CIENCIAS DA NATUREZA 2019 – 2020 · 2 days ago · Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se...

PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA DO DEPARTAMENTO DE

CIENCIAS DA NATUREZA

2019 – 2020

A Xefa de DepartamentoNuria Berdiales Nortes

Sumario1.- Introdución e contextualización 4

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave 4

3.- Obxectivos 7

1º de ESO – Bioloxía e Xeoloxía 9



1º de BAC – Bioloxía e Xeoloxía 10

2º de BAC – Bioloxía 10

2º de BAC – Xeoloxía 11

2º de BAC – Ciencias da Terra e do Medio Ambiente 12

4.- Contidos 12








4.1.- Secuenciación de contidos 34








5.- Estándares de aprendizaxe avaliables 115








5.1.- Temporalización 139



Páxina 2






5.2.- Mínimos esixibles para superar a materia 143








5.3.- Procedementos e instrumentos de avaliación 164

6.- Metodoloxía didáctica 165

7.- Materiais e recursos didácticos 166

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado 167

9.- Avaliación do proceso do ensino e a práctica docente. 169

10.- Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes. 171

11.- Procedementos que lle permitan ó alumnado acreditar os coñecementos necesarios (BAC) 172

12.- Avaliación inicial 172

12.1.- Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos resultados 172

13.- Medidas de atención á diversidade 172

14.- Elementos transversais 173

15.- Actividades Complementarias e extraescolares 174

16.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación 176

Modificacións propostas na memoria do curso anterior 176

Páxina 3

1.- Introdución e contextualización

O IES Maximino Romero de Lema atópase en Baio (Zas). Trátase dun concello eminentementeagrícola e gandeiro, aínda que tamén hai unha poboación dedicado á industria, ao comercio e áhostalaría, concentrada, sobre todo, en Baio.

O centro conta cun total de 216 alumnos e alumnas, procedentes principalmente dos concellosde Zas, Laxe, Cabana de Bergantiños e Vimianzo. A oferta educativa é a seguinte:

Educación secundaria obrigatoria

Bacharelato: Ciencias e Tecnoloxía e Humanidades e ciencias sociais

Ciclo formativo de grao medio: Sistemas microinformáticos e redes

Formación profesional básica: Informática de oficina

A programación didáctica segue o seguinte marco legal:

Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa.(BOE do 10 de decembro de 2013).

Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da educaciónsecundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia(DOG do 29 de xuño de 2015).

No curso escolar 2019-2020 o departamento de Ciencias da Natureza está composto polasprofesoras Nuria Berdiales Nortes (xefa de departamento), e a profesora Mª Teresa Iriso Delicadoque pertence ao departamento de música e imparte a Bioloxía e Xeoloxía de 1º ESO.

A distribución de grupos e materias impartidas polo departamento é a seguinte:

CursoNúmero dealumnos/as

Número de sesiónssemanais

Profesor/a

1ºESO-Bioloxía e Xeoloxía 14 4 Mª Teresa Iriso Delicado

3ºESO-Bioloxía e Xeoloxía 22 2

Nuria Berdiales Nortes

4ºESO-Bioloxía e Xeoloxía 7 3

1ºBAC-Bioloxía e Xeoloxía 14 4

2ºBAC-Bioloxía 14 4

2ºBAC-Xeoloxía 11 4

2ºBAC-Ciencias da Terra 4 3

2.- Contribución ao desenvolvemento das competencias clave

As competencias clave son aquelas que todas as persoas precisan para a súa realización e o seudesenvolvemento persoal, así como para a cidadanía activa, inclusión social e o emprego. Son, xaque logo, as seguintes:

1. Comunicación lingüística (CCL)

2. Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT)

3. Competencia dixital (CD)

4. Aprender a aprender (CAA)

5. Competencias sociais e cívicas (CSC)Páxina 4

6. Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE)

7. Conciencia e expresións culturais (CCEC)

Dende a área de Bioloxía e Xeoloxía, procurarase o desenvolvemento de todas as competenciasde xeito sistemático facendo fincapé nos descritores máis afíns a elas:

1. Comunicación lingüística (CCL)

Utilizar o vocabulario adecuado, as estruturas lingüísticas e as normas ortográficase gramaticais para elaborar textos escritos e orais.

Comprender textos científicos escritos e orais.

Expresarse oralmente con corrección e coherencia.

Utilizar a terminoloxía axeitada na construción de textos e argumentacións concontidos científicos.

2. Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT)

Coñecer e utilizar os elementos matemáticos adecuados ao seu nivel para describirprocesos naturais e para a resolución de problemas científicos.

Representar e interpretar gráficas a partir de datos reais.

Manexar os coñecementos sobre ciencia e tecnoloxía para solucionar problemas,comprender o funcionamento dos sistemas biolóxicos e ambientais e responder apreguntas.

Resolver problemas seleccionando os datos e as estratexias axeitadas.

Recoñecer cuestións investigables desde a ciencia: diferenciar problemas eexplicacións científicas doutras que non o son.

Utilizar estratexias de busca de información científica de distintos tipos.Comprender e seleccionar a información axeitada en diversas fontes.

Recoñecer os trazos claves da investigación científica: control de variables,formular hipóteses, deseñar experimentos, analizar e contrastar datos, detectarregularidades, realizar cálculos e estimacións.

Comprender principios básicos e conceptos científicos, e establecer diversasrelacións entre eles: de causalidade, de influencia, cualitativas e cuantitativas.

Describir e explicar fenómenos cientificamente e predicir cambios. Utilizarmodelos explicativos.

Aplicar os coñecementos da ciencia a situacións relacionadas coa vida cotiá.

Interpretar datos e probas científicas. Elaborar conclusións e comunicalas endistintos formatos de forma correcta, organizada e coherente.

Reflexionar sobre as implicacións da actividade humana e os avances científicos etecnolóxicos na historia da humanidade, e destacar, na actualidade, as súasimplicacións no medio.

Recoñecer o propio corpo e as relacións que existen entre os hábitos, as formas devida e a saúde.

Argumentar a favor ou en contra das conclusións, e identificar os supostos, asprobas e os razoamentos na obtención destes.

3. Competencia dixital (CD)

Páxina 5

Aplicar as formas específicas que ten o traballo científico para buscar, recoller,seleccionar, procesar e presentar a información.

Utilizar e producir esquemas, mapas conceptuais, informes, memorias…

Utilizar as tecnoloxías da información e a comunicación para comunicarse, solicitarinformación, retroalimentala, simular e visualizar situacións, obter e tratar datos.

Manexar ferramentas dixitais para a construción de coñecemento.

Empregar distintas fontes para a busca de información.

Utilizar medios de comunicación audiovisual para transmitir información.

4. Aprender a aprender (CAA)

Xerar estratexias para aprender en distintos contextos de aprendizaxe.

Planificar os recursos necesarios e os procedementos para a aprendizaxe.

Avaliar a consecución de obxectivos de aprendizaxe.

Integrar os coñecementos e procedementos científicos adquiridos para comprenderas informacións provenientes da súa propia experiencia e dos medios escritos eaudiovisuais.

5. Competencias sociais e cívicas (CSC)

Recoñecer riqueza na diversidade de opinións e ideas.

Mostrar dispoñibilidade para a participación activa en distintos ámbitos departicipación.

Actuar conforme á propia escala de valores.

Comprender e explicar problemas de interese social desde unha perspectivacientífica.

Aplicar o coñecemento sobre algúns debates esenciais para o avance da ciencia,para comprender como evolucionaron as sociedades e para analizar a sociedadeactual.

Recoñecer aquelas implicacións do desenvolvemento técnico-científico que poidancomportar riscos para as persoas ou para o medio.

6. Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE)

Mostrar iniciativa persoal para promover accións.

Actuar con responsabilidade no traballo colaborativo.

Desenvolver un espírito crítico. Enfrontarse a problemas abertos, participar naconstrución tentativa de solución.

Desenvolver a capacidade para analizar situacións valorando os factores queincidiron nelas e as consecuencias que poden ter.

7. Conciencia e expresións culturais (CCEC)

Apreciar os valores culturais do patrimonio natural e do pensamento científico.

Apreciar a beleza das expresións artísticas e das manifestacións da creatividade.

Elaborar traballos e presentacións con sentido estético.

No Decreto 86/2015, do 25 de xuño e no apartado 4 “Contidos” desta programación recóllese

Páxina 6

a relación entre os contidos, os criterios de avaliación e os estándares de aprendizaxe que concretanestes últimos e a súa contribución á consecución dos obxectivos xerais da etapa e á adquisición dascompetencias clave por parte dos alumnos e alumnas.

3.- Obxectivos

A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver nos alumnos e nas alumnas ascapacidades que lles permitan:

a) Asumir responsablemente os seus deberes, coñecer e exercer os seus dereitos no respectoás demais persoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a solidariedade entre as persoase os grupos, exercitarse no diálogo, afianzando os dereitos humanos e a igualdade detrato e de oportunidades entre mulleres e homes, como valores comúns dunha sociedadeplural, e prepararse para o exercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina, estudo e traballo individual e en equipo,como condición necesaria para unha realización eficaz das tarefas da aprendizaxe ecomo medio de desenvolvemento persoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igualdade de dereitos e oportunidades entreeles. Rexeitar a discriminación das persoas por razón de sexo ou por calquera outracondición ou circunstancia persoal ou social. Rexeitar os estereotipos que supoñandiscriminación entre homes e mulleres, así como calquera manifestación de violenciacontra a muller.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súasrelacións coas demais persoas, así como rexeitar a violencia, os prexuízos de calqueratipo e os comportamentos sexistas, e resolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización das fontes de información, para adquirirnovos coñecementos con sentido crítico. Adquirir unha preparación básica no campo dastecnoloxías, especialmente as da información e a comunicación.

f) Concibir o coñecemento científico como un saber integrado, que se estrutura enmaterias, así como coñecer e aplicar os métodos para identificar os problemas endiversos campos do coñecemento e da experiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianza en si mesmo, a participación, osentido crítico, a iniciativa persoal e a capacidade para aprender a aprender, planificar,tomar decisións e asumir responsabilidades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmente e por escrito, na lingua galega e nalingua castelá, textos e mensaxes complexas, e iniciarse no coñecemento, na lectura e noestudo da literatura.

i) Comprender e expresarse nunha ou máis linguas estranxeiras de maneira apropiada.

l) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos da cultura e da historia propias e dasoutras persoas, así como o patrimonio artístico e cultural. Coñecer mulleres e homes querealizaran achegas importantes á cultura e á sociedade galega, ou a outras culturas domundo.

m) Coñecer e aceptar o funcionamento do propio corpo e o das outras persoas, respectar asdiferenzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corporais, e incorporar a educaciónfísica e a práctica do deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social. Coñecere valorar a dimensión humana da sexualidade en toda a súa diversidade. Valorarcriticamente os hábitos sociais relacionados coa saúde, o consumo, o coidado dos seresvivos e o medio ambiente, contribuíndo á súa conservación e á súa mellora.

n) Apreciar a creación artística e comprender a linguaxe das manifestacións artísticas,Páxina 7

utilizando diversos medios de expresión e representación.

ñ) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimonio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Galicia, participar na súa conservación e na súa mellora, e respectar a diversidade lingüística e cultural como dereito dos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes de interese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

o) Coñecer e valorar a importancia do uso da lingua galega como elemento fundamentalpara o mantemento da identidade de Galicia, e como medio de relación interpersoal eexpresión de riqueza cultural nun contexto plurilingüe, que permite a comunicación conoutras linguas, en especial coas pertencentes á comunidade lusófona.

O bacharelato contribuirá a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unhaconciencia cívica responsable, inspirada polos valores da Constitución española e doEstatuto de autonomía de Galicia, así como polos dereitos humanos, que fomente acorresponsabilidade na construción dunha sociedade xusta e equitativa e favoreza asustentabilidade.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma responsable eautónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolverpacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres,analizar e valorar criticamente as desigualdades e discriminacións existentes e, enparticular, a violencia contra a muller, e impulsar a igualdade real e a non discriminacióndas persoas por calquera condición ou circunstancia persoal ou social, con atenciónespecial ás persoas con discapacidade.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para oeficaz aproveitamento da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua castelá.

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e dacomunicación.

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seusantecedentes históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de xeitosolidario no desenvolvemento e na mellora do seu contorno social.

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar ashabilidades básicas propias da modalidade elixida.

l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dosmétodos científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e datecnoloxía ao cambio das condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e orespecto cara ao medio ambiente e a ordenación sustentable do territorio, con especialreferencia ao territorio galego.

m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa,traballo en equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontesde formación e enriquecemento cultural.

ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social, e impulsar condutas e hábitos saudables.

Páxina 8

o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír ásúa conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado.

Os obxectivos de cada una das materias son os seguintes:

1º de ESO – Bioloxía e Xeoloxía

• Valorar a importancia do método científico na investigación, fomentar o traballo nolaboratorio e o emprego de vocabulario e fontes de información científica adecuadoao nivel.

• Recoñecer a orixe e organización do Universo e do Sistema Solar e comprender osmovementos da Terra, da Lúa e do Sol e as súas consecuencias.

• Identificar a estrutura e composición da Terra, os principais recursos xeolóxicos e asúa xestión.

• Diferenciar a composición e estrutura da atmosfera e da hidrosfera, identificando osproblemas ambientais derivados da súa contaminación.

• Recoñecer a biodiversidade e as características dos principais grupos taxonómicos deseres vivos.

• Diferenciar os compoñentes dun ecosistema, os impactos que sofren e valorar asaccións que favorecen a conservación ambiental.



• Recoñecer a célula coma a unidade que constitúe os seres vivos.

• Diferenciar as funcións vitais, as estruturas celulares e as súas funcións.

• Fomentar os hábitos de estilo de vida saudables para a prevención de doenzas.

• Recoñecer o funcionamento do sistema inmunitario e o uso responsable demedicamentos.

• Comprender o funcionamento dos aparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio eexcretor e as doenzas máis frecuentes relacionadas con eles.

• Comprender o funcionamento dos sistemas nervioso e endócrino, dos aparelloslocomotor e reprodutor e as doenzas máis frecuentes relacionadas con eles.

• Identificar os factores que producen a modelaxe do relevo, relacionándoo cosprocesos xeolóxicos externos.

• Analizar a actividade interna do planeta e valorar a importancia dos métodos deprevención e predición dos riscos xeolóxicos.



• Comprender a morfoloxía da célula eucariota e procariota, diferenciar a célula animalda vexetal e os principais orgánulos.

Páxina 9

• Recoñecer a estrutura do núcleo os procesos que teñen lugar na división celular.

• Analizar os tipos, composición e función dos ácidos nucleicos, relacionándoos cosprocesos de replicación, transcripción e tradución.

• Identificar os mecanismos que interveñen na evolución biolóxica.

• Valorar os principios de xenética mendeliana e a herdanza ligada ao sexo.

• Identificar as técnicas da enxeñería xenética e as súas aplicacións.

• Recoñecer os principais procesos xeolóxicos que tiveron lugar ao longo da historia daTerra.

• Recoñecer os modelos que explican a estrutura e composición da Terra.

• Diferenciar os fenómenos xeolóxicos asociados á Tectónica de Placas e as súasmanifestacións.

• Comprender os compoñentes e estrutura dun ecosistema, así como a súa dinámica e areciclaxe da materia.

• Analizar a importancia dos recursos e a xestión dos residuos.

1º de BAC – Bioloxía e Xeoloxía


• Distinguir os bioelementos e as biomoléculas, relacionándoas coas súas funciónsbiolóxicas na célula.

• Identificar os modelos de organización celular e a súa importancia coma unidadeestrutural, funcional e xenética.

• Recoñecer o ciclo e as fases da división celular, valorando a súa importanciabiolóxica.

• Diferenciar os principais tecidos animais e vexetais.

• Identificar os sistemas de clasificación dos seres vivos e as características principaisdos grandes grupos taxonómicos.

• Valorar a biodiversidade e comprender a importancia da súa conservación.

• Coñecer as funcións e adaptacións ao medio das plantas e dos animais.

• Analizar os métodos de estudo da Terra.

• Identificar a estrutura do interior terrestre, a dinámica litosférica e a Tectónica dePlacas.

• Coñecer os minerais e as súas aplicacións, así como os procesos sedimentarios,magmáticos e metamórficos.

• Describir a historia da Terra, identificando os principais eventos xeolóxicos.

2º de BAC – Bioloxía


• Coñecer as características químicas e propiedades das moléculas básicas que

Páxina 10

configuran a estrutura celular para comprender a súa función nos procesosbiolóxicos.

• Interpretar a célula coma a unidade estrutural, funcional e enerxética dos seres vivos.Coñecer os diferentes modelos de organización e a complexidade das funciónscelulares.

• Comprender as leis e mecanismos moleculares e celulares da herdanza, interpretar osdescubrimentos máis recentes sobre o xenoma humano e as súas aplicacións nabiotecnoloxía, valorando as súas implicacións éticas, sociais, económicas, políticas ede xénero.

• Analizar as características dos microorganismos, a súa intervención en numerososprocesos naturais e industriais e as súas aplicacións na elaboración de moitosprodutos industriais.

• Identificar a orixe infecciosa dalgunhas enfermidades provocadas pormicroorganismos e os principais mecanismos de resposta inmunitaria.

• Comprender a natureza da bioloxía e os seus avances e limitacións, así como ascomplexas interaccións coa tecnoloxía e a sociedade.

• Valorar as aplicacións de coñecementos da bioloxía, como o xenoma humano, abiotecnoloxía, a enxeñería xenética... e a necesidade de traballar para lograr unavance nas condicións de vida actuais.

2º de BAC – Xeoloxía


• Comprender o funcionamento global do sistema Terra, sabendo empregar asinteraccións que se producen entre os subsistemas que o integran para explicar osgrandes cambios globais acontecidos no pasado e aqueles que puidesen estariniciándose na actualidade.

• Coñecer as teorías, principios e modelos básicos que constitúen o corpo central daxeoloxía, entendendo que o desenvolvemento da xeoloxía supón un procesocambiante e dinámico que precisa unha actitude flexible e aberta.

• Realizar traballos de investigación, exploración de situacións e fenómenosrelacionados coas ciencias da Terra, empregando, con autonomía crecente, asestratexias características da investigación científica e os procedementos propios daxeoloxía, como a cartografía xeolóxica.

• Analizar os riscos xeolóxicos, os procesos naturais que os poden orixinar, coñecer asúa predición e prevención, valorando a necesidade da adopción de comportamentose medidas que poidan evitar efectos catastróficos.

• Coñecer a situación do territorio español, peninsular e insular, en especial, o referentea Galicia no contexto xeral da dinámica global ofrecida pola teoría da tectónica deplacas, relacionándoa con algunha das súas características xeolóxicas e os procesosxeodinámicos actualmente activos.

• Establecer relacións entre a xeoloxía, a tecnoloxía e a sociedade, valorando autilidade social e económica que proporciona esta ciencia e a necesidade de coñecer ecorrixir os impactos derivados da explotación dos recursos.

Páxina 11

2º de BAC – Ciencias da Terra e do Medio Ambiente


• Comprender o funcionamento da Terra e dos sistemas terrestres e as súas interacciónsdesde unha óptica sistemática, coma fundamento para a interpretación dasrepercusións globais dalgúns feitos aparentemente locais e viceversa.

• Coñecer a influencia dos procesos xeolóxicos no medio natural e na vida humana.

• Avaliar as posibilidades do uso dos recursos naturais, incluíndo as súas aplicacións, erecoñecer a existencia dos seus límites, valorando a necesidade de adaptar o uso ácapacidade de renovación e aplicando aos problemas medioambientais a óptica dodesenvolvemento sostible.

• Analizar as causas que dan lugar aos riscos naturais, coñecer os impactos derivadosda explotación dos recursos e considerar diversas medidas de prevención ecorrección.

• Investigar cientificamente os problemas medioambientais, mediante técnicas variadasde tipo fisisicoquímico, biolóxico, xeolóxico e matemático, e recoñecer a importanciados aspectos históricos, sociolóxicos, económicos e culturais nos estudos sobre omedio natural.

• Empregar as novas tecnoloxías para realizar simulacións, tratar datos e extraer eempregar información de diferentes fontes, avaliar o seu contido, fundamentar ostraballos e realizar informes.

• Fomentar actitudes favorables ao respecto e á protección do medio natural,desenvolvendo a capacidade de valorar as actuacións sobre o entorno e tomarlibremente iniciativas na súa defensa.

4.- Contidos


A materia divídese en cinco bloques de contidos:

Bloque 1: Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

Bloque 2: A Terra no universo

Bloque 3: A biodiversidade no planeta Terra

Bloque 4. Os ecosistemas

Bloque 5. Proxecto de investigación

Os contidos de cada unha das unidades son os seguintes:

UNIDADE 1. O Universo e o noso planeta

• O Universo.

• O sistema solar.

• Os planetas.

• A Terra, un planeta singular.

•

• Os movementos da Terra: rotación e translación.

• As estacións.

• A Lúa.

Páxina 12

UNIDADE 2. A xeosfera. Minerais e rochas

• Os compoñentes da xeosfera.

• Os relevos da superficie terrestre.

• Minerais e rochas.

• Propiedades dos minerais.

• Clasificación dos minerais.

• As rochas.

• Utilidade de minerais e rochas.

• Rochas e minerais de Galicia.

UNIDADE 3. A atmosfera

• A orixe da atmosfera.

• A composición da atmosfera actual.

• A estrutura da atmosfera.

• As funcións da atmosfera.

• A presión atmosférica.

• O aire móvese.

• As nubes e as precipitacións.

• O tempo e o clima.

• A contaminación atmosférica.

UNIDADE 4. A hidrosfera

• A hidrosfera.

• A auga na Terra.

• As propiedades da auga.

• Importancia da auga para a vida.

• O ciclo da auga.

• Usos da auga.

• Impactos ambientais sobre a hidrosfera.

UNIDADE 5. A biosfera

• A biosfera.

• Que é un ser vivo?

• As funcións vitais.

• Que é unha célula?

• A célula procariota.

• A célula eucariota.

• Os niveis de organización.

• A biodiversidade e as adaptacións.

• A clasificación dos seres vivos.

• Os cinco reinos.

UNIDADE 6. O reino Animal. Os animais vertebrados

• O reino Animal.

• As características dos animais vertebrados.

• Os peixes.

• Os anfibios.

• Os réptiles.

• As aves.

• Os mamíferos.

• O ser humano.

• A importancia dos vertebrados para as persoas.

UNIDADE 7. Os animais invertebrados

• Os animais invertebrados.

• Poríferos e cnidarios.

• Platihelmintos, nematodos e anélidos.

• Moluscos.

• Artrópodos.

• Equinodermos.

• A importancia dos animais invertebrados

UNIDADE 8. As funcións vitais dos animais

• As funcións vitais nos animais.

• A función de nutrición. O proceso dixestivo.

• A respiración.

• A circulación.

• A excreción.

• A función de relación. Os receptores.

• Os sistemas de coordinación.

• O sistema nervioso.

• O aparello locomotor.

• A función de reprodución.

• A fecundación. O desenvolvemento embrionario e postembrionario.

UNIDADE 9. O reino Plantas

• O reino Plantas.

• Os órganos vexetais.

• A nutrición nas plantas.

• A función de relación nas plantas.

• A reprodución das plantas.

• Reprodución sexual de plantas con sementes

Páxina 13

UNIDADE 10. Os reinos Fungos, Protistas e Moneras

• O reino Fungos.

• O papel dos fungos na biosfera.

• O reino Protistas. Os protozoos.

• O reino Protistas. As algas.

• O papel dos protistas na biosfera.

• O reino Moneras.

• A importancia das bacterias.

Unidade 11. A ecosfera

• Os ecosistemas e a ecosfera.

• Ecosistemas terrestres.

• Ecosistemas da zona polar.

• Ecosistemas da zona temperada.

• Ecosistemas da zona cálida.

• Ecosistemas acuáticos.

• Ecosistemas mariños.

• Ecosistemas de auga doce.

• O solo, un ecosistema oculto.

• Os ecosistemas terrestres de Galicia.

Unidade 12. A dinámica dos ecosistemas

• A dinámica dos ecosistemas.

• As relacións entre o biotopo e a biocenose.

• As formas de alimentación.

• As relacións no ecosistema

• O equilibrio nos ecosistemas.

• Factores desencadeantes de desequilibrios.

• A conservación do medio ambiente.

• Os espazos naturais protexidos de Galicia.


A materia divídese en seis bloques de contidos:

Bloque 1: Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

Bloque 2: A célula, unidade estrutural e funcional dos seres vivos

Bloque 3: As persoas e a saúde. Promoción da saúde

Bloque 4. O relevo terrestre e a súa evolución

Bloque 5. O solo como ecosistema



UNIDADE 1. A organización do corpo humano

• A composición química dos seres vivos; biomoléculas inorgánicas;biomoléculas orgánicas.

• A célula, unidade básica do ser vivo; as funcións vitais nas células.

• A célula procariota.

• A célula eucariota.

• Os orgánulos celulares.

• A organización do corpo humano: os niveis de organización.

• A composición química dos seres vivos; biomoléculas inorgánicas;biomoléculas orgánicas.

• Os tecidos humanos; tecidos epiteliais; tecidos conectivos; tecidosmusculares; tecido nervioso.

• Órganos, aparellos e sistemas; aparellos implicados na función denutrición; aparellos e sistemas implicados na función de relación;aparellos implicados na función de reprodución.

UNIDADE 2. Alimentación e saúde

• Alimentación e nutrición.

• Os alimentos.

• O valor enerxético dos alimentos.

• As necesidades enerxéticas das persoas.

• Unha dieta saudable e equilibrada.

• A conservación e manipulación dos alimentos.

• Trastornos asociados á alimentación.

UNIDADE 3. A nutrición: aparellos dixestivo e respiratorio

• O aparello dixestivo.

• Os procesos dixestivos.

• O aparello respiratorio.

• Funcionamento do aparello respiratorio.

Páxina 14

• Principais enfermidades do aparello dixestivo.

• Hábitos saudables asociados ao aparello dixestivo.

• Enfermidades do aparello respiratorio. Hábitos saudables.

UNIDADE 4. A nutrición: aparellos circulatorio e excretor

• O medio interno e o aparello circulatorio.

• O sistema circulatorio linfático.

• O sangue.

• Os vasos sanguíneos.

• O corazón.

• A dobre circulación.

• Enfermidades cardiovasculares.

• Enfermidades asociadas ao sangue.

• Hábitos saudables do sistema circulatorio.

• A excreción.

• Enfermidades do sistema urinario. Hábitos saudables.

UNIDADE 5. A relación: os sentidos e o sistema nervioso

• A función de relación e coordinación.

• Os receptores sensoriais.

• Os órganos dos sentidos. A vista e o tacto.

• Os sentidos do olfacto e do gusto.

• O sentido do oído.

• A saúde dos órganos dos sentidos.

• Os compoñentes do sistema nervioso.

• O sistema nervioso.

• Respostas do sistema nervioso somático.

• A saúde do sistema nervioso.

• A saúde mental.

• Hábitos saudables para o sistema nervioso.

UNIDADE 6. A relación: o sistema endócrino e o aparello locomotor

• O sistema endócrino.

• Principais glándulas endócrinas e as súas hormonas.

• As enfermidades do sistema endócrino. Hábitos saudables.

• O aparello locomotor.

• O esqueleto.

• Os ósos.

• As articulacións.

• Os músculos esqueléticos.

• O funcionamento do aparello locomotor.

• Trastornos do aparello locomotor e a súa prevención.

UNIDADE 7. A reprodución

• A función de reprodución.

• A resposta sexual humana.

• O aparello reprodutor e os gametos masculinos.

• O aparello reprodutor e os gametos femininos.

• Os ciclos do aparello reprodutor feminino.

• A fecundación.

• O desenvolvemento do embarazo.

• O parto.

• A infertilidade. Técnicas de reprodución asistida.

• Os métodos anticonceptivos.

• As enfermidades de transmisión sexual.

• A violencia de xénero

UNIDADE 8. A saúde e o sistema inmunitario

• A saúde e a enfermidade.

• A transmisión das enfermidades infecciosas.

• O sistema inmunitario. As defensas fronte aos microorganismos.

• A prevención e o tratamento das enfermidades infecciosas.

• As enfermidades non infecciosas.

• A prevención das enfermidades non infecciosas.

• Os accidentes e os primeiros auxilios.

• A doazón e os transplantes.

UNIDADE 9. O relevo e os procesos xeolóxicos externos

• O relevo terrestre e os axentes xeolóxicos.

• A enerxía que a Terra recibe do Sol.

• A dinámica da atmosfera e da hidrosfera.

• A meteorización.

• Erosión, transporte e sedimentación.

• A formación do solo. Edafización.

• Factores que inflúen no relevo terrestre.

• A representación do relevo. Os mapas topográficos.

UNIDADE 10. A modelaxe do relevo

• Os axentes xeolóxicos.

• O vento.

• Os glaciares.

• As augas superficiais.

• O mar.

• A acción xeolóxica dos seres vivos.

• A acción xeolóxica do ser humano.

• A creación e a destrución do relevo.

Páxina 15

• As augas subterráneas. • As formas de modelaxe en Galicia.

Unidade 11. A dinámica interna da Terra

• A enerxía interna da Terra.

• A estrutura en capas da Terra.

• As placas litosféricas.

• O vulcanismo.

• Tipos de actividade volcánica.

• Terremotos e ondas sísmicas.

• Fenómenos asociados ao movemento das placas.

• Riscos volcánico e sísmico.

Unidade 12. Os minerais e as rochas

• A materia mineral.

• Propiedades físicas dos minerais.

• Propiedades químicas dos minerais.

• Aplicacións e interese económico dos minerais.

• As rochas e a súa clasificación.

• As rochas sedimentarias.

• As rochas magmáticas ou ígneas.

• As rochas metamórficas.

• O ciclo das rochas.

• As aplicacións das rochas.


A materia divídese en catro bloques de contidos:

Bloque 1: A evolución da vida

Bloque 2: A dinámica da Terra

Bloque 3: Ecoloxía e medio ambiente

Bloque 4: Proxecto de investigación


UNIDADE 1. A célula e os seus compoñentes

• Biomoléculas máis importantes para os seres vivos.

• Funcións biolóxicas das biomoléculas.

• Estrutura das biomoléculas.

• Características máis importantes; analoxías e diferenzas das célulaseucariotas e procariotas.

• Orixe e características máis significativas das células vexetais e ani-mais.

• Estrutura do ADN e ARN; importancia biolóxica.

• Virus e bacterias.

• Orgánulos celulares; funcións e características máis importantes decada un deles.

• Coñecementos e avances na investigación biolóxica.

UNIDADE 2. A división celular

• Reprodución das células somáticas e sexuais.

• Importancia da división celular nos distintos procesos biolóxicos.

• Cromatina, cromosomas e xenes.

• Fases do ciclo celular.

• Control e división celular e enfermidades.

• Fases da mitose e meiose.

• Diferenzas máis significativas entre mitose e meiose.

• Importancia biolóxica dos procesos de división celular.

• Recombinación xenética.

• Avances tecnolóxicos relacionados cos procesos de división celular.

UNIDADE 3. A herdanza xenética

• Leis de Mendel.

• Utilización dos principios de Mendel para resolver problemas xenéti-cos.

• Relación entre cromosomas, xenes e caracteres hereditarios.

• Individuos homocigotos e heterocigotos.

• Diferenzas entre xenotipo e fenotipo.

• Táboas de Punnet e árbores xenealóxicas.

• Herdanza intermedia.

• Herdanza en seres humanos: enfermidades, hereditarias e xenéticase a súa prevención.

• Determinación xenética do sexo en humanos.

• Enfermidades asociadas á herdanza ligada ao sexo.

• Herdanza dos grupos sanguíneos.

• Avances científicos relacionados coas enfermidades xenéticas enhumanos.

UNIDADE 4. ADN e proteínas

Páxina 16

• O ADN como elemento que contén toda a información xenética.

• A estrutura do ADN.

• A replicación do ADN.

• Xenes e proteínas.

• O código xenético.

• A síntese de proteínas.

• As mutacións, tipos de mutacións e a súa importancia biolóxica.

• As diferentes enfermidades xenéticas.

• A biotecnoloxía e as súas aplicacións.

• Os enzimas.

• A enxeñería xenética e as diferentes técnicas.

• Modificación xenética en animais e plantas.

• Diversas aplicacións da enxeñería xenética.

• Técnicas para a análise do ADN e as súas diversas aplicacións.

UNIDADE 5. A evolución biolóxica

• Conceptos relacionados coa orixe da vida na Terra e a aparición deespecies.

• Teorías explicativas da orixe da vida na Terra.

• Valoración dos esforzos realizados ao longo da historia para tratarde explicar a orixe e a evolución dos organismos no noso planeta.

• Probas que demostran a evolución nos seres vivos.

• Árbores filoxenéticas.

• Procesos evolutivos da hominización.

• Características máis importantes dos homínidos.

UNIDADE 6. O ecosistema e os factores ecolóxicos

• A biosfera.

• Definición de ecosistema.

• Ecosistemas naturais e artificiais.

• Elementos que integran os ecosistemas.

• Tipos de ecosistemas acuáticos e terrestres.

• Factores bióticos e abióticos dos ecosistemas.

• Tipos de relacións entre individuos.

• Biomas máis significativos, segundo o tipo de clima.

• Tipos de adaptacións dos seres vivos ao ambiente no que viven.

• Rangos de tolerancia e nivel óptimo.

• Métodos de estudo dos ecosistemas.

• Formas de crecemento das poboacións de microorganismos.

UNIDADE 7. Dinámica dos ecosistemas

• Características básicas dos ecosistemas.

• Obtención de enerxía e enerxía nun ecosistema.

• Produtividade dos ecosistemas.

• Ciclos da materia.

• Relacións tróficas e niveis tróficos.

• Pirámides ecolóxicas.

• Mecanismos de regulación dos ecosistemas.

• Autorregulación dos ecosistemas.

• Sucesións ecolóxicas.

• Alteracións dos ecosistemas debido a actividades humanas.

• Especies clave.

UNIDADE 8. Recursos e residuos

• Recursos que se utilizaron ao longo da historia da humanidade.

• Usos da auga e do solo. Tratamento da auga.

• Enerxías renovables e non renovables. Impactos do uso destes tiposde enerxía.

• Recursos alimentarios mundiais.

• Modelos de desenvolvemento sostible e medios de estimar o impac-to sobre o planeta.

• Tipos de residuos e a súa xestión.

• Relación dos impactos ambientais coa saúde e as actividades daspersoas.

UNIDADE 9. O impacto humano nos ecosistemas

• Os contaminantes atmosféricos.

• O cambio climático.

• Os efectos globais da contaminación.

• A capa de ozono.

• A evolución da capa de ozono.

• O ozono malo.

• A contaminación da auga.

• Efectos da contaminación da auga.

• A chuvia aceda.

• Contaminación por metais pesados.

• As mareas negras.

• A contaminación do solo e os seus tipos.

• A recuperación do solo.

• A contaminación por radioactividade.

• A enerxía nuclear.

UNIDADE 10. A historia da Terra

• A orixe da Terra.

• O tempo xeolóxico.

• Métodos de datación.

• Fósiles guía.

• Formas de reconstruír a historia xeolóxica dunha rexión.

• Mapas xeolóxicos.

Páxina 17

• Antigas ideas sobre a idade da Terra.

• Estratigrafía.

• Características de fósiles e do proceso de fosilización.

• Características das etapas xeolóxicas máis importantes da Terra.

• Procesos de extinción masiva.

Unidade 11. Tectónica de Placas

• A estrutura interna da Terra.

• Modelos de representación.

• A magnetosfera.

• Teoría da deriva continental.

• Teoría da Tectónica de Placas.

• Métodos de estudo dos fondos oceánicos.

• Expansión do fondo oceánico.

• Placas litosféricas.

• Tipos de límites de placas.

• Calor interna.

• Puntos quentes.

• Relevo asociado aos límites de placas.

• Tipos de oróxenos.

• Dinámica terrestre: volcáns e terremotos.

Unidade 12. O relevo terrestre

• Orixe do relevo terrestre.

• Factores que condicionan o relevo dun lugar.

• Formas frecuentes do relevo.

• Actuacións dos axentes xeolóxicos externos.

• Relevo morfoclimático, estrutural, volcánico, litolóxico e kárstico.

• Diversos métodos de análise e representación do relevo terrestre.

Páxina 18


A materia divídese en nove bloques de contidos:

Bloque 1: Os seres vivos: composición e función

Bloque 2: A organización celular

Bloque 3: Histoloxía

Bloque 4: A biodiversidade

Bloque 5: As plantas: funcións e adaptacións ao medio

Bloque 6: Os animais: funcións e adaptacións ao medio

Bloque 7: Estrutura e composición da Terra

Bloque 8: Os procesos xeolóxicos e petroxenéticos

Bloque 9: Historia da Terra


UNIDADE 1. O noso planeta: a Terra

• Características dos seres vivos:

- Complexidade e uniformidade.

- As funcións de nutrición, de relación e de reprodución.

- Os niveis de organización.

- Recoñecemento da dificultade de definir o concepto de vida.

• Bioelementos e biomoléculas

- Os bioelementos.

- As biomoléculas inorgánicas: a auga e os sales minerais.

- As características das biomoléculas orgánicas.

• Os glícidos

- Monosacáridos.

- Disacáridos.

- Polisacáridos.

- Representación da fórmula lineal da glicosa.

- Esquematización do enlace O-glicosídico.

• Os lípidos

- Ácidos graxos.

- Triacilglicéridos ou graxas.

- Fosfolípidos.

- Esteroides e terpenos.

- Esquematización da formación dunha graxa (esterificación dun tri-glicérido).

• As proteínas

- Os aminoácidos.

- A estrutura das proteínas.

- Funcións das proteínas.

- Os enzimas.

- Esquematización da formación do enlace peptídico e do mecanis-mo de actuación dun enzima.

• Os ácidos nucleicos

- Os nucleótidos.

- Estrutura do ADN.

- Estrutura do ARN.

- Funcións dos ácidos nucleicos.

• Dedución, a partir dunha secuencia de bases do ADN, de: a febracomplementaria, a secuencia do ARNm e a secuencia de aminoáci-dos.

UNIDADE 2. A vida e a súa organización

• A célula:

- Estrutura básica das células.

- A célula procariota e a célula eucariota.

- A célula eucariota vexetal e animal

• A célula como unidade funcional: o metabolismo

- Definición e tipos de metabolismos: o catabolismo e o anabolismo.

- Identificación das diferentes moléculas dos principais intermedia-rios do metabolismo.

• Cara á pluricelularidade

- A pluricelularidade. Diferenciación e especialización celular.

- Tipos de clasificación dos organismos pluricelulares.

• As formas non celulares

- Os virus.

- Outras formas non celulares: plásmidos, viroides e prións.

Páxina 19

- Procesos catabólicos: a respiración celular e a fermentación.

- Procesos anabólicos: a fotosíntese.

Unidade 3. Os tecidos

• Os tecidos vexetais:

- Clasificación, estrutura e función dos distintos tipos de tecidos ve-xetais.

• Os tecidos animais: clasificación, estrutura e función dos diferentestipos de tecidos animais. A célula como unidade funcional: o metabo-lismo

• A técnica histolóxica: procesos que se seguen para realizar unhapreparación histolóxica

Unidade 4. A perpetuación da vida

• O ciclo biolóxico e a reprodución:

- Ciclo biolóxico e fases.

- A reprodución e os seus tipos.

- Células xerminais e somáticas.

- Recoñecemento das distintas fases dun ciclo biolóxico:

• O ciclo celular e a reprodución celular

- Ciclo celular en células procariotas e eucariotas.

- Etapas do ciclo celular: mitose e citocinese.

- Representación das fases da mitose.

• A mitose e a reprodución asexual:

- Tipos de reprodución asexual en seres unicelulares e pluricelula-res.

- Recoñecemento dos tipos de reprodución asexual en distintos or-ganismos.

• A reprodución sexual e a meiose:

- Fases da reprodución sexual.

- A meiose e as súas fases.

- Recoñecemento en fotografías das fases da meiose.

• Os ciclos biolóxicos e a meiose:

- Ciclos de vida.

- Representación esquemática dos ciclos biolóxicos

Unidade 5. A biodiversidade e a súa conservación

• A orixe da biodiversidade.

• A biodiversidade e a selección natural.

• A adaptación e a especiación.

- A biodiversidade e a súa distribución.

- As zonas bioxeográficas.

• Os ecosistemas españois.

- A insularidade. Os endemismos.

- A biodiversidade e a súa conservación.

UNIDADE 6. A clasificación dos seres vivos

• A clasificación dos seres vivos: os sistemas de clasificación; os ta-xons e o nome científico.

• As moneras: as súas características xerais e a súa clasificación.

• Os protoctistas: as súas características xerais e a súa clasificación.

• Os fungos: as súas características xerais e a súa clasificación.

• As plantas: as súas características xerais e a súa clasificación.

• Os animais: as súas características xerais e a súa clasificación.

• As claves dicotómicas e a súa utilización

UNIDADE 7. As plantas

• A nutrición nas plantas.

• As funcións de relación nas plantas.

• A función de reprodución nas plantas.

• A reprodución en briófitas e pteridófitas.

• A reprodución nas plantas con sementes.

UNIDADE 8. A nutrición nos animais I

• A nutrición nos animais

- Superficies de intercambio e proceso dixestivo.

• Etapas do proceso respiratorio

- Mecanismos de ventilación e incorporación de gases.

Páxina 20

- Esquematización do proceso da dixestión.

• Fisioloxía da dixestión

- Regulación do proceso dixestivo.

- Tipos de sistemas respiratorios.

• Fisioloxía da respiración

- Captación de gases.

- Intercambio gasoso.

- Transporte de gases.

Unidade 9. A nutrición nos animais II

• O transporte de substancias:

- Líquidos circulantes.

- Os vasos.

- O mecanismo propulsor

• Modelos de sistemas de circulación:

- Tipos de sistemas circulatorios en invertebrados.

- Tipos de sistemas circulatorios en vertebrados.

• Modelos de aparatos excretores:

- Os produtos de refugallo.

- Órganos excretores de invertebrados.

- Órganos excretores de vertebrados

Unidade 10. A relación nos animais

• A recepción dos estímulos:

- Os receptores e os seus tipos: órganos sensoriais.

• O sistema de coordinación nervioso:

- A transmisión do impulso nervioso.

• Os sistemas nerviosos dos invertebrados:

- Modelos de sistemas nerviosos.

• O sistema nervioso dos vertebrados:

- O sistema nervioso central.

- O sistema nervioso periférico.

- Funcionamento do sistema nervioso.

• O sistema de coordinación hormonal:

- As hormonas e os seus tipos.

- Mecanismos da acción hormonal.

- Sistema hormonal dos invertebrados.

- Sistema hormonal dos vertebrados.

- Aplicacións das hormonas.

Unidade 11. A reprodución nos animais

• Os tipos de reprodución nos animais:

- A reprodución sexual.

- A reprodución asexual.

- Formas especiais de reprodución.

• A formación dos gametos:

- A gametoxénese.

• A fecundación:

- Os tipos de fecundación.

- O proceso da fecundación.

• O desenvolvemento embrionario e postembrionario:

- O período embrionario.

- O período postembrionario.

• A intervención humana na reprodución:

- A reprodución asistida.

- Os métodos anticonceptivos.

Unidade 12. A Terra: orixe, estrutura e composición

• Orixe do sistema solar e da Terra:

- A formación do sistema solar.

- A formación da Terra.

• O estudo da Terra:

- Os métodos directos.

- Os métodos indirectos.

- As novas tecnoloxías.

• A xeosfera e a súa estrutura:

- A codia.

- O manto.

- O núcleo.

• A composición da Terra:

- Os minerais.

• As propiedades físicas dos minerais.

• A clasificación dos minerais.

• Os minerais e o ser humano.

Unidade 13. A Terra. A dinámica terrestre

• A dinámica terrestre. As primeiras ideas. • As probas da teoría da tectónica de placas.

Páxina 21

• A teoría da tectónica de placas:

- As placas litosféricas.

• Interaccións entre placas.

• O motor das placas.

• Consecuencia da dinámica litosférica: terremotos.

Unidade 14. Procesos endóxenos

• A deformación da litosfera:

- Diáclases, dobras e fallas.

• O magmatismo

- Os magmas: formación, evolución e tipos.

- As rochas magmáticas.

• Metamorfismo:

- O metamorfismo e os seus efectos.

- As rochas metamórficas.

• Os procesos endóxenos e o ser humano

Unidade 15. Os procesos esóxenos e a historia da Terra

• A meteorización:

- A meteorización química e a meteorización mecánica ou física.

• O solo:

- Os compoñentes e a formación do solo.

- Os factores edáficos.

• Erosión, transporte e sedimentación.

• A formación das rochas sedimentarias:

- Os procesos da diaxénese.

- A clasificación das rochas sedimentarias:

- As rochas detríticas e as rochas non detríticas.

- Os procesos esóxenos e o ser humano.

• A estratificación e a historia da Terra:

- Os estratos, secuencias e series estratigráficas, estudo do rexistroestratigráfico.

- O calendario da historia da Terra.

• - Os mapas xeolóxicos. Utilización e elementos


A materia divídese en cinco bloques de contidos:

Bloque 1: A base molecular e físicoquímica da vida

Bloque 2: A célula viva. Morfoloxía, estrutura e fisioloxía celular

Bloque 3: Xenética e evolución

Bloque 4: O mundo dos microorganismos e súas aplicacións. Biotecnoloxía

Bloque 5: O sistema inmunitario. A inmunoloxía e as súas aplicacións


UNIDADE 1. Os bioelementos, a auga e os sales minerais

• Os átomos e as moléculas; os enlaces químicos: enlace iónico, enla-ce covalente, enlace de hidróxeno, enlace por forzas de Van der Wa-als.

• Os bioelementos ou elementos bioxénicos; características dos bioe-lementos primarios; propiedades e funcións dos bioelementos.

• Os principios inmediatos ou biomoléculas constitúen a materia viva.

• O experimento de Miller e Urey.

• A auga como elemento fundamental para as reaccións que permitena vida; propiedades da auga; funcións da auga nos seres vivos.

• Debate sobre a auga e a diversidade biolóxica.

• Os sales minerais precipitados ou disoltos.

• Determinación da existencia de sales minerais nos esqueletos.

• As disolucións verdadeiras; propiedades: difusión, osmose, estabili-dade do grao de acidez ou pH.

• Determinación da acidez ou basicidade dun medio.

• Distintas técnicas que nos dan información sobre as biomoléculasorgánicas: centrifugación, diálise, cromatografía, electroforese, es-pectrofotometría.

• Realización dunha diálise.

UNIDADE 2. Os glícidos

• O grupo aldehído ou cetona que conteñen os glícidos; clasificacióndos glícidos.

• Os monosacáridos: os glícidos máis simples; triosas; tetrosas; pento-sas; hexosas; ciclación das hexosas; diferentes conformacións dashexosas.

• Os polisacáridos: cadeas de azucres simples; quitina, celulosa, oamidón; polímeros de amidón; glicóxeno.

• Os glícidos asociados a outros tipos de moléculas.

• As diversas funcións que desempeñan os glícidos.

• Recoñecemento de glícidos no laboratorio.

Páxina 22

• A luz polarizada e a mutorrotación.

• Os enlaces O-glicosídico e N-glicosídico que unen monosacáridos.

• Os disacáridos: formados pola unión de dous monosacáridos.

• Lectura e comprensión do texto Como se relaciona a calidade dosalimentos cos polisacáridos?

• O traballo do analista de microbioloxía de alimentos.

UNIDADE 3. Os lípidos

• Os lípidos, moléculas insolubles en auga; clasificación e exemplosdos lípidos.

• Os ácidos graxos saturados e insaturados; propiedades dos ácidosgraxos.

• Os lípidos simples ou holípidos, ésteres de ácidos graxos e alcohol;aciglicéridos ou graxas; céridos ou ceras.

• Os lípidos complexos: fosfolípidos e esfingolípidos; fosfoglicéridos;fosfoesfingolípidos; glicoesfingolípidos; comportamento antipáticodos lípidos complexos.

• Os lípidos insaponificables, derivados de hidrocarburos insaturados;prostaglandinas; isoprenoides ou terpenos; esteroides.

• Funcións dos lípidos.

• Lectura e comprensión do texto Como podemos controlar o nivel decolesterol no noso corpo? Os ácidos graxos omega 3.

• O traballo do dietista-nutricionista.

• Saponificación dun aceite.

• Recoñecemento da capacidade emulxente dos xabóns.

UNIDADE 4. As proteínas

• As proteínas, constituídas por aminoácidos; características dos ami-noácidos; clasificación e estrutura dos aminoácidos proteicos.

• As diferentes propiedades dos aminoácidos.

• Identificación de aminoácidos con cadeas cíclicas.

• A unión dos aminoácidos mediante un enlace peptídico.

• Determinación da presenza de proteínas mediante a proba de Biuret.

• Os catro niveles estruturais diferentes das proteínas; estrutura pri-maria; estrutura secundaria; estrutura terciaria; estrutura cuaternaria.

• Recoñecemento de proteínas mediante a perda da súa estrutura.

• Os radicais libres e as propiedades das proteínas.

• As diversas funcións das proteínas.

• Clasificación das proteínas en holoproteínas e heteroproteínas.

• Lectura e comprensión do texto De onde vén o interferón?

• O traballo do microbiólogo.

UNIDADE 5. Os ácidos nucleicos

• Os ácidos nucleicos, resultado da unión de moitos nucleótidos; nu-cleósidos; nucleótidos; nomenclatura de nucleósidos e nucleótidos;unión de nucleótidos.

• O ácido desoxirribonucleico ou ADN, tipos e formas; clasificacióndas moléculas de ADN segundo a súa forma e segundo o número decadeas.

• Os diferentes niveis estruturais do ADN; estrutura primaria; estruturasecundaria; modelo da dobre hélice; estrutura terciaria.

• A fibra de ADN, empaquetamento para reducir o seu tamaño; fibrade cromatina de 100 A; fibra de cromatina de 300 A; dominios en bu-cle; niveis superiores de empaquetamento.

• Extracción do ADN do plátano.

• Tipos de ácidos ribonucleicos ou ARN segundo a súa función; ARNsoluble ou ARN de transferencia, ARN mensaxeiro; ARN ribosómico;ARN nucleolar; outros tipos de ARN; principais funcións do ARN.

• Lectura comprensiva do texto Que aplicacións ten a secuenciacióndo ADN?

• O traballo do especialista en xenética.

• O ácido desoxirribonucleico ou ADN, tipos e formas; clasificacióndas moléculas de ADN segundo a súa forma e segundo o número decadeas.

• Os diferentes niveis estruturais do ADN; estrutura primaria; estruturasecundaria; modelo da dobre hélice; estrutura terciaria.

• A fibra de ADN, empaquetamento para reducir o seu tamaño; fibrade cromatina de 100 Å; fibra de cromatina de 300 Å; dominios en bu-cle; niveis superiores de empaquetamento.

• Tipos de ácidos ribonucleicos ou ARN segundo a súa función; ARNsoluble ou ARN de transferencia, ARN mensaxeiro; ARN ribosómico;ARN nucleolar; outros tipos de ARN; principais funcións do ARN.

• Lectura comprensiva do texto Que aplicacións ten a secuenciacióndo ADN?

• O traballo do especialista en xenética.

UNIDADE 6. A célula, unidade estrutural e funcional

• O descubrimento da célula e o desenvolvemento da teoría celular; oconcepto de célula.

• Os distintos tamaños e formas da célula; relación entre tamaño, for-ma e estado de madurez da célula; lonxevidade celular; intrumentosde observación e medida de estruturas microscópicas.

• A estrutura común a todas as células; estrutura xeral das células eu-cariotas; particularidades dos distintos tipos de células eucariotas;estrutura xeral das células procariotas; diferenza entre células euca-riotas e células procariotas; a hipótese de Neomura.

• A microscopia, o método fundamental para o estudo das células; mi-croscopia óptica; técnicas de elaboración de preparacións perma-nentes; microscopia electrónica; a resolución dos microscopios.

• Elaboración de preparacións microscópicas; protocolo para histolo-xía vexetal e animal.

• Lectura comprensiva do texto Que avances experimentou a micros-copia nas últimas décadas?

• O traballo do especialista en microscopia electrónica.

• Os distintos tamaños e formas da célula; relación entre tamaño, for-ma e estado de madurez da célula; lonxevidade celular; instrumen-tos de observación e medida de estruturas microscópicas.

• A estrutura común a todas as células; estrutura xeral das células eu-cariotas; particularidades dos distintos tipos de células eucariotas;estrutura xeral das células procariotas; diferenza entre células euca-riotas e células procariotas; a hipótese de Neomura.

Páxina 23

UNIDADE 7. A membrana plasmática, o citosol e os orgánulos non membranosos

• A estrutura e propiedades da membrana e as súas funcións. Estrutu-ra e composición da membrana plasmática. Propiedades da mem-brana plasmática. Funcións da membrana plasmática. Transporte através da membrana: o transporte pasivo; o transporte activo; exoci-tose e endocitose; unións entre membranas de células contiguas.

• As estruturas extracelulares que protexen as células. A matriz extra-celular. A parede celular das células vexetais. A parede celular dascélulas dos fungos. A parede celular das células procariotas.

• O citoplasma, formado por unha parte acuosa, unha rede de filamen-tos e unha serie de orgánulos. O citosol. O citoesqueleto.

• O centrosoma, responsable dos movementos e do citoesqueleto dacélula. Estrutura do centrosoma con centríolos. Estrutura do centro-soma sen centríolos.

• Os cilios e os flaxelos, encargados da motilidade da célula.

• Os ribosomas, estruturas encargadas da síntese proteica.

• Lectura comprensiva do texto Que utilidade ten coñecer o funciona-mento da membrana plasmática?

• O traballo do médico neurólogo

UNIDADE 8. Os ornáulos celulares delimitados por membranas

• O retículo endoplasmático, un sistema de membranas con múltiplesfuncións. Retículo endoplasmático rugoso (RER) e liso (REL).

• O aparello de Golgi e a síntese e o transporte de substancias.

• Os lisosomas: o almacenamento de enzimas dixestivos e a dixestiónintracelular.

• Os vacúolos, vesículas que almacenan e transportan substancias.Vacúolos de células animais e vexetais. Funcións dos vacúolos.

• Os peroxisomas e glioxisomas, orgánulos que interveñen en proce-sos oxidativos.

• As mitocondrias, orgánulos transductores de enerxía. Estrutura, fun-ción e orixe.

• Os cloroplastos, orgánulos das células vexetais que sintetizan a ma-teria orgánica. Función e orixe dos cloroplastos.

