 Definición tradicional.

1.3 Definición real ou verdadeira.

2. O método paleográfico.

2.1 Instrumento de lectura.

2.2 Ciencia auxiliar da Historia.

2.3 Ciencia propia: principios.

3. Relación da Paleografía con outras ciencias.

7

1.3 Materiais para o estudio deste tema.

O estudio deste tema pode abordarse a traverso da bibliografía reseñada máis

abaixo no apartado correspondente e das explicacións do profesor, en especial, no

referente ao apartado titulado “O método paleográfico”. Ademais repartirase un gráfico

no que se recolla de forma esquemática e sinxela o concepto de Paleografía, o método

paleográfico e a vinculación desta ciencia coas outras.

1.4 Método de traballo aconsellado.

Neste tema abórdanse basicamente os principios básicos que rixen a Paleografía,

polo que se recomenda ó alumnado que repase este conceptos e que, en caso de dúbidas,

as expoña na clase ou, se o prefire, en horario de tutorías.

1.5 Actividade a desenrolar.

Non se inclúe ningunha actividade dado que é un tema de teoría.

1.6 Competencias traballadas.

Ó ser un tema meramente introductorio, a principal competencia a desenrolar, en

relación coas instrumentais, é a comunicación verbal mediante as intervencións do

alumno a fin de aclarar as posibles dúbidas que teña.

8

1.7 Dificultades principais.

Trátase dun tema que non presenta dificultades significativas. Se cabe, o

apartado titulado “o método paleográfico” pode presentar algunha dificultade pola

terminoloxía empregada.

1.8 Bibliografía para ampliar o tema.

Unha primeira aproximación a este tema pode realizarse a traverso do manual de

Tomás Marían Martínez Paleografía y Diplomática. Madrid, 2002. E para unha maior

amplitude, profundización no tema e revisión teórica pode consultarse a Riesco Terrero,

Ángel (ed.): Introducción a la paleografía y la diplomática general. Madrid: Síntesis,

1999

TEMA 2: Historia da Paleografía.


Este segundo tema complementa ao primeiro ao centrarse en definir a orixe,

evolución, principais representantes e tendencias da Paleografía en Europa e en España.


1. Historia da Paleografía en Europa.

2. Historia da Paleografía en España.

9

2.3 Materiais para estudialo.

Os materiais para estudialo serán as explicacións feitas polo docente na aula,

ademais de poñerse a disposición do alumno unha bibliografía pola cal poderán ampliar

certos aspectos e aclarar tamén as posibles dúbidas.


Como no tema anterior, trátase dun tema basicamente teórico polo que o

profesor está a disposición do alumno tanto na clase como en horario de tutorías para

resolver os posibles problemas que poidan plantexárselle.


Ao ser un tema de teoría, non se plantexa ningunha actividade a desenrolar.


Como no caso anterior, as competencias instrumentais serán as que gozarán de

preferencia absoluta mediante a intervención do alumno a fin de resolver as posibles

dúbidas que poida ter.


10

Non é un tema que presente dificultades destacadas.

2.8 Bibliografía para amplia-lo tema.

Volvemos a citar aquí o traballo editado pola UNED titulado Paleografía y

diplomática. Madrid, 2002, coordinado por Tomás Marín Martínez, ao igual ca Riesco

Terrero, Ángel (ed.): Introducción a la paleografía y la diplomática general. Madrid:

Síntesis, 1999.

TEMA 3: A Diplomática: concepto, obxeto e método


Trátase do tema introductorio da segunda disciplina que integra a programación

docente do presente curso e no que se aborda, tal e como se deduce dos epígrafes do

tema, a definición de Diplomática, o seu obxeto e método en tanto ciencia dos

documentos.


1. O concepto de Diplomática.

2. O método da Diplomática e a súa relación con outras ciencias.


11

Tema teórico polo que tanto nas horas de clase como tutorías o docente está á

disposición do alumno para aclararlle calquera dúbida que lle sexa posible. Ao igual que

noutros temas, o docente poñerá a disposición do alumno un conxunto de esquemas e

cadros para entender os aspectos principais deste tema.


