43

LERKI ospetsuak esa-ten duen legez: Gizonakbadu inguru latz batmenperatzeko premia.

Eta guztiok dakigu lana nekezegiten dela, eta batez ere giza histo-riaren hasierako garai haietan, bizi-tza nahikoa gogorra zen. Darwin-eneboluzio-teoriaren arabera onenakbakarrik lortzen du aurrera jarrai-tzea etsai ahulak bidean utzirik. Gi-za garapena mendeetan zehar iku-sita, pentsatzekoa da bera izan dai-tekeela, edo orain arte behintzatizan dela, Naturan sorturiko bizidu-nen arteko hoberenetarikoa (hobe-rena ez esatearren), baina guztiokentzun, eta agian erabili, egin duguhonako esaldi hau: gizona Natura-ko erregea da. Esaldi nahikoa ma-txista eta monarkikoa. Beraz, gukemakumea Naturako erregina daesango genuke.

Adimen Naturala

Nagusitasun honen zioa adime-na dateke; beste bizidun (animaliakbatipat) adimentsuak egon arren,gizakia da oro har bere adimenagehien garatu duena.

Baina zein da adimenaren ezau-garria?. Oro har, gizakiak pentsatueta ideiak garatu egiten ditu etahorrexegatik esan ohi dugu adi-

mena duela. Honi esker, bere lanariegokitzen zaizkion tresna lagunga-rriak asmatzeari ekin dio betidanik,lanaren zama arintzeko edota beremuga fisikoak gainditzeko. Hasie-rako tresnak, guk orain sinpleegi-tzat jo ditzakegun arren, une haie-tan aurrerakuntza itzela izan ziren,adibide ederra gurpila delarik.

Asmakizun baten ondoren bestebat lortzen zen (aurrekoan oinarri-tuta edo zeharo independentea), on-doz ondoko bi asmakizunen artekodenbora nahikoa luzea izan ohizelarik. Horregatik, denbora-tarteluze horri esker, jendeak tresna be-rria erabiltzen ikasten zuen inolako

presarik gabe, tresnaren funtziona-mendua ulertzeraino heltzen zelariketa ulertzeak hobekuntzei bideairekitzen zielarik.

Orain dela ehun milioi urte lehe-nengo gene biologikoak garatzenhasi ziren; jokamolde berriakikasteko ahalmena bait zuten. Hor-tik animalia konplexu guztiak sortuziren, gizakiaren arbasoak barne.

Dirudienez, lehenengo tresnakgutxi gorabehera orain dela hamarmiloi urte (Harri Aroan) erabiltzen

ADIMENA DUTENMAKINAK:

ORDENADOREA GARUNA GAINDITU NAHIAN?Txelo Ruiz

Paradisutik erbesteratua izan zenez geroztik, gizakiak jakin badakiJaungoikoaren esanetara makurtu behar duela, bere egunerokoogia irabazi nahi badu behintzat: lan egitea derrigorrezkoa da,

pribilegiodun bakar batzuentzat izan ezik.

Antzinako tresnak eskuaren abileziahobetzeko erabiltzen ziren.

O

DOSSIERRA

Cricket Software

44

hasi ziren, harrizkoak, zurezkoakedo hezurrezkoak izaten zirelarik.Gizakiak Naturan aurkitzen zi-tueneko egoeran erabiltzen zituen,hots, landu edo egokitu gabe.Gizakia hauetaz baliatuko zenhasieran animalia arriskutsuakuxatzeko. Gero konturatuko zenagian tresna berriak sortzeko ereegokiak izan zitezkeela; harrialantzeko harria erabil zezakeelaesate baterako. Horrela, lehenengozulakaitz, jostorratz eta eztenaksortuko zituen, hauen bitartez armaberriak landuko zituelarik. Armafinagoak lortuz, geziak esate bate-rako, animaliak errazago ehizatukozituen, tribuaren hornikuntza, janarieta soinekoei dagokienez hobekun-tzak lortuz.

Tribuen garapena aurrera zihoanpixkanaka-pixkanaka abiaduralasaiaz. Prozesu hau azeleratu eginzen suaren aurkikuntza zela bideeta lengoaia konplexuak asmatuz,orain dela milioi bat urte gutxigorabehera. Lengoaia hauei esker,

kultura garatzen hasi zen orain delagutxi gorabehera ehun mila urte.

Azken hamar mila urteetan gizabiologian gertatutako aldaketakbarregarriak dira giza kulturan ger-tatutakoekin konparatzen baditugu.Nekazal Iraultzak gizakia geldikorbihurtu zuen. Horrek gobernu buro-kratiko handiak sorterazi zituen.Gero, idazkera garatu zen eta klasepasiboak (aisiarako denbora zutenklaseak) jaio ziren, lan intelektualeiekiteko nahikoa astia eta energia zi-tuztelarik. Inprenta asmatu ondo-ren, kultur informazioaren fluxuaizugarri azeleratu da azken milaurteetan.

XVIII. mendean ordea, lurrin--makina asmatzearekin batera In-dustri Iraultza hasi zen, zeinak as-makizunen sortze-abiaduran eragingalanta izan bait zuen, garrantzi-tsuena garraioa delarik.

Momentu horretarainoko asma-kuntza gehienak zirela medio, giza-kiak bere muskulu-indarra bider-katu eta zabaldu egin zezakeen,

izerdi bibliko gutxiago aterata. Ma-kinak erabiliz, giza indarra bainohandiagoa behar zuten lan fisikoakburu zitzakeen. Horri esker, jadanikkomentatu dugun legez, astia ba-zuen pentsatzeko (bere adimenaerabiliz makina berriak asmatzeko)eta horren ondorioz asmakuntzensortze-abiadura areagotu egin zen.

Ordenadoreak edokalkuluak burutzendituzten makinak

Baina beste alderdi batetik, lanfisikoak egiteaz gain gizakiak lanintelektualak edo kalkuluak ereburutu behar zituen. Hasieran tru-katzen zituen aleak kontatzekoadibidez, edo gero gobernuek popu-lazioaren erroldak edota uztakkontrolatzeko, zergak zirela eta.Beraz, kalkuluak ekonomiarekinerlazionatuta zeuden eta ondotxodakigu ekonomia giza historianzein garrantzitsua den. Garrantzihoni esker, kalkuluak automatikokiburutzeko makinak asmatzeari ekinzion.

Kalkulu hitza latinetik dator,bere jatorrizko esanahia harritxoadelarik; hauek erabiltzen bait zirengauzak kontatzeko eta eragiketaaritmetikoak burutzeko. Kalkulua-ren historia babiloniar eta egiptia-rrekin hasi arren, kalkulu mekani-koaren historia XVII. mendean hasizen, lehenengo kalkulagailuakorduan asmatu zirelarik (Pascalenbatugailu/kengailua, Leibnitzena -zeinak lau eragiketa aritmetikoakburu zitzakeen-, Babbagerena XIX.

Nekazaritzarengarapenak

gizakia geldikorbihurtu zuen.

Gurpilakizugarrizkoaurrerakuntzaeragin zuengarraioan.

DOSSIERRA

45

mendean,...). Arlo honetan ereaurrerakuntzak nahikoa polikigertatu ohi ziren, batzuetan tekno-logiaren atzerapena zela eta ideieneraikuntza fisikoak ezinezkosuertatzen zirelarik (BabbagerenMakina Analitikoa kasu). BainaXIX eta XX. mendeetako ikerketaeta aurrerakuntza zientifikoek tek-nologia iraultzaile berria sorterazi-ko zuten; Elektronikarena hain zu-zen.