• O núcleo, principal orgánulo relacionado coa expresión xénica e areplicación do ADN. Número, tamaño e forma do núcleo. Envolturanuclear. Nucleoplasma, nucléolo, cromatina e cromosomas: estrutu-ra, número; tipo e función.

• Lectura comprensiva do texto Como intervén a ciencia na esperanzade vida do ser humano?

• O traballo do médico xeriatra.

UNIDADE 9. O metabolismo, os enzimas e as vitaminas

• Os enzimas: estrutura e función.

• Coenzimas e vitaminas.

• A actividade encimática.

• Estudar a función de determinados enzimas en diferentes reacciónsmetabólicas.

• Identificación e clasificación dos enzimas en diferentes reacciónsmetabólicas.

• Interpretación de gráficas sobre a actividade enzimática.

• Valoración da importancia dos enzimas en bioloxía.

• Comprender a importancia das vitaminas no metabolismo.

• O metabolismo celular, as reaccións químicas que permiten a vida.Catabolismo e anabolismo. Tipos de metabolismo.

• O ATP, unha molécula que almacena e cede enerxía. Síntese deATP.

• O control do metabolismo: os enzimas e as hormonas. A actividadedos catalizadores. Os enzimas, catalizadores das reaccións meta-bólicas. Estrutura dos enzimas. As coenzimas. O centro activo dosenzimas. A especificidade dos enzimas. A actividade enzimática.Cinética da actividade enzimática. Factores que afectan á velocidadedas reaccións catalizadoras por enzimas. A inhibición enzimática. Osenzimas alostéricos. O cooperativismo entre subunidades alosféri-cas. A regulación das vías metabólicas. A disposición espacial dosenzimas. Nomenclatura e clasificación dos enzimas.

• As vitaminas e o seu papel fundamental no metabolismo. Vitaminashidrosolubles. Vitaminas liposolubles.

• Lectura comprensiva do texto Pódense fabricar enzimas?

• O traballo do especialista en biotecnoloxía.

UNIDADE 10. O catabolismo

Páxina 24

• Catabolismo celular.

• Liberación de enerxía no catabolismo. As reaccións catabólicas sonreaccións redox. Liberación gradual de enerxía no catabolismo porrespiración.

• Tipos de catabolismo. Respiración aerobia e anaerobia. Fermenta-ción.

• Bacterias, arqueas e respiración anaerobia.

• O catabolismo dos glícidos. Respiración ou fermentación. Espazoscelulares onde sucede o catabolismo dos glícidos.

• A glicólise.

• Respiración de glícidos.

• Pasos previos ao ciclo de Krebs. Ciclo de Krebs. Fosforilación oxida-tiva. Transporte de electróns. Quimiosmose. Balance enerxético docatabolismo por respiración da glicosa.

• O catabolismo respiratorio dos lípidos.

• ß-oxidación dos ácidos graxos. Respiración: ciclo de Krebs e fosfori-lación oxidativa.

• O catabolismo respiratorio das proteínas.

• Transaminación ou desaminación, respiración: ciclo de Krebs e fos-forilación oxidativa.

• O catabolismo dos ácidos nucleicos.

• Relacións entre as vías catabólicas por respiración de glícidos, lípi-do, proteínas e ácidos nucleicos.

• As fermentacións.

• A fermentación alcohólica. A fermentación láctica. A fermentaciónbutírica. A fermentación pútrida.

• Similitudes e diferenzas entre a respiración e a fermentación.

• Interpretación de esquemas das diferentes rutas metabólicas.

• Comparación das vías anaerobias e aerobias en canto a rendibilida-de enerxética e os produtos finais.

• Balance enerxético da oxidación completa dun ácido graxo de 16carbonos.

• Cuantificación da produción de CO2 na fermentación alcohólica.

• Resolución de exercicios e problemas sobre catabolismo.

• Realización dun debuxo sobre o lugar de produción da cadea elec-trónica e a fosforilación oxidativa.

• Comprender a necesidade de levar unha dieta sa e equilibrada.

• Mostrar interese polo uso industrial das fermentacións.

• Actitude crítica fronte ao consumo do alcohol e as drogas e a súa in-fluencia no metabolismo.

UNIDADE 11. O anabolismo

• O anabolismo como vía construtiva do metabolismo.

• A fotosíntese.

• Tipos de fotosíntese. As estruturas fotosintetizadoras. Os pigmentosfotosintéticos e a absorción de luz. Os fotosistemas. Visión xeral dafotosíntese. Fase luminosa da fotosíntese. Balance da fase luminosada fotosíntese. Fase escura ou biosintética. Balance da fotosínteseosixénica dunha molécula de glicosa. A fotosíntese dos compostosorgánicos nitroxenados e con xofre. A fotorrespiración. A ruta de Ha-tch-Slack. Factores que inflúen na fotosíntese.

• A quimiosíntese.

• As bacterias quimiosintéticas. Grupos. Descrición e reacción.

• Anabolismo heterótrofo.

• Anabolismo de glícidos.

• Gliconeoxénese. Glicoxenoxénese e amiloxénese. A regulación daglicosa.

• Anabolismo de lípidos.

• Síntese de ácidos graxos. Diferenzas entre biosíntese e catabolismode ácidos graxos. Síntese de glicerina. Síntese de triacilglicéridos.

• Anabolismo de aminoácidos.

• Tipos de aminoácidos nos seres humanos.

• Anabolismo de nucleótidos, con bases puras e con bases pirimidíni-cas.

• Lectura e interpretación de esquemas das fases da fotosíntese.

• Utilización de gráficas para analizar os factores que inflúen no proce-so fotosintético.

• Realización de experiencias de laboratorio sobre o rendemento foto-sintético e a separación de pigmentos fotosintéticos mediante croma-tografía.

• Explicación a través dun debuxo do proceso catabólico e do procesoanabólico na regulación da glicosa.

• Resolución de exercicios e problemas sobre anabolismo.

• Valoración da importancia da fotosíntese como soporte de vida naTerra.

• Apreciar a importancia dos bosques para o mantemento de vida naTerra.

• Recoñecemento da necesidade de manter unha dieta equilibrada.

UNIDADE 12. A reprodución e relación da célula

• A vida celular: nacemento, crecemento, diferenciación, reproduciónou morte.

• Ritmo de reprodución da célula. Factores internos e factores exter-nos.

• Ciclo celular. Interfase: G1, S e G2. División celular ou fase M: mito-se ou cariocinese; pleuromitose, endomitose e amitose; citocinese.

• Tipos de reprodución sexual e asexual.

• Meiose. Primeira división meiótica. Segunda división meiótica.

• Os ciclos biolóxicos. Haplonte. Diplohaplonte. Diplonte.

• Vantaxes e inconvenientes da reprodución sexual.

• A relación celular. Os receptores de sinais. Sistemas de transduciónde sinais. Respostas: a nivel citoplasmático e a nivel nuclear.

• O control molecular.

• Análise de fotografías das diferentes etapas da vida da célula.

• Interpretación de gráficos sobre a variación do contido de ADN aolongo do ciclo celular.

• Observación de respostas de protozoos ciliados.

• Valoración das consecuencias de que unha célula se divida sen con-trol.

• Comprensión da relación entre meiose e reprodución sexual.

Páxina 25

UNIDADE 13. A xenética mendeliana

• A herdanza do sexo.

• Determinación do sexo debido aos heterocromosomas. Herdanza dosexo por cromosomas sexuais. Outras formas de determinación dosexo en animais: determinación cromosómica, por haplodiploidía,por unha parella de xenes, por equilibrio xenético, ambiental, inver-sión sexual. Sexualidade en plantas.

• Explicación da determinación xenética do sexo e coñecer a existen-cia de caracteres cuxa herdanza está ligada ao sexo.

• Explicación da relación entre a meiose e a reprodución sexual, o au-mento da variabilidade xenética e a posibilidade de evolución dasespecies.

• Comprensión da relación entre meiose e reprodución sexual.

• As leis de Mendel.

• A época anterior a Mendel: teoría xenética da mestura. O nacementoda xenética mendeliana. A herdanza dun só carácter. Primeiro expe-rimento de Mendel. Segundo experimento de Mendel. Terminoloxíaactual e representación das leis de Mendel. Cruzamento proba. Aherdanza de dous caracteres. Os caracteres estudados por Mendel.

• Herdanza non mendeliana.

• Herdanza con dominancia incompleta e codominancia. Alelismo múl-tiple. Herdanza polixénica. Pleiotropía ou interacción xenética conepistase. Expresividade e penetrancia.

• A teoría cromosómica.

• Os factores hereditarios e os cromosomas. Herdanza dos xenes se-gundo a teoría cromosómica de Sutton e Boveri. A confirmación dateoría cromosómica da herdanza. Experimento de Morgan cun sócarácter.

• Os xenes ligados.

• Experimento de Morgan con dous caracteres. Ligamento e mapascromosómicos.

• A herdanza do sexo.

• Determinación do sexo debido aos heterocromosomas. Herdanza dosexo por cromosomas sexuais. Outras formas de determinación dosexo en animais: determinación cromosómica, por haplodiploidía,por unha parella de xenes, por equilibrio xenético, ambiental, inver-sión sexual. Sexualidade en plantas.

• Herdanza ligada ao sexo en humanos. Cromosomas sexuais huma-nos. Herdanza da hemofilia. Herdanza do daltonismo.

• Representación da lei da uniformidade. Representación da lei da se-gregación.

• Representación da lei da independencia.

• Resolución de problemas de xenética mendeliana utilizando as re-gras de probabilidade.

• Resolución de problemas de herdanza sen dominancia completa.

• Elaboración dun mapa cromosómico.

• Resolver problemas de herdanza ligada ao sexo.

• Analizar árbores xenealóxicas ou pedigrees.

• Recoñecemento das matemáticas e da informática nos estudosxenéticos.

• Reflexión sobre as implicacións éticas dos estudos xenéticos.

• Recoñecemento das implicacións éticas da manipulación de xeneshumanos.

• Respecto cara ás persoas con algún tipo de anomalía xenética.

UNIDADE 14. O ADN, portador da mensaxe xenética

• O ADN como portador de material xenético.

• Observacións de Griffith. Experimentos de Oswald Avery, Colin Ma-cLeod e Maclyn McCarty. Experimentos de Hershey e Chase.

• A duplicación ou replicación do ADN é semiconservativa.

• Experimentos de Meselson e Stahl.

• Síntese de novas cadeas de experimentos. Experimentos realizados.

• Síntese de ADN in vitro. Acción do ADN polimerasa. Síntese de ADNin vivo.

• Experimento de Cairns.

• Mecanismo de duplicación do ADN: duplicación do ADN en célulasprocariotas; fases da duplicación do ADN en procariotas; duplicacióndo ADN en células eucariotas.

• Xenes, enzimas e caracteres. Teoría «un xene, un enzima».

• O ADN transcríbese en ARNm para a expresión da mensaxe xenéti-ca.

• Mecanismo de transcrición. Transcrición en procariotas. Fases datranscrición en procariotas. Transcrición en eucariotas. Fases datranscrición en eucariotas.

• O código xenético é a correlación entre as secuencias de ARNm eas proteínas. Codón de iniciación: AUG. Codóns de finalización:UAA, UAG, UGA. Código dexenerado.

• O ARNm tradúcese nunha secuencia de aminoácidos.

• Activación dos aminoácidos. Iniciación da síntese. Iniciación da tra-dución. Elongación da cadea polipeptídica e terminación. Fases deelongación e terminación da tradución. Asociación de varias cadeaspolipeptídicas.

• Regulación da expresión xenética. O operón. Funcionamento dooperón lac. Control da biosíntesis proteica por AMP cíclico. Controlda expresión xénica en eucariotas.

• Análise e interpretación do experimento de Griffith, Messelson e Sta-hl.

• Manexo do código xenético.

• Elaboración de cadros comparativos entre os procesos de duplica-ción, tradución e transcrición en células procariotas e eucariotas.

• Resolución de exercicios prácticos sobre tradución e transcrición.

• Resolución de casos concretos de regulación xénica segundo o mo-delo do operón.

• Resolución de problemas de rutas metabólicas.

• Recoñecemento do ADN como molécula portadora da informaciónxenética.

• Curiosidade por coñecer os feitos que levaron ao descubrimento docódigo xenético.

UNIDADE 15. As mutacións e enxeñería xenética

• As mutacións. Naturais ou inducidas.

• Clasificación e orixe das mutacións.

• A biotecnoloxía: riscos e implicacións éticas. Comité Internacional deBioética da UNESCO.

Páxina 26

• As mutacións xénicas: tipos, causas e reparación das mutacións xé-nicas.

• Mutacións cromosómicas: tipos, detección das mutacións cro-mosómicas e estruturas características das mutacións cromosómi-cas.

• Mutacións xenómicas: aneuploidías e euploidías.

• Os axentes mutaxénicos: mutáxenos físicos e mutáxenos químicos.

• Mutación e cancro. Xenes relacionados co cancro. Axentes can-ceríxenos.

• A enxeñaría xenética: enzimas de restrición; vectores de clonaciónpara procariotas; tecnoloxía do ADN complementario; vectores declonación para eucariotas; reacción en cadea da polimerasa; produ-ción de proteínas terapéuticas; produción de enzimas; produción devacinas; produción de anticorpos monoclonais; terapia génica; apli-cacións da enxeñaría xenética na agricultura; aplicacións da enxeña-ría xenética na gandaría.

• A clonación: clonación de plantas e de animais; clonación terapéuti-ca; células nai e terapia celular.

• Adquisición de hábitos de rigorosidade na aplicación do métodocientífico (observación, formulación de hipóteses, realización de ex-periencias, etc.).

• Escritura de secuencias de ARNm.

• Realización de esquemas e mapas conceptuais sobre os diferentestipos de mutacións.

• Determinación de secuencias de ARNm correspondentes a fragmen-tos de ADN, indicando a súa polaridade.

• Introdución de mutacións xénicas nunha determinada secuencia deADN para observar as súas consecuencias.

• Valoración da importancia das mutacións no proceso evolutivo.

• Recoñecemento sa relación entre determinados tipos de cancro e asmutacións.

• Interese polos avances no campo da enxeñaría xenética.

• Valoración desde o punto de vista ético dos avances no campo dabiotecnoloxía, a enxeñaría xenética e a clonación.

UNIDADE 16. A evolución e a xenética de poboacións

• A evolución.

• A teoría da evolución como a principal teoría sintética da bioloxíaque unifica os coñecementos que achegan a botánica, a zooloxía, apaleontoloxía, a bioxeografía, a xenética, a bioquímica, etc.

• A evolución biolóxica como proceso de transformación dunhas espe-cies noutras.

• Creacionismo e fixismo. O concepto de especie biolóxica. Primeirasideas evolucionistas. O lamarckismo. Lamarck e o pescozo das xira-fas.

• O darwinismo.

• Principais influencias de Darwin e Wallace. A teoría da evolución porselección natural. Darwin e o pescozo das xirafas.

• As probas da evolución: probas taxonómicas, probas bioxeográficas,probas paleontolóxicas, probas embriolóxicas, probas anatómicas,probas baseadas nos ácidos nucleicos, probas serolóxicas.

• As teorías da evolución:a teoría sintética ou neodarwinista,a teoríaneutralista, a teoría do equilibrio puntuado.

• Xenética de poboacións: as frecuencias xenotípicas, as frecuenciasxénicas, a lei de Hardy-Weinberg.

• Mecanismos evolutivos: as mutacións, as migracións, a derivaxenética, a selección natural.

• A especiación: especiación por illamento ou gradual, especiacióncuántica ou rápida.

• A filoxenia. Cladogramas. Árbores filoxenéticas.

• Realización de cálculos de aplicación da lei de Hardy e Weinberg e asúa aplicación á xenética de poboacións.

• Estudo de casos concretos sobre selección natural e especiación(pimpíns de Darwin, tartarugas das illas Galápagos, etc.).

• Resolución de problemas sinxelos de xenética de poboacións.

• Cálculo das frecuencias xenotípicas e xénicas.

• Cálculo das frecuencias xenotípicas da seguinte xeración se a pobo-ación orixinal está en equilibrio.

• Cálculo da variación das frecuencias en diferentes casos.

• Cálculo sa variación das frecuencias por mutacións recíprocas.

• Cálculo da variación das frecuencias por fluxo xénico.

• Cálculo da variación das frecuencias xénicas influídas pola selecciónnatural.

• Valoración das teorías evolucionistas.

• Respecto e interese por preservar o medioambiente.

UNIDADE 17. Os microorganismos

• Os microorganismos.

• Clasificación dos microorganismos. Principais diferenzas entre mi-croorganismos.

• Os virus: orixe dos virus, estrutura e ciclo dos virus.

• As bacterias: tipos morfolóxicos; estrutura externa; estruturas ci-toplasmáticas das bacterias; flaxelos e pelos.

• Nutrición e relación bacteriana.

• Reprodución nas bacterias: asexual: bipartición; parasexual: conxu-gación, transdución e transformación.

• Clasificación das bacterias: púrpuras e verdes, cianobacterias, nitrifi-cantes, fixadoras de nitróxeno, entéricas, espiroquetas, do ácido lác-tico e micoplasmas.

• Arqueobacterias: halófilas, termófilas, e metanóxenas.

• Microbios eucariotas, pertencentes ao reino Protistas e ao reino Fun-gos: algas microscópicas, protozoos e fungos microscópicos.

• Lectura de cadros informativos.

• Interpretación de imaxes e debuxos explicativos da unidade.

• Observación ao microscopio de microorganismos.

• Elaboración de esquemas da morfoloxía de bacterias e arqueobacte-rias.

• Cultivo e observación de microorganismos de augas doces.

• Valoración do beneficio dos microorganismos.

• Interese por observar microorganismos que poden apreciarse a pri-meira ollada.

• Comprender a importancia da tinguidura de Gram para observarbacterias.

• Interese por coñecer os avances logrados no estudo dos microor-ganismos.

• Respecto polas normas de uso do laboratorio.

• Valoración da importancia do estudo dos microorganismos e das for-

Páxina 27

• Ciclos bioxequímicos: ciclo do carbono, ciclo do nitróxeno, ciclo doferro, ciclo do xofre e ciclo do fósforo.

• Adquisición de hábitos de rigorosidade na aplicación do métodocientífico (observación, formulación de hipóteses, realización de ex-periencias, etc.).

mas acelulares.

UNIDADE 18. Microorganismos, enfermidades e biotecnoloxía

• Os microorganismos patóxenos.

• Enfermidades infecciosas. Infección microbiana. Factores de virulen-cia.

• Outros axentes infecciosos: viroides e prións.

• Transmisión de enfermidades infecciosas: enfermidades transmitidaspor contacto directo; enfermidades transmitidas polo aire; enfermida-des transmitidas por vía sexual; enfermidades transmitidas polaauga e polos alimentos; enfermidades transmitidas por animais.

• Cultivo e illamento de microorganismos. Crecemento dos microor-ganismos. Control microbiano por radiacións e filtros. Control porcambios temperatura. Control por axentes antimicrobianos químicos.Control por axentes quimioterapéuticos.

• Os microorganismos na industria alimentaria: elaboración de viño,cervexa, pan e queixo.

• Biotecnoloxía microbiana: produción de antibióticos, vitaminas, ami-noácidos e enzimas; control de pragas de insectos; control microbio-lóxico na industria alimentaria; enxeñaría xenética; depuración deaugas residuais; degradación de hidrocarburos.

• Investigación das enfermidades microbianas máis frecuentes na súacontorna.

• Utilización de técnicas elementais de cultivo e control de microor-ganismos.

• Procura bibliográfica das técnicas utilizadas na industria alimentariapara o control de microorganismos.

• Comparación dos distintos tipos de microorganismos e técnicas utili-zadas nas industrias alimentarias, farmacéuticas e químicas.

• Elaboración de esquemas globais sobre os diferentes ciclos bioxeo-químicos.

• Comprobación da actividade antimicrobiana dos antibióticos.

• Valoración da importancia da prevención de enfermidades.

• Respecto polas persoas afectadas por enfermidades infecciosas.

• Toma de conciencia do papel dos microorganismos, ou parte deles,co fin de obter produtos de interese para as persoas e o medio am-biente.

• Valoración da importancia dos microorganismos para os ecosiste-mas e as persoas, recoñecendo que non só son prexudiciais poloseu papel nas enfermidades infecciosas.

UNIDADE 19. O proceso inmunitario

• Mecanismos de defensa inespecíficos.

• Barreiras primarias.

• Barreiras secundarias.

• A inmunidade: natural e artificial.

• O sistema inmunitario.

• Células do sistema inmunitario: órganos linfoides, linfocitos, célulaspresentadoras de antíxenos; inmunidade humoral e celular.

• Antíxenos e anticorpos.

• Mecanismos de acción do sistema inmune.

• A resposta inmune.

• Diferentes tipo de reacción antíxeno-anticorpo: reacción de precipita-ción, reacción de aglutinación, reacción de neutralización, reacciónde opsonización.

• O sistema de complemento.

• O interferón.

• Interpretación dun debuxo sobre a resposta inflamatoria.

• Realización dun esquema da estrutura dos anticorpos.

• Interpretación de imaxes de diferentes células do sistema inmuno-lóxico.

• Elaboración de mapas conceptuais sobre as células do sistema in-munolóxico.

• Cálculo da concentración de antíxenos en soro.

• Valoración da importancia do sistema inmune e do seu correcto fun-cionamento para o mantemento da vida.

• Interese por coñecer o valor das probas inmunolóxicas para detectardeterminadas enfermidades.

• Recoñecemento da importancia da investigación no campo da inmu-noloxía para tratar ou previr enfermidades.

• Respecto polas normas de uso do laboratorio.

UNIDADE 20. Anomalías do sistema inmunitario

• A autoinmunidade: resposta autoinmunitaria; mimetismo molecular.

• Enfermidades de autoinmunidade.

• Hipersensibilidade: hipersensibilidade inmediata; choque anafilácti-co; hipersensibilidade retardada.

• Inmunodeficiencia: conxénita ou adquirida.

• O virus da sida como debitliador da acción do sistema inmunitario.

• Mecanismo de acción do VIH. Contaxio do virus da sida. Fases eevolución da sida. Síntomas da sida. Diagnóstico e tratamento dasida.

• Cancro e sistema inmunitario. Proceso de desenvolvemento dun tu-mor. As células cancerosas. Cancro e resposta inmunitaria. Diagnós-tico precoz e tratamento do cancro.

• Realización de esquemas sobre os procesos de alerxia.

• Realización dun esquema do virus da sida, indicando todas as súasestruturas.

• Análise do tratamento de transplantes.

• Procura bibliográfica sobre a sida: descubrimento, historia, vacina…

• Análise dos problemas éticos e sociais dos transplantes de órganos.

• Análise dos problemas éticos e sociais da doazón de órganos.

• Adquisición de hábitos de comportamento que contribúan a manterun bo estado das nosas defensas, así como evitar situacións de ris-co para o sistema inmune.

• Respecto polas persoas que sofren algún tipo de patoloxía relacio-

Páxina 28

• Rexeitamento de transplantes. Mecanismo e tipos de rexeitamento.

• Inmunoterapia: inmunoterapia das anomalías do sistema inmunitario,inmunoterapia do cancro.

• Soros e vacinas.

• Procura de información acerca de enfermidades autoinmunes, hiper-sensibilidade e inmunodeficiencias.

nada co sistema inmunolóxico.

• Recoñecemento de normas de conduta que poidan ocasionar o con-taxio da sida.

• Interese por coñecer os últimos descubrimentos contra o cancro e asida.


A materia divídese en dez bloques de contidos:

Bloque 1: O planeta Terra e o seu estudo

Bloque 2: Minerais: os compoñentes das rochas

Bloque 3: Rochas ígneas, sedimentarias e metamórficas

Bloque 4: A tectónica de placas: unha teoría global

Bloque 5: Procesos xeolóxicos externos

Bloque 6: Tempo xeolóxico e xeoloxía histórica

Bloque 7: Riscos xeolóxicos

Bloque 8: Recursos minerais e enerxéticos e augas subterráneas

Bloque 9: Xeoloxía de España

Bloque 10: Xeoloxía de campo


UNIDADE 1. Métodos de estudo e orixe da Terra

• Definición de xeoloxía.

• O método científico en xeoloxía.

• O traballo do xeólogo.

• A Terra e o Sistema Solar.

• Posición da Terra.

• Orixe do Sistema Solar e dos planetas.

• Principais características da Lúa.

UNIDADE 2. Tectónica de placas, unha teoría global

• Composición química da Terra

• Métodos directos e indirectos de estudo do interior terrestre.

• Estrutura interna da Terra: modelo xeoquímico e modelo dinámico.

• A deriva continental.

• Tipos de placas tectónicas e bordos

• Dinámica litosférica.

• Probas da tectónica de placas

• Importancia e consecuencias da tectónica de placas

UNIDADE 3. Tectónica: a deformación das rochas e formación de cordilleiras

• Esforzo e deformación.

• Comportamento fráxil e dúctil.

• Pregamentos: elementos e clasificación

• Fallas: elementos e clasificación.

• Grandes estruturas xeradas por fallas.

• Oroxénese: a formación dun oróxeno.

• Características e tipos de oróxenos.

• Oróxenos actuais e pasados.

• Procesos intraplaca: puntos quentes.

• Supercontinentes.

UNIDADE 4. Minerais: os compoñentes das rochas

• Definición de mineral e rocha.

• Elementos xeométricos dun cristal.

• Redes cristalinas.

• Propiedades físicas dos minerais.

• Elementos nativos, haluros, sulfuros e sulfosales, óxidos e hidróxi-dos, carbonatos, sulfatos.

• Os silicatos.

• Formación, evolución e transformación dos minerais.

UNIDADE 5. Magmatismo e rochas ígneas

Páxina 29

• Clasificación xenética das rochas.

• Tipos de magmas: composición e propiedades.

• Orixe do magma.

• Solidificación e evolución do magma.

• Diferenciación magmática.

• A formación do magma.

• Clasificación de rochas ígneas.

• Rochas ígneas máis comúns.

• Actividade ígnea intrusiva.

• Actividade ígnea extrusiva.

• Magmatismo e tectónica de placas.

UNIDADE 6. Metamorfismo e rochas metamórficas

• A orixe das rochas metamórficas.

• Factores do metamorfismo.

• Condicións físico-químicas do metamorfismo.

• Procesos metamórficos

• Tipos de metamorfismo: dinámico, de contacto, rexional e de impac-to.

• Minerais índice e grado metamórfico.

• Facies metamórficas.

• Textura das rochas metamórficas: foliadas e non foliadas.

• Clasificación das rochas metamórficas.

• Metamorfismo e tectónica de placas.

UNIDADE 7. Sedimentación e rochas sedimentarias

• Orixe dos sedimentos e das rochas sedimentarias.

• Procesos sedimentarios: Meteorización, transporte, sedimentación,precipitación química e diaxénese.

• Estruturas sedimentarias.

• Cuncas e ambientes sedimentarios: continentais, mariños e de tran-sición.

• Cuncas e tectónica de placas.

• Clasificación dos sedimentos e das rochas sedimentarias: detríticas,carbonatadas, de precipitación química e organóxenas.

UNIDADE 8. Procesos xeolóxicos externos

• Axentes xeolóxicos externos.

• Procesos xeolóxicos externos

• Enerxía dos procesos xeolóxicos externos.

• A meteorización e os solos.

• Factores edáficos.

• Procesos formadores dun solo.

• Horizontes dun solo.

• Características e clasificación dos solos.

• Procesos gravitacionais

• Relevos estruturais: clasificación e tipos máis frecuentes.

• Relevos litolóxicos: volcánicos, graníticos e kársticos

UNIDADE 9. Procesos xeolóxicos debidos á auga e ao vento

• A hidrosfera. O ciclo hidrolóxico.

• A modelaxe glaciar: características dun glaciar e formas do relevo.

• A modelaxe periglaciar e nival.

• A acción xeolóxica de ríos, regatos e torrentes.

• A modelaxe litoral.

• A modelaxe eólica.

UNIDADE 10. Tempo xeolóxico e xeoloxía histórica

• O tempo en xeoloxía.

• Uniformismo e catastrofismo.

• Principios básicos da estratigrafía.

• O actualismo e reconstrucións paleoambientais.

• Métodos de datación.

• Correlación estratigráfica.

• A táboa do tempo xeolóxico.

• Xeoloxía histórica: principais acontecementos xeolóxicos no Hádico,Arcaico, Proterozoico, Paleozoico, Mesozoico e Cenozoico.

• Cambios globais.

• Cartografía xeolóxica: técnicas de construción e interpretación demapas e cortes xeolóxicos.

• Interpretación xeolóxica de fotografías aéreas e imaxes de satélite.

UNIDADE 11. Riscos naturais

• Os riscos naturais. Factores e clasificación de riscos.

• Perigos e riscos xeolóxicos en España e Galicia.

• Principais riscos e perigos endóxenos: volcánico, sísmico e tsuna-mis.

• Principais riscos e perigos esóxenos: movementos do ladeira, subsi-dencias, colapsos, inundacións e aludes.

• Análise de riscos.

• Medidas de predición, prevención e corrección.

UNIADADE 12. Xeoloxía e sociedade

• A xeoloxía no século XXI.

• O ciclo hidrolóxico e as augas subterráneas.

• Rochas industriais.

• Pedras preciosas e semipreciosas. Recursos hídricos.

Páxina 30

• Clasificación dos acuíferos.

• A auga subterránea como recurso. Impactos ambientais derivadosdo seu uso.

• Recursos renovables e non renovables.

• Xacementos minerais. Tipos e explotación dos xacementos.

• Minerais metálicos e minerais industriais.

• Recursos enerxéticos: carbón, hidrocarburos e uranio.

• Recursos de interese económico a nivel mundial.

• Exploración, avaliación e explotación sustentable dos recursos mine-rais e enerxéticos.

• Patrimonio xeolóxico e xeodiversidade.

• Principais recursos minerais e enerxéticos en España e Galicia.

UNIDADE 13. Xeoloxía de España. Os grandes relevos

• Constitución xeolóxica de España: división litolóxica e dominios xeo-lóxicos.

• O Macizo Ibérico: A Zona Cantábrica, Zona Asturoccidental-Leone-sa, Zona Centroibérica, Zona de Ossa Morena e Zona Sudportugue-sa.

• Os oróxenos alpinos: Pirineos e Cordilleira Cantábrica, cordilleirasBéticas e Baleares, Ibérica e Costeiro-Catalana.

• Xeoloxía de Galicia.

UNIDADE 14. Xeoloxía de España. As cuncas cenozoicas. As Illas Canarias. Historia xeolóxica

• A cunca do Douro, a cunca do Ebro, a cunca do Guadalquivir e acunca do Texo.

• Cuncas neóxenas do mar Mediterráneo.

• As Illas Canarias: características xerais.

• Formación e orixe das Illas Canarias.

• Relación das Illas Canarias coa tectónica de placas.

• Historia xeolóxica da Península Ibérica.

• Historia xeolóxica de Galicia


A materia divídese en sete bloques de contidos:

Bloque 1: Medio ambiente e fontes de información ambiental

Bloque 2: Dinámica dos sistemas fluídos

Bloque 3: Contaminación atmosférica

Bloque 4: Contaminación das augas

Bloque 5: A xeosfera e os riscos xeolóxicos

Bloque 6: Circulación de materia e enerxía na biosfera

Bloque 7: A xestión do planeta e o desenvolvemento sustentable


UNIDADE 1. Concepto de medio ambiente e dinámica de sistemas

• O medioambiente.

• Sistema e dinámica de sistemas.

• Uso de modelos.

• Modelos de sistemas caixa negra. Tipos. A enerxía nos sistemas.

• Modelos de sistemas caixa branca. Relacións causais.

• Modelos de regulación do clima terrestre. Efecto invernadoiro, nu-bes, po atmosférico, volcáns, variacións da radiación solar incidentee a influencia da biosfera.

UNIDADE 2. A humanidade e o medio ambiente

• Recursos naturais e impactos ambientais.

• Historia das relacións da humanidade coa natureza.

• Funcións económicas dos sistemas naturais. A crise ambiental.

• Diferentes alternativas ante a problemática ambiental.

• Índice de medida da sustentabilidade.

• Prevención e corrección de riscos. Análise, mitigación e planificación

UNIDADE 3. Cara un desenvolvemento sustentable

• Coordinación e cooperación internacional.

• Sociedade e desenvolvemento sustentable.

• A xestión ambiental. Avaliación de impacto ambiental. Ecoeficiencia.

• Sistemas informáticos e simulación medioambiental.

• Sistemas de teledetección. As súas aplicacións medioambientais.

• GPS e SIX

UNIDADE 4. Sistema biosfera

• Biosfera, ecosistema, ecosfera e biomas. • Os factores limitantes.

Páxina 31

• Relacións tróficas.

• Ciclo de materia e fluxo de enerxía nos ecosistemas.

• Parámetros tróficos.

• Bioacumulación.

• Pirámides ecolóxicas.

• Ciclos bioxeoquímicos: Carbono, nitróxeno, fósforo e xofre.

• Autorregulación dos ecosistemas.

• Relacións intraespecíficas e interespecíficas.

• Biodiversidade.

• Sucesións ecolóxicas, madurez e regresións.

UNIDADE 5. Xeosfera e riscos xeolóxicos

• Procesos xeolóxicos externos.

• Procesos xeolóxicos internos.

• Riscos xeolóxicos internos: volcánico e sísmico. Medidas de predi-ción e prevención.

• Movementos gravitacionais. Predición e prevención.

• Subsidencias e colapsos: karst e xesos.

• Solos expansivos.

• Inundacións: Avenidas torrenciais e fluviais. Perigosidade. Medidasde predición e prevención.

• Progradación e regresións costeiras.

• Riscos costeiros. Prevención e corrección.

UNIDADE 6. Dinámica das masas fluídas

• A atmosfera: composición, estrutura e función.

• Dinámica atmosférica: convección.

• Diinámica atmosférica global. Efecto Coriolis e circulación xeral daatmosfera.

• Dinámica global da hidrosfera: correntes oceánicas superficiais eprofundas e a cinta transportadora oceánica.

• O fenómeno de El Niño.

• Precipitacións e os seus tipos.

• A fronte polar.

• O chorro polar.

• O clima en España.

• Os monzóns.

• Furacáns, ciclóns e tifóns.

• Cambios climáticos pasados.

• Cambios climáticos presentes e futuros.

UNIDADE 7. Contaminación das masas fluídas

• Fontes de contaminación.

• Tipos de contaminantes e os seus efectos: substancias químicas eformas de enerxía.

• Dispersión dos contaminantes. Factores que inflúen na súa disper-sión.

• Efectos da contaminación do aire: smog, chuvia ácida e burato dacapa de ozono.

• A calidade do aire: vixilancia, medidas de prevención e corrección.

• A contaminación acústica.

• A contaminación lumínica.

• Sistemas de depuración de augas residuais.

• A contaminación da auga: orixe, tipos de contaminación, factores enivel de contaminación.

• Contaminantes da auga e os seus efectos.

• Eutrofización.

• Contaminación de augas subterráneas.

• Contaminación da auga do mar.

• A calidade da auga: parámetros físicos, químicos e biolóxicos.

• Tratamento de auga para o consumo.

• Autodepuración.

UNIDADE 8. Recursos da biosfera

• O solo: composición e tipos.

• A erosión do solo e a desertificación.

• Métodos de avaliación da erosión. Control e recuperación de zonaserosionadas.

• Desertificación.

• Recursos forestais.

• Recursos agrícolas e gandeiros.

• Recursos dos ecosistemas mariños e costeiros.

• Impactos nas zonas costeiras.

• A degradación dos ecosistemas mariños.

UNIDADE 9. Recursos enerxéticos e minerais

• Uso e calidade da enerxía. Rendibilidade económica, rendementoenerxético, custo e sistemas enerxéticos.

• Enerxías convencionais: combustibles fósiles, enerxía nuclear eenerxía hidroeléctrica. Vantaxes e inconvenientes do seu uso.

• Enerxías alternativas: solar, biomasa, eólica, maremotriz, xeotérmi-ca, hidróxeno e fusión nuclear. Vantaxes e inconvenientes.

• Uso eficiente da enerxía. Coxeneración.

• Recursos minerais metálicos.

• Recursos minerais non metálicos.

• Impactos derivados da minería.

UNIDADE 10. Outros recursos e a súa xestión

Páxina 32

• A auga como recurso.

• O ciclo da auga.

• Usos da auga: urbanos, industriais agrícolas, enerxéticos, recreati-vos e de navegación, ecolóxicos ou medioambientais.

• A xestión da auga: planificación hidroxóxica.

• A paisaxe coma recurso: compoñentes, elementos visuais e clasifi-cacións.

• Impactos na paisaxe.

• Espazos naturais protexidos.

• Os residuos. Concepto e clasificación.

• A xestión dos residuos.

Páxina 33

4.1.- Secuenciación de contidos


Bioloxía e Xeoloxía. 1º de ESO

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

• h

• o

• B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e es-crita.

• B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científiconun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vo-cabulario científico, e exprésase de xeito correcto tan-to oralmente como por escrito.

• CCL

• CMCCT

• b

• e

• f

• g

• h

• m

• o

• B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

• B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obten-ción, selección e interpretación de información de ca-rácter científico a partir da selección e a recollida demostras do medio natural ou doutras fontes.

• B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a informaciónde carácter científico, e utilizala para formar unha opi-nión propia, expresarse con precisión e argumentarsobre problemas relacionados co medio natural e asaúde.

• BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta a informa-ción de carácter científico a partir da utilización de di-versas fontes.

• CD

• CAA

• BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada dexeito preciso, utilizando diversos soportes.

• CD

• CCL

• BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científicopara formar unha opinión propia e argumentar sobreproblemas relacionados.

• CAA

• CCL

• b

• f

• g

• B1.4. Planificación e realización do traballo experi-mental, e interpretación dos seus resultados.

• B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidadodos instrumentos e do material.

• B1.3. Realizar un traballo experimental coa axudadun guión de prácticas de laboratorio ou de campo,describir a súa execución e interpretar os seus resul-tados.

• BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de segurida-de no laboratorio, e coida os instrumentos e o mate-rial empregado.

• CMCCT

• CSC

• BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificacióndo traballo experimental, utilizando tanto instrumentosópticos de recoñecemento como material básico delaboratorio, argumenta o proceso experimental segui-do, describe as súas observacións e interpreta osseus resultados.

• CSIEE

• CMCCT

• CAA

Unidade 1. O universo e o noso planeta

• f • B2.1. Principais modelos sobre a orixe do Universo. • B2.1. Recoñecer as ideas principais sobre a orixe doUniverso, e a formación e a evolución das galaxias.

• BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre a orixedo universo.

• CMCCT

• f

• l

• B2.2. Compoñentes do Universo.

• B2.3. Características do Sistema Solar e dos seuscompoñentes.

• B2.2. Expor a organización do Universo e do SistemaSolar, así como algunhas das concepcións que sobreeste sistema planetario se tiveron ao longo da histo-

• BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universo edo Sistema Solar, e describe as súas característicasxerais.

• CMCCT

Páxina 34



• B2.4. Concepcións sobre o Sistema Solar ao longo dahistoria.

ria.

• f • B2.5. Os planetas no Sistema Solar. • B2.3. Relacionar comparativamente a posición dunplaneta no sistema solar coas súas características.

• BXB2.3.1. Precisa as características que se dan noplaneta Terra que permiten o desenvolvemento davida nel, e que non se dan nos outros planetas.

• CMCCT

• f • B2.6. O planeta Terra: características. • B2.4. Localizar a posición da Terra no Sistema Solar. • BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no SistemaSolar.

• CMCCT

• f • B2.7. Os movementos da Terra, da Lúa e do Sol, e assúas consecuencias.

• B2.5. Establecer os movementos da Terra, da Lúa edo Sol, e relacionalos coa existencia do día e a noite,as estacións, as mareas e as eclipses.

• BXB2.5.1. Categoriza os fenómenos principais rela-cionados co movemento e a posición dos astros, ededuce a súa importancia para a vida.

• CMCCT

• BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos e es-quemas fenómenos como as fases lunares e as eclip-ses, e establece a súa relación coa posición relativada Terra, a Lúa e o Sol.

• CMCCT

• f • B2.19. A biosfera. Características que fixeron da Te-rra un planeta habitable.

• B2.15. Seleccionar as características que fan da Te-rra un planeta especial para o desenvolvemento davida.

• BXB2.15.1. Describe as características que posibilita-ron o desenvolvemento da vida na Terra.

• CMCCT

Unidade 2. A xeosfera. Minerais e rochas

• f • B2.8. A xeosfera: estrutura e composición da codia, omanto e o núcleo.

• B2.6. Identificar os materiais terrestres segundo a súaabundancia e a distribución nas grandes capas daTerra.

• BXB2.6.1. Describe as características xerais dos ma-teriais máis frecuentes nas zonas externas do planetae xustifica a súa distribución en capas en función dasúa densidade.

• CMCCT

• BXB2.6.2. Describe as características xerais da co-dia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiais queos compoñen, e relaciona esas características coasúa situación.

• CMCCT

• f

• g

• n

• ñ

• B2.9. Minerais e rochas: propiedades, característicase utilidades.

• B2.10. Xestión sustentable dos recursos minerais.Recursos minerais en Galicia.

• B2.7. Recoñecer as propiedades e as característicasdos minerais e das rochas, distinguir as súas aplica-cións máis frecuentes e salientar a súa importanciaeconómica e a xestión sustentable.

• BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizando crite-rios que permitan diferencialos.

• CMCCT

• CAA

• BXB2.7.2. Describe algunhas das aplicacións máisfrecuentes dos minerais e das rochas no ámbito davida cotiá.

• CCEC

Páxina 35



• BXB2.7.3. Recoñece a importancia do uso responsa-ble e a xestión sustentable dos recursos minerais.

• CSC

Unidade 3. A atmosfera

• f • B2.11. A atmosfera: composición e estrutura. O aire eos seus compoñentes. Efecto invernadoiro. Importan-cia da atmosfera para os seres vivos.

• B2.8. Analizar as características e a composición daatmosfera, e as propiedades do aire.

• BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composición daatmosfera.

• CMCCT

• BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire e identifi-ca os contaminantes principais en relación coa súaorixe.

• CMCCT

• BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumentaciónssinxelas as causas que sustentan o papel protectorda atmosfera para os seres vivos.

• CMCCT

• b

• e

• f

• g

• m

• B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións eposibles solucións.

• B2.9. Investigar e recoller información sobre os pro-blemas de contaminación ambiental actuais e as súasrepercusións, e desenvolver actitudes que contribúaná súa solución.

• BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambiental coadeterioración ambiental, e propón accións e hábitosque contribúan á súa solución.

• CSC

• CSIEE

• f

• m

• B2.12. Contaminación atmosférica: repercusións eposibles solucións.

• B2.10. Recoñecer a importancia do papel protector daatmosfera para os seres vivos e considerar as re-percusións da actividade humana nela.

• BXB2.10.1. Relaciona situacións en que a actividadehumana interfire coa acción protectora da atmosfera.

• CSC

Unidade 4. A hidrosfera

• f • B2.13. A hidrosfera. Propiedades da auga. Importan-cia da auga para os seres vivos.

• B2.11. Describir as propiedades da auga e a súa im-portancia para a existencia da vida.

• BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalas daauga en relación coas súas consecuencias para omantemento da vida na Terra.

• CMCCT

• f

• m

• B2.14. A auga na Terra. Auga doce e salgada.

• B2.15. Ciclo da auga.

• B2.16. A auga como recurso.

• B2.12. Interpretar a distribución da auga na Terra, asícomo o ciclo da auga e o uso que fai dela o ser hu-mano.

• BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relación cosseus cambios de estado de agregación.

• CMCCT

• a

• f

• g

• B2.17. Xestión sustentable da auga. • B2.13. Valorar e identificar a necesidade dunha xes-tión sustentable da auga e de actuacións persoais ecolectivas que potencien a redución do consumo e asúa reutilización.

• BXB2.13.1. Comprende e identifica o significado daxestión sustentable da auga doce, e enumera medi-das concretas que colaboren nesa xestión.

• CSC

• CSIEE

Páxina 36



• m

• f

• m

• B2.18. Contaminación das augas doces e salgadas. • B2.14. Xustificar e argumentar a importancia de pre-servar e non contaminar as augas doces e salgadas.

• BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contamina-ción de augas doces e salgadas, en relación coas ac-tividades humanas

• CSC

Unidade 5. A biosfera

• f

• l

• m

• B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.

• B3.2. Sistemas de clasificación dos seres vivos. Con-cepto de especie. Nomenclatura binomial.

• B3.3. Reinos dos seres vivos: Moneras, Protoctistas,Fungi, Metafitas e Metazoos.

• B3.1. Recoñecer a importancia da biodiversidade e ascaracterísticas morfolóxicas principais dos grupos ta-xonómicos.

• BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidade eaplica criterios de clasificación dos seres vivos, rela-cionando os animais e as plantas máis comúns coseu grupo taxonómico.

• CCEC

• CMCCT

• f • B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.


• B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas,Fungi, Metafitas e Metazoos.

• B3.2. Categorizar os criterios que serven para clasifi-car os seres vivos e identificar os principais modelostaxonómicos aos que pertencen os animais e as plan-tas máis comúns.

• BXB3.2.1. Identifica e recoñece exemplares carac-terísticos de cada un destes grupos, e salienta a súaimportancia biolóxica.

• CMCCT

• f

• m

• B3.1. Concepto de biodiversidade. Importancia dabiodiversidade.


• B3.3. Reinos dos seres vivos. Moneras, Protoctistas,Fungi, Metafitas e Metazoos.

• B3.3. Describir as características xerais dos grandesgrupos taxonómicos e explicar a súa importancia noconxunto dos seres vivos.

• BXB3.3.1. Discrimina as características xerais e sin-gulares de cada grupo taxonómico.

• CMCCT

• b

• e

• g

• B3.7. Clasificación de animais e plantas a partir declaves dicotómicas e outros medios.

• B3.6. Utilizar claves dicotómicas ou outros mediospara a identificación e a clasificación de animais eplantas.

• BXB3.6.1. Clasifica e identifica animais e plantas apartir de claves de identificación.

• CAA

Unidade 6. O reino Animal. Os animais vertebrados

• f • B3.5. Vertebrados: peixes, anfibios, réptiles, aves emamíferos. Características anatómicas e fisiolóxicas.

• B3.4. Caracterizar os principais grupos de invertebra-dos e vertebrados.

• BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados easígnaos á clase á que pertencen.

• CM

• f • B3.7. Clasificación de animais e plantas a partir de • B3.6. Utilizar claves dicotómicas ou outros medios • BXB3.6.1. Clasifica e identifica animais e plantas a • CAA

Páxina 37



• m claves dicotómicas e outros medios. para a identificación e a clasificación de animais eplantas.

partir de claves de identificación.

• g

• l

• ñ

• B3.8. Identificación de plantas e animais propios dal-gúns ecosistemas, especies en extinción e especiesendémicas. Adaptacións dos animais e as plantas aomedio. Biodiversidade en Galicia.

• B3.7. Determinar a partir da observación as adap-ta-cións que permiten aos animais e ás plantas so-brevi-vir en determinados ecosistemas, con especial aten-ción aos ecosistemas galegos.

• BXB3.7.1. Identifica exemplares de plantas e animaispropios dalgúns ecosistemas ou de interese especialpor seren especies en perigo de extinción ou endémi-cas.

• CMCCT

• BXB3.7.2. Relaciona coa súa adaptación ao medio apresenza de determinadas estruturas nos animais enas plantas máis comúns.

• CAA

• CMCCT

• BXB3.7.3. Identifica exemplares de plantas e animaispropios dos ecosistemas galegos.

• CCEC

Unidade 7. Os animais invertebrados

• f • B3.4. Invertebrados: poríferos, celentéreos, anélidos,moluscos, equinodermos e artrópodos. Característi-cas anatómicas e fisiolóxicas.

• B3.4. Caracterizar os principais grupos de invertebra-dos e vertebrados.

• BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupo ta-xonómico ao que pertencen.

• CMCCT

• b

• e

• g




• CAA

• g

• l

• ñ


• B3.7. Determinar a partir da observación as adapta-cións que permiten aos animais e ás plantas sobrevi-vir en determinados ecosistemas, con especial aten-ción aos ecosistemas galegos.


• CMCCT


• CAA

• CMCCT


• CCEC

Unidade 8. As funcións vitais dos animais

Páxina 38



• g

• l

• ñ




• CAA

• CMCCT

Unidade 9. O reino Plantas

• f

• m

• B3.6. Plantas: brións, fieitos, ximnospermas e anxios-permas. Características principais, nutrición, relacióne reprodución.

• B3.5. Coñecer e definir as funcións vitais das plantase a súa importancia para a vida, e caracterizar osprincipais grupos de plantas.

• BXB3.5.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofa erelaciónao coa súa importancia para o conxunto detodos os seres vivos.

• CMCCT

• BXB3.5.2. Describe as características xerais e singu-lares dos principais grupos de plantas.

• CMCCT

• b

• e

• g




• CAA

Unidade 10. Os reinos Funtos, Protistas e Moneras

• f

• l

• m

• B3.3. Reinos dos seres vivos: Moneras, Protoctistas,Fungi, Metafitas e Metazoos.

• B3.1. Recoñecer a importancia da biodiversidade e ascaracterísticas morfolóxicas principais dos grupos ta-xonómicos.

• BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidade eaplica criterios de clasificación dos seres vivos, rela-cionando os animais e as plantas máis comúns coseu grupo taxonómico.

• CCEC

• CMCCT

• B3.2. Categorizar os criterios que serven para clasifi-car os seres vivos e identificar os principais modelostaxonómicos aos que pertencen os animais e as plan-tas máis comúns.

• BXB3.2.1. Identifica e recoñece exemplares carac-terísticos de cada un destes grupos, e salienta a súaimportancia biolóxica.

• CMCCT

• B3.3. Describir as características xerais dos grandesgrupos taxonómicos e explicar a súa importancia noconxunto dos seres vivos.

• BXB3.3.1. Discrimina as características xerais e sin-gulares de cada grupo taxonómico.

• CMCCT

• g

• l

• ñ




• CAA

• CMCCT

Unidade 11. A ecosfera

Páxina 39



• g

• l

• ñ




• CMCCT


• CCEC

• f • B4.1. Ecosistema: identificación dos seus compoñen-tes.

• B4.2. Factores abióticos e bióticos nos ecosistemas.

• B4.3. Ecosistemas acuáticos.

• B4.4. Ecosistemas terrestres.

• B4.1. Diferenciar os compoñentes dun ecosistema. • BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosistema. • CMCCT

• f

• g

• m

• B4.5. Factores desencadeantes de desequilibrios nosecosistemas.

• B4.6. Estratexias para restablecer o equilibrio nosecosistemas.

• B4.2. Identificar nun ecosistema os factores desenca-deantes de desequilibrios e establecer estratexiaspara restablecer o seu equilibrio.

• BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores desenca-deantes de desequilibrios nun ecosistema.

• CMCCT

• a

• g

• m

• B4.7. Accións que favorecen a conservación ambien-tal.

• B4.3. Recoñecer e difundir accións que favorezan aconservación ambiental.

• BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a destru-ción ambiental.

• CSC

• CSIEE

Unidade 12. A dinámica dos ecosistemas

• f • B4.1. Ecosistema: identificación dos seus compoñen-tes.

• B4.2. Factores abióticos e bióticos nos ecosistemas.

• B4.3. Ecosistemas acuáticos.

• B4.4. Ecosistemas terrestres.

• B4.1. Diferenciar os compoñentes dun ecosistema. • BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosistema. • CMCCT

• f

• g

• m

• B4.5. Factores desencadeantes de desequilibrios nosecosistemas.

• B4.6. Estratexias para restablecer o equilibrio nosecosistemas.

• B4.2. Identificar nun ecosistema os factores desenca-deantes de desequilibrios e establecer estratexiaspara restablecer o seu equilibrio.

• BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores desenca-deantes de desequilibrios nun ecosistema.

• CMCCT

• a

• g

• B4.7. Accións que favorecen a conservación ambien-tal.

• B4.3. Recoñecer e difundir accións que favorezan aconservación ambiental.

• BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a destru-ción ambiental.

• CSC

• CSIEE

Páxina 40



• m


• b

• c

• B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e asúa comprobación e argumentación a partir da experi-mentación ou da observación.

• B5.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as ha-bilidades propias do traballo científico.

• BXB5.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dométodo científico.

• CAA

• CMCCT

• b

• f

• g

• B5.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e asúa comprobación e argumentación a partir da experi-mentación ou da observación.

• B5.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través daexperimentación ou da observación, e a argumenta-ción.

• BXB5.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hi-póteses que propón.

• CAA

• CCL

• e • B5.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científi-ca.

• B5.3. Utilizar fontes de información variada, e discri-minar e decidir sobre elas e sobre os métodos empre-gados para a súa obtención.

• BXB5.3.1. Utiliza diferentes fontes de información,apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presenta-ción das súas investigacións.

• CMCCT

• CD

• a

• b

• c

• B5.3. Proxecto de investigación en equipo: organiza-ción. Participación e colaboración respectuosa no tra-ballo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

• B5.4. Participar, valorar e respectar o traballo indivi-dual e en equipo.

• BXB5.4.1. Participa, valora e respecta o traballo indi-vidual e en grupo.

• CSC

• CSIEE

• a

• b

• d

• h

• o

• B5.3. Proxecto de investigación en equipo: organiza-ción. Participación e colaboración respectuosa no tra-ballo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

• B5.5. Expor e defender en público o proxecto de in-vestigación realizado.

• BXB5.5.1. Deseña pequenos traballos de investiga-ción sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas doseu contorno ou a alimentación e a nutrición humana,para a súa presentación e defensa na aula.

• CAA

• CMCCT

• CSIEE

• CD

• BXB5.5.2. Expresa con precisión e coherencia asconclusións das súas investigacións, tanto verbal-mente como por escrito.

• CCL

• CCE

Páxina 41




Bloque 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

• h

• o

• B1.1. O vocabulario científico na expresión oral e es-crita.

• B1.1. Utilizar adecuadamente o vocabulario científiconun contexto preciso e adecuado ao seu nivel.

• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vo-cabulario científico e exprésase con corrección, tantooralmente como por escrito.

• CCL

• CMCCT

• b

• e

• f

• g

• h

• m

• o

• B1.2. Metodoloxía científica: características básicas.

• B1.3. Experimentación en bioloxía e xeoloxía: obten-ción, selección e interpretación de información de ca-rácter científico a partir da selección e a recollida demostras do medio natural ou doutras fontes.

• B1.2. Procurar, seleccionar e interpretar a informaciónde carácter científico e utilizala para formar unha opi-nión propia, expresarse con precisión e argumentarsobre problemas relacionados co medio natural e asaúde.

• BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta a informa-ción de carácter científico a partir da utilización de di-versas fontes.

• CD

• CAA

• BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada dexeito preciso utilizando diversos soportes.

• CD

• CCL

• BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científicopara formar unha opinión propia e argumentar sobreproblemas relacionados.

• CAA

• CCL

• b

• f

• g

• B1.4. Planificación e realización do traballo experi-mental, e interpretación dos seus resultados.

• B1.5. Normas de seguridade no laboratorio, e coidadodos instrumentos e do material.

• B1.3. Realizar un traballo experimental con axudadun guión de prácticas de laboratorio ou de campo,describir a súa execución e interpretar os seus resul-tados.

• BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de segurida-de no laboratorio, e coida os instrumentos e o mate-rial empregado.

• CMCCT

• CSC

• BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificacióndo traballo experimental, utilizando tanto instrumentosópticos de recoñecemento como material básico delaboratorio, argumenta o proceso experimental segui-do, describe as súas observacións e interpreta osseus resultados.

• CSIEE

• CMCCT

• CAA

Unidade 1. A organización do corpo humano

• f • B2.1. Características da materia viva e diferenzas coamateria inerte.

• B2.2. A célula. Características básicas da célula pro-cariota e eucariota, animal e vexetal.

• B2.1. Recoñecer que os seres vivos están consti-tuídos por células e determinar as características queos diferencian da materia inerte.

• BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inerte partindodas características particulares de ambas.

• CMCCT

• BXB2.1.2. Establece comparativamente as analoxíase as diferenzas entre célula procariota e eucariota, eentre célula animal e vexetal.

• CMCCT

• f • B2.3. Funcións vitais: nutrición, relación e reprodu-ción.

• B2.2. Describir as funcións comúns a todos os seresvivos, diferenciando entre nutrición autótrofa e he-

• BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia decada función para o mantemento da vida.

• CMCCT

Páxina 42



terótrofa. • BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autótrofae nutrición heterótrofa, e deduce a relación entre elas.

• CMCCT

• f • B3.1. Niveis de organización da materia viva.

• B3.2. Organización xeral do corpo humano: células,tecidos, órganos, aparellos e sistemas

• B3.3. A célula animal: estruturas celulares. Orgánuloscelulares e a súa función.

• B3.1. Catalogar os niveis de organización da materiaviva (células, tecidos, órganos e aparellos ou siste-mas) e diferenciar as principais estruturas celulares eas súas funcións.

• BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización no serhumano e procura a relación entre eles.

• CAA

• BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describe afunción dos orgánulos máis importantes.

• CMCCT

• f • B3.4. Os tecidos do corpo humano: estrutura e fun-cións.

• B3.2. Diferenciar os tecidos máis importantes do serhumano e a súa función.

• BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos que confor-man o corpo humano e asóciaos á súa función.

• CMCCT

• e

• g

• m

• B3.29. Técnicas de reprodución asistida. • B3.28. Compilar información sobre as técnicas de re-produción asistida e de fecundación in vitro, para ar-gumentar o beneficio que supuxo este avance científi-co para a sociedade.

• BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución asis-tida máis frecuentes.

• CMCCT

Unidade 2. Alimentación e saúde

• f

• m

• B3.5. Saúde e doenza, e factores que as determinan. • B3.3. Descubrir, a partir do coñecemento do conceptode saúde e doenza, os factores que os determinan.

• BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitospara a saúde, e xustifica con exemplos as elecciónsque realiza ou pode realizar para promovela indivi-dual e colectivamente.

• CSC

• f

• m

• B3.12. Alimentación e nutrición. Alimentos e nutrien-tes: tipos e funcións básicas.

• B3.11. Recoñecer a diferenza entre alimentación enutrición, e diferenciar os principais nutrientes e assúas funcións básicas.

• BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición do daalimentación.

• CMCCT

• BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súa funciónno organismo, e recoñece hábitos nutricionais sauda-bles.

• CMCCT

• f

• g

• m

• B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño eanálise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.Trastornos da conduta alimentaria.

• B3.12. Relacionar as dietas coa saúde a través deexemplos prácticos.

• BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudablesmediante a elaboración de dietas equilibradas, utili-zando táboas con grupos de alimentos cos nutrientesprincipais presentes neles e o seu valor calórico.

• CAA

• CD

• c

• m

• B3.13. Dieta e saúde. Dieta equilibrada. Deseño eanálise de dietas. Hábitos nutricionais saudables.Trastornos da conduta alimentaria.

• B3.13. Argumentar a importancia dunha boa alimen-tación e do exercicio físico na saúde, e identificar asdoenzas e os trastornos principais da conduta alimen-taria.

• BXB3.13.1. Valora e determina unha dieta equilibradapara unha vida saudable e identifica os principaistrastornos da conduta alimentaria.

• CAA

• CSC

Páxina 43



Unidade 3. A nutrición: aparellos dixestivo e respiratorio

• f

• m



• CSC

• f

• m

• B3.6. Doenzas infecciosas e non infecciosas. • B3.4. Clasificar as doenzas e determinar as infeccio-sas e non infecciosas máis comúns que afectan a po-boación (causas, prevención e tratamentos).

• BXB3.4.1. Recoñece as doenzas e as infeccións máiscomúns, e relaciónaas coas súas causas.

• CMCCT

• m • B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vidasaudables.

• B3.5. Valorar e identificar hábitos e estilos de vidasaudables como método de prevención das doenzas.

• BXB3.5.1. Coñece e describe hábitos de vida sauda-ble e identifícaos como medio de promoción da súasaúde e da das demais persoas.

• CSC

• a

• c

• d

• e

• m

• B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vidasaudables.

• B3.6. Seleccionar información, establecer diferenzasdos tipos de doenzas dun mundo globalizado e de-señar propostas de actuación.

• BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzas queafectan as rexións dun mundo globalizado, e deseñapropostas de actuación.

• CSC

• CSIEE

• a

• b

• c

• m

• B3.10. Transplantes e doazón de células, sangue eórganos.

• B3.8. Recoñecer e transmitir a importancia que ten aprevención como práctica habitual e integrada nassúas vidas e as consecuencias positivas da doazónde células, sangue e órganos.

• BXB3.8.1. Detalla a importancia da doazón de célu-las, sangue e órganos para a sociedade e para o serhumano.

• CSC

• f

• g

• m

• B3.11. Substancias aditivas: tabaco, alcohol e outrasdrogas. Problemas asociados.

• B3.9. Investigar as alteracións producidas por distin-tos tipos de substancias aditivas, e elaborar propos-tas de prevención e control.

• BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para asaúde relacionadas co consumo de substancias tóxi-cas e estimulantes, como tabaco, alcohol, drogas,etc., contrasta os seus efectos nocivos e propón me-didas de prevención e control.

• CSC

• CSIEE

• f

• m

• B3.12. Alimentación e nutrición. Alimentos e nutrien-tes: tipos e funcións básicas.

• B3.11. Recoñecer a diferenza entre alimentación enutrición, e diferenciar os principais nutrientes e assúas funcións básicas.

• BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición do daalimentación.

• CMCCT

• f

• m

• B3.14. Función de nutrición. Visión global e integra-dora de aparellos e procesos que interveñen na nutri-ción.

• B3.14. Explicar os procesos fundamentais da nutri-ción, utilizando esquemas gráficos dos aparellos queinterveñen nela.

• BXB3.14.1. Determina e identifica, a partir de gráficose esquemas, os órganos, os aparellos e os sistemasimplicados na función de nutrición, e relaciónao coa

• CMCCT

Páxina 44



súa contribución no proceso.

• f

• m


• B3.15. Asociar a fase do proceso de nutrición que re-aliza cada aparello implicado.

• BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello ede cada sistema nas funcións de nutrición.

• CMCCT

• f

• m

• B3.15. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixestivo,respiratorio, circulatorio e excretor.

• B3.16. Identificar os compoñentes dos aparellos di-xestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e coñecero seu funcionamento.

• BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dosaparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excre-tor, e o seu funcionamento.

• CMCCT

• f

• m

• B3.16. Alteracións máis frecuentes e doenzas asocia-das aos aparellos que interveñen na nutrición: pre-vención e hábitos de vida saudables.

• B3.17. Indagar acerca das doenzas máis habituaisnos aparellos relacionados coa nutrición, así comosobre as súas causas e a maneira de previlas.

• BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentesdos órganos, os aparellos e os sistemas implicadosna nutrición, e asóciaas coas súas causas.

• CMCCT

Unidade 4. A nutrición: aparellos circulatorio e excretor

• f

• m



• CSC

• f

• m



• CMCCT




• CSC

• a

• c

• d

• e

• m

• B3.7. Hixiene e prevención. Hábitos e estilos de vidasaudables.

• B3.6. Seleccionar información, establecer diferenzasdos tipos de doenzas dun mundo globalizado e de-señar propostas de actuación.

• BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzas queafectan as rexións dun mundo globalizado, e deseñapropostas de actuación.

• CSC

• CSIEE

• a

• b

• c

• m




• CSC

Páxina 45



• f

• m


• B3.14. Explicar os procesos fundamentais da nutri-ción, utilizando esquemas gráficos dos aparellos queinterveñen nela.

• BXB3.14.1. Determina e identifica, a partir de gráficose esquemas, os órganos, os aparellos e os sistemasimplicados na función de nutrición, e relaciónao coasúa contribución no proceso.

• CMCCT

• f

• m


• B3.15. Asociar a fase do proceso de nutrición que re-aliza cada aparello implicado.

• BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello ede cada sistema nas funcións de nutrición.

• CMCCT

• f

• m

• B3.15. Anatomía e fisioloxía dos aparellos dixestivo,respiratorio, circulatorio e excretor.

• B3.16. Identificar os compoñentes dos aparellos di-xestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e coñecero seu funcionamento.

• BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dosaparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excre-tor, e o seu funcionamento.

• CMCCT

• f

• m

• B3.16. Alteracións máis frecuentes e doenzas asocia-das aos aparellos que interveñen na nutrición: pre-vención e hábitos de vida saudables.

• B3.17. Indagar acerca das doenzas máis habituaisnos aparellos relacionados coa nutrición, así comosobre as súas causas e a maneira de previlas.

• BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentesdos órganos, os aparellos e os sistemas implicadosna nutrición, e asóciaas coas súas causas.

• CMCCT

Unidade 5. A relación: os sentidos e o sistema nervioso

• f

• m



• CSC

• f

• m



• CMCCT

• f

• g

• m




• CSC

• CSIEE

• a

• d

• g

• m


• B3.10. Recoñecer as consecuencias para o individuoe a sociedade de seguir condutas de risco.

• BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguircondutas de risco coas drogas, para o individuo e asociedade.

• CSC

• f • B3.17. Función de relación. Sistema nervioso e siste-ma endócrino.

• B3.18. Describir os procesos implicados na funciónde relación, e os sistemas e aparellos implicados, e

• BXB3.18.1. Especifica a función de cada aparello ede cada sistema implicados nas funcións de relación.

• CMCCT

Páxina 46



• m • B3.18. Órganos dos sentidos: estrutura e función; coi-dado e hixiene.

recoñecer e diferenciar os órganos dos sentidos e oscoidados do oído e a vista.

• BXB3.18.2. Describe os procesos implicados na fun-ción de relación, e identifica o órgano ou a estruturaresponsables de cada proceso.

• CMCCT

• BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores sensoriaise relaciónaos cos órganos dos sentidos en que seatopan.

• CMCCT

• f

• m

• B3.19. Coordinación e sistema nervioso: organizacióne función.

• B3.20. Doenzas comúns do sistema nervioso: cau-sas, factores de risco e prevención.

• B3.19. Explicar a misión integradora do sistema ner-vioso ante diferentes estímulos, e describir o seu fun-cionamento.

• BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúns dosistema nervioso e relaciónaas coas súas causas,cos factores de risco e coa súa prevención.

• CMCCT

• CSC

Unidade 6. A relación: o sistema endócrino e o aparello locomotor

• f

• m

• B3.21. Sistema endócrino: glándulas endócrinas e oseu funcionamento. Principais alteracións.

• B3.20. Asociar as principais glándulas endócrinascoas hormonas que sintetizan e coa súa función.

• BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas e aso-cia con elas as hormonas segregadas e a súa fun-ción.

• CMCCT

• f

• m

• B3.22. Visión integradora dos sistemas nervioso e en-dócrino.

• B3.21. Relacionar funcionalmente o sistema neuro-endócrino.

• BXB3.21.1. Recoñece algún proceso que teña lugarna vida cotiá no que se evidencie claramente a inte-gración neuroendócrina.

• CMCCT

• f • B3.23. Aparello locomotor. Organización e relaciónsfuncionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

• B3.22. Identificar os principais ósos e músculos doaparello locomotor.

• BXB3.22.1. Localiza os principais ósos e músculos docorpo humano en esquemas do aparello locomotor.

• CMCCT

• f

• m

• B3.23. Aparello locomotor. Organización e relaciónsfuncionais entre ósos, músculos e sistema nervioso.

• B3.23. Analizar as relacións funcionais entre ósos,músculos e sistema nervioso.

• BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos en fun-ción do seu tipo de contracción, e relaciónaos co sis-tema nervioso que os controla.

• CMCCT

• f

• m

• B3.24. Factores de risco e prevención das lesións. • B3.24. Detallar as lesións máis frecuentes no aparellolocomotor e como se preveñen.

• BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máis fre-cuentes que poden afectar o aparello locomotor e re-laciónaos coas lesións que producen.

• CSC

• CAA

Unidade 7. A reprodución

• f

• m

• B3.25. Reprodución humana. Anatomía e fisioloxía doaparello reprodutor. Cambios físicos e psíquicos naadolescencia.

• B3.25. Referir os aspectos básicos do aparello repro-dutor, diferenciar entre sexualidade e reprodución, einterpretar debuxos e esquemas do aparello reprodu-tor.

• BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos doaparello reprodutor masculino e feminino, e especificaa súa función.

• CMCCT

• f • B3.26. Ciclo menstrual. Fecundación, embarazo e • B3.26. Recoñecer os aspectos básicos da reprodu- • BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclo • CMCCT

Páxina 47



• m parto. ción humana e describir os acontecementos funda-mentais da fecundación, do embarazo e do parto.

menstrual e indica que glándulas e que hormonasparticipan na súa regulación.

• BXB3.26.2. Identifica os acontecementos fundamen-tais da fecundación, do embarazo e do parto

• CMCCT

• f

• m

• B3.27. Análise dos métodos anticonceptivos.

• B3.28. Doenzas de transmisión sexual: prevención.

• B3.27. Comparar os métodos anticonceptivos, clasifi-calos segundo a súa eficacia e recoñecer a importan-cia dalgúns deles na prevención de doenzas de trans-misión sexual.

• BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncepciónhumana.

• CMCCT

• BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas de tran-smisión sexual e argumenta sobre a súa prevención.

• CMCCT

• CSC

• CCEC

• e

• g

• m

• B3.29. Técnicas de reprodución asistida. • B3.28. Compilar información sobre as técnicas de re-produción asistida e de fecundación in vitro, para ar-gumentar o beneficio que supuxo este avance científi-co para a sociedade.

• BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución asis-tida máis frecuentes.

• CMCCT

• a

• c

• d

• m

• B3.30. Reposta sexual humana. Sexo e sexualidade.Saúde e hixiene sexual.

• B3.29. Valorar e considerar a súa propia sexualidadee a das persoas do contorno, e transmitir a necesida-de de reflexionar, debater, considerar e compartir.

• BXB3.29.1. Actúa, decide e defende responsable-mente a súa sexualidade e a das persoas do seucontorno.

• CSC

• CCEC

Unidade 8. A saúde e o sistema inmunitario

• f

• m



• CSC

• f

• m



• CMCCT

• BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos detransmisión das doenzas infecciosas

• CMCCT




• CSC

Páxina 48



• BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxio e apropagación das doenzas infecciosas máis comúns.

• CSIEE

• CSC

• f

• m

• B3.8. Sistema inmunitario. Vacinas, soros e antibióti-cos.

• B3.9. Uso responsable de medicamentos.

• B3.7. Determinar o funcionamento básico do sistemainmune e as continuas contribucións das ciencias bi-omédicas, e describir a importancia do uso responsa-ble dos medicamentos.

• BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso de in-munidade, e valora o papel das vacinas como métodode prevención das doenzas.

• CMCCT

• CSC

• a

• b

• c

• m




• CSC

• f

• g

• m




• CSC

• CSIEE

• a

• d

• g

• m


• B3.10. Recoñecer as consecuencias para o individuoe a sociedade de seguir condutas de risco.

• BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguircondutas de risco coas drogas, para o individuo e asociedade.

• CSC

Unidade 9. O relevo e os procesos xeolóxicos externos

• f • B4.1. Modelaxe do relevo. Factores que condicionano relevo terrestre.

• B4.1. Identificar algunhas das causas que fan que orelevo difira duns sitios a outros.

• BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e das carac-terísticas das rochas que condicionan os tipos de re-levo e inflúen neles.

• CMCCT

• f • B4.2. Procesos xeolóxicos externos e diferenzas cosinternos. Meteorización, erosión, transporte e sedi-mentación.

• B4.2. Relacionar os procesos xeolóxicos externos coaenerxía que os activa e diferencialos dos procesos in-ternos.

• BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesos ex-ternos, e xustifica o papel da gravidade na súadinámica.

• CMCCT

• BXB4.2.2. Diferencia os procesos de meteorización,erosión, transporte e sedimentación, e os seus efec-tos no relevo.

• CMCCT

• f • B4.3. Augas superficiais e modelaxe do relevo: for- • B4.3. Analizar e predicir a acción das augas superfi- • BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, transporte • CMCCT

Páxina 49



mas características. ciais, e identificar as formas de erosión e depósitosmáis características.

e sedimentación producida polas augas superficiais,e recoñece algún dos seus efectos no relevo.

• f • B4.5. Acción xeolóxica do mar: dinámica mariña emodelaxe litoral.

• B4.5. Analizar a dinámica mariña e a súa influenciana modelaxe litoral.

• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do marcoa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral,e identifica algunhas formas resultantes característi-cas.

• CMCCT

• f

• g

• m

• B4.9. Acción xeolóxica dos seres vivos. A especie hu-mana como axente xeolóxico.

• B4.9. Recoñecer e identificar a actividade xeolóxicados seres vivos e valorar a importancia da especiehumana como axente xeolóxico externo.

• BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivos enprocesos de meteorización, erosión, transporte e se-dimentación.

• CMCCT

• BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das activi-dades humanas na transformación da superficie te-rrestre.

• CSC

• CCEC

• f • B5.1. O solo como ecosistema.

• B5.2. Compoñentes do solo e as súas interaccións.

• B5.1. Analizar os compoñentes do solo e esquemati-zar as relacións entre eles.

• BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado da inte-racción entre os compoñentes bióticos e abióticos, esinala algunha das súas interaccións.

• CMCCT

Unidade 10. A modelaxe do relevo

• f • B4.3. Augas superficiais e modelaxe do relevo: for-mas características.

• B4.3. Analizar e predicir a acción das augas superfi-ciais, e identificar as formas de erosión e depósitosmáis características.

• BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, transportee sedimentación producida polas augas superficiais,e recoñece algún dos seus efectos no relevo.

• CMCCT

• f

• m

• B4.4. Augas subterráneas: circulación e explotación. • B4.4. Valorar e analizar a importancia das augas su-bterráneas, e xustificar a súa dinámica e a súa rela-ción coas augas superficiais.

• BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia das augassubterráneas e os riscos da súa sobreexplotación.

• CMCCT

• CSC

• f • B4.5. Acción xeolóxica do mar: dinámica mariña emodelaxe litoral.

• B4.5. Analizar a dinámica mariña e a súa influenciana modelaxe litoral.

• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do marcoa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral,e identifica algunhas formas resultantes característi-cas.

• CMCCT

• f • B4.6. Acción xeolóxica do vento: modelaxe eólica. • B4.6. Relacionar a acción eólica coas condicións quea fan posible, e identificar algunhas formas resultan-tes.

• BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambientesen que esta actividade xeolóxica pode ser relevante.

• CMCCT

• f • B4.7. Acción xeolóxica dos glaciares: formas de ero-sión e depósito que orixinan.

• B4.7. Analizar a acción xeolóxica dos glaciares e xus-tificar as características das formas de erosión e de-pósito resultantes.

• BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identifica osseus efectos sobre o relevo.

• CMCCT

Páxina 50



• f

• l

• ñ

• B4.8. Factores que condicionan a modelaxe da paisa-xe galega.

• B4.8. Indagar e identificar os factores que condicio-nan a modelaxe da paisaxe nas zonas próximas aoalumnado.

• BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seu contor-no máis próximo e identifica algúns dos factores quecondicionaron a súa modelaxe.

• CCEC

• CAA

• f

• g

• m

• B4.9. Acción xeolóxica dos seres vivos. A especie hu-mana como axente xeolóxico.

• B4.9. Recoñecer e identificar a actividade xeolóxicados seres vivos e valorar a importancia da especiehumana como axente xeolóxico externo.

• BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivos enprocesos de meteorización, erosión, transporte e se-dimentación.

• CMCCT

• BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das activi-dades humanas na transformación da superficie te-rrestre.

• CSC

• CCEC

Unidade 11. A dinámica interna da Terra

• f • B4.10. Manifestacións da enerxía interna da Terra. • B4.10. Diferenciar os cambios na superficie terrestrexerados pola enerxía do interior terrestre dos de orixeexterna.

• BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico externodun interno e identifica os seus efectos no relevo.

• CMCCT

• f • B4.11. Actividade sísmica e volcánica: orixe e tiposde magmas.

• B4.11. Analizar as actividades sísmica e volcánica, assúas características e os efectos que xeran.

• BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinan ossismos e os efectos que xeran.

• CMCCT

• BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcánicaco magma que as orixina, e asóciaos co seu grao deperigo.

• CMCCT

• f

• g

• B4.12. Distribución de volcáns e terremotos. Riscossísmico e volcánico: importancia da súa predición eda súa prevención.

• B4.12. Relacionar a actividade sísmica e volcánicacoa dinámica do interior terrestre e xustificar a súadistribución planetaria.

• BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en que osterremotos son máis frecuentes e de maior magni-tude.

• CAA

• CMCCT

• f

• g

• B4.12. Distribución de volcáns e os terremotos. Ris-cos sísmico e volcánico: importancia da súa predicióne da súa prevención.

• B4.13. Sismicidade en Galicia.

• B4.13. Valorar e describir a importancia de coñeceros riscos sísmico e volcánico, e as formas de previ-los.

• BXB5.13.1. Valora e describe o risco sísmico e, deser o caso, volcánico existente na zona en que habi-ta, e coñece as medidas de prevención que debeadoptar.

• CAA

• CSC

Unidade 12. Os minerais e as rochas

• f

• g

• m

• B5.3. Importancia do solo. Riscos da súa sobreexplo-tación, degradación ou perda.

• B5.2. Valorar e determinar a importancia do solo e osriscos que comporta a súa sobreexplotación, degra-dación ou perda.

• BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valora anecesidade de protexelo.

• CMCCT

• CSC

Páxina 51




• b

• c

• B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e asúa comprobación e argumentación, a partir da expe-rimentación ou a observación.

• B6.1. Planear, aplicar e integrar as destrezas e as ha-bilidades propias do traballo científico.

• BXB6.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dométodo científico.

• CAA

• CMCCT

• b

• f

• g

• B6.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e asúa comprobación e argumentación, a partir da expe-rimentación ou a observación.

• B6.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través daexperimentación ou da observación e a argumenta-ción.

• BXB6.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hi-póteses que propón.

• CAA

• CCL

• e • B6.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científi-ca.

• B6.3. Utilizar fontes de información variada, e discri-minar e decidir sobre elas e os métodos empregadospara a súa obtención.

• BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándosenas TIC, para a elaboración e a presentación dassúas investigacións.

• CMCCT

• CD

• a

• b

• c

• B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Organiza-ción. Participación e colaboración respectuosa no tra-ballo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

• B6.4. Participar, valorar e respectar o traballo indivi-dual e en equipo.

• BXB6.4.1. Participa, valora e respecta o traballo indi-vidual e en grupo.

• CAA

• CMCCT

• CSC

• CSIEE

• a

• b

• d

• h

• o

• B6.3. Proxecto de investigación en equipo. Organiza-ción. Participación e colaboración respectuosa no tra-ballo individual e en equipo. Presentación de conclu-sións.

• B6.5. Expor e defender en público o proxecto de in-vestigación realizado.

• BXB6.5.1. Deseña pequenos traballos de investiga-ción sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas doseu contorno ou a alimentación e a nutrición humana,para a súa presentación e defensa na aula.

• CSIEE

• CD

• BXB6.5.2. Expresa con precisión e coherencia asconclusións das súas investigacións, tanto verbal-mente como por escrito.

• CCL

• CCEC

Páxina 52



Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias cla-

ve

Unidade 1. A célula e os seus compoñentes

• f

• h

• B1.1. Célula procariota e célula eucariota: relaciónsevolutivas. Célula animal e célula vexetal: morfoloxía efunción.

• B1.1. Determinar as analoxías e as diferenzas na es-trutura das células procariotas e eucariotas, e interpre-tar as relacións evolutivas entre elas.

• BXB1.1.1. Compara a célula procariota e a eucariota,a animal e a vexetal, e recoñece a función dos orgánu-los celulares e a relación entre morfoloxía e función.

• CAA

• CMCCT

• BXB1.1.2. Identifica tipos de células utilizando o mi-croscopio óptico, micrografías e esquemas gráficos.

• CD

• CAA

• f

• g

• B1.2. Núcleo e ciclo celular. • B1.2. Identificar o núcleo celular e a súa organizaciónsegundo as fases do ciclo celular, a través da observa-ción directa ou indirecta.

• BXB1.2.1. Distingue os compoñentes do núcleo e asúa función segundo as etapas do ciclo celular.

• CCL

• CAA

Unidade 2. A división celular

• f

• g

• B1.2. Núcleo e ciclo celular. • B1.2. Identificar o núcleo celular e a súa organizaciónsegundo as fases do ciclo celular, a través da observa-ción directa ou indirecta.

• BXB1.2.1. Distingue os compoñentes do núcleo e asúa función segundo as etapas do ciclo celular.

• CCL

• CAA

• g

• f

• B1.3. Cromatina e cromosomas. Cariotipo. • B1.3. Comparar a estrutura dos cromosomas e da cro-matina.

• BXB1.3.1. Recoñece as partes dun cromosoma utili-zándoo para construír un cariotipo.

• CMCCT

• g

• f

• h

• B1.4. Mitose e meiose: principais procesos, importan-cia e significado biolóxico.

• B1.4. Formular e identificar os principais procesos queteñen lugar na mitose e na meiose, e revisar o seu sig-nificado e a súa importancia biolóxica.

• BXB1.4.1. Recoñece as fases da mitose e meiose, di-ferencia ambos os procesos e distingue o seu signifi-cado biolóxico.

• CMCCT

• CAA

Unidade 3. A herdanza xenética

• f

• g

• h

• B1.9. Herdanza e transmisión de caracteres. Introdu-ción e desenvolvemento das leis de Mendel.

• B1.10. Base cromosómica da herdanza mendeliana.

• B1.11. Aplicacións das leis de Mendel.

• B1.9. Formular os principios da xenética mendeliana,aplicando as leis da herdanza na resolución de proble-mas sinxelos, e recoñecer a base cromosómica dasleis de Mendel.

• BXB1.9.1. Recoñece os principios básicos da xenéticamendeliana e resolve problemas prácticos de cruza-mentos con un ou dous caracteres.

• CMCCT

• CAA

• CCEC

• g • B1.12. Herdanza do sexo e herdanza ligada ao sexo. • B1.10. Diferenciar a herdanza do sexo e a ligada ao • BXB1.10.1. Resolve problemas prácticos sobre a her- • CAA

Páxina 53



ve

sexo, e establecer a relación entre elas. danza do sexo e a ligada ao sexo. • CSIEE

• a

• c

• g

• m

• B1.13. Doenzas hereditarias máis frecuentes e o seualcance social.

• B1.11. Coñecer e identificar algunhas doenzas heredi-tarias, a súa prevención e o seu alcance social.

• BXB1.11.1. Identifica as doenzas hereditarias máis fre-cuentes e o seu alcance social, e resolve problemasprácticos sobre doenzas hereditarias, utilizando árbo-res xenealóxicas.

• CMCCT

• CSC

Unidade 4. ADN e proteínas. A biotecnoloxía

• g

• f

• h

• B1.5. Ácidos nucleicos: ADN e ARN. • B1.5. Comparar os tipos e a composición dos ácidosnucleicos, e relacionalos coa súa función.

• BXB1.5.1. Distingue os ácidos nucleicos e enumera osseus compoñentes.

• CAA

• CSIEE

• g

• h

• B1.6. ADN e xenética molecular. Proceso de replica-ción do ADN. Concepto de xene.

• B1.6. Relacionar a replicación do ADN coa conserva-ción da información xenética.

• BXB1.6.1. Recoñece a función do ADN como portadorda información xenética, e relaciónao co concepto dexene.

• CAA

• g

• b

• B1.7. Expresión da información xenética. Códigoxenético.

• B1.7. Comprender e ilustrar como se expresa a infor-mación xenética, utilizando o código xenético e resol-vendo problemas sinxelos.

• BXB1.7.1. Ilustra os mecanismos da expresión xenéti-ca por medio do código xenético.

• CAA

• CSIEE

• b

• a

• B1.8. Mutacións. Relacións coa evolución. • B1.8. Valorar e recoñecer o papel das mutacións nadiversidade xenética, e comprender a relación entremutación e evolución.

• BXB1.8.1. Recoñece e explica en que consisten asmutacións e os seus tipos.

• CMCCT

• CAA

• f • B1.14. Técnicas da enxeñaría xenética. • B1.12. Identificar as técnicas da enxeñaría xenética:ADN recombinante e PCR.

• BXB1.12.1. Diferencia técnicas de traballo en enxeña-ría xenética.

• CMCCT

• CSIEE

• g

• h

• m

• B1.15. Aplicacións da enxeñaría xenética. Biotecnolo-xía. Bioética.

• B1.13. Comprender e describir o proceso da clona-ción.

• BXB1.13.1. Describe as técnicas de clonación animal,distinguindo clonación terapéutica e reprodutiva.

• CSC

• CSIEE

• CAA

• a

• c

• g

• B1.15. Aplicacións da enxeñaría xenética. Biotecnolo-xía. Bioética.

• B1.14. Recoñecer as aplicacións da enxeñaría xenéti-ca: organismos modificados xeneticamente (OMX).

• BXB1.14.1. Analiza as implicacións éticas, sociais eambientais da enxeñaría xenética.

• CSC

• CSIEE

• a • B1.15. Aplicacións da enxeñaría xenética. Biotecnolo- • B1.15. Valorar e interpretar as aplicacións da tecnolo- • BXB1.15.1. Interpreta criticamente as consecuencias • CSC

Páxina 54



ve

• c

• d

xía. Bioética. xía do ADN recombinante na agricultura, na gandaría,no ambiente e na saúde.

dos avances actuais no campo da biotecnoloxía.

Unidade 5. A evolución biolóxica

• a

• c

• g

• h

• B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipótesessobre a orixe da vida na Terra.

• B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismos daevolución.

• B1.16. Coñecer e describir as hipóteses sobre a orixeda vida e as probas da evolución. Comparar lamar-ckismo, darwinismo e neodarwinismo.

• BXB1.16.1. Distingue as características diferenciado-ras entre lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

• CMCCT

• CAA

• g

• h

• B1.16. Orixe e evolución dos seres vivos. Hipótesessobre a orixe da vida na Terra.

• B1.17. Teorías da evolución. Feito e mecanismos daevolución.

• B1.17. Comprender e establecer os mecanismos daevolución destacando a importancia da mutación e aselección. Analizar o debate entre gradualismo, salta-cionismo e neutralismo.

• BXB1.17.1. Establece a relación entre variabilidadexenética, adaptación e selección natural.

• CAA

• g • B1.18. As árbores filoxenéticas no proceso de evolu-ción.

• B1.18. Interpretar árbores filoxenéticas, incluíndo a hu-mana.

• BXB1.18.1. Interpreta árbores filoxenéticas. • CAA

• g

• h

• b

• B1.19. Evolución humana: proceso de hominización. • B1.19. Describir a hominización. • BXB1.19.1. Recoñece e describe as fases da homini-zación.

• CMCCT

• CCL

Unidade 6. O ecosistema e os factores ecolóxicos

• f

• h

• B3.1. Compoñentes e estrutura do ecosistema: comu-nidade e biótopo. Hábitat e nicho ecolóxico.

• B3.1. Explicar os conceptos de ecosistema, biótopo,poboación, comunidade, ecotón, hábitat e nicho eco-lóxico.

• BXB3.1.1. Identifica o concepto de ecosistema e dist-ingue os seus compoñentes.

• CMCCT

• BXB3.1.2. Analiza as relacións entre biótopo e bioce-nose, e avalía a súa importancia para manter o equili-brio do ecosistema.

• CAA

• CSIEE

• CCL

• g

• b

• f

• B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factores limi-tantes e adaptacións. Límite de tolerancia.

• B3.2. Comparar adaptacións dos seres vivos a diferen-tes medios, mediante a utilización de exemplos.

• BXB3.2.1. Interpreta as adaptacións dos seres vivos aun ambiente determinado, relacionando a adaptaciónco factor ou os factores ambientais desencadeantesdeste.

• CSC

• CAA

• a • B3.2. Factores ambientais e seres vivos. Factores limi- • B3.3. Categorizar os factores ambientais e a súa in- • BXB3.3.1. Recoñece os factores ambientais que con- • CMCCT

Páxina 55



ve

• b tantes e adaptacións. Límite de tolerancia. fluencia sobre os seres vivos, e recoñecer o conceptode factor limitante e límite de tolerancia.

dicionan o desenvolvemento dos seres vivos nun am-biente determinado, e valora a súa importancia naconservación deste.

• CAA

Unidade 7. Dinámica dos ecosistemas

• g

• f

• B3.3. Relacións intraespecíficas e interespecíficas. In-fluencia na regulación dos ecosistemas.

• B3.4. Autorregulación do ecosistema, da poboación eda comunidade.

• B3.4. Identificar as relacións intraespecíficas e interes-pecíficas como factores de regulación dos ecosiste-mas.

• BXB3.4.1. Recoñece e describe relacións e a súa in-fluencia na regulación dos ecosistemas, interpretandocasos prácticos en contextos reais.

CMCCT

• f

• h

• B3.5. Relacións tróficas: cadeas e redes. • B3.5. Explicar os conceptos de cadeas e redes trófi-cas.

• BXB3.5.1. Recoñece os niveis tróficos e as súas rela-cións nos ecosistemas, e valora a súa importanciapara a vida en xeral e o mantemento destas.

• CAA

• CSC

• CCL

• a

• c

• g

• B3.6. Dinámica do ecosistema.

• B3.7. Ciclo da materia e fluxo da enerxía.

• B3.8. Pirámides ecolóxicas.

• B3.9. Ciclos bioxeoquímicos e sucesións ecolóxicas.

• B3.6. Expresar como se produce a transferencia demateria e enerxía ao longo dunha cadea ou rede trófi-ca, e deducir as consecuencias prácticas na xestiónsustentable dalgúns recursos por parte do ser huma-no.

• BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas naxestión sustentable dalgúns recursos por parte do serhumano, e valora criticamente a súa importancia.

• CSC

• CCEC

• a

• c

• m

• B3.10. Eficiencia ecolóxica e aproveitamento dos re-cursos alimentarios. Regra do 10 %.

• B3.7. Relacionar as perdas enerxéticas producidas encada nivel trófico co aproveitamento dos recursos ali-mentarios do planeta desde un punto de vista susten-table.

• BXB3.7.1. Establece a relación entre as transferenciasde enerxía dos niveis tróficos e a súa eficiencia ener-xética.

• CAA

Unidade 8. Recursos e residuos

• a

• c

• g

• B3.6. Dinámica do ecosistema.

• B3.7. Ciclo da materia e fluxo da enerxía.

• B3.8. Pirámides ecolóxicas.

• B3.9. Ciclos bioxeoquímicos e sucesións ecolóxicas.

• B3.6. Expresar como se produce a transferencia demateria e enerxía ao longo dunha cadea ou rede trófi-ca, e deducir as consecuencias prácticas na xestiónsustentable dalgúns recursos por parte do ser huma-no.

• BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas naxestión sustentable dalgúns recursos por parte do serhumano, e valora criticamente a súa importancia.

• CSC

• CCEC

• a

• c

• B3.11. Actividade humana e medio ambiente. Impac-tos e valoración das actividades humanas nos ecosis-temas. Consecuencias ambientais do consumo huma-no de enerxía.

• B3.8. Contrastar algunhas actuacións humanas sobrediferentes ecosistemas, valorar a súa influencia e ar-gumentar as razóns de certas actuacións individuais ecolectivas para evitar a súa deterioración.

• BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións humanasque teñen unha influencia negativa sobre os ecosiste-mas: contaminación, desertización, esgotamento derecursos, etc.

• CSC

• CCL

• CCEC

Páxina 56



ve

• B3.12. Os recursos naturais e os seus tipos. A super-poboación e as súas consecuencias: deforestación,sobreexplotación, incendios, etc.

• BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actua-cións para a mellora ambiental e analiza desde distin-tos puntos de vista un problema ambiental do contor-no próximo, elabora informes e preséntaos utilizandodistintos medios.

• CMCCT

• CAA

• CCL

• b

• f

• B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecemento detécnicas sinxelas para coñecer o grao de contamina-ción e depuración ambiental.

• B3.9. Concretar procesos de tratamento de residuos edescribir a xestión que dos residuos se fai no seu con-torno próximo.

• BXB3.9.1. Describe os procesos de tratamento de re-siduos, e valora criticamente a súa recollida selectiva.

• CSC

• CSIEE

• m

• c

• a

• B3.13. Os residuos e a súa xestión. Coñecemento detécnicas sinxelas para coñecer o grao de contamina-ción e depuración ambiental.

• B3.10. Contrastar argumentos a favor da recollida se-lectiva de residuos e a súa repercusión a nivel familiare social.

• BXB3.10.1. Argumenta os proles e os contras da reci-claxe e da reutilización de recursos materiais.

• CSC

• CAA

• a

• g

• B3.14. Uso de enerxías renovables como factor funda-mental para un desenvolvemento sustentable. Conse-cuencias ambientais do consumo humano de enerxía.

• B3.11. Asociar a importancia da utilización de enerxíasrenovables no desenvolvemento sustentable.

• BXB3.11.1. Destaca a importancia das enerxías reno-vables para o desenvolvemento sustentable do plane-ta.

• CSC

• CCL

Unidade 9. O impacto humano nos ecosistemas

• a

• c

• B3.11. Actividade humana e medio ambiente. Impac-tos e valoración das actividades humanas nos ecosis-temas. Consecuencias ambientais do consumo huma-no de enerxía.

• B3.12. Os recursos naturais e os seus tipos. A super-poboación e as súas consecuencias: deforestación,sobreexplotación, incendios, etc.

• B3.8. Contrastar algunhas actuacións humanas sobrediferentes ecosistemas, valorar a súa influencia e ar-gumentar as razóns de certas actuacións individuais ecolectivas para evitar a súa deterioración.

• BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións humanasque teñen unha influencia negativa sobre os ecosiste-mas: contaminación, desertización, esgotamento derecursos, etc.

• CSC

• CCL

• CCEC

• BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actua-cións para a mellora ambiental e analiza desde distin-tos puntos de vista un problema ambiental do contornopróximo, elabora informes e preséntaos utilizando dis-tintos medios.

• CMCCT

• CAA

• CCL

Unidade 10. A historia da Terra

• f

• g

• h

• B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempo xeo-lóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra. Princi-pios e procedementos que permiten reconstruír a súahistoria. Utilización do actualismo como método de in-terpretación.

• B2.1. Recoñecer, compilar e contrastar feitos queamosen a Terra como un planeta cambiante.

• BXB2.1.1. Identifica e describe feitos que amosen aTerra como un planeta cambiante, e relaciónaos cosfenómenos que suceden na actualidade.

• CAA

• g • B2.1. Historia da Terra. Orixe da Terra. Tempo xeo- • B2.2. Rexistrar e reconstruír algúns dos cambios máis • BXB2.2.1. Reconstrúe algúns cambios notables na Te- • CAA

Páxina 57



ve

lóxico: ideas históricas sobre a idade da Terra. Princi-pios e procedementos que permiten reconstruír a súahistoria. Utilización do actualismo como método de in-terpretación.

notables da historia da Terra, e asocialos coa súa si-tuación actual.

rra, mediante a utilización de modelos temporais a es-cala e recoñecendo as unidades temporais na historiaxeolóxica.

• CSIEE

• g

• h

• B2.2. Eóns, eras xeolóxicas e períodos xeolóxicos: si-tuación dos acontecementos xeolóxicos e biolóxicosimportantes.

• B2.3. Categorizar e integrar os procesos xeolóxicosmáis importantes da historia da Terra.

• BXB2.3.1. Discrimina os principais acontecementosxeolóxicos, climáticos e biolóxicos que tiveron lugar aolongo da historia da Terra, e recoñece algúns animaise plantas característicos de cada era.

• CMCCT

• f • B2.3. Os fósiles guía e o seu emprego para a datacióne o estudo de procesos xeolóxicos.

• B2.4. Recoñecer e datar eóns, eras e períodos xeo-lóxicos, utilizando o coñecemento dos fósiles guía.

• BXB2.4.1. Relaciona algún dos fósiles guía máis ca-racterístico coa súa era xeolóxica.

• CAA

• e

• f

• B2.4. Interpretación de mapas topográficos e realiza-ción de perfís topográficos. Interpretación e dataciónde procesos representados en cortes xeolóxicos.

• B2.5. Interpretar cortes xeolóxicos sinxelos e perfístopográficos como procedemento para o estudo dunhazona ou dun terreo.

• BXB2.5.1. Interpreta un mapa topográfico e fai perfístopográficos..

• CMCCT

• CCL

• BXB2.5.2. Resolve problemas sinxelos de datación re-lativa, aplicando os principios de superposición de es-tratos, superposición de procesos e correlación.

• CMCCT

UNIDADE 11. Tectónica de Placas

• g • B2.5. Estrutura e composición da Terra. Modelos xeo-dinámico e xeoquímico.

• B2.6. Comprender e comparar os modelos que expli-can a estrutura e a composición da Terra.

• BXB2.6.1. Analiza e compara os modelos que explicana estrutura e a composición da Terra.

• CAA

• g

• f

• B2.5. Estrutura e composición da Terra. Modelos xeo-dinámico e xeoquímico.

• B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.Evolución histórica da deriva continental á tectónica deplacas.

• B2.7. Combinar o modelo dinámico da estrutura inter-na da Terra coa teoría da tectónica de placas.

• BXB2.7.1. Relaciona as características da estrutura in-terna da Terra e asóciaas cos fenómenos superficiais.

• CAA

• CSIEE

• g • B2.6. A tectónica de placas e as súas manifestacións.Evolución histórica da deriva continental á tectónica deplacas.

• B2.8. Recoñecer as evidencias da deriva continental eda expansión do fondo oceánico.

• BXB2.8.1. Expresa algunhas evidencias actuais da de-riva continental e da expansión do fondo oceánico.

• CAA


• B2.9. Interpretar algúns fenómenos xeolóxicos asocia-dos ao movemento da litosfera e relacionalos coa súasituación en mapas terrestres. Comprender osfenómenos naturais producidos nos contactos das pla-

• BXB2.9.1. Coñece e explica razoadamente os move-mentos relativos das placas litosféricas.

• CAA

• CMCCT

• BXB2.9.2. Interpreta as consecuencias dos movemen- • CAA

Páxina 58



ve

cas. tos das placas no relevo.

• g

• h


• B2.10. Explicar a orixe das cordilleiras, os arcos deillas e os oróxenos térmicos.

• BXB2.10.1. Identifica as causas dos principais relevosterrestres.

• CMCCT


• B2.11. Contrastar os tipos de placas litosféricas e aso-ciarlles movementos e consecuencias.

• BXB2.11.1. Relaciona os movementos das placas conprocesos tectónicos.

• CAA

• CCL


• e

• f

• B2.4. Interpretación de mapas topográficos e realiza-ción de perfís topográficos. Interpretación e dataciónde procesos representados en cortes xeolóxicos.

• B2.5. Interpretar cortes xeolóxicos sinxelos e perfístopográficos como procedemento para o estudo dunhazona ou dun terreo.

• BXB2.5.1. Interpreta un mapa topográfico e fai perfístopográficos..

• CMCCT

• CCL


• B2.9. Interpretar algúns fenómenos xeolóxicos asocia-dos ao movemento da litosfera e relacionalos coa súasituación en mapas terrestres. Comprender osfenómenos naturais producidos nos contactos das pla-cas.

• BXB2.9.2. Interpreta as consecuencias dos movemen-tos das placas no relevo.

• CAA

• CMCCT

• CAA

• g

• h


• B2.10. Explicar a orixe das cordilleiras, os arcos deillas e os oróxenos térmicos.

• BXB2.10.1. Identifica as causas dos principais relevosterrestres.

• CMCCT

• g

• b

• B2.7. Evolución do relevo como resultado da interac-ción da dinámica externa e interna.

• B2.12. Analizar que o relevo, na súa orixe e na súaevolución, é resultado da interacción entre os proce-sos xeolóxicos internos e externos.

• BXB2.12.1. Interpreta a evolución do relevo baixo a in-fluencia da dinámica externa e interna.

• CAA


• b

• c

• e

• f

• g

• B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, ecomprobación e argumentación a partir da experimen-tación ou a observación.

• B4.1. Planear, aplicar, e integrar as destrezas e as ha-bilidades propias do traballo científico.

• BXB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dosmétodos da ciencia.

• CAA

• CMCCT

• CSIEE

• b • B4.1. Método científico. Elaboración de hipóteses, e • B4.2. Elaborar hipóteses e contrastalas a través da ex- • BXB4.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hi- • CAA

Páxina 59



ve

• e

• f

• g

• h

comprobación e argumentación a partir da experimen-tación ou a observación.

perimentación ou da observación e a argumentación. póteses que propón. • CCL

• CMCCT

• b

• e

• f

• h

• o

• B4.2. Artigo científico. Fontes de divulgación científica. • B4.3. Discriminar e decidir sobre as fontes de informa-ción e os métodos empregados para a súa obtención.

• BXB4.3.1. Utiliza fontes de información, apoiándosenas TIC, para a elaboración e a presentación das súasinvestigacións.

• CAA

• CCL

• CMCCT

• CD

• a

• b

• c

• d

• g

• B4.3. Proxecto de investigación: organización. Partici-pación e colaboración respectuosa no traballo indivi-dual e en equipo. Presentación de conclusións.

• B4.4. Participar, valorar e respectar o traballo indivi-dual e en grupo.

• BXB4.4.1. Participa, valora e respecta o traballo indivi-dual e en grupo.

• CAA

• CSC

• CSIEE

• a

• b

• d

• e

• g

• h

• o

• B4.3. Proxecto de investigación: organización. Partici-pación e colaboración respectuosa no traballo indivi-dual e en equipo. Presentación de conclusións.

• B4.5. Presentar e defender en público o proxecto deinvestigación realizado.

• BXB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investigaciónsobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seucontorno ou a alimentación e a nutrición humana, paraa súa presentación e a súa defensa na aula.

• CCL

• CSIEE

• CD

• CMCCT

• BXB4.5.2. Expresa con precisión e coherencia as con-clusións das súas investigacións, tanto verbalmentecomo por escrito.

• CCL

Páxina 60


Bioloxía e Xeoloxía 1 º de Bacharelato.


Unidade 1. A materia da vida

• e

• i

• B1.1. Niveis de organización dos seres vivos.

• B1.2. Características dos seres vivos: funciónsde nutrición, relación e reprodución.

• B1.1. Especificar as características dos seres vivos. • BXB1.1.1. Describe as características dos seres vivos:funcións de nutrición, relación e reprodución.

• CCL

• l • B1.3. Concepto de bioelemento e biomolécula.

• B1.4. Clasificación dos bioelementos e das bi-omoléculas.

• B1.2. Distinguir bioelemento, oligoelemento e bi-omolécula.

• BXB1.2.1. Identifica e clasifica os bioelementos e as bi-omoléculas presentes nos seres vivos.

• CAA

• CMCCT

• l

• d

• B1.5. Estrutura, composición química e propie-dades das biomoléculas.

• B1.3. Diferenciar e clasificar os tipos de biomolécu-las que constitúen a materia viva, e relacionaloscoas súas respectivas funcións biolóxicas na célula.

• BXB1.3.1. Distingue as características fisicoquímicas eas propiedades das moléculas básicas que configuran aestrutura celular, e destaca a uniformidade moleculardos seres vivos.

• CAA

• CMCCT

• d

• i

• B1.5. Estrutura, composición química e propie-dades das biomoléculas.

• B1.4. Diferenciar os monómeros constituíntes dasmacromoléculas orgánicas.

• BXB1.4.1. Identifica os monómeros constituíntes dasmacromoléculas orgánicas.

• CAA

• d

• i

• B.1.6. Relación entre estrutura e funcións bio-lóxicas das biomoléculas.

• B1.5. Recoñecer e identificar algunhas macromo-léculas cuxa conformación estea directamente rela-cionada coa súa función.

• BXB1.5.1. Asocia biomoléculas coa súa función biolóxi-ca de acordo coa súa estrutura tridimensional.

• CAA

• CD

Unidade 2. A vida e a súa organización

• e

• i

• g

• B2.1. A célula como unidade estrutural, funcio-nal e xenética.

• B2.2. Modelos de organización celular: célulaprocariota e eucariota; célula animal e célulavexetal.

• B2.1. Describir a célula como unidade estrutural,funcional e xenética dos seres vivos, e distinguirunha célula procariota dunha eucariota e unha célu-la animal dunha vexetal, analizando as súas seme-llanzas e as súas diferenzas.

• BXB2.1.1. Interpreta a célula como unha unidade estru-tural, funcional e xenética dos seres vivos.

• CAA

• CMCCT

• BXB2.1.2. Perfila células procariotas e eucarióticas enomea as súas estruturas.

• CAA

• CMCCT

• m

• g

• B2.3. Estrutura e función dos orgánulos celula-res.

• B2.4. Planificación e realización de prácticasde laboratorio. Observación microscópica decélulas eucariotas animais e vexetais.

• B2.2. Identificar os orgánulos celulares, e describira súa estrutura e a súa función.

• BXB2.2.1. Representa esquematicamente os orgánuloscelulares e asocia cada orgánulo coa súa función oucoas súas funcións.

• CD

• CMCCT

• BXB2.2.2. Recoñece e nomea células animais e vexe-tais mediante microfotografías ou preparacións micros-cópicas.

• CAA

• CD

Páxina 61



Unidade 3. Os tecidos

• i

• g

• B3.1. Concepto de tecido, órgano, aparello esistema.

• B3.1. Diferenciar os niveis de organización celular einterpretar como se chega ao nivel tisular.

• BXB3.1.1. Identifica os niveis de organización celular edetermina as súas vantaxes para os seres pluricelula-res.

• CAA

• i

• l

• B3.2. Principais tecidos animais: estrutura efunción.

• B3.3. Principais tecidos vexetais: estrutura efunción.

• B3.2. Recoñecer e indicar a estrutura e a composi-ción dos tecidos animais e vexetais, en relacióncoas súas funcións.

• BXB3.2.1. Relaciona tecidos animais e/ou vexetais coassúas células características, asociando a cada unha asúa función.

• CMCCT

• g

• m

• B3.4. Observacións microscópicas de tecidosanimais e vexetais.

• B3.3. Asociar imaxes microscópicas ao tecido aoque pertencen.

• BXB3.3.1. Relaciona imaxes microscópicas co tecido aoque pertencen.

• CAA

• CD

Unidade 4. A perpetuación da vida

• e

• i

• B2.5. Ciclo celular. División celular: mitose emeiose. Importancia na evolución dos seres vi-vos.

• B2.3. Recoñecer e identificar as fases da mitose eda meiose, e argumentar a súa importancia biolóxi-ca.

• BXB2.3.1. Describe os acontecementos fundamentaisen cada fase da mitose e da meiose.

• CCL

• d

• l

• B2.5. Ciclo celular. División celular: mitose emeiose. Importancia na evolución dos seres vi-vos.

• B2.4. Establecer as analoxías e as diferenzas prin-cipais entre os procesos de división celular mitóticae meiótica.

• BXB2.4.1. Selecciona as principais analoxías e diferen-zas entre a mitose e a meiose.

• CMCCT

• CD

Unidade 5. A biodiversidade e a súa conservación

• e

• a

• B4.2. Concepto de biodiversidade. Índices debiodiversidade.

• B4.3. Definir o concepto de biodiversidade e coñe-cer e identificar os principais índices de cálculo dediversidade biolóxica.

• BXB4. 3.1. Coñece o concepto de biodiversidade e rela-ciónao coa variedade e a abundancia de especies.

• CCEC

• BXB4.3.2. Resolve problemas de cálculo de índices dediversidade.

• CAA

• CMCCT

• BXB4.3.3. Aprecia o reino vexetal como desencadeanteda biodiversidade.

• CAA

• CSC

• l

• h

• B4.3. Características dos dominios e dos rei-nos dos seres vivos.

• B4.4. Coñecer e indicar as características dos tresdominios e os cinco reinos en que se clasifican osseres vivos.

• BXB4.4.1. Recoñece os tres dominios e os cinco reinosen que agrupan os seres vivos.

• CAA

• CMCCT

• BXB4.4.2. Enumera as características de cada un dosdominios e dos reinos en que se clasifican os seres vi-

• CCL

Páxina 62



vos.

• h

• i

• p

B4.4. Grandes zonas bioxeográficas.

• B4.5. Patróns de distribución. Principais bi-omas. Os biomas galegos.

• B4.5. Situar as grandes zonas bioxeográficas e osprincipais biomas.

• BXB4.5.1. Identifica os grandes biomas e sitúa sobre omapa as principais zonas bioxeográficas.

• CMCCT

• CCEC

• BXB4.5.2. Diferencia os principais biomas e ecosiste-mas terrestres e mariños.

• CAA

• CD

• h

• i

• p

• B4.4. Grandes zonas bioxeográficas.


• B4.6. Relaciona as zonas bioxeográficas coas prin-cipais variables climáticas.

• BXB4.6.1. Recoñece e explica a influencia do clima nadistribución de biomas, ecosistemas e especies.

• CCL

• CSC

• BXB4.6.2. Identifica as principais variables climáticasque inflúen na distribución dos grandes biomas.

• CMCCT

• l

• p

• B4.4. Grandes zonas bioxeográficas.


