CURROS EN 1876. APUNTES DUNHA METAMORFOSE

CARLOS LÓPEZ-KELLERALVAREZ

Y-eu, d’o quevin parvoe mudodendeentóncreo... ou non creo...perodudar, ¡xa non dudo!

(O Divino Sainete.CantoVIII)

O FILLO DO CALCORRA

No ano 1893,Leopoldo Pedreiraestabaapiques de dar ó prelo o seu libro ElRegionalismoen Galicia. Decidiu enviarunhacarta moi correctaa Curros,onde

líe solicitaba cerros datos biográficos. Curros,cunhasona de airado, negoullecalqueratipo decolaboración,sen aforrarun bo enfadodo autordolibro1. Aquela posturade Curros, tanto no fondocomana forma, repiriuseó longo da súavida. Dexeito deliberado, o poeta manrivo e forzou ósdemaisa manterunlia ronadesilenciosobredasúavida. Afamado antesde morto, Curros debeulcrcon estremecementoas cousassentino quepresun-tos biógrafosdician del. Nuncase preocupou,contodo, decorrixir cousaningunha.

Inda con todas estascivas, 1876 aparécesenoscomaun fundamentalano de transición,en queCurros rachaos liames da súa mocidade,cunhafondamudanzaideolóxicaondevai evoluíndocaraa unha literaturagalega,tanto na lingua comanatemática.

Partindodeescenasneboenras,de liñasque nonse cruzan, tentaremosde enxergara pequenabio-grafía daquelano de Manuel Curros Enríquez,ofilio do Calcorra,nadonavila de Celanovao 15 deSetembrode 1851.

CARTAS DO NORTE

O anonon comezouben.O primeirodexaneírode 1876, antesdo albor, Currosxa estabadisposto

paraa marcha,quencendoos seus ósosnunhafríanoiredonostiarra.Botou o fardel ó lombo e come-zou a camiñarcara a Hernani, para informar dosdanoscausadospolosataquescarlistas.

Nos oiro quilómetrosde camiño, nos que foiatacadodendecarro trincheiras carlistas,ManuelCurrosEnríquez debeusepreguntarqué facía unpoetacomael naquel mencerde rolemia. Mais elcoñecíao cruelparadoxo:estabaasistindoó nace-menrodo ano na fronte de batallaa causadunhapoesía.Dunhapoesía,por demais,ondeamosabao seuaborrecemenroá loira civil.

En 1 874, no auxeda TerceiraGuerraCarlista,Currosescribiua súa«Odaa la GuerraCivil>. Nonera un poemade exaltaciónbelicista,senonmaisbeno contrario:Currosfala do absurdoda guerrae dossufrimentosquecausa,e sitóasenoslindeirosda insubmisión:

«Héroesque en inhumanocombare,confundidoscomo fjera.ssois el oprobio del linaje humanola enseñade la pazllevo en mí mano¡yo os mandoabandonaresastrincheras!»

Non son, en fin, unsversos axeitadosparalcren primeiralilia de tiro, denantesde entraren loi-tas. Segundonosdi Vilanova,Currosdx’o dúbidasno cantode publicar aquelaobra. Ó cabo,man-dounaó xornal E/Imparcial,senmoira esperanza.Pero, contra todo agoiro, a poesíagusrou e foipublicadaen Los Lunesdel Imparcial o día 3 dexullo de 1874.Aparrediso, Currosrecibiuquincepesetase vinrecinco exesnplaresdo xornal, indaque non sabemosse como prezo ou máis bencomo premio, pois algún autorsosténque o rota-tivo tiña convocadoun premio de poesíaco lemada Guerra carl/sta. Sexa como for, El Imparcialmandou buscar o autor (Curros mandara opoema sen facer constara súa dirección2, tan

LI autor que estudio en este capítulo —dirá Pedreira ó tratarde Curros—se negó a darme datos biográficos, quizá porque des-confló de mi imparcialidad o de mi competencia para juzgaHe.

2 Curros vivía tu Pasarede VÁIdcciiIa, unhapequenarda

do barrio de Pozas,en Princesa.O barrio e a rúa desaparece-ron anosniáis tarde; na cuadraque cupabanedificouseunhotel e unsgrandesalmacena.

