BILADI HADI - Argia · 2014. 4. 30. · BILADI HADI blog berria Musikariak, kazetariak,...

BILADI HADI blog berria

Musikariak, kazetariak, argazkilariak, bertsolariak, zinemagileak, ikasleak, pailazoak, herri mugimenduko kideak...

“BILADI HADI. Hamaika begirada Palestinari Euskal Herritik”

argazki liburu eta musika CDaren abesti, argazki eta testu berriak astelehen, asteazken eta ostiraletan

www.argia.com/blogak/biladi-hadi

Euskal Herritik Palestinaz mintzo

2014KO MAIATZAREN 4A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:MARIAN GORRAIZ

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA

EB-REN NEKAZARITZA POLITIKA BATERATUA Baserritarrek ez dutediru-laguntzetatik bizi nahi. UNAI BREA / 4

PERTSONAIAXABIER MORRAS: «Kulturalki noraino gauden kolonizatuak ikustea

zaila egiten zaigu». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKPREKARIETATEAREN AURPEGIAK Bizitza osorako lanarekin

irabaziriko diru apurra Eroskik du orain. LANDER ARRETXEA / 16NAFARROAKO OSASUN ERREFORMA Landa-eremuko herritarren

kaltean. JON TORNER ZABALA / 17SEASKA Euskal curriculuma Frantziako ikasketa-programan.

JOANES ETXEBARRIA / 18

IRITZIAREN LEIHOALURRIKARA JUNE FERNANDEZ / 22SARI BATEN SASI-KRONIKA IÑAKI MARTINEZ DE LUNA / 24GOBERNATZEKO MANERA ENRIKE DIEZ DE ULTZURRUN / 25GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 23TXANDAN Euskarazko poesia. EDU ZELAIETA / 24BERTSO BERRIAK Arrakala proiektua. MADDI ANE TXOPERENA

IRIBARREN / 25

ERDIKO KAIERALORENZA MAZZETTI: «Bizitza eten egin daiteke batek gehiegi

gogoratzen badu horrorea». XABIER OLARRA, FERNANDO REY / 26LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 32MUSIKA JOXI UBEDA/ 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Galiarrak, Asterixez harago. NAGORE IRAZUSTABARRENA / 35ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAEMAKUMEAK LAN MUNDUAN Sexu banaketaren amildegia.

SAIOA ALKAIZA GUALLAR / 39IOSEBA ECEOLAZA LATORRE: «Egungo sistema politikoak

frankismoari zilegitasuna kendu beharko lioke». KOLDO AZKUNEETXABARRI / 42

JOSE LUIS SEGURA: «EAEko Kontsumitzaileen Hizkuntz EskubideenDekretua letra hila da isun atalik gabe». UNAI BREA / 44

HONDAKINAK Zallako Udalak Eusko Jaurlaritzari eskatu diohondakindegia ixteko. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Pobreek zergatik ematen diote botoa eskuinari?

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko maiatzaren 4a, 2.413. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2014KO MAIATZAREN 4A

ASTEKO GAIA

EB-REN NEKAZARITZA POLITIKA BATERATUA

Sortzeaz batera hasi zen Europar Batasuna nekazaritza politika bateratua ezartzen, II. MunduGerraren osteko elikagai faltari aurre egiteko. Arazoak 90eko hamarkadan heldu ziren, ordura

arte nagusi izan zen merkatuen kontrolaren ordez politika neoliberalak gailentzen hasizirenean. Hogei urte geroago, gaizki banatutako diru-laguntzen menpeko bihurtu da sektorea.

Baserritarrek ez dute diru-laguntzetatik bizi nahi

| UNAI BREA |

Argazkiak: Baserri Bizia

NEURRI EGOKIAK hartu ezean Euskal Herrikolehen sektorea desagertzeko zorian egon liteke.Hori esanez hasi zen orain dela bi astekoARGIAn Juan Mari Arregik idatzitako Bestenekazaritza garapen eredu baten alde zutabea.Baieztapen potoloegia eman dezake, baina batdator Euskal Herrian nagusi diren nekazaritzaeta abeltzaintza sektoreko sindikatuen ikus-moldearekin. Haiek diotenez, Europatik dato-zen politikak, eskuarki, baserri tradizionalarenkalterako izaten dira.

EBren Nekazaritza Politika Bateratuak(NPB) baserritarrengan duen eragina etenga-

beko eztabaidagaia da sektorean, baina arebiziagoa da erreformak ezartzea egokitzendenean. Aurten, hain zuzen, 2014-2020 epeal-dirako baldintzak finkatzen ari dira. Batik bat,diru-laguntzak jasotzeko bete beharrekoak.Laguntzak baitira Bruselako politikaren muina,ikusiko dugunez.

Bi hamarkada neoliberalismorantz lerratzenNPBk 1992tik jasan dituen erreformak “porrotikaragarria izan dira”, EHNE-BizkaiakoAndoni Garciaren esanetan. “Negozioarenmesederako ekoizpen eredua sustatzen da, eta


herritarren elikadura ez da ardaztzat hartzen.Baliteke, azkenerako, elikagaien hornidura ezinsegurtatzea ere”. Garciak gogorarazi du, kon-parazio baterako, 2003tik hona Hego EuskalHerriko nekazarien diru irabaziak %23 gutxitudirela batez beste. Ikus dezagun zein den egoe-ra honetara ekarri gaituen bidea.

Hastapenean, merkatuaren kontrolaIpar Euskal Herrian NPBk arautu du labora-rien bizimodua azken mende erdian. Izan ere,laborantzari buruzko politika bateratua Euro-pako Ekonomia Erkidegoarekin batera sortuzen 50eko hamarkadaren amaieran, eta Fran-tzia han zen, NPBren bultzatzaile nagusienartean. “Gerla osteko Europan defizita zen eli-kaduraren aldetik”, dio ELB sindikatuko MixelBerhokoirigoinek, “kontsumitzen zenaren%80 baino ez zen ekoizten”. Produkzioari bul-tzada emateko sortu zen NPB, baita lortu ere.80ko hamarkada hasierarako, urtez urte elika-gai soberakina zeukan Europak. Besteak beste,bertoko laborarien jarduna babestuz lortu zenhori. Berhokoirigoinek dioenez, NPBren lehenhamarkadetako ezaugarri nagusia merkatuenkontrola izan zen, ekoizleentzat prezio duinaksegurtatzea barne.

“Aldaketa 1992an hasi zen”, dio ELBkokideak, “eta arrazoi politikoengatik eman zen”.Andoni Garciak ondo gogoan du garai hura,ordurako Hegoaldeko baserritarrak ere bai bai-tziren NPBren menpeko eremuan: “Urte har-tan politika bateratuaren lehen erreforma eginzen, eta NPB zeharo aldatu zen. Ordura arteprezioen babesean oinarritu zen politika, bainagero eta garrantzi handiagoa hartzen hasi zirendiru-laguntzak”.

Garaiko testuingurua kontuan hartu beharda: 90eko hamarkadaren hasieran, nazioartekoitun berrien negoziazioetan buru-belarri mur-gilduta zebilen EB. Ondorioa gero eta liberali-

zazio handiagoa izan zen, eta hor ez zeukanlekurik NPB bezalako politika batek, ez orduraarteko ezaugarriekin bederen. Merkatuen kon-trola, nekazariek beren produktuen truke jaso-tzen zituzten prezioen berme politikoa barne,ahultzen hasi zen, eta ahultzen segitu du ordu-tik egindako erreforma bakoitzarekin.

Laborariek horren ondorioz izandako gale-rak arintzeko, Europak diru-laguntzak ezarriditu. Hogei urteotako bilakabide hori laburbil-tzen du Mixel Berhokoirigoinek emandakodatu honek: “NPB sortu zenean, haren aurre-kontuaren %80 merkatuaren kontrolatzerabideratua zen. Gaur egun, %7 baizik ez”.2014an, NPB diru-laguntza multzo bat dabatez ere.

“Antibiotikoen” tranpaGauden-gaudenean, ez dago laborantzarenbiziraupena ulertzerik diru-laguntzarik gabe.Baina sistema maltzurra da, sindikatuen ustez.Haiekiko menpekotasuna desager dadila nahiduten arren, sektoreak ezinbestekoak ditulaguntzak gaur-gaurkoz. “Antibiotikoak baili-ran hartzen ditugu”, diosku Garikoitz Nazaba-lek, Gipuzkoako EHNEko kideak; “infekzioa-ri aurre egiteko behar duzu, baina aldi bereanzure defentsak ahultzen dituzu”.

Nazabalen iritziz, baserritarrak laguntzetatikez baizik eta beren lanetik bizi behar dira, “etaazken batean lan hori herritarrentzat elikagaiakekoiztea da”. Alde batetik, herritar guztiekerosteko moduko prezioan merkaturatu behardira produktu horiek, eta bestetik laborarienetorkizuna ziurtatzeko moduko prezioak izanbehar dute. “Baina eskema horrek ez du dago-eneko funtzionatzen”, kexu da Nazabal.

Espainiako Estatuan, nekazari eta abeltzai-nek euren produktuengatik jasotako prezioaoso gutxi handitu zen 2000 eta 2012 urteenbitartean; aldiz, elikagaien Kontsumoko Pre-

NPBren diru-laguntzak bizutabetan banatutadaude. Alde handizbigarrena da ahulena,nekazaritza etaabeltzaintza eredujasangarriagoalortzen lagundudezakeena hainzuzen. Sindikatuenustez lerro horiindartu beharkolitzateke, etahorretarako modu batizan liteke benetakoaktibitaterik edukigabe lehenengozutabeko laguntzakhartzen dituztenakbanaketatik kanpouztea. Besteak beste,mendi inguruetan aridirenentzakolaguntzak bideratzenditu bigarrenzutabeak. Argazkian,behiak Gorbeiainguruan.


NPB

zioen Indizea %50 igo zen. Ekoizleengandikkontsumitzaileenganako bidean bitartekariakdaude, gero eta tartaren zati handiagoa berega-natzen dutenak. 2011n Mugarik Gabeko Albai-tariak elkarteak egindako txosten batek dioEspainiako Estatuan elikagaien azken prezioa,batez beste, ekoizleek jasotzen dutena baino4,5 aldiz handiagoa dela. Espekulazioa nagusiden sistema horrek iraun bitar-tean, nekazariek, nahi eta nahi ez,diru-laguntzen oxigenoaren beha-rra dutela azpimarratu du Gari-koitz Nazabalek. Harekin batdator EHNE-Bizkaiako AndoniGarcia: “Batez beste, baserritarrekirabazten dutenaren %30 diru-laguntzetatik dator, eta sektorebatzuetan %70era heldu daiteke. Pentsa zerlitzatekeen kenduz gero...”.

Diru-laguntza sistema, txikien kalterakoEzinbestekoak izanagatik, EHNE-Bizkaiakpozoitzat ditu NPBren diru-laguntzak –ezdenak–, “horien izenean nekazarientzako pre-zio artifizialki baxuak justifikatzen direlakooraindik”. Azkenerako, laguntzen adabakia ezda nahikoa baserritar txiki askok, etsita, aktibi-tatea albo batera lagatzeko.

Azken batean, lur kontzentrazio handiei etalaborantza industrialari egiten ari zaie mesede,diru-laguntzen banaketa ez baita inondik inoraorekatua: zenbat eta lur gehiago, orduan etalaguntza handiagoa. Transnational Instituteelkarteak plazaratu berri duen lan batek dioe-nez, 2011n Europako etxaldeen %1,5ek, han-dienek, laguntzen herena bereganatu zuten.

Frantziako Estatuan, laguntzaren%44 etxaldeen %13rentzat izanzen. Eta Espainiako Estatukolaguntzen %75 hartzaileen%16rentzat izan zen. Pribilejiodungutxiengo hori elikagaien indus-triako konpainia erraldoiek eta lur-jabe handiek osatzen dute gehien-bat, prentsa arrosaren azaletan

maiz agertzen diren sona handiko zenbait per-tsonaia barne.

NPBren bi zutabeakDesorekak ez dira hor bukatzen. Aurrerajarraitu aurretik, ordea, komeni da diru-lagun-tza sistemari buruzko zenbait xehetasun espli-katzea. Mixel Berhokoirigoinek emandakoazalpena baliatuko dugu horretarako: “NPBklaborantzara ekartzen dituen laguntzak bi zuta-betan antolatuak dira. Estatu batetik bestera

2012AN, Isabel de Gonzalo etaLeticia Urretabizkaia ikerlariek Lasmujeresbaserritarras; análisis y perspec-tivas de futuro desde la Soberanía Ali-mentaria (Emakume baserritarrak:analisia eta etorkizunerako auke-rak Elikadura Burujabetzarenikuspuntutik) lana argitaratu zuten.Liburuaren lehen zatian, Isabel deGonzalok xehe ziharduen NPBrenhistoriaz eta gaur egun Hego Eus-kal Herriko laborantzan duen era-ginaz, genero ikuspegitik gehien-bat. Egileak azpimarratu zuten1992tik hona izandako erreformekemakume nekazariei egin dietelabereziki kalte. Batez ere, 2003tikaitzinakoek.

De Gonzaloren esanetan, duelahamarkada bat inguru diru-lagun-tza desakoplatuak –hau da, ekoiz-penari ez baizik eta lur edo ganadujabetza hutsari lotutakoak– inda-rrean jartzeak mesede egin zientamaina handiko haztegiei, etakalte, asma daitekeenez, ekoizpen

eredu txiki eta tradizionalei. Ema-kume nekazarien gehiengoa dago-en ereduei, hain zuzen.

Hego Euskal Herrian NPBkemandako diru-laguntzak generoikuspegitik aztertu zituen DeGonzalok bere ikerketan, etahorretarako informazio faltariaurre egin behar izan zion. Izanere, laguntza horien banaketariburuzko datuak ez dira egotensexuaren arabera sailkatuta. “Datufaltak esanahi politiko garrantzi-tsua du”, idatzi zuen, “ezinezkoabaita neurtzea diru-laguntzakbanatzean berdintasun irizpideakontuan hartzen ari ote den”. Iker-lariak laguntza-hartzaileen zerren-dara jo behar izan zuen, eta banan-banan begiratu bakoitzarenizen-abizena. Baina 2008ko kopu-ruekin konformatu behar izanzuen, urte hartatik indarrean dendatuen babeserako legediak gala-razi egin baitzion hartzaileen nor-tasuna ezagutzea.

De Gonzalok 2008ko datuekinmoldatu zituen grafikoak, aldame-neko orrialdean ageri diren berak.Argi ikus daiteke pertsona fisikoenkasuan –kontuan izan behar dahartzaile batzuk enpresak direla,ez banakoak–, emakumeeiNPBren diru-laguntza gutxiagoiristen zaiela gizonezkoei baino.Eta zenbat eta handiagoa lagun-tzaren diru kopurua, orduan etaandrazko portzentaje txikiagoakjasotzen du, laugarren grafikoakerakusten duenez.

2008koak ez dira datu berrie-nak, hala ere. Salbuespen modura,Espainiako Gobernuak sexuenaraberako sailkapen eta guzti argi-taratu zituen 2012ari zegozkionzenbait datu. Europako laguntzakeskuratzen dituztenei dagokienez,portzentajeak 2008ko berdinakdira ia: Hego Euskal Herrian,NPBko diru-laguntza zuzenakjaso zituzten pertsona fisikoen%68 gizonak izan ziren.

Emakume laborariak, baztertuetan baztertuenak

Lur kontzentrazio handiei etalaborantza industrialari egitenzaie mesede, diru-laguntzenbanaketa ez baita orekatua


NPB

aldatzen da, baina orokorki, EBn, laguntzen%80 lehen zutaberako da, eta %20 bigarrene-rako. Bigarren hori lotua da lurraldeari, kalita-teari, biodibertsitatearen kontserbazioari... Hel-buru soziala dute, lurralde eta ingurumenikuspegiak indartzen dituzte, mendiko laboran-tzari laguntzen diote, biologikoari.... Lehenzutabea, aldiz, ekoizteko ahalmenari –hektareaedota abere kopuruan neurtua–ematen zaion laguntza da, baserria-ren handitasunari lotua eta bestela-ko justifikaziorik gabe, edo justifi-kazio txikiarekin”.

Berhokoirigoinek aipatutako jus-tifikazio falta horri desakoplatzeesaten zaio. 1992an NPBren merka-tu-kontrol mekanismoak ahultzenhasi zirenean, laborarien galerakkonpentsatzeko laguntzak ekoizpenarekinlotuta zeuden. Hau da, hartzaileak frogatu eginbehar zuen elikagaiak ekoizten zituela; bestelaesanda, laguntza akoplatuak ziren. Aldaketarenhasiera izan zen hori, baina sindikatuen ustezbatez ere mende honen lehen urteetako erre-formek jarri zuten sektorea hankaz gora.“Orduan hasi zen benetan prezioa aintzat ezhartzen”, dio Andoni Garciak, “interbentziopublikoa are txikiago bihurtu zen, eta lagun-

tzak desakoplatzen hasi ziren”. Desakopla-tzeak esan nahi du ez dela nekazaritza edoabeltzaintza aktibitaterik justifikatu behar diru-laguntzak jasotzeko, edo nahikoa dela oso akti-bitate apala izatea.

Espainiako Estatuan, errenta osoaren laur-dena nekazaritzatik jasotzea aski da baserritarprofesionaltzat hartua izateko. Gutxi, ENBA

sindikatuko Xabier Iraolaren iritziz.EHNE konfederazioak eta EHNE-Bizkaiak bezala, lehen zutabekolaguntzak –laguntza zuzenak ereesaten zaie– jaso ditzaketenenkopurua askoz txikiagoa izan behar-ko litzatekeela uste du ENBAk.“Baina Madrilen interes politikoakdaude betiko lurjabe batzuei diru-laguntzak ematen jarraitzeko”, sala-

tu du Iraolak. Andoni Garciak uste du, berriz,Espainiako Estatuan –beste horrenbeste HegoEuskal Herrian– laguntza desakoplatuak jaso-tzen dituztenen heren batek baizik ez lukeelaberez horretarako eskubidea eduki behar.“Datu esanguratsu bat: Estatuan 900.000 ingu-ru laguntza hartzaile dago, eta horietatik300.000 erretiratuta daude dagoeneko”.

Desakoplatzea ez da erabatekoa, bestalde.Ekoizpenari lotutako laguntza batzuk manten-

0

1000

2000

3000

4000

5000

%0 %20 %40 %60 %80 %100

Laborantzarako laguntzazuzenak jasotzen dituztenenkopurua askoz txikiagoaizan beharko litzateke,sindikatuen ustez

NPB

du ditu NPBren lehen zutabeak, baina sektoregutxi batzuentzat baino ez: behi esne eta hara-gia, ardia, erremolatxa, arroza, labore proteiko-ak (soja, garia, garagarra...). Gainerakoak kan-poan uzten ditu Bruselak, eta horri bidegabeaderitzo EHNE-Bizkaiak, nahiz eta EuskalHerriko nekazari eta abeltzain gehienek lagun-tzak jaso ditzaketen arloetan diharduten.

Lehen zutabea osorik ordain-tzen du EBk, eta Euskal Herria-ri dagokionez, diruaren banake-ta Madril eta Parisetik erabakitadator. Bigarren zutabeko lagun-tzak, aldiz, erdibana finantza-tzen dituzte Bruselak eta tokiantokiko administrazioek. Haienbaldintzak orain ari dira nego-ziatzen euskal sindikatuak EAE, Nafarroa etaAkitaniako erakundeekin, eta 2015ean sartukodira indarrean.

Iparraldean aurrerapauso batzuk lortu dirazenbait arlotan, Mixel Berhokoirigoinek dioe-nez. Hegoaldearen kasuan goiz da ezer esateko,baina garbi dago behintzat bigarren zutabekolaguntzak ez direla ez antibiotiko ez pozoitzathartuak. “EBk handitu behar luke bigarren zuta-berako diru kopurua”, adierazi digu Garciak,“hori baita sektorearen errealitatearekin loturadaukana, enplegua sustatzen duena, baldintza

zailetan ari direnei babesa ematen diena...Azken batean, eredu jasangarriagoa lortzenlaguntzen duena”. EHNE-Bizkaiak garbi dubigarren zutabearen finantzazioa indartzekobidea zein den: baserritar ez-profesionalei lehenzutabeko laguntzak emateari uztea.