• B4.7. Interpretar mapas bioxeográficos e determinaras formacións vexetais correspondentes.

• BXB4.7.1. Interpreta mapas bioxeográficos e de vexeta-ción.

• CD

• CMCCT

• BXB4.7.2. Asocia e relaciona as principais formaciónsvexetais cos biomas correspondentes.

• CAA

• d • B4.6. Factores xeolóxicos e biolóxicos que in-flúen na distribución dos seres vivos.

• B4.8. Valorar a importancia da latitude, a altitude eoutros factores xeográficos na distribución das es-pecies.

• BXB4.8.1. Relaciona a latitude, a altitude, a continentali-dade, a insularidade e as barreiras oroxénicas e ma-riñas coa distribución das especies.

• CMCCT

• CD

• l B4.7. A evolución como fonte de biodiversidade.Proceso de especiación.

• B4.9. Relacionar a biodiversidade co proceso evolu-tivo.

• BXB4.9.1. Relaciona a biodiversidade co proceso deformación de especies mediante cambios evolutivos.

• CAA

• CSC

• BXB4.9.2. Identifica o proceso de selección natural e avariabilidade individual como factores clave no aumentode biodiversidade.

• CMCCT

• e • B4.7.A evolución como fonte de biodiversida-de. Proceso de especiación.

• B4.10. Describir o proceso de especiación e enu-merar os factores que o condicionan.

• BXB4.10.1. Enumera as fases da especiación. • CCL

• BXB4.10.2. Identifica os factores que favorecen a espe-ciación.

• CAA

• CMCCT

• h

• l

• B4.8. Ecosistemas da Península Ibérica. Eco-sistemas de Galicia.

• B4.11. Recoñecer e indicar a importancia bioxeo-gráfica da Península Ibérica no mantemento da bio-

• BXB4.11.1. Sitúa a Península Ibérica e recoñece a súasituación entre dúas áreas bioxeográficas diferentes.

• CSIEE

• CD

Páxina 63



• p diversidade e a aportación de Galicia á biodiversi-dade.

• BXB4.11.2. Recoñece a importancia da Península Ibéri-ca como mosaico de ecosistemas.

• CSC

• CCEC

• BXB4.11.3. Enumera os principais ecosistemas daPenínsula Ibérica e de Galicia, e as súas especiesmáis representativas.

• CAA

• CCEC

• i

• l

• p

• B4.9. Importancia ecolóxica das illas e a súarelación coa biodiversidade.

• B4.12. Coñecer e indicar a importancia das illascomo lugares que contribúen á biodiversidade e áevolución das especies.

• BXB4.12.1. Enumera os factores que favorecen a espe-ciación nas illas.

• CAA

• CMCCT

• BXB4.12.2. Recoñece a importancia das illas no mante-mento da biodiversidade.

• CCEC

• e

• g

• p

• B4.10. Concepto de endemismo. Principais en-demismos da Península Ibérica e de Galicia.

• B4.13. Definir o concepto de endemismo, e coñecere identificar os principais endemismos da flora e dafauna españolas e galegas.

• BXB4.13.1. Define o concepto de endemismo ou espe-cie endémica.

• CMCCT

• BXB4.13.2. Identifica os principais endemismos deplantas e animais en España e en Galicia.

• CCEC

• l

• b

• h

• ñ

• B4.11. Importancia biolóxica da biodiversidade. • B4.14. Coñecer e relacionar as aplicacións da biodi-versidade en campos como a saúde, a medicina, aalimentación e a industria.

• BXB4.14.1. Enumera as vantaxes que se derivan domantemento da biodiversidade para o ser humano.

• CAA

• CSC

• a

• b

• h

• B4.12. Causas da perda de biodiversidade. • B4.15. Coñecer e indicar as principais causas deperda de biodiversidade, así como as ameazasmáis importantes para a extinción de especies.

• BXB4.15.1. Enumera as principais causas de perda debiodiversidade.

• CMCCT

• CSC

• BXB4.15.2. Coñece e explica as principais ameazasque penden sobre as especies e que fomentan a súaextinción.

• CSC

• a

• h

• B4.13. O factor antrópico na conservación dabiodiversidade.

• B4.16. Enumerar as principais causas de orixe an-trópica que alteran a biodiversidade.

• BXB4.16.1. Enumera as principais causas de perda debiodiversidade derivadas das actividades humanas.

• CAA

• CSC

• BXB4.16.2. Indica as principais medidas que reducen aperda de biodiversidade.

• CSIEE

• a

• c

• B4.13. O factor antrópico na conservación dabiodiversidade.

• B4.17. Comprender e diferenciar os inconvenientesproducidos polo tráfico de especies exóticas e pola

• BXB4.17.1. Coñece e explica os principais efectos deri-vados da introdución de especies alóctonas nos ecosis-

• CMCCT

Páxina 64



• p liberación no medio de especies alóctonas ou inva-soras.

temas.

• e

• p

• B4.14. Estudo dun ecosistema. Cómputo dabiodiversidade.

• B4.18. Describir as principais especies e valorar abiodiversidade dun ecosistema próximo.

• BXB4.18.1. Deseña experiencias para o estudo de eco-sistemas e a valoración da súa biodiversidade.

• CCEC

• CSIEE

• CD

Unidade 6. A clasificación dos seres vivos

• d

• l

• p

• B4.1. Clasificación e nomenclatura dos seresvivos. Grandes grupos taxonómicos.

• B4.1. Coñecer e indicar os grandes grupos ta-xonómicos de seres vivos.

• BXB4.1.1. Identifica os grandes grupos taxonómicosdos seres vivos.

• CMCCT

• b

• d

• p

• B4.1. Clasificación e nomenclatura dos seresvivos. Grandes grupos taxonómicos.

• B4.2. Interpretar os sistemas de clasificación e no-menclatura dos seres vivos.

• BXB4.2.1. Coñece e utiliza claves dicotómicas ou ou-tros medios para a identificación e clasificación de es-pecies de animais e plantas.

• CAA

• CSIEE

• BXB4.2.2. Manexa e traballa cos sistemas de clasifica-ción e a nomenclatura dos seres vivos.

• CAA

• CSC

• CSIEE

Unidade 7. As plantas

• e

• l

• B5.1. Absorción da auga e os sales mineraisnos vexetais.

• B5.1. Describir como se realiza a absorción daauga e os sales minerais.

• BXB5.1.1. Describe a absorción da auga e os sales mi-nerais.

• CAA

• CMCCT

• i

• l

• B5.2. Funcións de nutrición nas plantas. Pro-ceso de obtención e transporte dos nutrientes.

• B5.2. Coñecer e identificar a composición do zumebruto e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.2.1. Coñece e explica a composición do zumebruto e os seus mecanismos de transporte.

• CMCCT

• CCL

• e • B5.3. Procesos de transpiración, intercambiode gases e gutación.

• B5.3. Explicar os procesos de transpiración, in-tercambio de gases e gutación.

• BXB5.3.1. Describe os procesos de transpiración, in-tercambio de gases e gutación.

• CMCCT

• CCL

• l • B5.4. Transporte do zume elaborado. • B5.4. Coñecer e identificar a composición do zumeelaborado e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.4.1. Explica a composición do zume elaborado eos seus mecanismos de transporte.

• CAA

• CMCCT

• l • B5.5. Fotosíntese. • B5.5. Comprender e diferenciar as fases da fotosín-tese e os factores que afectan o proceso.

• BXB5.5.1. Detalla os principais feitos que acontecen du-rante cada fase da fotosíntese e asocia, a nivel de orgá-nulo, onde se producen.

• CAA

• CMCCT

Páxina 65



• i

• l

• B5.6. Importancia biolóxica da fotosíntese. • B5.6. Salientar a importancia biolóxica da fotosínte-se.

• BXB5.6.1. Argumenta e precisa a importancia da fo-tosíntese como proceso de biosíntese, imprescindiblepara o mantemento da vida na Terra.

• CCL

• CSC

• e • B5.7. A excreción en vexetais. Tecidos secre-tores.

• B5.7. Explicar a función de excreción en vexetais eas substancias producidas polos tecidos secretores.

• BXB5.7.1. Recoñece algún exemplo de excreción envexetais.

• CMCCT

• BXB5.7.2. Relaciona os tecidos secretores e as subs-tancias que producen.

• CAA

• e

• g

• B5.8. Funcións de relación nas plantas. Tropis-mos e nastias.

• B5.8. Describir tropismos e nastias, e ilustralos conexemplos.

• BXB5.8.1. Describe e coñece exemplos de tropis-mos e nastias.

• CMCCT

• e

• l

• B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións. • B5.9. Definir o proceso de regulación nas plantasmediante hormonas vexetais.

• BXB5.9.1. Valora o proceso de regulación das hormo-nas vexetais.

• CAA

• i

• l

• B5.9. Hormonas vexetais: tipos e funcións. • B5.10. Coñecer e relacionar os tipos de fitohormo-nas coas súas funcións.

• BXB5.10.1. Relaciona as fitohormonas coas súas fun-cións.

• CAA

• l

• i

• B5.10. Efectos da luz e a temperatura sobre odesenvolvemento das plantas.

• B5.11. Comprender e diferenciar os efectos da tem-peratura e da luz no desenvolvemento das plantas.

• BXB5.11.1. Argumenta os efectos da temperatura e aluz no desenvolvemento das plantas.

• CCL

• d

• l

• B5.11. Funcións de reprodución en vexetais: ti-pos de reprodución.

• B5.12. Entender os mecanismos de reproduciónasexual e a reprodución sexual nas plantas.

• BXB5.12.1. Distingue os mecanismos de reproduciónasexual e a reprodución sexual nas plantas.

• CAA

• CMCCT

• l

• i

• B5.12. Ciclos biolóxicos dos principais gruposde plantas.

• B5.13. Diferenciar os ciclos biolóxicos de briofi-tas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fases eestruturas características.

• BXB5.13.1. Diferencia os ciclos biolóxicos e briofi-tas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fases e estru-turas características.

• CMCCT

• BXB5.13.2. Interpreta esquemas, debuxos, gráficas eciclos biolóxicos dos grupos de plantas.

• CAA

• CMCCT

• l

• i

• B5.13. Semente e froito.

• B5.14. Polinización e fecundación nas esper-mafitas.

• B5.14. Entender os procesos de polinización e dedobre fecundación nas espermafitas. Formación dasemente e o froito.

• BXB5.14.1. Explica os procesos de polinización e de fe-cundación nas espermafitas e diferencia a orixe e aspartes da semente e do froito.

• CMCCT

• CCL

• d

• l

• B5.15. Propagación dos froitos e diseminacióndas sementes. Proceso da xerminación.

• B5.15. Coñecer e indicar os mecanismos de disemi-nación das sementes e os tipos de xerminación.

• BXB5.15.1. Distingue os mecanismos de diseminacióndas sementes e os tipos de xerminación.

• CMCCT

Páxina 66



• i

• l

• B5.15. Propagación dos froitos e diseminacióndas sementes. Proceso da xerminación.

• B5.16. Coñecer e relacionar as formas de propaga-ción dos froitos.

• BXB5.16.1. Identifica os mecanismos de propaga-ción dos froitos.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B5.16. Adaptacións dos vexetais ao medio. • B5.17. Recoñecer e relacionar as adaptaciónsmáis características dos vexetais aos medios enque habitan.

• BXB5.17.1. Relaciona as adaptacións dos vexetais comedio en que se desenvolven.

• CAA

• m

• g

• B5.17. Aplicacións e experiencias prácticas deanatomía e fisioloxía vexetal.

• B5.18. Deseñar e realizar experiencias en que seprobe a influencia de determinados factores no fun-cionamento dos vexetais.

• BXB5.18.1. Realiza experiencias que demostren a inter-vención de determinados factores no funcionamentodas plantas.

• CSIEE

• CMCCT

Unidade 8. A nutrición nos animais I

• l • B6.1. Funcións de nutrición nos animais. • B6.1. Comprender e discriminar os conceptos denutrición heterótrofa e de alimentación.

• BXB6.1.1. Argumenta as diferenzas máis significativasentre os conceptos de nutrición e alimentación.

• CAA

• CCL

• BXB6.1.2. Coñece as características da nutrición he-terótrofa e distingue os tipos principais.

• CAA

• CMCCT

• i • B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixesti-vos e as súas glándulas.

• B6.2. Distinguir os modelos de aparellos dixestivosdos invertebrados.

• BXB6.2.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixesti-vos dos invertebrados.

• CMCCT

• i • B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixesti-vos e as súas glándulas.

• B6.3. Distinguir os modelos de aparellos dixestivosdos vertebrados.

• BXB6.3.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixesti-vos dos vertebrados.

• CMCCT

• l

• ñ

• B6.2. Estrutura e función dos aparellos dixesti-vos e as súas glándulas.

• B6.4. Diferenciar a estrutura e a función dos órga-nos do aparello dixestivo e as súas glándulas.

• BXB6.4.1. Relaciona cada órgano do aparello dixestivocoa súa función.

• CAA

• BXB6.4.2. Describe a absorción no intestino. • CCL

• i • B6.4. Transporte de gases e respiración. Tiposde aparellos respiratorios. Respiración celular.

• B6.8. Distinguir respiración celular de respiración(ventilación e intercambio gasoso).

• BXB6.8.1. Diferencia respiración celular e respiración, eexplica o significado biolóxico de respiración celular.

• CAA

• CMCCT

• l

• e

• B6.5. Transporte de gases e a respiración. Ti-pos de aparellos respiratorios. Respiración ce-lular.

• B6.9. Coñecer e indicar os tipos de aparellos respi-ratorios en invertebrados e vertebrados.

• BXB6.9.1. Asocia os aparellos respiratorios cos gruposaos que pertencen, e recoñéceos en representa-cións esquemáticas.

• CD

Unidade 9. A nutrición nos animais II

• l • B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respi- • B6. 5. Coñecer e relacionar a importancia de pig- • BXB6.5.1. Recoñece e explica a existencia de pigmen- • CAA

Páxina 67



ratorios nos animais. Linfa. mentos respiratorios no transporte de osíxeno. tos respiratorios nos animais. • CCL

• CMCCT

• l

• e

• B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respi-ratorios nos animais. Linfa.

• B6.6. Comprender e describir os conceptos de cir-culación aberta e pechada, circulación simple e do-bre, incompleta ou completa.

• BXB6.6.1. Relaciona circulación aberta e pechada cos

animais que a presentan e explica as súas vantaxes e

os seus inconvenientes.

• CAA

• BXB6.6.2. Asocia representacións sinxelas do aparellocirculatorio co tipo de circulación (simple, dobre, incom-pleta ou completa).

• CD

• CMCCT

• l • B6.3. Aparellos circulatorios. Pigmentos respi-ratorios nos animais. Linfa.

• B6.7. Coñecer e relacionar a composición e a fun-ción da linfa.

• BXB6.7.1. Indica a composición da linfa e identifica assúas principais funcións.

• CMCCT

• e • B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretoresen invertebrados e vertebrados. Produtos daexcreción.

• B6.10. Definir o concepto de excreción e relacionalocos obxectivos que persegue.

• BXB6.10.1. Define e explica o proceso da excreción. • CCL

• e

• l

• B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretoresen invertebrados e vertebrados. Produtos daexcreción.

• B6.11. Enumerar os principais produtos de excre-ción e sinalar as diferenzas apreciables nos gruposde animais en relación con estes produtos.

• BXB6.11.1. Enumera os principais produtos de excre-ción e clasifica os grupos de animais segundo os produ-tos de excreción.

• CAA

• CMCCT

• e • B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretoresen invertebrados e vertebrados. Produtos daexcreción.

• B6.12. Describir os principais tipos órganos e apa-rellos excretores nos distintos grupos de animais.

• BXB6.12.1. Describe os principais aparellos excretoresdos animais e recoñece as súas principais estruturas apartir de representación esquemáticas.

• CMCCT

• d • B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretoresen invertebrados e vertebrados. Produtos daexcreción.

• B6.13. Estudar a estrutura das nefronas e o proce-so de formación dos ouriños.

• BXB6.13.1. Localiza e identifica as rexións dunha nefro-na.

• CAA

• CMCCT

• BXB6.13.2. Explica o proceso de formación dos ou-riños.

• CMCCT

• l • B6.5. Excreción: tipos de aparellos excretoresen invertebrados e vertebrados. Produtos daexcreción.

• B6.14. Coñecer e relacionar mecanismos específi-cos ou singulares de excreción en vertebrados.

• BXB6.14.1. Identifica os mecanismos específicos ousingulares de excreción dos vertebrados.

• CMCCT

Unidade 10. A relación nos animais

• l

• e

• B6.6. Funcións de relación nos animais. Re-ceptores e efectores. Sistemas nervioso e en-

• B6.15. Comprender e describir o funcionamento in-tegrado dos sistemas nervioso e hormonal en ani-

• BXB6.15.1. Integra a coordinación nerviosa e hormonal,relacionando ambas as dúas funcións.

• CAA

Páxina 68



dócrino. Homeostase. mais.

• i • B6.6. Funcións de relación nos animais. Re-ceptores e efectores. Sistemas nervioso e en-dócrino. Homeostase.

• B6.16. Coñecer e identificar os principais com-poñentes do sistema nervioso e o seu funciona-mento.

• BXB6.16.1. Define estímulo, receptor, transmisor, efec-tor.

• CCL

• BXB6.16.2. Identifica distintos tipos de receptores sen-soriais e nervios.

• CAA

• CMCCT

• e • B6.6. Funcións de relación nos animais. Re-ceptores e efectores. Sistemas nervioso e en-dócrino. Homeostase.

• B6.17. Explicar o mecanismo de transmisión do im-pulso nervioso.

• BXB6.17.1. Explica a transmisión do impulso nerviosona neurona e entre neuronas.

• CCL


• B6.18. Identificar os principais tipos de sistemasnerviosos en invertebrados.

• BXB6.18.1. Distingue os principais tipos de sistemasnerviosos en invertebrados.

• CAA

• CMCCT

• l • B6.6. Funcións de relación nos animais. Re-ceptores e efectores. Sistemas nervioso e en-dócrino. Homeostase.

• B6.19. Diferenciar o desenvolvemento do sistemanervioso en vertebrados.

• BXB6.19.1. Identifica os principais sistemas nerviososde vertebrados.

• CMCCT

• e

• l

• B6.6. Funcións de relación nos animais. Re-ceptores e efectores. Sistemas nervioso e en-dócrino. Homeostase.

• B6.20. Describir os compoñentes e as funcións dosistema nervioso tanto desde o punto de vista ana-tómico (SNC e SNP) como desde o funcional (so-mático e autónomo).

• BXB6.20.1. Describe o sistema nervioso central e peri-férico dos vertebrados, e diferencia as funcións do sis-tema nervioso somático e o autónomo.

• CMCCT

• e

• l


• B6.21. Describir os compoñentes do sistema en-dócrino e a súa relación co sistema nervioso.

• BXB6.21.1. Establece a relación entre o sistema en-dócrino e o sistema nervioso.

• CAA

• CSIEE


• B6.22. Enumerar as glándulas endócrinas en verte-brados, as hormonas que producen e as funciónsdestas.

• BXB6.22.1. Describe as diferenzas entre glándulas en-dócrinas e exócrinas.

• CCL

• CMCCT

BXB6.22.2. Discrimina a función reguladora e en que lu-

gar se evidencia a actuación dalgunhas das hormonas

que actúan no corpo humano.

• CAA

• CMCCT

• BXB6.22.3. Relaciona cada glándula endócrina coa hor-mona ou as hormonas máis importantes que segrega, eexplica a súa función de control.

• CMCCT

Páxina 69



• i

• l


• B6.23. Coñecer e identificar as hormonas e as es-truturas que as producen nos principais grupos deinvertebrados.

• BXB6.23.1. Relaciona as principais hormonas dos in-vertebrados coa súa función de control.

• CAA

• BXB6.23.2. Identifica o concepto de homeostase e asúa relación co sistema nervioso e endócrino.

• CMCCT

Unidade 11. A reprodución nos animais

• e • B6.7. Reprodución nos animais. Tipos de re-produción. Vantaxes e inconvenientes.

• B6.24. Definir o concepto de reprodución e diferen-ciar entre reprodución sexual e asexual. Tipos. Van-taxes e inconvenientes.

• BXB6.24.1. Describe as diferenzas entre reproduciónasexual e sexual, e argumenta as vantaxes e os incon-venientes de cada unha.

• CCL

• CMCCT

• BXB6.24.2. Identifica tipos de reprodución asexual enorganismos unicelulares e pluricelulares.

• CMCCT

• BXB6.24.3. Distingue os tipos de reprodución sexual. • CAA

• e • B6.8. Gametoxénese. • B6.25. Describir os procesos da gametoxénese. • BXB6.25.1. Distingue e compara o proceso de esper-matoxénese e ovoxénese.

• CAA

• l • B6.9. Fecundación e desenvolvemento embrio-nario.

• B6.26. Coñecer e relacionar os tipos de fecunda-ción en animais e as súas etapas.

• BXB6.26.1. Diferencia os tipos de fecundación en ani-mais e as súas etapas.

• CMCCT

• e • B6.9. Fecundación e desenvolvemento embrio-nario.

• B6.27. Describir as fases do desenvolvemento em-brionario.

BXB6.27.1. Identifica as fases do desenvolvemento em-brionario e os acontecementos característicos de cadaunha.

• CAA

• CMCCT

• BXB6.27.2. Relaciona os tipos de ovo cos procesos desegmentación e gastrulación durante o desenvolvemen-to embrionario.

• CMCCT

• d • B6.10. Ciclos biolóxicos máis característicosdos animais.

• B6. 28. Analizar os ciclos biolóxicos dos animais. • BXB6.28.1. Identifica as fases dos ciclos biolóxicos dosanimais.

• CAA

• l

• i

• B6.11. Adaptacións dos animais ao medio. • B6.29. Recoñecer e relacionar as adaptacións máiscaracterísticas dos animais aos medios en que ha-bitan.

• BXB6.29.1. Identifica as adaptacións animais aos me-dios aéreos.

• CAA

• BXB6.29.2. Identifica as adaptacións animais aos me-dios acuáticos.

• CAA

• BXB6.29.3. Identifica as adaptacións animais aos me-dios terrestres.

• CAA

Páxina 70



• m

• g

• B6.12. Aplicacións e experiencias prácticas deanatomía e fisioloxía animal.

• B6.30. Realizar experiencias de fisioloxía e anato-mía animal.

• BXB6.30.1. Describe e realiza experiencias de fisioloxíae anatomía animal.

• CSIEE

Unidade 12. A Terra: orixe, estrutura e composición

• i

• l

• B7.1. Análise e interpretación dos métodos deestudo da Terra.

• B7.1. Interpretar os métodos de estudo da Terra eidentificar as súas achegas e as súas limitacións.

• BXB7.1.1. Caracteriza os métodos de estudo da Terrasobre a base dos procedementos que utiliza e as súasachegas e limitacións.

• CMCCT

• CD

• d

• l

• B7.2. Estrutura do interior terrestre: capas quese diferencian en función da súa composicióne da súa mecánica.

• B7.2. Identificar as capas que conforman o interiordo planeta de acordo coa súa composición, diferen-cialas das que se establecen en función da súa me-cánica, e marcar as descontinuidades e as zonasde transición.

• BXB7.2.1. Resume a estrutura e composición do interiorterrestre, distinguindo as súas capas en función da súacomposición e da súa mecánica, así como as desconti-nuidades e as zonas de transición entre elas.

• CCL

• BXB7.2.2. Sitúa en mapas e esquemas as capas da Te-rra, e identifica as descontinuidades que permiten dife-rencialas.

• CMCCT

• CD

• BXB7.2.3. Analiza o modelo xeoquímico e xeodinámicoda Terra e contrasta o que achega cada un deles aocoñecemento da estrutura da Terra.

• CCEC

• g • B7.5. Achegas das novas tecnoloxías na in-vestigación do noso planeta.

• B7.6. Aplicar os avances das novas tecnoloxías nainvestigación xeolóxica.

• BXB7.6.1. Distingue métodos desenvolvidos grazas ásnovas tecnoloxías, asociándoos coa investigación dunfenómeno natural.

• CD

• CMCCT

• b

• p

• B7.6. Minerais e rochas: conceptos. Clasifica-ción xenética das rochas.

• B7.7. Observación de coleccións de minerais erochas.

• B7.8. Recoñecemento e identificación de mine-rais e rochas frecuentes en Galicia.

• B7.7. Seleccionar e identificar os minerais e os ti-pos de rochas máis frecuentes, nomeadamente osutilizados en edificios, monumentos e outras aplica-cións de interese social ou industrial.

• BXB7.7.1. Identifica as aplicacións de interese social ouindustrial de determinados tipos de minerais e rochas.

• CAA

• CSC

Unidade 13. A Terra. A dinámica terrestre

• e • B7.3. Dinámica litosférica. • B7.3. Precisar os procesos que condicionan a es-trutura actual terrestre.

• BXB7.3.1. Detalla e enumera procesos que deron lugará estrutura actual do planeta.

• CAA

• CCL

• l • B7.4. Evolución das teorías desde a derivacontinental ata a tectónica de placas.

• B7.4. Comprender e diferenciar a teoría da derivacontinental de Wegener e a súa relevancia para odesenvolvemento da teoría da tectónica de placas.

• BXB7.4.1. Indica as achegas máis relevantes da derivacontinental, para o desenvolvemento da teoría da Tec-tónica de placas.

• CCEC

Páxina 71



• b • B7.4. Evolución das teorías desde a derivacontinental ata a tectónica de placas.

• B7.5. Clasificar os bordos de placas litosféricas e si-nalar os procesos que acontecen entre eles.

• BXB7.5.1. Identifica os tipos de bordos de placas e ex-plica os fenómenos asociados a eles.

• CD

• CMCCT

• i

• l

• B8.2. Riscos xeolóxicos: vulcanismo e sismici-dade.

• B8.5. Diferenciar os riscos xeolóxicos derivados dosprocesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

• BXB8.5.1. Analiza os riscos xeolóxicos derivados dosprocesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

• CSC

Unidade 14. Procesos endóxenos

• i

• l

• B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticas de interese.O magmatismo na tectónica de placas.

• B8.1. Relacionar o magmatismo e a tectónica deplacas.

• BXB8.1.1. Explica a relación entre o magmatismo e atectónica de placas, e coñece as estruturas resultantesda localización dos magmas en profundidade e en su-perficie.

• CMCCT

• l • B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticas de interese.O magmatismo na tectónica de placas.

• B8.2. Categorizar os tipos de magmas sobre a baseda súa composición e distinguir os factores que in-flúen no magmatismo.

• BXB8.2.1. Discrimina os factores que determinan os ti-pos de magmas, e clasifícaos atendendo á súa compo-sición.

• CAA

• i

• l

• B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticas de interese.O magmatismo na tectónica de placas.

• B8.3. Recoñecer e relacionar a utilidade das rochasmagmáticas analizando as súas características, osseus tipos e as súas utilidades.

• BXB8.3.1. Diferencia os tipos de rochas magmáticas,identifica as máis frecuentes, con axuda de claves, e re-laciona a súa textura co seu proceso de formación.

• CAA

• l • B8.1. Magmatismo. Clasificación das rochasmagmáticas. Rochas magmáticas de interese.O magmatismo na tectónica de placas.

• B8.4. Establecer as diferenzas de actividade volcá-nica, asociándoas ao tipo de magma.

• BXB8.4.1. Relaciona os tipos de actividade volcánicacoas características do magma, e diferencia os produ-tos emitidos nunha erupción volcánica.

• CAA

• CMCCT

• i

• l

B8.2. Riscos xeolóxicos: vulcanismo e sismicida-de.

• B8.5. Diferenciar os riscos xeolóxicos derivados dosprocesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

• BXB8.5.1. Analiza os riscos xeolóxicos derivados dosprocesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

• CSC

• e • B8.3. Metamorfismo: procesos metamórficos.Fisicoquímica do metamorfismo; tipos de me-tamorfismo. Clasificación das rochas metamór-ficas. O metamorfismo na Tectónica de placas.

• B8.6. Detallar o proceso de metamorfismo e relacio-nar os factores que lle afectan cos seus tipos.

• BXB8.6.1. Clasifica o metamorfismo en función dos fac-tores que o condicionan.

• CMCCT

• CAA

• d • B8.3. Metamorfismo: procesos metamórficos.Fisicoquímica do metamorfismo; tipos de me-tamorfismo. Clasificación das rochas metamór-ficas. O metamorfismo na Tectónica de placas.

• B8.7. Identificar rochas metamórficas a partir dassúas características e das súas utilidades.

• BXB8.7.1. Ordena e clasifica as rochas metamórficasmáis frecuentes da codia terrestre, relacionando a súatextura co tipo de metamorfismo experimentado.

• CAA

Unidade 15. Os procesos esóxenos e a historia da Terra

• i • B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedi- • B8.8. Relacionar estruturas sedimentarias e am- • BXB8.8.1. Detalla e discrimina as fases do proceso de • CMCCT

Páxina 72



mentarias: identificación e interpretación. Cla-sificación e xénese das principais rochas sedi-mentarias.

bientes sedimentarios. formación dunha rocha sedimentaria

• e • B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedi-mentarias: identificación e interpretación. Cla-sificación e xénese das principais rochas sedi-mentarias.

• B8.9. Explicar a diaxénese e as súas fases. • BXB8.9.1. Describe as fases da diaxénese. • CCL

• i

• l

• B8.4. Procesos sedimentarios. Facies sedi-mentarias: identificación e interpretación. Cla-sificación e xénese das principais rochas sedi-mentarias.

• B8.10. Clasificar as rochas sedimentarias aplicandocomo criterio as súas distintas orixes.

• BXB8.10.1. Ordena e clasifica segundo a súa orixe asrochas sedimentarias máis frecuentes da codia terres-tre.

• CAA

• CSIEE

• l • B8.5. A deformación en relación á tectónica deplacas. Comportamento mecánico das rochas.

• B8.11. Analizar os tipos de deformación que experi-mentan as rochas, establecendo a súa relación cosesforzos a que se ven sometidas.

• BXB8.11.1. Asocia os tipos de deformación tectónicacos esforzos aos que se someten as rochas e coas pro-piedades destas.

• CAA

• BXB8.11.2. Relaciona os tipos de estruturas xeolóxi-cas coa tectónica de placas.

• CD

• m

• g

• B8.6. Tipos de deformación: dobras e fallas.

• B8.7. Técnicas para a identificación de distin-tos tipos de rochas.

• B8.8. Construción de modelos onde se repre-senten os principais tipos de pregamentos efallas.

• B8.12. Representar os elementos dunha dobra edunha falla.

• BXB8.12.1. Distingue os elementos dunha dobra e cla-sifícaos atendendo a diferentes criterios.

• CMCCT

• BXB8.12.2. Recoñece e clasifica os tipos de falla, iden-tificando os elementos que a constitúen.

• CAA

• CMCCT

• m

• l

• B9.1. Estratigrafía: concepto e obxectivos.Principios. Definición de estrato.

• B9.2. Interpretación e realización de mapastopográficos e cortes xeolóxicos.

• B9.1. Deducir a existencia de estruturas xeolóxicase a súa relación co relevo, a partir de mapas topo-gráficos e cortes xeolóxicos dunha zona determina-da.

• BXB9.1.1. Interpreta e realiza mapas topográficos e cor-tes xeolóxicos sinxelos.

• CMCCT

• CAA

• l

• e

• B9.3. Datacións relativas e absolutas: estudode cortes xeolóxicos sinxelos. Grandes divi-sións xeolóxicas: Táboa do tempo xeolóxico.Principais acontecementos na historia xeolóxi-ca da Terra. Oroxenias.

• B9.2. Aplicar criterios cronolóxicos para a dataciónrelativa de formacións xeolóxicas e deformaciónslocalizadas nun corte xeolóxico. Describir as gran-des divisións do tempo en xeoloxía. Oroxenias egrandes acontecementos xeolóxicos.

• BXB9.2.1. Interpreta cortes xeolóxicos e determina aantigüidade dos seu estratos, as discordancias e a his-toria xeolóxica da rexión, e identifica os grandes aconte-cementos xeolóxicos ocorridos e as oroxenias.

• CMCCT

• CAA

• d • B9.4. Extincións masivas e as súas causas na-turais.

• B9.3. Interpretar o proceso de fosilización e os cam-bios que se producen. Analizar as causas da extin-

• BXB9.3.1. Categoriza os principais fósiles guía e valoraa súa importancia para o establecemento da historia xe-

• CAA

Páxina 73



• l

• p

• B9.5. Estudo e recoñecemento de fósiles. ción das especies. olóxica da Terra. • CMCCT


Bioloxía. 2º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Unidade 1. Os bioelementos, a auga e os sales minerais

• i

• e

• B1.1. Compoñentes químicos da vida. Concepto debioelemento. Tipos, propiedades e funcións dosbioelementos.

• B1.2. Os enlaces químicos e a súa importancia enbioloxía.

• B1.3. Biomoléculas: concepto, clasificación e técni-cas de separación.

• B1.1. Determinar as propiedades fisicoquímicasdos bioelementos que os fan indispensables para avida. Relacionar os enlaces químicos coa súa im-portancia biolóxica.

• BB1.1.1. Describe técnicas instrumentais e méto-dos físicos e químicos que permiten o illamento dasmoléculas e a súa contribución ao grande avanceda experimentación biolóxica.

• CAA

• CMCCT

• BB1.1.2. Clasifica os tipos de bioelementos relacio-nando cada un coa súa proporción e coa súa fun-ción biolóxica.

• CAA

•

• BB1.1.3. Discrimina os enlaces químicos que per-miten a formación de moléculas inorgánicas e orgá-nicas presentes nos seres vivos.

• CMCCT

• CD

• i

• l

• e

• B1.4. Biomoléculas inorgánicas. Estrutura e propie-dades fisicoquímicas da auga que a fan unha mo-lécula imprescindible para a vida. Funcións dos sa-les minerais.

• B1.5. Fisicoquímica das dispersións acuosas. Difu-sión, osmose e diálise.

• B1.2. Argumentar as razóns polas que a auga e ossales minerais son fundamentais nos procesos bio-lóxicos.

BB1.2.1. Relaciona a estrutura química da auga

coas súas funcións biolóxicas.

• CAA

• BB1.2.2. Distingue os tipos de sales minerais, e re-laciona a composición coa función.

• CMCCT

• BB1.2.3. Contrasta e realiza experiencias dos pro-cesos de difusión, osmose e diálise, e interpreta asúa relación coa concentración salina das células.

• CMCCT

• CAA

• CD

• d

• l

• B1.6. Biomoléculas orgánicas: concepto, clasifica-ción, estrutura, propiedades e funcións biolóxicasde glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nucleicos.

• B1.3. Recoñecer e identificar os tipos de moléculasque constitúen a materia viva, e relacionalos coassúas respectivas funcións biolóxicas na célula.

• BB1.3.1. Recoñece e clasifica os tipos de biomo-léculas orgánicas, e relaciona a súa composiciónquímica coa súa estrutura e coa súa función.

• CAA

• CSIEE

•

Páxina 74



• BB1.3.2. Deseña e realiza experiencias identifican-do en mostras biolóxicas a presenza de moléculasorgánicas.

• CSIEE

• CMCCT

• BB1.3.3. Contrasta e relaciona os procesos dediálise, centrifugación e electroforese, e interpreta asúa relación coas biomoléculas orgánicas.

• CAA

• CMCCT

• CD

• i • B1.6. Biomoléculas orgánicas: concepto, clasifica-ción, estrutura, propiedades e funcións biolóxicasde glícidos, lípidos, prótidos e ácidos nucleicos.

• B1.5. Determinar a composición química e describira función, a localización e exemplos das principaisbiomoléculas orgánicas.

• BB1.5.1. Describe a composición e a función dasprincipais biomoléculas orgánicas.

• CCL

Unidade 2. Os glícidos

• i

• e





• CAA

• CMCCT


• CAA


• CMCCT

• CD

• d

• l




• CAA

• CSIEE


• CSIEE

• CMCCT

• i

• g


• B1.4. Identificar os tipos de monómeros que formanas macromoléculas biolóxicas e os enlaces que osunen.

• BB1.4.1. Identifica os monómeros e distingue osenlaces químicos que permiten a síntese das ma-cromoléculas: enlaces O-glicosídico, enlace éster,enlace peptídico e enlace O-nucleosídico.

• CMCCT

• CD

Páxina 75






• CCL

• l • B1.7. Encimas: concepto, clasificación, propieda-des e funcións. Catálise enzimática. Activación einhibición enzimática. Alosterismo.

• B1.6. Comprender e diferenciar a función biocatali-zadora dos encimas, con valoración da súa impor-tancia biolóxica.

• BB1.6.1. Contrasta o papel fundamental dos enci-mas como biocatalizadores, e relaciona as súaspropiedades coa súa función catalítica.

• CAA

• CMCCT

Unidade 3. Os lìpidos

• i

• e





• CAA

• CMCCT


• CAA


• CMCCT

• CD

• d

• l




• CAA

• CSIEE


• CSIEE

• CMCCT

• i

• g




• CMCCT

• CD




• CCL

• l • B1.7. Encimas: concepto, clasificación, propieda- • B1.6. Comprender e diferenciar a función biocatali- • BB1.6.1. Contrasta o papel fundamental dos enci- • CAA

Páxina 76



des e funcións. Catálise enzimática. Activación einhibición enzimática. Alosterismo.

zadora dos encimas, con valoración da súa impor-tancia biolóxica.

mas como biocatalizadores, e relaciona as súaspropiedades coa súa función catalítica.

• CMCCT

• l

• ñ

• B1.8. Vitaminas: concepto, clasificación e funcións. • B1.7. Sinalar a importancia das vitaminas para omantemento da vida.

• BB1.7.1. Identifica os tipos de vitaminas asociandoa súa imprescindible función coas doenzas quepreveñen.

• CAA

• CCEC

Unidade 4. As proteínas

• i

• e





• CAA

• CMCCT


• CAA


• CMCCT

• CD

• d

• l




• CAA

• CSIEE

•


• CSIEE

• CMCCT

• i

• g




• CMCCT

• CD




• CCL

• l • B1.7. Encimas: concepto, clasificación, propieda- • B1.6. Comprender e diferenciar a función biocatali- • BB1.6.1. Contrasta o papel fundamental dos enci- • CAA

Páxina 77



des e funcións. Catálise enzimática. Activación einhibición enzimática. Alosterismo.

zadora dos encimas, con valoración da súa impor-tancia biolóxica.

mas como biocatalizadores, e relaciona as súaspropiedades coa súa función catalítica.

• CMCCT

Unidade 5. Os ácidos nucleicos

• i

• e





• CAA

• CMCCT


• CAA


• CMCCT

• CD

• d

• l




• CAA

• CSIEE


• CSIEE

• CMCCT

• i

• g




• CMCCT

• CD




• CCL




• CAA

• CMCCT

• i

• d

• B3.1. Xenética molecular. Importancia biolóxica doADN como portador da información xenética. Con-cepto de xene.

• B3.1. Analizar o papel do ADN como portador dainformación xenética.

• BB3.1.1. Describe a estrutura e a composiciónquímica do ADN, e recoñece a súa importancia bio-lóxica como molécula responsable do almacena-

• CCL

• CSC

Páxina 78



mento, a conservación e a transmisión da informa-ción xenética.

• CCEC

• i • B3.3. ARN: tipos e funcións. • B3.4. Determinar as características e as funciónsdos ARN.

• BB3.4.1. Diferencia os tipos de ARN e a función decada un nos procesos de transcrición e tradución.

• CAA

Unidade 6. A célula. Unidade funcional e estrutural

• i

• e

• B2.1. A célula como unidade estrutural e funcionaldos seres vivos. Teoría celular.

• B2.2. Evolución dos métodos de estudo das célu-las. Preparación e procesamento das mostras paraa observación ao microscopio óptico e electrónico.

• B2.3. Morfoloxía celular. Composición, estrutura,funcións e propiedades das envolturas e dos orgá-nulos celulares.

• B2.4. Modelos de organización celular en procario-tas e eucarióticas. Células animais e vexetais.

• B2.1. Establecer as diferenzas estruturais e decomposición entre células procariotas e eucarióti-cas.

• BB2.1.1. Compara unha célula procariota con unhaeucariótica, e identifica os orgánulos citoplasmáticopresentes nelas.

• CAA

• CMCCT

• CD

• d

• e

• l



• B2.5. Observación microscópica de células proca-riotas e eucariotas tanto animais como vexetais.

• B2.2. Interpretar e identificar a estrutura dunhacélula eucariótica animal e dunha vexetal, repre-sentar os seus orgánulos e describir a súa función.

• BB2.2.1. Esquematiza os orgánulos citoplasmáticose recoñece as súas estructuras.

• CSIEE

• BB2.2.2. Analiza a relación entre a composiciónquímica, a estrutura e a ultraestructura dos orgánu-los celulares, e a súa función.

• CSIEE

• CAA

• i

• d



• BB3.1.1. Describe a estrutura e a composiciónquímica do ADN, e recoñece a súa importancia bio-lóxica como molécula responsable do almacena-mento, a conservación e a transmisión da informa-ción xenética.

• CCL

• CSC

• CCEC

Unidade 7. A membrana plasmática, o citosol e os orgánulos non membranosos

• i

• e

• B2.1. A célula como unidade estrutural e funcionaldos seres vivos. Teoría celular.


• B2.1. Establecer as diferenzas estruturais e decomposición entre células procariotas e eucarióti-cas.

• BB2.1.1. Compara unha célula procariota con unhaeucariótica, e identifica os orgánulos citoplasmáticopresentes nelas.

• CAA

• CMCCT

• CD

Páxina 79




• d

• e

• l





• CSIEE


• CSIEE

• CAA

• e

• i

• m

• B2.10. Importancia da membrana nos fenómenosde transporte. Tipos de transporte. Endocitose eexocitose.

• B2.6. Examinar e comprender a importancia dasmembranas na regulación dos intercambios celula-res para o mantemento da vida, e realizar experien-cias sobre a plasmolise e a turxescencia.

• BB2.6.1. Compara e distingue os tipos e os subti-pos de transporte a través das membranas, e expli-ca detalladamente as características de cada un.

• CAA

• CCL

• CSIEE

• e

• i

• f

• B2.13. Respiración celular: o seu significado bio-lóxico. Orgánulos celulares implicados no procesorespiratorio.

• B2.8. Describir as fases da respiración celular,identificando rutas e produtos iniciais e finais.

• BB2.8.1. Sitúa, a nivel celular e a nivel de orgánulo,o lugar onde se produce cada un destes procesos,e diferencia en cada caso as rutas principais de de-gradación e de síntese, e os encimas e as molécu-las máis importantes responsables dos devanditosprocesos.

• CAA

• CMCCT

Unidade 8. Os orgánulos celulares delimitados por membranas

• d

• e

• l





• CSIEE


• CSIEE

• CAA

• e

• l

• B2.7. División celular. Mitose en células animais evexetais.

• B2.4. Distinguir e identificar os tipos de división ce-lular, e desenvolver os acontecementos que teñenlugar en cada fase.

• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esque-mas as fases da mitose e da meiose, e indica osacontecementos básicos que se producen en cadaunha.

• CAA

• CMCCT

• CD

• l • B2.11. Introdución ao metabolismo: catabolismo eanabolismo.

• B2.7. Comprender e diferenciar os procesos de ca-tabolismo e anabolismo, e establecer a relación en-tre ambos.

• BB2.7.1. Define e interpreta os procesos catabóli-cos e os anabólicos, así como os intercambiosenerxéticos asociados a eles.

• CAA

• CSIEE

• CCL

Páxina 80



• e

• i

• f




• CAA

• CMCCT

• l • B2.16. Fotosíntese: localización celular en procario-tas e eucarióticas. Etapas do proceso fotosintético.Balance global.

• B2.10. Pormenorizar os procesos que teñen lugaren cada fase da fotosíntese.

• BB2.10.1.Identifica e clasifica os tipos de organis-mos fotosintéticos.

• CAA

• CSIEE

Unidade 9. O metabolismo, os enzimas e as vitaminas




• CAA

• CMCCT

• l

• ñ

• B1.8. Vitaminas: concepto, clasificación e funcións. • B1.7. Sinalar a importancia das vitaminas para omantemento da vida.

• BB1.7.1. Identifica os tipos de vitaminas asociandoa súa imprescindible función coas doenzas quepreveñen.

• CAA

• CCEC


• B2.12. Reaccións metabólicas: aspectos enerxéti-cos e de regulación.



• CAA

• CSIEE

• CCL

• e

• i

• f




• CAA

• CMCCT




• CAA

• CSIEE

Unidade 10. O catabolismo

Páxina 81




• B2.12. Reaccións metabólicas: aspectos enerxéti-cos e de regulación.



• CAA

• CSIEE

• CCL

• e

• i

• f




• CAA

• CMCCT

• i • B2.14. Diferenzas entre as vías aeróbicas e anae-róbicas.

• B2.15. As fermentacións e as súas aplicacións. Ob-servación do proceso de fermentación mediantelévedos.

• B2.9. Diferenciar a vía aeróbica da anaeróbica. • BB2.9.1. Contrasta as vías aeróbicas e anaeróbi-cas, e establece a súa relación co seu rendementoenerxético.

• CMCCT

• BB2.9.2. Valora a importancia das fermentaciónsen numerosos procesos industriais, e recoñece assúas aplicacións.

• CCEC

• CSC

Unidade 11. O anabolismo




• CAA

• CSIEE

• CCL

• e

• i

• f




• CAA

• CMCCT




• CAA

• CSIEE

• BB2.10.2. Localiza a nivel subcelular onde se levaa cabo cada fase, e destaca os procesos que teñenlugar.

• CAA

• a • B2.17. Importancia biolóxica da fotosíntese. • B2.11. Xustificar a importancia biolóxica da fotosín- • BB2.11.1. Contrasta a importancia biolóxica da fo- • CSC

Páxina 82



• l tese como proceso de biosíntese, individual para osorganismos pero tamén global no mantemento davida na Terra.

tosíntese para o mantemento da vida na Terra. • CCEC

• e

• i

• B2.18. Quimiosíntese. • B2.12. Argumentar a importancia da quimiosíntese. • BB2.12.1. Valora o papel biolóxico dos organismosquimiosintéticos.

• CCEC

Unidade 12. A reprodución e a relación da célula

• i • B2.6. Ciclo celular. • B2.3. Analizar o ciclo celular e diferenciar as súasfases.

• BB2.3.1. Identifica as fases do ciclo celular, e expli-ca os principais procesos que acontecen en cadaunha.

• CCL

• CD

• e

• l

• B2.7. División celular. Mitose en células animais evexetais.

• B2.8. Meiose. Necesidade biolóxica da meiose paraa reprodución sexual. Importancia da reproduciónsexual na evolución dos seres vivos.

• B2.9. Observación de células en mitose. Estudodas fases da división celular.

• B2.4. Distinguir e identificar os tipos de división ce-lular, e desenvolver os acontecementos que teñenlugar en cada fase.

• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esque-mas as fases da mitose e da meiose, e indica osacontecementos básicos que se producen en cadaunha.

• CAA

• CMCCT

• CD

• BB2.4.2. Establece as analoxías e as diferenzasmáis significativas entre mitose e meiose.

CAA

CSIEE

• e • B2.8. Meiose. Necesidade biolóxica da meiose paraa reprodución sexual. Importancia da reproduciónsexual na evolución dos seres vivos.

• B2.5. Argumentar a relación da meiose coa variabi-lidade xenética das especies.

• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa repro-dución sexual, o aumento da variabilidade xenéticae a posibilidade de evolución das especies.

• CAA

• CCL

• CMCCT

Unidade 13. A xenética mendeliana

• e • B2.8. Meiose. Necesidade biolóxica da meiose paraa reprodución sexual. Importancia da reproduciónsexual na evolución dos seres vivos.

• B2.5. Argumentar a relación da meiose coa variabi-lidade xenética das especies.

• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa repro-dución sexual, o aumento da variabilidade xenéticae a posibilidade de evolución das especies.

• CAA

• CCL

• CMCCT

• b

• e

• m

• B3.13. Xenética mendeliana. Teoría cromosómicada herdanza. Determinismo do sexo e herdanza li-gada ao sexo e influída polo sexo.

•

• B3.10. Formular os principios da xenética mendeli-ana, aplicando as leis da herdanza na resoluciónde problemas, e establecer a relación entre as pro-porcións da descendencia e a información xenética.

• BB3.10.1. Analiza e predí aplicando os principiosda xenética mendeliana, os resultados de exerci-cios de transmisión de caracteres autosómicos, ca-racteres ligados ao sexo e influídos polo sexo.

• CAA

• CMCCT

• a • B3.16. Xenética de poboacións. Frecuencias xéni-cas e a súa relación coa evolución.

• B3.13. Relacionar o xenotipo e as frecuencias xéni-cas coa xenética de poboacións e a súa influenciana evolución.

• BB3.13.1. Distingue os factores que inflúen nas fre-cuencias xénicas.

• CMCCT

Páxina 83



Unidade 14. O ADN, portador da mensaxe xenética

• i

• d



• BB3.1.1. Describe a estrutura e a composiciónquímica do ADN, e recoñece a súa importancia bio-lóxica como molécula responsable do almacena-mento, a conservación e a transmisión da informa-ción xenética.

• CCL

• CSC

• CCEC

• l • B3.2. Replicación do ADN. Etapas da replicación.Diferenzas entre o proceso replicativo entre euca-rióticas e procariotas.

• B3.2. Distinguir as etapas da replicación e os enci-mas implicados nela.

• BB3.2.1. Diferencia as etapas da replicación e iden-tifica os encimas implicados nela.

• CAA

• CMCCT

• i

• l

• B3.3. ARN: tipos e funcións.

• B3.4. Fluxo da información xenética nos seres vi-vos.

• B3.5. Expresión dos xenes. Transcrición e tradu-ción xenéticas en procariotas e eucarióticas. Ocódigo xenético na información xenética.

• B3.3. Establecer a relación do ADN coa síntese deproteínas.

• BB3.3.1. Establece a relación do ADN co procesoda síntese de proteínas.

• CAA

• CMCCT

• i • B3.3. ARN: tipos e funcións.


• B3.6. Resolución de problemas de xenética molecular.

• B3.4. Determinar as características e as funciónsdos ARN.

• BB3.4.1. Diferencia os tipos de ARN e a función decada un nos procesos de transcrición e tradución.

• CAA

• BB3.4.2. Recoñece e indica as características fun-damentais do código xenético, e aplica ese coñece-mento á resolución de problemas de xenética mole-cular.

• CAA

• CMCCT

• g

• m


• B3.6. Resolución de problemas de xenética molecular.

• B3.7. Regulación da expresión xénica.

• B3.5. Elaborar e interpretar esquemas dos proce-sos de replicación, transcrición e tradución, e a re-gulación da expresión xénica.

• BB3.5.1. Interpreta e explica esquemas dos proce-sos de replicación, transcrición e tradución.

• CD

• CMCCT

• BB3.5.2. Resolve exercicios prácticos de replica-ción, transcrición e tradución, e de aplicación docódigo xenético.

• CMCCT

• BB3.5.3. Identifica e distingue os encimas princi-pais relacionados cos procesos de transcrición etradución.

CAA

CD

Unidade 15. As mutacións e a enxeñería xenética

• e • B3.8. Mutacións: tipos. Axentes mutaxénicos. • B3.6. Definir o concepto de mutación e distinguir os • BB3.6.1. Describe o concepto de mutación e esta- • CCL

Páxina 84



• ñ principais tipos e axentes mutaxénicos. blece a súa relación cos fallos na transmisión da in-formación xenética.

•

• BB3.6.2. Clasifica as mutacións e identifica osaxentes mutaxénicos máis frecuentes.

• CAA

• CSC

• h

• l

• ñ

• B3.9. Mutacións e cancro.

• B3.10. Implicacións das mutacións na evolución ena aparición de novas especies.

• B3.7. Relacionar mutación e cancro. Destacar a im-portancia das mutacións na evolución das espe-cies.

• BB3.7.1. Asocia a relación entre a mutación e ocancro, e determina os riscos que implican algúnsaxentes mutaxénicos.

• CAA

• CSC

• CCEC

•

• BB3.7.2. Destaca a importancia das mutacións naevolución e na aparición de novas especies.

• CAA

• CSC

• CCEC

• a

• g

• B3.11. Enxeñaría xenética. Principais liñas actuaisde investigación. Organismos modificados xeneti-camente.

• B3.8. Desenvolver os avances máis recentes noámbito da enxeñaría xenética, así como as súasaplicacións.

• BB3.8.1. Resume e realiza investigacións sobre astécnicas desenvolvidas nos procesos de manipula-ción xenética para a obtención de organismos tran-sxénicos.

• CSIEE

• CSC

• CCEC

• a

• c

• d

• B3.12. Proxecto xenoma: repercusións sociais evaloracións éticas da manipulación xenética e dasnovas terapias xénicas.

• B3.9. Analizar os progresos no coñecemento do xe-noma humano e a súa influencia nos novos trata-mentos.

• BB3.9.1. Recoñece e indica os descubrimentosmáis recentes sobre o xenoma humano e as súasaplicacións en enxeñaría xenética, e valora as súasimplicacións éticas e sociais.

• CSC

• CCEC

Unidade 16. A evolución e a xenética de poboacións

• h

• l

• ñ

• B3.10. Implicacións das mutacións na evolución ena aparición de novas especies.

• B3.7. Relacionar mutación e cancro. Destacar a im-portancia das mutacións na evolución das espe-cies.

• BB3.7.2. Destaca a importancia das mutacións naevolución e na aparición de novas especies.

• CAA

• CSC

• CCEC

• b

• i

• B3.14. Evidencias do proceso evolutivo. • B3.11. Diferenciar evidencias do proceso evolutivo. • BB3.11.1. Argumenta evidencias que demostran ofeito evolutivo.

• CSIEE

• CCL

• m • B3.15. Darwinismo e neodarwinismo: teoría sintéti-ca da evolución.

• B3.12. Recoñecer e diferenciar os principios da te-oría darwinista e neodarwinista.

• BB3.12.1. Identifica os principios da teoría darwinis-ta e neodarwinista, e compara as súas diferenzas.

• CAA

•

• a • B3.16. Xenética de poboacións. Frecuencias xéni- • B3.13. Relacionar o xenotipo e as frecuencias xéni- • BB3.13.1. Distingue os factores que inflúen nas fre- • CMCCT

Páxina 85



cas e a súa relación coa evolución. cas coa xenética de poboacións e a súa influenciana evolución.

cuencias xénicas.

• BB3.13.2. Comprende e aplica modelos de estudodas frecuencias xénicas na investigación privada een modelos teóricos.

• CAA

• CMCCT

CSIEE

• d

• e

• l

• B3.17. A mutación e a recombinación xénica comoprocesos que xeran cambios e adaptacións. Princi-pios da selección natural.