1,1998(pp. 67-72).Servicio dePublicaciones.UniversidadComplutense

CARLOSLÓPEZ-KELLERÁLVAREZ

poucoagardabaa chamada)e ofreceulleun postona redacción.

Curros presentousee o traballo foi seu. Maiscontratadopola súa forza expresivanaquelesver-sos, a Curros queriasellecomo cronistade guerra.E asífoi como, nonbenaterradona redacción,nonadalde 1875 foi mandadopara o PaísBasco acubrira TerceiraGuerraCarlista,

LA CANCIÓN DE VILICR

Duranteos mesesde xaneiroe febreiro daquelanoCurrosfoi relatandoparaEl Lnzparcialasnovasda guerra. Nas súas crónicasamosaunha íntimaxenreiracontradoscarlistas,peroodia moito máisa guerra, e insiste no dramados soldadosdispa-rándosesencausarías dúastrinebeiras.Respectoópobo basco,valoraa súaculturae inda ten rempoparaabraiarseda súapaisaxe,mais non compren-de o movemenroforalisra e o agromardo naciona-lismo.

De feito, o rexionalismo presénrasellecomaunha ideoloxía reaccionaria.Polo menosna súamocídade,Curros, fondamenteprogresista,nongustabado federalismo.As forzasdo progresoesta-ban en Madrid3, e o rexionalismoque medrabadaquelaen Galicia ou Euscaditiña, no canto dapolítica (que non da cultura), alicercesreacciona-ríos. Curros renegarádo separatismobaseadonomanremenrodasescravirudesideolóxicasdo pasa-do, mais irá amolecendoa súaposturarespectoórexionalismo,sobretododurantea súaestanciaenCuba.

Odía 20 de xaneiro,díadeSanSebastián,unhagranadafere de morre a Indalecio Vizkarrondo,chamadoVilinch ou l3ilintx, un gran poetabascoe liberal. Currosvisitan no seu Icho de morte eremire a Madrid unhadassúascrónicasmais sen-ridas e lúcidas,onde rivo a coraxede reproducirsentraduciloun poemaen eusquera4,a lingua dosaquelarrese do demo carlista. Coa súa crónica,Curros rescaraa culturabascado paredónen quemoirosa mereranco gallo daquelaguerraínxusra.Posteriormente,escribiu «la canción de Vilinch>,

adicadaó poeta morto, onde reitera a súa dor eperpíexidadepolo sanguequelixa as rúasbascas.

E curioso destacarcómo naquela crónica,Curros utiliza un recursoliterario que, cerro oufantaseado,el mesmo ía protagonizar ó anoseguinte.Corita cómoBilintx, paseandopola rúa,ficou escoitandoun grupo de rapacesentonandoun zortziko, un cantopopular. Candolíe comen-ra ó seuacompañantea ferrnosurado queestáaescoitar, este conréstalle: «pues esa canción estuyas’. Reflicte desrezeiro Curros a total comu-ñón entreo poetae o seu pobo, entre un poetaque esquenceuun poemae un pobo que o fixopopular,e poío tanto anónimo. Estefeito amosana sria plenirude a arelada inmorralidade depoeta.

Xa ás portasda morre, en 1907, relata Currosunha historia moi senaellanre.Trinta anosantes,parandonun hotelde Ourense,ó sairá terrazadahabitaciónescoirouun grupo de mozascantandoun temavagamentefamiliar. Con esforzo,ó cabopuido identificalo. Tratábasedunha esquencidapoesíasúa que escribiranun libro de texto condezaoiro anos: a «Cántiga».Mentres remexia osmiolos para se explicar cómo podíanas rapazascoñecer unha poesía que el nunca publicara5,advertiu que os cantores mudarano primeiroversodo poema,substituindoo orixinal «No xar-din unha noire sentada»,poío máis enxebrede«Unha noite na cita do trigoa. Foi aquel feito,segundoo poeta,o queo levou a imprimir aver-sion orixinal do poema,en afianzamenroda súaautoríae en denunciado deturpamenroda súaversión. Peroabondacon ler a Currosparadeca-tárusonosde queo senanoxofoi moito menordoquedi, e o seuorgullamenromoito maior do quepretende.