Durante as sesións adicadas a este tema, o docente tratará de aclarar os

principios básicos da Diplomática. En caso de dúbidas, o alumno pode interrumpir o

discurso e formular as dúbidas que teña ou ben recurrir ao horario de tutorías.


Non existe ningunha actividade específica a desenrolar.


Unha vez máis, as competencias instrumentais volverán a ser as fundamentais

dado que se poden plantexar certas dúbidas para o alumno.


As dificultades neste tema circunscríbense basicamente á terminoloxía

empregada na explicación dos epígrafes que conforman a lección.

12


Unha primeira aproximación a este tema pode realizarse mediante o manual

coordinado por Tomás Marín Martínez Paleografía y Diplomática. Madrid, 2002. Para

unha maior profundización e completar certos aspectos recoméndanse o manuais de

Riesco Terrero, Ángel (ed.): Introducción a la paleografía y la diplomática general.

Madrid: Síntesis, 1999 e Tamayo, Alberto: Archivística, Diplomática y Sigilografía.

Madrid: Cátedra, 1996

TEMA 4: Historia da Diplomática


A finalidade deste tema é a de complementar o anterior apuntando a orixe,

evolución, principais representantes e tendencias da Diplomática en Europa e en

España.

4.2 Epígrafes do tema

1. Historia da Diplomática en Europa.

2. Historia da Diplomática en España.


As explicacións do profesor acompañaranse dunha bibliografía pola cal o

alumno poderá ampliar certos aspectos e solucionar as posibles dúbidas.

13


Como no anterior, ao tratarse dun tema basicamente teórico aconséllase ao

alumno que acuda á clase e tamén en horario de tutorías para dar solución ás principais

dúbidas que poidan platenxárselle.


Non se inclúe ningunha actividade neste tema xa que é puramente teórico.


A única competencia a traballar serán as instrumentais dado que se poden

plantexar certas dúbidas as cales a mellor forma de resolver é mediante a intervención

durante a clase ou, se o prefire, en horas de tutoría.


Este tema non reviste unha especial dificultade.


14

Remitímonos aos traballos xa citados para o tema anterior de Tomás Marín

Martínez, Ángel Riesco Terrero e Alberto Tamayo.

Tema 5: O sistema abreviativo.


Neste tema explicarase ao alumno o sistema abreviativo.


1. Definición de abreviatura

2. Estructura das abreviaturas


Para que o alumno poida seguir as explicacións que se lle impartan,

facilitaráselles unha serie de materiais tales como imaxes e esquemas dalgúns apartados.


Aconséllase ao alumno que siga as explicacións a traverso dos materiais que se

lle facilitarán, que pregunte se lle xurde algunha dúbida e que repase todos os

conceptos.


Non se contempla ningunha actividade a desenrolar neste tema.

5.6 Competencias a desenrolar.

15

Sempre que o desexe, o alumno poderá intervir na clase a fin de aclarar certos

conceptos e dúbidas que lle poidan xurdir. En resume, as competencias instrumentais

estarán unha vez máis presentes como as principais.


As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía empregada.


Para o estudo deste tema recomendamos ao alumno os manuais de Manuel

Núñez Contreras Manual de Paleografía: fundamentos e historia de la escritura latina

hasta el siglo VIII. Madrid, 1994 e Tomás Marín Martínez Paleografía y Diplomática.

Madrid, 2002 contidos na relación bibliográfica que se facilita.

Tema 6: Caracteres extrínsecos do documento: materiais, instrumentos

escriptorios, tipo de escritura etc.


Neste tema achegaremos ao alumno aos elementos que compoñen a apariencia

externa dos documentos, tales como o material, tipo de escritura etc.