Mixel Berhokoirigoinen aburuz, “esan litekeNPBren bi zutabeak elkarren aurka ari direla:

lehenak hausten duena konpon-du nahi du bigarrenak, lehenairizpide sozialik gabe emanabaita, eta enplegua desagertzeaeta desertizazioa ekartzen ditu”.Arazoa da aurrekontuaren %80dagoela haustera bideratua, eta%20 baizik ez konpontzera.Euskal sindikatuen ustez, tristee-

na da NPBren azken erreforma hau mahai gai-nean jarri zenean, duela bizpahiru urte, Euro-pako Batzordeak oso diskurtso itxaropentsuaagertu zuela, ordura arteko politikekin guztizkritikoa. “Azkenean, ordea, ez dute ase sortuta-ko itxaropena”, dio Andoni Garciak atsekabe-tuta. Hasierako asmo on haiek (ingurumenazaintzea, laguntzak zuzenkiagobanatzea...) apurka desitxuratu iza-naren arrazoi nagusia zein dengarbi du Berhokoirigoinek: lobb-yak, beti lobbyak. n

Mixel Berhokoirigoinen ustez,lobbyek eragin dute EBk duelabizpahiru urte agertutako asmoonak desitxuratu izana


Zertan zabiltza orain?Asmo handiko erakusketa prestatzen ari naizhamar urteotako nire lanekin. Erakusketagutxi egiten dut. Lanak edo marrazkiak eska-tzen badizkidate erakusketa baterako, Nafa-rroa Oinezerako, adibidez, bai jartzen dituda-la, modu barreiatuan, baina erakusketa handibat, azken urteotako zure lanaren muina bil-tzen duen horietakoa, azkena duela 12 urteegin nuen. Hau Iruñeko Ziudadelan urrianedo azaroan jarriko da. Iaz egin behar nuenbaina minbiziz operatu ninduten eta bertanbehera utzi behar izan nuen. Bizitza osoanlandu ditudan gaiak ikusiko dira margolanhauetan.

Hiri handietako eraikin ikaragarriak eta hemen-go eszenak?Bai. Orain horren modan dagoen glokal hitzitsusi horrek adierazten duena, hain zuzen.Lokala eta globala. Denok ditugu bata bes-tearen gainean jartzen diren munduak: hur-bila lehena eta gero ikasten goazena, gureunibertso propioa eratu arte. Bidaia askoegin dut eta hainbat urtez kanpoan bizi izannaiz. Ez dakit hori ona edo txarra den. Nikhorrela ezagutu nituen hiri handietako esze-nografia urbanoak: Londres, Chicago, NewYork… Interes handia izan dut beti etxe-orratz erraldoien arkitekturarekiko etahoriek sortu ziren garaiarekiko. Liluragarriairuditzen zaizkit lehenbiziko eraikin haiek,XIX eta XX. mende hasierakoak. Urte haie-tan gizarteak etorkizunean sinesten zuenoraindik. Mugarik gabeko aurrerakuntzan

sinesten zuten. Ekintzaile, enpresari, arkitek-to, ingeniari handiak eta haien aldameneaneskultore, zeramika egile, beiragile, artisauonenak… Denak bat eginik etorkizunerakoeraikinak altxatzeko. XX. mendeko jauregiakedo katedralak ziren. Eraikin fantastikoak.Proiektu horiek gauzatu zituzten ameslarihaiek omendu nahi ditut. Miresmen sentipenhonetaz gain, eraikin horietako asko erais-teak edo gaur duten egoera txarra ikusteaksorrarazten didan oinazea ere erakutsi nahidut. Beste eskala batean hemen gauza beragertatzen ari da. Gaztetatik izugarri interesa-

Xabier Morras Zazpe (Iruñea, 1943). Margolaria.22 urte zituela Nafarroako Diputazioaren beka bat lortuzuen Londresera ikastera joateko. Gerora New Yorken etaEdinburgon jarraitu zuen formakuntza 70eko hamarkadan.1971tik 1986ra Nafarroako Aurrezki Kutxako KulturAretoko zuzendaria izan zen. Bere lanari esker, gune haunabarmendu zen Iruñean abangoardiako artearenzabalkundean. Zuzendari izan zen 15 urteotan mila artistakbaino gehiagok beren lanak erakusteko aukera izan zuten.1987tik irakasle izan da EHUn, Bilboko Arte Ederretakofakultatean. Oteiza Fundazioko patronatu kidea dasorreratik. Miren Aranoa Bilduko legebiltzarkidearensenarra eta hiru seme-alaba gazteren aita da. Hizlariaparta, distiratsua. Nafarroa eta Euskal Herriarenaldarrikatzaile nekaezina, kritikoa eta konprometitua.Ausarta, zalantzarik gabe, bere margolan errealista, gogoreta ikusgarriak bezalakoa.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Kulturalki norainogauden kolonizatuak

ikustea zaila egiten zaigu»Xabier Morrasen margolan erraldoi eta gogorren aurrean denak gara txikiak.

XABIER MORRAS

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

XABIER MORRAS


tu zaizkit herrietako etxeak eta haiei buruzkodoktoretza tesia egin nuen hamar urtean.Gure aita Lakarrekoa zen eta ama Zabaldika-koa, Esteribarkoa. Zirraragarriak zaizkitetxe-orratzak, baina berdin herrietakoetxeak. Lakarreko etxea Noeren ontzia beza-lakoa zen. Dena animaliaz betea, gari pilatoki batean, beste batean lastoa edo intxau-rrak eta sagarrak, olioa eta ardoa egitenzuten… Usain eta ukimen berrien munduzoragarria zen ni bezalako haur kalekumebatentzat. Ez dakit zorioneko edo zoritxa-rrekoa izan ote nintzen hori dena ezagu-tzean, gero mundu hori gainbehera etorribaita, betiko desagertzeko.

Garai oso latzak ziren eta milaka gizon-emakume joandakoan herriak gazterik gabegelditu ziren. Nik sakonki maite nituen etxehaiek erortzen hasi ziren. Itzali ziren suak etaberriketaldiak eta jakin badakit hori ez duda-la inoiz gehiago biziko. Mundu hori desager-tzen denean barrenean gelditzen zaizunhutsa, ezerk eta inork ezin dizu sendatu. Jen-deak etxe zoragarri haiek utzi zituen hirieta-ko auzune nazkagarrietan bizitzeko. Ez dakitzer pasako zen pertsona horien buru etabihotzetatik haien etxe, soro, bide, baratze,animaliak… beren gau, hotz eta beroakuztean, baina izugarri sufritu zutelakoannago. Herri batzuk suntsitu dira jende hustu-ketarengatik, baina bada beste suntsipenmota bat: gehiegizko garapen okerra. Herritxikiak zirenak azkar industrializatu ziren,etxe zaharrak irentsiko zituzten auzunehiguingarriak eraikiz.

Horrek min handia ematen dit. Eta gauzabera gertatzen zait etxe-orratz, tren geltokieta fabrika zaharrekin. Ez hemengoak, osotxikiak direlako, baizik ere Ingalaterrakoehun edo burdin lantegi erraldoiekin. Lehenaldiz ikusi nituenean, 22 urterekin, zerbaitmisteriotsua aurkitu nuen. Eliza batean zerdagoen badakizu, baina fabrika batean ezinzara sartu: adreilu iluneko eraikin erraldoiak,

ketzarra botatzen zuten tximiniak, leiho ika-ragarriak… Hunkigarria zen benetan. Senti-pen hauek islatu nahi izan ditut koadroaskotan.

Erakusketa honetarako koadroez gain, tamainahandiko beste margolan batean ari zara gogobiziz azken urteotan: Amaiurko batailarena. Zermoduz doa?Oso lan berezia da, pasioz egiten ari naize-na. Nire omenaldi pertsonala da Amaiurkodefendatzaileei. Autoenkargu bat da, nikneure buruari egin diodana. Duela hamarbat urte, Nafarroaren konkistaren bosga-rren mendeurrena hurbiltzen ari zela, zer-bait egin nahi nuela pentsatu nuen, baina eznekien zer. Zerbait historikoa behar zuenmotibo askorengatik. Batetik, kulturalkinoraino gauden kolonizatuak ikustea zailaegiten zaigulako. Kanpoko kulturek erabatkolonizatuta gaude. Txikitan Espainiakogertaera historikoak islatzen zituzten artela-nak ikusten nituen zeharo hunkituta, bainagero hasi nintzen pentsatzen ea zergatikhunkitu behar ninduen Isabel KatolikoakGranadako giltzak eskatzen edo Numanciaedo Anibal eta ez dakit zerk. Ez gara ohar-tzen intelektual eta sentimentalki gu bortxa-tzen ari direla. Artelan handi horiek bikai-nak dira, ikaragarriak zalantzarik gabe, etahaiek kontatzen duten historia zeure egitenduzu ohartu gabe. Inork ez badizu azaltzenhau erresuma bat izan zela, euskaldunokgeure historia propioa dugula edota foruakzer diren, ezin jakin. Ni hasi nintzen hori

Bakarrik bidaiatzea“Beste norbaitekin bidaiatzea oso atsegina dela

ulertzen dut, baina bakarrik joatearen aldekoa naiz ni.Harreman sakonena, egiazkoena errealitate horren

eta zure artean, horrela sortzen da, filtrorik gabe.Benetan harritzen zaituena da zuk zerorrek aurkitzen

duzuna, lehen inork esan ez dizuna”.


XABIER MORRAS

dena aurkitzen gazte garaian. Agian askobidaiatzerean ondorioz hasi nintzen ikustenzerk ukitzen zidan bihotza eta zerk ez.Azken finean, zeure errealitatea deskubri-tzen duzu beste batzuekin alderatzen duzu-nean.

Margolari bezala sentitu nuen ene ekarpe-na egin behar nuela eta Amaiurko batailahautatu nuen. Ez da bakarra izan eztagarrantzitsuena ere, baina hor gazte batzukgotortu ziren kemen handiz, izugarrizkoarmada baten zain. Ez ziren ezjakin ergelbatzuk, zenbait historialarik esaten dutenbezala. Bazekiten oso ongi zergatik zeudenhor. Amaiur, beraz. Ongi, baina zer? Hiruz-palau urte eman nituen hausnarrean zeineszena nahi nuen islatu erabaki arte. Batailabera ez, ez delako argi ikusten nor den nor,galdu ondorengo unea umiliagarria zen…Azkenean erabaki nuen saiatu behar nuelaharrapatzen gure soldaduek etsaia begienbistan ikusi zuten unea. Urrutira begira aridira, oso kezkatuta. Hori erabaki ondoren,otu zitzaidan gure defendatzaileei aurpegiezagunak, izen-abizenak jartzea, nire bizi-tzan oso garrantzitsuak izan diren pertsoneiomenaldia egiteko: Jimeno Jurio, PabloAntoñana, Jorge Oteiza… eta hil diren nirebeste lagun asko. Oso lan zaila da emoziohoriek guztiak aurpegietan erakustea espan-turik gabe. Amak negarrez eta oihuka berensemeak hil behar dituztelako erakustea ez dagure estiloa. Gu nafarrak gara. Argi daukatlan honek irakurterraza behar duela izan etaaldi berean oso duina eta artistikoki kalita-tezkoa. Hamaika urte daramazkit honekineta oraindik beste hiru edo lau gehiagobeharko ditut.

1972an Iruñean ospatu ziren arte topaketaentzutetsuetan hartu zenuen parte. Gainera,zure lan bat erretiratu egin behar izan zenuen.Zergatik izan ziren horren garrantzitsuak?Huarte industrialari familiak bultzatutakotopaketak izan ziren. Oso artezaleak zireneta, nonbait, zerbait oparitu nahi izan ziotenNafarroari. Bi urtean behin eginen ziren jar-dunaldi hauek abiarazi zituzten. Luis dePablo musikagileari eta José Luis Alexanco

artistari eman zieten zuzendaritza. Haueklortu zuten uztartzea ordura arte hemen inoizuztartu ez zena: goi mailako kultura garaiki-dea eta herri kultura. John Cage newyorktarraeta eskupilota partidu bat, adibidez. Hori izanzen, ene ustez, garrantzitsuena. Eta ez daberriro egin. Oso interesgarria izan zen,baina aldi berean, esan daiteke kolonizatzailekulturalaren ideiarekin etorri zirela. Euskalartearentzat ez zuten leku propiorik aurreiku-si. Azken unean Nafarroako Museoarentxoko batean sartu gintuzten. Ni oso haserrenengoen garaiko botere bortizkeria giro guz-tiarekin. Ez dut inoiz ikusi nola botatzenzuten jendea ezpondetara gerran eta gerraondokoan, baina betidanik halako istoriolatzak aditu ditut. Hori dela-eta bururatuzitzaidan Jesukristoren burua jartzea, ahoaestalirik zuela, odola zerion oihal batean, etaalde banatan bi polizia nazional galaz jan-tziak, prozesio batean joanen balira bezala.Hori dena kabina beltz moduko batean sartunuen. Tamaina ikaragarria zuen lanak etaemaitza txundigarria zen. Antolatzaileekeskatu zidaten erretiratzeko arazorik sor ezzedin eta hala egin nuen topaketak aurreraateratzea nahi nuelako. Lehen egunean Bilbo-ko beste margolari bati ere zentsurak kendua-razi zion lan bat eta hori dela-eta Ibarrolaketa alderdi komunistako beste batzuek esanzuten topaketa horietan normalizazio itxuraeman nahi zutela, baina ez zela egia eta gaine-ra kapitalista batzuek finantzatua zela, etaabar. Nola edo hala egin ziren topaketak etalan harrigarri berri asko ikusi ahal izan ziren,baina ez ziren berriz egin. Hor gelditu zendena.

Duela gutxi Eskasiaren Kultura kolektiboaksalatu zuen gure agintariek artista otzanak etamolestatzen ez duen artea nahi dituztela. Nola-koak dira artearen eta boterearen arteko harre-manak?Arte handia boterearen eskutik joan da beti.Bezeroak beti aberatsak eta boteretsuakizan dira eta artistak oso esanekoak enkarguhandiekin. Hala ere, horrek ez du esan nahiemaitzak txarrak zirenik, aitzitik lan ikara-garri onak egin dira horrela. Artea izan dai-teke ona eta botereari molestatzen ez diona,edo kontrakoa, edo ez bata ez bestea. Argidagoen gauza bakarra da inon ez dakitelazer egin artistekin. Artistaren egoera preka-

Ahaztea“Gauza bat da diru-laguntzarik ez jasotzea eta osobestelakoa erakunde batek zu ahaztea. Niri gobernuakesaten badit hitzalditxo batzuk antolatzen dizkidala,erakusketa batzuk hainbat herritan barna, soilikgasolina ordainduta,ahalegina eginen nuke gustura.Baina hori ere ez dago: ez laguntzarik ezta interesikere. Ez dago ezer egiterik”.

Arriskua“Pentsamendu, sentsazio, astintzen nauten bibrazio

fisiko eta mental bizkorrak izatea gustatzen zait.Bizitza arruntean dagoena niretzat ez da nahikoa. Nahi

dudan arrisku hori arteak ematen dit”.

rietate hutsarena da toki guztietan: Alema-nian, Frantzian, Britainia Handian, Finlan-dian… Gutxi batzuek lortzen dute berenartelanetatik bizitzea eta gehienek bestehamaika zereginetan ibili behar izaten dute.Erakundeetatik laguntzak jasotzea oso zailada. Nik badaramazkit 50 urte baino gehiagomargotzen eta orain arte udalak koadrobakarra erosi dit, NUPek marrazki bat,Nafarroako Diputazioak koadro txiki bat,eta kitto. Esaten dute gazteek ez dutelalaguntzarik, baina helduek eta zaharrek ereez. Nik aurrera egin ahal izan dut beste lanbatzuetan aritu naizelako. Zaila da adminis-traziotik ezer jasotzea, kultura egiturak biz-kortzeko eta dinamizatzeko dauden ardura-dunek normalean gaitasun eta sormen askiizaten ez dutelako. Jakin beharko luketegauzak egin daitezkeela baita dirurik gabeere.

Zergatik margotzen duzu?Batez ere neure burua ezagutzeko. Barnera-tze modu bat da. Gutako bakoitza amildegibat da. Ni naiz dakidana eta ez dakidana.Margotzen asko arriskatzen dut. Bertigoaematen didan zerbait margotzeko beharradut. Bertigo intelektuala eta fisikoa; zerbaitkitzikagarria eta aldi berean beldurra ematendidana. Beldurra, hortik zer aterako denedota kalitate artistikorik izanen ote duen ezjakiteari. Obra mentalki irudikatzean edo ela-borazio prozesuan denbora asko emateak ezdizu inolaz ere bermatzen horrek emaitzaona izanen duenik. Sormen prozesu guztie-tan badira hiru fase: lehenbizikoa bururatzeada, bigarrena egitea eta hirugarrena funtzio-natzen duen ala ez egiaztatzea. Hor zalantzaasko izaten ditut eta une horietan arriskatuegiten naiz beti. Niretzat oso bizigarria da,oso ernagarria. Gehien harrapatzen nauenaedertasuna sortzea da. Edertasunagatik uler-tzen dut beste inork lehen egin ezduen zerbait egitea nik nahidudan bezala, nire ukituarekin.Nik EDERTASUNA, hizkilarriz, sortu nahi dut. n


XABIER MORRAS

Lehenagotik ezagutzen nuen Xabier. Horregatik presarik gabejoan nintzen bere etxe-lantegi zoragarrira. Bere koadro erraldoieta milaka libururen artean hartu genuen goxo-goxo kafe suabea.Katilukada bat eta beste bat, lasai ederrean. Banekien hasi aurre-tik berak niri eginen zidala elkarrizketa: non idatzi, zer nolakobeste lanak, nori egin diodan elkarrizketarik lehenagotik, ARGIAzer moduz… Interes ikaragarria. Eta segituan berak bere buruarilehen galdera: “Zertan nabilen orain, adibidez?”. Grabagailuapiztu eta hortik aurrera, kafeari hurrupa txikiak hartzea eta bereazalpen koloretsu eta pasioz beterikoak aditzea izan da ia ene languztia. (Elkarrizketa honengatik ordainduko didate eta neukordaindu beharko nuke?).

Pasioz

OFF THE RECORD


PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Pedro Miguel dut izena etabasauriarra naiz. 62 urte ditut, eta42 eman nituen Firestonen lanean,minbiziak uztera behartu ninduenarte. Gaixotasuna zela-eta jasonuen kalte-ordainarekin Eroskikopartaidetzak erosi nituen, eta orain,kontrakoa agindu bazidaten ere, ezdut diru hori berreskuratzerik.

Bizitza osoko lanarekin irabazirikodiru apurra Eroskik du orain

15 URTE NITUELA hasi nintzen lanean Basau-riko Firestone lantegian, eta 42 urtez aritunintzen bertan. 22 urte dira giltzurruneantumore bat aurkitu zidatela, eta horrenostean, biriketara zabaldu zitzaidan. Opera-zio eta tratamenduei esker aurrera egin etalanean jarraitu nuen hasieran, baina 55 urtenituela, lanerako ezintasuna aitortu zidaten.Lan egiteari utzi nion, eta kalte-ordaina jasonuen.

Ez nekien diruarekin zer egin, ez bainuenjakiterik gaixotasunak zein bilakaera izangozuen. Hilabete batzuk lehenago LaboralKutxan genuen gure izebaren diruarekinEroskiko partaidetzak erosteko gomendatuzigun ohiko bankariak. Haren aholkua jarrai-tuz, horretara bideratu nuen jasotako kalte-ordaina ere. Bankuek baino interes-tasa apurbat altuagoa emango omen zigun horrek, etaagindu zigunez, 24 orduan nahi beste diruerretiratu ahal izango genuen.

Hasieran halaxe izan zen. Izebaren zaha-rren egoitza ordaintzeko dirua behar genue-nean esaterako, bankura joan, gure partaide-tzen zati bat saltzeko eskatu eta dirua berehalaematen ziguten. Baina pare bat urtetan, par-taidetzen merkatuan ulertzen ez ditudan alda-keta batzuk medio, 25 euro inguruan erosita-koak 8 eurora jaitsi ziren. Ordutik, ez dagoeroslerik, eta horrenbestez, dirua berreskura-tu nahi dugunean, ezezkoa ematen digute.Partaidetza horiek betierekoak direla, etaeroslerik ezean, ezinezkoa dela dirua bueltanjasotzea; baina guri ez ziguten halakorik esanerosi genituenean. Engainatu egin gaituzte.

40.000tik gora gara egoera berean gaude-nak: gure dirua Eroski edo Fagorren partizi-pazioetan sartuta, eta berreskuratu ezinda.Horietako gehienak ez dira mugitu ere egiten.Ni Kaltetuak elkarteko kide naiz, eta asanbla-da orokorrak egiten ditugunean 400 bat lagunbiltzen gara. Horrez gain, Bilboko Plaza Biri-bilean elkartzen gara asteazkenero, egin digu-tena salatzeko. Asko jubilatuak gara, ekono-miaz deus ez dakigunak, eta bizitza osoanlanean aritu ostean irabazitako apurra daorain erabili ezin dugun diru hori. Gure diruaitzultzea nahi dugu, eta bide judiziala ere arigara lantzen, baina ez dakigu fruiturik eman-go duen.

