71

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAKSUSANA SERRANO-GAZTELURRUTIA (*)

(*) Finantza eta Tributu Zuzenbideko irakaslea, Zuzen-bide Fakultatea - Bizkaiko atala (Leioa).

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

LABURPENA

Kontzertu Ekonomikoaren inguruko gorabe-herak sarritan ditugu komunikazio bidee-tan, eta gehienetan aurka agertzen diren

irizpideen ikuspuntutik. Lan honekin zerbait arinaaurkeztu nahi dugu, nondik norakoen ikuspegi za-bala bat (eta, beraz, ez oso sakona), egungoegoera kokatzekoa besterik ez. Gaiarekiko hurbil-keta bat litzateke beraz, herritargo arruntari, ikas-leei zuzendutakoa, ez adituei.

Horretan, tributu foru sistemak egun Estatuko Au-tonomia Erkidegoen finantzaketa sisteman duenlekua azaltzen da, bi sistema ezberdinen (eta ezkontrajarrien) arteko ezberdintasunak laburkiagertuz. Izan ere, ezberdin izate horretatik datozikusezinak eta gaizki ulertzeak, eta ondorioz Tri-butu Foru sistema auzitegien aurrean aurkatzea.Helegiteen errepaso txikia egin eta aurka egitehorien zergatiak laburtuko ditugu, azkenik 1/2010LOak eskaintzen duen ustezko “blindajea” horren-besterako ez dela argudioarekin bukatzeko1.

I. TESTUINGURUA.

Finantza Zuzenbidearen atal bat da Autonomiafinantzaketa. Jakina denez, espainiar EstatukoAutonomia Erkidego guztiak ez dute autonomiamaila bera eskumen honetan, izan ere, LurraldeHistorikoak dituzten Autonomia Erkidegoek, forusistema jarraikiz, Estatuarekiko “paraleloa” den sis-temaz antolatzen dira. Euskal Autonomia Erkide-goa horietako bat izanik, garrantzi handia dusistemaren ezagutza, barneratzea eta babestekobaliabideak herritargoaren artean zabaltzeak.Foru tributu sistemak, bestelako guztiak bezala,bere akatsak izango ditu (eta konpondu beharkoditugu, horretarako dauden bideetatik) baina,orokorrean, onartua da Estatuko beste Autono-mia Erkidegoekin aldenduta, hobeagoa dela.

Hobeagoa izate horretatik (eta, “ondorioz”, beste-entzako kaltegarria) datoz Tributu Foru sistemari egi-ten zaizkion erasoak (komunikabideetan, doktrinan,epaitegietan). Oinarrian, nolabait, “zentralismo”era bat badago, Estatu osorako identitate berdinaeta berbera bestelakoen gainetik inposatu nahiizatearen premia, eta ezberdintasunak onartu nahiez izateak dakarren elkar-ulertezin garrantzitsua iza-nik, amaierarik gabeko korapiloan sartzen gaitu.

Kontzertu Ekonomiakoa (Ekonomia Ituna ere deitua)nahikotasunez hedatu gabeko ildoa da. Gizarteanere oso ezezaguna da, nahiz eta euskal esparrukoalderdi gehienek mantentzearen alde dauden. Ju-ridikoki, espainiar goreneko legearen 1. XedapenGehigarritik eratortzen da aipatzen ari garen gaia.Bertan Foru Lurraldeen Eskubide Historikoak aitortzendira, zeinetan egun daukagun finantzaketa sistemaoinarritzen den. Sistema esatean, kontutan hartu be-harra dago “botere” batez ari garela, finantzaketaeratzeko eta osatzeko ahalmenaz. Mugak ditu, noski(edozein Estatukoek ere ez al daukate ba?), bainamuga horien barruan Estatuaren bestelako esku-mena suposatzen du: tributu arauak sortu, arautu,kudeatu, jaso, aplikatu… ditzakete Lurralde Histori-koek. Edozein lege bezala, perfektua ez denez, zen-bait aldetatik kritikak ditu Ekonomia Itunarensistemak: Euskal Autonomia Erkidegoko sindikaturenbatek salatu du enpresak gutxiago ordaintzen du-tela eta, beraz, herritar-langilegoak gehiago, Esta-tuko beste lurraldeekin aldenduta, presio fiskalaberdintsua ala behintzat baxuagoa izan ez dadin2;

1 Lan hau “Gizarte Ekonomia: tributu aspektuak” Proiek-tuaren esparruan kokatzen da, Eusko Jaurlaritzako Hezi-keta,Unibertsitate eta ikerketa Sailak emandakoa,erref.zkia IT304-10, eta EHU/UPVko 11/05 IFUan.2 ELA-STV, Informe sobre fiscalidad en Hego Euskal Herria2003: aumenta la injusticia, Manu Robles-Arangiz Institu-tua, Bilbao, 2004. Baita ELA-STV, La cara oculta del Con-cierto y Convenio Económico: regresividad,desigualdad, fraude: año fiscal 2000, Manu Robles-Arangiz Institutua, Bilbao, 2001. Eta ELA-STV, Más presiónfiscal para las rentas de trabajo y menos para las em-presariales y de capital: el Concierto Económico partedel Estatuto muerto: informe año fiscal 2001, Manu Ro-bles Arangiz Institutua, Bilbao, 2002.

eta kanpotik egiten zaizkion kritikarik handienak mu-gakideak diren Autonomia Erkidegoetatik datozkio.Hauen ustetan, diskriminazioa sortzen du “espainia-rren artean”, solidaritate/elkartasun eza, “mugaefektua”, konparaziozko bidegabekeria, leialtasunfalta… Eta sistemaren juridikotasuna zalantzan jart-zen dute.

Azken finean, gakoa definizioan dago: identitatearazo bat da, eta berdintasuna «igualitarismoaz»,(berdinkeriaz) nahastea, norberari dagokiona alabehar duena eman beharrean, guztiei berdinaeta berbera ematen tematzea… Ezberdintasunaez da onartzen, ezagutza-ezak beldurra dakareta beldurraren eraginez datoz erasoak.

Europar Batasunaren barruan ere “apartekota-suna” salatua izan da, eta azkenean Europar Ba-tasuneko Justizia Auzitegiak (EBJA) argitu beharizan zuen zein baldintzatan onartzen den Estatuaeta azpi-lurralde baten artean lege ezberdinakizatea. Eta euskal (foru) fiskalitatearen kasuan,baldintzak beterik, aldarrikatu zen espainiarrekikoezberdina den araudi (fiskala) europarra dela(hau da, Europar Batasunaren barruan legezkoadela).

Gai honen inguruan azken epaiak 2012ko apirila-ren 3koak dira, espainiar Auzitegi Gorenekoakmugakideak diren Autonomia Erkidegoek jarri-tako helegiteak ebazten. Esan beharra dago, au-rrerago ikusiko dugunez, epai hauek tributu forusistemaren aldekoak direla, helegiteak jarritakoeikontra eginez3.

II. TRIBUTU FORU SISTEMA ESTATUKO SISTEMAN

II.1. Autonomia Erkidegoen Estatua: Tributu siste-maren eskema ezberdintasuna, aukerak.

Jakin badakigu, espainiar Estatua Autonomia Es-tatu bat dela; botere zentralaz gain, lurralde insti-tuzio batzuk daude, 1978ko Konstituzioarenapuruan sortutako 17 Autonomia Erkidegoak

daukatena hain zuzen ere (eta Autonomia Hiriakdeituriko bi, Ceuta eta Melilla, hurrenez hurren).

Tributu arloan, ordea, Konstituzioaren arabera es-kumena Estatuari bakarrik dagokio, zeinek geroAutonomia Erkidegoei zenbait eskumen utzi edolaga diezazkioke tributu batzuetan (EK 133.art)4.Baina Konstituzioak berak jasotzen du ere Foru Lu-rraldeetako Eskubide Historikoak babesten direla(EK 1go XG5), eta Eskubide Historiko hauen arteangarrantzitsuenetarikoa izango da (aztertzen arigaren esparruan behintzat) tributu boterea. Izanere, historikoki lurralde hauek beraien tributuaksortzeko eta kudeatzeko izan duten jatorrizkoahalmena mantendu du indarrean dagoen es-painiar Konstituzioak. Inon izendatzen ez direnarren, doktrina eta jurisprudentzia bat datoz sail-kapen honetan Nafarroa, Araba, Bizkaia eta Gi-puzkoa bakarrik sartzen direla; ez gara esparruhonetan sartuko, ia zergatik euskal lurraldeak ba-karrik eta ez beste batzuk ere6.