1. A materia escriptoria sustentante.

2. As tintas.

3. Tipo de escritura.

4. Os signos especiais.

5. Os selos.

6. As notas.


16

Durante a sesión ou sesións que dure a exposición deste tema, repartiranse unha

serie de materiais nos que se recollan de maneira esquemática os aspectos

desenvolvidos.


Recoméndase ao alumno que durante as explicacións teña sempre consigo os

materiais que se distribuirán a fin de que poida ir vendo con claridade todo o que se lle

expón.


Non se contempla ningún tipo de actividade.






As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía empregada.


Para o estudo deste tema recomendamos ao alumno os manuais de Tomás Marín

Martínez e Ángel Riesco Terrero contidos no apartado bibliográfico.

Tema 7: Caracteres intrínsecos: a estructura documental.


17

Os documentos son transmitidos dun xeito determinado a fin de que sexan

intelixibles para o seu receptor. Para isto recúrrese a uns modelos preestablecidos,

chamados formularios, que van a determinar a estructura interna do documento. Polo

tanto, o coñecemento das partes do documento daranos as claves necesarias para

identificar que tipo de documento se trata (provisión real, carta de venda, acta municipal

etc.), discernir as súas diferentes partes e o posterior comentario de cada unha delas.


1. A estructura documental.

2. Partes do documento.


A aprendizaxe e comprensión da estructura documental require dunha

explicación detallada de cada unha das partes do documento, resaltando cada un dos

elementos que os integran, e acompañada dun exemplo práctico que recolla a maior

parte destas partes e elementos.


Cómpre que durante as sesións teóricas o alumno teña ao seu lado o material

gráfico que se lle entregará para que poida ir visualizando con maior facilidade os

aspectos abordados. Igualmente entregaremos ao alumno, a modo de exemplo, varios

modelos de documentos que aparecen divididos en diferentes partes.

18


Trátase dun tema teórico a cal comprensión e asimilación por parte do alumno

resulta de suma importancia de cara as actividades prácticas e traballo de curso que

deberá desenrolar a posteriori. Dado que se trata dunha lección clave para o correcto e

satisfactorio desenrolo dos exercicios prácticos, recomendamos unha asistencia

constante, unha suma atención durante a sesión ou sesións que dure a súa impartición e

que o alumno plantexe todas as dúbidas que poidan xurdirlle.


De xeito xeral, as instrumentais volven a ser as principais competencias

traballadas mediante a intervención do alumno na clase a fin de aclarar as posibles

dúbidas.


A principal dificultade estriba nos termos empregados xa que é a primeira vez

que o alumno os escoita. Ademais outra dificultade procede da propia identificación das

distintas partes do documento polo que recomendamos a consulta de calquera dúbida

por pequena que sexa.


Remitímonos ó manual de Riesco Terrero, Ángel: Introducción a la Paleografía

y la Diplomática general. Madrid, 1999; Tomás Marín Martínez Paleografía y

Diplomática. Madrid, 2002; Tamayo, Alberto: Archivística, Diplomática y Sigilografía.

19

Madrid, 1996 e Nicolás Ávila Seoane Estructura documental: guía para alumnos de

diplomática. Gijón, 2014. Neste último traballo o alumno pode localizar unha amplia

explicación das diversas partes do documento e de varios exemplos de documentos

comentados.

TEMA 8: A xénese documental.


Neste tema trataremos de explicar ao alumno as distintas fases, enumeradas nos

epígrafes do tema, que atravesa un documento dende o seu nacemento ata a entrega ao

seu destinatario


1. A “actio”.

2. A “conscriptio”.

3. A “traditio”.


Durante a sesión ou sesións que dure a exposición deste tema, repartiranse un

esquema que permita ver o desenvolvemento de cada unha destas etapas e os apartados

que compoñen cada unha delas. Igualmente acompañarase dun documento que, a modo

de exemplo, permitirá identificar as distintas fases da xénese documental.


Recoméndase ao alumno que durante as explicacións teña sempre consigo estes


expón.


20

Non se contempla ninguna actividade para este tema.