Máis tardeaverigoua verdade:CesáreoAlonsoSalgado, o seu compañeiro de habitación queimprovisabacoa guitarra aquelatardiñado 5 dexuño de 1869, aprenderade memoriao poemaamedidaque Curros, inspirado polos acordes, lacompletandoos seusversos.Aquel estudiantevol-tou a Galicia e seguiu estudiandoen Santiago,onde a <‘Cántiga» comezou a facerse popular.

Iinba das forzas de progreso no século XIX. dendeRiegonra Prirn, erao exérciro.Curros,que chegonadedicara sriapoesía«El dosdemayode 1 808«¿ exército,seráun dosdesencantadoscoaasonadade Pavíaen 1874.

Trárasedo derradeiropoemade Bitintx, unhacanciónele amorescritaen dialectoguipuzcoano.

A Cántigaéo prinieiro poemagalegode Curros.Qoesesaiba,nonhaloruro poemade zuvenrudequeCurros rardaratanto en publicar, za qoe o poema non apareceuata a pri-ruerra edición dc Aires ¿‘a miña ten-a. O mais probableé queCurrosnon gusrara da poes(a.Tempo ruáis tarde, criricarzapOr «YOmanticona”.

68 SrL

CURROSEN 1876.APUNTESDUIVJ4AMETAMOREOSE

Taménse estendeupola bisbarra de Trives, noslaresdeAlonso Salgado.

O AXUDANTE DO BRIGADIERMIARINÉ

Curros sufriu unha tardede febreiro un graveaccidentena sria habitación. Resultarechanianreadvertir como, despoisde evitar morreirose gra-nadasdurantetres meses,cae ferido na súapro-pria cama.Segundoparece,ó seucompaíieirodehabitación, un axudante do brigadier Mariné,escapóuselleun disparode fusil que foi baternopeirodo inadvertidoCurros. Inda ferido decertagravidade,o poetapuidodespedirseelegantemen-te dosseuslectores.Na súaderradeiracrónica,do23 de febreiro, sinala que «mucho más quisieraextenderme,pero no mesiento bueno»indicandoque outro correspondenre,Fauró, continuará ainformar. Tras se restablecerun rempo, volveu aMadrid, onde o seuxornal o escusoude voltar áfronre.

Aquel accidenteconsriruíu o que os sabidoschaman«bautismode sangues>.Algúns biógrafosseus,considerandoo temperamentodo poeta,tra-tarondeimplicalo comoxefe estudantilnosacon-tecementosda ~<Noirede San Daniel», do 21 deabril de 1865, onde recibiría un disparo. Peroresulta porico probableque daquelaesrivera enMadrid, menosprobableque parriciparanasalga-radas,menosalodaquefoca como xefe esrudanril(tiña trece anose medio) e menosaíndaque reci-bira un disparo.

O PASAMENTO DA SÚA IRMA TERESA

O priineiro día de marzode 1876 morrea sriairmá TeresaCurros Nogueira. Tres anos maíorque Manuel, riña daquelavinresereanos.Currosafectousemoitísimo por estepasamento,dedi-candoá sria lembranzaun dos seuspoemasquepoderiamoschamar «familiares», publicado enEl Heraldo Gallega, o xornal de LamasCarvajal,do 12 de abril. Extremo garanteda súa intímí-dade, sen embargoCurros deixou traslucir osseus sentimentosen acontecementosetiteira-mentepersoais.Reservadoen exceso,publicoupoemasdedicadosó nacemenrodo seufilio Ade-lardo, á morre da súa irmá, da súa nai e do seu

filIo Leopoldo,por estaorde.O poemadedicadoá súairmá foi o único desresqueestáescritoencastelán.Seguramente,Curros falacia nestaho-guacon Teresa,reservandoo galegoparase din-xir a sua nai.