• B3.14. Recoñecer e indicar a importancia da muta-ción e a recombinación como motores da evolu-ción.

• BB3.14.1. Ilustra a relación entre mutación e re-combinación, o aumento da diversidade e a súa in-fluencia na evolución dos seres vivos.

• CSC

• CCEC

•

• l

• a

• B3.18. Evolución e biodiversidade.

• B3.19. Proceso de especiación. Modelos de espe-ciación.

• B3.15. Analizar os factores que incrementan a bio-diversidade e a súa influencia no proceso de espe-ciación.

• BB3.15.1. Distingue tipos de especiación e identifi-ca os factores que posibilitan a segregación dunhaespecie orixinal en dúas especies diferentes.

• CCEC

• CAA

Unidade 17. Os microorganismos

• l

• m

• B4.1. Microbioloxía. Concepto de microorganismo.Microorganismos con organización celular e senela.

• B4.1. Diferenciar os tipos de microorganismos enfunción da súa organización celular.

• BB4.1.1. Clasifica os microorganismos no grupo ta-xonómico ao que pertencen.

• CSIEE

• e • B4.2. Virus, outras formas acelulares e partículasinfectivas subvirais. Bacterias. Fungos microscópi-cos. Protozoos. Algas microscópicas.

• B4.3. Observación microscópica de protozoos, al-gas e fungos.

• B4.2. Describir as características estruturais e fun-cionais dos grupos de microorganismos.

• BB4.2.1. Analiza a estrutura e a composición dosmicroorganismos e relaciónaas coa súa función.

• CSIEE

• l

• m

• B4.4. Métodos de estudo dos microorganismos. Es-terilización e pasteurización.

• B4.5. Realización de experiencias de cultivo de mi-croorganismos.

• B4.3. Identificar os métodos de illamento, cultivo eesterilización dos microorganismos.

• BB4.3.1. Describe técnicas instrumentais que permi-ten o illamento, o cultivo e o estudo dos microor-ganismos para a experimentación biolóxica.

• CD

• CMCCT

• a

• l

• B4.6. Microorganismos nos ciclos xeoquímicos. • B4.4. Valorar a importancia dos microorganismosnos ciclos xeoquímicos.

• BB4.4.1. Recoñece e explica o papel fundamentaldos microorganismos nos ciclos xeoquímicos.

• CCL

• CMCCT

Unidade 18. Microorganismos, enfermidades e biotecnoloxía

• l

• m

• B4.4. Métodos de estudo dos microorganismos. Es-terilización e pasteurización.

• B4.3. Identificar os métodos de illamento, cultivo eesterilización dos microorganismos.

• BB4.3.1. Describe técnicas instrumentais que permi-ten o illamento, o cultivo e o estudo dos microor-ganismos para a experimentación biolóxica.

• CD

• CMCCT

Páxina 86



• B4.5. Realización de experiencias de cultivo de mi-croorganismos.

• b

• c

• d

• B4.7. Microorganismos como axentes produtoresde doenzas.

• B4.5. Recoñecer e numerar as doenzas máis fre-cuentes transmitidas polos microorganismos, utili-zando o vocabulario axeitado relacionado con elas.

• BB4.5.1. Relaciona os microorganismos patóxenosmáis frecuentes coas doenzas que orixinan.

• CSC

• CD

• a

• c

• g

• ñ

• B4.8. Biotecnoloxía. Utilización dos microorganis-mos nos procesos industriais: produtos elaboradospor biotecnoloxía.

• B4.9. Realización de experiencias con microor-ganismos fermentadores.

• B4.6. Avaliar as aplicacións da biotecnoloxía e amicrobioloxía na industria alimentaria e farmacéuti-ca, e na mellora do medio.

• BB4.6.1. Analiza a intervención dos microorganis-mos en numerosos procesos naturais e industriais,e as súas numerosas aplicacións

• CAA

• CCEC

• CSC

• CMCCT

• BB4.6.2. Recoñece e identifica os tipos de microor-ganismos implicados en procesos fermentativos deinterese industrial.

• CCEC

• CSC

• CMCCT

• BB4.6.3. Valora as aplicacións da biotecnoloxía e aenxeñaría xenética na obtención de produtos far-macéuticos, en medicina e en biorremediación,para o mantemento e a mellora do medio.

• CD

• CMCCT

Unidade 19. O proceso inmunitario

• d

• e

• b

• B5.1. Concepto actual de inmunidade. Sistema in-munitario. Defensas internas inespecíficas.

• B5.1. Desenvolver o concepto actual de inmunida-de.

• BB5.1.1. Analiza os mecanismos de autodefensados seres vivos e identifica os tipos de resposta in-munitaria.

• CAA

• CSIEE

• l

• i

• B5.2. Inmunidade específica: características e tipos(celular e humoral). Células responsables.

• B5.3. Identificación de células inmunitarias median-te a súa observación.

• B5.2. Distinguir inmunidade inespecífica e específi-ca, así como as súas células respectivas.

• BB5.2.1. Describe as características e os métodosde acción das células implicadas na resposta inmu-ne.

• CCL

• i

• l

• B5.4. Mecanismo de acción da resposta inmunita-ria. Memoria inmunolóxica.

• B5.3. Discriminar resposta inmune primaria e se-cundaria.

• BB5.3.1. Compara as características da respostainmune primaria e secundaria.

• CAA

• e

• g

• B5.5. Antíxenos e anticorpos. Estrutura dos anticor-pos. Formas de acción. A súa función na respostainmune.

• B5.4. Definir os conceptos de antíxeno e anticorpo,e identificar a estrutura dos anticorpos.

• BB5.4.1. Define os conceptos de antíxeno e de an-ticorpo, e recoñece a estrutura e a composiciónquímica dos anticorpos.

• CCL

• CAA

Páxina 87



• i

• i

• l

• B5.6. Reacción antíxeno-anticorpo: tipos e carac-terísticas.

• B5.5. Diferenciar os tipos de reacción antíxeno-anti-corpo.

• BB5.5.1. Clasifica os tipos de reacción antíxeno-an-ticorpo e resume as características de cada un.

• CAA

• i

• l

• B5.7. Inmunidade natural e artificial ou adquirida.Soros e vacinas. A súa importancia na loita contraas doenzas infecciosas.

• B5.6. Diferenciar inmunidade natural e artificial, esoro e vacina.

• BB5.6.1. Destaca a importancia da memoria inmu-nolóxica no mecanismo de acción da resposta in-munitaria e asóciaa coa síntese de vacinas e soros.

• CAA

Unidade 20. Anomalías do sistema inmunitario

• m

• h

• ñ

• B5.8. Disfuncións e deficiencias do sistema inmuni-tario. Alerxias e inmunodeficiencias.

• B5.9. Sistema inmunitario e cancro.

• B5.7. Investigar a relación entre as disfuncións dosistema inmune e algunhas patoloxías frecuentes.

• BB5.7.1. Resume as principais alteracións e disfun-cións do sistema inmunitario, e analiza as diferen-zas entre alerxias e inmunodeficiencias.

• CCL

• CSIEE

• h

• g

• a

• B5.10. A SIDA e os seus efectos no sistema inmu-nitario.

• B5.8. Analizar e describir o ciclo do virus do VIH. • BB5.8.1. Describe o ciclo de desenvolvemento doVIH.

• CAA

• CD

• CCL

• e

• i

• B5.11. Doenzas autoinmunes. • B5.9. Describir o proceso de autoinmunidade. • BB5.9.1. Clasifica e cita exemplos das doenzas au-toinmunes máis frecuentes, así como os seus efec-tos sobre a saúde.

• CSIEE

• CSC

• CCEC

• e

• a

• c

• B5.12. Anticorpos monoclonais e enxeñaría xenéti-ca.

• B5.13. Transplante de órganos e problemas de re-xeitamento. Reflexión ética sobre a doazón de ór-ganos, medula e sangue.

• B5.10. Argumentar e valorar os avances da inmu-noloxía e a enxeñaría xenética nos tratamentos conanticorpos monoclonais e os transplantes de órga-nos, e a problemática do rexeitamento.

• BB5.10.1. Recoñece e valora as aplicacións da in-munoloxía e da enxeñaría xenética para a produ-ción de anticorpos monoclonais.

• CSC

• CCEC

• BB5.10.2. Describe os problemas asociados aotransplante de órganos, e identifica as células queactúan.

• CAA

• CSC

• CCEC

• BB5.10.3. Clasifica e entende os tipos de transplan-tes, e relaciona os avances neste ámbito co impac-to futuro na doazón de órganos, medula e sangue.

• CSC

• CCEC


Páxina 88

Xeoloxía. 2º de bacharelato


Unidade 1. Métodos de estudo e orixe da Terra

• i

• l

• B1.1. Perspectiva xeral da xeoloxía, os seus ob-xectos de estudo, os seus métodos de traballo e asúa utilidade científica e social: definición de xeolo-xía e especialidades. O traballo dos/dasxeólogos/as.

• B1.1. Definir a ciencia da xeoloxía e as súas princi-pais especialidades, e comprender o traballo reali-zado polos/as xeólogos/as.

• XB1.1.1. Comprende a importancia da xeoloxía nasociedade, e coñece e valora o traballo dos/dasxeólogos/as en distintos ámbitos sociais.

• CMCCT

• CSC

• l • B1.2. A metodoloxía científica e a xeoloxía. • B1.2. Aplicar as estratexias propias do traballocientífico na resolución de problemas relacionadoscoa xeoloxía.

• XB1.2.1. Selecciona información, analiza datos,formula preguntas pertinentes e procura respostaspara un pequeno proxecto relacionado coa xeolo-xía.

• CCEC

• CAA

• l • B1.5. Xeoplanetoloxía: características dos demaisplanetas e da Lúa, en comparación coa evoluciónxeolóxica do noso planeta.

• B1.5. Analizar a evolución xeolóxica da Lúa e dou-tros planetas do Sistema Solar, comparándoas coada Terra.

• XB1.5.1. Analiza información xeolóxica da Lúa edoutros planetas do Sistema Solar, e com-páraa coa evolución xeolóxica da Terra.

• CAA

• CMCCT

• b

• a

• d

• B1.6. Xeoloxía na vida cotiá. Problemas ambien-tais e xeolóxicos globais

• B1.6. Observar as manifestacións da xeoloxía noámbito diario e identificar algunhas implicacións naeconomía, na política, no desenvolvemento sus-tentable e no ambiente.

• XB1.6.1. Identifica manifestacións da xeoloxía noámbito diario, coñecendo usos e aplicacións destaciencia na economía, na política, no desenvolve-mento sustentable e na protección ambiental.

• CMCCT

• CSC

• l

• m

• B10.1. Metodoloxía científica e traballo de campo.Normas de seguridade e autoprotección no campo.

• B10.2. Equipo de campo do/da xeólogo/a.

• B10.1. Coñecer e identificar as principais técnicasque se utilizan na xeoloxía de campo e manexaralgúns instrumentos básicos.

• XB10.1.1. Utiliza o material de campo (martelo, ca-derno, lupa e compás).

• CSIEE

Unidade 2. Tectónica de placas, unha teoría global

• l • B1.4. A Terra como planeta dinámico e en evolu-ción. A Tectónica de Placas como teoría global daTerra.

• B1.4. Analizar o v terrestre explicado segundo a te-oría global da tectónica de placas.

• XB1.4.1. Interpreta algunhas manifestacións do di-namismo terrestre como consecuencia da tectóni-ca de placas.

• CAA

• i

• e

• B4.1. Evolución histórica desde a deriva continen-tal á tectónica de placas.

• B4.2. Mapa das placas tectónicas.

• B4.1. Coñecer e indicar como é o mapa actual dasplacas tectónicas, e comparar este cos mapas sim-plificados.

• XB4.1.1. Compara, en diferentes partes do plane-ta, o mapa simplificado de placas tectónicas conoutros máis actuais achegados pola xeoloxía e axeodesia.

• CAA

• CD

• i • B4.3. Límites das placas. Procesos intraplaca e in-terplaca. Evolución futura.

• B4.4. Cálculo informático do movemento de cal-

• B4.2. Coñecer e indicar canto, como e por que semoven as placas tectónicas.

• XB4.2.1. Coñece canto e como se moven as pla-cas tectónicas, e utiliza programas informáticos deuso libre para coñecer a velocidade relativa do seucentro docente (ou outro punto de referencia) res-

• CD

Páxina 89



quera punto respecto as outras placas.

• B4.5. Causas do movemento das placas. Relacióncoa dinámica do interior do planeta.

pecto ao resto de placas tectónicas.

• XB4.2.2. Entende e explica por que se moven asplacas tectónicas e que relación ten coa dinámicado interior terrestre.

• CAA

• b

• i

• B4.9. Relación da tectónica de placas cos princi-pais aspectos da xeoloxía e o paleoclima do plane-ta.

• B4.10. Sismicidade, vulcanismo e tectónica de pla-cas.

• B4.6. Relacionar a tectónica de placas con algúnsaspectos xeolóxicos: relevo, clima e cambio cli-mático, variacións do nivel do mar, distribución derochas, estruturas xeolóxicas, sismicidade e vul-canismo.

• XB4.6.1. Explica os principais trazos do relevo doplaneta e a súa relación coa tectónica de placas.

• CAA

• XB4.6.2. Comprende e explica a relación entre atectónica de placas, o clima e as variacións do ni-vel do mar.

• CAA

• CMCCT

• XB4.6.5. Comprende e describe a distribución dasismicidade e o vulcanismo no marco da tectónicade placas.

• CAA

• CMCCT

• e

• g

• B4.11. A tectónica de placas e a historia da Terra.Modelos informáticos para describir a evoluciónpasada e futura das placas

• B4.7. Describir a tectónica de placas e os seus an-tecedentes históricos.

• XB4.7.1. Entende como evoluciona o mapa dasplacas tectónicas ao longo do tempo e visualiza, através de programas informáticos, a evolución pa-sada e futura das placas.

• CD

• CMCCT

Unidade 3. Tectónica: a deformación das rochas e formación das cordilleiras

• i • B4.6. Mecánica de rochas. Esforzos e deforma-cións.

• B4.3. Comprender e explicar como se de-forman as rochas.

• XB4.3.1. Comprende e describe como sedeforman as rochas.

• CCL

• CMCCT

• e

• m

• B4.7. Principais estruturas xeolóxicas: dobras e fa-llas.

• B4.4. Describir as principais estruturas xe-olóxicas.

• XB4.4.1. Coñece as principais estruturasxeolóxicas.

• CCL

• CAA

• e

• l

• B4.8. Evolución dos oróxenos. Procesos oroxéni-cos e xeoloxía galega.

• B4.5. Describir as características dun oróxeno, erelacionar o relevo galego coas principais oroxe-nias.

• XB4.5.1. Coñece e describe as principais carac-terísticas dos modelos de oróxenos.

• CCL

• CAA

• b

• i

• B4.9. Relación da tectónica de placas cos princi-pais aspectos da xeoloxía e o paleoclima do plane-ta.

• B4.6. Relacionar a tectónica de placas con algúnsaspectos xeolóxicos: relevo, clima e cambio cli-mático, variacións do nivel do mar, distribución de

• XB4.6.3. Coñece e argumenta como a distribuciónde rochas, a escala planetaria, está controladapola tectónica de placas.

• CAA

• CMCCT

Páxina 90



• B4.10. Sismicidade, vulcanismo e tectónica de pla-cas.

rochas, estruturas xeolóxicas, sismicidade e vul-canismo.

• XB4.6.4. Relaciona as principais estruturas xeo-lóxicas (dobras e fallas) coa tectónica de placas.

• CAA

• CSIEE

• e

• g

• B4.11. A tectónica de placas e a historia da Terra.Modelos informáticos para describir a evoluciónpasada e futura das placas

• B4.7. Describir a tectónica de placas e os seus an-tecedentes históricos.

• XB4.7.1. Entende como evoluciona o mapa dasplacas tectónicas ao longo do tempo e visualiza, através de programas informáticos, a evolución pa-sada e futura das placas.

• CD

• CMCCT

Uniadde 4. Minerais: os compoñentes das rochas

• i

• l

• B2.1. Materia mineral e concepto de mineral. Rela-ción entre estrutura cristalina, composición químicae propiedades dos minerais. Mineraloides.

• B2.2. Relación entre as características dos mine-rais e a súa utilidade práctica.

• B2.3. Comprobación das características da materiamineral.

• B2.1. Describir as propiedades que caracterizan amateria mineral; comprender e sinalar a súa varia-ción como unha función da estrutura e a composi-ción química dos minerais; e recoñecer a utilidadedos minerais polas súas propiedades.

• XB2.1.1. Identifica as características que determi-nan a materia mineral, por medio de actividadesprácticas con exemplos de minerais con propieda-des contrastadas, relacionando a utilización dal-gúns minerais coas súas propiedades.

• CMCCT

• CAA

• l

• d

• B2.4. Clasificación químico-estrutural dos minerais.

• B2.5. Técnicas para a identificación de minerais.

• B2.6. Recoñecemento de visu das especies mine-rais máis comúns.

• B2.2. Coñecer e identificar os grupos de mineraismáis importantes segundo unha clasificaciónquímico-estrutural, e nomear e distinguir de visudiferentes especies minerais.

• XB2. 1.2. Recoñece os grupos minerais e identi-fícaos polas súas características fisicoquímicas, erecoñece por medio dunha práctica de visu algúnsdos minerais máis comúns.

• CMCCT

• i

• e

• B2.7. Formación, evolución e transformación dosminerais. Estabilidade e inestabilidade mineral.

• B2.8. Os diagramas de fases e a evolución e trans-formación dos minerais.

• B2.3. Analizar as condicións fisicoquímicas na for-mación dos minerais, e comprender e describir ascausas da evolución, da inestabilidade e da trans-formación mineral, utilizando diagramas de fasessinxelos.

• XB2.1.3. Compara as situacións en que se orixinanos minerais, elaborando táboas segundo as súascondicións fisicoquímicas de estabilidade, e coñe-ce algúns exemplos de evolución e transformaciónmineral por medio de diagramas de fases.

• CAA

• CCL

• i • B2.9. Procesos xeolóxicos formadores de mineraise rochas: magmáticos, metamórficos, hidrotermais,superxénicos e sedimentarios.

• B2.10. Principais minerais orixinados nos diferen-tes procesos xeolóxicos.

• B2.4. Coñecer e identificar os principais ambientese procesos xeolóxicos formadores de minerais erochas, e identificar algúns minerais coa súa orixemáis común (magmática, metamórfica, hidroter-mal, superxénica ou sedimentaria).

• XB2.1.4. Compara os ambientes e os procesos xe-olóxicos en que se forman os minerais e as ro-chas, e identifica algúns minerais como caracterís-ticos de cada proceso xeolóxico de formación.

• CAA

Unidade 5. Magmatismo e rochas ígneas


• B2.4. Coñecer e identificar os principais ambientese procesos xeolóxicos formadores de minerais erochas, e identificar algúns minerais coa súa orixe

• XB2.1.4. Compara os ambientes e os procesos xe-olóxicos en que se forman os minerais e as ro-chas, e identifica algúns minerais como caracterís-

• CAA

Páxina 91




máis común (magmática, metamórfica, hidroter-mal, superxénica ou sedimentaria).

ticos de cada proceso xeolóxico de formación.

• i

• l

• B3.1. Concepto de rocha e descrición das súasprincipais características. Criterios de clasificación.Clasificación dos principais grupos de rochas ígne-as, sedimentarias e metamórficas.

• B3.2. Ciclo das rochas. Relación coa tectónica deplacas.

• B3.3. Técnicas de identificación e recoñecementode visu das rochas máis comúns en Galicia.

• B3.1. Explicar o concepto de rocha e os criteriosde clasificación; diferenciar e identificar polas súascaracterísticas diversos tipos de formacións de ro-chas, e identificar os principais grupos de rochasígneas (plutónicas e volcánicas), sedimentarias emetamórficas.

• XB3.1.1. Explica o concepto de rocha e as súasprincipais características.

• CMCCT

• XB3.1.2. Identifica mediante unha proba visual, enfotografías e/ou con espécimes reais, variedades eformacións de rochas, realizando exercicios prácti-cos na aula e elaborando táboas comparativas dassúas características.

• CCEC

• CMCCT

• d

• i

• B3.4. Orixe das rochas ígneas. Conceptos e pro-piedades dos magmas. Evolución e diferenciaciónmagmática.

• B3.5. Clasificación das rochas ígneas. Rochas íg-neas en Galicia.

• B3.2. Coñecer a orixe das rochas ígneas, analizan-do a natureza dos magmas e comprendendo osprocesos de xeración, diferenciación e localizacióndos magmas.

• XB3.2.1. Describe a evolución do magma segundoa súa natureza, utilizando diagramas e cadrossinópticos.

• CMCCT

• l • B3.11. Fluídos hidrotermais e a súa expresión ensuperficie. Depósitos hidrotermais e procesos me-tasomáticos.

B3.5. Coñecer e diferenciar a natureza dos fluídos hi-drotermais, os depósitos e os procesos metaso-máticos asociados.

• BX3.5.1. Comprende o concepto de fluídos hidro-termais, localizando datos, imaxes e vídeos narede sobre fumarolas e géysers actuais, e identifi-ca os depósitos asociados.

• CD

• CMCCT

• l

• d

• B3.12. Magmatismo, sedimentación, metamorfis-mo e hidrotermalismo no marco da tectónica deplacas

• B3.13. Hidrotermalismo en Galicia.

B3.6. Comprender e describir a actividade ígnea, se-dimentaria, metamórfica e hidrotermal comofenómenos asociados á tectónica de placas.

• BX3.6.1. Comprende e explica os fenómenos ígne-os, sedimentarios, metamórficos e hidrotermais enrelación coa tectónica de placas.

• CMCCT

• CCEC

Unidade 6. Metamorfismo e rochas metamórficas





• CAA

• i

• e

• B3.9. Orixe das rochas metamórficas. Tipos demetamorfismo. Facies metamórficas e condiciónsfisicoquímicas de formación.

• B3.10. Clasificación das rochas metamórficas. Me-

• B3.4. Coñecer e identificar a orixe das rochas me-tamórficas, diferenciando as facies metamórficasen función das condicións fisicoquímicas.

• XB3.4.1. Comprende o concepto de metamorfismoe os seus tipos, asociándoos ás condicións de pre-sión e temperatura, e é quen de elaborar cadrossinópticos comparando os devanditos tipos.

• CMCCT

• CSIEE

Páxina 92



tamorfismo en Galicia.

• l • B3.11. Fluídos hidrotermais e a súa expresión ensuperficie. Depósitos hidrotermais e procesos me-tasomáticos.

B3.5. Coñecer e diferenciar a natureza dos fluídos hi-drotermais, os depósitos e os procesos metaso-máticos asociados.

• BX3.5.1. Comprende o concepto de fluídos hidro-termais, localizando datos, imaxes e vídeos narede sobre fumarolas e géysers actuais, e identifi-ca os depósitos asociados.

• CD

• CMCCT

• l

• d



B3.6. Comprender e describir a actividade ígnea, se-dimentaria, metamórfica e hidrotermal comofenómenos asociados á tectónica de placas.


• CMCCT

• CCEC

Unidade 7. Sedimentación e rochas sedimentarias





• CAA

• i

• e

• B3.6. Orixe das rochas sedimentarias. Proceso se-dimentario: meteorización, erosión, transporte, de-pósito e diaxénese. Cuncas e ambientes sedimen-tarios.

• B3.7. Clasificación das rochas sedimentarias.

• B3.8. Cuncas sedimentarias galegas.

• B3.3. Coñecer e diferenciar a orixe dos sedimen-tos e das rochas sedimentarias, analizando o pro-ceso sedimentario desde a meteorización á diaxé-nese, e identificar as os tipos de medios sedimen-tarios.

• XB3.3.1. Comprende e describe o proceso de for-mación das rochas sedimentarias, desde a meteo-rización da área fonte, pasando polo transporte e odepósito, á diaxénese, utilizando unha linguaxecientífica axeitada ao seu nivel educativo.

• BX3.3.2. Comprende e describe os conceptos defacies sedimentarias e medios sedimentarios, iden-tificando e localizando algunhas sobre un mapae/ou no seu ámbito xeográfico-xeolóxico.

• CCL

• CMCCT

• l

• d



• B3.6. Comprender e describir a actividade ígnea,sedimentaria, metamórfica e hidrotermal comofenómenos asociados á tectónica de placas.


• CMCCT

• CCEC

• e

• l

• B6.2. Método do actualismo: aplicación á recons-trución paleoambiental. Estruturas sedimentarias ebioxénicas. Paleoclimatoloxía.

• B6.2. Entender a aplicación do método do actualis-mo á reconstrución paleoambiental; coñecer e indi-car algúns tipos de estruturas sedimentarias e bi-oxénicas, e a súa aplicación; e utilizar os indicado-res paleoclimáticos máis representativos.

• XB6.2.2. Coñece a orixe dalgunhas estruturas se-dimentarias orixinadas por correntes (ripples e es-tratificación cruzada) e bioxénicas (galerías e pis-tas), e utilízaas para a reconstrución paleoambien-tal.

• CMCCT

• CAA

Páxina 93



Unidade 8. Procesos xeolóxicos externos

• l

• m

• B5.2. Axentes causantes dos procesos xeolóxicosexternos.

• B5.1. Recoñecer a capacidade transformadora dosprocesos externos.

• XB5.1.1. Comprende e analiza como os procesosexternos transforman o relevo.

• CAA

• a

• b

• l

• B5.3. Axentes atmosféricos, augas continentais emariñas e seres vivos, incluída a acción antrópica,como axentes que orixinan os procesos xeolóxicosexternos.

• B5.2. Identificar o papel da atmosfera, a hidrosferae a biosfera e, nela, a acción antrópica.

• XB5.2.1. Identifica o papel da atmosfera, a hidros-fera e a biosfera (incluída a acción antrópica).

• CMCCT

• a

• e

• h

• B5.4. Radiación solar e gravidade como motoresdos procesos xeolóxicos externos.

• B5.3. Distinguir a enerxía solar e a gravidade comomotores dos procesos externos.

• XB5.3.1. Analiza o papel da radiación solar e dagravidade como motores dos procesos xeolóxicosexternos.

• CAA

• e • B5.5. Meteorización: tipos.

• B5.6. Procesos edafoxenéticos. Evolución e tiposde solo.

• B5.4. Coñecer e describir os principais procesosde meteorización física e química, entender os pro-cesos de edafoxénese, e coñecer e identificar osprincipais tipos de chans.

• XB5.4.1. Diferencia os tipos de meteorización. • CMCCT

• XB5.4.2. Coñece os principais procesos eda-foxenéticos e a súa relación cos tipos de solos.

• CMCCT

• CAA

• e

• l

• B5.7. Movementos de ladeira: tipos; factores queinflúen nos procesos.

• B5.5. Comprender e diferenciar os factores que in-flúen nos movementos de ladeira e os principais ti-pos.

• XB5.5.1. Identifica os factores que favorecen ou di-ficultan os movementos de ladeira e coñece osseus principais tipos.

• CMCCT

• l

• i

• B5.14. Litoloxía e relevo (relevo cárstico e graníti-co).

• B5.12. Coñecer algúns relevos singulares condi-cionados pola litoloxía (modelaxe cárstica e graníti-ca).

• XB5.12.1. Relaciona algúns relevos singulares cotipo de rocha.

• CAA

• i

• l

• B5.15. Estrutura e relevo. Relevos estruturais. • B5.13. Analizar a influencia das estruturas xeolóxi-cas no relevo.

• XB5.13.1. Relaciona algúns relevos singulares coaestrutura xeolóxica.

• CAA

• g

• l

• B5.16. Relacións entre as paisaxes e os procesosxeolóxicos externos.

• B5.17. A paisaxe galega e os procesos xeolóxicosresponsables. Xeomorfoloxía de Galicia.

• B5.14. Interpretar fotografías de paisaxes en rela-cións cos axentes e os procesos xeolóxicos exter-nos.

• XB5.14.1. A través de fotografías ou de visitascon Google Earth a diferentes paisaxes locais ourexionais, relaciona o relevo cos axentes e os pro-cesos xeolóxicos externos.

• CD

• g

• e

• B10.3. Técnicas de interpretación cartográfica eorientación. Lectura de mapas xeolóxicos sinxelos.

• B10.4. De cada práctica de campo:

• B10.3. Observar os principais elementos xeolóxi-cos dos itinerarios.

• XB10.3.1. Coñece e describe os principais elemen-tos xeolóxicos do itinerario.

• CAA

• CMCCT

Páxina 94



– Estudos previosde consulta demapas, fotogra-fías aéreas, bi-bliografía, etc.

– Confirmación noitinerario da xeo-loxía básica darexión e os ele-mentos singula-res do patrimonioxeolóxico do lu-gar.

– Avaliación doselementos singu-lares do patrimo-nio xeolóxico dolugar.

Unidade 9. Procesos xeolóxicos debidos á auga e ao vento

• a

• c

• i

• B5.8. Acción xeolóxica da auga. Distribución daauga na Terra. Ciclo hidrolóxico.

• B5.6. Analizar a distribución da auga no planetaTerra e o ciclo hidrolóxico.

• XB5.6.1. Coñece a distribución da auga no plane-ta, e comprende e describe o ciclo hidrolóxico.

• CMCCT

• CAA

• a

• l

• e

• B5.9. Augas superficiais: procesos e formas resul-tantes.

• B5.7. Analizar a influencia do escoamento superfi-cial como axente modelador e diferenciar as súasformas resultantes.

• XB5.7.1. Relaciona os procesos de escoamentosuperficial e as súas formas resultantes.

• CAA

• CSIEE

• i

• e

• B5.10. Glaciares: tipos, procesos e formas resul-tantes.

• B5.8. Comprender e describir os procesos glacia-res e as súas formas resultantes.

• XB5.8.1. Diferencia as formas resultantes da mo-delaxe glacial, asociándoas co seu proceso corres-pondente.

• CMCCT

• CAA

• i

• e

• B5.11. O mar: ondas, mareas e correntes de deri-va. Procesos e formas resultantes.

• B5.9. Comprender e describir os procesos xeolóxi-cos derivados da acción mariña e a formas resul-tantes.

• XB5.9.1. Comprende a dinámica mariña e relacio-na as formas resultantes co seu proceso corres-pondente.

• CMCCT

• CAA

• i

• e

• B5.12. Acción xeolóxica do vento: procesos e for-mas resultantes. Desertos.

• B5.10. Comprender e describir os procesos xeo-lóxicos derivados da acción eólica e relacionalos

• XB5.10.1. Diferencia formas resultantes da mode-laxe eólica.

• CMCCT

Páxina 95



coas formas resultantes.

• e

• l

• B5.13. Circulación atmosférica e situación dos de-sertos. Principais desertos do planeta.

• B5.11. Entender a relación entre a circulación xeralatmosférica e a localización dos desertos.

• XB5.11.1. Sitúa a localización dos principais deser-tos.

• CMCCT

• g

• l

• B5.16. Relacións entre as paisaxes e os procesosxeolóxicos externos.

• B5.17. A paisaxe galega e os procesos xeolóxicosresponsables. Xeomorfoloxía de Galicia.

• B5.14. Interpretar fotografías de paisaxes en rela-cións cos axentes e os procesos xeolóxicos exter-nos.

• XB5.14.1. A través de fotografías ou de visitascon Google Earth a diferentes paisaxes locais ourexionais, relaciona o relevo cos axentes e os pro-cesos xeolóxicos externos.

• CD

• g

• e






• B10.3. Observar os principais elementos xeolóxi-cos dos itinerarios.

• XB10.3.1. Coñece e describe os principais elemen-tos xeolóxicos do itinerario.

• CAA

• CMCCT

Unidade 10. Tempo xeolóxico e xeoloxía histórica

• i

• e

• B1.3. Tempo xeolóxico e principios fundamentaisda xeoloxía.

• B1.3. Entender o concepto de tempo xeolóxico eos principios fundamentais da xeoloxía, como osde horizontalidade, superposición, actualismoe uniformismo.

• XB1.3.1. Comprende o significado de tempo xeo-lóxico e utiliza principios fundamentais da xeoloxía,como a horizontalidade, a superposición, o actua-lismo e o uniformismo.

• CMCCT

• CAA

Páxina 96



• c

• m

• B6.1. O tempo en Xeoloxía. Debate sobre a idadeda Terra. Uniformismo fronte a catastrofismo. Re-xistro estratigráfico.

• B6.1. Analizar o concepto do tempo xeolóxico eentender a natureza do rexistro estratigráfico e aduración de diversos fenómenos xeolóxicos.

• XB6.1.1. Argumenta sobre a evolución do concep-to de tempo xeolóxico e a idea da idade da Terraao longo de historia do pensamento científico.

• CSC

• CSIEE

• e

• l

• B6.2. Método do actualismo: aplicación á recons-trución paleoambiental. Estruturas sedimentarias ebioxénicas. Paleoclimatoloxía.

• B6.2. Entender a aplicación do método do actualis-mo á reconstrución paleoambiental; coñecer e indi-car algúns tipos de estruturas sedimentarias e bi-oxénicas, e a súa aplicación; e utilizar os indicado-res paleoclimáticos máis representativos.

• XB6.2.1. Entende e desenvolve a analoxía dos es-tratos como as páxinas do libro onde está escrita ahistoria da Terra.

• CAA

• XB6.2.2. Coñece a orixe dalgunhas estruturas se-dimentarias orixinadas por correntes (ripples e es-tratificación cruzada) e bioxénicas (galerías e pis-tas), e utilízaas para a reconstrución paleoambien-tal.

• CMCCT

• CAA

• i

• a

• B6.3. Métodos de datación: xeocronoloxía relativae absoluta. Principio de superposición dos estra-tos. Fósiles. Bioestratigrafía. Métodos radiométri-cos de datación absoluta.

• B6.4. Interpretación de cortes xeolóxicos e de ma-pas topográficos. Elaboración e interpretación decolumnas estratigráficas.

• B6.3. Coñecer e diferenciar os principais métodosde datación absoluta e relativa; aplicar o principiode superposición de estratos e derivados para in-terpretar cortes xeolóxicos; e entender os fósilesguía como peza clave para a datación bioestrati-gráfica.

• XB6.3.1. Coñece e utiliza os métodos de dataciónrelativa e das interrupcións no rexistro estratigráfi-co a partir da interpretación de cortes xeolóxicos ecorrelación de columnas estratigráficas.

• CMCCT

• CAA

• i

• e

• B6.5. Táboa de tempo xeolóxico: unidades crono-estratigráficas e xeocronolóxicas.

• B6.4. Identificar as principais unidades cronoestra-tigráficas que conforman a táboa de tempo xeolóxi-co.

• XB6.4.1. Coñece as unidades cronoestratigráficas,e amosa o seu manexo en actividades e exerci-cios.

• CMCCT

• CCEC

• c

• l

• B6.6. Xeoloxía histórica. Evolución xeolóxica e bio-lóxica da Terra desde o arcaico á actualidade, re-saltando os principais eventos. Primates e evolu-ción do xénero Homo.

• B6.5. Coñecer e indicar os principais eventosglobais acontecidos na evolución da Terra desde asúa formación.

• XB6.5.1. Analiza algúns dos cambios climáticos,biolóxicos e xeolóxicos que aconteceron nas dife-rentes era xeolóxicas, e confecciona resumos ex-plicativos ou táboas.

• CMCCT

• CSIEE

• a

• b

• c

• m

• B6.7. Cambio climáticos naturais. Relación entrefenómenos naturais e cambios climáticos.

• B6.8. Cambio climático actual. Influencia da activi-dade humana.

• B6.6. Diferenciar os cambios climáticos naturais eos inducidos pola actividade humana.

• XB6.6.1. Relaciona fenómenos naturais con cam-bios climáticos, e valora a influencia da actividadehumana.

• CSC

• CAA

• g

• e



– Estudos previos

• B10.2. Ler mapas xeolóxicos sinxelos dunha co-marca ou rexión.

• XB10.2.1. Le mapas xeolóxicos sinxelos, fotogra-fías aéreas e imaxes de satélite, que contrastacoas observacións no campo.

• CD

Páxina 97



de consulta demapas, fotogra-fías aéreas, bi-bliografía, etc.



• g

• e






• B10.4. Utilizar as principais técnicas de represen-tación de datos xeolóxicos.

• XB10.3.2. Observa e describe afloramentos dazona.

• CMCCT

• CCL

Páxina 98



Unidade 11. Riscos naturais

• i • B7.1. Riscos naturais: perigo, vulnerabilidade, ex-posición e custo.

• B7.1. Coñecer e identificar os principais termos noestudo dos riscos naturais.

• XB7.1.1. Coñece e utiliza os principais termos noestudo dos riscos naturais: risco, perigo, vulnerabi-lidade e custo.

• CMCCT

• CAA

• e

• i

• B7.2. Clasificación dos riscos naturais: endóxenos,exóxenos e extraterrestres.

• B7.2. Caracterizar os riscos naturais en función dasúa orixe: endóxena, exóxena e extraterrestre.

• XB7.2.1. Coñece os principais riscos naturais eclasifícaos en función da súa orixe endóxena,exóxena ou extraterrestre.

• CMCCT

• e

• a

• B7.3. Principais riscos endóxenos: terremotos evolcáns.

• B7.4. Principais riscos exóxenos: movementos deladeira, inundacións e dinámica litoral.

• B7.3. Analizar en detalle algúns dos principaisfenómenos naturais: terremotos, erupcións volcáni-cas, movementos de ladeira, inundacións edinámica litoral.

• XB7.3.1. Analiza casos concretos dos principaisfenómenos naturais que acontecen no noso país:terremotos, erupcións volcánicas, movementos deladeira, inundacións e dinámica litoral.

• CAA

• c

• e

• B7.5. Situar os principais riscos endóxenos eesóxenos do noso país. Relaciona a súa distribu-ción coas características xeolóxicas de cada zona.

• B7.4. Comprender e sinalar a distribución destesfenómenos naturais no noso país e saber onde haimaior risco.

• XB7.4.1. Coñece os riscos máis importantes nonoso país e relaciona a súa distribución con deter-minadas características de cada zona.

• CAA

• CMCCT

• a

• h

• B7.6. Análise e xestión de riscos: cartografías deinventario, susceptibilidade e grao de perigo.

• B7.5. Entender as cartografías de risco. • XB7.5.1. Interpreta as cartografías de risco. • CAA

• a

• m

• c

• B7.7. Prevención: campañas e medidas de au-toprotección.

• B7.6. Valorar a necesidade de levar a cabo medi-das de autoprotección.

• XB7.6.1. Coñece e valora as campañas de preven-ción e as medidas de autoprotección.

• CAA

• CSC

• a

• h

• B7.8. Análise dos principais fenómenos naturaisacontecidos no planeta e en Galicia durante o cur-so escolar

• B7.7. Analizar os principais fenómenos naturaisque aconteceron durante o curso escolar.

• XB7.6.2. Analiza e comprende os principaisfenómenos naturais acontecidos durante o cursono planeta, o país e o seu ámbito local.

• CAA

• e

• h



– Confirmación noitinerario da xeo-loxía básica darexión e os ele-

• B10.6. Recoñecer os recursos e procesos activos. • XB10.6.1. Coñece e analiza os seus principais re-cursos e riscos xeolóxicos.

• CAA

• CMCCT

Páxina 99



mentos singula-res do patrimonioxeolóxico do lu-gar.

– Avaliación doselementos singu-lares do patrimo-nio xeolóxico dolugar

Unidade 12. Xeoloxía e sociedade

• a

• h

• B8.1. Recursos renovables e non renovables. • B8.1. Comprender e diferenciar os conceptos derecursos renovables e non renovables, e identificaros tipos de recursos naturais de tipo xeolóxico.

• XB8.1.1. Coñece e identifica os recursos naturaiscomo renovables ou non renovables.

• CMCCT

• c

• l

• B8.2. Clasificación dos recursos minerais e ener-xéticos en función do seu interese económico, so-cial e ambiental.

• B8.2. Clasificar os recursos minerais e enerxéticosen función da súa utilidade.

• XB8.2.1. Identifica a procedencia dos materiais edos obxectos que o/a rodean, e realiza unha táboasinxela onde se indique a relación entre a materiaprima e os materiais ou obxectos.

• CMCCT

• CAA

• a

• c

• h

• m

• B8.3. Depósitos minerais. Conceptos de reservase leis. Principais tipos de depósitos de intereseeconómico a nivel mundial.

• B8.3. Explicar o concepto de depósito mineralcomo recurso explotable, distinguindo os principaistipos de interese económico.

• XB8.3.1. Localiza información na rede de diversostipos de depósitos, e relaciónaos con algún dosprocesos xeolóxicos formadores de minerais e derochas.

• CD

• CAA

• a

• h

• B8.4. Exploración, avaliación e explotación susten-table de recursos minerais e enerxéticos.

• B8.4. Coñecer e identificar as etapas e as técnicasempregadas na exploración, na avaliación e na ex-plotación sustentable dos recursos minerais eenerxéticos.

• XB8.4.1. Elabora táboas e gráficos sinxelos a partirde datos económicos de explotacións mineiras, es-tima un balance económico e interpreta a evolu-ción dos datos.

• CMCCT

• CAA

• a

• b

• h

• B8.5. Xestión e protección ambiental nas explota-cións de recursos minerais e enerxéticos

• B8.5. Entender a xestión e protección ambientalcomo unha cuestión inescusable para calquera ex-plotación dos recursos minerais e enerxéticos

• XB8.5.1. Compila información ou visita algunha ex-plotación mineira concreta, e emite unha opinióncrítica fundamentada nos datos obtidos e/ou nasobservacións realizadas.

• CSC

• CCL

• e

• d

• B8.6. Ciclo hidrolóxico e augas subterráneas. Nivelfreático, acuíferos e resurxencias. Circulación daauga a través dos materiais xeolóxicos.

• B8.6. Explicar conceptos relacionados coas augassubterráneas, como acuíferos e os seus tipos, ni-vel freático, mananciais, resurxencias e os seus ti-pos, ademais de coñecer a circulación da auga a

• XB8.6.1. Coñece e relaciona os conceptos de au-gas subterráneas, nivel freático, resurxencias deauga e circulación da auga.

• CMCCT

• CAA

Páxina 100



través dos materiais xeolóxicos.

• a

• b

• c

• h

• B8.7. A auga subterránea como recurso natural:captación e explotación sustentable. Posibles pro-blemas ambientais: salinización de acuíferos, sub-sidencia e contaminación. Contaminación das au-gas subterráneas en Galicia.

• B8.7. Valorar a auga subterránea como recurso ea influencia humana na súa explotación. Coñecer eindicar os posibles efectos ambientais dunha ina-decuada xestión.

• XB8.7.1. Comprende e valora a influencia humanana xestión as augas subterráneas, expresando aopinión sobre os efectos desta en medio.

• CSC

• e

• h




– Avaliación doselementos singu-lares do patrimo-nio xeolóxico dolugar

• B10.6. Recoñecer os recursos e procesos activos. • XB10.6.1. Coñece e analiza os seus principais re-cursos e riscos xeolóxicos.

• CAA

• CMCCT

• h

• a

• m

• B10.5. Concepto de patrimonio xeolóxico e puntosde interese xeolóxico (PIX). Principais exemplosen Galicia

• B10.7. Entender as singularidades do patrimonioxeolóxico.

• XB10.7.1. Comprende a necesidade de apreciar,valorar, respectar e protexer os elementos do patri-monio xeolóxico.

• CSC

Unidade 13. Xeoloxía de España. Os grandes relevos

• i

• e

• B9.1. Principais dominios xeolóxicos da PenínsulaIbérica, as Baleares e as Canarias.

• B9.1. Coñecer e identificar os principais dominiosxeolóxicos de España: Varisco, oróxenos alpinos,grandes concas e Illas Canarias.

• XB9.1.1. Coñece a xeoloxía básica de Españaidentificando os principais dominios sobre mapasfísicos e xeolóxicos.

• CMCCT

• CSC

Páxina 101



• e

• i

• B9.2. Principais eventos xeolóxicos na historia daPenínsula Ibérica, as Baleares e as Canarias: orixedo Atlántico, do Cantábrico e do Mediterráneo, eformación das principais cordilleiras e concas.

• B9.2. Explicar a orixe xeolóxica da Península Ibéri-ca, as Baleares e as Canarias, e interpretar mapase modelos gráficos que simulen a evolución dapenínsula, as illas e os mares que as rodean.

• XB9.2.1. Comprende a orixe xeolóxica da Penínsu-la Ibérica, as Baleares e as Canarias, e utiliza atecnoloxía da información para interpretar mapas emodelos gráficos que simulen a evolución dapenínsula, as illas e os mares que as rodean.

• CD

• CMCCT

• CSC

• l

• e

• B9.5. Evolución xeolóxica de Galicia no marco datectónica de placas. Unidades paleoxeográficas deGalicia.

• B9.4. Explicar a xeoloxía de Galicia como parte dodominio Varisco, resultado da historia xeolóxica doplaneta e a tectónica de placas.

• XB9.4.1. Integra a xeoloxía local (cidade, provinciae/ou comunidade autónoma) cos principais domi-nios xeolóxicos, a historia xeolóxica do planeta e atectónica de placas.

• CAA

• g

• e








• CMCCT

• CCL

Unidade 14. Xeoloxía de España. As cuncas cenozoicas. As Illas Canarias. Historia xeolóxica

• i

• e

• B9.1. Principais dominios xeolóxicos da PenínsulaIbérica, as Baleares e as Canarias.

• B9.1. Coñecer e identificar os principais dominiosxeolóxicos de España: Varisco, oróxenos alpinos,grandes concas e Illas Canarias.

• XB9.1.1. Coñece a xeoloxía básica de Españaidentificando os principais dominios sobre mapasfísicos e xeolóxicos.

• CMCCT

• CSC

• e • B9.2. Principais eventos xeolóxicos na historia da • B9.2. Explicar a orixe xeolóxica da Península Ibéri- • XB9.2.1. Comprende a orixe xeolóxica da Penínsu- • CD

Páxina 102



• i Península Ibérica, as Baleares e as Canarias: orixedo Atlántico, do Cantábrico e do Mediterráneo, eformación das principais cordilleiras e concas.

ca, as Baleares e as Canarias, e interpretar mapase modelos gráficos que simulen a evolución dapenínsula, as illas e os mares que as rodean.

la Ibérica, as Baleares e as Canarias, e utiliza atecnoloxía da información para interpretar mapas emodelos gráficos que simulen a evolución dapenínsula, as illas e os mares que as rodean.

• CMCCT

• CSC

• l • B9.4. Evolución dos procesos xeodinámicos doplaneta relacionados coa historia xeolóxica de Ibe-ria, as Baleares e as Canarias.

• B9.3. Explicar a historia xeolóxica de Iberia, asBaleares e as Canarias, e os eventos relacionadoscoa tectónica de placas.

• XB9.3.1. Coñece e enumera os principais aconte-cementos xeolóxicos que aconteceron no planeta,que estean relacionados coa historia de Iberia, asBaleares e as Canarias.

• CMCCT

• CAA

• l

• e

• B9.5. Evolución xeolóxica de Galicia no marco datectónica de placas. Unidades paleoxeográficas deGalicia.

• B9.4. Explicar a xeoloxía de Galicia como parte dodominio Varisco, resultado da historia xeolóxica doplaneta e a tectónica de placas.

• XB9.4.1. Integra a xeoloxía local (cidade, provinciae/ou comunidade autónoma) cos principais domi-nios xeolóxicos, a historia xeolóxica do planeta e atectónica de placas.

• CAA

• g

• e








• CMCCT

• CCL

• h

• m


• B10.5. Integrar a xeoloxía local do itinerario na xe-oloxía rexional.

• XB10.3.3. Recoñece e clasifica mostras de rochas,minerais e fósiles da zona.

• CAA

• CMCCT

Páxina 103







• XB10.4.1. Utiliza as principais técnicas de repre-sentación de datos xeolóxicos (columnas estrati-gráficas, cortes xeolóxicos sinxelos e mapas xeo-temáticos).

• CMCCT

• XB10.5.1. Reconstrúe a historia xeolóxica da re-xión e identifica os procesos activos.

• CAA


Ciencias da Terra e do Medio Ambiente. 2º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias Clave

Unidade 1. Concepto de medio ambiente e dinámica de sistemas

• i

• l

• B1.1. Concepto de medio ambiente e dinámica de siste-mas. Modelos da teoría de Sistemas.

• B1.1. Realizar modelos de sistemas considerando asvariables, analizando a interdependencia dos seus ele-mentos e establecendo as súas relacións causais.

• CTMAB1.1.1. Contrasta a interdependencia dos ele-mentos dun sistema establecendo as súas relacións.

• CMCCT

• CTMAB1.1.2. Elabora modelos de sistemas nos que re-presenta as relacións causais, interpretando as conse-cuencias da variación dos distintos factores.

• CAA

•

• i

• l

• B1.2. O medio natural como sistema. Aplicación da te-oría de sistemas ao sistema natural.

• B1.2. Aplicar a dinámica de sistemas aos cambios am-bientais acontecidos como consecuencia da apariciónda vida e as actividades humanas ao longo da historia.

• CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos, oscambios ambientais que tiveron lugar como consecuen-cia da aparición da vida e da acción humana ao longoda historia.

• CCEC

• CAA

Páxina 104



• i

• l

• B2.6. Efecto invernadoiro: relación coa vida na Terra.Causas e consecuencias do aumento do efecto inverna-doiro.

• B2.5. Determinar a orixe do efecto invernadoiro e a súarelación coa vida na Terra.

• CTMAB2.5.1. Valora o efecto invernadoiro e a súa rela-ción coa vida na Terra.

• CMCCT

• CSC

• CTMAB2.5.2. Comprende e explica que factores provo-can o aumento do efecto invernadoiro e as súas conse-cuencias.

• CMCCT

• CAA

Unidade 2. A humanidade e o medio ambiente

• i

• l

• B1.3. Humanidade e medio ambiente. Historia das rela-cións da humanidade coa natureza.

• B1.2. Aplicar a dinámica de sistemas aos cambios am-bientais acontecidos como consecuencia da apariciónda vida e as actividades humanas ao longo da historia.

• CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos, oscambios ambientais que tiveron lugar como consecuen-cia da aparición da vida e da acción humana ao longoda historia.

• CCEC

• CAA

• i

• l

• B1.4. Recursos naturais, riscos e impactos ambientais. • B1.3. Identificar recursos, riscos e impactos, asociándo-os á actividade humana sobre o medio ambiente.

• CTMAB1.3.1. Identifica e clasifica recursos, riscos e im-pactos ambientais asociados.

• CMCCT

• a

• b

• e

• h

• m

• B7.1. Xestión dos impactos ambientais; alternativasante a problemática ambiental: desenvolvemento incon-trolado, conservacionismo e desenvolvemento sustenta-ble.

• B7.1. Establecer diferenzas entre o desenvolvementoincontrolado, o conservacionismo e o desenvolvementosustentable.

• CTMAB7.1.1. Distingue modelos de uso dos recursos edeseña outros sustentables.

• CMCCT

• CSIEE

• CTMAB7.1.2. Argumenta as diferenzas entre o desen-volvemento incontrolado, o conservacionismo e o de-senvolvemento sustentable.

• CCL

• CSC

• CCEC

• g

• i

• l

• B7.2. Avaliación do impacto ambiental.

• B7.3. Instrumentos de xestión ambiental.

• B7.2. Coñecer algúns instrumentos de avaliación am-biental.

• CTMAB7.2.1. Analiza a información facilitada por algúnsinstrumentos de avaliación ambiental, e conclúe impac-tos e medidas correctoras.

• CD

• CAA

• CSIEE

• a

• b

• h

• m

• B7.4. Relación entre desenvolvemento, calidade de vidae problemas ambientais no ámbito internacional.

• B7.3. Identificar a relación, a nivel internacional, entre odesenvolvemento dos países, a calidade de vida e osproblemas ambientais.

• CTMAB7.3.1. Analiza o desenvolvemento dos países enrelación con problemas ambientais e coa calidade devida.

• CSC

• CAA

• CSIEE

Unidade 3. Cara un desenvolvemento sustentable

• i

• l

• B1.4. Recursos naturais, riscos e impactos ambientais. • B1.3. Identificar recursos, riscos e impactos, asociándo-os á actividade humana sobre o medio ambiente.

• CTMAB1.3.1. Identifica e clasifica recursos, riscos e im-pactos ambientais asociados.

• CMCCT

Páxina 105



• g

• i

• l

• B1.5. Fontes de información ambiental. • B1.4. Identificar os principais instrumentos de informa-ción ambiental.

• CTMAB1.4.1. Coñece e enumera os principais métodosde información ambiental.

• CMCCT

• CD

• CTMAB1.4.2. Extrae conclusións sobre cuestións am-bientais a partir de distintas fontes de información.

• CCL

• CD

• CSIEE

• a

• b

• e

• h

• m

• B7.1. Xestión dos impactos ambientais; alternativasante a problemática ambiental: desenvolvemento incon-trolado, conservacionismo e desenvolvemento sustenta-ble.

• B7.1. Establecer diferenzas entre o desenvolvementoincontrolado, o conservacionismo e o desenvolvementosustentable.

• CTMAB7.1.1. Distingue modelos de uso dos recursos edeseña outros sustentables.

• CMCCT

• CSIEE

• CTMAB7.1.2. Argumenta as diferenzas entre o desen-volvemento incontrolado, o conservacionismo e o de-senvolvemento sustentable.

• CCL

• CSC

• CCEC

• g

• i

• l



• B7.2. Coñecer algúns instrumentos de avaliación am-biental.

• CTMAB7.2.1. Analiza a información facilitada por algúnsinstrumentos de avaliación ambiental, e conclúe impac-tos e medidas correctoras.

• CD

• CAA

• CSIEE

• a

• b

• h

• m

• B7.4. Relación entre desenvolvemento, calidade de vidae problemas ambientais no ámbito internacional.

• B7.3. Identificar a relación, a nivel internacional, entre odesenvolvemento dos países, a calidade de vida e osproblemas ambientais.

• CTMAB7.3.1. Analiza o desenvolvemento dos países enrelación con problemas ambientais e coa calidade devida.

• CSC

• CAA

• CSIEE

• a

• g

• i

• l

• p



• B7.5. Valorar a importancia do uso de novas tecnolo-xías nos estudos ambientais e interpretar matrices sin-xelas para a ordenación do territorio.

• CTMAB7.5.1. Comprende e explica a importancia douso de novas tecnoloxías nos estudos ambientais.

• CMCCT

• CCL

• CSC

• CTMAB7.5.2. Analiza a información de matrices sinxe-las, valorando o uso do territorio.

• CMCCT

• CAA

• a

• b

• d

• e

• h

• B7.6. Influencia dos organismos nacionais e internacio-nais en materia ambiental.