As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía latina

empregada, se ben traducirémola ao galego para que o alumno entenda en cada

momento de que se lle está a falar.


De novo, volvemos a recomendar os manuais de Tomás Marín Martínez, Ángel

Riesco Terrero e Alberto Tamayo.

TEMA 9: A tradición documental.


Neste tema trataremos de explicar ao alumno a diferencia entre un documento

orixinal e unha copia.


1. Definición de “tradición documental.”

2. O orixinal: concepto e tipoloxía.

3. A copia: concepto e tipoloxía.


21


esquema que permita ver o desenvolvemento de cada un destes apartados, sinalando

ademais as súas características principais.




expón.








As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía latina

empregada, se ben trataremos de aclarala para que o alumno saiba de que se lle está a

falar en cada momento.


De novo, volvemos a recomendar os manuais de Tomás Marín Martínez, e

Ángel Riesco Terrero como os que con máis exactitude recollen os aspectos tratados

neste tema.

TEMA 10: A elaboración dos documentos.

22


Neste tema abórdase a cuestión da responsabilidade na confección dos

documentos.


1. Chanceler e chancelería.

2. A orixe e desenrolo da chancelería.

3. O notariado: definición.

4. As orixes e desenrolo do notariado.



esquema que permita ver o desenvolvemento de cada un dos apartados e no que se

reseñarán as características principais.




expón.







23


Non se trata dun tema que revista especiais dificultades na terminoloxía

empregada.


Neste caso recomendamos o manual coordinado por Tomás Marín Martínez.

TEMA 11: Criterios para a clasificación dos documentos.


Neste tema, como paso previo ao estudo da tipoloxía documental, abordaremos a

cuestión dos criterios que rixen a clasificación documental.


1. Documento público e documento privado.

2. De acord coas formalidades empregadas: documento solemne e documento

simple.

3. De acordo co seu estilo textual: documento notificativo e documento

intitulativo.

4. De acordo cos seus autores: documento persoal e documento colectivo.

5. De acordo coa súa natureza xurídica: documento dispositivo, administrativo,

mixto, descriptivo, noticia.

6. De acordo coas súas formas históricas duradeiras: privilexios, cartas,

expedientes, sentencias, decretos etc.



esquema que permita ver o desenvolvemento de cada un dos apartados que o compoñen.

24




expón.








As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía empregada que

se tratará en todo momento de aclarar para que o alumno siga as explicacións con

facilidade.


Neste caso recomendamos para o estudo deste tema o manual de Ángel Riesco

Terrero.

TEMA 12: A escritura cortesana e procesal. A tipoloxía documental en época

trastámara e habsbúrgica (último tercio do século XIV-século XVII)


25

Con este tema iniciamos a explicación dun dos ciclos escriturarios e

documentais nos que se divide a Idade Moderna.


1. Orixe e desenrolo da escritura cortesana e procesal.

2. Cronoloxía e desenrolo da escritura cortesana e procesal.

3. Características gráficas.

4. A tipoloxía documental.

4.1 A documentación real.

4.2 A documentación eclesiástica.

4.3 A documentación das Xuntas e Cortes do Reino

4.4 A documentación municipal.

4.5 A documetación notarial.



serie de reproduccións, esquemas e outros materiais que permitan seguir con facilidade

as explicacións de cada un dos apartados.


Recoméndase ao alumno que durante as explicacións teña sempre consigo estas

reproduccións, esquemas e materiais que se distribuirán a fin de que poida ir vendo con

claridade todo o que se lle expón.


A actividade que se contempla para este tema é a análise paleográfica e

diplomática duns determinados tipos de documentos. O alumno deberá transcribir o

texto, sinalar a variante escrituraria na que está feito e as súas características, identificar

o tipo documental e as súas partes, datalo e facer un rexesto do mesmo. A fin de facilitar

esta labor de identificación de cada tipo documental, entregarase ao alumno un modelo

26

de cada documento no que aparecerán descritos os seus elementos diplomáticos máis

característicos. Igualmente entregarase ao alumno unhas normas, a modo de guía, sobre

a maneira de facer un comentario diplomático e paleográfico.