Nire kasuan, egia da er retreta duinakobratzen dudala, eta emaztea oraindiklanean ari denez, badugu bizitzeko adina.Baina minbiziaren aurkako borrokan jarrai-tzen dut, eta alabak ere zazpi ebakuntzajasan behar izan ditu tumore bat dela eta.Dudan guztia emateko prest nago nire ala-baren eta nire osasunaren alde, baina zergertatuko da Nafarroara edo Madrilera jobehar badugu hemen egingo ez digutenebakuntza egin diezaguten?Horrek diru asko balio du, etaEroskin duguna berreskuratze-rik ez dugun bitar tean, ezinizango dugu ordaindu. n

| LANDER ARRETXEA |

�


Nafarroako landa-eremuetako mediku eta erizainak protestan ikusi ditugu egunotan.Gobernuak onartutako erreformak haien lan baldintzak kaltetzen dituela diote,

eta herritarrek jasango dituztela ondorioak.

NAFARROAKO OSASUN ERREFORMA

NAFARROAKO GOBERNUAK maiatzaren 5etikaurrera abiatuko duen osasun erreformaklanda-eremuetako lehen arreta (EAP) etalarrialdi zerbitzuan izango duen eraginazkexu agertu dira Agoitz, Izaba, Valtierra,Allo, Erronkari, Gares, Etxarri Aranatz etaapirilaren 15ean Zangozan elkarretaratzeaegin zuten beste hainbat herritako mediku etaerizainak. Berdin hamar egun geroago Core-llako osasun zentroaren atarian bildu zirenErriberako profesionalak. “Mobilizazioeieutsiko diegu, Gobernuak gure eskaerak ain-tzat hartzen ez dituen bitartean”, adierazi duNafarroako Medikuen Sindikatuak.

Osasunbideren proposamena SATSE,UGT, CCOO eta Afapna sindikatuek babes-tu dute; ez, ordea, sektoreko Mahaiaren %55osatzen duten Medikuen Sindikatuak, LABeketa ELAk. Bigarren horien hitzetan, profe-sionalen lan baldintzak kaltetzeaz gain, herri-tarrak ere zigortuko ditu erreformak.

Desadostasun handienetakoak guardia-sis-tema berriak eragin ditu, “mikroguardia” dei-turikoak, lehen arretako profesionalek (fami-lia medikuek eta erizainek) bete beharkodituzten horiek. Astelehenetik osteguneraarteko guardiak izango dira, 15:20etatik20:00etara, eta ez dute biharamuna libre har-tzeko aukerarik emango. Alegia, medikuaklan egiten badu 8:00etatik 15:20etara, etaguardia 15:20etatik 20:00etara bada (orduhorretan SUR larrialdi zerbitzuetako kideaksartuko dira), hurrengo egunean ere lanerajoan beharko du 8:00etarako. Gehienera ere,osasun zentroetako langileek hilean 34 guar-dia-ordu beteko dituzte, txandaka.

“Medikuak uxatuko ditu”“Prekarietateari bide ematen dio sistemaberriak”, salatu du Medikuen Sindikatuak, lanjardunaldia 12 ordura luzatzen duelako; “ezgara aparteko orduez hitz egiten ari”. Ez duteuste, bestalde, erreformak lanpostu berriak

sortuko dituenik, Gobernuak kontrakoadioen arren, libre hartutako orduak betekolituzketen ordezkorik ez delako kontratatuko.

Lan baldintzen kaskartzea medio, profe-sionalek herritik hirirako bidea egingo duteladio sindikatuak. “Nork etorri nahi izango dulanaldi erdirako ordezkapena egitera, gaineraautoan joan beharko duenean herri txikiagoe-tako abisuak artatzera?”. Medikuen hitzetan,landa-eremuetako osasun arretaren berdinta-sun eskubidea arriskuan dago.

Hiru zentrotan, guardia lokalizatuakLanda-eremuko 45 Etengabeko Arreta Gunee-tan (PAC) guardia presentziala mantenduko da,salbu eta Hego Villatuerta, Antzin II (Zudairi,Eulate) eta Elizondo II (Oronoz-Mugairi) zen-troetan. Hiruotan, lantokiz kanpoko guardia ezpresentziala egingo dute 20:00etatik 8:00etara.Lantokiz kanpoko guardiek kezka sortzendute, osasun zentroetan mediku edo erizainikegon beharrik ez dagoenez, zenbait larrialdiartatzera iritsi ahal izateko denbora areagotuegiten delako, gutxienekoak bermatzea etabitartekoak haien errealitatera ego-kitzea maiz eskatu duten zonaldee-tan hain justu. (Ikusi ARGIAren2.411. zenbakiko Herriei bizirik eus-teko, elkarlana erreportajea). n

Landa-eremukoherritarren kaltean

| JON TORNER ZABALA |

Landa-eremuetakoosasunarretarenberdintasuneskubideaarriskuandagoela salatudute medikuek.Irudian,Zangozanegindakoelkarretaratzea.

NA

FAR

RO

AK

OM

ED

IKU

EN

SIN

DIK

AT

UA


Hego Euskal Herrian LOMCE legearen mehatxuak kezkatzen ditu, baina antzeko errealitateaaspalditik bizi dute Iparraldean. Maiatzaren 11n Herri Urrats ospatuko duen Seaska

ikastolen elkarteak, Frantziako Hezkunde Nazionalaren ikasketa-programa jarraitzeaz gain,euskal curriculuma landu eta irakasten du.

SEASKA

GURASO TALDE BATEK Arrangoitzeko ikasto-la sortu zuelarik, elkarte izaerarekin eta bostikaslerekin, “elebitasun orekatua” kausitzekoproposatu zuten hezkuntza ereduak “peda-gogia metodo bereziak eta aitzindariak”behar izan zituela dio Seaskak bere webgu-nean. 1994. urteaz geroztik Frantziako Hez-kunde Nazionalarekin kontratu pribatuanizanik, ikasketa-programa estatalak betebehar dituzte, helburu propioak lantzeaz gai-nera. “Egiten den guztiak segitzen du ikas-leak euskaldundu nahian,ez bakarrik hizkuntzatik,baita haien nortasunarenaldetik ere”, dio JeanMixel Etxegarai SeaskakoHezkuntza zuzendariak.

Hasieran, Seaskak berekoadroa finkatu beharizan zuen, horrek ekarlezakeen askatasunarekin.“Janaria prestatzea edomutilek jostea” kuriositate esperimental gisa-ra aipatzen ditu Etxegaraik, garai haiek gogo-an. Izan ere, lehen hamarkada esperimentalaizan zen batik bat: “Beharbada HezkundeNazionaleko programetatik urrunduz, bainaaldi berean Seaskak bazituen bere frogak egi-teko, beraz bien arteko zerbait izan zen”.

Euskara koadro frantziarreanIkastolen diru-laguntzarako negoziaketak1981. urtean hasi ziren, garaiko gobernusozialistarekin, baina pedagogia mailan 1994.urtea izan zen mugarri, Seaskak HezkundeNazionalarekin kontratu pribatua izenpetuzuen urtea. Orduz geroztik Hezkunde Nazio-nalak enplegatzen ditu irakasleak, eta elkarte-ko langile izatetik kide izatera iragan ziren.Etxegarairen erranean, kontratu horrek

“Hezkunde Nazionalarengandik eta ikuskari-tzarengandik begirada gehiago ekartzen du”.Hala ere, ez du ikastolen helburuetan ondo-rio larririk: “Nahiz eta, kontratupean izanik,koadroa hertsitu den, Seaskaren xedeek etaegin moldeak segitzen dute”.

Helburu nagusia ikasleak euskarazko hiz-tun oso bilakatzea da. Euskalduntzea ez dahizkuntzatik soilik egiten, haien nortasunaere euskal kulturan bustitzea baitute xede.Programa frantsesak bete behar badituzte

ere, irakasleek euskal kul-turaren presentzia segurta-tzen dute ikasgaietan.Uztarketa horren adieraz-garri da Historia geografi-koa: ikastoletan erabiltzendiren liburuak Ikas zentro-ak itzulitakoak dira, argi-talpen frantsesetan oina-rrituak. Frantziar iraultzaaipatzerakoan, adibidez,

erran gabe doa historiako gertakari horrenirakurketak ez duela zerikusirik ikuspegi fran-tziarretik ala euskaldunetik egina bada. “Bis-tan da gure historia irakasleek ez dutela libu-rua bere horretan segituko eta euskaldunenaldarrikapenek lekua ukanen” dutela.Buruhausteak ere badira, ordea. Euskal curri-culuma ikasgaira eramatea irakasleen ardurada, eta programa frantsesa betetzeaz gain,adibidez, Nafarroako erresuma gehitu beha-rreko zerbait da. Hezkuntza zuzendariakonartu du “hautuak” direla, eta beharbada“beti mugan” dabiltzala.

Ikasgaietan halako malgutasunarekin joka-tzeak ez du, Etxegarairen arabera, HezkundeNazionaleko ikuskariekin arazorik sortzen:“Egia da dugun kontratuarengatik ezingogenukeela frantses programetatik osoki ihes

Euskal curriculumaFrantziako ikasketa-programan

| JOANES ETXEBARRIA |

Programa frantsesak bete beharbadituzte ere, irakasleek euskalkulturaren presentzia segurtatzen duteikasgaietan. Frantziar iraultzarenirakurketak, adibidez, ez du zerikusirikikuspegi frantziarretik ala euskaldunetik


egin, baina maiz ikuskariak interesatuak ager-tu dira ikusteko zer berrikuntza atzematenahal duten ezker eta eskuin”. 2005ean Esta-tuan indarrean sartu zen Oinarri KomunekoLegeak berak babesten eta akuilatzen duesperimentazio pedagogikoa. Historiako adi-bideari jarraiki, programak zehazten du “his-toriako irakasle batek ahalik eta gehien leku-ko aztarna eta adibideekin mamitu” beharduela ikasgaia.

Euskal curriculumaJoera nagusiari jarraiki, gaitasunetan oinarri-tutako hezkuntza bultzatzen du curriculu-mak: “Egiten jakitea, izaten jakitea etahoriek denak mobilizatzen jakitea, bizitzanaurkitzen ditugun egoera konkretu eta kon-plexuak ebazteko”, azaldu du Etxegaraik.Curriculumaren bigarren ardatza euskal kul-

tura, euskal historia, euskal nortasuna gara-tzean datza.

Muga administratiboaren ondorioak naba-ri direla gehitu du, eta pedagogia integratzai-lea ezberdin lantzen dela Hegoaldean eta Ipa-rraldean, nahiz eta osagarriak izan: “HegoEuskal Herrian, sortzen duten materialetikpasarazten dute pedagogia integratzailea”;Seaskan berriz, irakasleen formakuntzan zen-tratzen dira gehiago: “Irakaslearen prestaketahorretan, egoera konplexu eta konkretuenebazpenean ikasleak nola integratu ari garalantzen, gaitasunak garatzeko bidean”.

Zerbitzu publikoa pribatuanAipatu malgutasun pedagogikoa Estatukoikastetxe guztiei irekia zaien arren, Sistemafrantziarrean egonda euskal hiztun osoaksortu ahal izatea ahalbidetzen du Seaskaren

GA

IZK

AIR

OZ

Helburu nagusia ikasleak euskarazko hiztun oso bilakatzea da. Euskalduntzea ez da hizkuntzatik soilik egiten, haiennortasuna ere euskal kulturan bustitzea baitute xede. Irudian, Larzabalgo Erdozaintzi kolegioan.


SEASKA

estatus bereziak, “ez baikara zuzenean etaosoki zerbitzu publikoengandik kudeatuak.Gure irakasleak hautatzea, formatzea, anima-zio pedagogikoak antolatzea, barne mugi-mendua... administrazioak eginen luke, zerbi-tzu publikoetan bagina, ez genuke hauturik”.Pribatu izaerak ematen dio elkarteari horikudeatzeko ahala; hori bai, “eskizofreniapuntu bat” aitortzen du Etxegaraik: “Seaskamurgiltze zerbitzu publiko bakarra da gauregun, denbora berean estatusa pribatua da,baina horrek ematen digu gure etxearen jabeizatea”.

Seaskaren izaera pribatuagatik irakasleakhautatzea eta formatzea elkartearen eskubada ere, Hezkunde Nazionalak enplegatzenditu, harekin duen kontratuagatik. Irakaslebatek, lehen urteetan, Seaskaren barne for-makuntza jarraitzen du gero Frantziako ira-

kasle lehiaketetara aurkez-teko. Fase horretan, ira-kasle titularrak izatekoprestatzen direnean, “gureproiektua ezagutu dezateneta gure hezkuntza ikus-pegia jaso dezaten” zain-tzen du Seaskak.

Formakuntza zentroadu elkarteak irakasleeizuzendua, eta hortik bide-ratzen dira PedagogiaEgunak ere. Jardunaldihorietan, gogoetak tal-dean plazaratzen dira, ildobatzuk markatzeko. Aur-ten ahozkotasunareninguruan ari dira, ikasleenmintzamena nola indartuaztertzen. Jendartean –etabereziki hiriguneetan–euskararen erabilerakduen bilakaera kezkaga-rriak ondorioak ditu ikas-toletan ere, Etxegaraik

azpimarratu duenez: “Ikastoletan sartzendiren ikasle gehienek ez dute euskara menpe-ratzen eta errealitate horrek eramaten gaitugogoetatzera eta erabakitzera nola eginendugun indartzeko transmisio jabetze hori”.Lehen mailarako, adibidez, adin desberdine-tako ikasleak gela berean nahastea lehenetsidute, txikienek helduagoak euskaraz entzunditzaten, eta txikienei irakastea helduenentza-ko akuilu izan dadin.

Arrakastaren datuakSeaskak bidea urratu behar izan du den hei-nera heltzeko, eta botere publikoekin, jakinadenez, borrokan segitzen du oraino ere.Baina bere ikasgeletara gero eta haur gehiagohurbiltzen denez, gero eta gehiago dira ikas-tetxeak. Kolegioak hiru dira, eta lizeo bakarrabada ere, 2015ean lizeo profesionala irekitze-ko xedea bada Miarritzen. Orotara 3.100ikasle ziren 2013an, eta gehiagoren menturabada heldu den ikasturterako.

Beste datu bat ere aipatu da azken urteetanarrakastaren seinale gisara: ikastolako ikas-leen ehuneko ehunak Baxoa lortu izana. Uni-bertsitatera sartzeko ezinbestekoa den azter-ketaren emaitza horien interpretazioari aldiz,ñabardura egin nahi die Etxegaraik: “Ez dugusekula helburutzat hartu ehuneko ehunak lordezan Baxoa. Elementu inportante eta atsegi-na da, baina ikusi behar da zenbatsartzen diren kolegioan eta zenbatBaxo orokorrean (lizeoan), balo-ratzeko beste irizpide batzuk hargenitzake”. n

JOANES ETXEBARRIA

Frantziakocurriculumaeuskalcurriculumarekinuztartzeko, “betimugan”dabiltzala onartudigu Jean MixelEtxegaraiSeaskakoHezkuntzazuzendariak(argazkian).

22 � 2014KO MAIATZAREN 4A

IRITZIAREN LEIHOA

GAUR, APIRILAK 10 dituela, lehendabizi-koz lurrikara bizi izan dut Managuan.Lerro hauek idazten ditudan bitarteanerreplikak sentitzen ari naiz. Gauekohamaikak dira eta arratsaldeko bostetanhasi da lurrikara. Nire neba txikia eta bereama atzo heldu ziren ni bisitatzera. Astin-du zakarrekin nire bihotzak salto egin dueta lepoa uzkurtu zait, baina 10 urtekoneba ikaratuta esnatuko ote den kezka-tzen nau gehien.

Momentu honetan nire azken maitaleafalta izan dut. Hau orain dela hilabetebatzuk gertatu izan balitz, orain berebesarkadarekin lasaituko nintzateke. Edonire auzora etortzeko aukera izan ez balu,gutxienez telefonoz bere ahotsak fereka-tuko ninduke.

Zorigaitzetan gure euskarri afektiboafalta izaten dugu, segurtasun eta bakeatransmititzen digun pertsona. Askorentzatama, aita edo aitita-amama izango da.Beste batzuentzat agian lagun min bat.Nire nebaren amak (nire aitaren bikoteohiak) oraintxe bertan bere ahizparekinhitz egin du telefonoz, eta eskegitzeanhauxe esan du: “Orain lasai nago. Berare-kin hitz egiten dudanean beti sentitzen dutdena ondo dagoela”. Nik harreman sexu-afektiboetan lortzen dut sosegu gehien.Kezkatzen nau, horrek nolabait bikoteaizatearekiko mendeko bihurtzen nauelako.

Feministok denbora asko daramaguamodio erromantikoaren eredua hausnar-tzen, alegia, mendekotasunean eta antsianoinarritzen dena, laranja erdiaren mitoanedo “zu gabe ez naiz ezer” bezalako esae-retan. Emakumeok zein gizonok, hetero-sexual zein gay eta lesbianok, eredu horiikasi dugu txikitatik, pelikula, abesti eta

inguruko mezuen bidez. Brigitte VasallokDisney amodioak kontzeptua erabiltzen dueredu hori definitzeko. Emakumeonganeragin handiagoa dauka. Txikitatik printzeurdina bilatzeko programatzen gaituzte etamaitasuna eta amatasuna gure bizitzakoardatz bezala mantentzeko. Egun, ikasteraeta enplegu on bat bilatzera animatzen gai-tuzte, baina zoriontasun iturri nagusiafamilia nuklearra eraikitzea izango denarensinespenak oso errotuta jarraitzen du.

Mari Luz Esteban antropologo feminis-tak Maite Asensio Berriako kazetariari esanzion: “Arriskutsua da maitasuna izatea gurebaliabide bakarra (...). Ez dut esan nahi mai-tasuna bizitzatik kendu, baizik eta bestegauza batzuk jarri”. Emakume gehienok,nik barne, energia gehiegi ematen dugudrama erromantikoak direla eta.

Aitortzen dut pasio erromantikoareki-ko atxikimendu handia dudala. Nire drogagustukoena da. Estebanek dioenez “ez daesan behar ‘ez zaitez maitemindu’, baiziketa ‘hartu behar dituzun arnesak’. Mendi-ra kaskoarekin eta sokekin babestuta goa-zen bezala, maitasunean ere babestubehar dugu, ondo pasatzeko baina onikateratzeko”. Baina posible al da arnesekinmaitemintzea? Ez al da ezinbestez bertigomoduko bat, amildegira salto egiteko ten-tazioaren parekoa? Euskaraz “maite-mindu” esateak eredu toxiko hori irentsidugula frogatzen du.

Lurrikararen astinduak hondamendibat eragin dezake, baina aldi berean lurrabizirik dagoela adierazten du. Irakatsidigute hondamendi emozionalaren arris-kua dakarren amodio erromantikoa delabizirik sentitzeko bidea. Nire autonomiaeta ongizatea babestuz amodio libre etaosasungarriak bizitzea posible dela ikasidut feminismoaren bitartez. Maitemin-tzen jarraitu nahi dut, baina betiere nirebizitzako erdigunea ni neu izanik, eta,printzesa urdinen zain egon ordez, per-tsona anitzekin intentsitatea zein babesaematen didaten harreman sendoak zain-duz. Amodioa zoriontsu iza-teko bide bat den neurriangozatu nahi dut, eta ez zori-gaitzei aurre egiteko salbaziobezala erabili. n

Lurrikara

Lurrikararen astinduak hondamendi bateragin dezake, baina aldi berean lurrabizirik dagoela adierazten du. Irakatsidigute hondamendi emozionalaren arriskua dakarren amodio erromantikoadela bizirik sentitzeko bidea

JuneFernández �

KAZETAR IA


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

24 2014KO MAIATZAREN 4A

EUSKARAZ egiten dugunok, gure arteanhonezkero aski ezaguna denez, ez dugueuskaraz soilik egiten. Gustatu nahiz ez,euskara hutsean bizitzeko denbora joanada eta, gutxi-asko, munduan egoteko erda-rak ere baliatzen ditugu euskaradunok.Hortaz, 2014an euskaraz mintzatzen gare-nok euskaraz ere mintzatzen gara. Horixeesan nahi du egun euskaraz aritzeak, Bida-soaren bi alderdietan.