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

72

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

3 Zentzu bereko zenbait sententzia dira, izatez, guztiakgako berdinari buruzkoak. Esan beharra dago ere botopartikularrak jasotzen dituztela, aurkako zentzuan.

4 (Araudiaren testua euskarazko bertsioan jasotzendugu, indarrean dagoena jatorrizko gaztelerazkoabada ere). EKko 133. artikulua:tributu ahalmena. 1. Tri-butuak ezartzeko jatorrizko ahala Estatuari soilik dago-kio, lege bitartez. 2. Autonomia-erkidegoek etatoki-korporazioek tributuak ezarri eta exijitu ahal izangodituzte, Konstituzioarekin eta legeekin ados. 3. Estatua-ren tributuei eragiten dien onura fiskal oro lege bidezezarri beharko da. 4. Administrazio publikoek legearekinados baino ezin izango dute finantza-obligaziorik bere-ganatu eta gasturik egin.5 EKko I. Xedapen Gehigarria: Foru Lurraldeen EskubideHistorikoak:Konstituzioak babestu eta errespetatu egiten ditu foru-lurraldeen eskubide historikoak. Foru-araubide horreneguneratze orokorra, hala badagokio, Konstituzioareneta autonomia-estatutuen esparruan egingo da.6 Doktrina zabalera egiten dugu esleipena, hala nolaHERRERO Y RODRÍGUEZ DE MIÑÓN, Miguel. DerechosHistóricos y Constitución, Taurus, 1998, Madrid; egile ber-dinaren “Los Derechos Forales como Derechos Históri-cos”. In: REDC, Revista Española de DerechoConstitucional , 1998, 18. urtea, 52.Zkia, Urtarrila-apirila;53-80; FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, Tomás Ramón. “Los De-rechos Históricos de los territorios forales. Bases constitu-cionales y estatutarias de la Administración ForalVasca”. In: Centro de Estudios Constitucionales, 1985,Civitas, Madrid; eta baita ere “Concepto de Foralidaden la Constitución de 1987”. In: Los Derechos HistóricosVascos-en, IVAP, 1988, Oñati; CORCUERA ATIENZA, Ja-vier. “Consecuencias y límites de la constitucionaliza-ción de los Derechos Históricos de los Territorios Forales”.In: REDC, Revista Española de Derecho Constitucional23.urtea, 2003, 69.Zkia, iraila-abendua.

Beraz, Euskal Autonomia Erkidegoan Lurralde His-toriko bakoitzeko instituzioei dagokie eskumenhau, horrela EAE (erkidego bezala) tributu arloaneskumen gutxien dituen Autonomia Erkidegoaizanik.

Espainiar Konstituzioan jasotzen da ere Autono-mia Erkidegoen finantzaketa. Berez, konstituzio-testuak ez du inon esaten zeintzuk izango zirenAutonomia Erkidegoan eratuko ziren lurraldeak(xedapen printzipioa); hasieran behintzat Estatueredua zehaztugabea zegoen. Hala ere, zenbaitlurralderen Autonomia nahiak ageriak izanik,hauen finantzaketaz zer esanik izan zuten konsti-tuziogileek. Horrela, EKko 156.1 art.an finantzaketaAutonomia jasotzen da, Autonomia Erkidego ba-koitzaren interesak kudeatzeko bidea bezala [EK137 art. eta 63/1986 KAS (4.OJ) eta 183/1988 KAS(1 OJ)7]. Ez gara Autonomia finantzaketa orokor

honetan sartuko, azpimarratu besterik ez Autono-mia Erkidegoen garapenerako duen garrantziaeta, batez ere, Estatuaren eraketan (García Ruízeta Girón Reguera, 1997:141-158).

A. Erregimen orokorra:

Espainiar Autonomien tributu sistema espainiarKonstituzioaren 156, 157 eta 158 artikuluetan mol-datzen da, eta LOFCA delakoan (Autonomia Er-kidegoak Finantzatzeko Lege Organikoa).Erregimen orokorra deritzo, eta Estatu osoan apli-katzen da, baita Euskal Autonomia Erkidegoaosatzen duten Lurralde Historikoetan (hauen es-kumenekin bat datorrenean edo horien eskume-nen hutsuneak betetzeko, subsidiarioki).

Sistema orokor honen arabera, tributu arloan es-kumena Estatuari dagokio, Autonomia Erkidegoeiere zenbait ahalmen onartzen bazaizkie ere (be-rezko tributuak, zeintzuk zergak, tasak eta kontri-buzio bereziak izan daitezke). Gakoa da ia tributuguztiak “asmatuta” daudela, eta horiek Estatua-renak direla (dena den, “ekotasa” delakoa ereasmatu zuten ekialdeko itsasertzean…). Beraz,berez, erregimen arrunteko Autonomia Erkide-goak batez ere Estatuak esleitutako tributuez hor-nitzen dira, bai osotasunean utzitakoak zien zatibatean. Eta, gainera, Erkidego bakoitzean Esta-tuaren tributuen gainean errekarguak jarri ditza-kete (politikoki oso desatsegina izaten den neurriaeta, beraz, gutxi erabilia). Laburbilduz, Estatuarenerabakiz Autonomia Erkidego bakoitzean bertan 73

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

1. Taula

7 EK. 156. Art.: 1. Autonomia-erkidegoek finantza-autonomia izangodute beren eskumenak garatzeko eta gauzatzeko, biprintzipio hauei jarraituz: Estatuaren Ogasunarekiko ko-ordinazioa, batetik, eta espainiar guztien arteko elkar-tasuna, bestetik.2. Autonomia-erkidegoek Estatuaren eskuordeko edolaguntzaile gisa jokatu ahal izango dute, haren tributu-baliabideak bildu, kudeatu eta likidatzeko,legeekin etaestatutuekin ados.EK.137. art.:Lurralde-antolamenduari dagokiola, udalerriz, probint-ziaz eta era daitezen autonomia-erkidegoez osaturikdago Estatua. Entitate horiek guztiek autonomia dutezeinek bere interesak kudeatzeko.

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

74

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

jasotzen den tributuekin gera daitezke, osorik alazati batean, beraien eskumenak eta gastuak fi-nantzatzeko. Adib, PFEZaren %33az (gainontzeko%67a Estatuarentzat da), BEZaren %35 (%65a Es-tatuarentzat), eta osorik bildu ditzaketen zergakdira, besteak beste, Ondarearen gainekoa, Oi-nordetza eta Dohaintzaren gainekoa, etab. Au-rrerago aipatuko dugun Sozietateen gainekoZerga Estatuari dagokio osotasunen, Foru Lurral-deetan ez bezala.

B. Foru erregimenak.

a) Nafarroako Foru Erkidegoa: Nafarroako Hitzar-men Ekonomiakoa:

Estatua eta Nafarroako Foru Erkidegoaren (NFE)arteko tributu erlazioak abenduaren 26ko 28/1990Legearen bitartez arautuak datoz, Nafarroako Hit-zarmen Ekonomiakoan. Bertan, eskumen bana-keta bat egiten da tributu arloan, Estatua eta ForuErkidegoaren artean. Horrela, Estatuaren zenbaiteskumen esklusibo jasotzen dira (muga zergak, in-portazioaren gaineko zergak, BEZa), Estatuareneskumen legegileak (Espainian egoiliarrak ezdiren pertsona fisikoen eta entitateak zergatzendituzten tributuak, obligazio erreala) eta Foru Erki-degoaren eskumenak (zergak: Pertsona Fisikoenerrentaren gainekoa, Ondarearen gaineko, Sozie-tateen gainekoa, Ondare eta Dohatzeen gaine-

koa, Ondasunen Transmisioen eta Dokumen- ta-tutako Ekintza Juridikoen gainekoa, Zerga bere-ziak, Tasak eta Udal Zergak).