Dúas son as competencias que o alumno traballará neste tema: as instrumentais

polas dúbidas que se lle poidan presentar e as interpersoais porque a práctica apuntada

favorecerá a comunicación entre os alumnos ao abordar a súa resolución de forma

conxunta.


As principais dificultades que pode presentar este tema, proceden da práctica

plantexada. Isto é debido a que o alumno enfróntase por primeira vez a un tipo de

actividade que normalmente nunca tratou durante a súa etapa de formación académica

previa: identificar as partes dun documento, delimitalas correctamente, sinalar cal é a

palabra ou palabras onde se inicia, identificar as diferentes variantes escriturarias e os

seus elementos máis característicos etc. As únicas recomendacións de cara a que estas

actividades prácticas se realicen correctamente, radica nunha práctica constante, intervir

sempre na resolución dos exercicios, realizar estes exercicios non só na clase senón

tamén de forma individual, adicarlle todos os días un tempo para ir adquirindo as

destrezas necesarias e sempre ter a man o material de apoio facilitado para ir

comprobando por si mesmo se se realizan de maneira correcta. De nada serve poñerse a

practicar días ou un mes antes do exame.


Recomendamos ao alumno os tres manuais que xa vimos enumerando con

anterioridade: Tomás Marín Martínez, Ángel Riesco Terrero e Alberto Tamayo.

Igualmente para a documentación real resulta de suma importancia o traballo de Pedro

Luis Lorenzo Cadarso recollido no apartado da bibliografía. No caso da documentación

municipal, as principais características da mesma son abordadas por Fernando Pino

Rebolledo, tamén recollido no apartado bibliográfico desta guía. Igualmente, unha boa

27

síntese sobre a documentación eclesiástica pode atoparse en Bonifacio Palacios Martín.

Neste mesmo apartado a tipoloxía documental parroquial aparece descrita nos traballos

de Pedro Rubio Merino e Rogelio Pacheco Sampedro.

TEMA 13: A escritura humanística. A tipoloxía documental en época borbónica.


Con este tema proseguimos a explicación do segundo ciclo escriturario e

documental da Idade Moderna, centrándonos na escritura humanística e na

documentación da época borbónica.


1. Orixes da escritura humanística.

2. Tipoloxía e características da escritura humanística.

2.1 A escritura humanística dereita.

2.2 A escritura humanística inclinada.

3. A recepción da escritura humanística.

3.1 A recepción da escritura humanística dereita.

3.2 A recepción da escritura humanística inclinada: variedades

estilísticas.

4. Tipoloxía documental en época borbónica.

4.1.1 A documentación real.

4.1 A Real Orden.

4.2 O Real Decreto.

4.3 A Real Cédula.

28




as explicacións.









o tipo documental e as súas partes, datalo e facer un rexesto do mesmo.





conxunta.



plantexada. Isto é debido a que o alumno enfróntase por primeira vez a un tipo de

actividade que normalmente nunca tratou durante a súa etapa de formación académica

previa.


29

Recomendamos ao alumno os tres manuais que xa vimos enumerando con

anterioridade: Tomás Marín Martínez, Ángel Riesco Terrero e Alberto Tamayo.

TEMA 14: A escritura e o documento en época contemporánea.


Con este tema rematamos o estudo dos ciclos escriturarios en época moderna e

contemporánea.


1. A escritura en época contemporánea.

2. O documento en época contemporánea.

2.1 O concepto de documento contemporáneo.

2.2 A tradición documental: orixinais e copias.

2.3 Os caracteres intrínsecos e extrínsecos do documento.

2.4 Clasificación do documento contemporáneo.




as explicacións.