Halaber, poesia irakurtzen dugunok ezdugu poesia soilik irakurtzen. Aitor dut ezdakidala inoiz egon den halako denboraguztiz lirikorik, non poesia bakarrik ira-

kurtzea sozialki posible baitzen. Neurti-tzen zale porrokatua izanagatik, ez dakithalako errealitaterik nahiko nukeen, gene-roen aniztasuna maite dut eta. Euskararenkasuan bezalaxe, poesia irakurtzen dugu-nok bestelako genero batzuk ere irakur-tzen ditugu, beraz. Poesia irakurtzea ez dapoesia soilik irakurtzea, poesia ere irakur-tzea baizik.

Irakurleen bi hautu horietandatza euskarazko poesiarensehaska. Kulunka goxoak desioditu euskarak; esku onak poe-siak. n

DUELA HILABETE inguru izan zen Hausnartu Sarienbanaketa eta badago hantxe esandakoaz zer hausnar-tu. Baina, hasteko, zoriondu behar ditugu sarituak:Haritz Goikoetxea lehenengo, Garbiñe Bereziartuabigarren eta, elkarrekin, Aitor Zuberogoitia, GoioArana, Eneko Bidegain eta Txema Egaña hirugarrensaridunak, hain zuzen. Horiek etasarira aurkeztu ziren beste lan guz-tiek ongi erakusten digute euskalsoziolinguistika zein bide sendo etaoparo ari den egiten.

Sari banaketaren ondoren mahai-inguru bat antolatu zen, bertaneremu akademikoko, euskal kultura-ko eta herri-administrazioko ordez-kari kualifikatu edo gorenekoak zire-larik. Euskal Soziolinguistikaren ikerketaetorkizunari begira zen jorratu beha-rreko gaia eta horrek jakin-min bere-zia piztu zuen nigan. Izan ere, euska-rak aurrera egingo badu, osagaigarrantzitsu bat, lehenbizikoa ez denarren, ezagutza zientifikoaren ekarpenarena izango da.

Ez ziren hutsalak izan bertan atera ziren ideiak. Bat,adibidez, euskal soziolinguistikak oraingo datu bilketatxukunetatik harago joan behar duela, halako estatisti-kak motz gelditzen baitira hizkuntzen funtzionamendusoziala ondo ezagutzeko. Beste iruzkin bat izan zen,soziolinguistikak zientzia gogorren eredutik baduela

zer ikasi; adibidez, diziplinartekotasuna, konplexutasu-na, ikuspegi sistemiko eta dinamikoa, teoria osatuak etaabar. Berrikuntza horiek eskatuko lukete gaur egunerabiltzen dugun analisi-paradigma iraultzea; halakoplanteamenduek beste ikuspegi zientifiko mota bateraikitzea dakarte. Sánchez Carrión Txepetx eta Siade-

cok, besteak beste, XX. mendean era-tutako lanketa-eredutik harago joatealitzateke; berrikuntza sakona, azkenburuan.

Halako jauzia, ordea, ez da inpro-bisatzen; ez da ezerezetik egiten.Pauso berria eman ahal izateko egi-tura egokiak behar dira. Bururadatorkit Mikel Zalbidek 2010eanegindako aldarria: “Funtsezko galde-ra batzuei ganoraz erantzun ahal iza-teko, ‘hurrengo asterako’ presarenitolarria gabe lan egin ahal izangoduen Clearing house moduko bat”(Bat Soziolinguistika Aldizkaria, 77).Hau da, Hizkuntza-politika eragin-

korragoak eskatzen dizkigun konponbideak bilatze-ko, gogoeta zientifikorako gune egoki bat.

Sasi-kronika honetan jorratutakoamodu zehatzagoan eta sakonago ezagutunahi duen horrek badu saio osoa ikusgai:

www.soziolinguistika.org/hausnartu/2013. On degiola! n

Sari baten sasi-kronika

Iñaki Martinez de Luna SOZ IOLOGOA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Euskarazko poesia

ITZ

IAR

UG

AR

TE

ME

ND

IA

Euskalsoziolinguistikakoraingo datu bilketatxukunetatik haragojoan behar du,halako estatistikakmotz gelditzen baitirahizkuntzenfuntzionamendusoziala ondoezagutzeko

� 252014KO MAIATZAREN 4A

IRITZIAREN LEIHOA

INDEPENDENTZIAK konponduko omen ditu EuskalHerriko arazoak, eta baliteke halaxe izatea. AberriEgunaren karira, ez dira gutxi izan gero, ez indepen-dentziaren aldeko mezuak, ez zorioneko indar meta-ketaren aldekoak ere, herri honetan gehienok inde-pendentzia dugulakoan amets. Gehienok, gehiengoa,gehiengo abertzalea, euskal gehiengo sindikala...Zalantzarik gabe, bai, gehienak baikara. Non, ordea?EAEn. Bejondeiela! Ados. Kontua da NafarroaGaraian beste batzuk izan direla beti gehiengo, eta gu,berriz, beti gutxiengo, gutxiengo abertzalea, euskalgutxiengo sindikala, eta halaxe izan da joan den 35urte honetan. Ez dakit EAEn sekulan ohartu otediren ñabardura ttipi eta hutsal horretaz. Eta kontuakbadu bere mamia, zeren, salbuespenak salbuespen,EAEn diseinatu baitira hein handian Hego EuskalHerri osorako proposamen abertzaleak azken mendeherenean. Gaur egun, ordea, espero dezagun gauzekbere horretan ez irautea; hau da, nahi baduzue, antolaezazue alimaleko kanpaina independentzia aldarrika-tzeko, baina gutxienez egizue hein bereko ahaleginabeste aldarri baterako, zertarako eta Nafarroa bestela-kotzeko. “Abertzaleak ez direnak erakarri behar ditu-gu independentziaren aldarrira” erran zuen lehengobatean independentzia zale batek. Ados. Baina2015eko hauteskundeetarako urtebetea falta denhonetan, nik hitz bat aldatuko nuke gogoeta horretan:“Abertzaleak ez direnak erakarri behar ditugu aldake-taren aldarrira”. Gakoa horretan baitatza. Bestela,alferrik. Hau da, azken inkesten arabera, orain hautes-kundeak egitera, UPNko boto-emaileen laurdenaetxean geldituko litzateke. Baina hori berez ez litzate-ke aski izanen bestelako Nafarroa antolatzen hasteko.Zerbait gehiago behar da, ezinbestekoa baita milakaboto batzuk gure aldera erakartzea. Duela gutxi arte,independentzia bera lortzea baino lan gaitzagoa iza-nen zen hori. Gaur egun, ordea, eta besteak beste,UPNko Polo zinegotzi dimititu berriaren aferak era-ginda, ez omen da egin ezina. Baina horretarako,independentzia hitza baino zerbait gehiago proposatubeharko zaio nafar jendeari eguneroko arazoak kon-pontzen saiatzeko, eta ahalegin berezia eta zentzudu-na egin beharko dute Nafarroako euskal abertzale,euskaltzale eta aurrerazaleek, benazko eskaintza batarloz arlo plazaratzeko, dela ekonomian, zergetan etaosasungintzan, dela hezkuntzan, herrila-netan eta azpiegituretan, eta bereziki,nafar gehien-gehienok bat egiten dugunkontu batean: Nafarroa bestela goberna-tzeko maneran. n

Haitz batean jaio nintzenzurrunetan zurrunenamugak eta oinarriakfinkatuak dituenabizitza baten ildoabihurtu nahirik eskemabatzuentzako patuabesteentzako kondena...Baina hain kaotikoada gehiegizko ordena,non arauturiko horibilakatzen den problema.Hala, zirrikitutxo batedo haitzaren etenadeskubritzen duguneanaldatu daiteke dena.

“Noiz ekarriko diguzumutil-laguna etxera?Zenbat seme ta alabaizan nahi duzu denera?”Horrelakoak entzutenjoaten garen araberaguk sentitzen dugun horijoan daiteke gainbehera.Zeren, non daude desira,askatasuna, aukera?Non diseinatu gabekomila bizitzeko era?Zergatik ezin dituguzirrikitutik ateraerantzun huts bakoitzetikbertze hainbertze galdera?

Galdera berri bakoitzada guretzat Arrakala:Zer den heteroarauazer sexu ta zer normala,zer familia nuklear,zer heterosexuala,zer guzi hortatik kanpodagoen zelai zabala...Nahiz eta ez dugun hartubat’e erronka makalaguztiok jarri dezagungure nahia, eginahala.Haitzak mila pitzadurazeztanda egin dezala,bakoitza bizi gaitezenguk nahi genukeen bezala. n

Arrakala proiektua

DA

NI

BLA

NC

O

Maddi Ane Txoperena Iribarren�

Doinua: Habanera.

BERTSO BERRIAKEnrike Diez de Ultzurrun Sagalá� I TZULTZA ILEA

Gobernatzeko manera


ERDIKO KAIERA

LORENZA ETA PAOLA bizkiak erditzean hil zenbien ama. Aita, berriz, istripuz handik urtegutxira. Lehenbizikoz umezurtz gelditurik,Nina Mazzetti eta Robert Einstein osaba-ize-bek hartu zituzten bi umeak Il Focardo izene-ko villan, Florentzia ondoko herrixka batean.Naziak, Italiatik 1944an erretiratzean, osaba-ren bila joan, eta, ihes egina zela jakin zute-nean, izeba eta bi lehengusinak gela batera era-man, eta tiroz hil zituzten hirurak.Robert osabak bere buruaz beste eginzuen 1945ean. Umezurtz bigarrenaldiz. Lorenza eta Paola bizkiak izen-datu zituen bere ondasun guztienoinordeko. 1954 inguruan LorenzaLondresa joan zen ikasketak jarraitze-ko asmoz. Han zela, osabak bi ahizpeiutzitako herentzia xahutu zuen bizkientutoreak, eta xentimorik gabe utzizituen. Zine munduan K film laburraeta Together filmarekin estreinatu ondo-ren, Free Cinemaren manifestuaren 4sinatzaileetako bat izan zen. 1960 ingu-ruan Londrestik itzulirik, haurtzaroanbizitakoa idazteko agindu zion psikia-trak. Bizitza erabat aldatuko zion libu-rua idatzi zuen hogei egunean –Zeruagainbehera dator–, Guillaume Chpaltineidazle frantsesa aldamenean zuela.

Campo dei Fiori ondoko etxebizitza batenazkeneko solairuan bizi da, Paola ahizparekin.Orain bi urte hil omen zitzaion senarra (parti-sanoen mediku izana). Liburuek ez omendiote ezer asko ematen. Baina ez da baterekexu agertu hori dela-eta.

Campo dei Fioriko azokara joaten da eros-keta egitera, Giordano Bruno heretikoa errezuten plazara. Barazkiz eta lorez betetako azo-

karen erdian dago eraikia heretikoaren estatua.Hari ez zitzaion zerua gainbehera etorri, baizikalderantziz: ke bihurturik bidali zuten zerura.

ARGIArako elkarrizketa bat egin nahi genio-la-eta, non elkar gintezkeen galdetu dioguneanMazzetti andreari, etxera gonbidatu gaitu.Urduri samar gaude, baina etxera sartu ordu-ko: “Baschi! Rivoluzionari!” batekin egin diguharrera –bere liburuetan ikusten denez, gazte-

denboran iraultza-ametsik falta izanez zuen emakume adintsuak–.Bruno Grieco –PCIko fundatzailee-tako baten semea– bikotekide izanzuen garaia gelditu ote zaion oroi-menean?Argitu diogu nor garen, eta gure

ustez euskal gazteriak baduela zerikasia haren bizipenetatik, eta horre-gatik egin nahi diogula elkarrizketa.Galderekin hasi aurretik hori aditu-ta, komentario hau egin du: “Nikere hala uste dut, baduketela zer ika-sia, baina ez nekien zuek ere halapentsatuko zenutela”. Eta hasi garagalderekin:

Berriki zure azken liburua argitaraeman duzu, Diario londinese. Argitual dezakezu zergatik idatzi duzun

orain, eta irakurleak zer aurkituko duen hor?Aspaldi-aspaldiko kontuak direnez, denboraasko izan dudalako atzera begiratu eta gertatuzitzaidan guztia elaboratzeko. Diario londineseItaliara itzuli nintzenean bukatzen da. Italiaraitzuli, eta hor gertatu zitzaidan gainbehera(“il patatrac”), tragediaren ondoren berehalagertatu behar zuena, eta ezabatua izan zena,erreprimitua bizirik iraun ahal izateko. Zeren

«Bizitza eten egin daiteke batekgehiegi gogoratzen badu horrorea»

LORENZA MAZZETTI

Zerua gainbehera dator Igela argitaletxeak argitara eman zuenetik nahi genuen ezagutuLorenza Mazzetti, zine-zuzendari eta idazlea, besteak beste. Berriki 86 urte beteak dituen

emakume xalo eta gozoak erne du burua, eta, bizitako tragedia latzen ondoren, harrigarria da zer-nolako umorea duen oraindik.

| XABIER OLARRA - FERNANDO REY |Argazkiak: Marian Gorraiz

La Badiuzzakohilerrian eraikitakooroigarria, 1979anRignano sul Arnokoudalak eta ANFIMek(AssociazioneNazionale FamiglieItaliane Martiri)bultzaturik.


LORENZA MAZZETTI - ERDIKO KAIERA

bizitza eten egin baitaiteke batek gehiegigogoratzen badu horrorea.

Baduzu hori pixka bat argitzerik?Bai, zeren oroitzapenak bihotza blokatu bai-tezake, pertsona harri bihurtu, eta hildako batbezala utzi. Horregatik, bizirik iraun ahal iza-teko, erreprimitu egin behar da oroitzapena,ezabatu. Eta horrexegatik ihes egin nuenToskanatik Londresera. Londres infernuazen, eta hori ondo zetorkidan. Toskanakoedertasunetik, alaitasunetik, haurtzarokozorionetik, eta bereziki kilkerrak, nekaza-riak… haurtzaroko zoriona osatzen zuenhura guztia alde batera utzi nahi nuen, per-tsona horiek eman zidaten zorion hura guztiaahaztu. Beraz, Londres hain zen beltza,grisa… jendeak ez zuen hitz egiten… infernu

batean suertatu nintzen. Bainakonturatu nintzen iluntasun horiondo zetorkidala. Liluratu eginninduen mundu horrek. Italiarenaldean, hain zen desberdina! Hanandre aberats bat bezala bizitze-ko aukera nuen, zeren osabakondare handia utzia zigun. Baina,egun batetik bestera, ezer gabegelditu nintzen. Ez nuen ostatuapagatzeko sosik ere.

Erabat pobre bihurtu zinen.Bai, euritik babestu beharra nuen.Eta jan. Eta, gainera, nire ahizpa-txoa, bizkia, Baby, psikiatra bate-kin ezkondua zen Italian, etasenarrak oztopatu egiten ziguntelefonozko harremana ere, biz-kiok bereizita bizitzen ikasi behargenuela-eta. Eta hori oso latzaizan zen, zeren tarte horretangerta zitekeen ni erotzea ere.Beraz, nire bizitzako garai horre-tan, nire inkontzienteari jarraitunion, gauza bitxiak eginarazten

zizkidan arren. Baina, tragedia erreprimituakgidatu ere egiten nau.

Londresko zure esperientziak zailtasun latzeiaurre egin dien norbaiten historia dirudi. Lon-dresen zinela, Kafkarengandik hurbil sentitzenzinela diozu liburuan.Bai. Bitxia bada ere, Kafka irakurri, eta hurbilsentitu nuen; hurbilak zitzaizkidan Metamorfo-sia, eta Prozesua. Hala, Metamorfosian pertso-naia bat ageri da kanpoko mundua ulertzeneta onartzen ez duen zerbait bezala ikustenduena, eta bera munstro gisa ikusten dutena,besteak bezalakoa ez delako. Garrantziaduena da gazte horrek –nire filmean aingerubat dirudi– kontraste hori areagotzen duela.Dena dela, kontua da filmatzeko makina“lapurtu” egin nuela Unibertsitatean, eta lira

“Testigantza literatura da nirea:tragedia batentestigantza emaneta Eliza Katolikoasalatu nahi duena”.


ERDIKO KAIERA - LORENZA MAZZETTI

bat bera ere gabe egin nuela. Platerakgarbitzen aritzen nintzen, baina filmhori egin nahi nuen, horrela nireidentitate bat osatuko nuelakoan,neure buruaren erretratu bat, edogizartearena. [Algara ederrak eginditu gaiztakeria hartaz oroitzean].

Londresen bizi izan zenuen egoera latzhori –aberatsa izan eta egun batetikbestera pobre bihurtzea– onuragarriaizan zela esan zenuen orain urtebatzuk.Bai, tutore bat genuen, eta Londresennintzela jakin nuen osabak guri utzita-ko ondasun guztiak xahutu zituela, etaez genuela lira bat bera ere ikusiko.Beraz, nolabait, aberatsa izanik pobrebihurtuta, hainbat gauza egin ditut,bestela egingo ez nituenak, eta aurkitudut neure nortasuna. Aberatsa izanbanintz, pentsio eder batekin bizikonintzen, eta ez dakigu zer gertatukozen. Baina ez nintzen idazle bihurtuko.

Noizbait esan duzu Zerua gainbehera datorterapia gisa idatzi zenuela, zure psikiatrakaholkaturik.Nik filma egin nuenean, ez nekien Zerua gainbe-hera dator idatziko nuela, erreprimitua bainuen,ezabatua, nahita ahaztua, gero liburuan konta-tu nuena. Terapia izan zen Florentziara itzul-tzea, gaixotzea, oroitzapen guztiak etorri bai-tzitzaizkidan berriro, jasanezinak, eta psikiatrakesan zidan: “Aurre egin behar diozu oroitzapen

horri; bestela, gaua eta oroitzape-nak beti itzuliko dira”. Eta geroesan zidan: “Zeren zuzena da zukhori guztia ahaztu nahi izana,bizirik iraun ahal izateko. Bainaorain, bizirik atera zarenez gero,angustia sortzen dizuna da osabaabandonatu izana eta gertatu zenguztia ez kontatua, eman zizutenguztia. Pertsona horiek ahaztuegin dituzu, eta berriro aterabehar dituzu zure bihotzeko hilo-bitik. Horregatik idatzi nuenZerua gainbehera dator, eta ezzitzaizkidan gehiago itzuli ame-tsak, amesgaiztoak.

Arrakasta izan zen, orduan, ezbakarrik literarioa, baizik eta per-tsonala.Bai, noski, baina hara joan beharizan nuen, hara itzuli, eta oroi-menera ekarri hura dena. Bel-durgarria ere izan zen, ez pentsa.

Zalantza bat dugu. Zerua gainbeheradator liburuan, autobiografikoa izanik,zergatik ezkutatu zenuen bi ahizpenadina, eta bizkiak zinetela?Adina ez ezik, beste hainbat gauza ereezkutatu nituen, osabaren izena, ize-baren izena, eta ez nion inori esanbenetan gertatutako tragedia bat zela.Zeren, oroitzapenak papereratzendituen pertsona heldu gisa liburu batidazteko gauza izan banintz, oso bes-telako liburua izango zen, baina bakar-bakarrik lortu nuen haurra nintzenekooroitzapenak idaztea. Eta, horregatik,oso barregarria da liburua, eta baitainpertinente samarra ere, osabarenkontra. Eta asmatua dirudi, baina tra-gedia hari aurre egiteko neukan modubakarra zen, neska txiki bat ia ezertxoere ulertzen ez zuena asmatzea, zeren,heldu gisa, erabat bestelako liburu batidatziko nuen. Aldiz, Baby txikiagoaeginez, txikiagoak gineneko pasadizo-

ak sartu ahal izan nituen, apezpikuarena adi-bidez. Hori, esate baterako, ez da hamar urte-ko neskato batek egin dezakeen zerbait. Tira,horrela egin nuen.

Federico Fellinik esan zuen sekula ez zuelahain liburu dibertigarririk irakurri. Eta azkeneannorbaitek gerra bestelako begirada batez ikus-ten zuela, ikuspegi berria zela.Bai, berria zen. Izan ere, gertaerak idolotzatMussolini zeukan haur baten ikuspegitik ikus-ten ziren, zeren guk idolotzat geneukan Ducea.

Lorenza MazzettiZerua gainbeheradator sinatzeko prest.Ondoko irudian,azaleko ilustrazioa.


Guretzat Jesusen parekoa zen. Guretzat, Jesus,Ducea eta osaba zeuden: hiru gizon, gehi Jain-koa, eta gero, federalea eta apaiza, hirurenordezkariak. Jesusek ordezkari gisa parrokoazeukan, eta Mussolinik ere bereak, esate bate-rako azkenean neskamearen senargaia harrapa-tu eta eraman zutenak. Eta osabak izeba zeu-kan ararteko, “berrogeita hamar aldiz hau edohura idatzi behar duzue” zigor gisa ezartzenziguna. Baina, azpi-azpian Elizaren kontrakosalaketa larri bat dago liburuan.