EAEn indarrean dagoen Kontzertu Ekonomikoa-ren antzekoa izanik, ez gara gehiago barneratukoarau honetan. Aipagarriena, eta kontutan hart-zekoa, espainiar Konstituzioak aipatutako LurraldeHistorikoaren esparrua nafar erresumaren mugakegungo Autonomia Erkidegoarekin bat datorrela.Horrek esan nahi du Lurralde Historiko bezala da-gokiola tributu arloko boterea, ez Autonomia Er-kidego bezala, nahiz eta instituzioei begira nafarparlamentua izan legeak egiten dituena. Eta le-geak dira, Autonomia legeak (foru legeak deitzendiete), Nafarroan tributu arloa arautzen dutenak.

b) Euskal Autonomia Erkidegoko Lurralde Histori-koak: Kontzertu Ekonomiakoa:

Euskal Autonomia Erkidegoan, berau osatzenduten Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Lurralde His-torikoek daukate tributu botera, eta Estatuarekiko“itun” bat dela medio antolatzen da tributu ar-loko harremana: Kontzertu Ekonomiakoa / Ekono-mia Ituna delakoren bidez.

Historikoki egun Kontzertu Ekonomiako bezalaezagutzen duguna XIX. mendearen amaieraneratzen da, II. Karlistaldia bukatzean foruak ezez-

2. Taula

tatu zirenean. Euskal lurraldeak Espainiako finant-zetan parte hartzeko sistema moduan gauzatuzen, eta Foru Aldundiei beraien zergak biltzeko es-kubidea onartzen zitzaien, haien gastuei eta Es-tatu espainiarrarekin batera zituztenei aurreegiteko. Lehen Ekonomia Ituna 1878an onartu zeneta behin eta berriro berriztatu da gaur egun arte,frankismo-garaian Bizkaia eta Gipuzkoan izanezik. Konstituzio berriaz, 1981ean berriro berresku-ratu zen, bateratua hiru Lurraldeentzat. Azken be-rritzea 2002koa da, egun indarrean dagoenaraua8.

Ez gara sistemaren iraupenaren zergatian sartuko;egun Espainiako Estatua osatzen duten lurraldeguztiek Historiako garai batean zein bestean nor-tasun eta aginpide propioa izan dute, azkeneanEstatu unitario baten parte izan arte9. Gurean, his-torikoki izandako zenbait eskumen eta eskubidemantendu dira, antzinako Foruek (oso aldatutabada ere) iraunbizi dutelarik. Jakina denez, Fo-

ruak subjektu politikoa eraentzen duen antola-mendu juridikoa adierazteko modu herrikoi etaorokorra da. Gure Euskal Lurralde Historikoen ka-suan, hasieran denboran zehar sendotu ziren ohi-tura eta usadioen multzotik sortu zen Forua,azkenean Forua lege orokor bat bilakatu arte,bere barruan hainbat arau mota jaso zituena(hots, aldi berean zen konstituzio-legea, kode zi-bila, zigor kodea edo prozedura-kodea). Hau daheldu zaiguna, eta bertan geratzen zaigun esku-menik garrantzitsuena zergatzekoa da.

Esan bezala, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako insti-tuzioak dira tributu boterea daukatenak, berazLurralde Historiko bakoitzeko Batzar Nagusiek sort-zen eta arautzen dituzte tributuak, eta Aldundiakdira kudeatzeaz eta bilketaz arduratzen direnak.Estatuaren eskumena izango dira Lurralde Histori-koetatik kanpoko erlazioak (kanpoko elementu-ren bat agertzean) Europar Batasunekoerlazioetatik eratorritakoak (BEZa, kasu), etab. Es-tatuarekiko tributu arloko “Autonomia oso” horida Euskal Autonomia Erkidegoa (eta Nafar ForuErkidegoa) beste Autonomia Erkidegoetatik be-reizten dituena. Zenbaitzuk “soberania” ere deit-zen diote, baina koherentzia mantenduz,Autonomia politiko sistema batean ez dauka le-kurik tributu arloko subiranotasunik. Horrek ez duesan nahi sistema txarra denik (ezta ona ere), ba-karrik sistema propio bat dela, berezkoa, non Es-tatuarekiko obligazio batzuk betez, tributuak 75

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

3. Taula

8 12/2002 Legea, maiatzak 23koa, Euskadirekin KontzertuEkonomiakoarena.9 ALONSO OLEA, E.J. El Concierto Económico (1878-1937). Origen y formación de un Derecho Histórico,IVAP, Oñati, 1995. Eta, egile berdinaren ”Las haciendasforales vascas. 1500-2002. Una historia del conciertoeconómico”, in AAVV., “El Concierto Económico Vascohistoria y renovación. Las valoraciones de la poblaciónde la C.A.P.V. al respecto”, Cuadernos SociológicosVascos, 12 zkia, 2002. urtea, 7- 49 orr.

arautzean askatasuna dagoela. Eta egungo gi-zartean Estatuen ahalmena ere mugatua delabadakigu, nazioarteko konpromisoak direlamedio, erakundeei esleitutako eskumenak dau-delako…

Tributu Autonomia honen “ordainsaria” litzatekesistemaren oinarrizko printzipioa den (eta horretandago gakoa) alde bakarreko arriskua deiturikoa,zein Kontzertu Ekonomiakoaren araubidearenezaugarrietako bat da. Horren arabera, Euskadikbere gain hartzen ditu Kontzertu Ekonomiakoakaitortzen dizkion eskumenak egikaritzean sor dai-tezkeen ondorioak, bai positiboak (ekonomiagarai onetan, diru sarrera ugari izatea) bai nega-tiboak (krisi ekonomian nahiz eta diru-sarrerak mu-rriztu kupoa ordaindu behar izatea eta bestelakoeskumenen gastuak mantentzea).

Kontzertu Ekonomiakoa Estatua eta Euskadiko Au-tonomia Erkidegoaren arteko tributu erlazioakarautzen dituen finantzaketa-sistema da. Honenarabera, tributu arloko mugak eta betebeharrakjartzeaz gain (presio fiskala Estatukoaren parekoaizango dela, behintzat txikiagoa ez; Lurralde ar-teko Konpentsazio Funtsean parte hartzea; kone-xio puntuak; etab.), Euskal Autonomia Erkidegoakberenganatu ez dituen eskumenen gastua “or-daintzeko” dagokiona ezartzen da, “kupoa” de-lakoa (besteak beste, Defentsa gastuak,Nazioarteko Harremanetako gastuak, Koroa,AHT,…). Euskal Autonomia Erkidegoak, berari da-gokion heinean (Estatuko errenta osoaren %6,24,esan bezala), eskumen hauek finantzatzen ditu,Euskadiren finantza-egoera eta diru-sarreren ko-puruari erreparatu gabe.

Laburbilduz, sistema hau tributu arloan eskumenbanaketan oinarritzen da. Euskal Autonomia Erki-degoko Lurralde Historikoen erakunde eskuduneieuren tributu-sistema eratzeko eta ezartzeko es-kumena aitortzen die bai EK 1.XG bai KontzertuEkonomiakoak, salbuespen bakarra izanik Esta-tuari modu esklusiboan dagozkion eskubideak.Eta Estatuaren eskumen esklusiboak dira:

- Inportazioen gaineko eskubideak eta inpor-tazioei lotutako Zerga Bereziak eta BEZa

- Kontzertu Ekonomiakoan ezarritako goi mai-lako ikuskapena.

- Aipatutako eskumenak erabiltzean EAEko Lu-rralde Historikoek printzipio nagusi batzukerrespetatu behar izatea (harmonizaziorakoeta elkar-lanerako erregela jakin batzuk).

- Aplikazio-eskumenak erabiltzeko, KontzertuEkonomiakoak EAEko Lurralde Historikoei ai-tortu dizkie Estatuko Herri Ogasunak dituenjarduteko ahalmen berdinak10.