• B7.7. Lexislación ambiental.

• B7.6. Coñecer os principais organismos nacionais e in-ternacionais en materia ambiental, e a lexislación esta-tal e autonómica sobre algúns impactos ambientais.

• CTMAB7.6.1. Coñece e explica os principais organis-mos nacionais e internacionais, e a súa influencia enmateria ambiental.

• CD

• CCL

• CCEC

• CTMAB7.6.2. Coñece a lexislación española e galegasobre algúns impactos ambientais e as normas de pre-

• CCL

Páxina 106



• p vención aplicables. • CAA

Unidade 4. Sistema biosfera

• i

• l

• B6.1. Circulación de materia e enerxía na biosfera.

• B6.2. Relacións tróficas nos ecosistemas, cadeas e re-des tróficas. Representacións gráficas.

• B6.3. Factores limitantes da produción primaria.

• B6.1. Recoñecer as relacións tróficas dos ecosistemas,valorando a influencia dos factores limitantes da produ-ción primaria e daqueles que aumentan a súa rendibili-dade.

• CTMAB6.1.1. Identifica os factores limitantes da produ-ción primaria e aqueles que aumentan a súa rendibilida-de.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB6.1.2. Esquematiza as relacións tróficas dunecosistema.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB6.1.3. Interpreta gráficos, pirámides, cadeas eredes tróficas.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB6.1.4. Explica as causas da diferenza de produ-tividade en mares e continentes.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B6.4. Ciclos bioxeoquímicos do osíxeno, o carbono, onitróxeno, o fósforo e o xofre.

• B6.2. Comprender a circulación de bioelementos (sobretodo O, C, N, P e S) entre os subsistemas terrestres.

• CTMAB6.2.1. Esquematiza os ciclos bioxeoquímicos eargumenta a importancia do seu equilibrio.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B6.5. Os ecosistemas no tempo: sucesión, autorregula-ción e regresión.

• B6.3. Comprender os cambios que se suceden nos eco-sistemas ao longo do tempo.

• CTMAB6.3.1. Identifica os cambios que se producennas sucesións ecolóxicas e interpreta a variación dosparámetros tróficos.

• CMCCT

• CAA

• h

• i

• l

• B6.6. Autorregulación dos ecosistemas e repercusiónda acción humana sobre eles.

• B6.4. Comprender os mecanismos naturais de autorre-gulación dos ecosistemas e valorar a repercusión da ac-ción humana sobre eles.

• CTMAB6.4.1. Coñece os mecanismos naturais de auto-rregulación dos ecosistemas.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB6.4.2. Argumenta e relaciona as actividades hu-manas coas repercusións na dinámica dos ecosiste-mas.

• CMCCT

• CAA

• CSIEE

• a

• b

• h

• i

• l

• B6.7. Concepto de biodiversidade.

• B6.8. Causas e repercusións da perda da biodiversida-de.

• B6.5. Distinguir a importancia da biodiversidade e re-coñecer as actividades que teñen efectos negativos so-bre ela.

• CTMAB6.5.1. Argumenta a importancia da biodiversida-de e os riscos que supón a súa diminución.

• CMCCT

• CCEC

• CSC

• CTMAB6.5.2. Relaciona as accións humanas coa súainfluencia na biodiversidade do ecosistema.

• CMCCT

Páxina 107



• p • CAA

Unidade 5. Xeosfera e riscos xeolóxicos

• i

• l

• B5.1. Xeosfera: soporte dos restantes subsistemas te-rrestres.

• B5.2. Riscos xeolóxicos e a súa relación cos fluxos deenerxía terrestres.

• B5.1. Relacionar os fluxos de enerxía e os riscos xeo-lóxicos.

• CTMAB5.1.1. Identifica as manifestacións da enerxía in-terna da Terra e a súa relación cos riscos xeolóxicos.

• CMCCT

• CAA

• h

• i

• l

• B5.3. Orixe dos riscos xeolóxicos internos. • B5.2. Identificar os factores que determinan, favorecene atenúan os riscos xeolóxicos sísmico e volcánico.

• CTMAB5.2.1. Explica a orixe e os factores que determi-nan os riscos sísmico e volcánico.

• CMCCT

• CAA

• h

• i

• l

• m

• p

• B5.4. Métodos de predición e prevención dos riscos xe-olóxicos.

• B5.5. Danos orixinados polos riscos xeolóxicos.

• B5.3. Identificar os danos que producen os riscos xeo-lóxicos, e determinar métodos de predición e preven-ción.

• CTMAB5.3.1. Coñece os métodos de predición e pre-vención dos riscos xeolóxicos.

• CMCCT

• CSIEE

• CTMAB5.3.2. Relaciona os riscos xeolóxicos cos danosque producen.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B5.6. O relevo como consecuencia da interacción dadinámica interna e externa do planeta.

• B5.4. Comprender o relevo como a interacción dadinámica interna e externa.

• CTMAB5.4.1. Interpreta o relevo como consecuencia dainteracción da dinámica interna e externa do planeta.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B5.7. Riscos asociados aos sistemas de ladeira e flu-viais.

• B5.5. Determinar os riscos asociados aos sistemas deladeira e fluviais, e valorar os factores que inflúen.

• CTMAB5.5.1. Identifica os riscos asociados aos siste-mas de ladeira e fluviais, e comprende os factores queinterveñen.

• CMCCT

• CAA

• a

• h

• i

• l

• m

• p

• B5.8. Importancia da ordenación do territorio na preven-ción dos riscos xeolóxicos.

• B5.9. Impactos máis frecuentes na paisaxe.

• B5.6. Recoñecer a fraxilidade da paisaxe fronte aos im-pactos ambientais e valorar a ordenación do territoriocomo prevención de riscos.

• CTMAB5.6.1. Valora a ordenación do territorio comométodo de prevención de riscos.

• CSC

• CSIEE

• CCEC

• CTMAB5.6.2. Avalía a fraxilidade da paisaxe e os im-pactos máis frecuentes que sofre.

• CSC

• CCEC

Unidade 6. Dinámica das masas fluídas

• i • B2.1. A radiación solar como recurso enerxético. • B2.1. Identificar os efectos da radiación solar na dinámi-ca das capas fluídas, no clima e na xeodinámica exter-

• CTMAB2.1.1. Valora a radiación solar como recursoenerxético.

• CMCCT

Páxina 108



• l • B2.2. As masas fluídas e a súa relación co funciona-mento do clima.

na. • CSC

• CTMAB2.1.2. Relaciona a radiación solar coa dinámicadas capas fluídas e o clima.

• CMCCT

• CTMAB2.1.3. Explica a relación entre radiación solar exeodinámica externa.

• CMCCT

• i

• l

• B2.2. As masas fluídas e a súa relación co funciona-mento do clima.

• B2.2. Comprender o funcionamento das capas fluídasestablecendo a súa relación co clima.

• CTMAB2.2.1. Explica a dinámica da atmosfera e assúas consecuencias no clima.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B2.3. Compoñentes da atmosfera, orixe e importanciabiolóxica.

• B2.3. Recoñecer os compoñentes da atmosfera rela-cionándoos coa súa procedencia e importancia biolóxi-ca.

• CTMAB2.3.1. Identifica os compoñentes da atmosferaen relación coa súa procedencia, a súa distribución e asúa dinámica.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB2.3.2. Relaciona os compoñentes da atmosferacoa súa importancia biolóxica.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

•

• B2.4. Capa de ozono: orixe e importancia.

• B2.5. Diminución da capa de ozono: efectos e medidaspreventivas.

• B2.4. Comprender a importancia da capa de ozono e asúa orixe.

• CTMAB2.4.1. Determina a importancia da capa de ozo-no e valora os efectos da súa diminución.

• CMCCT

• CSC

•

• CTMAB2.4.2. Sinala medidas que preveñen a diminu-ción da capa de ozono.

• CSIEE

• i

• l

• B2.7. A hidrosfera e o seu papel como regulador climáti-co.

• B2.6. Comprender o papel da hidrosfera como regula-dor climático.

• CTMAB2.6.1. Razoa o funcionamento da hidrosferacomo regulador climático.

• CMCCT

• CTMAB2.6.2. Determina a influencia da circulaciónoceánica no clima.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B2.8. Relación das correntes oceánicas coa circulacióndos ventos e o clima e con algúns fenómenos climáti-cos.

• B2.7. Asociar algúns fenómenos climáticos coas corren-tes oceánicas (ou a temperatura superficial da auga).

• CTMAB2.7.1. Explica a relación entre as correntesoceánicas e fenómenos como "El Niño" e os furacáns,entre outros.

• CMCCT

• CTMAB2.7.2. Asocia as correntes oceánicas coa circu-lación dos ventos e o clima.

• CMCCT

• i • B2.9. Formación das precipitacións. Tipos de precipita-cións.

• B2.8. Explicar a formación de precipitacións en relaciónaos movementos de masas de aire e interpretar mapas

• CTMAB2.8.1. Relaciona a circulación de masas de airecos tipos de precipitacións.

• CMCCT

Páxina 109



• l • B2.10. Interpretación de mapas meteorolóxicos. meteorolóxicos. • CTMAB2.8.2. Interpreta mapas meteorolóxicos. • CMCCT

• CAA

• b

• i

• l

• p

• B2.11. Os riscos climáticos, causas e consecuencias.Medidas de predición, prevención e corrección.

• B2.9. Identificar os riscos climáticos, valorando os facto-res que contribúen a favorecelos e a paliar os seusefectos.

• CTMAB2.9.1. Relaciona os riscos climáticos cos facto-res que os orixinan e coas súas consecuencias.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB2.9.2. Propón medidas para evitar ou diminuíros efectos dos riscos climáticos.

• CSIEE

• i

• l

• B3.3. Factores que inflúen na dispersión dos contami-nantes atmosféricos.

• B3.3. Relacionar a contaminación atmosférica cos seusefectos biolóxicos e con certas condicións meteorolóxi-cas e/ou topográficas.

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación concertas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas.

• CMCCT

• CAA

Unidade 7. Contaminación das masas fluídas

• i

• l

•

• B2.4. Capa de ozono: orixe e importancia.

• B2.5. Diminución da capa de ozono: efectos e medidaspreventivas.

• B2.4. Comprender a importancia da capa de ozono e asúa orixe.

• CTMAB2.4.1. Determina a importancia da capa de ozo-no e valora os efectos da súa diminución.

• CMCCT

• CSC

• CTMAB2.4.2. Sinala medidas que preveñen a diminu-ción da capa de ozono.

• CSIEE

• i

• l

• B2.6. Efecto invernadoiro: relación coa vida na Terra.Causas e consecuencias do aumento do efecto inverna-doiro.

• B2.5. Determinar a orixe do efecto invernadoiro e a súarelación coa vida na Terra.

• CTMAB2.5.1. Valora o efecto invernadoiro e a súa rela-ción coa vida na Terra.

• CMCCT

• CSC

• CTMAB2.5.2. Comprende e explica que factores provo-can o aumento do efecto invernadoiro e as súas conse-cuencias.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• p

• B3.1. Orixe e efectos da contaminación atmosférica. • B3.1. Argumentar a orixe da contaminación atmosféricae identificar os efectos sociais, ambientais e sanitariosque produce.

• CTMAB3.1.1. Identifica os efectos biolóxicos da conta-minación atmosférica.

• CMCCT

• CTMAB3.1.2. Asocia os contaminantes coa súa orixe erecoñece as súas consecuencias sociais, ambientais esanitarias.

• CMCCT

• CAA

• h

• i

• l

• B3.2. Medidas preventivas e correctoras da contamina-ción atmosférica e do efecto invernadoiro.

• B3.2. Propor medidas que favorecen a diminución dacontaminación atmosférica e do efecto invernadoiro.

• CTMAB3.2.1. Describe medidas que preveñen ouatenúan a contaminación atmosférica e o efecto inver-nadoiro.

• CMCCT

• CAA

• CSIEE

Páxina 110



• i

• l

• B3.1. Orixe e efectos da contaminación atmosférica.

• B3.3. Factores que inflúen na dispersión dos contami-nantes atmosféricos.

• B3.3. Relacionar a contaminación atmosférica cos seusefectos biolóxicos e con certas condicións meteorolóxi-cas e/ou topográficas.

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación concertas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB3.3.2. Explica os efectos biolóxicos producidospola contaminación atmosférica.

• CMCCT

• i

• l

• B3.4. Efectos da contaminación atmosférica segundo oseu raio de influencia.

• B3.4. Clasificar os efectos locais, rexionais e globais dacontaminación atmosférica.

• CTMAB3.4.1. Describe os efectos locais, rexionais eglobais ocasionados pola contaminación do aire.

• CMCCT

•

• i

• l

• B3.5. Ozono troposférico e ozono estratosférico. • B3.5. Distinguir a orixe e os efectos do ozono troposféri-co e do ozono estratosférico.

• CTMAB3.5.1. Distingue a orixe e os efectos do ozonotroposférico e do estratosférico.

• CMCCT

• i

• l

• B4.1. Ciclo hidrolóxico.

• B4.2. Orixe e efectos da contaminación das augas su-perficiais e subterráneas.

• B4.1. Clasificar os contaminantes da auga en relación ásúa orixe e aos seus efectos.

• CTMAB4.1.1. Coñece e describe a orixe e os efectos dacontaminación das augas superficiais e subterráneas.

• CMCCT

•

• CTMAB4.1.2. Relaciona os principais contaminantes daauga coa súa orixe e cos seus efectos.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B4.3. Parámetros de medida da calidade da auga. • B4.2. Coñecer os indicadores de calidade da auga. • CTMAB4.2.1. Coñece e describe os principais indicado-res de calidade da auga.

• CMCCT

• h

• i

• l

• p

• B4.2. Orixe e efectos da contaminación das augas su-perficiais e subterráneas.

• B4.4. Prevención e corrección da contaminación daauga.

• B4.3. Valorar as repercusións para a humanidade dacontaminación da auga, e propón medidas que a evitenou diminúan.

• CTMAB4.3.1. Describe o proceso de eutrofización dasaugas e valora as súas consecuencias.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB4.3.2. Propón actitudes e accións individuais,estatais e intergobernamentais, que reduzan as re-percusións ambientais da contaminación da auga.

• CMCCT

• CSIEE

• CSC

• i

• l

• B4.5. Sistemas de tratamento e depuración das augas. • B4.4. Coñecer os sistemas de potabilización e depura-ción das augas residuais.

• CTMAB4.4.1. Esquematiza as fases de potabilización edepuración da auga nunha EDAR.

• CMCCT

Unidade 8. Recursos da biosfera

• i

• l

• B6.9. O solo como interfase.

• B6.10. Edafoxénese e tipos de solos.

• B6.6. Identificar os tipos de solo, en relación coa litolo-xía e o clima que os orixinou.

• CTMAB6.6.1. Clasifica os tipos de solo en relación coalitoloxía e o clima que os orixina.

• CMCCT

• CAA

• b • B6.11. Usos e fraxilidade do solo como recurso. • B6.7. Valorar o solo como recurso fráxil e escaso. • CTMAB6.7.1. Valora o solo como recurso fráxil e esca-so.

• CSC

Páxina 111



• h

• i

• l

• p

• CCEC

• i

• l

• B6.12. Impactos sobre o solo. Técnicas de valoracióndo grao de alteración dun solo.

• B6.8. Coñecer técnicas de valoración do grao de altera-ción dun solo.

• CTMAB6.8.1. Identifica o grao de alteración dun soloaplicando distintas técnicas de valoración.

• CMCCT

• CSIEE

• a

• h

• i

• l

• p

• B6.13. Impactos sobre a biosfera producidos pola defo-restación, a agricultura e a gandaría.

• B6.9. Analizar os problemas ambientais producidos poladeforestación, a agricultura e a gandaría.

• CTMAB6.9.1. Analiza os problemas ambientais produci-dos pola deforestación, a agricultura e a gandaría.

• CMCCT

• CAA

• i

• l

• B6.14. O sistema litoral como interfase. • B6.10. Comprender as características do sistema litoral. • CTMAB6.10.1. Coñece as características dos sistema li-toral.

• CMCCT

• a

• h

• i

• l

• p

• B6.15. Importancia ecolóxica dos recursos do sistema li-toral, impactos derivados da súa sobreexplotación.

• B6.11. Analizar e valorar a evolución dos recursospesqueiros.

• CTMAB6.11.1. Valora o sistema litoral como fonte derecursos e biodiversidade.

• CSC

• CCEC

• CTMAB6.11.2. Relaciona a sobreexplotación dos recur-sos pesqueiros con impactos nas zonas litorais.

• CMCCT

• CAA

• CCEC

• a

• b

• h

• i

• l

• p

• B6.16. Importancia da conservación das zonas litorais. • B6.12. Valorar a conservación das zonas litorais poloseu elevado valor ecolóxico.

• CTMAB6.12.1. Establece a importancia da conserva-ción das zonas litorais.

• CCEC

• CSC

Unidade 9. Recursos enerxéticos e minerais

• i • B5.10. Recursos da xeosfera: problemas ambientais • B5.7. Recoñecer os recursos minerais, os combustibles • CTMAB5.7.1. Relaciona a utilización dos principais re- • CMCCT

Páxina 112



• l

•

ocasionados pola súa explotación. fósiles e os impactos derivados do seu uso. cursos minerais e enerxéticos cos problemas ambien-tais ocasionados e cos riscos asociados.

• CAA

• a

• h

• i

• l

• p

• B5.11. Impactos derivados da explotación dos recursosda xeosfera en Galicia.

• B5.8. Identifica os impactos derivados da explotacióndos recursos da xeosfera en Galicia.

• CTMAB5.8.1.Coñece os principais impactos derivadosda explotación dos recursos da xeosfera no seu contor-no máis próximo.

• CMCCT

• CCEC

• a

• b

• h

• i

• l

• p

• B5.12. Uso eficiente da enerxía e dos recursos. • B5.9. Identificar medidas de uso eficiente da enerxía edos recursos, determinando os seus beneficios.

• CTMAB5.9.1. Valora o uso eficiente da enerxía e dosrecursos.

• CSC

• CCEC

• CTMAB5.9.2. Avalía as medidas que promoven un usoeficiente da enerxía e dos recursos.

• CSC

• CCEC

• CSIEE

Unidade10. Outros recursos e a súa xestión

• a

• h

• i

• l

• B7.5. Modelos de xestión de recursos. • B7.4. Determinar a orixe dos residuos, as consecuen-cias da súa produción e do seu consumo, e as alternati-vas á súa xestión.

• CTMAB7.4.1. Relaciona o consumo dalgúns produtos ea deterioración do medio.

• CMCCT

• CAA

• CTMAB7.4.2. Expón políticas ambientais adecuadas ádefensa do medio.

• CCL

• CCEC

• CSIEE

• CTMAB7.4.3. Argumenta a orixe dos residuos valoran-do a súa xestión.

• CCL

• CMCCT

• CAA

• a

• b

• d

• e

• h

• B7.6. Influencia dos organismos nacionais e internacio-nais en materia ambiental.

• B7.7. Lexislación ambiental.

• B7.6. Coñecer os principais organismos nacionais e in-ternacionais en materia ambiental, e a lexislación esta-tal e autonómica sobre algúns impactos ambientais.

• CTMAB7.6.1. Coñece e explica os principais organis-mos nacionais e internacionais, e a súa influencia enmateria ambiental.

• CD

• CCL

• CCEC

• CTMAB7.6.2. Coñece a lexislación española e galegasobre algúns impactos ambientais e as normas de pre-

• CCL

• CAA

Páxina 113



• p vención aplicables.

• a

• b

• m

• p

• B7.8. Protección dos espazos naturais.

• B7.9. Espazos naturais en España e, en particular, enGalicia.

• B7.7. Valorar a protección dos espazos naturais. • CTMAB7.7.1. Argumenta a necesidade de proteccióndos espazos naturais e as súas consecuencias; en par-ticular, os do seu contorno máis próximo.

• CCL

• CSC

• CCEC

Páxina 114

5.- Estándares de aprendizaxe avaliables


BLOQUE 1. Habilidades, destrezas e estratexias. Metodoloxía científica

• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico, e exprésase de xeito correcto tanto oralmente como por escrito.

• BXB1.2.1. Procura, selecciona e interpreta a información de carácter científico a partir da utilización de diversas fontes.

• BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de xeito preciso, utilizando diversos soportes.

• BXB1.2.3. Utiliza a información de carácter científico para formar unha opinión propia e argumentar sobre problemas relacionados.

• BXB1.3.1. Coñece e respecta as normas de seguridade no laboratorio, e coida os instrumentos e o material empregado.

• BXB1.3.2. Desenvolve con autonomía a planificación do traballo experimental, utilizando tanto instrumentos ópticos de recoñecemento comomaterial básico de laboratorio, argumenta o proceso experimental seguido, describe as súas observacións e interpreta os seus resultados.


• BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre a orixe do universo.

• BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universo e do Sistema Solar, e describe as súas características xerais.

• BXB2.3.1. Precisa as características que se dan no planeta Terra que permiten o desenvolvemento da vida nel, e que non se dan nos outrosplanetas.

• BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no Sistema Solar.

• BXB2.5.1. Categoriza os fenómenos principais relacionados co movemento e a posición dos astros, e deduce a súa importancia para a vida.

• BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos e esquemas fenómenos como as fases lunares e as eclipses, e establece a súa relación coaposición relativa da Terra, a Lúa e o Sol.

• BXB2.15.1. Describe as características que posibilitaron o desenvolvemento da vida na Terra.


• BXB2.6.1. Describe as características xerais dos materiais máis frecuentes nas zonas externas do planeta e xustifica a súa distribución en ca -pas en función da súa densidade.

• BXB2.6.2. Describe as características xerais da codia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiais que os compoñen, e relaciona esas carac-terísticas coa súa situación.

• BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizando criterios que permitan diferencialos.

• BXB2.7.2. Describe algunhas das aplicacións máis frecuentes dos minerais e das rochas no ámbito da vida cotiá.

• BXB2.7.3. Recoñece a importancia do uso responsable e a xestión sustentable dos recursos minerais.


• BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composición da atmosfera.

• BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire e identifica os contaminantes principais en relación coa súa orixe.

• BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumentacións sinxelas as causas que sustentan o papel protector da atmosfera para os seres vivos.

• BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambiental coa deterioración ambiental, e propón accións e hábitos que contribúan á súa solución.

• BXB2.10.1. Relaciona situacións en que a actividade humana interfire coa acción protectora da atmosfera.


• BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalas da auga en relación coas súas consecuencias para o mantemento da vida na Terra.

• BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relación cos seus cambios de estado de agregación.

Páxina 115

• BXB2.13.1. Comprende e identifica o significado da xestión sustentable da auga doce, e enumera medidas concretas que colaboren nesaxestión.

• BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contaminación de augas doces e salgadas, en relación coas actividades humanas


• BXB3.1.1. Estima a importancia da biodiversidade e aplica criterios de clasificación dos seres vivos, relacionando os animais e as plantasmáis comúns co seu grupo taxonómico.

• BXB3.2.1. Identifica e recoñece exemplares característicos de cada un destes grupos, e salienta a súa importancia biolóxica.

• BXB3.3.1. Discrimina as características xerais e singulares de cada grupo taxonómico.

• BXB3.6.1. Clasifica e identifica animais e plantas a partir de claves de identificación.


• BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados e asígnaos á clase á que pertencen.


• BXB3.7.1. Identifica exemplares de plantas e animais propios dalgúns ecosistemas ou de interese especial por seren especies en perigo deextinción ou endémicas.

• BXB3.7.2. Relaciona coa súa adaptación ao medio a presenza de determinadas estruturas nos animais e nas plantas máis comúns.

• BXB3.7.3. Identifica exemplares de plantas e animais propios dos ecosistemas galegos.


• BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupo taxonómico ao que pertencen.








• BXB3.5.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofa e relaciónao coa súa importancia para o conxunto de todos os seres vivos.

• BXB3.5.2. Describe as características xerais e singulares dos principais grupos de plantas.







UNIDADE 11. A ecosfera


Páxina 116


• BXB4.1.1. Identifica os compoñentes dun ecosistema.

• BXB4.2.1. Recoñece e enumera os factores desencadeantes de desequilibrios nun ecosistema.

• BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a destrución ambiental.

UNIDADE 12. A dinámica dos ecosistemas



• BXB4.3.1. Selecciona accións que preveñen a destrución ambiental.

BLOQUE 5. Proxecto de investigación

• BXB5.1.1. Integra e aplica as destrezas propias do método científico.

• BXB5.2.1. Utiliza argumentos que xustifiquen as hipóteses que propón.

• BXB5.3.1. Utiliza diferentes fontes de información, apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.

• BXB5.4.1. Participa, valora e respecta o traballo individual e en grupo.

• BXB5.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a nu-trición humana, para a súa presentación e defensa na aula.

• BXB5.5.2. Expresa con precisión e coherencia as conclusións das súas investigacións, tanto verbalmente como por escrito.



• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico e exprésase con corrección, tanto oralmente como por escrito.


• BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de xeito preciso utilizando diversos soportes.





• BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inerte partindo das características particulares de ambas.

• BXB2.1.2. Establece comparativamente as analoxías e as diferenzas entre célula procariota e eucariota, e entre célula animal e vexetal.

• BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia de cada función para o mantemento da vida.

• BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa, e deduce a relación entre elas.

• BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización no ser humano e procura a relación entre eles.

• BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describe a función dos orgánulos máis importantes.

• BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos que conforman o corpo humano e asóciaos á súa función.

• BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución asistida máis frecuentes.


• BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para pro -

Páxina 117

movela individual e colectivamente.

• BXB3.11.1. Discrimina o proceso de nutrición do da alimentación.

• BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súa función no organismo, e recoñece hábitos nutricionais saudables.

• BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudables mediante a elaboración de dietas equilibradas, utilizando táboas con grupos de alimentoscos nutrientes principais presentes neles e o seu valor calórico.

• BXB3.13.1. Valora e determina unha dieta equilibrada para unha vida saudable e identifica os principais trastornos da conduta alimentaria.


• BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para pro -movela individual e colectivamente.

• BXB3.4.1. Recoñece as doenzas e as infeccións máis comúns, e relaciónaas coas súas causas.

• BXB3.5.1. Coñece e describe hábitos de vida saudable e identifícaos como medio de promoción da súa saúde e da das demais persoas.

• BXB3.6.1. Establece diferenzas entre as doenzas que afectan as rexións dun mundo globalizado, e deseña propostas de actuación.

• BXB3.8.1. Detalla a importancia da doazón de células, sangue e órganos para a sociedade e para o ser humano.

• BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para a saúde relacionadas co consumo de substancias tóxicas e estimulantes, como tabaco, alcohol,drogas, etc., contrasta os seus efectos nocivos e propón medidas de prevención e control.


• BXB3.14.1. Determina e identifica, a partir de gráficos e esquemas, os órganos, os aparellos e os sistemas implicados na función de nutrición,e relaciónao coa súa contribución no proceso.

• BXB3.15.1. Recoñece a función de cada aparello e de cada sistema nas funcións de nutrición.

• BXB3.16.1. Coñece e explica os compoñentes dos aparellos dixestivo, circulatorio, respiratorio e excretor, e o seu funcionamento.

• BXB3.17.1. Diferencia as doenzas máis frecuentes dos órganos, os aparellos e os sistemas implicados na nutrición, e asóciaas coas súascausas.














• BXB3.9.1. Detecta as situacións de risco para a saúde relacionadas co consumo de substancias tóxicas e estimulantes, como tabaco, alcohol,

Páxina 118

drogas, etc., contrasta os seus efectos nocivos e propón medidas de prevención e control.

• BXB3.10.1. Identifica as consecuencias de seguir condutas de risco coas drogas, para o individuo e a sociedade.

• BXB3.18.1. Especifica a función de cada aparello e de cada sistema implicados nas funcións de relación.

• BXB3.18.2. Describe os procesos implicados na función de relación, e identifica o órgano ou a estrutura responsables de cada proceso.

• BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores sensoriais e relaciónaos cos órganos dos sentidos en que se atopan.

• BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúns do sistema nervioso e relaciónaas coas súas causas, cos factores de risco e coa súa preven-ción.


• BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas e asocia con elas as hormonas segregadas e a súa función.

• BXB3.21.1. Recoñece algún proceso que teña lugar na vida cotiá no que se evidencie claramente a integración neuroendócrina.

• BXB3.22.1. Localiza os principais ósos e músculos do corpo humano en esquemas do aparello locomotor.

• BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos en función do seu tipo de contracción, e relaciónaos co sistema nervioso que os controla.

• BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máis frecuentes que poden afectar o aparello locomotor e relaciónaos coas lesións que producen.


• BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos do aparello reprodutor masculino e feminino, e especifica a súa función.

• BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclo menstrual e indica que glándulas e que hormonas participan na súa regulación.

• BXB3.26.2. Identifica os acontecementos fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto

• BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncepción humana.

• BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas de transmisión sexual e argumenta sobre a súa prevención.

• BXB3.28.1. Identifica as técnicas de reprodución asistida máis frecuentes.

• BXB3.29.1. Actúa, decide e defende responsablemente a súa sexualidade e a das persoas do seu contorno.




• BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos de transmisión das doenzas infecciosas


• BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxio e a propagación das doenzas infecciosas máis comúns.

• BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso de inmunidade, e valora o papel das vacinas como método de prevención das doenzas.





• BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e das características das rochas que condicionan os tipos de relevo e inflúen neles.

• BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesos externos, e xustifica o papel da gravidade na súa dinámica.

• BXB4.2.2. Diferencia os procesos de meteorización, erosión, transporte e sedimentación, e os seus efectos no relevo.

Páxina 119

• BXB4.3.1. Analiza a actividade de erosión, transporte e sedimentación producida polas augas superficiais, e recoñece algún dos seus efectosno relevo.

• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica algunhas formas re -sultantes características.

• BXB4.9.1. Identifica a intervención de seres vivos en procesos de meteorización, erosión, transporte e sedimentación.

• BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das actividades humanas na transformación da superficie terrestre.

• BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado da interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos, e sinala algunha das súas interac-cións.



• BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia das augas subterráneas e os riscos da súa sobreexplotación.

• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica algunhas formas re -sultantes características.

• BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambientes en que esta actividade xeolóxica pode ser relevante.

• BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identifica os seus efectos sobre o relevo.

• BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seu contorno máis próximo e identifica algúns dos factores que condicionaron a súa modelaxe.


• BXB4.9.2. Valora e describe a importancia das actividades humanas na transformación da superficie terrestre.

UNIDADE 11. A dinámica interna da Terra

• BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico externo dun interno e identifica os seus efectos no relevo.

• BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinan os sismos e os efectos que xeran.

• BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcánica co magma que as orixina, e asóciaos co seu grao de perigo.

• BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en que os terremotos son máis frecuentes e de maior magnitude.

• BXB5.13.1. Valora e describe o risco sísmico e, de ser o caso, volcánico existente na zona en que habita, e coñece as medidas de prevenciónque debe adoptar.

• UNIADADE 12. Os minerais e as rochas

• BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valora a necesidade de protexelo.




• BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.






Páxina 120

• BXB1.1.1. Compara a célula procariota e a eucariota, a animal e a vexetal, e recoñece a función dos orgánulos celulares e a relación entremorfoloxía e fun33ción.

• BXB1.1.2. Identifica tipos de células utilizando o microscopio óptico, micrografías e esquemas gráficos.

• BXB1.2.1. Distingue os compoñentes do núcleo e a súa función segundo as etapas do ciclo celular.



• BXB1.3.1. Recoñece as partes dun cromosoma utilizándoo para construír un cariotipo.

• BXB1.4.1. Recoñece as fases da mitose e meiose, diferencia ambos os procesos e distingue o seu significado biolóxico.


• BXB1.9.1. Recoñece os principios básicos da xenética mendeliana e resolve problemas prácticos de cruzamentos con un ou dous caracteres.

• BXB1.10.1. Resolve problemas prácticos sobre a herdanza do sexo e a ligada ao sexo.

• BXB1.11.1. Identifica as doenzas hereditarias máis frecuentes e o seu alcance social, e resolve problemas prácticos sobre doenzas heredita-rias, utilizando árbores xenealóxicas.


• BXB1.5.1. Distingue os ácidos nucleicos e enumera os seus compoñentes.

• BXB1.6.1. Recoñece a función do ADN como portador da información xenética, e relaciónao co concepto de xene.

• BXB1.7.1. Ilustra os mecanismos da expresión xenética por medio do código xenético.

• BXB1.8.1. Recoñece e explica en que consisten as mutacións e os seus tipos.

• BXB1.12.1. Diferencia técnicas de traballo en enxeñaría xenética.

• BXB1.13.1. Describe as técnicas de clonación animal, distinguindo clonación terapéutica e reprodutiva.

• BXB1.14.1. Analiza as implicacións éticas, sociais e ambientais da enxeñaría xenética.

• BXB1.15.1. Interpreta criticamente as consecuencias dos avances actuais no campo da biotecnoloxía.


• BXB1.16.1. Distingue as características diferenciadoras entre lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

• BXB1.17.1. Establece a relación entre variabilidade xenética, adaptación e selección natural.

• BXB1.18.1. Interpreta árbores filoxenéticas.

• BXB1.19.1. Recoñece e describe as fases da hominización.


• BXB3.1.1. Identifica o concepto de ecosistema e distingue os seus compoñentes.

• BXB3.1.2. Analiza as relacións entre biótopo e biocenose, e avalía a súa importancia para manter o equilibrio do ecosistema.

• BXB3.2.1. Interpreta as adaptacións dos seres vivos a un ambiente determinado, relacionando a adaptación co factor ou os factores ambien-tais desencadeantes deste.

• BXB3.3.1. Recoñece os factores ambientais que condicionan o desenvolvemento dos seres vivos nun ambiente determinado, e valora a súaimportancia na conservación deste.


• BXB3.4.1. Recoñece e describe relacións e a súa influencia na regulación dos ecosistemas, interpretando casos prácticos en contextos reais.

• BXB3.5.1. Recoñece os niveis tróficos e as súas relacións nos ecosistemas, e valora a súa importancia para a vida en xeral e o mantementodestas.

Páxina 121

• BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas na xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano, e valora criticamente a súaimportancia.

• BXB3.7.1. Establece a relación entre as transferencias de enerxía dos niveis tróficos e a súa eficiencia enerxética.

UNIDADE 8. Recursos e residuo

• BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas na xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano, e valora criticamente asúa importancia

• BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións humanas que teñen unha influencia negativa sobre os ecosistemas: contaminación, desertización,esgotamento de recursos, etc

• BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actuacións para a mellora ambiental e analiza desde distintos puntos de vista un problema am -biental do contorno próximo, elabora informes e preséntaos utilizando distintos medios.

• BXB3.9.1. Describe os procesos de tratamento de residuos, e valora criticamente a súa recollida selectiva.

• BXB3.10.1. Argumenta os proles e os contras da reciclaxe e da reutilización de recursos materiais.

• BXB3.11.1. Destaca a importancia das enerxías renovables para o desenvolvemento sustentable do planeta.


• BXB3.8.1. Argumenta sobre as actuacións humanas que teñen unha influencia negativa sobre os ecosistemas: contaminación, desertización,esgotamento de recursos, etc.

• BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actuacións para a mellora ambiental e analiza desde distintos puntos de vista un problema am-biental do contorno próximo, elabora informes e preséntaos utilizando distintos medios.


• BXB2.1.1. Identifica e describe feitos que amosen a Terra como un planeta cambiante, e relaciónaos cos fenómenos que suceden na actuali -dade.

• BXB2.2.1. Reconstrúe algúns cambios notables na Terra, mediante a utilización de modelos temporais a escala e recoñecendo as unidadestemporais na historia xeolóxica.

• BXB2.3.1. Discrimina os principais acontecementos xeolóxicos, climáticos e biolóxicos que tiveron lugar ao longo da historia da Terra, e re -coñece algúns animais e plantas característicos de cada era.

• BXB2.4.1. Relaciona algún dos fósiles guía máis característico coa súa era xeolóxica.

• BXB2.5.1. Interpreta un mapa topográfico e fai perfís topográficos..

• BXB2.5.2. Resolve problemas sinxelos de datación relativa, aplicando os principios de superposición de estratos, superposición de procesos ecorrelación.

Unidade 11. Tectónica de placas

• BXB2.6.1. Analiza e compara os modelos que explican a estrutura e a composición da Terra.

• BXB2.7.1. Relaciona as características da estrutura interna da Terra e asóciaas cos fenómenos superficiais.

• BXB2.8.1. Expresa algunhas evidencias actuais da deriva continental e da expansión do fondo oceánico.

• BXB2.9.1. Coñece e explica razoadamente os movementos relativos das placas litosféricas.

• BXB2.9.2. Interpreta as consecuencias dos movementos das placas no relevo.

• BXB2.10.1. Identifica as causas dos principais relevos terrestres.

• BXB2.11.1. Relaciona os movementos das placas con procesos tectónicos.




Páxina 122


• BXB2.12.1. Interpreta a evolución do relevo baixo a influencia da dinámica externa e interna.

• BLOQUE 4. Proxecto de investigación

• BXB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dos métodos da ciencia.


• BXB4.3.1. Utiliza fontes de información, apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigaci


• BXB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a nu-trición humana, para a súa presentación e a súa defensa na aula.



UNIADADE 1. A materia da vida

• BXB1.1.1. Describe as características dos seres vivos: funcións de nutrición, relación e reprodución.

• BXB1.2.1. Identifica e clasifica os bioelementos e as biomoléculas presentes nos seres vivos.

• BXB1.3.1. Distingue as características fisicoquímicas e as propiedades das moléculas básicas que configuran a estrutura celular, e destaca auniformidade molecular dos seres vivos.

• BXB1.4.1. Identifica os monómeros constituíntes das macromoléculas orgánicas.

• BXB1.5.1. Asocia biomoléculas coa súa función biolóxica de acordo coa súa estrutura tridimensional.


• BXB2.1.1. Interpreta a célula como unha unidade estrutural, funcional e xenética dos seres vivos.

• BXB2.1.2. Perfila células procariotas e eucarióticas e nomea as súas estruturas.

• BXB2.2.1. Representa esquematicamente os orgánulos celulares e asocia cada orgánulo coa súa función ou coas súas funcións.

• BXB2.2.2. Recoñece e nomea células animais e vexetais mediante microfotografías ou preparacións microscópicas.

UNIDADE 3. Os tecidos

• BXB3.1.1. Identifica os niveis de organización celular e determina as súas vantaxes para os seres pluricelulares.

• BXB3.2.1. Relaciona tecidos animais e/ou vexetais coas súas células características, asociando a cada unha a súa función.

• BXB3.3.1. Relaciona imaxes microscópicas co tecido ao que pertencen.

UNIDADE 4. A perpetuación da vida

• BXB2.3.1. Describe os acontecementos fundamentais en cada fase da mitose e da meiose.

• BXB2.4.1. Selecciona as principais analoxías e diferenzas entre a mitose e a meiose.

UNIDADE 5. A biodiversidade e a súa organización

• BXB4. 3.1. Coñece o concepto de biodiversidade e relaciónao coa variedade e a abundancia de especies.

• BXB4.3.2. Resolve problemas de cálculo de índices de diversidade.

• BXB4.3.3. Aprecia o reino vexetal como desencadeante da biodiversidade.

• BXB4.4.1. Recoñece os tres dominios e os cinco reinos en que agrupan os seres vivos.

• BXB4.4.2. Enumera as características de cada un dos dominios e dos reinos en que se clasifican os seres vivos.

Páxina 123

• BXB4.5.1. Identifica os grandes biomas e sitúa sobre o mapa as principais zonas bioxeográficas.

• BXB4.5.2. Diferencia os principais biomas e ecosistemas terrestres e mariños.

• BXB4.6.1. Recoñece e explica a influencia do clima na distribución de biomas, ecosistemas e especies.

• BXB4.6.2. Identifica as principais variables climáticas que inflúen na distribución dos grandes biomas.

• BXB4.7.1. Interpreta mapas bioxeográficos e de vexetación.

• BXB4.7.2. Asocia e relaciona as principais formacións vexetais cos biomas correspondentes.

• BXB4.8.1. Relaciona a latitude, a altitude, a continentalidade, a insularidade e as barreiras oroxénicas e mariñas coa distribución das espe-cies.

• BXB4.9.1. Relaciona a biodiversidade co proceso de formación de especies mediante cambios evolutivos.

• BXB4.9.2. Identifica o proceso de selección natural e a variabilidade individual como factores clave no aumento de biodiversidade.

• BXB4.10.1. Enumera as fases da especiación.

• BXB4.10.2. Identifica os factores que favorecen a especiación.

• BXB4.11.1. Sitúa a Península Ibérica e recoñece a súa situación entre dúas áreas bioxeográficas diferentes.

• BXB4.11.2. Recoñece a importancia da Península Ibérica como mosaico de ecosistemas.

• BXB4.11.3. Enumera os principais ecosistemas da Península Ibérica e de Galicia, e as súas especies máis representativas.

• BXB4.12.1. Enumera os factores que favorecen a especiación nas illas.

• BXB4.12.2. Recoñece a importancia das illas no mantemento da biodiversidade.

• BXB4.13.1. Define o concepto de endemismo ou especie endémica.

• BXB4.13.2. Identifica os principais endemismos de plantas e animais en España e en Galicia.

• BXB4.14.1. Enumera as vantaxes que se derivan do mantemento da biodiversidade para o ser humano.

• BXB4.15.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade.

• BXB4.15.2. Coñece e explica as principais ameazas que penden sobre as especies e que fomentan a súa extinción.

• BXB4.16.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade derivadas das actividades humanas.

• BXB4.16.2. Indica as principais medidas que reducen a perda de biodiversidade.

• BXB4.17.1. Coñece e explica os principais efectos derivados da introdución de especies alóctonas nos ecosistemas.

• BXB4.18.1. Deseña experiencias para o estudo de ecosistemas e a valoración da súa biodiversidade.

Unidade 6. A clasificación dos seres vivos

• BXB4.1.1. Identifica os grandes grupos taxonómicos dos seres vivos.

• BXB4.2.1. Coñece e utiliza claves dicotómicas ou outros medios para a identificación e clasificación de especies de animais e plantas.

• BXB4.2.2. Manexa e traballa cos sistemas de clasificación e a nomenclatura dos seres vivos.


• BXB5.1.1. Describe a absorción da auga e os sales minerais.

• BXB5.2.1. Coñece e explica a composición do zume bruto e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.3.1. Describe os procesos de transpiración, intercambio de gases e gutación.

• BXB5.4.1. Explica a composición do zume elaborado e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.5.1. Detalla os principais feitos que acontecen durante cada fase da fotosíntese e asocia, a nivel de orgánulo, onde se producen.

Páxina 124

• BXB5.6.1. Argumenta e precisa a importancia da fotosíntese como proceso de biosíntese, imprescindible para o mantemento da vida na Te -rra.

• BXB5.7.1. Recoñece algún exemplo de excreción en vexetais.

• BXB5.7.2. Relaciona os tecidos secretores e as substancias que producen.

• BXB5.8.1. Describe e coñece exemplos de tropismos e nastias.

• BXB5.9.1. Valora o proceso de regulación das hormonas vexetais.

• BXB5.10.1. Relaciona as fitohormonas coas súas funcións.

• BXB5.11.1. Argumenta os efectos da temperatura e a luz no desenvolvemento das plantas.

• BXB5.12.1. Distingue os mecanismos de reprodución asexual e a reprodución sexual nas plantas.

• BXB5.13.1. Diferencia os ciclos biolóxicos e briofitas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fases e estruturas características.

• BXB5.13.2. Interpreta esquemas, debuxos, gráficas e ciclos biolóxicos dos grupos de plantas.

• BXB5.14.1. Explica os procesos de polinización e de fecundación nas espermafitas e diferencia a orixe e as partes da semente e do froito.

• BXB5.15.1. Distingue os mecanismos de diseminación das sementes e os tipos de xerminación.

• BXB5.16.1. Identifica os mecanismos de propagación dos froitos.

• BXB5.17.1. Relaciona as adaptacións dos vexetais co medio en que se desenvolven.

• BXB5.18.1. Realiza experiencias que demostren a intervención de determinados factores no funcionamento das plantas.


• BXB6.1.1. Argumenta as diferenzas máis significativas entre os conceptos de nutrición e alimentación.

• BXB6.1.2. Coñece as características da nutrición heterótrofa e distingue os tipos principais.

• BXB6.2.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixestivos dos invertebrados.

• BXB6.3.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixestivos dos vertebrados.

• BXB6.4.1. Relaciona cada órgano do aparello dixestivo coa súa función.

• BXB6.4.2. Describe a absorción no intestino.

• BXB6.8.1. Diferencia respiración celular e respiración, e explica o significado biolóxico de respiración celular.

• BXB6.9.1. Asocia os aparellos respiratorios cos grupos aos que pertencen, e recoñéceos en representacións esquemáticas.

UNIDADE 9. A nutrición nos animais II

• BXB6.5.1. Recoñece e explica a existencia de pigmentos respiratorios nos animais.

• BXB6.6.1. Relaciona circulación aberta e pechada cos animais que a presentan e explica as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

• BXB6.6.2. Asocia representacións sinxelas do aparello circulatorio co tipo de circulación (simple, dobre, incompleta ou completa).

• BXB6.7.1. Indica a composición da linfa e identifica as súas principais funcións.

• BXB6.10.1. Define e explica o proceso da excreción.

• BXB6.11.1. Enumera os principais produtos de excreción e clasifica os grupos de animais segundo os produtos de excreción.

• BXB6.12.1. Describe os principais aparellos excretores dos animais e recoñece as súas principais estruturas a partir de representación esque-máticas.

• BXB6.13.1. Localiza e identifica as rexións dunha nefrona.

• BXB6.13.2. Explica o proceso de formación dos ouriños.

Páxina 125

• BXB6.14.1. Identifica os mecanismos específicos ou singulares de excreción dos vertebrados.

UNIDADE 10. A relación nos animais

• BXB6.15.1. Integra a coordinación nerviosa e hormonal, relacionando ambas as dúas funcións.

• BXB6.16.1. Define estímulo, receptor, transmisor, efector.

• BXB6.16.2. Identifica distintos tipos de receptores sensoriais e nervios.

• BXB6.17.1. Explica a transmisión do impulso nervioso na neurona e entre neuronas.

• BXB6.18.1. Distingue os principais tipos de sistemas nerviosos en invertebrados.

• BXB6.19.1. Identifica os principais sistemas nerviosos de vertebrados.

• BXB6.20.1. Describe o sistema nervioso central e periférico dos vertebrados, e diferencia as funcións do sistema nervioso somático e o autó -nomo.

• BXB6.21.1. Establece a relación entre o sistema endócrino e o sistema nervioso.

• BXB6.22.1. Describe as diferenzas entre glándulas endócrinas e exócrinas.

• BXB6.22.2. Discrimina a función reguladora e en que lugar se evidencia a actuación dalgunhas das hormonas que actúan no corpo humano.

• BXB6.22.3. Relaciona cada glándula endócrina coa hormona ou as hormonas máis importantes que segrega, e explica a súa función de con-trol.

• BXB6.23.1. Relaciona as principais hormonas dos invertebrados coa súa función de control.

• BXB6.23.2. Identifica o concepto de homeostase e a súa relación co sistema nervioso e endócrino.

UNIDADE 11. A reprodución nos animais

• BXB6.24.1. Describe as diferenzas entre reprodución asexual e sexual, e argumenta as vantaxes e os inconvenientes de cada unha.

• BXB6.24.2. Identifica tipos de reprodución asexual en organismos unicelulares e pluricelulares.

• BXB6.24.3. Distingue os tipos de reprodución sexual.

• BXB6.25.1. Distingue e compara o proceso de espermatoxénese e ovoxénese.

• BXB6.26.1. Diferencia os tipos de fecundación en animais e as súas etapas.

• BXB.27.1. Identifica as fases do desenvolvemento embrionario e os acontecementos característicos de cada unha.

• BXB6.27.2. Relaciona os tipos de ovo cos procesos de segmentación e gastrulación durante o desenvolvemento embrionario.

• BXB6.28.1. Identifica as fases dos ciclos biolóxicos dos animais.

• BXB6.29.1. Identifica as adaptacións animais aos medios aéreos.

• BXB6.29.2. Identifica as adaptacións animais aos medios acuáticos.

• BXB6.29.3. Identifica as adaptacións animais aos medios terrestres.

• BXB6.30.1. Describe e realiza experiencias de fisioloxía e anatomía animal.

UNIDADE 12. A Terra: orixe, estrutura e composición

• BXB7.1.1. Caracteriza os métodos de estudo da Terra sobre a base dos procedementos que utiliza e as súas achegas e limitacións.

• BXB7.2.1. Resume a estrutura e composición do interior terrestre, distinguindo as súas capas en función da súa composición e da súa mecá -nica, así como as descontinuidades e as zonas de transición entre elas.

• BXB7.2.2. Sitúa en mapas e esquemas as capas da Terra, e identifica as descontinuidades que permiten diferencialas.

• BXB7.2.3. Analiza o modelo xeoquímico e xeodinámico da Terra e contrasta o que achega cada un deles ao coñecemento da estrutura da Te-rra.

Páxina 126

• BXB7.6.1. Distingue métodos desenvolvidos grazas ás novas tecnoloxías, asociándoos coa investigación dun fenómeno natural.

• BXB7.7.1. Identifica as aplicacións de interese social ou industrial de determinados tipos de minerais e rochas.

UNIDADE 13. A Terra. A dinámica terrestre

• BXB7.3.1. Detalla e enumera procesos que deron lugar á estrutura actual do planeta.

• BXB7.4.1. Indica as achegas máis relevantes da deriva continental, para o desenvolvemento da teoría da Tectónica de placas.

• BXB7.5.1. Identifica os tipos de bordos de placas e explica os fenómenos asociados a eles.

• BXB8.5.1. Analiza os riscos xeolóxicos derivados dos procesos internos. Vulcanismo e sismicidade.

UNIDADE 14. Procesos endóxenos

• BXB8.1.1. Explica a relación entre o magmatismo e a tectónica de placas, e coñece as estruturas resultantes da localización dos magmas enprofundidade e en superficie.

• BXB8.2.1. Discrimina os factores que determinan os tipos de magmas, e clasifícaos atendendo á súa composición.

• BXB8.3.1. Diferencia os tipos de rochas magmáticas, identifica as máis frecuentes, con axuda de claves, e relaciona a súa textura co seu pro -ceso de formación.

• BXB8.4.1. Relaciona os tipos de actividade volcánica coas características do magma, e diferencia os produtos emitidos nunha erupción volcá -nica.


• BXB8.6.1. Clasifica o metamorfismo en función dos factores que o condicionan.

• BXB8.7.1. Ordena e clasifica as rochas metamórficas máis frecuentes da codia terrestre, relacionando a súa textura co tipo de metamorfismoexperimentado.

UNIDADE 15. Os procesos esóxenos e a historia da Terra

• BXB8.8.1. Detalla e discrimina as fases do proceso de formación dunha rocha sedimentaria

• BXB8.9.1. Describe as fases da diaxénese.

• BXB8.10.1. Ordena e clasifica segundo a súa orixe as rochas sedimentarias máis frecuentes da codia terrestre.

• BXB8.11.1. Asocia os tipos de deformación tectónica cos esforzos aos que se someten as rochas e coas propiedades destas.

• BXB8.11.2. Relaciona os tipos de estruturas xeolóxicas coa tectónica de placas.

• BXB8.12.1. Distingue os elementos dunha dobra e clasifícaos atendendo a diferentes criterios.

• BXB8.12.2. Recoñece e clasifica os tipos de falla, identificando os elementos que a constitúen.

• BXB9.1.1. Interpreta e realiza mapas topográficos e cortes xeolóxicos sinxelos.

• BXB9.2.1. Interpreta cortes xeolóxicos e determina a antigüidade dos seu estratos, as discordancias e a historia xeolóxica da rexión, e identifi -ca os grandes acontecementos xeolóxicos ocorridos e as oroxenias.

• BXB9.3.1. Categoriza os principais fósiles guía e valora a súa importancia para o establecemento da historia xeolóxica da Terra.



• BB1.1.1. Describe técnicas instrumentais e métodos físicos e químicos que permiten o illamento das moléculas e a súa contribución ao grandeavance da experimentación biolóxica.

• BB1.1.2. Clasifica os tipos de bioelementos relacionando cada un coa súa proporción e coa súa función biolóxica.

Páxina 127

• BB1.1.3. Discrimina os enlaces químicos que permiten a formación de moléculas inorgánicas e orgánicas presentes nos seres vivos.

• BB1.2.1. Relaciona a estrutura química da auga coas súas funcións biolóxicas.

• BB1.2.2. Distingue os tipos de sales minerais, e relaciona a composición coa función.

• BB1.2.3. Contrasta e realiza experiencias dos procesos de difusión, osmose e diálise, e interpreta a súa relación coa concentración salina dascélulas.

• BB1.3.1. Recoñece e clasifica os tipos de biomoléculas orgánicas, e relaciona a súa composición química coa súa estrutura e coa súa función.

• BB1.3.2. Deseña e realiza experiencias identificando en mostras biolóxicas a presenza de moléculas orgánicas.

• BB1.3.3. Contrasta e relaciona os procesos de diálise, centrifugación e electroforese, e interpreta a súa relación coas biomoléculas orgánicas.

• BB1.5.1. Describe a composición e a función das principais biomoléculas orgánicas.







• BB1.4.1. Identifica os monómeros e distingue os enlaces químicos que permiten a síntese das macromoléculas: enlaces O-glicosídico, enlaceéster, enlace peptídico e enlace O-nucleosídico.


• BB1.6.1. Contrasta o papel fundamental dos encimas como biocatalizadores, e relaciona as súas propiedades coa súa función catalítica.

UNIDADE 3. Os lìpidos









• BB1.7.1. Identifica os tipos de vitaminas asociando a súa imprescindible función coas doenzas que preveñen.






Páxina 128














• BB3.1.1. Describe a estrutura e a composición química do ADN, e recoñece a súa importancia biolóxica como molécula responsable do alma-cenamento, a conservación e a transmisión da información xenética.

• BB3.4.1. Diferencia os tipos de ARN e a función de cada un nos procesos de transcrición e tradución.

UNIDADE 6. A célula. Unidade funcional e estrutural

• BB2.1.1. Compara unha célula procariota con unha eucariótica, e identifica os orgánulos citoplasmático presentes nelas.

• BB2.2.1. Esquematiza os orgánulos citoplasmáticos e recoñece as súas estructuras.

• BB2.2.2. Analiza a relación entre a composición química, a estrutura e a ultraestructura dos orgánulos celulares, e a súa función.






• BB2.6.1. Compara e distingue os tipos e os subtipos de transporte a través das membranas, e explica detalladamente as características decada un.