Integrismo erlijioso horren kontrako salaketa...Bai, zeren osaba adoratzen duen ume bati esa-tea hura infernura joango dela, judua delako,eta neska horrek zangoak odoletan jarrarazibehar dituela osaba salbatzeko, etxera zangoakodoleztaturik joaten bada osaba zerura bidali-ko duela, eta osabak iloba zigortzen badu hainzuzen ere tontakeria bat egin duelako… bai,barregarria da, baina Elizaren kontrako salake-ta garbi-garbia da. Eta, orain, bigarren liburuhonetan, are argiagoa.

Orduan, esan dezakegu zuk idatzi duzuna testi-gantza emateko literatura modu bat dela?Bai, tragedia baten testigantza eman nahiduena, eta Eliza salatu nahi duena ere bai.

Zuretzat, beraz, garrantzi handiagoa zuen testi-gantza emateak nobela eder bat idazteak baino.Alde literarioak ez zuen halako garrantzirik.Bai, egia da. Baina, hala ere, alde horretatikizan zen estimatua lehenik, alde literariotikpreseski, liburuaren orijinaltasunagatik.

Eta noiz uste duzu izan duela benetako arra-kasta liburuak, gerora 1990 inguruan Sellerioargitaletxeak berrargitaratu zuenean?Ez, lehenik literatur sari bat jaso zuen, Via-reggio izenekoa, eta horri esker liburu askosaldu ziren. Eta, gero, handik urte batzuetara,liburua berrargitaratu zenean, esan zion edi-toreari: “Begira, beharbada esan beharkonizuke hau ez dela literatura hutsa, baizik etanire haurtzaroa”. “Egiozu, ba, eskaintza batosabari”. Eta, azkenean, eskaintza hori izanzen benetako terapia, haien izenak argitaraateratzea. Horregatik esan dut denbora askoizan dudala hau guztia elaboratzeko.

Liburuan oinarrituta egin zen filmaz esan duzuederra dela, baina ez eder-ederra. Polita da. Soil-soilik esan beharra daukat filmneorrealista bat dela, egiten oso zaila zena,

Ezkerretik eskuinera, Lorenza Mazzetti,Fernando Rey etaXabier Olarra.


ERDIKO KAIERA - LORENZA MAZZETTI

haurrez betea delako, eta,horregatik, gertaerak konta-tzen dira. Nire liburuan, aldiz,neskatilaren begiez ikusitakontatzen dira gertaerak. Etahori diferentea da. Ez dagauza bera haur baten ikuspe-gitik edo zuzendari heldubaten ikuspegitik kontatzea,zuzendariaren eta gidoilaria-ren ikuspegitik –neorrealistak,Viscontiren eta De Sicarengidoilaria zen tartean– ez dagauza bera. Eta gertaeren filmbat egin du, baina oso ondo.Hala ere, maizago sar zitzake-ten neskatilaren pentsamen-duak, zer nahi zuen... eta abar.

Baina bada beste gauza bat,agian inportanteagoa: zein dahalako sufrimendua jasan ondo-ren, holako zulo batetik ateraeta zoriontsu bizitzera iristekobidea? Non dago gakoa?Gakoa da, esate baterako, zergertatu den eta zergatik gertatu den ulertzensaiatzea. “Zergatik ezkutatu eta ihes egin beharizan zuen osabak?”, “Judua zelako”. “Bainahorrek zer esan nahi du? Zergatik hil zituztenjuduak?” “Juduak zirelako”. Baina hori ez daerantzun bat. Ez du erantzuten “zergatik hilbehar dira juduak?” galdera. Eta hor dator azal-pena: “Jesus hil zutelako hil behar dira juduak”.“A, bai?”, “Bai, gurutzean iltzatuz hil zuten”.“(To! Oso metodo erromatarra erabili zutenba. Izan ere, juduek harrika hiltzen zituztenheriotzara kondenatuak)”. Baina, noski, juduekhil zuten Jesus. Eta horrek erru ezabaezin bategozten die, barkaezina, hain baita larria. Nolabarkatuko zaio Jainkoa hil duenbati? Zeren Jesus ez baita judubat, baizik eta Jainkoa!

[Luzaz jardun du Eliza Kato-likoak antisemitismoa zabaltzenjokatu zuen paperaz: “iganderoaipatzen ziren Mezakoan‘juduen perfidia’ ‘deizidioa’ etaabar”. Horretaz hitz egiteanbakarrik zimurtzen zaio kopeta.Onartzen du oraindik ere ez zaiola amorruaerabat baretu].

Baina ikuspegi orokorrago batetik, horrelakolazgarrikeriak bizi ondoren, nola atera gaitezkehalako zulo batetik?Lehenbizi, noski, mendekua hartu nahia etor-tzen da, mendekua hartu beharra, hil duenahil. Bide hori ezinezkoa zen, zeren norenatzetik hasi behar nuen? Bai, jakin genuen

nor izan ziren hiltzaileak, zeren hurrengoegunean ingelesak iritsi baitziren, eta handiklaster Albert Einsteinek bidalitako beste ame-rikar bat ere iritsi baitzen, gutun batekin.Aginduaren arabera, Einsteinen familiakoakhil behar ziren, baina ez gu, gonbidatuak.Gero, erabat galarazi zuten hiltzaileak norizan ziren ikertzea. Mendekuaren bidea,beraz, baztertua.

Hala, gerora, amorru horrek guztiak bene-tako erruduna nor zen aurkitzera bideratuninduen, eta Eliza Katolikoa jotzen dut erru-dun. Beraz, horra bideratu dut nire amorrua.Zeren, zergatik ez du Elizak egiten... autokri-

tika bat, eta ez du esaten kon-plizea izan zela, eta are gehiago,herri hori demonizatu zuela?

Orduan, esan dezakegu Zeruagainbehera dator liburuak biziasalbatu zizula?Liburu horrek, eta baita azkenhonek ere (Diario londinese).Zeren liburu honetan hitz egi-

ten baitut orain arte sekula ez bezala. Zeruagainbehera dator ez zen besterik gabe jaio. Libu-ru honetan kontatzen dut aurretik zer gertatuzen, nolako egoeran nengoen idatzi aurretik:ez nuela jaten, ezin nuela ezer irentsi, eta nolajoan nintzen psikiatrarengana. Zeruak..., noski,haurtzaroa kontatzen du, eta, zentzu horretan,aurrekoa da. Oraingo honetan, ordea, idatziaurreko egoera kontatzen da; beraz, lehenago-koa da alde horretatik.

“Holako zulo beltz batetik atera,eta zoriontsu bizitzera iristekobidea hau izan da nire kasuan:

zer gertatu zen eta zergatikgertatu zen ulertzen saiatzea”

Lorenza MazzettiLondresen, zerbitzulanetan aritu zengaraian.


LORENZA MAZZETTI - ERDIKO KAIERA

Oso interesgarria da nola salbatu zintuen psi-kiatrak suizidiotik. Kontatzen duzunez, osoestu hartu zintuen.Bai, hark benetan zer sentitzen nuen aterarazinahi zidan, eta hortik aurkitu zuen ni salba-tzeko bidea. Salbatzez gero, zer egin beharnuen esan zidan garbi: ikusitakoa idatzi, oroi-tzapenei aurre egin. Berak galdetu zidan, “zernahi duzu nigandik?”, eta nik esan nion: “Sui-zidiotik salbatzea”. Ez nuen beste irtenbide-rik, edo salbatu, edo suizidioa.

Eta ba al du paralelismorik zure lanak etaPrimo Levirenak, testigantza ematearen ikus-pegitik?Ez dakit, zeren ez dut irakurri. Ez nuen ira-kurri nahi izan, beldurra ematen zidalako.Badakit zer liburu den, eta zer idatzi zuen.Baina ikusitakoa idatzi zuen hark, eta ni ezinnintzen jarri berak ikusi zuena ere ikustera.Pentsatzen nuen: “hil ninteke, eta ez dut hilnahi”. Baina asko estimatzen dut berak liburuhori idatzi izana. Orain irakurriko dut agian.

Azken galdera bat dugu zuri egiteko, azkenurte hauetan margolari gisa egin duzun lanariburuzkoa. Ikusi dugu Album di famiglia bildu-ma, interneten, eta nahi genuke Euskal Herrianerakusgai egotea, bertako kultur agintariakhorretara jarri eta onartuko balute. Gustatukolitzaizuke?Euskaldunen artean? Bai horixe! Laurogeikoadro eraman beharrean 50 bat eraman dai-tezke. Arinak dira, eta aseguru-etxeei esanbehar zaie ez direla koadroak, baizik eta libu-ru bati egindako komentarioak. Eta ez dutelainolako baliorik [algarak].

Elkarrizketa bukatuta, esan diogu hurren-go egunean La Badiuzzako hilerrira joatekoasmotan ginela, osaba-izebak eta lehengusi-nak ehortzita dauden hilerrira. Paper bathartu, eta planoa egin digu. Hura besazpianhartuta atera gara etxetik, ederki estimatu diz-kigun bonboi batzuk (“Mangiamo i cioccola-tini!”) eta eman digun ardo pixka bat hartuta.Biharamunean kafe bat hartzeko elkartzeko-tan gelditu gara.

Goizean, eguneroko erosketa egin duCampo dei Fioriko azokan, kafetegirabidean. Gero, etxera laguntzerik nahi al zuengaldetu diogunean, ezetz, egunkariaren bilazihoala eta segitzeko guk gure aldetik, beramoldatuko zela. Handik hamar minutura,han ikusi dugu kaleko karteldegi bateanegunkaria irakurtzen. “Lasterarte” esanda agurtu dugu berri-ro. Hurrengo geldialdia, Floren-tzia. Handik 20 bat kilometrora,La Badiuzzako hilerria. n

_Maite duzun hura, euskaraz!

GOZATU EUSKARAZ LIBURUTEGIETAN!

ARANATxokolatezko ipuintxoak. Belen Azkarate Maiatzak 7, 18:00; 3-10 urte

ABETXUKUKontu kontari, kontu kantari. Iker DiazMaiatzak 22, 18:00; 4-8 urte

JUDIMENDIHiru gutun Iruñetik. Patxi ZubizarretaMaiatzak 14, 19:30 Beldurrentzako ipuinak. Maider GalarzaMaiatzak 21, 18:00, 4-7 urte

PILAREuskarara ekarritako poesia Gerardo MarkuletaMaiatzak 10, 10:00, 3 €/5 €Entzun eta sentitu. Pello AñorgaMartxoak 5, 18:30; 3-7 urte Langileentzako ikastaroa. Arlo horietan oso euskara gutxi edo ezer ez dakiten lagunak ezagun badituzu, eman ikastaro honen berri.

POETAK MAIATZEAN

Lauzpabost poema eta ipuin bat Nerea GallastegiZu, hura eta ni Edu Zelaieta AntaDesoseguaren gorazarrea Paloma Rodriguez-Miñambres19:30, Arte lan-eskolako liburutegia

Berrarmatzea. Celosamente gordea Manex Agirre eta Gaizka AmondarainAurkezlea: Iban Zaldua19:30, Arte lan-eskolako liburutegia

Poesia eta GastronomiaPatxi Ezeiza (Michelin izardun sukaldaria) Josetxo Azkona, poeta (Goilakarada bete hitz)19.30, Auditorio, Artium.

Denbora bere lekura Gerardo Markuleta eta Javier Muguruza 19:30, Arte lan-eskolako liburutegia

Poema irakurraldia Xabier Olaso18:00, Iparralde gizarte etxea Familia liburutegian (+ 5 urte)

Poesia enGAYatua Anjel Erro eta Ricardo ArregiAurkezlea: Mikel Ayerbe 19:00, Arte lan-eskolako liburutegia

Gasteizen euskarazko hauek ez galdu


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

HAURRENTZAT, eta hain haur ezdirenentzat ere, eginiko liburuinteresgarri eta apartak direla eta,egin zen ezagun Anthony Browne.Ezagunak dira hark eginiko gori-lak, bai eta Urdeburuak bezalakolanak gure artean. Oraingoan,berriz, 2004an sorturiko Basoanbarrena plazaratu da euskal irakur-leen gozamenerako.

Liburuaren azala eta kontrazalahartzen dituen irudi barnean daude egilearen izena etalanaren izenburua; azken hau txartel bat irudikatuz etanorabide bat, basoan barrenera doan bidea, markatuz.Zuri-beltzezko irudi horretan mutiko bat ageri zaigukoloretan, saski bat eskuetan basoan barneratzen ariden mutiko bakarti eta aurpegi gabea.

“Gau batean hots izugarri batek esnatu ninduen”esaldiarekin ekiten dio egileak lanari, eta eskuinekoorrian tximista ikaragarria ikus dezakegu leihotik at.Koloretako mundu batean protagonista, eta honenohea, zuri-beltzean ageri zaizkigu. Brownek koloreenerabilera hori egin du liburu guztian zehar; irakurlea-rengan arreta toki, pertsonaia, giro batzuetara eraka-rriz. Ekaitzaren hurrengo egunsentian aitaren hutsu-nea nabari da istorioa kontatzen duen mutikoarenetxean; ama eta mutikoa, serio, adierazpenik gabekoaurpegia dutelarik, ageri dira aitaren aulki hutsanabarmentzen den irudian. Eta aitaren hutsune hori,gabezia hori, izango da istorioko gakoetako bat.

Bestea 9. orrian dugu: “Hurrengo egunean, amakamonari gozopil bat eramatea eskatu zidan, amonagaixorik baitzegoen”, eta esaldi hori irakurtzeandenoi datorkigu burura Perrault eta Grimm anaienTxanogorritxu ezaguna. Eta hain zuzen ipuin horrierreferentzia eginez, “bi bide daude amonaren etxerairisteko: luzeena, azkengabea dena; eta basoan zeha-

rreko bidezidorra. ‘Ez joan basoan barre-na’, esan zidan amak’. Joan zaitez bideluzeenetik’. Baina egun hartan, lehen

aldiz, lasterbidea aukeratu nuen. Lehenbailehen etxe-ratu nahi nuen, aita itzultzen bazen ere.”

Brownek ederki islatzen du basoaren izpiritu bel-durgarria, misterioa, ikara… hainbat herri ipuinenerreferentzia zuzenez eta zeharkakoez osatuz irudiak,eta basoari berari ere bizia emanez. Giro horrek mai-larik gorenena lortzen du beroki gorri bat ikusi etajanzterakoan: “Jantzi bezain laster beldurra sentitzenhasi nintzen. Zerbait jarraika nuela sentitzen nuen.Orduan amonak otso gaizto bati buruz kontatu ohizidan istorio bat gogoratu nuen”.

Argumentuaren korapiloa, edo korapiloak esanbeharko genuke, bidaiaz gain aitaren desagerpena erebadagoelako, oso lortuak dira. Liburuan zehar pila-tzen joan den tentsio guztiak amaiera du amonarenetxean, eta are amaiera ederragoa etxera itzultzean.

Irudiak hitzak baino askoz indar handiagoa duamaiera horretan, eta lehen pertsonan kontaturikoistorio honetan, lehen pertsonaren begiekin ikustenditugun irudi hauetan, gu geu ere besarkatu behargaituztela ematen du, baina hori nola, nork eta zer-gatik den jakiteko liburua begiratu,merezi du eta (behin baino gehiagotanirakurtzea ere). n

Xabier Etxaniz Erle

Basoan barrenatestua eta irudiak: Anthony Browne

Itzulpena: Manu López Gaseni. Pamiela-Kalandraka, 2013

Amonaren etxera basoan barrena

Haur Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ODOLKIAK ORDAINETAN Tafallako(Nafarroa) taldea gero eta oihartzunhandiagoa izaten ari da. Taldea duela biurte inguru sortu zen, eta beren lehe-nengo diskoa otsailean kaleratu dute,baina Euskal Herrian barrena jadanikjendaurreko emanaldi ugari egin dituz-te eta gero eta ezagunagoak dira.

Urko Araiz (gitarra eta ahotsak),Iñaki del Río (bateria), Xabier Oses(kontrabaxua eta ahotsak) eta AmaiurEsparza (ahotsa eta gitarra) taldeki-deak gazteak dira, 23 eta 24 urtedituzte, eta beren gogoa, grina, keme-na eta sasoia nabarmena da diskokokantuak entzunez gero.

Hamar kantu grabatu dituzte,horietatik gehienak euskaraz, bat ingelesez eta besteagaztelaniaz. Gaztelaniaz kantatzen duten Crazy abes-tiaren musika 70eko hamarkadako The Adicts punkrock talde ingelesarena da. Gainerako abesti guztienmusika eta hitzak Odolkiak Ordainetan taldekokideek beraiek sortu dituzte. Kantuetan rock androll, rockabilly, psychobilly eta punk rock aireaksumatzen ahal dira. Bizitasun handiz jotzen dute, etakantuek gorputza mugiarazten digute.

Grabazio saioak Iruñeko K estudioetan egindituzte. Grabazioa eta ekoizpena ongi eginak daude,eta doinu indartsua gauzatu dute, ozen entzutekomodukoa. Kantuak grabatzeko garaian mamia beranabarmendu nahi izan dute, eta soberan egon dai-tezkeen moldaketak edo apaingarriak alboratu dituz-te. Kantuak laburrak dira eta disko osoa arin etaerraz entzun daiteke (ordu erdiko iraupena du).

Hitzetan, gehienbat kritika, protesta eta salaketaegiten dute. Modu zuzenean edo ironia baliatuz,ahoan bilorik gabe mintzatzen dira. Laguntasunazeta saldukeriaz: “Betirako lagunak izango ginela,hori da txikitan esan zenidana, baina gaurkoan argigelditu egin da traidore hutsa baino ez haizela izan.Zeren zain egon ote zara? Lagun izatetik etsai bila-katzera!” (Izendaezina).

Mendekuaz: “Zure odola ikusi nahi dut, beldurrazure begietan, bizirik zauden bitartean, tori odolkiak

ordainetan. Behingoz zerbait eginnahi dut, hitzak ekintza bihurtu, neremunduaren jabe izan” (Odolkiak ordai-netan).

Gogaituta eta nazkatuta egoteaz:“Inguruko guztiaz potrotaraino nago,zapore berdina asteburuoro, zerbaitegin ala ez zure esku dago, putzukakaztu honetan sakonago erortzengaudelako. Kalean gora goaz barrebat eta barre bi, ta polizia datorkiguatzetik; betiko kopla bera, ezin gaituz-te pakean utzi” (Hor konpon).

Gizartearen eta bizitzaren inguruangogoeta egiten dute: “Ta dena berdindago oraindik; bizitzaren dekadentziahutsa; hor dabil mundu guztia, amets

bakarraren bila; ta ez dakite, ni beste aldera noa”(Dekadentzia hutsa). “Nire hiri zikinetik urruti joannahi dut, bestelako abenturen bila; zer ekarriko otedit patuak, mundu berri bat egunsentioro” (Ustebaino lehenago). “Gu eta gutarrak geratu gara hemen,gaur atzo bezala bizitza pasatzen, nork erakutsikodigu bizitza bizitzen” (Udaberririk ez).

Eta gazteak altxatzera eta borrokatzera animatzendituzte: “Biharko eguna ez da existitzen, atzo eginzuena ez du gogoratzen; gaur atzo bezala nazkazhilko da; aspaldi amore eman zuen gazte zombiak.Altxa gazte!” (Gazte zombi).

Kateak Astintzen Nafarroako musika mugimen-duaren inguruko blogak diskoa argitaratzen lagundudie. Blog horrek berak iaz Kateak Astintzen. Nafarroa-ko kale musikaren bilduma #1 kaleratu zuen. Bildumahorretan, besteak beste, Odolkiak Ordainetan tal-dearen Uste baino lehenago kantua entzun daiteke.

Odolkiak Ordainetan taldeak egiten duena arretazjarraituko dugu hemendik aurrera, eta beren jendau-rreko emanaldi bat ikusteko aukera baldin badugu ezdugu galduko. Taldeak zer egin nahi duen oso argidauka, eta beren kantuak entzunez geroindartu eta adoretu egiten gara, taldeakkemen handia transmititzen baitu. n

Joxi Ubeda

Altxa zaitez, gazte!

Odolkiak ordainetanOdolkiak ordainetan

Kateak Astintzen, 2014


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

Agurtzane emakumezikoitza eta diruzalea zen.Egin kontu! Haren ama hilzenean, herrikoehorzketa etxeradeitu eta ea hiletamota guztienartean merkeenazein zen galdetuzien:

– Batere luxurik gabeaizan dadila, noski! Behin hil

eta gero, gaixoak ez du eze-ren beharrik eta!

– Bada, daukagun ehorz-keta eskaintzarik

merkeena 800eurokoa da – erantzun zioten.

Eta lipar batezhausnartu eta gero:

– Eta hildakoa nik era-maten badizuet?