Sistema elektronikoen hasierakoosagaiak balbulak ziren; nahikoahandiak eta potentzia itzela kontsu-mitzen zutenak. Dena den, lehe-nengo ordenadore elektronikoak1946an egin ziren, garrantzitsuenaENIAC izan zelarik.

Tresna hauetaz zenbait idazlekjendearengan sortutako fantasiaga-tik, honela deitzen zitzaien: garunelektronikoak (oraindik gogoratzennaiz RENFEko txarteldegira joanbidai txartela erosi asmoz eta hangolangileak garuna izorratuta dagoesan zigula), nahiz eta momentuhaietan ordenadoreek buru zitza-keten funtzioak kontutan hartutaizen hau gehiegizkoa izan. Jaungoi-koari esker, izen hori galdu egin dadenbora eta ezagutza handiagoarenpoderioz, eta gaur egun izen horierabiltzen ez gara ausartzen.

Dena den, 1947an transistoresolidoa lortu zenetik, aurrera-kuntzak abiadura handiz egin dira;agian abiadura handiegiz.

Transistorearen ondoren zirkui-tu integratuak asmatu ziren, haue-tan transistoreak ehundaka edomilaka aurkitzen zirelarik (gauregun, milioika transistore integra-tzen dira). Zirkuitu integratueiesker, edo oro har zirkuitu integra-tuen teknologia berriari esker, orde-

nadoreek (hasieran oso handiak)berebiziko abiadura hartu dute ta-maina txikietarantz (kalkulu-ahal-men bera mantenduz) eta maneiu--erraztasunerantz. Honako hau esanda: autoen teknika ordenadoreenabezainbeste garatu izan balitz, gauregun Rolls-Royce bat 100 pezetabaino gutxiago kostatuko litzateke,gramo gutxi batzuk pisatuko lituzkeeta 1.000 km orduko egingo lituz-ke. Eboluzio hau dela eta, ordena-doreak erabiltzailetik hurbilagodaude eta hortik etorri da desmitifi-kazioa; garun elektroniko izenaahazteko adinakoa, hain zuzen.

Eta makina hauek eraiki ahalizateko teknologia garatzen ari zenbitartean, konputazioaren alderditeorikoa ere ari zen garatzen. Biakdirela medio, Ordenadore-Iraultzabizitzen ari garela esan genezake.ENIAC ordenadoretik honaino,aurrez oso gutxitan ikusitako abia-dura eta bizitasunez informatikakzientzia bezala eboluzionatu egindu —eta beste zientzien eboluzioabultzatu du—.

Makina mekanikoak gizakiaren-tzat lan fisikoetan lagungarri suer-tatu baziren, ordenadoreek lan inte-lektualetan laguntzen diote. Horrelagarunaren ahalmena handiagotu etazabaldu egin dezake, garapen per-

tsonala lortzeko asti gehiago izate-ko aukera dagoelarik. Are gehiago,kalkulu konplexuak burutzen (batu-keta asko eta asko, zenbaki handie-kiko eragiketak, zenbakizko kalku-lua, ekuazioen ebazpena, eta abarluze bat egiten) gu baino askoz az-karrago eta fidagarriagoak dira.

Izan ere, kalkulu errepikako-rretan gizakia aspertu egiten da etaerrore-kopurua handiagotu egitenda denbora igaro ahala, pertsonarenkontzentrazio-ahalmenaren galeradela eta. Hori horrela izanik, den-bora gehiago galdu behar da geroerrore horiek aurkitu eta deseginnahi badira.

Eta zoritxarrez, aplikazio asko-tan errepikakortasun hori oso naba-ria da, kalkulu estatistikoetan adi-bidez; normalean batuketa-pilo bategin behar bait da. Ordenadoreenhistoriari begirada bat emanez gero,munduko hainbat gobernurentzatizan duten garrantziaz ohartukogara. Estatu Batuetan errolda hamarurtetik behin egiten zen XIX. men-dean. 1886. urtean, 1880.ean egin-dako erroldaren datuen tratamenduaartean bukatzeke zegoen (hain zenzeregin latza langileentzat!) eta areokerrago: 1890. urtea baino beran-duago bukatuko zen eta urte horre-tan errolda berriari ekin behar zio-

Idazkera garatzea osogarrantzitsua suertatu zen informazioagordetzeko.

Zenbaki-sistema batzuk. Zenbakien asmakuntzak

kalkuluaren garapena bultzatu zuen.

DOSSIERRA

Cricket Software

46

ten. Laster konturatu ziren arazohorrek populazioa ugalduz zihoala-ko txarrera joko zuela eta nola edohala behin-betirako konpondubeharko zuketela. Ikerlari batzuekpentsatzeari ekin zioten eta makinaegoki bat asmatu bide zuten. Arazohonetan ez zegoen kalkulu askorik,baina datu asko tratatu behar zireneta makinaren bitartez datu horientratamendu automatikoa lortu zen.

Ezin uka bestalde, hainbat apli-kaziotan (astronomian esate batera-ko) burutu behar diren eragiketakzenbakien handitasuna dela eta osokonplexuak direla. Hauetan osoerraza da kalkulua burutzen duenpertsonak bidean zeroren bat gal-tzea, gero aurkitzea zaila bainozailagoa izan daitekeelarik.

Azkenik, beste aplikazioetandoitasuna eta zehaztasuna oso ga-rrantzitsuak izaten dira, adibiderikgarbiena eremu militarra delarik.Oso garrantzitsua omen da jaurtigaibatek bere diana (etsaiaren posiziobat, dudarik gabe) eta ez beste ezerjotzea. Berriro ere historiari begira-tuz gero, eremu honen garrantziazohartuko gara: Bigarren Mundu--Gerran ingelesek alemanen me-zuak (klabez kodetuak) ulertu nahizituzten (deskodetu, beraz) kolpeaknondik nora emango zituzten garaizjakin ahal izateko eta arabera neurriegokiak hartu ahal izateko. Dirutzagalanta inbertitu zuten makina auto-matikoa lortzeko, ikerlari famatuekparte hartu zutelarik (geroxeagoaipatutako dugun Alan Turing ma-tematikariak adibidez).

Garbi dago, beraz, ordenado-reak ez direla aspertzen eta neka-tzen, zeregina benetan aspergarriaeta nekagarria izan arren. Horrexe-gatik esaten dugu gizakia bera bai-no askoz ere fidagarriagoak direla.Izan ere, makina hauen diseinatzai-leen helburua XVII. mendeaz gerobera izan da: errorerik gabe eta ahalden erarik azkarrenean kalkulatzea.Helburu hau lortzea teknologiangertatutako aurrerakuntzen menpeegon da beti, jadanik komentatudugunez.

Eremu batean, beraz, ordenado-reek aspaldidanik hartu diote aurrea

gizakiari: zenbakizko informazioamaneiatu edo prozesatzean, abiadu-raren aldetik batipat. Aurrerakun-tzak eremu horretara mugatzekoarrazoirik nagusiena garbi dago;hauxe bait da gizakiak txartoen bu-rutzen duen funtzioa eta laguntzagehiago behar du horrexegatik.

Adimena duten makinak?Adimen Artifiziala

Baina ordenadoreak lagungarrikalkulu konplexu eta errepikako-rretan bakarrik suertatzen al dira?Ala gizakiaren antzera beste funtziobatzuk ere bete ditzakeen ordena-dorea —edo robota orokorragoesanda— lor al daiteke?.