• BB2.8.1. Sitúa, a nivel celular e a nivel de orgánulo, o lugar onde se produce cada un destes procesos, e diferencia en cada caso as rutasprincipais de degradación e de síntese, e os encimas e as moléculas máis importantes responsables dos devanditos procesos.

UNIDADE 8. Os orgánulos celulares delimitados por membranas



• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esquemas as fases da mitose e da meiose, e indica os acontecementos básicos que se producen encada unha.

• BB2.7.1. Define e interpreta os procesos catabólicos e os anabólicos, así como os intercambios enerxéticos asociados a eles.

Páxina 129


• BB2.10.1.Identifica e clasifica os tipos de organismos fotosintéticos.

UNIDADE 9. O metabolismo, os enzimas e as vitaminas









• BB2.9.1. Contrasta as vías aeróbicas e anaeróbicas, e establece a súa relación co seu rendemento enerxético.

• BB2.9.2. Valora a importancia das fermentacións en numerosos procesos industriais, e recoñece as súas aplicacións.





• BB2.10.2. Localiza a nivel subcelular onde se leva a cabo cada fase, e destaca os procesos que teñen lugar.

• BB2.11.1. Contrasta a importancia biolóxica da fotosíntese para o mantemento da vida na Terra.

• BB2.12.1. Valora o papel biolóxico dos organismos quimiosintéticos.

UNIDADE 12. A reprodución e a relación da célula

• BB2.3.1. Identifica as fases do ciclo celular, e explica os principais procesos que acontecen en cada unha.

• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esquemas as fases da mitose e da meiose, e indica os acontecementos básicos que se producen encada unha.

• BB2.4.2. Establece as analoxías e as diferenzas máis significativas entre mitose e meiose.

• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa reprodución sexual, o aumento da variabilidade xenética e a posibilidade de evolución das espe-cies.


• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa reprodución sexual, o aumento da variabilidade xenética e a posibilidade de evolución das espe-cies.

• BB3.10.1. Analiza e predí aplicando os principios da xenética mendeliana, os resultados de exercicios de transmisión de caracteres autosómi-cos, caracteres ligados ao sexo e influídos polo sexo.

• BB3.13.1. Distingue os factores que inflúen nas frecuencias xénicas.



Páxina 130

• BB3.2.1. Diferencia as etapas da replicación e identifica os encimas implicados nela.

• BB3.3.1. Establece a relación do ADN co proceso da síntese de proteínas.


• BB3.4.2. Recoñece e indica as características fundamentais do código xenético, e aplica ese coñecemento á resolución de problemas dexenética molecular.

• BB3.5.1. Interpreta e explica esquemas dos procesos de replicación, transcrición e tradución.

• BB3.5.2. Resolve exercicios prácticos de replicación, transcrición e tradución, e de aplicación do código xenético.

• BB3.5.3. Identifica e distingue os encimas principais relacionados cos procesos de transcrición e tradución.

UNIDADE 15. As mutacións e a enxeñería xenética

• BB3.6.1. Describe o concepto de mutación e establece a súa relación cos fallos na transmisión da información xenética.

• BB3.6.2. Clasifica as mutacións e identifica os axentes mutaxénicos máis frecuentes.

• BB3.7.1. Asocia a relación entre a mutación e o cancro, e determina os riscos que implican algúns axentes mutaxénicos.

• BB3.7.2. Destaca a importancia das mutacións na evolución e na aparición de novas especies.

• BB3.8.1. Resume e realiza investigacións sobre as técnicas desenvolvidas nos procesos de manipulación xenética para a obtención de or -ganismos transxénicos.

• BB3.9.1. Recoñece e indica os descubrimentos máis recentes sobre o xenoma humano e as súas aplicacións en enxeñaría xenética, e valoraas súas implicacións éticas e sociais.



• BB3.11.1. Argumenta evidencias que demostran o feito evolutivo.

• BB3.12.1. Identifica os principios da teoría darwinista e neodarwinista, e compara as súas diferenzas.


• BB3.13.2. Comprende e aplica modelos de estudo das frecuencias xénicas na investigación privada e en modelos teóricos.

• BB3.14.1. Ilustra a relación entre mutación e recombinación, o aumento da diversidade e a súa influencia na evolución dos seres vivos.

• BB3.15.1. Distingue tipos de especiación e identifica os factores que posibilitan a segregación dunha especie orixinal en dúas especies dife-rentes.


• BB4.1.1. Clasifica os microorganismos no grupo taxonómico ao que pertencen.

• BB4.2.1. Analiza a estrutura e a composición dos microorganismos e relaciónaas coa súa función.

• BB4.3.1. Describe técnicas instrumentais que permiten o illamento, o cultivo e o estudo dos microorganismos para a experimentación biolóxi-ca.

• BB4.4.1. Recoñece e explica o papel fundamental dos microorganismos nos ciclos xeoquímicos.



• BB4.5.1. Relaciona os microorganismos patóxenos máis frecuentes coas doenzas que orixinan.

• BB4.6.1. Analiza a intervención dos microorganismos en numerosos procesos naturais e industriais, e as súas numerosas aplicacións

• BB4.6.2. Recoñece e identifica os tipos de microorganismos implicados en procesos fermentativos de interese industrial.

Páxina 131

• BB4.6.3. Valora as aplicacións da biotecnoloxía e a enxeñaría xenética na obtención de produtos farmacéuticos, en medicina e en biorreme-diación, para o mantemento e a mellora do medio.


• BB5.1.1. Analiza os mecanismos de autodefensa dos seres vivos e identifica os tipos de resposta inmunitaria.

• BB5.2.1. Describe as características e os métodos de acción das células implicadas na resposta inmune.

• BB5.3.1. Compara as características da resposta inmune primaria e secundaria.

• BB5.4.1. Define os conceptos de antíxeno e de anticorpo, e recoñece a estrutura e a composición química dos anticorpos.

• BB5.5.1. Clasifica os tipos de reacción antíxeno-anticorpo e resume as características de cada un.

• BB5.6.1. Destaca a importancia da memoria inmunolóxica no mecanismo de acción da resposta inmunitaria e asóciaa coa síntese de vacinase soros.


• BB5.7.1. Resume as principais alteracións e disfuncións do sistema inmunitario, e analiza as diferenzas entre alerxias e inmunodeficiencias.

• BB5.8.1. Describe o ciclo de desenvolvemento do VIH.

• BB5.9.1. Clasifica e cita exemplos das doenzas autoinmunes máis frecuentes, así como os seus efectos sobre a saúde.

• BB5.10.1. Recoñece e valora as aplicacións da inmunoloxía e da enxeñaría xenética para a produción de anticorpos monoclonais.

• BB5.10.2. Describe os problemas asociados ao transplante de órganos, e identifica as células que actúan.

• BB5.10.3. Clasifica e entende os tipos de transplantes, e relaciona os avances neste ámbito co impacto futuro na doazón de órganos, medulae sangue.



• XB1.1.1. Comprende a importancia da xeoloxía na sociedade, e coñece e valora o traballo dos/das xeólogos/as en distintos ámbitos sociais.

• XB1.2.1. Selecciona información, analiza datos, formula preguntas pertinentes e procura respostas para un pequeno proxecto relacionado coaxeoloxía.

• XB1.5.1. Analiza información xeolóxica da Lúa e doutros planetas do Sistema Solar, e compáraa coa evolución xeolóxica da Terra.

• XB1.6.1. Identifica manifestacións da xeoloxía no ámbito diario, coñecendo usos e aplicacións desta ciencia na economía, na política, no de-senvolvemento sustentable e na protección ambiental.

• XB10.1.1. Utiliza o material de campo (martelo, caderno, lupa e compás).


• XB1.4.1. Interpreta algunhas manifestacións do dinamismo terrestre como consecuencia da tectónica de placas.

• XB4.1.1. Compara, en diferentes partes do planeta, o mapa simplificado de placas tectónicas con outros máis actuais achegados pola xeolo-xía e a xeodesia.

• XB4.2.1. Coñece canto e como se moven as placas tectónicas, e utiliza programas informáticos de uso libre para coñecer a velocidade relati -va do seu centro docente (ou outro punto de referencia) respecto ao resto de placas tectónicas.

• XB4.2.2. Entende e explica por que se moven as placas tectónicas e que relación ten coa dinámica do interior terrestre.

• XB4.6.1. Explica os principais trazos do relevo do planeta e a súa relación coa tectónica de placas.

• XB4.6.2. Comprende e explica a relación entre a tectónica de placas, o clima e as variacións do nivel do mar.

• XB4.6.5. Comprende e describe a distribución da sismicidade e o vulcanismo no marco da tectónica de placas.

• XB4.7.1. Entende como evoluciona o mapa das placas tectónicas ao longo do tempo e v isualiza, a través de programas informáticos, a evolu-ción pasada e futura das placas.

Páxina 132


• XB4.3.1. Comprende e describe como se deforman as rochas.

• XB4.4.1. Coñece as principais estruturas xeolóxicas.

• XB4.5.1. Coñece e describe as principais características dos modelos de oróxenos.

• XB4.6.3. Coñece e argumenta como a distribución de rochas, a escala planetaria, está controlada pola tectónica de placas.

• XB4.6.4. Relaciona as principais estruturas xeolóxicas (dobras e fallas) coa tectónica de placas.

• XB4.7.1. Entende como evoluciona o mapa das placas tectónicas ao longo do tempo e v isualiza, a través de programas informáticos, a evolu-ción pasada e futura das placas.


• XB2.1.1. Identifica as características que determinan a materia mineral, por medio de actividades prácticas con exemplos de minerais con pro-piedades contrastadas, relacionando a utilización dalgúns minerais coas súas propiedades.

• XB2. 1.2. Recoñece os grupos minerais e identifícaos polas súas características fisicoquímicas, e recoñece por medio dunha práctica de visualgúns dos minerais máis comúns.

• XB2.1.3. Compara as situacións en que se orixinan os minerais, elaborando táboas segundo as súas condicións fisicoquímicas de estabilida-de, e coñece algúns exemplos de evolución e transformación mineral por medio de diagramas de fases.

• XB2.1.4. Compara os ambientes e os procesos xeolóxicos en que se forman os minerais e as rochas, e identifica algúns minerais como carac -terísticos de cada proceso xeolóxico de formación.



• XB3.1.1. Explica o concepto de rocha e as súas principais características.

• XB3.1.2. Identifica mediante unha proba visual, en fotografías e/ou con espécimes reais, variedades e formacións de rochas, realizandoexercicios prácticos na aula e elaborando táboas comparativas das súas características.

• XB3.2.1. Describe a evolución do magma segundo a súa natureza, utilizando diagramas e cadros sinópticos.

• BX3.5.1. Comprende o concepto de fluídos hidrotermais, localizando datos, imaxes e vídeos na rede sobre fumarolas e géysers actuais, eidentifica os depósitos asociados.

• BX3.6.1. Comprende e explica os fenómenos ígneos, sedimentarios, metamórficos e hidrotermais en relación coa tectónica de placas.



• XB3.4.1. Comprende o concepto de metamorfismo e os seus tipos, asociándoos ás condicións de presión e temperatura, e é quen de elaborarcadros sinópticos comparando os devanditos tipos.

• BX3.5.1. Comprende o concepto de fluídos hidrotermais, localizando datos, imaxes e vídeos na rede sobre fumarolas e géysers actuais, eidentifica os depósitos asociados.




• XB3.3.1. Comprende e describe o proceso de formación das rochas sedimentarias, desde a meteorización da área fonte, pasando polo trans-porte e o depósito, á diaxénese, utilizando unha linguaxe científica axeitada ao seu nivel educativo.

• BX3.3.2. Comprende e describe os conceptos de facies sedimentarias e medios sedimentarios, identificando e localizando algunhas sobre unmapa e/ou no seu ámbito xeográfico-xeolóxico.

Páxina 133


• XB6.2.2. Coñece a orixe dalgunhas estruturas sedimentarias orixinadas por correntes (ripples e estratificación cruzada) e bioxénicas (galeríase pistas), e utilízaas para a reconstrución paleoambiental.


• XB5.1.1. Comprende e analiza como os procesos externos transforman o relevo.

• XB5.2.1. Identifica o papel da atmosfera, a hidrosfera e a biosfera (incluída a acción antrópica).

• XB5.3.1. Analiza o papel da radiación solar e da gravidade como motores dos procesos xeolóxicos externos.

• XB5.4.1. Diferencia os tipos de meteorización.

• XB5.4.2. Coñece os principais procesos edafoxenéticos e a súa relación cos tipos de solos.

• XB5.5.1. Identifica os factores que favorecen ou dificultan os movementos de ladeira e coñece os seus principais tipos.

• XB5.12.1. Relaciona algúns relevos singulares co tipo de rocha.

• XB5.13.1. Relaciona algúns relevos singulares coa estrutura xeolóxica.

• XB5.14.1. A través de fotografías ou de visitas con Google Earth a diferentes paisaxes locais ou rexionais, relaciona o relevo cos axentes e osprocesos xeolóxicos externos.

• XB10.3.1. Coñece e describe os principais elementos xeolóxicos do itinerario.

UNIDADE 9. Procesos xeolóxicos debido á auga e ao vento

• XB5.6.1. Coñece a distribución da auga no planeta, e comprende e describe o ciclo hidrolóxico.

• XB5.7.1. Relaciona os procesos de escoamento superficial e as súas formas resultantes.

• XB5.8.1. Diferencia as formas resultantes da modelaxe glacial, asociándoas co seu proceso correspondente.

• XB5.9.1. Comprende a dinámica mariña e relaciona as formas resultantes co seu proceso correspondente.

• XB5.10.1. Diferencia formas resultantes da modelaxe eólica.

• XB5.11.1. Sitúa a localización dos principais desertos.


• XB10.3.1. Coñece e describe os principais elementos xeolóxicos do itinerario.


• XB1.3.1. Comprende o significado de tempo xeolóxico e utiliza principios fundamentais da xeoloxía, como a horizontalidade, a superposición,o actualismo e o uniformismo.

• XB6.1.1. Argumenta sobre a evolución do concepto de tempo xeolóxico e a idea da idade da Terra ao longo de historia do pensamento cien-tífico.

• XB6.2.1. Entende e desenvolve a analoxía dos estratos como as páxinas do libro onde está escrita a historia da Terra.


• XB6.3.1. Coñece e utiliza os métodos de datación relativa e das interrupcións no rexistro estratigráfico a partir da interpretación de cortes xeo-lóxicos e correlación de columnas estratigráficas.

• XB6.4.1. Coñece as unidades cronoestratigráficas, e amosa o seu manexo en actividades e exercicios.

• XB6.5.1. Analiza algúns dos cambios climáticos, biolóxicos e xeolóxicos que aconteceron nas diferentes era xeolóxicas, e confecciona resu-mos explicativos ou táboas.

• XB6.6.1. Relaciona fenómenos naturais con cambios climáticos, e valora a influencia da actividade humana.

Páxina 134

• XB10.2.1. Le mapas xeolóxicos sinxelos, fotografías aéreas e imaxes de satélite, que contrasta coas observacións no campo.

• XB10.3.2. Observa e describe afloramentos da zona.


• XB7.1.1. Coñece e utiliza os principais termos no estudo dos riscos naturais: risco, perigo, vulnerabilidade e custo.

• XB7.2.1. Coñece os principais riscos naturais e clasifícaos en función da súa orixe endóxena, exóxena ou extraterrestre.

• XB7.3.1. Analiza casos concretos dos principais fenómenos naturais que acontecen no noso país: terremotos, erupcións volcánicas, move-mentos de ladeira, inundacións e dinámica litoral.

• XB7.4.1. Coñece os riscos máis importantes no noso país e relaciona a súa distribución con determinadas características de cada zona.

• XB7.5.1. Interpreta as cartografías de risco.

• XB7.6.1. Coñece e valora as campañas de prevención e as medidas de autoprotección.

• XB7.6.2. Analiza e comprende os principais fenómenos naturais acontecidos durante o curso no planeta, o país e o seu ámbito local.

• XB10.6.1. Coñece e analiza os seus principais recursos e riscos xeolóxicos.

UNIDADE 12. Xeoloxía e sociedade

• XB8.1.1. Coñece e identifica os recursos naturais como renovables ou non renovables.

• XB8.2.1. Identifica a procedencia dos materiais e dos obxectos que o/a rodean, e realiza unha táboa sinxela onde se indique a relación entre amateria prima e os materiais ou obxectos.

• XB8.3.1. Localiza información na rede de diversos tipos de depósitos, e relaciónaos con algún dos procesos xeolóxicos formadores de mine-rais e de rochas.

• XB8.4.1. Elabora táboas e gráficos sinxelos a partir de datos económicos de explotacións mineiras, estima un balance económico e interpretaa evolución dos datos.

• XB8.5.1. Compila información ou visita algunha explotación mineira concreta, e emite unha opinión crítica fundamentada nos datos obtidose/ou nas observacións realizadas.

• XB8.6.1. Coñece e relaciona os conceptos de augas subterráneas, nivel freático, resurxencias de auga e circulación da auga.

• XB8.7.1. Comprende e valora a influencia humana na xestión as augas subterráneas, expresando a opinión sobre os efectos desta en medio.


• XB10.7.1. Comprende a necesidade de apreciar, valorar, respectar e protexer os elementos do patrimonio xeolóxico.

UNIADDE 13. Xeoloxía de España. Os grandes relevos

• XB9.1.1. Coñece a xeoloxía básica de España identificando os principais dominios sobre mapas físicos e xeolóxicos.

• XB9.2.1. Comprende a orixe xeolóxica da Península Ibérica, as Baleares e as Canarias, e utiliza a tecnoloxía da información para interpretarmapas e modelos gráficos que simulen a evolución da península, as illas e os mares que as rodean.

• XB9.4.1. Integra a xeoloxía local (cidade, provincia e/ou comunidade autónoma) cos principais dominios xeolóxicos, a historia xeolóxica doplaneta e a tectónica de placas.


UNIDADE 14. Xeoloxía de España. As cuncas cenozoicas. As Illas canarias. Historia xeolóxica



• XB9.3.1. Coñece e enumera os principais acontecementos xeolóxicos que aconteceron no planeta, que estean relacionados coa historia deIberia, as Baleares e as Canarias.

• XB9.4.1. Integra a xeoloxía local (cidade, provincia e/ou comunidade autónoma) cos principais dominios xeolóxicos, a historia xeolóxica do

Páxina 135

planeta e a tectónica de placas.


• XB10.3.3. Recoñece e clasifica mostras de rochas, minerais e fósiles da zona.

• XB10.4.1. Utiliza as principais técnicas de representación de datos xeolóxicos (columnas estratigráficas, cortes xeolóxicos sinxelos e ma-pas xeotemáticos).

• XB10.5.1. Reconstrúe a historia xeolóxica da rexión e identifica os procesos activos.



• CTMAB1.1.1. Contrasta a interdependencia dos elementos dun sistema establecendo as súas relacións.

• CTMAB1.1.2. Elabora modelos de sistemas nos que representa as relacións causais, interpretando as consecuencias da variación dos distin-tos factores.

• CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos, os cambios ambientais que tiveron lugar como consecuencia da aparición da vida e da ac-ción humana ao longo da historia.

• CTMAB2.5.1. Valora o efecto invernadoiro e a súa relación coa vida na Terra.

• CTMAB2.5.2. Comprende e explica que factores provocan o aumento do efecto invernadoiro e as súas consecuencias.


• CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos, os cambios ambientais que tiveron lugar como consecuencia da aparición da vida e da ac-ción humana ao longo da historia.

• CTMAB1.3.1. Identifica e clasifica recursos, riscos e impactos ambientais asociados.

• CTMAB7.1.1. Distingue modelos de uso dos recursos e deseña outros sustentables.

• CTMAB7.1.2. Argumenta as diferenzas entre o desenvolvemento incontrolado, o conservacionismo e o desenvolvemento sustentable.

• CTMAB7.2.1. Analiza a información facilitada por algúns instrumentos de avaliación ambiental, e conclúe impactos e medidas correctoras.

• CTMAB7.3.1. Analiza o desenvolvemento dos países en relación con problemas ambientais e coa calidade de vida.



• CTMAB1.4.1. Coñece e enumera os principais métodos de información ambiental.

• CTMAB1.4.2. Extrae conclusións sobre cuestións ambientais a partir de distintas fontes de información.




• CTMAB7.3.1. Analiza o desenvolvemento dos países en relación con problemas ambientais e coa calidade de vida.

• CTMAB7.5.1. Comprende e explica a importancia do uso de novas tecnoloxías nos estudos ambientais.

• CTMAB7.5.2. Analiza a información de matrices sinxelas, valorando o uso do territorio.

• CTMAB7.6.1. Coñece e explica os principais organismos nacionais e internacionais, e a súa influencia en materia ambiental.

• CTMAB7.6.2. Coñece a lexislación española e galega sobre algúns impactos ambientais e as normas de prevención aplicables.


• CTMAB6.1.1. Identifica os factores limitantes da produción primaria e aqueles que aumentan a súa rendibilidade.

Páxina 136

• CTMAB6.1.2. Esquematiza as relacións tróficas dun ecosistema.

• CTMAB6.1.3. Interpreta gráficos, pirámides, cadeas e redes tróficas.

• CTMAB6.1.4. Explica as causas da diferenza de produtividade en mares e continentes.

• CTMAB6.2.1. Esquematiza os ciclos bioxeoquímicos e argumenta a importancia do seu equilibrio.

• CTMAB6.3.1. Identifica os cambios que se producen nas sucesións ecolóxicas e interpreta a variación dos parámetros tróficos.

• CTMAB6.4.1. Coñece os mecanismos naturais de autorregulación dos ecosistemas.

• CTMAB6.4.2. Argumenta e relaciona as actividades humanas coas repercusións na dinámica dos ecosistemas.

• CTMAB6.5.1. Argumenta a importancia da biodiversidade e os riscos que supón a súa diminución.

• CTMAB6.5.2. Relaciona as accións humanas coa súa influencia na biodiversidade do ecosistema.


• CTMAB5.1.1. Identifica as manifestacións da enerxía interna da Terra e a súa relación cos riscos xeolóxicos.

• CTMAB5.2.1. Explica a orixe e os factores que determinan os riscos sísmico e volcánico.

• CTMAB5.3.1. Coñece os métodos de predición e prevención dos riscos xeolóxicos.

• CTMAB5.3.2. Relaciona os riscos xeolóxicos cos danos que producen.

• CTMAB5.4.1. Interpreta o relevo como consecuencia da interacción da dinámica interna e externa do planeta.

• CTMAB5.5.1. Identifica os riscos asociados aos sistemas de ladeira e fluviais, e comprende os factores que interveñen.

• CTMAB5.6.1. Valora a ordenación do territorio como método de prevención de riscos.

• CTMAB5.6.2. Avalía a fraxilidade da paisaxe e os impactos máis frecuentes que sofre.


• CTMAB2.1.1. Valora a radiación solar como recurso enerxético.

• CTMAB2.1.2. Relaciona a radiación solar coa dinámica das capas fluídas e o clima.

• CTMAB2.1.3. Explica a relación entre radiación solar e xeodinámica externa.

• CTMAB2.2.1. Explica a dinámica da atmosfera e as súas consecuencias no clima.

• CTMAB2.3.1. Identifica os compoñentes da atmosfera en relación coa súa procedencia, a súa distribución e a súa dinámica.

• CTMAB2.3.2. Relaciona os compoñentes da atmosfera coa súa importancia biolóxica.

• CTMAB2.4.1. Determina a importancia da capa de ozono e valora os efectos da súa diminución.

• CTMAB2.4.2. Sinala medidas que preveñen a diminución da capa de ozono.

• CTMAB2.6.1. Razoa o funcionamento da hidrosfera como regulador climático.

• CTMAB2.6.2. Determina a influencia da circulación oceánica no clima.

• CTMAB2.7.1. Explica a relación entre as correntes oceánicas e fenómenos como "El Niño" e os furacáns, entre outros.

• CTMAB2.7.2. Asocia as correntes oceánicas coa circulación dos ventos e o clima.

• CTMAB2.8.1. Relaciona a circulación de masas de aire cos tipos de precipitacións.

• CTMAB2.8.2. Interpreta mapas meteorolóxicos.

• CTMAB2.9.1. Relaciona os riscos climáticos cos factores que os orixinan e coas súas consecuencias.

• CTMAB2.9.2. Propón medidas para evitar ou diminuír os efectos dos riscos climáticos.

Páxina 137

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación con certas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas






• CTMAB3.1.1. Identifica os efectos biolóxicos da contaminación atmosférica.

• CTMAB3.1.2. Asocia os contaminantes coa súa orixe e recoñece as súas consecuencias sociais, ambientais e sanitarias.

• CTMAB3.2.1. Describe medidas que preveñen ou atenúan a contaminación atmosférica e o efecto invernadoiro.

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación con certas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas.

• CTMAB3.3.2. Explica os efectos biolóxicos producidos pola contaminación atmosférica.

• CTMAB3.4.1. Describe os efectos locais, rexionais e globais ocasionados pola contaminación do aire.

• CTMAB3.5.1. Distingue a orixe e os efectos do ozono troposférico e do estratosférico.

• CTMAB4.1.1. Coñece e describe a orixe e os efectos da contaminación das augas superficiais e subterráneas.

• CTMAB4.1.2. Relaciona os principais contaminantes da auga coa súa orixe e cos seus efectos.

• CTMAB4.2.1. Coñece e describe os principais indicadores de calidade da auga.

• CTMAB4.3.1. Describe o proceso de eutrofización das augas e valora as súas consecuencias.

• CTMAB4.3.2. Propón actitudes e accións individuais, estatais e intergobernamentais, que reduzan as repercusións ambientais da contamina -ción da auga.

• CTMAB4.4.1. Esquematiza as fases de potabilización e depuración da auga nunha EDAR.


• CTMAB6.6.1. Clasifica os tipos de solo en relación coa litoloxía e o clima que os orixina.

• CTMAB6.7.1. Valora o solo como recurso fráxil e escaso.

• CTMAB6.8.1. Identifica o grao de alteración dun solo aplicando distintas técnicas de valoración.

• CTMAB6.9.1. Analiza os problemas ambientais producidos pola deforestación, a agricultura e a gandaría.

• CTMAB6.10.1. Coñece as características dos sistema litoral.

• CTMAB6.11.1. Valora o sistema litoral como fonte de recursos e biodiversidade.

• CTMAB6.11.2. Relaciona a sobreexplotación dos recursos pesqueiros con impactos nas zonas litorais.

• CTMAB6.12.1. Establece a importancia da conservación das zonas litorais.


• CTMAB5.7.1. Relaciona a utilización dos principais recursos minerais e enerxéticos cos problemas ambientais ocasionados e cos riscos aso -ciados.

• CTMAB5.8.1.Coñece os principais impactos derivados da explotación dos recursos da xeosfera no seu contorno máis próximo.

• CTMAB5.9.1. Valora o uso eficiente da enerxía e dos recursos.

• CTMAB5.9.2. Avalía as medidas que promoven un uso eficiente da enerxía e dos recursos.


Páxina 138

• CTMAB7.4.1. Relaciona o consumo dalgúns produtos e a deterioración do medio.

• CTMAB7.4.2. Expón políticas ambientais adecuadas á defensa do medio.

• CTMAB7.4.3. Argumenta a orixe dos residuos valorando a súa xestión.

• CTMAB7.6.1. Coñece e explica os principais organismos nacionais e internacionais, e a súa influencia en materia ambiental.


• CTMAB7.7.1. Argumenta a necesidade de protección dos espazos naturais e as súas consecuencias; en particular, os do seu contorno máispróximo.

5.1.- Temporalización


AVALIACIÓN UNIDADE DIDÁCTICA SESIÓNS

1ª

UNIDADE 1. O Universo e o noso planeta 12

UNIDADE 2. A xeosfera. Minerais e rochas 12

UNIDADE 3. A atmosfera 11

UNIDADE 4. A hidrosfera 11

2ª

UNIDADE 5. A biosfera 12

UNIDADE 6. O reino Animal. Os animais vertebrados 10

UNIDADE 7. Os animais invertebrados 9

UNIDADE 8. As funcións vitais nos animais 9

3ª

UNIDADE 9. O reino Plantas 11

UNIDADE 10. Os reinos Fungos, Protistas e Moneras 8

UNIDADE 11. A ecosfera 10

UNIDADE 12. A dinámica dos ecosistemas 10



1ª

UNIDADE 9. O relevo e os procesos xeolóxicos externos 4

UNIDADE 10. A modelaxe do relevo 5

UNIDADE 11. A dinámica interna da Terra 5

UNIDADE 12. Os minerais e as rochas 4

UNIDADE 1. A organización do corpo humano 6

2ª

UNIDADE 2. Alimentación e saúde 5

UNIDADE 3. A nutrición: aparellos dixestivo e respiratorio 7

UNIDADE 4. A nutrición: aparellos circulatorio e excretor 7

Páxina 139


3ª

UNIDADE 5. A relación: os sentidos e o sistema nervioso 5

UNIDADE 6. A relación: o sistema endócrino e o aparello

locomotor

5

UNIDADE 7. A reprodución 7

UNIDADE 8. A saúde e o sistema inmunitario 7



1ª

UNIDADE 10. A historia da Terra 8

UNIDADE 11. Tectónica de Placas 9

UNIDADE 12. O relevo terrestre 8

UNIDADE 8. Recursos e residuos 5

2ª

UNIDADE 6. O ecosistema e os factores ecolóxicos 9

UNIDADE 7. Dinámica dos ecosistemas 9

UNIDADE 9. O impacto humano nos ecosistemas 5

UNIDADE 1. A célula e os seus compoñentes 8

3ª

UNIDADE 2. A división celular 9

UNIDADE 3. A herdanza xenética 9

UNIDADE 4. ADN e proteínas 10

UNIDADE 5. A evolución biolóxica 7



1ª

UNIDADE 12. A Terra: orixe, estrutura e composición 10

UNIDADE 13. A Terra. A dinámica terrestre 10

UNIDADE 14. Procesos endóxenos 10

UNIDADE 15. Os procesos esóxenos e a historia da Terra 10

UNIDADE 1. A materia da vida 8

2ª UNIDADE 2. A vida e a súa organización 7

UNIDADE 3. Os tecidos 7

UNIDADE 4. A perpetuación da vida 9

UNIDADE 5. A biodiversidade e a súa conservación 10

UNIDADE 6. A clasificación dos seres vivos 8

Páxina 140


UNIDADE 7. As plantas 9

3ª

UNIDADE 8. A nutrición nos animais I 8

UNIDADE 9. A nutrición nos animais II 8

UNIDADE 10. A relación nos animais 9

UNIDADE 11. A reprodución nos animais 9



1ª

UNIDADE 1. Os bioelementos, a auga e os sales minerais 5

UNIDADE 2. Os glícidos 6

UNIDADE 3. Os lípidos 6

UNIDADE 4. As proteínas 6

UNIDADE 5. Os ácidos nucleicos 6

UNIDADE 6. A célula. Unidade funcional e estrutural 7

UNIDADE 7. A membrana plasmática, o citosol e os orgá-

nulos non membranosos

6

2ª

UNIDADE 8. Os orgánulos celulares delimitados por mem-

branas

7

UNIDADE 9. O metabolismo, os enzimas e as vitaminas 6

UNIDADE 10. O catabolismo 7

UNIDADE 11. O anabolismo 7

UNIDADE 12. A reprodución e a relación da célula 7

UNIDADE 13. A xenética mendeliana 6

3ª

UNIDADE 14. O ADN, portador da mensaxe xenética 6

UNIDADE 15. As mutacións e a enxeñería xenética 6

UNIDADE 16. A evolución e a xenética de poboacións 5

UNIDADE 17. Os microorganismos 4

UNIDADE 18. Microorganismos, enfermidades e biotecno-

loxía

4

UNIDADE 19. O proceso inmunitario 4

UNIDADE 20. Anomalías do sistema inmunitario 4

Páxina 141



1ª

UNIDADE 1. Métodos de estudo e orixe da Terra 5

UNIDADE 2. Tectónica de placas, unha teoría global 11

UNIDADE 3. Tectónica: a deformación das rochas e for-

mación de cordilleiras

10

UNIDADE 4. Minerais: Compoñentes das rochas 11

2ª

UNIDADE 5. Magmatismo e rochas ígneas 8

UNIDADE 6. Metamorfismo e rochas metamórficas 8

UNIDADE 7. Sedimentación e rochas sedimentarias 8

UNIDADE 8. Procesos xeolóxicos externos 7

UNIDADE 9. Procesos xeolóxicos debidos á auga e ao

vento

7

UNIDADE 10. Tempo xeolóxico e xeoloxía histórica 9

3ª

UNIDADE 11. Riscos naturais 8

UNIDADE 12. Xeoloxía e sociedade 10

UNIDADE 13. Xeoloxía de España. Os grandes relevos 9

UNIDADE 14. Xeoloxía de España. As cuncas cenozoicas.

As Illas Canarias. Historia xeolóxica

10



1ª

UNIDADE 1. Concepto de medio ambiente e dinámica de

sistemas

5

UNIDADE 2. A humanidade e o medio ambiente 5

UNIDADE 3. Cara un desenvolvemento sustentable 5

UNIDADE 4. Sistema biosfera 16

2ª

UNIDADE 5. Xeosfera e riscos xeolóxicos 15

UNIDADE 6. Dinámica das masas fluídas 15

UNIDADE 7. Contaminación das masas fluídas 15

3ª

UNIDADE 8. Recursos da biosfera 6

UNIDADE 9. Recursos enerxéticos e minerais 12

UNIDADE 10. Outros recursos e a súa xestión 8

Páxina 142

5.2.- Mínimos esixibles para superar a materia



• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico, e exprésase de xeito correcto tanto oralmente como por escrito.






• BXB2.1.1. Identifica as ideas principais sobre a orixe do universo.

• BXB2.2.1. Recoñece os compoñentes do Universo e do Sistema Solar, e describe as súas características xerais.

• BXB2.3.1. Precisa as características que se dan no planeta Terra que permiten o desenvolvemento da vida nel, e que non se dan nos outrosplanetas.

• BXB2.4.1. Identifica a posición da Terra no Sistema Solar.

• BXB2.5.1. Categoriza os fenómenos principais relacionados co movemento e a posición dos astros, e deduce a súa importancia para a vida.

• BXB2.5.2. Interpreta correctamente en gráficos e esquemas fenómenos como as fases lunares e as eclipses, e establece a súa relación coaposición relativa da Terra, a Lúa e o Sol.

• BXB2.15.1. Describe as características que posibilitaron o desenvolvemento da vida na Terra.


• BXB2.6.1. Describe as características xerais dos materiais máis frecuentes nas zonas externas do planeta e xustifica a súa distribución en ca-pas en función da súa densidade.

• BXB2.6.2. Describe as características xerais da codia, o manto e o núcleo terrestre, e os materiais que os compoñen, e relaciona esas carac -terísticas coa súa situación.

• BXB2.7.1. Identifica minerais e rochas utilizando criterios que permitan diferencialos.


• BXB2.8.1. Recoñece a estrutura e a composición da atmosfera.

• BXB2.8.2. Recoñece a composición do aire e identifica os contaminantes principais en relación coa súa orixe.

• BXB2.8.3. Identifica e xustifica con argumentacións sinxelas as causas que sustentan o papel protector da atmosfera para os seres vivos.

• BXB2.9.1. Relaciona a contaminación ambiental coa deterioración ambiental, e propón accións e hábitos que contribúan á súa solución.


• BXB2.11.1. Recoñece as propiedades anómalas da auga en relación coas súas consecuencias para o mantemento da vida na Terra.

• BXB2.12.1. Describe o ciclo da auga en relación cos seus cambios de estado de agregación.

• BXB2.14.1. Recoñece os problemas de contaminación de augas doces e salgadas, en relación coas actividades humanas




Páxina 143




• BXB3.4.2. Recoñece exemplares de vertebrados e asígnaos á clase á que pertencen.





• BXB3.4.1. Asocia invertebrados comúns co grupo taxonómico ao que pertencen.







• BXB3.5.1. Detalla o proceso da nutrición autótrofa e relaciónao coa súa importancia para o conxunto de todos os seres vivos.

• BXB3.5.2. Describe as características xerais e singulares dos principais grupos de plantas.






UNIDADE 11. A ecosfera





UNIDADE 12. A dinámica dos ecosistemas






Páxina 144

• BXB5.3.1. Utiliza diferentes fontes de información, apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.






• BXB1.1.1. Identifica os termos máis frecuentes do vocabulario científico e exprésase con corrección, tanto oralmente como por escrito.


• BXB1.2.2. Transmite a información seleccionada de xeito preciso utilizando diversos soportes.





• BXB2.1.1. Diferencia a materia viva da inerte partindo das características particulares de ambas.

• BXB2.1.2. Establece comparativamente as analoxías e as diferenzas entre célula procariota e eucariota, e entre célula animal e vexetal.

• BXB2.2.1. Recoñece e diferencia a importancia de cada función para o mantemento da vida.

• BXB2.2.2. Contrasta o proceso de nutrición autótrofa e nutrición heterótrofa, e deduce a relación entre elas.

• BXB3.1.1. Interpreta os niveis de organización no ser humano e procura a relación entre eles.

• BXB3.1.2. Diferencia os tipos celulares e describe a función dos orgánulos máis importantes.

• BXB3.2.1. Recoñece os principais tecidos que conforman o corpo humano e asóciaos á súa función.


• BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para pro-movela individual e colectivamente.


• BXB3.11.2. Relaciona cada nutriente coa súa función no organismo, e recoñece hábitos nutricionais saudables.

• BXB3.12.1. Deseña hábitos nutricionais saudables mediante a elaboración de dietas equilibradas, utilizando táboas con grupos de alimentoscos nutrientes principais presentes neles e o seu valor calórico.








Páxina 145















• BXB3.18.1. Especifica a función de cada aparello e de cada sistema implicados nas funcións de relación.

• BXB3.18.2. Describe os procesos implicados na función de relación, e identifica o órgano ou a estrutura responsables de cada proceso.

• BXB3.18.3. Clasifica os tipos de receptores sensoriais e relaciónaos cos órganos dos sentidos en que se atopan.

• BXB3.19.1. Identifica algunhas doenzas comúns do sistema nervioso e relaciónaas coas súas causas, cos factores de risco e coa súa preven-ción.


• BXB3.20.1. Enumera as glándulas endócrinas e asocia con elas as hormonas segregadas e a súa función.

• BXB3.22.1. Localiza os principais ósos e músculos do corpo humano en esquemas do aparello locomotor.

• BXB3.23.1. Diferencia os tipos de músculos en función do seu tipo de contracción, e relaciónaos co sistema nervioso que os controla.

• BXB3.24.1. Identifica os factores de risco máis frecuentes que poden afectar o aparello locomotor e relaciónaos coas lesións que producen.


• BXB3.25.1. Identifica en esquemas os órganos do aparello reprodutor masculino e feminino, e especifica a súa función.

• BXB3.26.1. Describe as principais etapas do ciclo menstrual e indica que glándulas e que hormonas participan na súa regulación.

• BXB3.26.2. Identifica os acontecementos fundamentais da fecundación, do embarazo e do parto

• BXB3.27.1. Discrimina os métodos de anticoncepción humana.

• BXB3.27.2. Categoriza as principais doenzas de transmisión sexual e argumenta sobre a súa prevención.

• BXB3.29.1. Actúa, decide e defende responsablemente a súa sexualidade e a das persoas do seu contorno.


• BXB3.3.1. Argumenta as implicacións dos hábitos para a saúde, e xustifica con exemplos as eleccións que realiza ou pode realizar para pro-movela individual e colectivamente.

Páxina 146


• BXB3.4.2. Distingue e explica os mecanismos de transmisión das doenzas infecciosas


• BXB3.5.2. Propón métodos para evitar o contaxio e a propagación das doenzas infecciosas máis comúns.

• BXB3.7.1. Explica en que consiste o proceso de inmunidade, e valora o papel das vacinas como método de prevención das doenzas.




• BXB4.1.1. Identifica a influencia do clima e das características das rochas que condicionan os tipos de relevo e inflúen neles.

• BXB4.2.1. Relaciona a enerxía solar cos procesos externos, e xustifica o papel da gravidade na súa dinámica.

• BXB4.2.2. Diferencia os procesos de meteorización, erosión, transporte e sedimentación, e os seus efectos no relevo.


• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica algunhas formas re-sultantes características.


• BXB5.1.1. Recoñece que o solo é o resultado da interacción entre os compoñentes bióticos e abióticos, e sinala algunha das súas interac -cións.



• BXB4.4.1. Valora e analiza a importancia das augas subterráneas e os riscos da súa sobreexplotación.

• BXB4.5.1. Relaciona os movementos da auga do mar coa erosión, o transporte e a sedimentación no litoral, e identifica algunhas formas re-sultantes características.

• BXB4.6.1. Asocia a actividade eólica cos ambientes en que esta actividade xeolóxica pode ser relevante.

• BXB4.7.1. Analiza a dinámica glaciar e identifica os seus efectos sobre o relevo.

• BXB4.8.1. Investiga acerca da paisaxe do seu contorno máis próximo e identifica algúns dos factores que condicionaron a súa modelaxe.


UNIDADE 11. A dinámica interna da Terra

• BXB4.10.1. Diferencia un proceso xeolóxico externo dun interno e identifica os seus efectos no relevo.

• BXB4.11.1. Coñece e describe como se orixinan os sismos e os efectos que xeran.

• BXB4.11.2. Relaciona os tipos de erupción volcánica co magma que as orixina, e asóciaos co seu grao de perigo.

• BXB4.12.1. Xustifica a existencia de zonas en que os terremotos son máis frecuentes e de maior magnitude.

UNIDADE 12. Os minerais e as rochas

• BXB5.2.1. Recoñece a fraxilidade do solo e valora a necesidade de protexelo.



Páxina 147


• BXB6.3.1. Utiliza fontes de información apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.






• BXB1.1.1. Compara a célula procariota e a eucariota, a animal e a vexetal, e recoñece a función dos orgánulos celulares.

• BXB1.1.2. Identifica tipos de células utilizando o microscopio óptico, micrografías e esquemas gráficos.




• BXB1.3.1. Recoñece as partes dun cromosoma.

• BXB1.4.1. Recoñece as fases da mitose e meiose, diferencia ambos os procesos e distingue o seu significado biolóxico.


• BXB1.9.1. Recoñece os principios básicos da xenética mendeliana e resolve problemas prácticos de cruzamentos con un ou dous caracteres.

• BXB1.10.1. Resolve problemas prácticos sobre a herdanza do sexo e a ligada ao sexo.

• BXB1.11.1. Identifica as doenzas hereditarias máis frecuentes e o seu alcance social.


• BXB1.5.1. Distingue os ácidos nucleicos e enumera os seus compoñentes.

• BXB1.6.1. Recoñece a función do ADN como portador da información xenética, e relaciónao co concepto de xene.

• BXB1.7.1. Ilustra os mecanismos da expresión xenética por medio do código xenético.

• BXB1.8.1. Recoñece e explica en que consisten as mutacións e os seus tipos.

• BXB1.12.1. Diferencia técnicas de traballo en enxeñaría xenética.

• BXB1.13.1. Describe as técnicas de clonación animal, distinguindo clonación terapéutica e reprodutiva.


• BXB1.16.1. Distingue as características diferenciadoras entre lamarckismo, darwinismo e neodarwinismo.

• BXB1.17.1. Establece a relación entre variabilidade xenética, adaptación e selección natural.

• BXB1.18.1. Interpreta árbores filoxenéticas.


• BXB3.1.1. Identifica o concepto de ecosistema e distingue os seus compoñentes.

• BXB3.1.2. Analiza as relacións entre biótopo e biocenose, e avalía a súa importancia para manter o equilibrio do ecosistema.

• BXB3.2.1. Interpreta as adaptacións dos seres vivos a un ambiente determinado, relacionando a adaptación co factor ou os factores ambien-tais desencadeantes deste.

• BXB3.3.1. Recoñece os factores ambientais que condicionan o desenvolvemento dos seres vivos nun ambiente determinado.

Páxina 148


• BXB3.4.1. Recoñece e describe relacións e a súa influencia na regulación dos ecosistemas, interpretando casos prácticos en contextos reais.

• BXB3.5.1. Recoñece os niveis tróficos e as súas relacións nos ecosistemas, e valora a súa importancia para a vida en xeral e o mantementodestas.

• BXB3.7.1. Establece a relación entre as transferencias de enerxía dos niveis tróficos e a súa eficiencia enerxética.

UNIDADE 8. Recursos e residuos

• BXB3.6.1. Compara as consecuencias prácticas na xestión sustentable dalgúns recursos por parte do ser humano, e valora criticamente asúa importancia.


• BXB3.9.1. Describe os procesos de tratamento de residuos, e valora criticamente a súa recollida selectiva.

• BXB3.11.1. Destaca a importancia das enerxías renovables para o desenvolvemento sustentable do planeta.



• BXB3.8.2. Defende e conclúe sobre posibles actuacións para a mellora ambiental e analiza desde distintos puntos de vista un problema am-biental do contorno próximo.


• BXB2.1.1. Identifica e describe feitos que amosen a Terra como un planeta cambiante, e relaciónaos cos fenómenos que suceden na actuali -dade.

• BXB2.2.1. Reconstrúe algúns cambios notables na Terra, mediante a utilización de modelos temporais a escala e recoñecendo as unidadestemporais na historia xeolóxica.

• BXB2.3.1. Discrimina os principais acontecementos xeolóxicos e biolóxicos que tiveron lugar ao longo da historia da Terra, e recoñece algúnsanimais e plantas característicos de cada era.

• BXB2.4.1. Relaciona algún dos fósiles guía máis característico coa súa era xeolóxica.


• BXB2.5.2. Resolve problemas sinxelos de datación relativa, aplicando os principios de superposición de estratos, superposición de procesos ecorrelación.

UNIDADE 11. Tectónica de placas

• BXB2.6.1. Analiza e compara os modelos que explican a estrutura e a composición da Terra.

• BXB2.7.1. Relaciona as características da estrutura interna da Terra e asóciaas cos fenómenos superficiais.

• BXB2.8.1. Expresa algunhas evidencias actuais da deriva continental e da expansión do fondo oceánico.

• BXB2.9.1. Coñece e explica razoadamente os movementos relativos das placas litosféricas.



• BXB2.11.1. Relaciona os movementos das placas con procesos tectónicos.

UNIDADE 12. O relevo terrestre




Páxina 149

• BXB2.12.1. Interpreta a evolución do relevo baixo a influencia da dinámica externa e interna.


• BXB4.1.1. Integra e aplica as destrezas propias dos métodos da ciencia.


• BXB4.3.1. Utiliza fontes de información, apoiándose nas TIC, para a elaboración e a presentación das súas investigacións.


• BXB4.5.1. Deseña pequenos traballos de investigación sobre animais e/ou plantas, os ecosistemas do seu contorno ou a alimentación e a nu-trición humana, para a súa presentación e a súa defensa na aula.



UNIDADE 1. A materia da vida

• BXB1.1.1. Describe as características dos seres vivos: funcións de nutrición, relación e reprodución.

• BXB1.2.1. Identifica e clasifica os bioelementos e as biomoléculas presentes nos seres vivos.

• BXB1.3.1. Distingue as características fisicoquímicas e as propiedades das moléculas básicas que configuran a estrutura celular, e destaca auniformidade molecular dos seres vivos.

• BXB1.4.1. Identifica os monómeros constituíntes das macromoléculas orgánicas.

• BXB1.5.1. Asocia biomoléculas coa súa función biolóxica de acordo coa súa estrutura tridimensional.


• BXB2.1.1. Interpreta a célula como unha unidade estrutural, funcional e xenética dos seres vivos.

• BXB2.1.2. Perfila células procariotas e eucarióticas e nomea as súas estruturas.

• BXB2.2.1. Representa esquematicamente os orgánulos celulares e asocia cada orgánulo coa súa función ou coas súas funcións.

• BXB2.2.2. Recoñece e nomea células animais e vexetais mediante microfotografías ou preparacións microscópicas.

UNIDADE 3. Os tecidos

• BXB3.1.1. Identifica os niveis de organización celular e determina as súas vantaxes para os seres pluricelulares.

• BXB3.2.1. Relaciona tecidos animais e/ou vexetais coas súas células características, asociando a cada unha a súa función.

UNIDADE 4. A perpetuación da vida

• BXB2.3.1. Describe os acontecementos fundamentais en cada fase da mitose e da meiose.

• BXB2.4.1. Selecciona as principais analoxías e diferenzas entre a mitose e a meiose.

UNIDADE 5. A biodiversidade e a súa organización

• BXB4.3.1. Coñece o concepto de biodiversidade e relaciónao coa variedade e a abundancia de especies.

• BXB4.3.3. Aprecia o reino vexetal como desencadeante da biodiversidade.

• BXB4.4.1. Recoñece os tres dominios e os cinco reinos en que agrupan os seres vivos.

• BXB4.4.2. Enumera as características de cada un dos dominios e dos reinos en que se clasifican os seres vivos.

• BXB4.5.1. Identifica os grandes biomas e sitúa sobre o mapa as principais zonas bioxeográficas.

• BXB4.5.2. Diferencia os principais biomas e ecosistemas terrestres e mariños.

• BXB4.6.1. Recoñece e explica a influencia do clima na distribución de biomas, ecosistemas e especies.

Páxina 150

• BXB4.6.2. Identifica as principais variables climáticas que inflúen na distribución dos grandes biomas.

• BXB4.7.2. Asocia e relaciona as principais formacións vexetais cos biomas correspondentes.

• BXB4.8.1. Relaciona a latitude, a altitude, a continentalidade, a insularidade e as barreiras oroxénicas e mariñas coa distribución das espe-cies.

• BXB4.9.1. Relaciona a biodiversidade co proceso de formación de especies mediante cambios evolutivos.

• BXB4.9.2. Identifica o proceso de selección natural e a variabilidade individual como factores clave no aumento de biodiversidade.

• BXB4.10.1. Enumera as fases da especiación.

• BXB4.10.2. Identifica os factores que favorecen a especiación.

• BXB4.11.1. Sitúa a Península Ibérica e recoñece a súa situación entre dúas áreas bioxeográficas diferentes.

• BXB4.11.2. Recoñece a importancia da Península Ibérica como mosaico de ecosistemas.

• BXB4.12.1. Enumera os factores que favorecen a especiación nas illas.

• BXB4.12.2. Recoñece a importancia das illas no mantemento da biodiversidade.

• BXB4.13.1. Define o concepto de endemismo ou especie endémica.

• BXB4.13.2. Identifica os principais endemismos de plantas e animais en España e en Galicia.

• BXB4.14.1. Enumera as vantaxes que se derivan do mantemento da biodiversidade para o ser humano.

• BXB4.15.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade.

• BXB4.15.2. Coñece e explica as principais ameazas que penden sobre as especies e que fomentan a súa extinción.

• BXB4.16.1. Enumera as principais causas de perda de biodiversidade derivadas das actividades humanas.

• BXB4.16.2. Indica as principais medidas que reducen a perda de biodiversidade.

• BXB4.17.1. Coñece e explica os principais efectos derivados da introdución de especies alóctonas nos ecosistemas.

UNIDADE 6. A clasificación dos seres vivos

• BXB4.1.1. Identifica os grandes grupos taxonómicos dos seres vivos.

• BXB4.2.1. Coñece e utiliza claves dicotómicas ou outros medios para a identificación e clasificación de especies de animais e plantas.

• BXB4.2.2. Manexa e traballa cos sistemas de clasificación e a nomenclatura dos seres vivos.


• BXB5.1.1. Describe a absorción da auga e os sales minerais.

• BXB5.2.1. Coñece e explica a composición do zume bruto e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.3.1. Describe os procesos de transpiración, intercambio de gases e gutación.

• BXB5.4.1. Explica a composición do zume elaborado e os seus mecanismos de transporte.

• BXB5.5.1. Detalla os principais feitos que acontecen durante cada fase da fotosíntese e asocia, a nivel de orgánulo, onde se producen.

• BXB5.6.1. Argumenta e precisa a importancia da fotosíntese como proceso de biosíntese, imprescindible para o mantemento da vida na Te -rra.

• BXB5.7.1. Recoñece algún exemplo de excreción en vexetais.

• BXB5.7.2. Relaciona os tecidos secretores e as substancias que producen.

• BXB5.8.1. Describe e coñece exemplos de tropismos e nastias.

• BXB5.9.1. Valora o proceso de regulación das hormonas vexetais.

Páxina 151

• BXB5.10.1. Relaciona as fitohormonas coas súas funcións.

• BXB5.11.1. Argumenta os efectos da temperatura e a luz no desenvolvemento das plantas.

• BXB5.12.1. Distingue os mecanismos de reprodución asexual e a reprodución sexual nas plantas.

• BXB5.13.1. Diferencia os ciclos biolóxicos e briofitas, pteridofitas e espermafitas, e as súas fases e estruturas características.

• BXB5.13.2. Interpreta esquemas, debuxos, gráficas e ciclos biolóxicos dos grupos de plantas.

• BXB5.14.1. Explica os procesos de polinización e de fecundación nas espermafitas e diferencia a orixe e as partes da semente e do froito.

• BXB5.15.1. Distingue os mecanismos de diseminación das sementes e os tipos de xerminación.

• BXB5.16.1. Identifica os mecanismos de propagación dos froitos.

• BXB5.17.1. Relaciona as adaptacións dos vexetais co medio en que se desenvolven.


• BXB6.1.1. Argumenta as diferenzas máis significativas entre os conceptos de nutrición e alimentación.

• BXB6.1.2. Coñece as características da nutrición heterótrofa e distingue os tipos principais.

• BXB6.3.1. Recoñece e diferencia os aparellos dixestivos dos vertebrados.

• BXB6.4.1. Relaciona cada órgano do aparello dixestivo coa súa función.

• BXB6.4.2. Describe a absorción no intestino.

• BXB6.8.1. Diferencia respiración celular e respiración, e explica o significado biolóxico de respiración celular.

• BXB6.9.1. Asocia os aparellos respiratorios cos grupos aos que pertencen, e recoñéceos en representacións esquemáticas.

UNIDADE 9. A nutrición nos animais II

• BXB6.5.1. Recoñece e explica a existencia de pigmentos respiratorios nos animais.

• BXB6.6.1. Relaciona circulación aberta e pechada cos animais que a presentan e explica as súas vantaxes e os seus inconvenientes.

• BXB6.6.2. Asocia representacións sinxelas do aparello circulatorio co tipo de circulación (simple, dobre, incompleta ou completa).

• BXB6.7.1. Indica a composición da linfa e identifica as súas principais funcións.

• BXB6.10.1. Define e explica o proceso da excreción.

• BXB6.11.1. Enumera os principais produtos de excreción e clasifica os grupos de animais segundo os produtos de excreción.