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

UMIL, APAL

------------EPAILE

GAUZEN

SEGIDA

------------UGAZTUN

HARAGIJALE

ORO, GUZTIA

NEPTUNIOA

------------SARTU

ADITZAREN

ERROA

GARAI, ALDI

------------ERABAT BETE

PERTSONAIA-REN ABIZENA

------------SU-ARMA

MASONERIA-KO KIDE

------------KAIER

ESPANTU

EGINEZ

------------IDI HITZ-

ELKARKETAN

IRRIZ GUTXI-TAN ARITZEN

DENA

------------TONA

GARI SORTA

------------TELEBISTA

UNIBERTSI-TATE ESKOLA

------------PERTSO-NAIAREN

JAIOTERRIA

501 ERROMATAR

ZENBAKIZ

------------KAREORE

LEHOR-HAIZE

HAUR, SEIN

------------ADOS

KOLPEKA,TOPEKADAK

JOZ

------------

ENERGIA

------------NAFARROA-KO IBARRA

------------

BIZKARRE-ZURREKO

SEGMENTU

------------DAGOENEKO

OSMIOAREN

SINBOLOA

------------JARDUN,ERAGON

SAMIN, OINAZE

------------AKURI

JOULE

------------ITXURA,

TAXU

EMAKUMEZ-KO JANTZI

------------BIZI GAREN

PLANETA

EPSILON

------------INTERJEK-

ZIOA

NEKEAK,UNATZEAK

------------SUFRE

BASOA,OIHANA

PERTSONAIA-REN IZENA

------------AURPEGI,

BISAIA

DIMAKO

AUZOA,BIZKAIA

ERDI HITZ-ELKARTETAN

------------DAGO

GOR

------------HARAGI

USTELA

JATEN DUENA

BAILARA,HARAN

------------AZTERKETA

DA

NI

BLA

NC

O

SX

UK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AR

M

EJ

UJ

AN

TU

KA

RA

ME

RI

OS

EG

IT

AR

TE

AZ

AO

UE

TB

DI

BA

UM

E

ER

TA

KO

RT

AE

OR

NO

SO

RO

MJ

TO

P

RR

AS

AS

KI

JA

LE

E

AB

IR

UN

AD

UR

AK

LA

NA

IS

IS

AR

OI

A

B O D

DN

ES

P

IN

AS

Eskulaburra


ALEA - ERDIKO KAIERA

“EGUN ASTERIXEK ETA OBELI-XEK galiarrak sinbolizatzendituzte erabat, komikiek hain-bat akats izan arren. Eta ideiaoker horiek eskola liburuetarai-no iritsi dira”, Matthieu PouxLyongo Unibertsitateko arkeo-logia katedradunak 2011n LeFigaro egunkariari esandakohitzak dira. Orain, San TelmoMuseoan, 1.000 metro koadro-ko eta 1.600 objektu ingurukoerakusketan, ia ofizial bihurtuden Goscinny eta Uderzorenbertsioa egiaztatzeko edogezurtatzeko aukera dago.

Lehen froga atarian bertantopatuko du bisitariak; erakus-ketaren afixan kasko bat agerida, eta bertan Asterix eta lagu-nen kaskoetan marraztutakohegoen arrastorik ez. Garaikoobjektu andanaz gain, erakus-keta biribiltzeko, herri galiarbat erreproduzitu dute. Areto-an atentzioa ematen dutenlehenengo elementuak eraiki-nen egitura karratuak dira;galiarrak ez ziren oinplano biri-bileko etxeetan bizi Asterix etaObelix bezala. Eta aldea nabarme-nagoa, sakonagoa da, aldameneanaletegiaren erreprodukzioa ikusita.Galiarrak nekazariak eta abeltzainakziren. Eta metala ere lantzen zuten,brontzea lantzeko tailer bat ere jarribaitute erakusketan.

Galiarrak ez ziren basoan etabasotik bizi. Baina ideia oker horiezin zaio soilik Asterixi egotzi.1789ko Iraultzan eta, ondoren,Napoleonen garaian erromatar zibi-lizazioaren aurka naturari lotutakoantzinako bizimoduari eusteko

borrokatzen ziren galiarren mitoahedatu zen: le bon sauvage.

Erakusketako ehunka objektuekgarbi uzten dute galiarrek gutxizutela “basatitik”. Ehungailuetakopisuak daude, depilatzeko pintzak,giltzak, eskumuturrekoak, txanpo-nak… Objektuok, eguneroko bizi-moduaz gain, Akitaniako galiarrekinguruko herriekin zituzten harre-manak ere agerian uzten dituzte.Ibaietan barrena Mediterraneokoproduktuak iristen ziren, baitaAtlantikoko kostaldeko gatza ere.Luxuzko baxerek adierazten dute

greziar, etruriar eta erromatarjatorriko produktuak ere iristenzirela.Baina horrek ez du esan nahi

galiarrak gerlari onak ez zire-nik. Druidak prestatutakoedabe magikorik ezean, ziurre-nik metalen eta armen ezagu-tza onak eragina izango zuenhorretan. Ezpatek, geziek, kas-koek eta lantzek erakusten duteerrementari eta brontzelari tre-beak zirela. Hau da, galiarrakMetal Aroan sartuta zeudenbete-betean, Neolitoa atzeanutzia zuten. Beraz, Obelixekbizkarrean eraman ohi duenmenhirrak ez du logika histori-korik.

Horren guztiaren erakusleda Lacoste aztarnategiari eskai-nitako atala, arkeologiarenzaleentzat harribitxia. Bertanaurkitutako objektuek aditzeraematen dute Burdin Arokomerkataritza eta artisautzagunea zela, besteak beste, zel-tekin eta akitaniarrekin harre-manetan zegoena. Asterixekezin du lehiatu arkeologiarenfroga zientifikoekin, ezta beha-rrik ere. Badirudi arrakastakhistorian hezteko erantzukizu-na eman diola Asterixi, baina,finean, komikia da eta, beraz,fantasia eta exajerazioa, kasko-etako hegoak eta bizkar gaine-ko menhirrak zilegi zaizkio.

Eta hala ere ezin eutsi azken zuzenketa bat egiteko tenta-zioari. Azpitituluak ederki adieraztenduenez (“Zesar aurreko Akitania”),erakusketaren kronologia erromani-zazioan amaitzen da. Julio Zesar“enperadorea” Asterixen komikienpertsonaia nagusietakoa da. BainaJulio Zesarrek ez zuensekula titulu hura izan;haren ondorengoAugusto izan zen Erro-mako lehen enperado-rea. n

Nagore Irazustabarrena

Galiarren aroan.Zesar aurrekoAkitania

Erakusketa. Non: SanTelmo Museoa, Donostia.Noiz: maiatzaren 25a arte.

LYSIANE GAUTHIER ©MAIRIE DE BORDEAUX

Galiarrak, Asterixez harago


| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA

Babeslea: iametza Interaktiboa

FUKUSHIMAKO ISTRIPUAKtsunami batek kaltetutakotresneria elektrikoan izanzuen oinarria. Tresneriaelektrikoa kaltetzeak erre-gai erradiaktiboa zegoeneraikinetara ura ezin erama-tea eragin zuen, eta hozte-sistema etenda geratuzenez erregaiak izugarrizkotenperatura hartu eta tele-bistan ikusi genituen suteakeragin zituen.

AEBetako MIT institutuko ikerlari talde batek diseinu berritzaile batprestatu du zentral nuklearrentzat, eta horretarako petrolio plataformakhartu dituzte eredu. Ingeniarien arabera, euren diseinuan ezinezkoa damatxura elektrikoa izatekotan ur hornidura etetea, erregai-barrak itsasoarenazpian egonik urak grabitatez zirkulatuko bailuke hozte-sisteman zehar.

Sistema horren beste abantaila tsunamien aurreko portaerada. Tsunamiak bortizki agertzen dira itsasertzean eta ez hainbes-te itsaso barrenean. Abantaila hori bera petrolio plataformekdute. Hala ere, oraindik galdera ugariri erantzun beharra dagoMITekoen diseinua benetan gauzatu daitekeen jakin aurretik. n

Zebren marrak, eltxoenaurkako babesaAzken mendean zientziak bosthipotesi nagusi eman ditu zebrenmarra zuri-beltzak esplikatzeko:kamuflajea, harrapariei nahas-mendua eragitea, beroari aurreegitea, antolamendurako kodeaeta eltxoen ziztadez babestea.Kaliforniako Unibertsitatekobiologo talde batek egindakoikerlanaren arabera, azken horida marra ospetsuen zergatia.

ttiki.com/64106(Euskaraz)

Kostaldearen higaduraizugarria Euskal Herriaeta Bretainia bitartean

Negu honetan 30 itsas enbatabaino gehiago atzeman dira.Biarritzetik Bordele bitartekogune batzuetan itsasertzak hogeimetro egin du atzera. Higadura-rekin batera, itsasoaren aurrera-kadak hainbat gune hondora-tzea eragin du.

ttiki.com/64107 (Frantsesez)

Transistoreenbizkortasun errekorrahautsi dute

AEBetako bi institutu teknolo-gikok iragarri dute transistorebatek 798 gigahertzetan fun-tzionatzea lortu dutela, hau da,200 gigahertzetan hobetu duteorain arteko marka. Lastertasu-na handitzeak eragin handiaizan dezake komunikazioetan.

ttiki.com/64108 (Gaztelaniaz)

HE

YPA

UL-

CC

BY

Zentral nuklearrak itsasoan?

OILOEN begietako zelula fotosentikorrenegitura “hiperuniformeki desordenatua”da. Fisikariak orain hamar urte hasi zirenarestian egoera horretan dagoen materialaaurkitu nahian, eta berriki oiloen begietantopatu dute.

Hiperuniformeki desordenatutako mate-riala solido kristalino eta likido baten arte-koa da, eta erregulartasun handia du eskalahandian, baina izugarrizko desordena eska-la lokalean. Egoera horrek oso propietatefisiko interesgarriak ditu, hala nola argia efi-zientzia handiz transmititzekogaitasuna. Horrek iraultza han-dia eragin dezake elektronikan.

Ikerlariek aurkitutakoa, noski, material berri baten oinarriada; orain, material hori sortzea “baino” ez da falta. n

Oiloen begia, material berribatentzako oinarria

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


ANIMALIAK jaten dituzten anima-liak baratzearen lagun izan daitez-ke: jandakoa kaltegarria izan edota,areago, izurrite bihurtzeko erraz-tasuna badu. Horien jale direnakgure baratzearen ingurura erakarrieta bertan ezartzera gonbidatubehar ditugu. Haien gustuko giroasortuko duten zuhaixka eta bela-rrak jartzeko nioen lehengoan.

Hura nioen Elkar jan artikulu-txoaren bueltan, Facebookekolagun batek Ambrose Bierce han-diaren Deabruaren Hiztegia liburuezin handiagoa ekarri dit gogora.Mila esker, Edorta. Hiztegi horibikain ekarri zuen euskarara

Xabier Olarrak; hona “jangarri”hitzaren ordaina: “Jateko eta, orohar, digeritzeko ona, hala nolaharra apoarentzat, apoa sugearen-tzat, sugea zerriarentzat, zerriagizonarentzat, eta gizona harra-rentzat”.

Animalia animaliajaleen zainizan gabe, animaliak jaten dituztenlandareak ere badira. EuskalHerrian baditugu batzuk: mukibelarrak (Pinguicula lusitanica etaPinguicula grandiflora), Utriculariavulgaris, eguzki ihintza (Droserarotundifolia) eta haren bestengusi-nak (Drosera anglica eta Droseraintermedia). Horiek berez dira

hemengoak. Aspaldian, munduguztiko landare intsektujale ugariikusten da saltokietan.

Landare horiek lur elkorretanbizitzera ohitu dira. Elikagai eska-sia intsektuak harrapatu eta janezerremediatzen dute. Barruak urtueta hustu eta azal gogorra besterikez dute uzten. Intsektuak ehiza-tzeko teknika ugari garatu dutelandareok: kakoak, amuak, lakioaketa lazoak, zepoak, sarrera baibaina irteerarik gabeko ontziak,trabakatze guneak, nasak, kolaitsasgarriak... “Landare haragijale”deitzen zaie, baina “intsektujale”deitu beharko genieke. Benetanharagia jaten duen landarerik baote den, aspaldiko eztabaida da.Jan, guk jatea eta irenstea ulertzendugun eran, ez, noski; baina ani-malion haragia baliatzen dutenlandareak, bai.

Hau txiletarra da: Puya chilen-sis. Lur agorretan bizi da. Loretzar luze bat ematen du, hirumetro eta erdi arterainokoa, denaarantza beldurgarriz josia. Aran-tza horiek loretxoak babestendituzte, belarjaleek jan ez ditzaten.Baina, oharkabean gehiegi hurbil-duta edo haize kolpe batekin,arantzetan trabatu daiteke, hegaztibat bezala arkazte bat.Bertan gosez hil etaerkitutako landarea-ren lurra aberastukodute. n

Bi zimitz berde kaputxinaren lorean.

AD

AIL

DO

ALM

EID

A

Erkituta


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

SEVILLA, 1846KO ABUZTUAREN 25A. Hiriko bi enpresa-gizonek proposamen bat bidali zioten udalbatzari, urte-ro, apirilean, hiru eguneko ganadu azoka bat antolatze-ko. Alejandro Aguado, Montelirioseko kondea zenorduan Sevillako alkatea, eta proposamena atzera botazuen hasieran, hiritik hurbil beste bi ganadu azokagarrantzitsu bazeudela argudiatuta: Mairena de Alcorre-koa eta San Lucar la Mayorrekoa, jatorria Erdi Aroanzutenak biak. Hala ere, 1847ko martxoaren 5ean Elisa-bet II.a Espainiako erreginak feria pribilegioa emanzion Sevillari. Orduan, udalbatzak aurreko urtean jaso-tako proposamena egokia zela erabaki zuen, besteakbeste, proiektuak tokiko abeltzain eta nekazari askorenbabesa zuelako, bultzatzaileak bertakoak ez ziren arren;enpresa-gizonetako bat, Narciso Bonaplata (1807-1869), katalana zen, eta bestea, Jose María de Ybarra(1816-1878), Euskal Herrikoa.

Bartzelonan jaioa, Bonaplata ehungintzan hasi zenlanean. Desamortizatutako komentu zaharrak merkeerosi eta fabrikak Kataluniatik kanpo zabaldu zituen1830eko hamarkadan. 1840an iritsi zen Sevillara, burdi-na eta kobre fabrika berri bat aitzakia, eta han bizi izanzen hil artean.

José María de Ybarra, aldiz, bilbotarra zen, JoséAntonio Ybarra Bizkaiko Labe Garaien eta Banco deBilbaoren sortzailearen hirugarren semea. Aitak, semeaBilbo inguruan bor-borrean zeuden mugimendu politi-koetatik aldendu nahian, José María kanpora bidalizuen 1841ean: Baionara, Bartzelonara, Valentziara,Cádizera... 1843an Sevillara iritsi zen eta han geratzeaerabaki zuen. Itsasontzi enpresa bat sortu zuen lehenik,Sevilla eta Bilbo arteko merkataritza bidea egingozuena. Ondoren, oraindik martxan dagoen Ybarra eli-kagai enpresa sortu zuen.

Bonaplata eta Ybarraren ekimena erreginaren bai-mena jaso eta hurrengo hilabetean gauzatu zen: ganaduazoka 1847ko apirilaren 18an inauguratu zuten. Apiri-leko lehen feria hartan hemeretzi etxola jarri zituztenjan-edanetarako. Baina dibertsio-gunearen arrakastakeraginda, 1850ean azoka bitan banatu zuten: ganaduabatetik, festa bestetik. Gaur egun ganadu askorik ez,eta jantzi flamenkoak, sevillanak, manzani-lla.... dira nagusi. Andaluziar esentziarenparadigmatzat iragartzen den Sevillakoferia, katalan batek eta euskal herritar bateksortu zuten. n

Sic semper tyrannisMARKO JUNIO BRUTOri egotzi ohi zaioSic semper tyrannis (Honela beti tiranoei)esaldi ezaguna; Julio Zesar hil zueneanbota omen zuen erromatar senatariak.Hamazortzi mende geroago, AbrahamLincolni Ford antzokian tiro egin etaihes egiten saiatu zenean, John WilkesBoothek ere esaldia oihukatu zuen,eszenari dramatikotasuna emateko

asmoz edo; izan ere, Booth aktore eza-guna zen hiltzaile are ezagunagoabihurtu baino lehen. 1996an OklahomaCityko eraikin federalaren aurkako era-soan 168 pertsona hil ziren. TimothyMcVeigh egilea atxilotu zutenean(argazkian) Lincolnen irudia zeukanelastikoa zeraman soinean, eta irudia-ren azpian esaldia: Sic semper tyrannis. n

Arrastoak

Ezkerrean, Sevillako feria(1856) azokako irudirikzaharrenetakoa, AndrésCortés y Aguilarrek egina.Obraren hiru bertsio daude:bata Sevillako udaletxean,bigarrena Bilboko Arte EderMuseoan eta azkena Hijosde Ybarra S.A. enpresareneskuetan. Alboan, JoséMaría Ybarra bilbotarra,Apirileko feriaren etaaipatutako enpresarensortzailea.

Apirileko feria eusko-katalana


TERMOMETROA

“EMAKUMEOK LAN MUNDURA sar-tzea lortu bagenuen ere, ez da aukeraberdintasunean izan. Oinarritik mer-katu diskriminatzaile batera sartugara: segregazio laborala, soldatabaxuak… Eta oraindik zaintza lanagure bizkar dago. Jardun bikoitza edohirukoitza daukagu”. Zaloa IbeasLABeko emakume arloko arduradu-narenak dira hitzok. Eta sindikatuekzein estatistika institutuek argitaratu-tako datuek arrazoia ematen diote:emakumeek gizonek baino %25gutxiago irabazten dute lan ordubakoitzeko Euskal Herrian, eta lanbaldintza ez-egonkorragoak dauzka-te. Gainera, etxeko lanak eta zaintzaoraindik euren zereginak dira: lauordu ematen dituzte egunean zereginhorretan; gizonek, bi inguru.

Zaila da oso lan munduarenazterketa orokorra egitea. EuskalHerri osorako erakunde faltakherrialdez herrialdeko datu bilketakonplikatzen du. Instituzio bakoi-tzak, halaber, neurgailu jakin batzukhartzen ditu kontuan informazioabilatzerakoan. Maiz ezinezkoa daargazki orokorra osatzea.

Dena den, datozen paragrafoo-tan, ikuspegi zabala marraztu nahidugu, ELA eta LAB sindikatuetako,Eustateko, Nafarroako EstatistikaInstitutuko eta Gaindegiko ikerke-tak oinarri hartuta.

Zoritxarrez, zenbatu gabe geratuohi dira historikoki feminizatutakopostuak diren eta estatistiketan sar-tzen ez dituzten horiek: adibidez,beltzean kobratutako etxe garbike-

tak, zaintza lanak edo prostituzioa.Lanean bai, baina nola?

Euskal Herrian, %69,9 da egunjarduera tasa, alegia, lanean egonedo lan bila dabilen jendearenkopurua. Soilik emakumeenari soeginez gero %66,2 da. Ez dirudi,beraz, ezberdintasun handirik dago-enik. Ezta langabezia tasan ere:%15,9 da orokorra; eta emakumee-na %16,6. Baina datuek ehunekoabaino ez dute biltzen, ez nolakota-suna. Gakoa ez da zenbat emaku-mek egiten duen lan, non eta nolaegiten duen baizik.

Emakundek argitaratutako doku-mentuei erreparatuz, lanaren bana-keta sexualak oraindik indarreandarrai. Adibidez, EAEn eraikun-tzan lan egiten duten hamarretikbederatzi gizonak dira, eta indus-trian diharduten hamarretik zortzi.Hirugarren sektoreari dagokionez,hamarretik sei emakumeak dira.Gaindegiak herrialdeko zazpi lurral-deak kontuan izanda egindako ira-kurketaren arabera, emakumeenkontratazioen ia %60 zerbitzu sek-torean egin da. Eta hain zuzen erehori da kalitate eskaseneko enple-

EMAKUMEAK LAN MUNDUAN

Sexismoak egituratutako lan munduan, emakumeak gizonak baino prekarioago daude: %25gutxiago kobratzen dute batez beste; kontratu eskasagoen jabe dira; eta goi kargu gutxiagoren

arduradun. Sistema neoliberalaren krisiak ez du areagotu baino egin lanaren banaketasexualak aspaldi sortutako amildegia.