30





o tipo documental e as súas partes, datalo e facer un rexesto do mesmo.





conxunta.



plantexada. Sen embargo, estas dificultades poden verse parcialmente superadas dado

que o alumno xa realizou nos dous temas precedentes prácticas semellantes ás que vai a

realizar neste tema, ademais de que a comprensión da caligrafía do documento é máis

doado ao parecerse bastante á letra actual.


Recomendamos ao alumno para o estudio da escritura contemporánea o manual

de Ángel Riesco Terrero. Con respecto ao documento contemporáneo, destacaremos os

traballos de Manuel Romero Tallafigo e Paola Carucci.

5. Indicacións metodolóxicas e atribución da carga ECTS.

A metodoloxía da ensinanza xirará entorno a 4 piares fundamentais

1º As clases maxistrais

2º As clases prácticas

31

3º As prácticas fóra da aula.

4º A realización dun traballo obrigatorio

Polo que se refire ás clases maxistrais, o seu cometido fundamental é o de

proporcionar aos/ás alumnos/as os coñecementos necesarios a traverso da exposición

dos temas para o posterior desenrolo das activadades prácticas. Estes coñecementos

serían aspectos tales como os tipos de abecedarios, as características dos distintos tipos

de letra, os tipos de documentos etc. Para facilitar máis esta aprendizaxe por parte

dos/as alumnos/as repartiráselles un conxunto de materiais acordes cos temas que en

cada momento se vexan tales como abecedarios dos distintos tipos de escritura, signos

especiais de abreviación, formularios nos que aparezan claramente diferenciadas as

partes dos diferentes tipos documentais analizados, esquemas etc. Na maioría dos casos

os temas xunto co resto de materiais proporcionaranse ao alumno a traverso do campus

virtual a fin de axilizar as explicacións teóricas, centrarse naqueles aspectos que sexan

máis difíciles de entender e sobretodo realizar o maior número de actividades prácticas

posibles.

As actividades prácticas que se desenvolverán terán que ver en boa medida coas

ensinanzas impartidas nas sesións teóricas. Consistirán nunha análise diplomática

mediante a identificación de determinados tipos de documentos, sinalando as súas

partes e elementos característicos; se se trata dun orixinal, copia ou borrador,

datarémolo correctamente e faremos un breve resume do mesmo atendendo ás súas

características. Igualmente procederase á transcripción documental, identificando a

variante escrituraria do documento en cuestión e sinalando os seus elementos máis

característicos.

Outro tipo de práctica desenrolaranse fóra da aula, fundamentalmente nun

arquivo. Consistirá esta en que o alumno identifique determinados tipos documentais e

sinale algúns dos seus elementos.

Para rematar, a medida que avance a impartición da materia realizaranse ata catro

controis sobre os contidos teóricos e prácticos da materia. Estes controis terán como

obxetivo comprobar o progresivo grao de adquisición dos contidos teóricos e prácticos

da materia por parte

32

6. Indicacións sobre a avaliación.

Tanto a asistencia como o traballo persoal do alumno resultan claves para a

superación desta materia. Polo que se refire á avaliación, os criterios que se terán en

conta tanto na primeira como na segunda oportunidade, agás no caso que se reseñará ao

final, son os seguintes:

1º A asistencia á clase e participación voluntaria e activa na resolución dos

exercicios plantexados na clase contabilizará ata 2 puntos na nota global, sendo

necesario que o alumno obteña unha puntuación mínima de 1 punto para darse como

superada.

2º A correcta resolución das prácticas que se desenrolen fóra da aula (arquivo

normalmente) suporán ata 1 punto na nota global e o alumno deberá acadar unha

puntuación mínima de 0,5 puntos para darse por superada. Estas prácticas non serán de

carácter individual senón en grupos que non superen nunca os 3 compoñentes como

máximo e, en consecuencia, a nota que acaden en conxunto, será a que posteriormente

se atribua a cada un dos seus membros.