Hau da, gizakiak lanaren zamabere gainetik astintzeko balio dutenmakinak asmatu ditu, baina makinahoriek kontrolatu egin behar ditu,guztiz autonomoak ez direlako.Ordenadoreak, adibidez, programa-tu egin behar ditu, horretarakoaurrez programa egokiak asmatubehar dituelarik. Baina programakasmatu ondoren guztiz beharrezkoada makina aurkitzen deneko ingu-rugiroaren ezaugarriak konstante

Adimen Artifizialaren aplikazio-eremuak

Adimen Artifizialak sortutako interesak, adimena duten makinenaplikazio-eremuen zabaltasunarekin badu zerikusirik. Ikus ditzagunadibide batzuk:

- negozioetan, finantz estrategiak finkatzeko diru-merkatuaren datuguztiak kontuan izanda, edota merkatua bera aztertzeko;

- injinerutzan, diseinu-arauak analizatzeko, edo aurreko diseinurikonenak diseinatzaileari gogorarazteko, edo produktu berriakasmatzen laguntzeko;

- fabriketan, muntaia, araketa eta mantenua bezalako lanak egiteko,batez ere arriskutsuak eta aspergarriak direnean;

- nekazaritzan, izurriak kontrolatzeko, eta baita frutarbolak edouzta bereziak lortzeko ere;

- meatzaritzan, leku arriskutsu guztietara sartzeko;- eskoletan, maixuari ikasle bakoitzari ongien egokitzen zaion

hezkuntza ematen laguntzeko;- ospitaletan, diagnosietan laguntzeko, gaixoen egoerak aztertzeko,

osabideak kudeatzeko, edo oheak egiteko;- etxetan, gosaria prestatzeko edo erosketak egin behar direnean

falta denari buruz aholkuak emateko, edo zoluak garbitzeko, etaabar.

Asmakuntza mekanikoeiesker, gizakiak beremuskulu-indarra biderkatueta zabaldu egin zezakeen.

DOSSIERRA

47

mantentzea, zeren bestela aldaketadagoenean makinak ez bait dakinola erreakzionatu behar duen etaporrot egin dezake. Adibidez, oraindela urte gutxi, lehenengo industrirobotak hasi ziren lanean fabrike-tan. Sinpleenek giza besoaren itxurazuten eta zinta garraiatzaile batekopiezak maneiatzeko erabiltzen zi-ren, lan hau nahikoa erraza eta erre-pikakorra zelakoan. Beraz aplikazioerraza makina programatu baten-tzat. Dena den, zintan piezaren batgaizki kokatuta agertzen bazen edobere posizio erlatiboa aurrekoareki-ko edo hurrengoarekiko konstantemantentzen ez bazen, robotak hutsegiten zuen pieza hori harrapatzean,prozesu guztia pikutara bidaltzenzuelarik. Horrexegatik interesga-rritzat jo izan da makina adimena-ren antzeko ezaugarri baten jabeizatea, gizakiari dagozkion mailaaltueneko lanak autonomoki (hotspertsonaren kontrol zuzenik gabe)buru ditzan; etxeko lanetan adibi-dez. Hemendik ikerketa-eremu be-rri bat sortzen da; Adimen Artifizialdelakoarena.

Gizakiak asmo hori betidanikizan du, hau da, berak asmatutakomakinei adimena eman nahi izandie, baina bereziki XVII. mendetikaurrera, lehenengo automatismoakasmatu zirenez gero (seguru asko,guztiok ikusi dugu behin bainogehiagotan xakean ari den jokalarimekanikoa, giza itxura duena,Torres Quevedo kantabriarrak XIX.mendean diseinatutakoa). Baina“Adimen Artifiziala” berez oraindela berrogeiren bat urte sortu zen,lehenengo ordenadore elektronikoe-kin batera. Zehatz esanda, izen pon-poso hau 1956an emandako hitzaldibatean asmatu zuten.

Minsky-k, Adimen Artifiziala-ren aitatzat kontsideratuak, hone-laxe definitzen du zientziaren ere-mu hau: adimena duten makinakeraikitzeko zientzia da, makinahauek ekintza konkretu batzuk bu-rutzen dituztelarik. Ekintza hauekgizakiak burutuko balitu, bere adi-mena erabili beharko luke.

Adimena detektatzekoproba: Turing-en testa

Baina nola jakin daiteke ma-kinak adimena duela?.

Horretarako, Turing matemati-kari britainiarrak test edo esperi-mentu bat proposatu zuen. Dema-gun gela batean gizaki bat eta or-denadore edo robot bat daudela.Demagun, aldameneko gelan per-tsona-multzo bat ere badagoela.Pertsona hauek makinaren adime-nari buruzko erabakia hartuko duenepai-mahaia osatzen dute. Erabakihori hartu ahal izateko galderakluzatuko dizkiete beste gelan dau-denei eta hauek erantzun egin

beharko diete. Gizakiaren eta maki-naren arteko desberdintasun fisiko-ak agerian ez uzteko, epai-mahai-koei erantzunak bueltatzen dizkie-tenean komunikazioa gailu batenbitartez burutuko da; teletipoz esatebaterako. Epai-mahaikoek makinaridagozkion erantzunak zeintzukdiren zehaztasun osoz esan ezin du-tenean, adimena duen makina lortudugula esan dezakegu. Test haugainditzea orain arte lortu ez denarren, baikorrenek berrogei urterenburuan lor daitekeela espero dute.

Adimen Artifiziala zertan denikusi ahal izateko, aurretik komeni-garria izan daiteke Adimena defi-nitzea. Garbi dago adimena ikus-puntuaren arabera era askotan de-fini daitekeela. Hemen eboluzioa-rekin (edo beste hitzetan esandaikas-ahalmenarekin) erlazionatutadagoen ikuspuntua jo dugu egoki-entzat, adimenaren definizioa hauxedelarik: adimena, sistema batekbere ingurune aldakorrera egokitze-ko duen ahalmena da. Sistema ego-kitze hori lortzeko zenbat eta ka-pazago izan (bere egokitze-ahal-mena zenbat eta moldagarriagoaizan, alegia) hainbat eta adimen-tsuagoa da.

Adimenaren ezaugarriak

Izaki bat bere ingurunera egoki-tzeko moldagarria edo malgua izandadin eragiten duten faktore nagu-siak (adimena eraikitzeko adrei-lutzat har ditzakegu) hauexek izandaitezke:

Inprentaren bidez, kulturinformazioaren fluxuaizugarri azeleratu zen.

Lurrin--makinaasmatzearekinbatera,IndustriIraultza sortuzen.

DOSSIERRA

Cricket Software

48

1. Datuak eskuratzea: izakiak in-guruneari buruzko informazioasentsoreen bidez eskuratu behar du,ingurunearen aldaketak detektatuahal izateko.

Gizaki eta animaliek dituztensentsoreak oro har hauexek izatendira: begiak, ikusmena bideratzendutenak (erretina inpresionatzenduten fotoiak direla medio), bela-rriak/entzumena (barne-egiturekpresio-uhinekin batera bibratzendutenean), sudurra/usaimena (zelu-la bereziek airean dauden substan-tzia kimikoak detektatzen dituzte),eskuak edo larrua/ukimena, min-gaina/dastamena, eta abar.