Agora queandamosfalandode Teresa,pode-riamosaclarar,nunpequenoexcurso,o temadosapelidos do poetae dos seus irmáns. A nai dopoeta,Da Perra,era filía natural non recoñecidade PedroRodríguezNogueira.Se cadraparaago-chara súaorixe extramarrimonial,D« Petraadoi-rabausar,candopodía,os apelidosdo seupal. Defeito, o poetafoi bautizadocomo ManuelCurrosNogueira. Mais os intentosdaquelamuller porpasarpoíoquenon era de poucoservíron;no seuoficio de escribán,XoséMaríaCurros,de alcumeCalcorra,escrituroua defunción da súapropriaesposa:non rívo esa pequenapiedadecoa sriamuller, e certificou o sen nomede filía non re-coñecida, PetraEnríquez, filía natural de RosaEnríquez6.

PANIAGUA E COMPAÑÍA

Duranteo ano queandamosa analizar,Currosremaroua súaprimeiraobra en prosa,un folletínchamadoPaniaguay compañía.Agenciadesangre.O protagonista,Ambrosio Paniagua,é un axenreque acodeá Coruñana procurade mozos que sealisten nas ringleiras carlistas. Xunro a el, vai áGalicia un Párercarlista,inimaxinablequasimodo,contrafeirode almae corpo.

Peroaíndaestanoveliña,de conridotan mani-queo e pouco elaborado,e cunha finalidade tanconcrera,ten os seusmatices, e sérvelle a Currospara volver expor o seu pensamentoen torno águerracarlista. Porunhaparte, o autorenrendeenon condenaós soldadoscarlistasque,máis queinimigos, actúan enganadospolos axenres derecruramento.Por ourra banda, Curros incidemoiro máisna maldadedo Párerque do mesmoPaniagua.De feito, xadenunciarana súa «Odaala GuerraCivil» o decisivo papelquexogabanos

6 Non sabemos porqué Curros preferio o Enríquezó

Nogucira.Vijanova esrráñase,za queNogoeirafle scsneflaunapelido máis galego. Puido ser calquera razón,agásesta, zaqueCurroscoñecíaa raigamee a finaredo seuapelido.Abon-da ler a sria primeira obra, El Maestre de Santiago, ondefaiinrervíra AfonsoEnríquez,Rei de Portugal.

~rL 69

cARLOSLÓPFZ-KELLERÁLVAREZ

cregoscarlistas7.En fin, Curros transmitenaobrao lonvequefican ossoñosdaRevoluciónde 1868,e decárasede quea Restauraciónsupón,no fondo,o triunfo dos carlistas; nun significativo final,Paniaguaremaraa novela no exérciro españolenCuba e o Páterna mesmisimaCuriade Roma.

Estaobra,como raménaconreceraco El maestrede Santiago,rardou rempo en publicarse,e vin aluz xa rematadaa Guerra no xornal coruñésElTelegrama,nun contextomoi diversoó quemori-vara a sria escritura.

GALICIA LITERARIA

En abril de 1876 retorna a Madrid, despoisdepasaruns mesesen Vigo, Teodosio VesreiroTorres.DaquelaCurros xa mellorarada súa lesión, co calretomaronas xuntanzasna casade Vesteiro, na rúadaEstrela,ondenaceraa SociedadeGaliciaLiteraria.

Taménaquelparnasopoético,creadono setem-bro de 1875, pasarapolas súas pequenashorrascivís, e inda estabanquentesos rescaldos.Unhagravepolémicaen torno ós «tipos»galegosfenderaa Sociedadeen dous. ResulrouqueXestis Muruaisproxecroufacerun libro sobretipos galegos,ondecadasocio se encargaríadun retrato,O setí irmánAndrés e FranciscoAñón non dabancreto ó queestabana escoltar.Despoisdunha adadiscusión,esresabandonaronasretíniónsdeGaliciaLiteraria,rifando irmán contrairmán, ó se negarena parti-cipar naquela galería de caricaturas.Añón eAndrésvoltaron á tria da Estrelapolo nadal,candoXesúsMuruais retirou o seuproxecto.

Daquela,suspendéronseas reuniónsataa volta deVesreiro e Curros.Ambos regresaron,un de Vigo,outro da fronre carlista, coa primavera. Pero namadrugadado día 12dexuño de 1876, o mesmodíaenquecumpríavinreosroanos,Vesreiromarábaseduntiro no Paseo(daquelachamadoSaJón)do Prado.