“Orain, ez zaigu esaten etxeko andreak izateko, ez. Orain, enplegua izan behardugu, baina betiere etxea ahantzi gabe”. (Blanca Fernandez Viguera, soziologoa)

Sexu banaketaren amildegia

| SAIOA ALKAIZA GUALLAR |

LUIS

JAU

RE

GIA

LTZ

O/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


TERMOMETROA - EMAKUMEAK LAN MUNDUAN

gua eskaintzen duena. Genero rolklasikoei lotuta ageri dira ofizioak.

Blanca Fernandez Viguera sozio-logoa eta genero adituak sozializa-zio prozesuaren ondoriotzat jo du:“Emakumeoi txikitatik etxeko lanaketa zaintza lanak egiten irakatsidigute. Panpinak emanda, jostailuz-ko sukaldetxoak… Handitzerakoanbarneratuta dugu eginkizun horiekhor daudela eta guri dagozkigula.Baina ezin du horrela izan. Etxekolanak kolektiboki egin behar ditugu.Lana banatu beharra dago: etxekoaeta merkatukoa”.

Fernandezen iritziarekin bat egi-ten du LABeko Ibeasek. Aurtengomartxoan argitaratu du sindikatuakKrisialdiaren ondorioak eta soldatendebaluazioa txostena. Kritiko aztertudu errealitatea. Sindikalistak dioe-nez, emakumeek lan merkaturaegindako sarrera ez da bestelakoaldaketa sozialekin egokitu: “Ezdago bateragarritasun neurri errea-lik. Goi postuak oraindik ere gizo-nezkoentzat erreserbatuta daude,kasu gehienetan. Emakumeak zain-tza lanekin jarraitu behar du bitarte-korik ez dagoelako, besteak beste,zerbitzu publikoak”.

Eta zergatik ez dute gizonek erezaintza lana eta enplegua bateratze-ko arazorik? Aho bizarrik gabe egi-ten du solas Ibeasek: “Lanarenbanaketa, bere ikuspegi integralean,oraindik ez delako errealitate bat,emakumeok jarraitzen dugulakopisuaren parte oso handi bat erama-ten”.

Lanaren kontzepzioa bera erehor dago. Zergatik dira lan batzukbesteak baino garrantzitsuagoak?Zeren arabera? Fernandezek bestegaldera baten bidez erantzun du:“Zergatik dauka erizain batek medi-ku batek baino garrantzi gutxia-go?”. Eta airean utzitako zalantzaberak erantzun du. “Ofizio batekemakume aurpegia hartzen due-nean balioa galtzen duelako”.

Ordu gutxi eta aldikotasun handiagoa“Emakumeak lan merkatura sartubadira ere, euren jarduna ‘laguntza’gisa hartzen da”. Hala uste du Fer-nandezek. Hori dela eta, kontratumotak eta ordu kopuruak eremupubliko eta pribatuko lanak batera-

tu ditzan pentsatu ditu sistema neo-liberalak, haren aburuz.

Zifrek forma ematen diotesoziologoaren usteari. Beharreandagoen emakumeen %28,8ak lanal-di partziala dauka Hego EuskalHerrian, eta gizonezkoen %5akbaino ez. Nafarroako EstatistikaInstitutuak era sinpleagoan eskainidu bertako datua: lanaldi partzialahartzen duen gizon bakoitzeko,3,80 emakumek hartzen dute. Hala,Euskal Herria bere osotasuneanhartuta, kontratu murriztuen %80,9emakumeek hartzen dute.

Gauza bera gertatzen da aldiko-tasun tasarekin. Ohikoagoa da ema-kumeek tarte baterako jardutea.Adibidez, EAEn, %24,4koa daemakumeen aldikotasun tasa, etagizonena 6,9 puntu baxuagoa,%17,5ekoa. “Lanaldi partziala kon-tratu ideala bailitz saldu digute, haladenbora geratzen zaigulako etxekolanak egiteko. Orain, ez zaigu esa-ten etxeko andreak izateko, ez.Orain, enplegua izan behar dugu,baina betiere etxea ahantzi gabe”,dio Fernandezek.

Seme-alaben karga ere emaku-meek jasotzen dute oraindik orainhein handiago batean. EAEkodatuak argitaratu zituen Emakun-dek 2012an, eta horiek dira egune-ratuenak. EAEn aktibitate tasa oro-korrak gora egiten du umeak edukiahala, baina emakume eta gizonenarteko diferentzia ere handitzen daproportzionalki senideak izaterako-an. Aktibitate tasa orokorra%56,2koa da -%49,5ekoa emaku-meena eta %63,2koa gizonena-.Baina ondorengoen faktoreaknabarmen moldatzen du.

Seme-alabarik ez dutenen tasa%46,9 da: emakumeena %40,4koa;eta gizonena %53,4koa, 13 puntukodiferentziarekin. Seme-alaba batduten emakumeen tasa, ordea,%55koa da eta gizonena %70ekoa,15 puntuko aldearekin. Eta bi seme-alaba dauzkatenen kasuan, emaku-meena %69,8koa da eta gizonena%87,6koa, 17 puntuko diferentzia-rekin. Lan erreproduktiboarenbanaketa ezaren katebegietakobeste bat da hau.

Kontraturik gabeko pertsonenkasuan ere aldea nabarmena da:%86,6 emakumea da, %13,4 gizo-na.

Kristalezko sabaiarekin aurpegiz aurpegiGora heltzen uzten ez duen mugaestrukturala da kristalezko sabaia.“Batetik, botere ekonomikoa ez daemakumeekin fio. Orokorrean,gizonek beste gizon batzuei ematendiete ardura. Bestetik, maila subjek-tiboa ere badu, emakumeak ez dirapostu horiengatik borrokatzen”.Fernandezek hor sumatzen du goikarguak ez hartzeko edo ez bilatze-ko koxka.

Ildo beretik jo du Bilgune Femi-nistako kide Saioa Iraolak. Lan erre-produktiboaren pisuaz gaindi, bestehainbat faktore ekarri ditu gogora:“Lan mundua, urteetako egiturake-taren eraginez, oso eremu patriarka-la izan ohi da eta emakume askokez dute indarrik, gogorik, sentitzeninguru arrotz horretan sartzeko.Bestalde, autoestimu faltak eragitendu. Emakumeok gure bizi esperien-tzia dela eta urteetako gutxiesteakdirela ere, autoestimua baxuagoizan ohi dugu. Gainera, demostratubeharra dago. Emakumeoi espaziopublikoan asko exijitzen zaigu”.

Adibide gisa Eustatek EAEnegindako azterketa dugu. 2012kodatuak dira azkenak. Enpresetakozuzendaritzako kideen %32,2 ema-kumea zen. Erdiko aginte postueta-ko %30,4. 2000. urteko datuekinalderatuz, egia bada ere ehunekotanpresentzia nabarmenagoa dela–orduan, goi karguen %30,6 zenemakumea, eta erdiko postuen%15,6– urruti dago oraindik por-tzentaje-berdintasuna. Eta jakinadenez, portzentajeetan zifra pareki-

Langabezia tasaorokorra %15,9 da, etaemakumeena %16,6.Baina datuek ehunekoabaino ez dute biltzen, eznolakotasuna. Gakoa ezda zenbat emakumekegiten duen lan, non etanola egiten duen baizik


- TERMOMETROA

de bat lortuta ere, dena ez legokeeginda.

Krisiak emakume aurpegia daukaOngizate estatuaren eraisteak aurre-tik kaltetuen zeuden kolektiboei

egin die min handiena. LABek argi-taratutako informazioaren karieta-ra, zapaldu artean zapalduenetakoaizan da emakumeena.

Fernandezek dio murrizketekinzerbitzu publikoak gutxitzerakoan,

kontuan izanda batez ere emakumeekegiten dutela lan hezkuntzan eta osa-sungintzan, haiek geratu direla batezere langabezian. LABek martxoaren8rako ateratako irakurketaren arabe-ra, azken bi urtetan 4.000 lagun kale-ratu dituzte zerbitzu publikoetatik etagehiengoa emakumea da.

Aldebiko txanpona da, gainera,zerbitzu publikoak murriztea. Izanere, zaintza lana etxera eramaten dubueltan: “Zahar etxeetan zaharraksartzen ez badira, ospitaleetan gai-xoak azkar botatzen badituzte…Krisiaren efektuetako bat zaintzalana handitzea da, eta berriz egoki-tuko zaie emakumeei. Haiek arin-tzen dituzte, gehienetan, familien-gan sortutako eragin kaltegarriak.Mendekotasuna duten pertsonazedota haurrez arduratzea, kasu.Horrez gain, baliabide eskasiaketxean gauza gehiago egitera gara-matza. Sukaldean denbora gehiagoematera, arropa jostera… halakoeketxeko lanen pisua handitzen dute”.

Krisiaren eraginez, gizon etaemakumeen lan baldintzen aldeaare gehiago handitu daiteke ez badalan erreproduktiboa eta produkti-boa banatzeko zer edo zer egiten,Fernandezen irudiko. “Inork ez duzenbatu zenbat ordu sartzen dituz-ten etxean egun emakumeek krisia-ren ondorioz. Eta hori kontabiliza-tu beharra dago, ikusarazteko”.

Sistema patriarkal baten aurpe-gietako beste bat baino ez da lanmundua. Horregatik aditu guztieklanaren kontzeptuabera birpentsatzeko etaardurak banatzekobeharra nabarmendudute. n

Krisiaren eraginez, gizon eta emakumeen lan baldintzen aldea are gehiago handitudaiteke ez bada lan erreproduktiboa eta produktiboa banatzeko zer edo zer egiten.

RA

UL

BO

GA

JO/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


TERMOMETROA

PABLO DE GREIFF, Nazio Batuetakoerrelatoreak otsailean EspainiakoEstatura eginiko bisitan harriduraagertu zuen 1936ko Gerrako bikti-men alde Estatuak eginiko lan eska-sa zela kausa. Desagertuekiko etahauen senideekiko “Estatu politi-ka” aldarrikatu zuen, biktimei ema-ten zaien tratua hauteskundeetakoemaitzen araberakoa izan ez dadin.1977ko Amnistia Legearen ondo-rioak bertan behera geratzea eskatuzuen ere, orain arte epaitegietara iri-tsi diren kasu bakanei giltza emate-ko funtzioa izan baitu, eta, Argenti-nan frankismoaren krimenenkontra ireki den kereilari loturik,Espainiak nazioartean kolaboratubeharra duela ohar egin zuen.

1936ko altxamendua eta gero,falangistek nahiz karlistek 3.400 per-tsona hil zituzten Nafarroan. Milagorpu inguruk bide bazterretan desa-gerturik jarraitzen dute, gerrarenamaieratik 75 urte iragan badira ere.Nafarroan fusilatu, erail eta desage-rrarazitakoen elkarteak eginiko lanakahalbidetu du, hein handi batean,Nafarroako Parlamentuak berrikiMemoria Historikoaren Legea onar-tu izana, edota “alargunen herria”bezala ezagutzen den SartagudanMemoriaren Parkearen irekiera. Iose-ba Eceolazaren irudikoz, 2014 urteaerabakigarria izan daiteke Nafarroa-ko 1936ko Gerrako biktimek, behin-goz, euren aitormena lor dezaten.

Gerraren ondorioak nozitu zituen jen-deari beranduegi iristen ari zaioaitormena?Demokraziak askoz lehenago kendubehar zion zilegitasuna frankismoari.Fusilatuen eta hauen familien duinta-suna aitortzeko, Trantsizioan urrezkoaukera galdu genuen. Sinestezina daikustea nola 2014an senideek etaelkarteetako kideek bilatu behardituzten bide bazterretara jaurtitakogorpuak, euren denbora eta esfor-tzua erabiliz. Memoria Historikoarenpolitika zehatza ez edukitzea osoesanguratsua da. Gure gizartearen,gure erakundeen eta gure demokra-ziaren kalitatearen isla da. GerraZibilaren garaitik, hala Espainian

nola Nafarroan, zientoka desagertudagoela normaltasunez bizi duengizarteak bere buruari zenbait galde-ra egin beharko lizkioke.

Memoria Historikoaren berreskurape-nean, nolakoa izan da NafarroakoGobernuaren jokabidea?Jokabide kontraesankorra erakutsidu. Memoria Historikoaren legeare-kin abstenitu ziren, baina betetzen aridira. Sartagudako Memoriaren Par-kea eraikitzeko ere abstenitu eginziren, baina 150.000 eurorekin lagun-du zuten. Nafarroa osoko 90 udale-tik goitik Memoriaren Parkea diruzlagundu zuten, eta horietako batzue-tan UPNk gehiengo osoz agintzenzuen, Iruñea eta Tutera kasu. Noski,ez da UPNren meritua. MemoriaHistorikoaren aldeko mugimendua-ren garaipena da. Senideek denboraluzez eutsi diote, eta bete-beteanasmatu dute etikan, giza eskubidee-tan, eta gizartea eta erakundeak kon-bentzitzeko sentsibilitatean oinarritu-tako diskurtsoa eraikitzen.

Espainiako Estatuan memoriarenberreskurapenean atzera egiten aridirela ematen du. Memoria Historikoaren lehenengolegea 2007an onartu zuten, eta muga-tua bada ere, hamaika kritika jasobaditu ere, aurrerakada nabarmenaekarri zuen. Memoria Historikoarengaia normalizatzea ekarri zuen, eta

IOSEBA ECEOLAZA LATORRE

Parlamentaria eta Batzarreko kidea izateaz gain, 1936an Nafarroan fusilatu, hil etadesagerrarazitako senideen elkartean dabil Ioseba Eceolaza (Iruñea, 1979). Oroimen

historikoaren berreskurapenak 2014an Nafarroan eman ditzakeen urratsez mintzo zaigu.

«Egungo sistema politikoakfrankismoari zilegitasuna

kendu beharko lioke»

I. E

CE

OLA

ZA

KU

TZ

IA

| KOLDO AZKUNE ETXABARRI |


IOSEBA ECEOLAZA LATORRE - TERMOMETROA

gure lanik gogorrena burutzeko–desagertuak bilatu eta hauen gor-puak berreskuratzea– baliabide eko-nomikoak eskaini zizkigun. AlderdiPopularrak boterea berreskuratuzuenean, laguntzak moztu zituzten,eta orain gorpuak lurretik ateratzenbaditugu, boluntarioen lanari eskerda, elkarteko bazkideek ematenduten diruaz baliatuta. Honek haus-narketa merezi du: Espainia, Kanbo-diaren atzetik, munduan desagertugehien dituen herrialdea da.

Nazioartean, badirudi urratsak ema-ten ari direla, Argentinako frankis-moaren krimenen aurkako kereilanadibidez. Gure elkarteko ordezkaritza batMadrilgo Argentinako enbaxadanizan zen, auzian parte hartu ahal iza-teko. Eztabaida juridikoa baino,garrantzitsua deritzogu jakinarazteaegungo sistema politikoak frankis-moari behin betikoz zilegitasunakendu behar diola. Eta horretarako,arras garrantzitsua da ulertzea erail,torturatu eta pertsonak bahitu zituz-ten horiek ezin dutela zigorgabeta-sunik eduki. Gizateriaren aurkakokrimenak dira. Nafarroa bezalakolurralde txiki batean, beste modubatean pentsatzeagatik, 3.400 per-tsona hil zituzten. Eta horri trata-mendu judiziala eman behar zaio.

Indarkeria aztertzeko, egia, justi-zia eta ordainaren prismak erabilibehar dira. Egia ezagutzen dugu,senideen eta alor akademikoarenbidez. Erreparazioa poliki-polikiematen ari da, udaletan, erkidegoe-tan eta baita Espainiako Gobernuanere. Justizia da hankamotz geratzenari dena.

PPko bozeramaileek mendekua nahiduzuela diote.Kritika hori 2002an ohikoagoazen, gu hasi ginelarik. Orain, ia-iaez da kritika hori mahai gaineanjartzen, Memoria Historikoarenaldarrikapen lasaia egiten dugulaikusi baita, etikaren ikuspuntutikari garela alegia. Egunotan Martadel Castilloren gorpuzkiak bila-tzen ari dira Sevillan. Tamalez,bere familiak badaki hilik dagoela.Baina gorpuzkiak aurkitzea beha-rrezkoa dute. Dolua modu ego-kian ixteko bide bakarra da. Gure-kin berdin gertatzen da. Ez dabidezkoa pertsona batek, 78 urtez,bere buruari senidea non otedagoen galdetzen ibili behar iza-tea. Gizartearen zati handi batekkonprenitzen du gure eskaerakarrazoizkoak direla, onargarriakdirela.

Epe laburrera, zein da zuen erronka?Memoria Historikoaren Legeakorain 35 urte itxita behar luketenkapituluei akabera eman beharkolieke. Frankisten sinbologia kenduz,hezkuntzan 1936ko Gerrari ematenzaion tratamendua aldatuz, Memo-ria Historikoaren alde lan egitenduten taldeak lagunduz... Lege horibetetzeko borondatea dagoenean,gure gizarteak urrats garrantzitsuaeman duela esan ahal izanen dugu,heldutasun etiko eta politikoa era-kutsi duela. Legeak dio NafarroakoGobernuak atera behar dituela gor-puak, eta DNA-banku baten sorre-ra posible egiten du, NafarroakoAuzitegi-Medikuntza Institutuare-kin batera lan egingoduena. 2014. urteaMemoria Historikoarenurterik garrantzitsuenaizan daiteke. n

KO

LDO

AZ

KU

NE

ET

XA

BA

RR

I

Apirilaren 12an gerran fusilatuak omendu zituzten Iruñeko Gazteluko Bueltan.


TERMOMETROA

Kontsumitzaileen kexak jasotzea dazuen lanetako bat. Asko iristen zaiz-kizue, baina arreta euskaraz ez jaso-tzeagatik oso gutxi... Hutsaren hurrengoa. Gure ustez,euskaldun batentzat saltoki bateanarreta euskaraz ez jasotzea, kontsu-mitzailea izateagatik dituen eskubi-deen aurkako erasoa baino, hizkuntzeskubideen aurkako erasoa da.Beraz, kexa horiek Behatokiari edoKontseiluari heltzen zaizkie. Nik ezdut daturik, baina badakit urterosalaketa asko jasotzen dutela.

[Elkarrizketa hau egin ostean, hiz-kuntz eskubideak bermatzea xededuen Eusko Jaurlaritzaren Elebidezerbitzuak 2013an jasotako errekla-mazioen berri eman zuen. 304 kexajaso zituzten; ia laurden bat interesorokorreko zerbitzuetan, merkata-ritza-guneetan eta aseguru-etxeetaneuskara erabili ezinagatik].

Oso kontziente gara kontsumitzailemodura dauzkagun eskubideez, bainaaskotan badirudi hizkuntz eskubideakez daudela horien barruan. John Fitzgerald Kennedy izan zenkontsumitzaileen eskubideez min-tzatu zen lehena. Oso esaldi fama-

tua bota zuen 1962an, AEBetakoKongresuaren aurrean: “Kontsumi-tzaile kontzeptuak guztiok hartzengaitu, kontsumitzaileok merkatukotalde ekonomikorik garrantzitsuenagara, erabaki ekonomiko publikozein pribatu guztiek eragina duteguregan eta guk ere eragina duguekonomian. Hala izanda ere, kon-tsumitzaileen ikuspuntuak, eskae-

rak... ez dira kontuan hartzen”. Etaoinarrizko lauzpabost eskubideaipatu zituen. Geroago, 1985ean,NBEren Batzar Orokorrak kontsu-mitzaileen zerrenda ofiziala ezarrizuen. Baina zerrenda horretan ezdira hizkuntza eskubideak aipatzen.

Handik eratorri diren legedietan ereez, hortaz?

JOSE LUIS SEGURAEUSKAL KONTSUMITZAILEEN ANTOLAKUNDEA

Bilbotarra, kazetaria ofizioz, sei urte daramatza EKAn, Euskal Herriko KontsumitzaileenAntolakundean (berez EAE dute jardun eremua), komunikazio arduradun. Merkataritzan etazerbitzu enpresa handietan kontsumitzaileoi emandako arretan euskarak duen lekuaz jardun

dugu harekin. EKAk jasotzen duen kexa oldearen barruan hizkuntzarekikoak hutsarenhurrengoa dira, baina badute kezkarik gaiaz. Baita EAEk arlo horretan duen legedi antzuaz ere.

«EAEko KontsumitzaileenHizkuntz Eskubideen Dekretualetra hila da isun atalik gabe»

| UNAI BREA |

Argazkiak: Iñigo Azkona

“1985ean NBEk kontsumitzaileen zerrenda ofiziala ezarri zuen, baina zerrendahorretan ez dira hizkuntz eskubideak aipatzen”.