3º Polo que respecta ao exame, tanto na primeira como na segunda convocatoria,

constará de duas partes: unha parte práctica na que se plantexará algún exercicio

parecido aos vistos na clase e que será valorada cun máximo de 5 puntos, e unha parte

teórica valorada con 2 puntos e que consistirá en preguntas de resposta curta entorno á

teoría vista na materia. Tales preguntas consistirán en cuestións que fagan que o alumno

teña que razoar para responder e, en consecuencia, amosar así se entendeu a teoría. O

exame contabilizará un total de 6 puntos, pero será necesario que o alumno para poder

contabilizar o resto de méritos (asistencia á clase e participación na resolución dos

exercicios plantexados, prácticas externas e traballo obrigatorio) acade unha puntuación

mínima dun 4.

No caso dos alumnos que teñan dispensa para non asistir á clase, os criterios

de avaliación que se lles aplicarán, serán dous: a realización dun traballo individual e

obrigatorio entre algún dos propostos polo docente e entregado sempre antes da data

de realización do exame, tanto se opta pola primeira convocatoria como pola segunda.

Este traballo suporá ata 2 puntos na nota global. Tamén deberá superar o exame da

materia que constará, como xa se dixo, dunha parte teórica e dunha parte práctica. Neste

caso o exame equivalerá a 8 puntos dentro da nota global, debendo acadar unha

33

puntuación dun 6 para darse como superado e poder así sumarlle ata 2 puntos do

traballo individual e obrigatorio.

Aqueles outros alumnos repetidores desta materia ao ano seguinte de tela

cursado, se teñen superada algunha parte dela no curso anterior, sexa a resolución dos

exercicios, as prácticas externas ou o exame, soamente terán que examinarse da parte

que teñan pendente.

Criterios empregados na avaliación de “Escritura e documento no mundo moderno

e contemporáneo”

Aspecto Criterio Instrumento Valoración

Asistencia á clase e

participación na

resolución dos

exercicios

Participación activa

e voluntaria e

correcta resolución

dos exercicios

Observación e

notas do profesor e

folla de control de

asistencia

Ata 2 puntos na

nota global

Prácticas fóra da

aula

Correcta realización

das actividades

Observación e

notas do profesor e

folla de control de

asistencia

Ata 1 punto na nota

global

Controis Resolución correcta

dos exercicios

teóricos e prácticos

plantexados

Corrección polo

profesor

Ata 1 punto na nota

global

Exame Dominio e

aplicación práctica

dos conceptos

teóricos explicados

na clase

Corrección polo

profesor

Ata 6 puntos na

nota global

7. Bibliografía

Manuais e outros traballos:

- Ávila Seoane, Nicolás: Estructura documental. Guía para alumnos de diplomática.

Gijón, 2014

34

- Carucci, Paola: Il documento contemporáneo: diplomática e criteri di edizione. Roma,

1987

- Floriano Cumbreño, Antonio C.: Curso general de Paleografía y Paleografía y

Diplomática españolas. Oviedo, 1946

- García Rodríguez, Antonio: Diplomática del documento administrativo actual:

tradición e innovación. Carmona, 2001

- Lorenzo Cadarso, Pedro Luis: El documentos real en la época de los Austrias (1516-

1700. Cáceres, 2001

- Marín Martínez, Tomás y otros: Paleografía y Diplomática. Madrid, 2002

- Morterero y Simón, Conrado: Apuntes de iniciación a la paleografía española de los

siglos XII a XVII. Madrid, 1979

- Núñez Contreras, Luis: Manual de Paleografía: fundamentos e historia de la escritura

latina hasta el siglo VIII. Madrid, 1994

- Pacheco Sampedro, Rogelio: “Tipología de la documentación de los archivos

parroquiales.” Signo: revista de historia de la cultura escrita, 2, 1995, pp. 99-112

- Palacios Martín, Bonifacio: “La iglesia medieval. Su documentación.” El patrimonio

documental: fuentes documentales y archivos. coordinadores, María de la Almudena

Serrano Mota, Mariano García Ruipérez. Cuenca: Ediciones de la Universidad de

Castilla-La Mancha, 1999, pp. 13-24

- Pino Rebolledo, Fernando: Tipología de los documentos municipales. Vallladolid,