A COROA FÚNEBRE DE VESTEIRO

Vesteirodeixoua Currosa súaplumade prata,coaqueescribiua derradeiracartaó senamigo,en

A Igrexaé o poderfáctico da reacción. Moiro ináis queo rextonalisrnoou a defensado mundo galego,o anriclerica-lismo —non o ateísmo—aparececomo argumentounificadordecodaa poéticadeCurros,dende¿ principio atao fin.

castelán8. Unha despedidalánguida e tristeira,onde Vesteirorenegade homenaxespóstumas,daFama e da Gloria. Curros, de vintecinco anos,vrvíu adoecidamenteaquela morre. No correxofúnebre, Curros e Victorino Novo acompañanocadaleitoe decidenorganizarunhaCoron poéticana honrado defunro.

Unhacarta desafortunadade PedroAntonio deAlarcón negandoa súaaxudaparaa lembranzadosuicída,moveu a Curros e Novo a líe replicar endebidaforma. Peroestenon foi o único conrratem-po que líe traería facersetesramenreirocultural deVesteiro.PolamarchadeNovo a Ferrol,a Coroarar-dou en saír, ata o punto que comezaronrumoresacerca dos cartos que benintencionadosamigosderan para sufragara empresa,murmurios impre-sos,ó cabo,no xornal La GoncordiadeVigo. Currosdefendeusecoa súa carraxe habitual9,nunhacartaaberraqueVilanova cririca por deixardesprorexidoa Victorino Novo.Ben puido ser, peroo certoé queNovo non sesenriuofendidopor aquelacarta(anosdespois,en 1887,Curros escribiríaunhamoi favo-rable recensióndun libro de poemasde Novo, ElRomancerode Galicia no xornal E/País,cunhasuñasque,como tantasveces líe pasorí, alporizaron conrazóna máisdun colegaí~) Sexacomo for, a Coroasaiu en Ferrol en 1879.A partedo prólogo e dunhapoesíachamada<‘Semblanzas,Currosescribiue Lar-rnou con Novo unha nota explicativada tardanzaen dar ó preloa CoroadeVesreiro.E/Heraldo Galle-gopublicaraontradousanosantes.

UNHA CARTA DE CURROS

Poucosdías despois do enterro de Vesreiro, eindametidoenandrómenascon PedrodeAlarcón,

VesreiroTorres,criiballador incansablepolaculturagale-ga, nondeixon nadaescr¡ro nrsria língur.

Na carta,en extremodura, Corrosrecoñeceque, codoo xornal, a preguntaqueFol quecontestarnon é quen que-dotí cos carros, seorlo «sí La Concordia de VtÉo es eí tapete enque aventura su l’oba clprímeo que llega y si la frase inculta yel insulto procaz han sido nuncaperiodismo. Ile aquíSr. Direc-tor, lo que Vd está encargado de desmentir».

ResuhouqueCurros,paraglosara importanciadeVic-ror Novo,decidiorebaÑara importanciado resto,e así«alien-ra o imporranie lugar do autor na literaturagalega «mortaRosalía, mudo Lamas, esgotado 1’ondal». Lamas e I>ondal racha-ron linguasen contrade Corros,pero remataronpor perdoa-lo e incluso,como Pondal,pedindoqueo soterraranxunío dovate cClaOovéS.

70 ~rL

CURROSEN 1876 APUNYESDUNÍ-JA METAMOREOSE

chégallea Curros unha carta de Hermínio, unvello compañeirode arrasadeirasalá en Celano-va. Facéndosecruces,o poetacontemplaenrónoabismoque o separada súa nenez.Remírelledevolta unhacartao día28 de xullo. Currosapenasten vinrecinco anos e xa fala comaun vello; «yote creía muerto» - dille ó seu amigo, sorprendidode que estesobreviviraás guerras,revoluciónsedesgraciasque o poetasoporrara.Curros amosaun cerrocansancioda vida que leva en Madrid,abafado polas urxencias, por absurdashorras,por ese vivir capiralino onde todo é hoxe, senpasadoe sen futuro. Mentres que o seu amigoten unhacarreirae un porvir, el, xa co pelo ruzo,«<puedo morir de hambre cualquier día». XadaquelaCurrospareceestarpensandoen voltar aGalicia, nunha inquedanzaque día a día vai irmedrando.