• BXB6.12.1. Describe os principais aparellos excretores dos animais e recoñece as súas principais estruturas a partir de representación esque-máticas.

• BXB6.13.1. Localiza e identifica as rexións dunha nefrona.

• BXB6.13.2. Explica o proceso de formación dos ouriños.

UNIDADE 10. A relación nos animais

• BXB6.15.1. Integra a coordinación nerviosa e hormonal, relacionando ambas as dúas funcións.

• BXB6.16.1. Define estímulo, receptor, transmisor, efector.

• BXB6.16.2. Identifica distintos tipos de receptores sensoriais e nervios.

• BXB6.17.1. Explica a transmisión do impulso nervioso na neurona e entre neuronas.

• BXB6.19.1. Identifica os principais sistemas nerviosos de vertebrados.

• BXB6.20.1. Describe o sistema nervioso central e periférico dos vertebrados, e diferencia as funcións do sistema nervioso somático e o autó -nomo.

Páxina 152

• BXB6.21.1. Establece a relación entre o sistema endócrino e o sistema nervioso.

• BXB6.22.1. Describe as diferenzas entre glándulas endócrinas e exócrinas.

• BXB6.22.2. Discrimina a función reguladora e en que lugar se evidencia a actuación dalgunhas das hormonas que actúan no corpo humano.

• BXB6.22.3. Relaciona cada glándula endócrina coa hormona ou as hormonas máis importantes que segrega, e explica a súa función de con-trol.

• BXB6.23.1. Relaciona as principais hormonas dos invertebrados coa súa función de control.

UNIDADE 11. A reprodución nos animais

• BXB6.24.1. Describe as diferenzas entre reprodución asexual e sexual, e argumenta as vantaxes e os inconvenientes de cada unha.

• BXB6.24.2. Identifica tipos de reprodución asexual en organismos unicelulares e pluricelulares.

• BXB6.24.3. Distingue os tipos de reprodución sexual.

• BXB6.25.1. Distingue e compara o proceso de espermatoxénese e ovoxénese.

• BXB6.26.1. Diferencia os tipos de fecundación en animais e as súas etapas.

• BXB6.27.1. Identifica as fases do desenvolvemento embrionario e os acontecementos característicos de cada unha.

• BXB6.27.2. Relaciona os tipos de ovo cos procesos de segmentación e gastrulación durante o desenvolvemento embrionario.

• BXB6.28.1. Identifica as fases dos ciclos biolóxicos dos animais.

UNIDADE 12. A Terra: orixe, estrutura e composición

• BXB7.1.1. Caracteriza os métodos de estudo da Terra sobre a base dos procedementos que utiliza e as súas achegas e limitacións.

• BXB7.2.1. Resume a estrutura e composición do interior terrestre, distinguindo as súas capas en función da súa composición e da súa mecá -nica, así como as descontinuidades e as zonas de transición entre elas.

• BXB7.2.2. Sitúa en mapas e esquemas as capas da Terra, e identifica as descontinuidades que permiten diferencialas.

• BXB7.2.3. Analiza o modelo xeoquímico e xeodinámico da Terra e contrasta o que achega cada un deles ao coñecemento da estrutura da Te-rra.

• BXB7.6.1. Distingue métodos desenvolvidos grazas ás novas tecnoloxías, asociándoos coa investigación dun fenómeno natural.

UNIDADE 13. A Terra. A dinámica terrestre

• BXB7.3.1. Detalla e enumera procesos que deron lugar á estrutura actual do planeta.

• BXB7.4.1. Indica as achegas máis relevantes da deriva continental, para o desenvolvemento da teoría da Tectónica de placas.

• BXB7.5.1. Identifica os tipos de bordos de placas e explica os fenómenos asociados a eles.


UNIDADE 14. Procesos endóxenos

• BXB8.1.1. Explica a relación entre o magmatismo e a tectónica de placas, e coñece as estruturas resultantes da localización dos magmas enprofundidade e en superficie.

• BXB8.2.1. Discrimina os factores que determinan os tipos de magmas, e clasifícaos atendendo á súa composición.

• BXB8.3.1. Diferencia os tipos de rochas magmáticas, identifica as máis frecuentes, con axuda de claves, e relaciona a súa textura co seu pro -ceso de formación.

• BXB8.4.1. Relaciona os tipos de actividade volcánica coas características do magma, e diferencia os produtos emitidos nunha erupción volcá-nica.


• BXB8.6.1. Clasifica o metamorfismo en función dos factores que o condicionan.

Páxina 153

• BXB8.7.1. Ordena e clasifica as rochas metamórficas máis frecuentes da codia terrestre, relacionando a súa textura co tipo de metamorfismoexperimentado.

UNIDADE 15. Os procesos esóxenos e a historia da Terra

• BXB8.8.1. Detalla e discrimina as fases do proceso de formación dunha rocha sedimentaria

• BXB8.9.1. Describe as fases da diaxénese.

• BXB8.10.1. Ordena e clasifica segundo a súa orixe as rochas sedimentarias máis frecuentes da codia terrestre.

• BXB8.11.1. Asocia os tipos de deformación tectónica cos esforzos aos que se someten as rochas e coas propiedades destas.

• BXB8.11.2. Relaciona os tipos de estruturas xeolóxicas coa tectónica de placas.

• BXB8.12.1. Distingue os elementos dunha dobra e clasifícaos atendendo a diferentes criterios.

• BXB8.12.2. Recoñece e clasifica os tipos de falla, identificando os elementos que a constitúen.

• BXB9.1.1. Interpreta e realiza mapas topográficos e cortes xeolóxicos sinxelos.

• BXB9.2.1. Interpreta cortes xeolóxicos e determina a antigüidade dos seu estratos, as discordancias e a historia xeolóxica da rexión, e identifi-ca os grandes acontecementos xeolóxicos ocorridos e as oroxenias.

• BXB9.3.1. Categoriza os principais fósiles guía e valora a súa importancia para o establecemento da historia xeolóxica da Terra.



• BB1.1.1. Describe técnicas instrumentais e métodos físicos e químicos que permiten o illamento das moléculas e a súa contribución ao gran-de avance da experimentación biolóxica.



• BB1.2.1. Relaciona a estrutura química da auga coas súas funcións biolóxicas.

• BB1.2.2. Distingue os tipos de sales minerais, e relaciona a composición coa función.

• BB1.2.3. Contrasta e realiza experiencias dos procesos de difusión, osmose e diálise, e interpreta a súa relación coa concentración salina dascélulas.

• BB1.3.1. Recoñece e clasifica os tipos de biomoléculas orgánicas, e relaciona a súa composición química coa súa estrutura e coa súa fun -ción.

• BB1.3.3. Contrasta e relaciona os procesos de diálise, centrifugación e electroforese, e interpreta a súa relación coas biomoléculas orgánicas.









Páxina 154


UNIDADE 3. Os lìpidos



























UNIDADE 6. A célula. Unidade funcional e estrutural




Páxina 155






• BB2.6.1. Compara e distingue os tipos e os subtipos de transporte a través das membranas, e explica detalladamente as características decada un.


UNIDADE 8. Os orgánulos celulares delimitados por membranas



• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esquemas as fases da mitose e da meiose, e indica os acontecementos básicos que se producenen cada unha.



UNDADE 9. O metabolismo, os enzimas e as vitaminas








• BB2.9.1. Contrasta as vías aeróbicas e anaeróbicas, e establece a súa relación co seu rendemento enerxético.





• BB2.10.2. Localiza a nivel subcelular onde se leva a cabo cada fase, e destaca os procesos que teñen lugar.

• BB2.11.1. Contrasta a importancia biolóxica da fotosíntese para o mantemento da vida na Terra.

UNIDADE 12. A reprodución e a relación da célula

• BB2.3.1. Identifica as fases do ciclo celular, e explica os principais procesos que acontecen en cada unha.

• BB2.4.1. Recoñece en microfotografías e esquemas as fases da mitose e da meiose, e indica os acontecementos básicos que se producenen cada unha.

Páxina 156

• BB2.4.2. Establece as analoxías e as diferenzas máis significativas entre mitose e meiose.

• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa reprodución sexual, o aumento da variabilidade xenética e a posibilidade de evolución das espe -cies.


• BB2.5.1. Resume a relación da meiose coa reprodución sexual, o aumento da variabilidade xenética e a posibilidade de evolución das espe -cies.

• BB3.10.1. Analiza e predí aplicando os principios da xenética mendeliana, os resultados de exercicios de transmisión de caracteres autosómi-cos, caracteres ligados ao sexo e influídos polo sexo.




• BB3.2.1. Diferencia as etapas da replicación e identifica os encimas implicados nela.

• BB3.3.1. Establece a relación do ADN co proceso da síntese de proteínas.


• BB3.4.2. Recoñece e indica as características fundamentais do código xenético, e aplica ese coñecemento á resolución de problemas dexenética molecular.

• BB3.5.1. Interpreta e explica esquemas dos procesos de replicación, transcrición e tradución.

• BB3.5.2. Resolve exercicios prácticos de replicación, transcrición e tradución, e de aplicación do código xenético.

UNIDADE 15. As mutacións e a enxeñería xenética

• BB3.6.1. Describe o concepto de mutación e establece a súa relación cos fallos na transmisión da información xenética.

• BB3.6.2. Clasifica as mutacións e identifica os axentes mutaxénicos máis frecuentes.

• BB3.7.1. Asocia a relación entre a mutación e o cancro, e determina os riscos que implican algúns axentes mutaxénicos.


• BB3.9.1. Recoñece e indica os descubrimentos máis recentes sobre o xenoma humano e as súas aplicacións en enxeñaría xenética, e valoraas súas implicacións éticas e sociais.



• BB3.11.1. Argumenta evidencias que demostran o feito evolutivo.

• BB3.12.1. Identifica os principios da teoría darwinista e neodarwinista, e compara as súas diferenzas.


• BB3.13.2. Comprende e aplica modelos de estudo das frecuencias xénicas na investigación privada e en modelos teóricos.

• BB3.14.1. Ilustra a relación entre mutación e recombinación, o aumento da diversidade e a súa influencia na evolución dos seres vivos.


• BB4.1.1. Clasifica os microorganismos no grupo taxonómico ao que pertencen.

• BB4.2.1. Analiza a estrutura e a composición dos microorganismos e relaciónaas coa súa función.



Páxina 157


• BB4.5.1. Relaciona os microorganismos patóxenos máis frecuentes coas doenzas que orixinan.

• BB4.6.1. Analiza a intervención dos microorganismos en numerosos procesos naturais e industriais, e as súas numerosas aplicacións

• BB4.6.2. Recoñece e identifica os tipos de microorganismos implicados en procesos fermentativos de interese industrial.


• BB5.1.1. Analiza os mecanismos de autodefensa dos seres vivos e identifica os tipos de resposta inmunitaria.

• BB5.2.1. Describe as características e os métodos de acción das células implicadas na resposta inmune.

• BB5.3.1. Compara as características da resposta inmune primaria e secundaria.

• BB5.4.1. Define os conceptos de antíxeno e de anticorpo, e recoñece a estrutura e a composición química dos anticorpos.

• BB5.5.1. Clasifica os tipos de reacción antíxeno-anticorpo e resume as características de cada un.


• BB5.7.1. Resume as principais alteracións e disfuncións do sistema inmunitario, e analiza as diferenzas entre alerxias e inmunodeficiencias.

• BB5.8.1. Describe o ciclo de desenvolvemento do VIH.

• BB5.9.1. Clasifica e cita exemplos das doenzas autoinmunes máis frecuentes, así como os seus efectos sobre a saúde.

• BB5.10.1. Recoñece e valora as aplicacións da inmunoloxía e da enxeñaría xenética para a produción de anticorpos monoclonais.

• BB5.10.3. Clasifica e entende os tipos de transplantes, e relaciona os avances neste ámbito co impacto futuro na doazón de órganos, medulae sangue.

Páxina 158



• XB1.2.1. Selecciona información, analiza datos, formula preguntas pertinentes e procura respostas para un pequeno proxecto relacionado coaxeoloxía.

• XB1.5.1. Analiza información xeolóxica da Lúa e doutros planetas do Sistema Solar, e compáraa coa evolución xeolóxica da Terra.

• XB1.6.1. Identifica manifestacións da xeoloxía no ámbito diario, coñecendo usos e aplicacións desta ciencia na economía, na política, no de-

senvolvemento sustentable e na protección ambiental.

• XB10.1.1. Utiliza o material de campo (martelo, caderno, lupa e compás).


• XB1.4.1. Interpreta algunhas manifestacións do dinamismo terrestre como consecuencia da tectónica de placas.

• XB4.1.1. Compara, en diferentes partes do planeta, o mapa simplificado de placas tectónicas con outros máis actuais achegados pola xeolo-xía e a xeodesia.

• XB4.2.1. Coñece canto e como se moven as placas tectónicas, e utiliza programas informáticos de uso libre para coñecer a velocidade relati-va do seu centro docente (ou outro punto de referencia) respecto ao resto de placas tectónicas.

• XB4.2.2. Entende e explica por que se moven as placas tectónicas e que relación ten coa dinámica do interior terrestre.

• XB4.6.1. Explica os principais trazos do relevo do planeta e a súa relación coa tectónica de placas.

• XB4.6.2. Comprende e explica a relación entre a tectónica de placas, o clima e as variacións do nivel do mar.

• XB4.6.5. Comprende e describe a distribución da sismicidade e o vulcanismo no marco da tectónica de placas.


• XB4.3.1. Comprende e describe como se deforman as rochas.

• XB4.4.1. Coñece as principais estruturas xeolóxicas.

• XB4.5.1. Coñece e describe as principais características dos modelos de oróxenos.

• XB4.6.3. Coñece e argumenta como a distribución de rochas, a escala planetaria, está controlada pola tectónica de placas.

• XB4.6.4. Relaciona as principais estruturas xeolóxicas (dobras e fallas) coa tectónica de placas.


• XB2.1.1. Identifica as características que determinan a materia mineral, por medio de actividades prácticas con exemplos de minerais con pro-piedades contrastadas, relacionando a utilización dalgúns minerais coas súas propiedades.

• XB2. 1.2. Recoñece os grupos minerais e identifícaos polas súas características fisicoquímicas, e recoñece por medio dunha práctica de visualgúns dos minerais máis comúns.

• XB2.1.3. Compara as situacións en que se orixinan os minerais, elaborando táboas segundo as súas condicións fisicoquímicas de estabilida-de, e coñece algúns exemplos de evolución e transformación mineral por medio de diagramas de fases.

• XB2.1.4. Compara os ambientes e os procesos xeolóxicos en que se forman os minerais e as rochas, e identifica algúns minerais como carac-terísticos de cada proceso xeolóxico de formación.



• XB3.1.1. Explica o concepto de rocha e as súas principais características.

• XB3.1.2. Identifica mediante unha proba visual, en fotografías e/ou con espécimes reais, variedades e formacións de rochas, realizandoexercicios prácticos na aula e elaborando táboas comparativas das súas características.

Páxina 159

• XB3.2.1. Describe a evolución do magma segundo a súa natureza, utilizando diagramas e cadros sinópticos.




• XB3.4.1. Comprende o concepto de metamorfismo e os seus tipos, asociándoos ás condicións de presión e temperatura, e é quen de elaborarcadros sinópticos comparando os devanditos tipos.




• XB3.3.1. Comprende e describe o proceso de formación das rochas sedimentarias, desde a meteorización da área fonte, pasando polo trans-porte e o depósito, á diaxénese, utilizando unha linguaxe científica axeitada ao seu nivel educativo.

• BX3.3.2. Comprende e describe os conceptos de facies sedimentarias e medios sedimentarios, identificando e localizando algunhas sobre unmapa e/ou no seu ámbito xeográfico-xeolóxico.




• XB5.1.1. Comprende e analiza como os procesos externos transforman o relevo.

• XB5.2.1. Identifica o papel da atmosfera, a hidrosfera e a biosfera (incluída a acción antrópica).

• XB5.3.1. Analiza o papel da radiación solar e da gravidade como motores dos procesos xeolóxicos externos.

• XB5.4.1. Diferencia os tipos de meteorización.

• XB5.4.2. Coñece os principais procesos edafoxenéticos e a súa relación cos tipos de solos.

• XB5.5.1. Identifica os factores que favorecen ou dificultan os movementos de ladeira e coñece os seus principais tipos.

• XB5.12.1. Relaciona algúns relevos singulares co tipo de rocha.

• XB5.13.1. Relaciona algúns relevos singulares coa estrutura xeolóxica.


UNIDADE 9. Procesos xeolóxicos debido á auga e ao vento

• XB5.6.1. Coñece a distribución da auga no planeta, e comprende e describe o ciclo hidrolóxico.

• XB5.7.1. Relaciona os procesos de escoamento superficial e as súas formas resultantes.

• XB5.8.1. Diferencia as formas resultantes da modelaxe glacial, asociándoas co seu proceso correspondente.

• XB5.9.1. Comprende a dinámica mariña e relaciona as formas resultantes co seu proceso correspondente.

• XB5.10.1. Diferencia formas resultantes da modelaxe eólica.

• XB5.11.1. Sitúa a localización dos principais desertos.



Páxina 160

• XB1.3.1. Comprende o significado de tempo xeolóxico e utiliza principios fundamentais da xeoloxía, como a horizontalidade, a superposición,o actualismo e o uniformismo.

• XB6.1.1. Argumenta sobre a evolución do concepto de tempo xeolóxico e a idea da idade da Terra ao longo de historia do pensamento cien -tífico.

• XB6.2.1. Entende e desenvolve a analoxía dos estratos como as páxinas do libro onde está escrita a historia da Terra.


• XB6.3.1. Coñece e utiliza os métodos de datación relativa e das interrupcións no rexistro estratigráfico a partir da interpretación de cortes xeo-lóxicos e correlación de columnas estratigráficas.

• XB6.4.1. Coñece as unidades cronoestratigráficas, e amosa o seu manexo en actividades e exercicios.

• XB6.5.1. Analiza algúns dos cambios climáticos, biolóxicos e xeolóxicos que aconteceron nas diferentes era xeolóxicas, e confecciona resu-mos explicativos ou táboas.

• XB6.6.1. Relaciona fenómenos naturais con cambios climáticos, e valora a influencia da actividade humana.

• XB10.2.1. Le mapas xeolóxicos sinxelos, fotografías aéreas e imaxes de satélite, que contrasta coas observacións no campo.


• XB7.1.1. Coñece e utiliza os principais termos no estudo dos riscos naturais: risco, perigo, vulnerabilidade e custo.

• XB7.2.1. Coñece os principais riscos naturais e clasifícaos en función da súa orixe endóxena, exóxena ou extraterrestre.

• XB7.3.1. Analiza casos concretos dos principais fenómenos naturais que acontecen no noso país: terremotos, erupcións volcánicas, move-mentos de ladeira, inundacións e dinámica litoral.

• XB7.4.1. Coñece os riscos máis importantes no noso país e relaciona a súa distribución con determinadas características de cada zona.

• XB7.5.1. Interpreta as cartografías de risco.

• XB7.6.2. Analiza e comprende os principais fenómenos naturais acontecidos durante o curso no planeta, o país e o seu ámbito local.


UNIDADE 12. Xeoloxía e sociedade

• XB8.1.1. Coñece e identifica os recursos naturais como renovables ou non renovables.

• XB8.2.1. Identifica a procedencia dos materiais e dos obxectos que o/a rodean, e realiza unha táboa sinxela onde se indique a relación entrea materia prima e os materiais ou obxectos.

• XB8.3.1. Localiza información na rede de diversos tipos de depósitos, e relaciónaos con algún dos procesos xeolóxicos formadores de mine-rais e de rochas.

• XB8.5.1. Compila información ou visita algunha explotación mineira concreta, e emite unha opinión crítica fundamentada nos datos obtidose/ou nas observacións realizadas.

• XB8.6.1. Coñece e relaciona os conceptos de augas subterráneas, nivel freático, resurxencias de auga e circulación da auga.

• XB8.7.1. Comprende e valora a influencia humana na xestión as augas subterráneas, expresando a opinión sobre os efectos desta en medio.


UNIADDE 13. Xeoloxía de España. Os grandes relevos




UNIDADE 14. Xeoloxía de España. As cuncas cenozoicas. As Illas canarias. Historia xeolóxica

Páxina 161



• XB9.3.1. Coñece e enumera os principais acontecementos xeolóxicos que aconteceron no planeta, que estean relacionados coa historia deIberia, as Baleares e as Canarias.


• XB10.3.3. Recoñece e clasifica mostras de rochas, minerais e fósiles da zona.

• XB10.4.1. Utiliza as principais técnicas de representación de datos xeolóxicos (columnas estratigráficas, cortes xeolóxicos sinxelos e ma-pas xeotemáticos).

• XB10.5.1. Reconstrúe a historia xeolóxica da rexión e identifica os procesos activos.



• CTMAB1.1.1. Contrasta a interdependencia dos elementos dun sistema establecendo as súas relacións.

• CTMAB1.1.2. Elabora modelos de sistemas nos que representa as relacións causais, interpretando as consecuencias da variación dos distin-tos factores.




• CTMAB1.2.1. Analiza, a partir de modelos sinxelos, os cambios ambientais que tiveron lugar como consecuencia da aparición da vida e daacción humana ao longo da historia.






• CTMAB1.4.1. Coñece e enumera os principais métodos de información ambiental.

• CTMAB1.4.2. Extrae conclusións sobre cuestións ambientais a partir de distintas fontes de información.



• CTMAB7.5.1. Comprende e explica a importancia do uso de novas tecnoloxías nos estudos ambientais.

• CTMAB7.5.2. Analiza a información de matrices sinxelas, valorando o uso do territorio.



• CTMAB6.1.1. Identifica os factores limitantes da produción primaria e aqueles que aumentan a súa rendibilidade.

• CTMAB6.1.2. Esquematiza as relacións tróficas dun ecosistema.

• CTMAB6.1.3. Interpreta gráficos, pirámides, cadeas e redes tróficas.

• CTMAB6.2.1. Esquematiza os ciclos bioxeoquímicos e argumenta a importancia do seu equilibrio.

Páxina 162

• CTMAB6.3.1. Identifica os cambios que se producen nas sucesións ecolóxicas e interpreta a variación dos parámetros tróficos.

• CTMAB6.4.1. Coñece os mecanismos naturais de autorregulación dos ecosistemas.

• CTMAB6.4.2. Argumenta e relaciona as actividades humanas coas repercusións na dinámica dos ecosistemas.

• CTMAB6.5.1. Argumenta a importancia da biodiversidade e os riscos que supón a súa diminución.


• CTMAB5.1.1. Identifica as manifestacións da enerxía interna da Terra e a súa relación cos riscos xeolóxicos.

• CTMAB5.2.1. Explica a orixe e os factores que determinan os riscos sísmico e volcánico.

• CTMAB5.3.1. Coñece os métodos de predición e prevención dos riscos xeolóxicos.

• CTMAB5.3.2. Relaciona os riscos xeolóxicos cos danos que producen.

• CTMAB5.4.1. Interpreta o relevo como consecuencia da interacción da dinámica interna e externa do planeta.

• CTMAB5.5.1. Identifica os riscos asociados aos sistemas de ladeira e fluviais, e comprende os factores que interveñen.

• CTMAB5.6.1. Valora a ordenación do territorio como método de prevención de riscos.


• CTMAB2.1.2. Relaciona a radiación solar coa dinámica das capas fluídas e o clima.

• CTMAB2.1.3. Explica a relación entre radiación solar e xeodinámica externa.

• CTMAB2.2.1. Explica a dinámica da atmosfera e as súas consecuencias no clima.

• CTMAB2.3.1. Identifica os compoñentes da atmosfera en relación coa súa procedencia, a súa distribución e a súa dinámica.

• CTMAB2.3.2. Relaciona os compoñentes da atmosfera coa súa importancia biolóxica.


• CTMAB2.6.1. Razoa o funcionamento da hidrosfera como regulador climático.

• CTMAB2.6.2. Determina a influencia da circulación oceánica no clima.

• CTMAB2.7.1. Explica a relación entre as correntes oceánicas e fenómenos como "El Niño" e os furacáns, entre outros.

• CTMAB2.7.2. Asocia as correntes oceánicas coa circulación dos ventos e o clima.

• CTMAB2.8.1. Relaciona a circulación de masas de aire cos tipos de precipitacións.

• CTMAB2.8.2. Interpreta mapas meteorolóxicos.

• CTMAB2.9.1. Relaciona os riscos climáticos cos factores que os orixinan e coas súas consecuencias.

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación con certas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas






• CTMAB3.1.2. Asocia os contaminantes coa súa orixe e recoñece as súas consecuencias sociais, ambientais e sanitarias.

• CTMAB3.2.1. Describe medidas que preveñen ou atenúan a contaminación atmosférica e o efecto invernadoiro.

• CTMAB3.3.1. Relaciona o grao de contaminación con certas condicións meteorolóxicas e/ou topográficas.

Páxina 163

• CTMAB3.3.2. Explica os efectos biolóxicos producidos pola contaminación atmosférica.

• CTMAB3.4.1. Describe os efectos locais, rexionais e globais ocasionados pola contaminación do aire.

• CTMAB3.5.1. Distingue a orixe e os efectos do ozono troposférico e do estratosférico.

• CTMAB4.1.1. Coñece e describe a orixe e os efectos da contaminación das augas superficiais e subterráneas.

• CTMAB4.1.2. Relaciona os principais contaminantes da auga coa súa orixe e cos seus efectos.

• CTMAB4.2.1. Coñece e describe os principais indicadores de calidade da auga.

• CTMAB4.3.1. Describe o proceso de eutrofización das augas e valora as súas consecuencias.

• CTMAB4.4.1. Esquematiza as fases de potabilización e depuración da auga nunha EDAR.


• CTMAB6.6.1. Clasifica os tipos de solo en relación coa litoloxía e o clima que os orixina.

• CTMAB6.7.1. Valora o solo como recurso fráxil e escaso.

• CTMAB6.9.1. Analiza os problemas ambientais producidos pola deforestación, a agricultura e a gandaría.

• CTMAB6.10.1. Coñece as características dos sistema litoral.

• CTMAB6.11.1. Valora o sistema litoral como fonte de recursos e biodiversidade.

• CTMAB6.11.2. Relaciona a sobreexplotación dos recursos pesqueiros con impactos nas zonas litorais.


• CTMAB5.7.1. Relaciona a utilización dos principais recursos minerais e enerxéticos cos problemas ambientais ocasionados e cos riscos aso -ciados.

• CTMAB5.8.1.Coñece os principais impactos derivados da explotación dos recursos da xeosfera no seu contorno máis próximo.

• CTMAB5.9.1. Valora o uso eficiente da enerxía e dos recursos.

• CTMAB5.9.2. Avalía as medidas que promoven un uso eficiente da enerxía e dos recursos.


• CTMAB7.4.1. Relaciona o consumo dalgúns produtos e a deterioración do medio.

• CTMAB7.4.2. Expón políticas ambientais adecuadas á defensa do medio.

• CTMAB7.4.3. Argumenta a orixe dos residuos valorando a súa xestión.


• CTMAB7.7.1. Argumenta a necesidade de protección dos espazos naturais e as súas consecuencias; en particular, os do seu contorno máispróximo.

5.3.- Procedementos e instrumentos de avaliación

1. A observación directa do traballo diario.

2. A análise e valoración de tarefas especialmente creadas para a avaliación, tanto daadquisición de contidos como de competencias.

Para isto, empregaranse os seguintes instrumentos de avaliación:

1. Probas escritas. Realizarase un mínimo dunha proba por avaliación. Esta proba ou probaspermitirán avaliar tanto os desenvolvemento das competencias como o nivel de adquisicióndos contidos a través dos estándares de aprendizaxe.

Páxina 164

2. Traballo na clase. Terase constancia do esforzo diario a través de preguntas orais, traballospresentados, participación en debates e revisión de cadernos de clase. Toda esta informaciónserá recollida no caderno da profesora.

3. Emprego de rúbricas como elemento de diagnose.

4. Actividades que o alumnado realizará tanto na clase coma na casa.

5. Traballos de investigación que o alumno ou alumna deberá elaborar e expoñer tantoindividualmente coma en grupo.

6. A súa actitude cara a materia, valorando o interese, motivación, actitude científica e técnicasobre os temas, os hábitos de respecto pola natureza, comportamento, asistencia, respectopolas normas de convivencia...

7. Experiencias prácticas de laboratorio. Avaliaranse aspectos específicos como os hábitos demanexo de materiais e instrumentos, orde e limpeza, capacidade interpretativa dosfenómenos, traballo en grupo... Tamén poderán formularse cuestións orais e escritas quedeberán ser entregadas polos alumnos e alumnas.

6.- Metodoloxía didáctica

A metodoloxía de traballo que seguiremos baséase nos seguintes principios:

1. Realización dunha diagnose dos coñecementos previos.

2. Dar participación aos alumnos e alumnas na planificación.

3. Favorecer a autonomía dos alumnos e das alumnas para aprender por si mesmos.

4. Tomar como punto de partida a observación, as experiencias, a formulación de problemas ouhipóteses. Esta actividade facilita a indagación os coñecementos previos e detectar erros erepresentacións incorrectas.

5. Fomentar a aprendizaxe asociada á práctica e á vida. Evitar que sexa só de tipo verbal edotala de significado.

6. Afondar no método científico.

7. Favorecer o traballo participativo e en grupo, as postas en común.

8. Desenvolver a autoestima dos alumnos e das alumnas

9. Ter en conta a diversidade, propor actividades de reforzo para quen teña dificultades naaprendizaxe e de ampliación, de ser preciso.

10. Empregar as tecnoloxías da información e da comunicación.

11. Fomentar a habituación co material de experimentación sinxelo.

Páxina 165

7.- Materiais e recursos didácticos

Os materiais que se empregarán ao longo do curso son os seguintes:

Libros de texto, tanto en formato tradicional coma libro dixital:

Curso Libro ISBN

1ºESO-Bioloxía e XeoloxíaBioloxía e Xeoloxía. Vives Boix, F. et. al. Santillana Obradoiro 2015

9788499724447

3ºESO-Bioloxía e XeoloxíaBioloxía e Xeoloxía. Vives Boix, F. et. al. Santillana Obradoiro 2015

9788499724171

4ºESO-Bioloxía e XeoloxíaBioloxía e Xeoloxía. Torres, M.D. et.al. Vicens Vives. 2016

9788468238241

1ºBAC-Bioloxía e XeoloxíaBioloxía e Xeoloxía. Plaza Escribano, C. et. al. Anaya. 2015

9788467828115

2ºBAC-BioloxíaBioloxía. Jimeno, A. et. al. Santillana. 2016

9788499726939

2ºBAC-XeoloxíaGeología. Belmonte Ribas, A. et. al. Edelvives. 2016

9788414003381

2ºBAC-Ciencias da TerraCiencias de la Tierra y del medioambiente. Calvo Aldea, D. et. al. McGraw Hill. 2016

9788448609399

As fontes bibliográficas (enciclopedias e dicionarios, textos sobre historia daCiencia, prensa e revistas científicas...) son esenciais para obter información, tantotextual como visual, encontrar exemplos, ilustracións, biografías, noticias deactualidade científica ou referencias a problemáticas concretas. Destacar que aobtención de información é unha etapa básica do método científico.

O ordenador e a rede Internet constitúen un excelente complemento da bibliografíaescrita. Ademais de servir como unha fonte de información rápida e accesible,permítenos abordar unha aprendizaxe máis interactiva. O noso centro forma partedo proxecto Abalar, polo que os alumnos e alumnas dispoñen de ordenadoresindividuais na aula.

Os medios audiovisuais, como os documentais e vídeos didácticos, son sinxelos deintercalar no desenvolvemento das unidades e encóntranse facilmente dispoñiblesna rede.

O laboratorio escolar é un lugar idóneo para o traballo experimental, esencial enBioloxía e Xeoloxía. Nel intégranse outros recursos: coleccións de rochas, mineraise fósiles, microscopios, preparacións biolóxicas e petrográficas, reactivos químicos,colorantes histolóxicos...

As conferencias ou actividades organizadas no propio centro fomentan o interesedo alumnado e permiten unha visión máis práctica e real da Bioloxía e da Xeoloxía.

Páxina 166

8.- Avaliación, cualificación e promoción do alumnado

Avaliación, cualificación e promoción do alumnado na ESO

A avaliación realizarse conforme ao contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxee competencias recollidos nesta programación.

1. Avaliacións parciais

Haberá tres avaliacións parciais, coincidindo a última delas coa avaliación final ordinaria. Encada un dos trimestres, seguirase o seguinte criterio:

A. Parte A (80% do valor da cualificación). Realizarase como mínimo unha probaescrita, cualificada cunha nota numérica comprendida entre o 0 e o 10. En caso derealizar dúas ou máis probas, a cualificación correspondente a esta parte calcularasemediante a media aritmética das mesmas, sendo preciso ter unha nota mínima dun 4en cada unha delas para poder ter superada a “Parte A” e ter unha cualificación finalna avaliación parcial superior a 5, considerándose non superada en caso contrario.

B. Parte B (20% do valor da cualificación). Correspóndese co traballo diario na aula eno laboratorio, resolución e exposición das tarefas propostas, atención, actitude,interese.

Coa suma das dúas partes obterase unha cualificación numérica de 1 a 10, sen decimais. Parater superada a avaliación parcial é preciso ter unha cualificación igual ou superior a 5.

2. Recuperación das avaliacións parciais

Para aqueles alumnos e alumnas que non superasen algunha ou algunhas das avaliaciónsparciais, terán a posibilidade de realizar unha proba escrita de recuperación no mes de maio ouxuño, segundo proceda e seguindo os mesmos criterios de cualificación expostos anteriormente. Encaso de que a profesora así o considere, poderá realizar unha proba escrita de recuperación daprimeira e segunda avaliación parcial durante os primeiros días do trimestre seguinte.

3. Avaliación ordinaria

A cualificación da avaliación ordinaria será o resultado da media aritmética das distintascualificacións obtidas nas tres avaliacións parciais, sendo necesario ter un mínimo de 5 en cadaunha delas para poder ter superada a avaliación ordinaria. En caso contrario, considerarse nonsuperada e o alumno ou alumna deberá realizar a proba de avaliación extraordinaria. Para tersuperada a avaliación ordinaria é preciso ter unha cualificación igual ou superior a 5.

4. Avaliación extraordinaria

Os alumnos e alumnas que non teñan superada a avaliación ordinaria deberán realizar a probaescrita extraordinaria do mes de setembro. A cualificación obtida nesta proba escritacorresponderase coa da avaliación extraordinaria, comprendida entre 1 e 10, considerándosesuperada cando sexa maior ou igual que 5.

5. Consideracións xerais

Na realización das probas escritas valoraranse a capacidade de razoamento, orde e claridade naexposición dos contidos e na resolución das tarefas e exercicios propostos.

O emprego de calquera medio fraudulento durante a realización dunha proba escrita, implicaráque a cualificación obtida na avaliación parcial, ordinaria e/ou extraordinaria será dun 1.

Avaliación, cualificación e promoción do alumnado de Bioloxía e Xeoloxía doBacharelato


Páxina 167



C. Parte A (90% do valor da cualificación). Realizarase como mínimo unha probaescrita, cualificada cunha nota numérica comprendida entre o 0 e o 10. En caso derealizar dúas ou máis probas, a cualificación correspondente a esta parte calcularasemediante a media aritmética das mesmas, sendo preciso ter unha nota mínima dun 4en cada unha delas para poder ter superada a “Parte A” e ter unha cualificación finalna avaliación parcial superior a 5, considerándose non superada en caso contrario.

D. Parte B (10% do valor da cualificación). Correspóndese co traballo diario na aula eno laboratorio, resolución e exposición das tarefas propostas, atención, actitude,interese.


Avaliación, cualificación e promoción do alumnado de Ciencias da Terra e do MedioAmbiente do Bacharelato




E. Parte A (70% do valor da cualificación). Realizarase como mínimo unha probaescrita, cualificada cunha nota numérica comprendida entre o 0 e o 10. En caso derealizar dúas ou máis probas, a cualificación correspondente a esta parte calcularasemediante a media aritmética das mesmas, sendo preciso ter unha nota mínima dun 4en cada unha delas para poder ter superada a “Parte A” e ter unha cualificación finalna avaliación parcial superior a 5, considerándose non superada en caso contrario.

F. Parte B (30% do valor da cualificación). Correspóndese co traballo diario na aula eno laboratorio, resolución e exposición das tarefas propostas, atención, actitude,interese.


2. Recuperación das avaliacións parciais

Para aqueles alumnos e alumnas que non superasen algunha ou algunhas das avaliaciónsparciais, terán a posibilidade de realizar unha proba escrita de recuperación no mes de maio ouxuño, segundo proceda e seguindo os mesmos criterios de cualificación expostos anteriormente. Encaso de que o profesor ou profesora así o considere, poderá realizar unha proba escrita derecuperación da primeira e segunda avaliación parcial durante os primeiros días do trimestreseguinte.

3. Avaliación ordinaria

A cualificación da avaliación ordinaria será o resultado da media aritmética das distintascualificacións obtidas nas tres avaliacións parciais, sendo necesario ter un mínimo de 5 en cadaunha delas para poder ter superada a avaliación ordinaria. En caso contrario, considerarse nonsuperada e o alumno ou alumna deberá realizar a proba de avaliación extraordinaria. Para tersuperada a avaliación ordinaria é preciso ter unha cualificación igual ou superior a 5.

Páxina 168

4. Avaliación extraordinaria

Os alumnos e alumnas que non teñan superada a avaliación ordinaria deberán realizar a probaescrita extraordinaria do mes de setembro. A cualificación obtida nesta proba escritacorresponderase coa da avaliación extraordinaria, comprendida entre 0 e 10, considerándosesuperada cando sexa maior ou igual que 5.

5. Consideracións xerais

Na realización das probas escritas valoraranse a capacidade de razoamento, orde e claridade naexposición dos contidos e na resolución das tarefas e exercicios propostos.

O emprego de calquera medio fraudulento durante a realización dunha proba escrita, implicaráque a cualificación obtida na avaliación parcial, ordinaria e/ou extraordinaria será dun 0.

9.- Avaliación do proceso do ensino e a práctica docente.

Para poder realizar a avaliación do proceso do ensino e a práctica docente, empregaranserúbricas. En cada unha delas realizarase unha valoración (moi boa, boa, satisfactoria, básica eescasa) dos indicadores e unha proposta de mellora, en caso necesario. Esta análise e posta encomún terá lugar nas reunións de departamento.

Planificación

INDICADORES VALORACIÓNPROPOSTAS DE

MELLORA

1. Programa a materia tendo en conta os estándares de aprendizaxe previstos nas leis educativas.

2. Programa a materia tendo en conta o tempo dispoñible para o desenvolvemento desta.

3. Selecciona e secuencia de forma progresiva os contidos da programación da aula tendo en conta as particularidades de cada un dos grupos de estudantes.

4. Programa actividades e estratexias en función dosestándares de aprendizaxe.

5. Planifica as clases de modo flexible, prepara actividades e recursos axustados á programación da aula e ás necesidades e aos intereses do alumnado.

6. Establece os criterios, procedementos e os instrumentos de avaliación e autoavaliación que permiten facer o seguimento do progreso de aprendizaxe dos seus alumnos e alumnas.

7. Coordínase co profesorado doutros departamentosque poidan ter contidos afíns á súa materia.

Páxina 169

Motivación do alumnado


MELLORA

1. Proporciona un plan de traballo ao principio de cada unidade.

2. Considera situacións que introduzan a unidade (lecturas, debates, diálogos...).

3. Relaciona as aprendizaxes con aplicacións reais ou coa súa funcionalidade.

4. Informa sobre os progresos conseguidos e as dificultades encontradas.

5. Relaciona os contidos e as actividades cos intereses do alumnado.

6. Estimula a participación activa dos estudantes na clase.

7. Promove a reflexión dos temas tratados.

Desenvolvemento do proceso do ensino


MELLORA

1. Resume as ideas fundamentais discutidas antes depasar a unha nova unidade ou tema con mapas conceptuais, esquemas...

2. Cando introduce conceptos novos, relaciónaos, seé posible, cos xa coñecidos; intercala preguntas aclaratorias; pon exemplos...

3. Ten predisposición para aclarar dúbidas e ofrecer asesorías dentro e fóra das clases.

4. Optimiza o tempo dispoñible para o desenvolvemento de cada unidade didáctica.

5. Utiliza axuda audiovisual ou doutro tipo para apoiar os contidos na aula.

6. Promove o traballo cooperativo e mantén unha comunicación fluída cos estudantes.

7. Desenvolve os contidos dunha forma ordenada e comprensible para os alumnos e as alumnas.

8. Presenta actividades que permitan a adquisición dos estándares de aprendizaxe e as destrezas propias da etapa educativa.

9. Presenta actividades de grupo e individuais.

Páxina 170

Seguimento e avaliación do proceso do ensino


MELLORA

1. Realiza a avaliación inicial ao principio do curso para axustar a programación ao nivel dos estudantes.

2. Detecta os coñecementos previos de cada unidadedidáctica.

3. Revisa, con frecuencia, os traballos propostos na aula e fóra dela.

4. Proporciona a información necesaria sobre a resolución das tarefas e como pode melloralas.

5. Corrixe e explica de forma habitual os traballos e as actividades dos alumnos e das alumnas, e dá pautaspara a mellora das súas aprendizaxes.

6. Utiliza suficientes criterios de avaliación que atendan de xeito equilibrado a avaliación dos diferentes contidos.

7. Favorece os procesos de autoavaliación e coavaliación.

8. Propón novas actividades que faciliten a adquisición de obxectivos cando estes non foron alcanzados suficientemente.

9. Propón novas actividades de maior nivel cando osobxectivos foron alcanzados con suficiencia.

10. Utiliza diferentes técnicas de avaliación en función dos contidos, do nivel dos estudantes, etc.

11. Emprega diferentes medios para informar dos resultados aos estudantes e aos pais.

10.- Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes.

Este curso 2019/20 non hai ningún alumno con ningunha materia deste departamento pendente.Se o largo do curso se incorpora algún alumno que si teña algunha materia pendente dos cursos anteriores, avaliarase conforme ao contidos, criterios de avaliación, estándares de aprendizaxe e competencias recollidos na programación do curso 2019/20.

Para realizar esta avaliación seguirase o seguinte procedemento:

1. Probas escritas parciais. Faranse dúas probas escritas parciais, con datas a concretar,obrigatorios. Os contidos da materia dividiranse en dúas partes.

2. Seguimento. Mediante a realización de actividades escritas propostas e corrixidas poloprofesorado que imparte neste curso o nivel correspondente, que terán que entregar antes darealización de cada exame parcial. Nos casos nos que sexa posible, terase en conta a actitudee progreso dos alumnos e alumnas na materia do curso no que están actualmente.

3. Proba escrita final. No mes de maio, ao que se presentarán aqueles alumnos e alumnas queteñan algún parcial suspenso e/ou teñan avaliadas negativamente as actividades propostas ea actitude e progreso da materia do departamento que cursen no presente curso (no caso noque sexa posible).

Páxina 171

4. Contidos, estándares, mínimos e criterios de avaliación. Son os propostos na programacióndo curso 2019/20 para cada materia.

5. Criterios de cualificación. A cualificación será obtida tendo en conta:

A. 80% do valor da cualificación, que corresponde coa nota obtida ao calcular a mediaaritmética das probas escritas parciais ou coa nota da proba escrita final. É precisoter unha nota mínima de 4 nas probas parciais para calcular a media, considerándosenon superada a materia en caso contrario.

B. 20% do valor da cualificación, que corresponde co seguimento realizado por parte doprofesor.

O resultado da cualificación expresarase mediante cualificacións numéricas de cero a dezsen decimais. Para a superación da materia é necesario ter unha cualificación maior a cinco.

11.- Procedementos que lle permitan ó alumnado acreditar os coñecementos necesarios (BAC)

Neste curso 2019/20 non hai ningún alumno nin alumna que deba acreditar os coñecementosnecesarios para cursar as materias de segundo curso de bacharelato. De todos os xeitos, oprocedemento que se contempla para o caso de que ao longo do curso apareza algún caso, é omesmo que o que deben seguir os alumnos e alumnas que teñan a materia pendente, apartado 10Actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes.

12.- Avaliación inicial

Ao comezo do curso realizarase unha avaliación inicial que vai permitir coñecer ascaracterísticas do alumnado do grupo e detectar posibles problemas de aprendizaxe nalgún alumnoou alumna que requiran a toma de medidas de atención á diversidade.

Para esta avaliación observaranse aos alumnos e alumnas na aula: o seu grao de atención eparticipación, realización das tarefas propostas, actitude, relación co resto do grupo e calquera outrodato de interese que poda aportar información relevante.

Se o profesor ou profesora o considera, poderá realizar unha proba escrita que permita observaro grao de coñecementos previos e as competencias de cada alumno ou alumna.

12.1.- Medidas individuais ou colectivas a adoptar en función dos resultados

Tendo en conta os resultados desta avaliación inicial, o profesor ou profesora terá un punto departida para a toma de medidas de atención á diversidade que sexan necesarias ou para realizarmodificacións nos puntos básicos da metodoloxía empregada. Realizarase unha posta en comúndestas medidas co resto de profesores e profesoras nas sesións de avaliación inicial e codepartamento de Orientación.

13.- Medidas de atención á diversidade

Para o alumnado que requira unha atención educativa diferente á ordinaria, por presentarnecesidades educativas especiais, por dificultades específicas de aprendizaxe, trastorno por déficitde atención e hiperactividade (TDAH), polas súas altas capacidades intelectuais, por se incorporartarde ao sistema educativo ou por condicións persoais ou de historia escolar, estableceranse asmedidas curriculares e organizativas necesarias co fin de que poida alcanzar o máximodesenvolvemento das súas capacidades persoais e os obxectivos e competencias establecidas encada etapa para todo o alumnado.

Entre estas medidas estableceranse aquelas que garantan que as condicións de realización dasavaliacións se adapten ás necesidades do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo.

Dentro das medidas de atención á diversidade poderán adoptarse as seguintes:Páxina 172

1. Adaptacións de acceso ao currículo, tanto de acceso físico como de acceso á comunicación.

2. Adaptacións significativas, con modificacións de elementos do currículo: obxectivos,contidos, criterios de avaliación, e estándares de aprendizaxe.

3. Adaptacións non significativas, con modificacións da temporalización, actividades,metodoloxía, técnicas e instrumentos de avaliación.

Estas medidas citadas anteriormente adoptaranse tanto a principio de curso, en caso de ter sidodetectadas previamente, ou ben a medida que vaian xurdindo, sempre en colaboración e contactocontinuo coa Xefatura de Estudos e o departamento de Orientación.

En todo caso, propoñeranse de xeito habitual actividades de reforzo e/ou ampliación.

14.- Elementos transversais

Na área de Bioloxía e Xeoloxía, teñen especial importancia os seguintes elementostransversais:

1. Comprensión lectora e expresión oral e escrita.

Desde as materias impartidas polo departamento contribuirase á mellora da comunicaciónlingüística.

Entre as actividades encamiñadas ao desenvolvemento desta competencia, están:

Lectura de introdución ao tema e resposta a preguntas que demostren acomprensión do texto.

Lecturas en voz alta na aula co fin de corrixir os erros de velocidade lectora e deentoación.

Uso de dicionarios para que coñezan tanto o vocabulario xeral coma o específico damateria.

Produción de definicións correctas do vocabulario específico da materia.

Lectura de textos científicos, identificando os conceptos e ideas principais eelaboración de resumos e/ou comentarios sobre esas lecturas.

Lectura comprensiva de problemas para a súa resolución

Traballo cos conceptos clave de cada tema.

Realización de sínteses ou mapas conceptuais dos contidos explicados

Realización de traballos de investigación e informes que requiran a busca deinformación na biblioteca, revistas científicas, prensa diaria, internet...

Realización de breves exposicións orais, utilizando unicamente un esquema ouguión do tema a desenvolver.

Co obxectivo de que o alumnado tome conciencia do importante que é o uso correcto da linguaxe, as probas escritas deseñaranse de forma que permitan avaliar a competencia lingüística de cada alumno e alumna e terán un espazo no que o profesor ou profesora reflectirá as indicacións que considere relevantes ao respecto.

2. Comunicación audiovisual e tecnoloxías da información e da comunicación. A área de Bioloxía e Xeoloxía contribúe ao fomento do uso das TIC e a competencia dixital empregando os seguintes recursos:

Busca de información en internet para realizar traballos de investigación einformes. Para evitar que se disperse a atención dos alumnos e alumnas as e

Páxina 173

facilitar a busca, proporcionaráselles unha recompilación de páxinas web decontido científico.

Consulta periódica de xornais dixitais e revistas científicas na web.

Participación en foros de internet e blogs educativos nos que se traten contidoscientíficos.

Representación de datos en programas informáticos que permiten a construción degráficos e modelos teóricos.

Uso de programas específicos que permitan representar algúns dos contidostratados ao longo do curso.

3. Emprendemento e educación cívica e constitucional. Dados os contidos específicos das materias,farase fincapé especialmente na toma de conciencia ante os problemas medioambientais xeradospola actividade humana, promovendo que o alumnado emprenda iniciativas persoais que contribúana diminuír a deterioración do medio e busque implicar nelas ás persoas da súa contorna familiar esocial. Aspectos relativos ao uso responsable dos recursos, a elección de alimentos axeitados, apresión consumista que acelera o uso dos recursos naturais non renovables... Tamén seránabordados coa finalidade de que o alumnado adquira conciencia como cidadán ou cidadá conresponsabilidade no futuro sustentable do planeta.

4. Desenvolvemento da igualdade efectiva entre homes e mulleres. No ámbito do traballo científico,presentarase a muller en situacións iguais ás do home, destacando o traballo de mulleres científicas.Tanto a linguaxe como as imaxes e textos excluirán calquera discriminación por razón de sexo. Estasituación debe servir como punto de partida e base para realizar unha educación para a igualdade deoportunidades que se estenda non só á contorna científica, senón a todos os aspectos da vida cotiá.

5. Prevención e resolución pacífica de conflitos, en especial prevención da violencia de xénero, daviolencia contra as persoas con discapacidade e de calquera forma de violencia, racismo ouxenofobia. A través de diversos procedementos e actitudes como participación en debates sobrecuestións de actualidade e realización de traballos en equipo, nos que se valorarán en especial asactitudes abertas, de respecto e dialogantes diante das opinións alleas e o respecto ás diferenciasindividuais e á diversidade.

15.- Actividades Complementarias e extraescolares

Como actividades complementarias e extraescolares, propóñense as seguintes:

Para todos os cursos:

Conferencias de divulgación científica.

Participación en programas educativos e concursos que xurdan ao longo do curso.

Saídas polas proximidades do instituto para o estudo de elementos do medionatural.

Saídas a concellos das comarcas de Fisterra, Bergantiños, Terra de Soneira, Xallas,Salnés, O Barbanza, Muros e Noia; para o estudo de elementos do medio natural.

Visita a museos científicos e centros de investigación en A Coruña e Santiago deCompostela.

1º de ESO:

Preparación, mantemento e uso da horta do instituto.

Visita as Museos Científicos da Coruña e roteiros verdes da USC.

Páxina 174

3º de ESO:

Visita aos Museos Científicos da Coruña e roteiros verdes da USC. Itinerario biolóxico e xeolóxico pola Serra do Barbanza.

Visita á Lagoa de Cospeito (Lugo) e Central Térmica de As Pontes (A Coruña).

4º de ESO:

Participación en charlas y actividades organizadas por “Bigvanciencia” dentro del programa “El arte de contar ciencia”.Participación en conferencias e visitas a centros de investigación en Santiago de Compostela e/ou Lugo co programa “A Ponte” da USC.

Visita aos Museos Científicos da Coruña Itinerario xeolóxico por Terra de Soneira e Bergantiños Itinerario biolóxico e xeolóxico pola Serra do Barbanza. Visita á Lagoa de Cospeito (Lugo) e Central Térmica de As Pontes (A Coruña).

1º de BAC:

Participación en charlas y actividades organizadas por “Bigvanciencia” dentro delprograma “El arte de contar ciencia”.

Participación en conferencias e visitas a centros de investigación en Santiago deCompostela e/ou Lugo co programa “A Ponte” da USC

Visita aos Museos científicos da Coruña. Itinerario xeolóxico por Terra de Soneira e Bergantiños

Itinerario biolóxico e xeolóxico pola Serra do Barbanza

2º de BAC

Participación en charlas y actividades organizadas por “Bigvanciencia” dentro del programa “El arte de contar ciencia”.

Participación en conferencias e visitas a centros de investigación en Santiago de Compostela e/ou Lugo co programa “A Ponte” da USC.

Visita aos Museos científicos da Coruña. Itinerario xeolóxico por Terra de Soneira e Bergantiños

Páxina 175

16.- Mecanismos de revisión, avaliación e modificación da programación

É imprescindible ter en conta que todo é susceptible de modificación, xa que a exposiciónteórica da programación ten que verse contrastada coa posta en práctica. Polo tanto, debemos contarcon mecanismos que permitan revisar, avaliar e mesmo modificar a programación.

Durante a explicación de cada unidade, o profesor ou profesora debe detectar o grado no que osalumnos e as alumnas adquiren os contidos e competencias e os posibles erros ou defectos daprogramación. Deben terse en conta os seguintes puntos:

Grao de idoneidade na secuenciación e temporalización.

Calidade da metodoloxía e recursos empregados.

Correspondencia entre obxectivos, contidos, criterios de avaliación, estándares deaprendizaxe e competencias.

Eficiencia nos procedementos e instrumentos de avaliación e nos criterios decualificación.

Idoneidade nas medidas de atención á diversidade.

Grao de desenvolvemento dos elementos transversais, actividades complementariase extraescolares e prácticas de laboratorio.

Todos estes son factores que hai que ter en conta á hora de avaliar a programación, co fin demantela, mellorala e, en todo caso, reformala e adecuala para a completa consecución dosobxectivos no próximo curso.

Nas reunións de departamento terá prioridade o seguimento da programación, de xeito quemensualmente se rexistrarán nunha acta as unidades traballadas en cada materia, as cualificacións,as dificultades que poidan xurdir, as prácticas de laboratorio e calquera outro aspecto importantedos factores anteriormente citados.

Ao rematar o curso recollerase todo o seguimento da programación na Memoria final dodepartamento, xunto coas propostas de mellora.

Modificacións propostas na memoria do curso anterior

A modificación proposta para este curso é a revisión da programación, prestando atención átemporalización dos contidos previstos no curriculum pois faise imposible impartilos todos co nivelmínimo necesario.

Páxina 176

CIENCIAS DA NATUREZA 2019 – 2020 · 2 days ago · Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se...

Documents

Transcript of CIENCIAS DA NATUREZA 2019 – 2020 · 2 days ago · Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se...