En torno a la “Dantzari dantza”El origen de la Dantzari-dantza es difícil de determinar. En los primeros documen-tos históricos de nuestras anteiglesias ya encontramos anotaciones que nos muestran que era un elemento presente en su vida social. Algo semejan-te podemos decir sobre el ámbito geográfico el que se bailaron estas danzas. En 1886, cuando a iniciativa de A. Abbadie, se organizaron en Durango las “Euskal Jaiak” se señala que las mismas perduraban en las anteiglesias de Abadiño, Berriz, Garai, Iurreta, Izurtza y Mañaria. No es descabellado pensar que en épocas anteriores se bailarían en un espacio geográfico más amplio, como las tierras limítrofes de Gipuzkoa y Arratia, por ejemplo. Será a finales del siglo XIX e inicios del XX, tras la adopción de las mismas por el EAJ-PNV como danza nacional, cuando conocerán con el nombre de “Bizkaiko ezpatadantza”, una gran expansión por toda la geo-grafía vasca.

Por lo que respecta al ritual lo ejecutan ocho dantzaris que, según una descripción de 1891, visten pantalones y zapatillas blancos, bailan en mangas de camisa con un chaleco negro y un ramillete de siemprevivas en su primer ojal, portando debajo de la rodilla un cuadro de tela con varios cascabeles y en sus manos una espada y la makila usados en la ejecución de varias de las danzas que configuran la “Dantzari dantza”.

Los bailes se ejecutan el día del patrón de la localidad y el domingo siguiente o en la “infraoctava”. Tras la misa mayor, los dantzaris acceden a la plaza con las autoridades municipales, quienes presiden la danza. En primer lugar se ejecuta el “agintariena”, en cuyo transcurso el abanderado tremola la bandera sobre el resto de los dantzaris, mostrando así la aceptación de los mismos. A continuación, se ejecutan el zortzinangoa, ezpata joko txikia, banango, binango, ezpata joko nagusia, launango, makil-jokoa, culminando con el txotxongiloa. Tras los nueve bailes, los dantzaris se retiran de la plaza para retornar, asidos por la mano, a la misma con la intención de ejecutar la “soka dantza”. En el transcurso de la misma bailaran el aurresku y el atzesku.

1967 – 2017. 50 urteko bideaFolklorea beti izan da Durangaldeko ikurretako bat. Mendeetan mantendu izan diren dantzen artean “Dantzari-dantza” eta “Soka-dantza” izan dira ospetsuenak.

1965ean, Gerediaga elkartea sortu zen urtean, dantza hauek ez zeuden euren garairik onenean. Hainbat taldek ez zuten ezagutzen Dantzari-dantzako

bederatzi dantzak. Soka-dantzaren “osasuna” ere gainbeheran zegoen. Aurreskua dantzatzen zen, baina atzeskua ez zen sarri plazaratzen.

Gainera, belaunaldi batetik bestera dantza eta ohituren transmisioa kolokan zegoen.

Giro horretan Iurretako Gerediagako bazkideek proposatu zioten Gerediaga Elkarteko batzar nagusiari “Ezpatadantzari Eguna” izenarekin dantzarien arteko jai egun bat ospatzea. Proposamena onartua izan zen eta 1967ko irailaren 24an egin zen lehenengoa. Domeka horretan, meza nagusiaren ostean, Durangaldeko dantza taldeak batu ziren Iurretako plazan eta gure eskualdeko Dantzari-dantza dantzatu zuten. Egun horretan, gure dantzen berreskuratzean lehen pausuetariko bat eman zen.

Ekitaldiak izandako arrakasta ikusirik, Gerediagatarrek erabaki zuten urtero herri ezberdin batean dantzarien topaketa antolatzen jarraitzea.

1968an, Berrizen antolatu zen, 1969an Garain, 1970ean Abadiñon eta horrela 50 urtetan zehar. Urte bitan, 1973 Otxandion eta 1975 Mañarian,

agintariek jaia ospatzea debekatu zuten. Beste hirutan - 1994, 1996 eta 1997an - zenbait ahulezia direla eta jaia ez zen ospatu. Aurten 48.enez

ospatuko da “Ezpatadantzari Eguna” (lehenaren 50. urteurrena) Iurretako plazan.

Egun hau antolatzea ez da izan folklore arloan Gerediaga Elkarteak burututako lan bakarra. Igarotako bost hamarkada hauetan, zaindu, ikertu eta zabaldu esaldia landuz, ugariak izan dira argitaratutako liburu eta liburuxkak, bultzatutako ikerketak, antolatutako erakustaldiak edota eskainitako aholkularitza.

IRAILAK 2412:30.Dantzarien

kalejira

13:00. Dantzari dantzaeta erregelak

Iurretako plazan

15:00. Herri bazkaria Askondoko aterpean

Ondorenerromeria eta kalejira

Iurretan zehar