II.2. Euskal Autonomia Erkidegoaren finantzaketa.Barne antolakuntza.

Tributuak Lurralde Historikoen Aldundiek biltzen di-tuzte (Foru Ogasunek). Bildutakoaz lehenik etabehin Kupoa deritzona ordaindu behar zaio Esta-tuari, transferitu gabeko eskumenen balioa kon-pentsatzeko. Hau da, Euskal Autonomia Erkidegokoaberastasunak (errentak) Estatuaren aberastasu-naren/errentaren gainean duen proportzioa kon-tutan izanda kalkulatzen da kupoaren ordainketa.Proportzio horri egozpen-indizea deritzo, eta%6,24an kalkulatua dago (zifra berak kritika asko ja-sotzen ditu, eguneratu ez delako). Kopuru hau, es-painiar Konstituzioak administrazio zentralarierreserbatzen dizkion eskumenak mantentzeko da(besteaz beste, koroa, kanpo harremanak, de-fentsa eta ejertzitoa, AHTa, Gorte Nagusiak, Justizia(epaitze funtzioa), interes orokorreko portuak etaaireportuak, Estatuaren Zorra, Lurraldeen artekoKonpentsazio Funtsa…). Hortaz gain, badaude Au-tonomia Erkidegoaren eskumena izanik oraindiktransferitu gabe daudenak ere, eta horiek oraingozEstatuak betetzen dituen zerbitzuak izanik, ordaindubehar zaizkio kupo bidez11 .

Laburbilduz, Euskal Autonomia Erkidegoko diru-sa-rrerak itundutako zergetan oinarritzen dela esan

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

76

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

10 Kontzertu Ekonomiakoari buruzko informazio gehiago-rako, ikus http://www.adconcordiam.org11 Beraz, transferitu bitartean Estatuari ordaindu beharzaizkion zerbitzuak izanik, are eta gehiago jasotzekotransferentziak berandutzea komeni zaio Estatuari; zen-bat eta transferentzia gehiago burutu, kupoa txikitzendoalako...

genezake. Zerga hauek (besteak beste, PertsonaFisikoen gainekoa, Oinordetza gainekoa, Sozieta-teen gainekoa…) Lurralde Historikoen tributuahalmena da, arautzeko, kudeatzeko, biltzeko.Arauketan autonomia izanik, ez dauka zertan Es-tatuko legediaren berdina izan behar (izatez,karga-tasa ezberdinak daude, eta Sozietateengaineko Zergan horrek ekarri ditu liskarrik bortitze-nak, ikusiko dugunez). Gastuen aldetik, Euskal Au-tonomia Erkidegoaren eskumenen kostuaz gain,Estatuak EAEn egindakoak ordaindu behar dira,kupo bidez. Konpentsazio bidez itzultzen zaizkioEuskal Autonomia Erkidegoari Estatuak bildutakoitundu gabeko sarreretan dagokiona (aduanak,defizita, inbertsioak besterentzea, etab), kupotikkenduta.

Tributu eskumena Lurralde Historikoena izanik,hauen ekarpenekin hornitzen da Autonomia oga-suna, eskumen Autonomiakoak kudeatzeko.Beraz, diru iturri aldetik beste Autonomia Erkide-goekiko bereizketa nabaria da, gainontzekoak Es-tatuaren ekarpenekin funtzionatzen dute eta.

Gurean, Foru Aldundiak biltzen dituzte tributuak,eta gero “ekarpena” egiten diote AutonomiaOgasunari (gutxi gora behera jasotakoaren %70).Diru-banaketa bakoitzak dituen eskumenen ara-bera izango da, beraz gainontzeko kopuruak Al-dundien (%15) eta Udalen (%15) artean banatukodira, bakoitzak dituen betebeharrak asetzeko.

Beraz, EAEko finantzaketa sisteman Autonomia Er-kidegoak Lurralde Historikoetatik hornitzen da,erregimen orokorrekoek Estatutik egiten dutenantzera. Horrek euskal erkidegoa instituzio aldetik“ezberdina” izatea suposatzen du (gaztelerazko“hecho diferencial” delakoa areagotuz). Eta ez-berdintzean dator gatazka.

II.3. Gatazken oinarria: Lurralde Historikoen tributuahalmena eta arau maila.

Gatazken nondik norakoak hainbat jatorri ditu. Oi-narri-oinarrian ezberdintasunaren onartzea le-goke, Espainiar Estatu Autonomiako definizioanbertan. Teoria hau bertan behera uzten duena

77

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

5. Taula

4. Taula

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

78

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

helegiteak euskal Lurralde Historikoen foru arauenaurka bakarrik jartzen direla da, eta ez Nafarro-ako foru legeen aurka, nahiz eta eskumen bereanoinarriturik egon eta era berdintsuan egikaritu.

Espainiar Konstituzioak berak ez du inon jasotzen Es-tatuaren lurralde osoa Autonomia Erkidegoz betekozenik, ezta hauen eskumenak berdinak (eta berbe-rak) izan beharko zirenik ere. Baina 1981tik geroztik12

berdintzeari ekin zioten, instituzioen bikoizketaz (etaegun bizi dugun krisian bikoizte horrek suposatzenduen mantendu gastuekin, batez ere Estatu mailaneta erregimen orokorreko Autonomia Erkidegoetan;gurean ez horrenbeste, edo behintzat ez Estatuarenkargura, izan ere Lurralde Foralak bai dira euskal ins-tituzioen gastu guztiak ordaintzen dituztenak).

Juridikoki gatazka areagotzea erraztu duena Lu-rralde Historikoen instituzio legegileen arau maila-rena izan da. Lehen esan bezala, Batzar Nagusiakdira Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan tributu foruarauak egiteko eskumena dutenak. Gakoa da Es-tatutu bidez eta Lurralde Historikoen Legea dela

medio, “lege” mailako arauak Euskal AutonomiaErkidegoko legebiltzarrak bakarrik egin ditzake-ela13. Beraz, espainiar araudiaren hurrenkeranBatzar Nagusien produktuei “erregelamendu”maila da geratzen zaiena. Nafarroan ez da hala-korik gertatzen, izan ere Lurralde Historiko espa-rrua Autonomia Erkidegoarekin bat etortzeannafar parlamentuak arautzen dituelako, legemailako arauak izanik.

6. Taula

13 Abenduaren 18ko 3/1979 Lege Organikoa, EuskadikoAutonomia Estatutuarena, 25. Artikulua: 1.- Eusko Lege-biltzarrak legegintza-agintea du, aurrekontuak onartueta Eusko Jaurlaritzaren ekintza bultzatu eta kontrolat-zen du, beti ere Estatutu honen 37. artikuluan aipatu-tako erakundeen eskumenei kalterik eragin gabe.27/1983 Legea, azaroaren 25ekoa, Autonomia Elkarteosorako erakundeen eta bertako kondaira-lurraldee-tako foruzko ihardutze-erakundeen arteko harremaneiburuzkoa (182 zenbakidun EHAA, 1983.eko abenduaren10ekoa). Zioen adierazpenean ere horrela jasotzen du:(…) Legebiltzarraren nagusitasuna nabarmentzen da,Autonomia-Elkartean Lege-mailako manuak onartzekogaitasunaren jabe den Erakundeagoren bakarra dena-ren aitorpena egiten zaionean, nagusitasun hori nahi-taezko lege-mailaren eta manuen maila finkatzearenarauetarako oinarri-irizpideak jartzerakoan garbi adie-razita gelditzen dela (…). 6. art. ere ildo beretik ideia horiazpimarratzen du: 1. Autonomia-Estatutuaren arabera,Autonomia-Elkarteari dagozkionak izanik, Estatutu horre-tan, Lege honetan edo gerokoren baten Kondaira-Lu-rraldeetako Foruzko Ihardutze-Sailei aitortu edo izendatuez dakizkien gai guztiekiko legegintza eta exekuzioa Au-tonomia Elkarte Osorako Erakundeei dagokien aginpideda. 2. Beti ere, Lege-mailako arauak emateko ahal-mena Legebiltzarrari bakar-bakarrik dagokio.