A MUIÑEIRA MONORRÍTMICA

En efecto,cada vez máis Currosvaise afacen-do ó achegamentoa Qurense.Escribe entón,eprobablementepublica,a súa poesía«Muiñeiramonorrítmica»,a primeiradedicadaou dirixida acidadede Ourense,e raména primeira,segundopensamos,onde amosaun claro alenro reivindi-cativo galego.MentrasqueEl maestrede Santia-go ou Paniaguay compañíaperderanacrualidadeó se imprimir, coa «Muiñeira monorrítmica»pasao contrario, por desgracia.O motivo dopoemaé o retrasonas infraestructurasgalegas:adesidiae as dilaciónsna construccióndo ferroca-rril a Qurense.ti importante,por significativo,que o poetacivil galegoxurda dendeestaópticade progresoradical. Como dirá máis tarde, alocomotorae as máquinasen xeralson o «Cristodos temposmodernos»,conformandoas máquinasesenegociadoonde se solucionanos problemasqueo SantoCristo leva séculosescoitandosenseinmurar.

D. MODESTO FERNANDEZ GONZÁLEZ

Manuel Currostivo en Madrid, como valedore mecenas,o seu paisano Modesto FernándezGonzález, funcionario, periodista e avogado.Nestepeculiarpluriempleotan usualdaquela,D.Modestoera, en primeiro lugar, alto funcionario

de Ministerio de Facendae Inspectordo Bancode España,e optou,segundoCurros,pola mesmacarreira de Facenda.Sen chegara tanto, si queperrenciaa aquel grupo de «publicistas»que semovía bennos cumesda burocraciaestatal.Ase-made, D. Modesto era periodista,destacandooseuprístinoestiloen arrigosondeadoitabadifun-dir o seuamorpor Galicia. Un amorbaseadonamorriña dos tipos máis enxebres,dos cosrumesmáis folcióricos, das receitasmáis típicas e daspaisaxesmáis pintorescas’’. En fin, raméneraavogado,perrencenteó importantedespachodeAlonso Martínez, rotante ministro de Gracia eXusriza e responsabledo noso vixenre CódigoCivili2.

Pois ben,o 28 de outubrode 1876 aparecíanaspáxinas de El Heraldo Gallego unha carta deD. Modesto convocandoun premio de poesía,epoñendodo seupetoa compleradotacióndo pre-mio, que ascendíaá canridadede dous mil reais.Segundoasbases,os orixinaishabíande se remitiró xurado, que ficou constituidoo día 30 de outu-bro, denantesdo 1.0 de febreiro do ano seguinte,sinalándosecomo data da concesión o 24 defebreiro, onomásticado mecenas(«el santo másmodestodel calendario» no seudonosodicir).

Oscandidatospresentaríantrespoemas,dedica-dosa un cosrume,un tipo e unhatradicióngalega.Non sabemosse paraa iniciativa D. Modesto ciñafalado con Curros,pero el négaorotundamente.Tempo despoisconraranosque deu coasbasesdoconcursoremexendonospapeisqueriña enribadamesa,xunto etínhacartada súa nai animándooase presentar.Curros presenrarasecon trespoemasxa clásicosdentroda súaproducción,«O Gueirei-ro>’, «Unhaboda en Einibó» e «A Vine do Cris-tal», consagrandodescexeito o nomede tres vilasda bisbarrade Celanova:Penaira,Einibó e Vilano-va dosInfantes,pobo ondenaceraa súanaí.

El mesmo era un «ripo« galego. Segundosc contaba,

indo unhamañáparao Ministerio, D. Modestocacoen tran-ce, semellanrerl dc 5. Ero ou 5. Amaro, escoirandoa un gai-reiro na rria de Alcalá. Nasúacarreiralevabaun Informe queo Ministro, dadaa tardanzado senvalidr,, non puido presen-rarnasCorres,como riña previsto.