1991

- Riesco Terrero, Ángel y otros: Introduccción a la Paleografía y la Diplomática

general. Madrid, 1999

- Romero Tallafigo, Manuel; Rodríguez Liañez, Laureano; Sánchez González, Antonio:

Arte de leer escrituras antiguas. Paleografía de lectura. Huelva, 1996

- Romero Tallafigo, Manuel: “Diplomática del documento contemporáneo: sus

aportaciones para la valoración y selección en los archivos.” En: Primeras Jornadas

sobre metodología para la identificación y valoración de fondos documentales de las

administraciones públicas. Madrid, 1992, p. 51-59

- Idem: Historia del documento en la Edad Contemporánea: la comunicación y la

representación del poder central de la nación. Carmona, 2002

- Rubio Merino, Pedro: "Tipología documental en los archivos parroquiales." En:

Archivística: estudios básicos. Sevilla, 1981, pp. 209-236

35

- Tamayo, Alberto: Archivística, diplomática y sigilografía. Madrid, 1996. Madrid,

2000

Coleccións de láminas:

- Arribas Arranz, Filemón: Paleografía documental hispánica. Valladolid, 1965, 2v.

- Colomera y Rodríguez, Venancio: Paleografía castellana. Valladolid, 2002

- Costa, Avelino Jesús da: Album de paleografia e diplomática portuguesas: estampas.

Coimbra, 1997

- Millares Carlo, Agustín: Album de paleografía hispanoamericana de los siglos XVI y

XVII. Barcelona, 1975, 2v.

- Idem: Tratado de paleografía española. Madrid, 1983, 3v.

- Morterero y Simón, Conrado: Apuntes de inciación a la paleografía española de los

siglos XII a XVII. Madrid, 1979

- Riesco Terrero, Ángel y otros: Aproximación a la cultura escrita: material de apoyo.

Madrid, 1995

- Romero Tallafigo, Manuel; Rodríguez Liañez, Laureano; Sánchez González, Antonio:

Arte de leer escrituras antiguas. Paleografía de lectura. Huelva, 1996

- Universidad Nacional de Educación a Distancia (ed.): Láminas de la Cátedra de

Paleografía y Diplomática. Madrid, 2000

Diccionarios:

- López Yepes, José: Diccionario enciclopédico de Ciencias de la Documentación.

Madrid, 2004

- Riesco Terrero, Ángel: Diccionario de abreviaturas hispanas de los siglos XIII al

XVIII, con un apéndice de expresiones y fórmulas jurídico-diplomáticas de uso

corriente. Salamanca, 1983

Normas de transcripción paleográfica:

- CSIC: Normas de transcripción y edición de textos y documentos. Madrid, 1944

36

- Comission Internationale de Diplomatique: Diplomatique et Sigillographica. Zaragoza, 1984

- Costa, Avelino Jesus da: Normas gerais de transcriçao e publicaçao de documentos e textos medievais e modernos. Coimbra, 1994.

- López Villalba, José Miguel: “Normas españolas para la transcripción y edición de colecciones diplomáticas.” Espacio, Tiempo y Forma. Serie III, Historia Medieval, T. 11, 1998, pp. 285-306

- Lucas Álvarez, Manuel: “Para unas normas complementarias de transcripción de documentos gallegos.” Cuadernos de Estudios Gallegos, 12 (1949), 95-110

- Riesco Terrero, Ángel: “Normas de transcripción paleográfica.” En Riesco Terrero, Ángel (ed.): Introducción a la paleografía y la diplomática general. Madrid: Síntesis, 1999, pp. 324-332

37

ESCRITURA E DOCUMENTO NO MUNDO MODERNO E ......2.1 Identificación do bloque formativo ao que...

Documents

Transcript of ESCRITURA E DOCUMENTO NO MUNDO MODERNO E ......2.1 Identificación do bloque formativo ao que...