12 Ez gara horretan sartuko; 1981eko otsailaren 23ko Es-tatu Kolpe saiakeraz geroztik, Autonomien eskumen ber-dintze baterako joera zabaldu zen, nazionalismoakahultzeko asmoaz. Autonomia Erkidego izaera zabalduzen estatua osatzen duten lurralde guztietara, eta de-netan Gobernuaz gain Legebiltzar bat ezarri zen, esku-men Autonomiakoak kudeatzeko eta garatzeko.

Dena den, aipatzekoa da ere espainiar Konstitu-zioaren arabera tributu materia lege formazarautu behar dela (EK 133.1. art.); baina Euskal Lu-rralde Historikoetan agindu hori ez da betetzen.Doktrinak, honetan ere, ez datoz bat, baina ezgara horretan sartuko14.

Bereizketa garrantzitsua da; izan ere, legeak aur-katzeko (helegiteak jartzeko) legitimazioa nahikomurriztua da: Estatuko presidentea, Herri Defen-datzailea, 50 kongresu-kide, 50 senatari, Autono-mia Erkidegoetako gobernuak etaparlamentuak15. Aldiz, lege maila azpitik daudenarauen aurkako helegiteak jartzeko “interes legi-timoaz” nahikoa da, kontzeptu zehaztugabeaizanik edonork argudiatu dezakeelarik helegiteakjartzeko (AAJLren 19.1.a) art.)16. Honetan oinarri-turik, Tributu Foru Arauen aurkako helegiteak uga-riak izan dira, mugakideak diren Autonomia

Erkidegoetako (Errioxa, Kantabria, batipat) baiinstituzioak (Gobernuak, parlamentuak) bai ber-tako langileen sindikatuak (UGT-Errioxa) eta en-presarien elkarteak aurkeztuak. Laster jorratukodugu gai hau.

Dakigunez, Foru Arauak izaera orokorrekoarauzko xedapenak dira, Lurralde Historiko bakoit-zeko Batzar Nagusiek emandako arauen arteanlerrunik handiena dutenak. Eta lehen aipatu be-zala, Euskal Autonomia Erkidegoan lege maila for-mala arautzeko eskumena Eusko Legebiltzarraribakarrik dagokio, nahiz eta espainiar Konstitu-zioak tributu arloa lege formalez arautzea agint-zen duen.

Laburbilduz, Erregimen orokorreko Autonomia Er-kidegoak tributu arloan Estatuarekiko menpeko-tasuna dutenez, Estatuak mugak jar ditzakeAutonomia hauen Zor Publikoan, Autonomiarenzor mailan, zor horien erantzukizun subsidiarioa Es-tatuak berak duelako. Erregimen orokorreko Au-tonomia Erkidegoek beraien zorrak ordaintzerik ezbadute, Estatuak ordainduko ditu. Foru erregime-neko finantzaketan, aldiz, aldebakarreko arriskua-ren printzipioa dela eta Estatuak ez du inolakoerantzukizunik Foru Lurraldeen zor mailan. Eta, gai-nera, Kupoa derrigorrez ordaindu beharrekoa da,tributu-bilketaren emaitzarekiko loturarik gabe.Beraz, “Autonomia” hori dela eta, Estatuak ezindu Foru Lurraldeetan beste Autonomia Erkidego-etan jarritako mugak / baldintzak ezarri.

Konstituzioak agindutako Lurraldeen arteko soli-daritatea ere errespetatzen da foru erregimenekosisteman, izan ere Euskal Autonomia Erkidegoakdagokiona sartzen duelako Lurralde-arteko Kon-pentsazio Funtsan (nahiz eta bertatik ezer jasotzen 79

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

7. Taula

14 ALONSO ARCE, I. “Naturaleza de las Normas Foralesde los Territorios Históricos del País Vasco y su posiciónen el ordenamiento jurídico”, Forum Fiscal de Bizkaia,1998ko iraileko zkia, 3-10. Baita ere, DE LA HUCHA CELA-DOR, F. “La naturaleza legislativa de las normas foralesde los territorios históricos del País Vasco”, Civitas. Re-vista Española de Derecho Financiero, 2006ko 129 zkia,21-40.15 EK 161.1.a).art.: KAren eskumena lege mailako arauenaurkako helegiteetan. EK 161.1.Art. Konstituzio Auzite-giak Espainiako lurralde osoan du jurisdikzioa, eta esku-mena du honako hauetaz arduratzeko: a) Legeen etalege-indarreko arau-xedapenen aurkako konstituziokon-trakotasun-errekurtsoak.162. art: 1. Legitimaturik daude:a) Konstituziokontrako-tasun-errekurtsoa jartzeko: Gobernuko presidentea, He-rriaren Defendatzailea, 50 diputatu, 50 senatari,Autonomia-erkidegoetako kide anitzeko organo exeku-tiboak, eta, hala badagokio, haietako legebiltzarrak.16 AAJL (Administrazioarekiko Auzien JurisdikzioarenLegea, 19.art. 1. Legitimaturik daude administrazioare-kiko auzien jurisdikzioaren aurrean: a) Eskubidea edo in-teres legitimoa duten pertsona fisikoak edo juridikoak.

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

80

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

ez duen). Azkenik, zerga-presio baliokideari dago-kionez (Foru Lurraldeetan orokorrean zerga-pre-sioa ezin duela Estatuarena baino txikiagoa izan:Sozietateen gaineko Zergagatik gutxiago bilduezkero, beste zergaren baten gehiago ingresatubeharko, PFEZ); betetzen da, izan ere Euskal Au-tonomia Erkidegoan zerga-presio orokorra Esta-tuaren baino altuagoa da eta. Euskal AutonomiaErkidegoan (eta, agian Nafar Foru Erkidegoan)Lurralde Historikoak tributuak sortu/arautu, kude-atu, bildu eta aplikatu ahal izatea da ezberdinta-sun garrantzitsuena erregimen arruntekoAutonomia Erkidegoekiko, eta beraien tributue-kiko ezberdinak izan ahal izatea da arazoa. Na-farroako tributuen arautze maila legezkoa izanik,ez dute horrenbeste arazo izan (argumentu poli-tikoak at). Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, ordea,arauen maila erregelamenduzkoa izanik, muga-kidean diren Autonomia Erkidegoak Tributu ForuArauak errekurritzen dituzte, “interes legitimoa”duen edonork aurkatu ditzakeelako helegiteak ju-risdikzio arruntaren aurrean (administrazioarekikoauzien jurisdikzioa). Legitimazio zabal horretaz ba-liaturik helegite jartzaileak izan ziren Errioxako par-lamentua eta gobernua, Kantabriakoparlamentua eta gobernua, UGT-Errioxa eta Errio-xako Enpresarien Elkartea. Argumentuaz, bitxikeribat: espainiar legediaz bat zetozen Tributu Foruarauak Europar Batasuneko legalitatearekin talkaegiten zutela dioten. Eta “Estatu-laguntzen” espa-

rruan kokatzen zituzten, lurraldetasun selektibita-tea ematen zelakoan17. Hau da, Estatuaren oso-tasunaren barnean lurralde batzuk aparteko arauonuragarriagoak zituztela, beste lurraldeak “kal-tetuz” (delako kaltea frogatu gabe dagoenarren).

III. SORTUTAKO GATAZKEN NONDIK NORAKOAK

Aspalditik datoren kontua da. Laburbilduz, 1993-1995 bitartean Foru Aldundiek zerga murrizketa sis-tema bat onartu zuten Sozietateen Zergetan(“opor fiskala” deiturikoak), enpresak berenga-natzeko asmoz. Gainera, 1995-1999 bitartean 15milioi € gainditzen zuten inbertsioetarako %45ekotxikipenak eman zituzten. 1999ko ekainean Euro-par Batzordeak lehen espedienteak zabaldu zi-tuen, onura jasotako enpresen zerrendakerreklamatuz. Ez Foru Aldundiak eta ez Eusko Jaur-laritzak ez zituzten zerrendarik eman (1999koabendua). 2000ko urtarrilean Foru Aldundiak la-guntza horiek derogatu zituzten.