2 Interesadestacarcomo Curros seguiu a sendado senprotector,e como foi periodistae funcionariodo Ministeriode Facenda.Tamén renroua avogacia,pero nu,n rcmatooacarreira. Linares Rivas, no sen discursode ingresona RealAcademiaEspañola,dedicadoa Curros,afirma senbaseojo-gunhao contrario.«fi<e abogado...como lo es cualquiera». Cal-querapodeselo, indaboxe, peroCurrosnon o foi.

~rL 71

CARLOSLÓEEZ-KELLERALVAREZ

No cantodun ano, asairáballea Curros outravez a reima dos«tipos» galegos,pero agora a sriaresposraé moito máismarizada.Nas xuntanzasdaGalicia Literaria amosárasefavorable ás tesesdeXesúsMuruais, peroagora,ó se enfrontará figurado Gucireiro,é patentequeo seuespirito reivindi-cativo non se senrenadacómodo.Currosterminapor forzar unha arriscadareviravolta no poema,que esvarado seu motivo orixinal (a descricióndun tipo galego)a outro ben distinto (a denunciada situacióneconómicade Galicia).

Currosgañouo premio con todaxusriza;os trespoemasviron a luz en 1880, o ano de Aires tezmiña terra, o ano de Follas Novas,o ano das San-dadesde LamasCarvajal, e o ano da desapariciónde El Heraldo Gallego.

O NADAL DE 1876

Ben diferente foi estenadal ó do ano anterior,candoCurrospasaraa pascuano Hotel dosAme-rícanosde Santanderen plenacampañacarlista.En 1876 foi cear á casa dun amigo madrileño,Vázquez Reyes, compañeiro das xuntanzasdaGalicia Literaria,e na compañadeManuelOlivié,escritorvigués. Rematadaa cea, inda esrivo conOlivié ataa madrugada,botandopestesdosedito-res que rexeitabano seu Paniagua, e falando deseguido de Galicia. Nestepunto de vista, pódesedicir quc Curros remara o ano como o comezou,facendo o fardel para a marcha,para regresaraGalicia. Volto xa da guerra,atópasefóra de sitio;

coasentidaperda de Vesreiro, rifando a corlo nacasa,con serios problemaseconómicos(Modesta,a suamuller, estabagrávida)Currosdecide deixarMadrid.

Conseguiráresolveros problemasó anoseguin-re, candovai a Qurense recibir o premio conse-guido, candose fai cun postona Delegaciónpro-víncíalde Facenda,e candomandatemporalmentea súa muller e fillos a Celanova,para a casadosseuspais.Peroa calmadúrallepouco; soamenteotempo que tardouen darcon eí o donrorCesáreoRodrigo, Senadordo Reino, Cabaleiroda GranCruzda Real OrdeAmericanade Isabela Católicae, pola Gracia de Deus e da SantaSé Apostólica,bispoda diócesede Qurense.

BIBLIOGRAFÍA

(JARRÉAIVARELLOS, Luis. ManuelCurrosEnríquez.Súavida e sáaobra, lid. Galicia, B. Aires, 1953.

CASARES, Carlos. Curros Enríquez. lid. Galaxia, Vigo,1980.

CURROS ENRÍQUEZ, Manuel. Aires da miña ten-a, Ed.Galaxia,Vigo, 1975.

CURROS ENRíQUEZ, Manuel.Airesda miña terra e outros

poemas,lid. Castrelos,Vigo, 19732.CURROS ENRÍQUEZ, Manuel. Obrasescogidas,Ed. Agui-

lar, Madrid, 1956.FFí{ízuÁRo, Celso Emilio. Curros Enríquez, Ed. Júcar,

Madrid, 1973.RODIÚGUEZSÁNGi-írz, Francisco.A evolución ideolóxí-

ca ele M Curros Enríquez. Ed. Galaxia,Vigo, 1973.ViiANOVA RODRÍGUEZ,Alberto. Vida y obra deManuel

Curros Enríquez, lid. Galicia, B. Aires, 1953.

72 SrL