Oinarrizko mailako bizidunekere (amebek esate baterako, zelulabakar batez osatuta daudenek), in-gurunearen aldaketen aurreanjarrera konkretu bat hartzen duteestimulu batzuetatik urrunduz etabeste batzuetara hurbilduz.

Baina adimena informazio-es-kuratze eta estimuluen arazoa bainoez al da?. Ba, ez. Estimuluak edoeragingarriak bereizteko ahalmenaere derrigorrezkoa da. Adibidez,demagun jostailu bat daukagula(zoluan zutik dagoen berunezkosoldadu bat) eta bala txiki batekjotzen duenean lurrera erortzendela. Sentsazioak bereizteko ahal-mena duela esan al daiteke?. Garbidago ingurunean gertatutako alda-keta baten aurrean jokamoldea al-datu egin duela, baina garbi dagopasiboki aldatu duela ere. Bi aukeraposible baino ez zuen: erori ala zu-tik iraun. Balak ukitzen ez badu,zutik iraungo du, eta balak orekagal erazteko adina indar baldin

badu, erori egingo da. Eta hori jo-tzen duena txarra (bala, esate bate-rako) ala ona (korrosiotik gordetze-ko pintura adibidez) den kontutanhartu gabe gertatuko da. Garbidago, beraz, soldaduak ez dituelaestimuluak bereizten.

Amebaren pasibitatea askoztxikiagoa da. Bere erantzun-aukeraoso mugatua da —hurbildu alaurrundu—, baina barne-mekanismobatzuek estimulua onerako ala txa-rrerako den adierazten diote, horre-la erantzuna aukera dezakeelarik.

Ahaz gaitezen amebaz eta kon-tsidera dezagun biologikoa ez denbeste izaki bat; dortoka mekanikoaadibidez.

Dortoka mekanikoa oso jostailuinteresgarria suertatu zen bere as-matzaileak, Grey Walter neurofisio-logo britainiarrak, aurkeztu zuene-an. Metalezko kutxa bat (dortokabaten antzekoa), motore bat etagurpilak zituen. Fotozelula-multzobat zuen aurreko partean —bereburuan— argia detektatzeko.

Argiak fotozelulak jotzen zitue-nean, motorea martxan jartzen zendortoka atzerantz ibiliz argitikurrunduz. Eta atzerantz segitzenzuen argia motorea geldi eraztekobezain ahula izan arte. Orduan dor-toka noraezean mugitzen zen berri-ro beste argi-izpi bat detektatu arte.Beti argi-sortzailetik urrundu egitenzen.

Bertsio aurreratuagoek, are etabizitza zirraragarriagoa izan zuten.Bateriak deskargatuta zeudenean,barne-etengailu batek dortoka ge-lako txoko ilunetara joatera behar-tzen zuen. Bertan, Grey Walterrekbateriak kargatzeko gailuak jarri zi-tuen dortokak erabil zitzan (auto-

matikoki konektatzen zen karga-tzaileekin). Bateriak kargatu ondo-ren, txoko neutralera joaten zen,han ad infinitum egoteko.

Oso erraz egiten ziren dortokahaiek, baina jostailu hutsa bainozerbait gehiago ziren beraien egi-learentzat. Honek ondoko galderaplanteatzen zuen: ea dortoka izakisentsoriala zen ala ez.

Lehenengo puntu honetan iku-sitakoaren arabera, bai!, baina ba aldakite bilatu behar dituzten estimu-luak eta ekidin behar dituztenakzeintzuk diren?. Honek bigarrenadreiluaren bila garamatza.

2. Datuak gordetzea. Ahalmenhonen bitartez bizidun askok sen-tsoreen bidez hartutako informazioagorde eta gero etorkizunean erabiliegin dezakete mundura edo inguru-nera egokitzeko ahalmena handia-gotzeko.

Dortoka mekanikoa eta ameba,soldadua ez bezalakoak dira inguru-neari ematen dioten erantzuna delakausa. Dena den, horiek ere osomugatuak dira. Giro-baldintzakbereiz ditzaketen arren, eta horienarabera erantzun, hori da egindezaketen gauza bakarra. Sortu edojaio ondoren, hori bakarrik eginahal izango dute. Inguruneko edo-zein aldaketak —argi gorria zuria-ren ordez, edo soinu bat argiarenordez— ez du eraginik erabakiahartzeko prozesuan. Berdin diogiro-baldintza berriak zenbat den-bora mantendu, zeren eta dortokakhasierako baldintzak (argia/ilunta-suna) berriro aurkitu arte ezin baitdu ezer bereiztu.

Baina bizidun gehienek, bizi-tzako esperientziak direla eta (hau

Transistore solidoa 1947an lortu zuten.

Lehenengo robotak nahikoasinpleak ziren; giza besoaren

itxurakoak. Batez ereautomobil-fabriketan erabili

ziren.

DOSSIERRA

49

da, aurreko egoeretan gordetakoinformazioari esker) jokamoldeaaldatzeko ahalmena badute. Sinpli-fikatuz, horri ikastea deitzen diogu.Makinetan antzeko zerbait lor aldaiteke?

Dortokak badaki bere bateriakgelako txoko ilunean kargatu behardituela eta harantz bateriak ahuldaudenean bakarrik doa. Hau da,adimenik sinpleena badu. Erabaki-ak har ditzake eta hiru ekintza po-sibleren artean bat aukera dezake:argi distiratsutik urrundu, gelakotxoko ilun batera joan (bateriakahuleziak jota daudenean) eta gelanargitzalean dauden zonetan no-raezean desplazatu.

Sistemaren mekanismoa progra-ma-multzotzat har dezakegu. Pro-grama bakoitza estimulu konkretubat dagoenean aktibatzen da. De-magun une batez bateri kargatzai-leak argitan daudela eta ez txokoilunean. Dortoka, argitik ihes egite-ko eraiki delarik, argiaren eta ilun-tasunaren arteko mugan gelditukolitzateke eta hil egingo litzatekebere senak superbizipenaren aurkajokatzea adierazten diolako.

Dortokaren programak aldalitezke argirantz hurbil daitezen, eta

ez alderantziz. Orduan dena ondoaterako litzateke inguruneko bal-dintzak berriro aldatu arte. Edo arauahaltsuagoak ere erabil litezke:urrundu argitik kasu batean ezik,bateriak baxu daudenean eta kar-gatzaileak txoko ilunetan ez daude-nean; orduan zoaz argirantz eta be-giratu ea kargatzaileak hor dauden.

Mundu ezegonkorrean bizi ahalizateko araurik egokienak baldinmotakoak dirateke. Agindu konple-xuagoak erabili beharko genituzke,baldintzak argitzapen-aldaketabatekoak bakarrik izan ordez erakonplexuagotan aldatuko balira.

Dortokaren bizitza aberatsagoaizango litzateke:

- inguruneari buruzko informaziogehiago lortzeko sentsore-mul-tzoa ahaltsuagoa balitz.

- hartutako informazio guztia gor-detzeko adina espazio balu.

- informazio berria egoki maneia-tzeko eta hau programa guztiekinerlazionatzeko bere barnean or-denadorea balu.