2001eko uztailean Batzordeak 1995ko “opor fis-kala” eta inbertsioetarako txikipenak legez kan-pokoak aldarrikatu zituen, beraien itzultzeaexijituz. 2003ko azaroan Batzordeak helegitea jarrizuen Europar Batasuneko Justizia Auzitegian

8. Taula

17 EBT 107.art. araututako portaerak saihesten dira.

(EBJA), Espainiak laguntzak berreskuratu ez zitue-lako salaketaz18. 2006ko abenduan EBJAak Espai-nia kondenatu zuen, laguntzak berreskuratzekoAldundien ezetzagatik. 2008ko otsailak 28an tri-butu arloan euskal eskumenaren epaiketa hasizen, 2008ko irailak 11an sententzian bukatuz.

III.1. Mugakideak diren Autonomia Erkidegoen ja-rrera.

Batez ere aipatzekoak dira europar legedia urrat-zean oinarritutako helegiteak. Dena den, aurreraegin aurretik, bereizketa garrantzitsu bat egin be-harra dago, komunikabideetan (eta doktrinakozenbait alorretan) dena nahasturik agertzen daeta (eta ez beti jakin ezagatik, noizbehinka nahita-koak dira eta). Alde batetik tributu arloan arautzeeskumena/boterea dago, tributu Foru Arau oroko-rrak (2008ko irailaren 11ko EBJASn onartzen zena),eta beste alde batetik ahalmen horren adierazpendiren neurri zehatzak. Botere orokorra salbu gera-turik, beste subjektu asko bezala (Europar Batasu-neko edozein Estatu, espainiarra barne) ForuAldundiek ere europar legetasunarekin bat ez da-tozen neurriak hartu ditzakete noizbehinka, dagoz-kien zuzenketak egitera beharturik daudela (“oporfiskalak”, kasu). Behin berezituta gakoan daudentributu arloko bi adierazpenen zentzua (arau oro-korrak eta beraien aplikazioaren artekoa) arazoa-ren mamian sar gaitezen.

Mugakideak diren Autonomia Erkidegoen argu-dioak barne eta kanpo argudioetan sailkatu ge-nitzake. “Barne argudioak” dira solidaritate eza,diskriminazioa, irain konparatiboa dela19, konpe-tentzia desleiala, pribilejioa, “muga efektua”, umi-lazioa, trikimailua, engainua, traizioa,gehiegikeria…20. “Kanpo argudio” bezala esaten

dute Europar batasuneko legediaren aurkakoakdirela tributu foru arauak, estatu laguntzak direla-koan.

Soluzioa, noski, Estatu osoan arau berdinak apli-katzea da. Beraz, modu batean zein bestean hel-buru hori lortzeko asmoz, lehen pauso baten,“lurraldetasun selektibitatean” oinarriturik euskalForu Lurraldeetako tributu eskumena zen zalant-zan jartzen zena, Estatuarekiko arau ezberdinakegin ahal izatea. Argudio horrekin, mugakideakdiren Autonomia Erkidegoetako instituzioak etaenpresari eta langileen elkarteak helegiteak jarrizituzten. Euskadiko Justizia Auzitegi Nagusiak(EJAN) ez zien arrazoia eman, eta helegite bidezespainiar Auzitegi Gorenera (AG) heldu zengakoa, eta honek, ez zegokion eskumen bat be-renganatuz europar zuzenbidea interpretatu etatributu foru arauak Europar Batasuneko legalita-tearen kontrakoak zirela aldarrikatu zuen (2004.koabenduak 9ko epaian), Sozietateen gainekoZerga deuseztatuz. Hutsune legala betetzeko, Al-dundiek arau berriak aldarrikatu zituzten, aurre-koen berdinak. Noski, helegite jartzaileak(mugakideak diren Autonomia Erkidegoko institu-zioak, eta bertako enpresari eta langileen elkar-teak) helegite berriak jarri zituzten.

Oraingoan, berriz ziklo berean ez erortzearren,EJANak Europar Batasuneko Justizia Auzitegira Lu-rraldetasun selektibitateari buruzko epaiketa au-rreko arazoa igorri zion (Europar zuzenbideareninterpretatzaile bakarra bera bai da). Honek,2008ko irailak 11ko epai ospetsuan, Estatu-azpikoantolakuntzek Estatuarekiko ezberdinak direnarauak egin ahal izateko bete beharreko baldint-zak jarri zituen. Horrela, “Autonomia test hiru-koitza” deiturikoaren arabera, estatu-azpikoantolakuntzak instituzio, prozedimentu eta ekono-mia Autonomia badauka (Estatuak parte hartzenez badu arauen eraketan eta horien ondorio Eko-nomiakoak konpentsatzen ez baditu), orduanbere arauak Europar Batasuneko legediaz batdatoz eta ez dira “Estatu-laguntzak” lurraldetasunselekzioari begira, arauak orokorrak direlako es-

81

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCOGACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

mado “blindaje” del concierto económico vasco”, Re-vista general de derecho constitucional, nº 9, 2010,13.orr.

18 Kontutan izan behar da Europar Batasunean ordezka-pen bakarra Estatuek daukatela; estatu-azpiko antola-kuntzen aurkako helegiteak Estatuari igortzen zaizkio,honek Autonomia Erkidegoari eta bueltan berriz bideberetik, Estatua beti ere tartekari delarik. 19 Zentzu honetan, eta Kantabriari dagokionez, ikus CA-RRERA PONCELA, A., “Efecto diferencial del Impuestoforal sobre Sociedades: algunos cálculos desde Canta-bria”, Revista Asturiana de Economía (RAE), nº 31, 2004,95-118 orr.20 Horrela jasotzen du, adibidez, PASCUAL MEDRANO,M.A., “La Comunidad Autónoma de la Rioja y el lla

tatu-azpiko eremuan21. Kontzertu Ekonomikoa au-tonomoa da Estatuko sistemarekiko eta ez da “lu-rraldetasun selektibitaterik” ematen. Beraz,gustuko izan ala ez, bide hau agortutzat emandaiteke.

Beraz, inguruko Autonomia Erkidegoak tributu forusistemaren aurka izanik ere (eta ahalik eta hele-gite gehien jartzen dituzte, horren adierazle be-zala), “etekina” atera diotela esan beharra dago.Estatuko erregimen orokorra lurralde guzti-guztie-tan aplikatze ezak beraiengan kalteak sortzen di-tuztela argudiatzen dute. Jakina denez,Sozietateen gaineko Zerga tasa (orokorra) foru lu-rraldeetan %28koa da, eta erregimen orokorrekozergan %30ekoa (nahiz eta enpresaren diment-sioa/fakturazioaren arabera, lehen tarte batean%25ekoa izan daitekeelarik). Horrek suposatzendu Estatuan 2 zerga tasa daudela zerga hone-kiko, eta 2 puntuko diferentzia hori guztiz erabaki-garria dela enpresa bat kokatzerakoan forulurraldea hautatzea Errioxa beharrean. Noski, ar-gudio honetatik ateratako etekinak ikusita (Esta-tuak ustezko “kalte” hori konpentsatzen duela,miloi askotan), ez da inolako ikerketa zentzudunikegin enpresa munduan egoitza non jartzea era-bakitzean kontutan hartzen diren parametroez.Enpresen exodoaz ez dago datu zehatzik, gehie-nez itxi egiten diren enpresenak eta zabaltzendiren berrienak, baina berdinak direla frogatu ezindelarik. Gakoa modu argiz azaldu dezaketendatu zehatz eta sinesgarrien faltan, azkenemaitza serioski hartzeko (eta izena jartzeko) zen-bait aldagai ikertu eta hartu beharko dira kontu-tan. Hala nola, des-kokatzen diren enpresen pisuahartu beharko da kontutan, kapital soziala, langilekopurua, esportazio-inportazio ahalmena… Eta,

batez ere, lekua bateak itxi diren enpresak bes-tean zabaldu direnak direla ziurtatu. Leku aldat-zea benetan Euskal Autonomi Erkidegora izandela argia izan behar du. Eta, aldatzearen arra-zoiak ere tributuekiko erlazio zuzenekoak izan di-rela (presio fiskala: Sozietateen gaineko Zerga,baina baita ere udal zergak, etab.), soldaten kos-tua (soldatak, kotizazioak…), BEG (Barne EkoizpenGordina), solairuen kostua, komunikazio bideak,garraioak, gizarte kargak (lansariak, kotizazioaketab, Euskal Autonomi Erkidegotik kanpo zertxo-bait txikiagoak direnak), etab. Parametro hauekdirela medio, ikerketa sakona beharko litzatekemugakideak diren Autonomia Erkidegoetatik Eus-kal Autonomi Erkidegora zenbat eta zein pisuaduten enpresen aldatzea (zerga arrazoia delamedio) ikusteko eta, aldiz, kontutan hartu be-harko dira ere Foru lurraldeetatik erregimen oro-korreko espainiar lurraldera aldatzen direnak,beste arrazoi batzuk direla eta (kotizazio karga txi-kiagoak, solairu merkeagoak, presio politikoak…)

Doktrinaren zati batek ere (zenbait jarrera politi-koez gain) zerga ezberdintasunak suposatzenduena ez da horrenbeste jada finkaturik daudenenpresak Euskal Autonomia Erkidegorantz lekuzaldatzearen arriskua baizik eta inbertsio berriei be-gira erakarpena erlatiboaren galtzea baizik22.

Lehen tributu foru sistemari mugakideak diren Au-tonomia Erkidegoek ateratako “etekina” aipat-zean, zenbaiten Estatutuetan ustezko “mugaefektu” hori jaso dutenaz ari ginen. Izan ere,1999an Errioxak Estatutua aldatu zuenean, tes-tuan klausula bezala sartu zuen23. Zenbait ñabar-

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

82

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

21 Ikus RUBÍ CASSINELLO, J., “El cupo y el criterio de la au-tonomía económica y financiera a la luz de la Sentenciadel Tribunal de Justicia de las Comunidades Europeasde 11 de septiembre de 2008”, AVD/ZEA, AcademiaVasca de Derecho/Zuzenbidearen Euskal Akademia,JADO Aldizkaria. Bilbo. VII. urtea. 17 zk. 2009ko iraila, 85-116 orr. Baita ere, MARTÍNEZ BÁRBARA, G., “Las conclu-siones de los Abogados Generales del Tribunal deJusticia europeo en asuntos relativos a la selectividadterritorial de las medidas fi scales regionales: del Abo-gado General Saggio en la cuestión prejudicial sobre elPaís Vasco (1999) al Abogado General Jääskinen en elasunto Gibraltar (2011)”, Forum Fiscal de Bizkaia, 2012.

22 CARRERA PONCEDA, A., Impuesto de Sociedades yatracción de empresas. El caso vasco visto desde Can-tabria, Universidad de Cantabria, Santander, 2005, 16.orr.23 Errioxar lurraldearen diru sarrerak eta Estatuaren tri-butu orokorretan bere parte hartzea zehazterakoanbeste faktore batzuen artean zera hartuko zela kontu-tan jaso zen: beste lurraldeekiko muga egoeratik ondo-riotzen diren efektuen desoreken zuzenketa”. ErrioxakoEstatutuko 46.1 art. ( “A los efectos de concretar los in-gresos de la Comunidad Autónoma de La Rioja, y deforma especial, la participación territorializada de LaRioja en los tributos generales que se determinen y lascondiciones para la aprobación de recargos sobre tri-butos del sistema fiscal general, en el marco de lo dis-puesto en el artículo 157.3 de la Constitución y en lalegislación que lo desarrolle, la Administración General

dura eta aldaketa txikiekin, gauza bera eginzuten Gaztela-Lehoi eta Kantabrian beraien Esta-tutuetan.

Azken finean, oraindik estatúan konpondu gabedagoen eredua da gakoa. Tributu foru sistema es-tatuko legediarekin eta europar legediarekin batdatorren araudia da, beraz definizioz ez luke zer-tan epai-babesa jaso dezaketen kalterik sortubehar. Aldiz, praktikan gertatzen ari dena da mu-gakideak diren Autonomia Erkidegoak Kontzertuekonomikoaren kontra “blindatu” egin direla, etahorretan darraiela.

III.2. Europar Batasuneko batzordearen ikuspun-tua.

Aipatzekoa da guzti honetan Europar batzorde-aren jarrera. Jakina denez, bere eskumenen ar-

tean europar legetasuna babestea dago, etabere horretan ulertu izan du estatu-azpiko anto-lakuntzen arauak kontu handiz begiratu behar di-rela. Izan ere, nahiko lan badauka Batzordeak 27Estatuetako araugintza aztertuz, estatu-azpikoezarduratzen hasteko, itzelezko lana litzateke… etahorrela ulergarria da ugaltze horren aurka adie-razitako jarrera.

“Opor fiskalen” kasuan, azken finean “errespetu”kasu baten aurrean gaudela esan genezake. Bat-zordeak onartzen ez duena da bere gainetik saltoegin eta Lurralde Historikoek galdetu/kontsultatugabe europar legetasunarekin zerikusia dutenerabakiak beraien kabuz hartzea. Azken finean,formazko arazoa da, ez horrenbeste edukiari be-gira. Horregatik tematu da “opor fiskalen” gaia-rekin, eta azken ondorioetaraino heldu ere.

Honetan, gakoa, eskumena duten instituzioen or-dezkaritza da; egun, Estatuak bakarrik daukatehitza Europar Batasuneko instituzio erabakitzaile-etan (espainiar delegazioetan Autonomien nola-baiteko presentzia onartzen hasia den arren).Euskal instituzioak berezkoa duten Tributu arlokoerabakietan parte hartzea eskatzen dute, be-raien interesak babesteko (Estatukoekin bat ezdatozen kasuak gerta daitezkeelako, adibidez).Baina hori beste gai bat da… (hala ez).

83

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

9. Taula

del Estado y la Comunidad Autónoma de La Rioja sus-cribirán un acuerdo bilateral que se formalizará en Co-misión Mixta, que podrá ser revisado periódicamentede forma conjunta, el cual deberá tener en cuenta elesfuerzo fiscal de La Rioja y que atenderá singular-mente los criterios de corresponsabilidad fiscal y solida-ridad interterritorial, así como la corrección de losdesequilibrios producidos en La Rioja por los efectos de-rivados de su situación limítrofe con otros territorios”. LO3/1982, de 9 de junio, de Estatuto de Autonomía de LaRioja (BOE nº 146, de 19 de junio de 1982 y BOR nº 1 de10 de julio de 1982), Redactado conforme a la LO2/1999, de 7 de enero, BOE nº 7 de 8 de enero de 1999y BOR nº 4 de 9 de enero de 1999).

IV.LABURBILDUZ, EGUNGO EGOERA: “BLINDAJEA-REN” TRIKIMAILUA

Asko idatzi izan da, bai komunikazio medioetan,bai doktrina artean, delako “blindajeaz”. Leheniketa behin, argi izan behar dugu “blindaje” izenazezagutzen dena ez dela halakorik. Berezko izena,otsailaren 19ko 1/2010 Lege Organikoak, Konstitu-zio Auzitegiari buruzko eta Botere Judizialarenlege organikoak aldatzeari buruzkoa, ez du izenhori inondik ere jasotzen. Izatez, Tributu ForuArauen babes jurisdikzionala jasotzen du, triki-mailu juridiko bat erabiliz arau hauen helegiteaKonstituzio Auzitegiaren ezagutzapean sartuz(eta, beraz, orain arteko Administrazioarekiko Au-zien Jurisdikziotik ateraz). Horrek Tributu ForuArauak aurkatzeko legitimazioa mugatu egitendu, aurretik esan bezala EKko 162.artikulukoetara(instituzioak) eta ez lehengo “interes legitimoa”duen edonor (AAJL 19.art).