Lehenengo ikusitako bi puntuakhauek dira: datuak eskuratzea etagordetzea. Hirugarrena, aldiz, be-rria da eta programagarritasun dei-tuko diogu. Honetan hainbat fakto-re sartzen da:

3. Prozesamendu-abiadura. Ho-nek, nolabait, sistemaren osagaiekegoera batetik beste batera pasatze-ko behar duten denbora neurtzendu. Informazioaren prozesamenduazenbat eta azkarragoa izan, inguru-nearen aldaketekiko izakiaren ego-kitze-prozesua hainbat eta azkarra-goa izango da. Arlo honetan, dudabarik, ordenadoreak edozein izakibiologiko baino azkarragoak dira.Abiadura hori segundoko konmuta-ziotan neurtzen da; konmutazioabait da egoera batetik bestera pasa-tzeko burutzen den ekintza. Konpa-raketa bat egin dezakegu: animaliagehienen neuronek segundo bateanhogei konmutazio burutzen dituztenbitartean, ordenadorerik motelenakmiloika burutzen ditu.

4. Softwarea aldatzeko abiaduraedo softwarearen moldagarrita-suna. Izakiak estimulu baten aurre-an programa askoren artean egokie-na aukeratu behar du, ingurunearenarabera. Baina ingurunearen baldin-tzak aldatzen direnean programabatzuk aldatu beharko ditu estimuluberriei egoki erantzun ahal izateko.

Adimen Artifizialaren aplikaziorik garrantzitsuenak

Lengoaia Naturala esaten dugunean, bi alderdi bereiztu beharditugu: alde batetik Lengoaia Naturalaren sorkuntza, hau da,ordenadoreak bere emaitzak erabiltzaileari aurkezteko honen hizkuntzabera erabili beharko du eta ez asmatutako hizkuntza abstraktu bat;beste aldetik, Lengoaia Naturala ulertzea daukagu, hau da, orde-nadoreari aginduak emateko erabiltzaileak bere hizkuntza erabiltzenbadu, honek ongi eta zehatz ulertu beharko ditu agindu horiek.

Ikusmen Artifiziala esaten dugunean garbi izan behar duguinguruneari buruzko informazio grafikoa hartzeaz gain (sentsoreabideo-kamera bat izan daiteke, adibidez) informazio hori interpretatuegin behar dela; prozesatu alegia, informazio erabilgarria bereizteko.

Jokoetan orain arte arrazonamendu-mailarik altuenak behardituztenak —zailenetarikoak gizakiarentzat— programatu dira, xakeahorietariko bat delarik.

Teoremen erakuspenei dagokienez, ordenadoreari teorema batenenuntziatua sartzen zaio berak frogaren pausoak aurki ditzan.

Beste bi eremuak ekonomiarekin gehiago erlazionatuta daudeoraingoz, aplikaziorik praktikoenak eta erabilgarrienak bertandituztelako. Robotak edonon erabil daitezke, mugikorrak alageldikorrak direlarik. Jadanik komentatu dugu lehenengoak orain delaurte batzuk fabriketan erabili izan direla, oso adimentsuak ez izanarren. Robota, lanari buruzko agindu biblikoari muzin egitekogizakiaren azken asmakuntza da. Berak egin nahi ez dituen gauzakrobotak egiten ditu.

Sistema Adituak, azkenik, ezagutza-baseetan oinarritzen dira.Gizakiaren esperientzia behar duten eremuetan, adibidez medikuntzan,arau konkretu batzuei jarraituz arrazonatzen duten programak baino ezdira. Ezagutza-baseak sortzeko giza eskarmentua beharrezkoa denez,lehenik adituengana jo behar da beraien ezagutza guztiak bildu asmoz.

Robotek gero etagarrantzi handiagokolanak burutu beharizan dituzte; automobil-txapak soldatzeaadibidez.

DOSSIERRA

Cricket Software

50

Programa gaurkotze hau da faktorehonen bitartez adierazi nahi dena.Hemen ere, ikaste-prozesua nabariada. Sistema artifizialetan programaberriak norbaitek idatzi behar ditu-en bitartean, sistema biologikoetanautoprogramazio automatikoa ger-tatzen da. Horregatik, adimena du-ten programak lortuko badira, auto-programagarriak izan beharko dute.

5. Softwarearen eraginkortasuna.Izaki biologikoengan eraginkorta-sun ezak heriotza dakar. Adibidezanimalia txiki bati beste bat hurbil-tzen zaionean, lehenengoak ikus-men edo usaimenaren bitartez, da-torrena laguna ala etsaia den eraba-ki beharko du, horren arabera eran-tzun egokia eman ahal izateko. Sen-tsoreek hartutako informazioa txa-rra delako edota sentsoreek eman-dako informazioa prozesatzekomotelegia delako erabaki desegokiahartzen badu, bereak egin du. Be-raz, eraginkortasuna oso ezaugarrigarrantzitsua da.

6. Softwarearen eskala. Izakiakerabil dezakeen programa-kopuruahandia bada, askoz hobe. Ezaugarrihonek estimulu desberdinei eran-tzun egokia eman diezaiekeelaadierazten du.

Etorkizuna ala oraina?

Gizakiak adimen-mailarik al-tuena, zailtasun guztiak bere kontraedukita miloi bat urteren buruanlortu du. Ordenadoreak zizareari 25urte baino gutxiagotan aurrea hartudio, eboluzio-maila konparagarriahartuta. Gure adimena, tresna beza-la erabilita, lagungarri izan daitekemakinen adimenerantz daraman bi-dean, orain arte baino pauso han-diagoak emanez azkarrago joateko.

Adimen Artifizialaren etsaiek,aldiz, argudio bera darabilte beti:Ordenadorea ekintza konkretu batburutzeko programatu izan da etaezin du besterik egin. Adimen Arti-fizialaren aldekoek, beren aldetik,ikasten duten algoritmoak aurkitzeaposible dela uste dute, eta horrelamakinaren jokamoldea aldatu egindaitekeela horretarako programatugabe.

Teknologia aurreratu ahala, geroeta hurbilago ikusi izan da adimenaduten makinak lortzeko helburua.Mikroprozesadoreak leku guztietanagertzen hasi zirenean, japoniarrek5. belaunaldiko ordenadoreak as-matzeari ekin zioten 1982an; adi-mendunak asmatzeari hain zuzen.Horretarako dirutza handiak inber-titu zituzten, 10 urtetan beraien hel-

buruak lortu ahal izateko ikerkuntzahainbat eremutan egiten zelarik.Ordenadore edo makina berrihauek:

- Lengoaia Naturala ulertu behar-ko lukete, erabiltzaileari dago-kionez programazio-lengoaiakbaztertuz, hau da, erabiltzailea-ren ama hizkuntza, ingelesa dela,euskara dela, ulertu beharko lu-kete, egitura finko batzuk erabilibehar izan gabe;

- gizakiaren antzera pentsatu etaarrazonatu egin beharko lukete;

- beraien esperientzietatik ikasiegin beharko lukete.

Horretarako guztiz beharrez-koak suertatzen dira:

* hizkuntzalaritza eta logika-ikas-ketak,

* giza pentsamenduaren mekanis-moak ezagutzea (psikologian),

* giza ahotsa uler dezaketen etatestu idatziak irakur ditzaketengailuak eraikitzea,

* Adimen Artifizialaren garapena(giza ezagumendua nola pasatuordenadoreei), ikasten duten al-goritmoena bereziki, hau da, exe-kuzioan zehar informazio erabil-garria lortzen duten algoritmo-ena,

* paralelotasuna; prozesamendu--abiadura handiagotzeko proze-sadore asko elkarlanean aritzeaalegia,

* ezagutza-baseak. Datu-baseakzer diren ia edonork daki gauregun (adibidez banku batek berebezeroei buruzko informazioguztia gordetzeko erabilitako sis-tema informatikoak). Ezagutza--baseen oinarriak berberak dira,baina gordetzen dutena ezagutza

Fabriketan edozeinpieza-mota maneiatuahal izateko, ikerketa

dela medio roboteneskuak hobetu egin

behar izan dira.

DOSSIERRA

51

da. Adibidez, sendagile batekdiagnosi bat egiteko sintomakabiapuntutzat hartuz, hauenartean bilatzen dituen erlazioekbere ezagutza isladatzen dute.

Ikus daitekeenez, zientzia askosartzen da Adimen Artifizialareneremuan: matematika, psikologia,hizkuntzalaritza, filosofia, konputa-zio-zientziak, injinerutza elektro-nikoa,...

Orokorrean, Adimen Artifizia-leko ikerlarientzat gizakiaren adi-menaren funtsa “softwarean” da-tza, hau da, nolabait programa batdaukagu buruan, ordenadorea ga-runa bera delarik. Arrazoi honega-tik, hasieratik bertatik programakasmatzeari ekin zioten ikerlarihauek, joku konplexuetan (xakeanadibidez) nahikoa emaitza itxaro-pentsuak lortu zirelarik (azkenekoprogramekin, hasierakoak bainohobeak izanik, exekutatzen dituztenmakinek irabazi egiten dute kasugehienetan, munduko txapeldunakez izan arren. Kasparovek irabaziegin du azken aldian, baina gorriakikusi ondoren).

Eta zergatik aukeratu zuten xa-kea?. Batez ere sistema formala de-lako, hots, arau konkretu batzuenarabera mugimendu-aukera zabaladagoelako. (Baina kontuz!: piezaguztien posizio-aukera taulan 10120

koa da; unibertsoan dauden atomo-en kopurua baino handiagoa). Etaformala delako, oso egokia datekepentsamenduaren mekanismoakisladatzeko.

Orain arte ikusitakoa oinarritzathartuz, Adimen Artifizialaren apli-kazio-eremuak zehaz ditzakegu:Lengoaia Naturala, Ikusmen Artifi-ziala, Jokoak, Teoremen ErakusketaLogiko eta Teorikoak, eta ekono-miari dagokionez praktikoagoak di-ren Robotika eta Sistema Adituak.

Aplikazio abstraktuenetan -jokueta matematiketan- nahikoa onakizan arren, besteetan ez dituzte ha-sieran espero ziren mailak lortzen;bereziki Lengoaia Naturala uler-tzen, ingurune naturalean gauzakbereizten (Ikusmen Artifizialean),memoriatik testuinguru konkretubati ongien egokitzen zaion infor-mazioa berreskuratzen,....

Adibidez, guretzat errazak direnlanak (gosaria prestatzea edo koa-dro batean agertzen den paisajea etapaisaje naturala bereiztea, esate ba-terako) ordenadoreentzat oso zailaksuertatu dira, zailegiak ez esatea-

rren. Alde batetik, algoritmo ego-kiak oraindik aurkitu ez direlakoedota, mugimenduei dagokienez,robotak nahikoa traketsak direlako.Baina bestetik badirudi, prozesa-mendu-abiadurari dagokionez, fisi-kak ezarritako mugak oso hurbildaudela. Horrek arazo konplexuenebazpena denbora-tarte onargarrie-tan lortuko bada konputazio-meka-nismoak aldatu egin beharko direlaadierazten du.

Prozesamendu-denboraren era-gina oso garrantzitsua da adibidehonetan ikus dezakegunez. Pentsadezagun robot bati telebista-kamerabat ezartzen diogula bere inguruneaikus dezan (ikusmen artifiziala, be-raz). Kamerak hartutako informa-zioa prozesatu egin beharko du in-guruneari buruzko informazio era-bilgarria ateratzeko: zinta garraia-tzailean agertzen diren piezak etaberaien posizioak esate baterako.Prozesamendua burutzeko progra-ma bat exekutatu behar da, horreta-rako prozesadorearen abiadurarekinerlazionatuta dagoena, denbora-tar-te konkretu bat behar delarik. Den-bora-tarte hau handiegia baldin ba-da, pieza bat har dezakeela erabaki-tzen duenerako pieza hori ez dago

jadanik robotak espero zuen posi-zioan. Hori are okerragoa da robo-taren bizitza jokoan dagoenean(beste planeta batean baldin badagoesate baterako) edo ordenadoreapertsona baten zaintzaile denean,adibidez, eta pertsonaren biziaarriskuan dagoenean.

Eremu zail hauetan aurrerakun-tzak gero eta motelagoak izan dira.Horrek, teknologiaren egoera kon-tuan izanda Adimen Artifizialarenmugak aurkitu direla adieraztenbide du.

Oraingoz beraz, oro har gizakiaordenadorea baino adimentsuagoada, kalkuluak burutzen eta informa-zioa maneiatzen azkarragoa etadoitasun handiagokoa ez izan arren.Bestetik, esperientzia dela bideikasten ere askoz hobeak gara.Ordenadoreak programagarriakizan ohi diren bitartean, bizidunokikasi egiten dugu.

Dena den, gure ezaugarrietarikobatek gure kontra jokatzen du; gureespezializazio ezak hain zuzen ere.Gure adimen eta trebeziari eskerdenetarik egiten ikas dezakegu,baina ez gara gauza bakar bateanere espezialista. Horrexegatik ma-kina espezializatuak egiten ditugu-

Pieza sinple etazurrunakmaneiatzekoeskuak ososinpleak izandaitezke.

DOSSIERRA

Cricket Software

52

nean, ordenadoreak (zenbakizkokalkuluak burutzeko eta informa-zioa prozesatzeko kasu) gu bainohobeak izan daitezke.

Sare Neuronalak

Jadanik esan dugunez, garuna-ren funtzioak makinetan sartzekosaioak aspaldikoak dira; AdimenArtifiziala bera baino zaharragoak.Betidanik garunaren funtzionamen-dua era ulergarrian zehaztu nahiizan da helburu hori lortu ahal iza-teko. Garai bakoitzean funtziona-mendua azaltzeko ereduak asmatudira, aldi bakoitzean modan dagoenteknologia erabili delarik. Newto-nen garaian, adibidez, zientzilarien-tzat garuna erloju baten antzekoazen; engranaje, gurpil eta malgu-kiek osatzen zutena. Ordenadoreelektronikoak sortu zirenean, hauekerabiltzen ziren garunaren eredu-tzat. Hortik sortu da adimen artifi-zialeko ikerlarien ideia: pentsamen-dua = garunean exekutatzen ari denprograma, adimen eta softwarearenarteko berdintasuna edo, gutxienez,baliokidetasuna. Bide hau itxitaaurkitu denean (lehenago aipatu-tako muga gaindiezinak aurkituta-koan alegia), ikerketaren eszenato-kira beste konputazio-mota bat ate-ra da: Sare Neuronalena, zeinak

muga horiek gainditu egingo ditue-la bait dirudi.

Eremu honek oso berria badiru-di ere, zaharra da. Jadanik 1940.ekohamarkadan ikerlari batzuek lehe-nengo Sare Neuronal Artifizialakaurkeztu zituzten; garunarekin neu-ronen antzera funtzionatzen zute-nak hain zuzen. Neurobiologianegindako ikerketei esker, gauzaasko ezagutzen da neurona natura-lei buruz. Horregatik posible izanda hauen funtzionamendua ordena-dore baten bitartez isladatzea.