Praktikan, helegite jartzea ez da saihestu, orain ar-teko aurkari izan diren Errioxako, Kantabriako etaGaztela-Lehoiko instituzioek legitimazioa izaten ja-rraitzen dute eta. Ez horrela UGT-Errioxa eta Errio-xako enpresarien Elkartea, hauek bai legitimazioagaldu dute eta. Baina helegiteak jarraitu dute,beraz “blindatze” ideia gezurtia da (argumentubezala erabiltzen duten arren24). Lege organikohonek Tributu Foru arauak berrikusteko araubidea

aldatzen du, auzitegietako babesaren defizitagainditu nahian. Esan bezala, Foru Arauen edukiatributuen arloan konstituzio aginpidez lege erre-serbapean badago, baina arau horiek berrikus-teko araubidea Administrazioarekiko auziena zen.Eduki bereko gainerako legeak, ostera, KonstituzioAuzitegiaren aurrean soilik berrikus zitezkeen.1/2010ko LOak Jurisdikzioa aldatzen die tributuforu arauei, baina ez izaera juridikoa. Erregela-menduak izaten jarraitzen dute, baina materiakontutan hartuz, beraien aurkako helegiteakKonstituzio Auzitegian kokatzen dira, horrek daka-rren legitimazioa (“interes legitimoa” baino hert-siagoa) eta prozedura aldetik aldaketekin. Bainahelegiteak jartzea ez da saihestu, beraz “blinda-jea” deitzea pixka bat ausarta da…

Europar Batasunari dagokionez, guztiz ezinezkoada inondik inolako blindajerik. Batasun-kideakdiren Estatuetako maila guztietako arauak Euro-par legetasunaren menpe daude, nahita ez

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

84

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

10. Taula

24 Aipatzearren bakarrik, ikus Pascual Medrano, A.(2010), “La Comunidad Autónoma de la Rioja y el lla-mado “blindaje” del concierto económico vasco”, Re-vista general de derecho constitucional, 9. Zkia, 15-. ;(2012), “La Rioja: un nuevo capítulo en el largo conflictofiscal ligado al “efecto frontera””, Iustel, Revista Generalde Derecho Constitucional (RGDC) 14.zkia, 1-27. Goo-glen, “efecto frontera” sartzerik besterik ez dago berdin-keriaz jabetzeko.

85

EKONOMIA ITUNA; ULERTZEN EZ DEN BEREIZKETA ETA SORTZEN DITUEN IKUSEZINAK

errespetatu behar dute datozen instituziotik dato-zelarik ere. Eta gauza bera esan daiteke, nola ez,Estatu-azpiko antolakuntzaz, ez daukate europarlegetasun ikuskaritzatik alde egiterik. Beraz, Eu-ropa mailan blindajea guztiz ezinezkoa da.

V. BIBLIOGRAFIA

Kontzertu Ekonomiakoari buruzko informazio ge-hiagorako, ikus http://www.adconcordiam.org

ALONSO ARCE, I. (1998), “Naturaleza de las Nor-mas Forales de los Territorios Históricos del PaísVasco y su posición en el ordenamiento jurídico”,Forum Fiscal de Bizkaia, iraileko zkia, 3-10 orr.

ALONSO OLEA, E.J. (2002) ”Las haciendas foralesvascas. 1500-2002. Una historia del concierto eco-nómico”, in AAVV., “El Concierto EconómicoVasco historia y renovación. Las valoraciones dela población de la C.A.P.V. al respecto”, Cuader-nos Sociológicos Vascos, 12 zkia,, 7- 49 orr.

ALONSO OLEA, E.J. (1995), El Concierto Econó-mico (1878-1937). Origen y formación de un De-recho Histórico, IVAP, Oñati.

CARRERA PONCELA, A., “Efecto diferencial delImpuesto foral sobre Sociedades: algunos cálcu-los desde Cantabria”, Revista Asturiana de Eco-nomía (RAE), nº 31, 2004, 95-118 orr.

CARRERA PONCEDA, A., Impuesto de Sociedadesy atracción de empresas. El caso vasco visto desdeCantabria, Universidad de Cantabria, Santander.

CORCUERA ATIENZA, J. (2003), “Consecuencias ylímites de la constitucionalización de los DerechosHistóricos de los Territorios Forales”, REDC,23.urtea, 69.Zkia, iraila-abendua.

DE LA HUCHA CELADOR, F. (2006), “La naturalezalegislativa de las normas forales de los territorioshistóricos del País Vasco”, Civitas. Revista Espa-ñola de Derecho Financiero, 129 zkia, 21-40 orr.

ELA-STV, Informe sobre fiscalidad en Hego EuskalHerria 2003: aumenta la injusticia, Manu Robles-Arangiz Institutua, Bilbao, 2004.

ELA-STV, La cara oculta del Concierto y ConvenioEconómico: regresividad, desigualdad, fraude:año fiscal 2000, Manu Robles-Arangiz Institutua,Bilbao, 2001.

ELA-STV, Más presión fiscal para las rentas de tra-bajo y menos para las empresariales y de capital:el Concierto Económico parte del Estatutomuerto: informe año fiscal 2001, Manu RoblesArangiz Institutua, Bilbao, 2002.

FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, T.R., (1988), «Conceptode Foralidad en la Constitución de 1987», Los De-rechos Históricos Vascos-en, IVAP, Oñati.

FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, T.R. (1985), Los DerechosHistóricos de los territorios forales. Bases constitu-cionales y estatutarias de la Administración ForalVasca, Centro de Estudios Constitucionales, Civi-tas, Madrid.

GARCÍA RUÍZ, J.L. eta GIRÓN REGUERA, E. (1997),“La incidencia del modelo de Estado ene l sis-tema de financiación autonómica”, Revista Espa-ñola de Derecho Constitucional, 17. urtea, 51.zkia, iraila-abendua, 141-158 orr.

HERRERO Y RODRÍGUEZ DE MIÑÓN, M., (1998a),Derechos Históricos y Constitución, Taurus, Ma-drid.

HERRERO Y RODRÍGUEZ DE MIÑÓN, M., (1998b),“Los Derechos Forales como Derechos Históri-cos”, REDC, 18. urtea, 52.Zkia, Urtarrila-apirila, 53-80 orr.

MARTÍNEZ BÁRBARA, G., “Las conclusiones de losAbogados Generales del Tribunal de Justicia eu-ropeo en asuntos relativos a la selectividad terri-torial de las medidas fi scales regionales: delAbogado General Saggio en la cuestión prejudi-cial sobre el País Vasco (1999) al Abogado Gene-ral Jääskinen en el asunto Gibraltar (2011)”, ForumFiscal de Bizkaia, 2012.

PASCUAL MEDRANO, M.A., (2010) “La Comuni-dad Autónoma de la Rioja y el llamado “blin-daje” del concierto económico vasco”, Revistageneral de derecho constitucional, nº 9.

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO

PASCUAL MEDRANO, M.A. (2012), “La Rioja: unnuevo capítulo ene l largo conflicto fiscal ligadoal “efecto frontera””, Iustel, Revista General deDerecho Constitucional (RGDC) 14.zkia, 1-27.

RUBÍ CASSINELLO, J., (2009) “El cupo y el criteriode la autonomía económica y financiera a la luzde la Sentencia del Tribunal de Justicia de las Co-munidades Europeas de 11 de septiembre de2008”, AVD/ZEA, Academia Vasca deDerecho/Zuzenbidearen Euskal Akademia, JADOAldizkaria. Bilbo. VII. urtea. 17 zk. 2009ko iraila, 85-116 or.

SERRANO-GAZTELUURRUTIA, S., (2012), El Con-cierto Económico Vasco ante el Juez Comunita-rio: La judicialización de las Normas Foralestributarias en el ámbito jurídico europeo. Situa-ción vigente (ayudas de Estado) y perspectivasde futuro, José Mª Leizaola 2011 Saria, IVAP,Oñati.

ESTUDIOS Y COLABORACIONES

86

GACETA TRIBUTARIA DEL PAÍS VASCO