Baina garbi utzi behar da SareNeuronal Artifizialen inspirazioabiologikoa izan arren ez dutela ga-runaren eredu izan nahi. Hau da,garunaren funtzionamendua emu-latu egin nahi dute, eta ez simulatu.Desberdintasuna nabaria da: garu-naren funtzionamendua simulatunahi izango bagenu, bertan gerta-tzen diren prozesu guztiak pausozpauso errepikatu egin beharko geni-tuzke, horrela garun artifizialalortuz. Emulatu nahi dugunean,aldiz, interesatzen zaiguna honakoada: garunak estimulu konkretubatzuei ematen dien erantzuna,horretarako burutu behar izandituen pausoak zeintzuk diren kon-tutan hartu gabe. Beraz, simula-zioan prozesu osoa errepikatu beharda eta emulazioan erantzuna bainoez.

Sare neuronalak zibernetikare-kin daude erlazionatuta. Zientziahonek animalien eta makinen kon-trola eta komunikazioen ikerkuntzabateratua burutu nahi du. Honenadibide bat dortoka mekanikoa izandaiteke.

Zibernetika 40.eko hamarkadanNorbert Wiener ikerlariak asmatuzuen. Berrelikadurazko zirkuitutanoinarritzen da, kontrol-sistemetanerabiltzen dena hau delarik. Berefuntsa hauxe da: zirkuitu baten ir-teera bere sarreran konektatzen daerrorea zuzentzeko asmoz itxaron-dako irteera eta benetan lortutakoa-ren arteko diferentzia kalkulatzendelarik.

Zibernetikako ikertzaileek ani-malien mugitzeko eta sentsore bi-dez informazioa hartzeko gaitasu-nak bikoiztu egin nahi zituzten ma-kinetan, nerbio sistemari buruzikertzeko. Horretarako beren ere-duetan neuronen antzeko osagaiaksartzen zituzten.

Hurbilketa hau nerbio-sistemahandietako zelula-kopuru astrono-mikoak mugatuta dago eta baitaneurona bakoitzak burutzen duenfuntzioa zehatz-mehatz bereiztekoedo neuronak nola dauden konekta-tuta jakiteko zailtasunak mugatutaere.

Neurona natural batek besteneuronek bidaltzen dizkioten in-

Hona hemen robot bat eskuzarrautza bat hautsi gabe

hartzen.

DOSSIERRA

53

pultsu elektrikoak hartzen ditu beresarreretan. Sarrera bakoitza baliobatez “biderkatu” ondoren (sarrerabakoitzari “pisu” bat egokitzenzaiola esan ohi da) guztiak bateraprozesatzen ditu erreakzio kimikobatzuen bitartez. Prozesamendu ho-nen emaitza bere irteeran kokatzendu gero, berari konektatuta daudenneuronei bidaltzeko.

Normalean mugatzaile bat ba-dago. Prozesamenduaren emaitzakmaila konkretu bat gainditzen ezbadu, neurona ez da aktibatzen etabere irteera zero da. Maila horigainditzen badu, neurona aktibatuegiten da, irteera ere aktibatuz.

Neuronen arteko konexioak osokonplexuak izan ohi dira, norma-lean sare bat osatzen dutelarik.Hortik datorkie izena.

Sare Neuronal Artifizialetanfuntzionamendu hori isladatu nahiizan da: prozesamendu-unitate sin-ple, moldagarri eta elkarri konekta-tuek osatutako guztiz sare parale-loena. Bere helburua inguruneariSare Neuronal Biologikoen era be-rean eragitea da.

Sare Neuronalen ezaugarri ga-rrantzitsuenetariko bat paralelota-suna da. Prozesadore sinple askokkonektatuta egoteagatik aldibereanprozesatzen dute informazioa, elka-rri eragiten diotelarik.

Garunean 1010 eta 1013 bitarte-ko neurona-kopurua dago. Bakoi-tzak mila eta ehun mila bitartekosarrera-kopurua du. Neurona batenprozesamendu-abiadura nahikoamotela izan arren (100 eragiketasegundoko), paralelotasuna delakausa prozesamenduak guztira osoazkar burutzen dira.

Sare Neuronal Artifizialak bieratan eraikitzen dira: hardware edozirkuitu bereziak erabiliz, edo orde-nadore bidezko simulazioak eginez.Nolanahi ere, gaur eguneko tekno-logiaren egoera kontuan izanda,neurona-kopurua txikia izan ohi da(ehun mila gehienez) eta konexio--eredua ere asko sinplifikatzen da,zeren bestela simulazio bat burutze-ko unibertsoaren adina baino denbo-ra luzeagoa beharko bait genukeedo zirkuitu berezia eraikiko bage-nu, unibertsoa bera baino handiagoaaterako litzaiguke gaur eguneko zir-kuituen tamaina minimoak kontsi-deratuz.

Sare Neuronalen beste ezauga-rria, ikaste-ahalmena da, hau da,Sare Neuronalak ez dira programa-tzen!. Ikasi egiten dute. Ikaste-pro-

zesu hau neuronen arteko konexio-en pisuak aldatuz burutzen da. Hiruikasbide-mota dago:

* Gainbegiratua (OHOren antze-koa). Sareari sarrera-multzo bataurkezten zaio eta bakoitzarentzateman behar duen irteera zein denadierazten zaio, horrela irteeraegokia eman arte pisuak alda-tzeko gai delarik. Une horretanikasi egin duela esaten da.

* Gainbegiratu gabea (BBBren an-tzekoa). Sareari eredu batzuk aur-kezten zaizkio, hainbat klasetananalogiak edo antzekotasunak bi-latuz berak elkartu beharko ditue-larik. Adibidez, eskuz idatzitakoletrak bereizteko hainbat pertso-nak idatzitakoak aurkeztuko diz-kiogu bereiz ditzan, zein letra di-ren esan gabe. Ikasten dueneanedozein unetan gai da letra des-berdinak bereizteko eta ez hasie-ran sartu dizkiogunak bakarrik.

* Autogainbegiratua (Unibertsita-tearen antzekoa). Ez dago ikaste--prozesurik berez. Sareak funtzio-namenduan zehar ikasten bide du.

Sare Neuronaletan burutzen denkonputazioa analogikoa da, hots,azkenean ez da zenbakia lortzen.Sarearen emaitza bere neuronenegoeretan isladatzen da.

Orain arteko aplikaziorik ga-rrantzitsuenak hauexek izan dira:Ikusmen Artifiziala, ereduak ezagu-tzea (eskuz idatzitako letrak adibi-dez), hizkera ezagutzea, eta abar.

Bide hau adimenaren behekofuntzio edo mailetatik gorenetarai-no doa, lehenengo urratsak oharme-na eta mugikortasuna direlarik.Adimen artifizialarentzat, aldiz, le-henengo urratsa arrazonamenduabera da, hau da, adimenaren fun-tziorik gorena. Ikuspuntuak, beraz,kontrajarriak dira. Dena den, bi ere-muetan ikerketek aurrera segitzenbadute, urte batzuen buruan (ikerla-ri batzuen arabera berrogei urtetan)erdibidean aurkituko direla esperoda, azkenean adimena duten maki-nak lortuz.

Garbi eduki behar duguna hauda: Sare Neuronal Artifizialak ere-mu konkretu batzuetan soilik erabi-liko direla, emaitza onak lortzendirenean bereziki; azken finean betiinteresatzen zaiguna emaitzarikonena lortzea bait da, eta beste ere-muetan beste konputazio-motakgaur egun jadanik oso onak eta era-ginkorrak bait dira. Beraz, eremubakoitzean soluziorik egokiena.Soluzio guztiak osagarriak dira.

Adimen Artifizialean arazo batebazten denean ebazpenik onenalortu nahi den bitartean, Sare

Adimen Artifizial eta naturalaren arteko konparazioa abiadurarenikuspegitik

Konpara ditzagun ikusmen naturala eta artifiziala, naturala oraingozbestea baino eraginkorragoa dela agerian uzteko. Ikusmen artifiziala lan-tzen duten programak oso konplexuak dira eta kalkulu–denbora luzeabehar dute. Horregatik, gaur eguneko ikusmen–sistemak motelegiakdira.

Bizidunen ikusmen–sistemak askoz azkarragoak dira. MITeko ikerlaribatzuek ornodunen erretinan hogei milioi neurona daudela kalkulatu du-te. Hauek milioi bat argi–sentsorek bidalitako seinaleak hartu eta konbi-natu egiten dituzte eragiketa sinpleak burutuz, ertzak, kurbadura eta mu-gimendua bezalako gauzak detektatzeko. Horrela prozesatutako irudiagaruneko ikusmen–geruzara bidaltzen da. Geruza hau erretina baino milaaldiz handiagoa da, gutxi gorabehera. Demagun geruza honek erretinakbezainbeste eragiketa burutzen duela segundoko, baina tamainarekikoproportzionalki. Horrela sistema osoaren ahalmena begiz jo dezakegu.

Begiak segundo batean hamar irudi maneia baldin baditzake, geruzakhamar mila maneiatuko ditu, hau da, hiru milioi ordubetean gutxigorabehera.

Ordenadore arrunt batean exekutatzen den programa eraginkor batekerretinaren eragiketa sinple baten lan baliokidea burutzeko bi minutubehar ditu, hau da, hogeitamar ordubetean. Beraz, gaur egunekoprogramak ornodunen ikusmen–sistema baino ehun mila aldiz mote-lagoak dira. Garuna bera ikusmen–sistema baino hamar aldiz handiagoadenez, garunaren funtzionamendua ordenadorez emulatzeko honek gauregunekoak baino milioi bat aldiz azkarragoa izan beharko luke. Horiagian hogei urteren buruan lortuko da.

DOSSIERRA

Cricket Software

54

Neuronaletan onenari hurbiltzenzaion ebazpena nahikoa da.

Sistema Adituak eta Sare Neu-ronalak konpara daitezke:

- Sare Neuronalek ikasteko eta oro-kortzeko ahalmen txikia duten bi-tartean, Sistema Adituen eragin-kortasuna ez da hobetzen espe-rientzia dela bide;

- Sistema Adituak ez dira inguru-nera moldatzen eta oso sentiberakdira degradazioaren aurrean. SareNeuronalek aldiz hutsekiko etazaratarekiko tolerantzia badute,paralelotasunari esker. Hau da,neurona batzuk hondatu arren,sistema osoak ongi funtzionatzendu. Horri hutsekiko tolerantziaesaten zaio. Zarata esanda hona-koa ulertzen dugu: inguruneariburuzko informazioa oso zehatzaez izatea; degradatuta egoteaalegia.

Ikusi dugunez, Adimen Artifi-ziala bi bide desberdinetatik lortukoda: hurbilketa klasikoari jarraituzmailarik altuenak lortuko dira etaSare Neuronalen hurbilketari jarrai-tuz mailarik baxuenak. Beste iker-lari batzuek, aldiz, Adimen Artifi-ziala lortu ahal izateko lehenagoBizitza Artifiziala garatzea guztizbeharrezkoa dela adierazten dute.Hau oraingoz ez dago pil-pilean,baina hurrengo urteetan ez dakiguzer gerta daitekeen.

Lehenengo animaliek nerbio--sistema txikiak edo sinpleak zituz-ten. Honek konfidantza ematen dugaur eguneko ordenadore txikiakadimenerantz daramaten lehenengopausoak emulatzeko gai direla esa-

teko. Ideia hauxe da: programa edoordenadore horiek zailtasun inkre-mentaleko egoeren aurrean, hasie-rako animaliek aurkitzen zituztene-koen modura kokatuta ea bapatekoarriskuetan nola erreakzionatzenduten. Horrela prozesu guztia erre-pikatu ahal izatea espero da.

Adimena duten makineneraginak gizartean

Garbi dago adimena duten ma-kinen eragin soziala garrantzitsuaizango dela. Robot sinpleenak auto-mobil-fabriketan sartu direnean zergertatu den ikusi besterik ez dago:langileak soberan daudenez kalerabota dituzte. Nire ustez arazoa ezdatza makinetan, gizakiak asma-kuntza horiek nola erabiltzean bai-zik. Ikerketak aurrera bultzatubehar dira zalantzarik gabe. Ezeraldatu behar baldin bada, gizarteada, gizakien arteko elkartasunarigarrantzi handiagoa emanez. Izanere, adimena duten makinen lagun-tza polita izan daiteke etorkizunean;espaziorako bidaietan adibidez.

Bukatzeko, beldurra ere badago.Agian zientzi fikziozko pelikulatxar (edo ez hain txar) asko ikusiditugulako. Oraingoz, robotak gureesklabu dira. Baina pentsa litekeadimena duten makinak lortzen di-tugunean, autonomoak izango dire-la. Beraz, ez direla gizakiaren men-pe egongo. Agian gu baino adimen-tsuagoak izango dira eta beraienindependentzia lortzeko iraultzariekingo diote, borondate onekoakizan arren, gure iraupena (espeziebezala) arriskuan jarriz. Baten ba-

tek pentsa lezake hori erraz konpondaitekeela: adimena duten makinakguk sortzen ditugunez, beren adi-menari jar diezaiogun muga bat.Baina hori ez da hain sinplea. Gueboluzioaren poderioz ikasteko gaiizan gara, gure arbasoek zeukatenadimen-maila handiagotuz joandelarik. Horren arabera, benetan la-gungarri suertatzeko makineiadimen minimo bat ezartzen ba-diegu, oso probablea da beraiekikastea eta gero eta adimen-mailaaltuagoa lortzea. Kontutan hartze-koa da gure garunaren neuronakkarbonozkoak direla eta adimenaduten makinen osagaiak silizioz-koak direla jakitea, biak ElementuKimikoen Taula Periodikoan talde-kide direlarik.

Irudimena libre uzten badugu,edozein gauza pentsa dezakeguetorkizunari buruz. Baina era be-rean pentsa dezakegu gure iraupenaarriskuan dagoela ere, guk geuksortutako arriskuak txantxetakoakez direlako (arma nuklearrak esate-rako). Igual adimena duten maki-nak gure adimenaren salbatzailebaino ez dira izango. Nolanahi ere,galkorrak gara! Dinosauruak gubaino askoz handiagoak izan arren,desagertu egin ziren. Zergatik pen-tsatu behar dugu gure zibilizazioamantentzeko beharrezkoak garela?Agian eboluzioaren helburuaadimena lortzea da, eta eboluzioariberdin zaio adimen horrek zein eus-karri erabiltzen duen. Nork daki?

Batzuek heriotzaren ondorengobizitzan sinesten dute. Zergatik ezpentsa gure adimenaren gorputzare-kiko askatasuna lortzeko aukerahauxe izan daitekeela?

Etorkizunekorobotak gureantzekoak ote?

DOSSIERRA