JOSE LUIS SEGURA - TERMOMETROA

EAEn Euskal Kontsumitzai-leen Estatutua daukagu,1981ean onartua, eta 1984koespainiar legea. Baina merkata-ritzan euskararen erabilpenabultzatzeko lehenengo saiakeraserioa Ibarretxeren Jaurlaritzakegin zuen 2008an, Kontsumi-tzaileen eta Erabiltzaileen Hiz-kuntz Eskubideei buruzkoDekretua promulgatu zue-nean. Dekretuak behar batzukezartzen zituen zerbitzu enpre-sentzat eta saltokientzat, etaisun atala ere bazeukan.

Sekula indarrean jartzera iritsiez zena, ondo jakina denez.2010ean jarri zen indarreandekretua, baina isun atalak urte-beteko luzamendua zeukan,enpresek egokitzeko denboraeduki zezaten. Bitarte horretanPatxi Lopez heldu zen AjuriaEnera, eta haren gobernuak isunatala dekretutik kentzea erabakizuen. 2012ko otsailean kendu zutenatal hori, eta guk euskararen norma-lizaziorako prozesuan atzerapausohanditzat jo genuen neurria. Zigoratalik gabe, ezartzen dituzten beha-rrak betetzea borondatearen menpeutzita, legeak ez dira lege, gomendiohutsak baino.

Dekretua indarrean dago oraindik.Bai, baina letra hila da. Guk esangenuen, isun atala kendu zutenean,aurrerantzean oso gutxi hitz egingozela dekretuaz. Eta hala izan da.

Isun eta guzti ere, dekretuaren jato-rrizko bertsioa ahul samarra zelaesan zenuten, ezta?Izan ere, euskararen normalizazio-an abiadura biziagoa nahi zuteneuskal gizarteko sektore batzuen-tzat dekretua motz geratzen zen.Merkataritzan, publikoaren arretanhamabost langiletik gora edo 400metro koadrotik gora zuten salto-

kiei soilik eragiten zien. Momentuhartan EAEko saltoki guztien %6,5besterik ez ziren. Gainera, dekre-tuaren ezarpena EAEko hiru hiri-buruetara eta biztanle elebidun por-tzentajea %33tik gorakoa zutenudaletara mugatzen zen. Eta etike-tatzeaz ez zuen ezer ere esaten.

Jaurlaritza berriz aldatu zen orainurte eta erdi inguru. Badakizue orain-go gobernuak zer asmo duen dekre-tuarekiko?Nik elkarrizketa egin nion BelenGreavesi, Kontsumobideko zuzen-dari izendatu eta gutxira [Jaurlari-tzaren menpeko erakundea da Kon-tsumobide]. Dekretuaz galdetunion besteak beste, ea isunen atalaberreskuratuko ote zuten edo bestedekretu bat egingo zuten, eta ez zenbatere busti erantzunean. Hizkun-tza Politikarako Sailordetzak etaKontsumobidek dekretu horrekezarritakoa betetzen ari ote zenikertuko zutela esan zidan, baina ezzuen ezer zehaztu. Azkenik, Grea-

vesek iazko ekainean dimitituzuen, haren ordez beste batsartu zen, eta ordutik ez dakitaskorik gaiaz. Irakurri dut zer-bait egin nahi dutela, baina nikdakidala ez da ezer egin.Horraino dekretuaren historia.

Lehen esan duzu merkataritzaneuskaraz arreta ez jasotzeagati-ko kexak ez zaizkizuela zuei iris-ten, euskalgintzako elkarteeibaizik. Iaz emandako hitzaldibatean kexa kopuru urriarenbalizko beste arrazoi bat aipatuzenuen: euskaldunok kemenagaldu omen dugu geure hizkuntzeskubideen defentsan.Bai, hala uste dut. Herritar soilmodura diot hori, ez EKAkobozeramaile modura. Euskaldu-nok orain dela pare bat hamar-kada geneukan kemen horiahuldu da, kalean sumatu egiten

da, niri behintzat hala iruditzen zait.Bestetik, badirudi euskaldun askok,batez ere gaztelania nagusi denherrietan daudenean, ez dutela senti-tzen gizarteko arlo guztietan euska-raz mintzatzeko eskubidea dutenik.Niri hala esan didate Ondarroakolagun batzuek, Bilbora etorrita.

Zer proposatzen duzue merkataritzaneuskararen erabilpena sustatzeko?Batetik, administrazioek ahaleginaegitea euskararen alde. Jaurlaritzarieskatu genion dekretuaren isunatala berreskuratzeko, edo dekretuhobea egiteko, indarrean dagoenahonezkero nahiko ahulduta dagoe-lako, “ukituta”. Bestetik, merkata-riei eta enpresei ere ahalegintxoaeskatu behar zaie. Baina lan nagusia,neketsuena, eragingarriena, kontsu-mitzaile euskaldunoi dagokigu. Nireustez, euskararen arazonagusietako bat da era-bilera ezagutza bainoaskoz baxuagoa dela.Hori da gakoa. n

Babeslea: Hernaniko Udala


TERMOMETROA

GIPUZKOA ZERO ZABOR tal-deak ezagutarazi du BizkaikoZallako Udalaren erabakia:“Udalak Eusko Jaurlaritzarieskatu dio Cesparen hondakin-degia ixteko”. Udalaren webgu-nean irakur daitekeenez, eskarihori egin du “hondakindegiarenjardueran atzemandako arau-hausteek ingurumenean eta per-tsonen osasunean dituzten era-ginak arintze aldera”. Aurreragodio Cespak ez duela epeanegiaztatu Ingurumen BaimenBateratuaren eraginkortasun-baldintzak betetzen dituela.

Baimen horrek ingurumen arloansektoreko baimen guztiak batzenditu. “Hondakindegiak behin bainogehiagotan urratu du araudia hainbatalderditan, eta Eusko Jaurlaritzak,ingurumen arloan eskumena duenerakundeak, ez du bete zaintzeko etakontrolatzeko erantzukizuna”.

Zallan Cespa multinazionalak–Euskal Herrian hondakinen kudea-keta herri gehienetan edo Cespa edo

FCCren eskuetan dago– daukanhondakindegian besteren arteanZabalgarbi errauste plantak sortuta-ko eskoriak pilatzen dituela ezaguta-razi zuen berrikitan EkologistakMartxan elkarteak. Zabalgarbik kis-kaltzen dituen zabor tona guztien%23 ateratzen da labetik nonbaitlaga beharreko eskoria eta errautsezosatuta.

Zallako Udalak Cesparen hon-dakindegia dela eta salatutako irre-

gulartasunen artean aipatzenditu honakoak ere: “Ezarrita-ko mugak nabarmen gaindi-tzen dituzten sulfuro eta amo-nio indizeak, hondakin ezonargarriak bertan uztea (bes-teak beste, Zabalgarbikozaborrak), suteak eta eztan-dak ekiditeko gasen kontrolfalta, hodibiltzailera lixibia-tuak isurtzeko mugak behineta berriz urratzea, urakbehar bezala ez kontrola-tzea…”

Udalaren eskariak badueduki ekonomikoa ere: “Udal era-kundeak milioi bat eta erdi eurobaino gehiago eskatzen ditu bidepublikoak erabiltzeagatik. (...) Xedeada multinazional horrek bide publi-koetako gainerako erabiltzaileekordaintzen dituzten tasa berdinakordaintzea, beharrezko-ak baitira trafiko astunajasaten duten bideenkonponketak ordainduahal izateko”. n

HONDAKINAK

Cespa multinazionalak ez du bermatu ingurumena errespetatzen duenik. Zallako Udalak ondasun publikoaren erabileragatik sortutako kostuak ordaintzea exijitu du.

Zallako Udalak Eusko Jaurlaritzari eskatu dio hondakindegia ixteko

Zallako hondakindegian Zabalgarbi errauste plantakoeskoriak pilatzen dira, besteak beste.

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

ZA

LL

AIN

FO


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

HAINBAT FRONTETATIK –instituzionala, mediatikoaeta ideologikoa, denak kapitalismoaren zerbitzura–sinetsarazi nahi digute klase borroka hil dela, iragane-ko zerbait dela, XIX. mendekoa edo, obreroak eurennagusien esklabo zirenekoa. Bada ez. Klase borrokaez da hil. Bizirik eta indartsuago dago. Aste honetanMaiatzaren Lehena ospatuko da mundu osoan. Hainjustu, egun horretan gogoratzen da 1886an hainbatlangile hil zituztela zortzi orduak defendatzeagatik,Amerikako Estatu Batuetako ugazabek lan egun luzeeta nekagarriak inposatzen zituzten garaian.

128 urte geroago, egoera aldatu da, baina zenbaitgauzatan okerrera. Orain, lan egin ahal izatea aldarri-katzen da. Sei milioi lagun inguru daude langabezianEspainiako Estatuan; 225.000 baino gehiago EuskalHerrian. Gazteen artean langabezia tasa %50etikgorakoa da. Emakumeek berdintasun faltaren ondo-

rioak jasaten dituzte. Sortzen den enplegua prekarioada, soldatak gero eta baxuagoak dira eta eskubidelaboralak galdu dira. Behin-behinekotasuna eta azpi-kontratatzea ohikoak dira. Ondorioz, lan baldintzaketa segurtasuna gero eta kaskarragoak dira. Apirilaren28an Laneko Segurtasun eta Osasunaren NazioartekoEguna izan da; langile klasearen osasuna eta bizitzalehenetsiko duen eredu soziala aldarrikatu da.

Egoera hori sistema kapitalistak sortu du, bere gober-nuen laguntza ordainezinari esker, politika antisozialenkudeatzaile soil baitira. Eta errealitate horrek kokatzengaitu klase borrokaren erdian. Ez, ez da hil. Sindikatuek,alderdi politikoek eta gizarte erakundeek ezlukete ikuspegi hori galdu behar.

Juan Mari Arregi

Klase borroka ez da hil

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Euskeraren Jatorriak euskoiberismoa izango du oinarri 9. biltzarrean

EUSKERAREN JATORRIAREN 9. Bil-tzarra maiatzaren 10ean izango da,Gernika-Lumon (Bizkaia). Aurteneuskoiberismoa izango da ardatzeta iberierari buruzko lau ikerketalan aurkeztuko dituzte. Luis Silgoikerle valentziarrak iberieraren etaeuskararen arteko harremanak zer-tan diren azalduko du; AntonioArnaiz madrildarrak bien artekoharremana historikoki nola deusez-tatu nahi izan duten kontatuko du;eta Jabier Goitiak Iberiako toponi-miaren eta euskararen arteko harre-manak toponimian eta terminolo-gian utzitako aztarnez hitz egingodu. Goizeko laugarren hizlaria Vir-gilio Correia portugaldarra izango

da eta hura penintsulako hego-mendebaldeko idazkeraz eta dau-den teoria berriez mintzatuko da.

Bazkalondoren Gernikako Arbo-la bisitatuko dute, haritzaren esa-nahi mitologikoaz aritzeko. Arra-tsaldean beste hainbat hitzaldiizango da. Horien artean EdoNyland kanadarrak euskara hizkun-tza indoeuroparren oinarria deladioen teoria azalduko du. Jardunlabur horretaz gain, bezperan, hila-ren 9an, arratsalde osoko mintegiberezia eskainiko du eta bizitzaosoan egindako ikerketa lanak lan-duko ditu. Hilaren 10eko egitaraua-ri jarraiki, Jorge Ribero-MenesesekIruña-Veleia izango du hizpide.

Udaletan euskaraerabiltzeko planak hizpide

Udaltop Soziolinguistikajardunaldietan

AURTEN BAT EGIN DUTE udaletakoEuskara Zerbitzuek eta Soziolin-guistika Klusterrak, eta elkarrekinantolatu dituzte Udaltop Soziolin-guistika Jardunaldiak. Maiatzaren15 eta 16an egingo dira Gipuzkoa-ko Lasarte-Orian.

Euskara erabiltzeko planak: elkarre-kin berritzen izenburua ipini dietejardunaldiei eta udalei begira jarrikodira. Euskara planak garatzekooinarriei buruz arituko dira IñakiMartinez de Luna, Nekane Goikoe-txea eta Juanjo Arrospide.

Ondoren, dagoeneko urtebatzuk lanean ari den Eralan3kointerbentzioak eta emaitzak azaldu-ko dituzte. Eibarko eta Lasarte-Oriako udaletan arduradun politi-koak linguistikoki ahalmentzekoedabe magikoaren bila dabiltzalakontatuko dute, adibidez. Bermeo,Portugalete eta Zumaiako esperien-tziak ere entzungai izango dira.16an, Eusko Jaurlaritzaren Erabile-ra Planaren V. Plangintzaldia zertanden entzuteko aukera izango da.

Ezkerretik eskuinera Jabier Goitia eta Luis Silgo, Euskeraren Jatorriaren biltzarreanarituko diren ikerlarietako bi.

�48 � 2014KO MAIATZAREN 4A

TERMOMETROA - NET HURBIL

“Cathosavecsarko” izen iradokitzailea (Cat-holiques avec Sarkozy esaldiaren laburdura)daukan webgunean daukate eskegirik2012ko maiatzean, Frantziako lehendakari-tzarako kanpaina betean, azkenean galtzaileatera zenari egindako elkarrizketa hau. Lerro-burua euskaratu daiteke “Nire balioak Fran-tziarentzako” bezala “Frantziaren aldeko nirebalioak”. Sarreran diote Alexis Brézet etaKarl Meeuzek: “Lana, erantzukizuna, autorita-tea: Errepublikako lehendakariak ezarri ditukanpainaren oinarriak. Homosexualen arte-ko ezkontzaren eta eutanasiaren kontrarioa,iragartzen du hezkuntzaren erreforma handibat eta aurreikusten erreferendum bat langa-betuen diru-laguntzaz eta immigrazioaz”.François Hollandek irabazi arren, eskuinarenprogramak aurrera dirauela ikusi da hilabetegutxiren buruan. Ezkerra beldurturik boze-maileak beldurtuko ote zaizkion, eskuinagero eta konplexu gutxiagorekin.

THOMAS FRANK HISTORIALARI ETAkazetari iparramerikarra (KansasCity, AEB, 1965) izkribu bikainakargitaratua dago Harper’s Magazine,The Wall Street Journal eta Le MondeDiplomatiquen. Egin dituen bedera-tzi liburu nabarmenetatik gaztela-niara itzulita daude, guk dakigula,kontra-kulturaren erradiografia den“La conquista de lo ‘cool’”, “Pobres mag-nates” eta “¿Qué pasa con Kansas?Cómo los ultraconservadores conquistaronel corazón de EE.UU”.

Azken hau argitaratu berri diotefrantsesez (“Pourquoi les pauvres votentà droite”), hitzaurrea egin diolarik LeMonde Diplomatiqueko zuzendariSerge Halimik. “Thomas Frankek–dio honek hasieran– sorterri duenKansasen zer gertatu zen aztertudu. Ikusi baitu egia bilakatzen kon-tserbadoreen ametsa: langileriarenzati batek eman die ahalmen politi-koa aurretik obreroek nekez lortu-tako babes sistema suntsitzeko”.Frankek Kansasen deskribatuaFrantzian ere –eta Espainian gehitugenezake guk– aplikatzeko modu-koa dela azaltzen du Halimik.

Frankek aipatu ditu, noski, azal-pen erlijioso edo kulturazkoak,talde sozial baten barruan zatiketakeragin ditzaketenak: abortoa,homosexualen ezkontza, eskoletakootoitza, heriotza zigorra, armakedukitzeko askatasuna, pornogra-

fia, gutxiengoak, immigrazioa... Baina, beste hau ere badago: kapi-

talismo berriak eragindako segurta-sun ekonomikorik ezak eraman dituproletario eta klase ertainetako askosegurtasuna beste nonbait biltzera,moralaren alorrean. Langile etaenplegatuok Errepublikarrei emangodiete botoa hauek trebeziaz berenkontserbadorismoa balioen eremuankokatzea lortu dutelako.

“Pentsio funtsekin espekulazioaeginez aldi berean abortuaren kon-tra egon daiteke. Eskuinak orduanbi alorretan irabazten du, tradizioa-renean eta liberalean”, laburbildudu Halimik. Langileen lehengo lor-penak aurkeztuko dira garai nahasibatek utzitako zaharkeriatzat, iruzu-rra baimentzen dutenak, nagikeria,diru-laguntzetatik bizitzea.

Lehen osagaia, balio erlijiozkoe-na, ez da AEBen berezitasuna. Zerkontatuko digute gogozko edoderrigorrezko espainoloi, hamabos-tean behin kardinal batek ez badaapezpikuak gerra zibilarekin berrizmehatxatzen gaituztenoi. Baina lai-kotasuna ikurtzat daukan Frantzianere mamitu da.

Nicolas Sarkozyk 2004an “LaRépublique, les religions, l’espérance” libu-ruan dio: “Azken urteotan garrantziahandiegia eman zaie soziologiakogaiei, gutxiegi baloratuz erlijioa, izpi-ritua (...) Katekesiak moralaren zen-

tzua eman die belaunaldi askori.Erlijioa irakasten zen baita familiasinesgabeetan ere. Balio horiek orekaematen zioten gizarteari”.

Negarrez bildua barrez jan Kansaseko eta oro har AEBetakogizartearen eskuineratzea 1960kohamarkada bukaerako krisian gerta-tu zen. Ordura arte balio kolektibo-ek eta Estatuarekiko itxaropenak–azken finean honek gainditu zuen1929ko krisia, II. Mundu Gerrangaraitu nazismoa, komunismoarihortzak erakutsi mundu osoan...–izoztu egin ziren. Nazioartean kon-kurritzeko arazoak aurkitu zituztenyankien produktuek, lanpostuakurrutira joaten hasi, auzuneetakokarriketan istilu larriak gertatu... etasegurtasunik eza obsesio bihurtzenhasi zen.

1969tik 2005era bitarteko 36urteetatik 24tan agintean egon daeskuina AEBetan. Estatuaren gai-nerako mekanismoak ere kontrol-pean dauzka. Baina ez du sekulaaski, eta lortu du herritar askorenartean pasaraztea bere diskurtsobiktimista: eskuindarrei entzunezbadirudi agintean ezkerra dagoelaeta beraiek oposizioan.

George W. Bush, AEBetako pre-sidentearen semea eta senadorebaten biloba, kexu zen New Yorke-ko establishmentak mespretxatzen

Herritar aurrerazaleak etsipenez berresten du hauteskundezhauteskunde: bere inguruan bizi ezin direlako kexu ari diren

herritar xumeek boza ematen dietela aberatsenei zergakkentzen dizkieten politikariei. Fenomeno zaharraren osagaiberriak aztertu ditu AEBetan Thomas Frank historiagile eta

kazetariak eta Serge Halimik berridatzi Europatik.

Pobreek zergatikematen diote botoa

eskuinari?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

omen zuelako. 29 urterekin Fran-tziako hiri aberatsenetako batenalkate izaten hasi eta Errepublikakokargu guztiak eduki dituen Sar-kozyk frantses txiroei esango dieeliteak kontra dauzkala.

Dio Halimik: “Eskuinaren erre-zeta zaharra darabil: interes ekono-mikoez ez hitz egitearren –ondoerabakita, jende gutxi batzuenakdefenditzen baititu– hitz eta pitzaritu behar du balioez, kulturaz etajarrerez: ordena, autoritatea, lana,meritua, moralitatea, familia”.

Nork jarri ditu arriskuan ordena,autoritatea, lana, meritua, moralita-tea eta familia? 1968ko maiatz hark.Berriro Sarkozy: “Aldarrikatu zutendena zela libre, agintea bukatuazela, fini edukazioa, fini errespetua,

jadanik ez zegoela ezer handirik,ezer sakraturik, ezer miresgarririk,araurik ez, ezta debekurik ere (...)Lanaren krisia ezer baino lehen krisimorala da, eta horretan erantzuki-zun handia dauka 68ko maiatzak”.

Dena ez da, hala ere, ideologia.Aldaketa soziologiko eta antropolo-giko sakonak gertatu dira AEBetanbezala Europan. Obreroen multzo-ak ahuldu egin dira, multzoa ahul-tzean nor bere etorkizunaz moduindibidualistagoan egiten hasi kal-kuluak. Aukerak nahi ditu bakoi-tzak, bere merituak onar daitezen,bere lanaren balioa aitortu. Lanabeltz egiten duen arren ez zaiobehar bezala ordaintzen.

Obrero askoren bizimoduaklangabetuen eta etorkinenaren

gero eta antza handiagoa dauka.Eta oldartzen dira: “Eskola edobizilekua aukeratzeko eskubideanahi dute, txarragoak ez dituztenozitu nahi (...). Aberatsen pribile-gioak hain urrun ikusiz, ez dutehaietan amets ere egiten. Eten eko-nomikoaren lerroa ez da hainbesteaberatsen eta pobreen edo kapita-listen eta obreroen artekoa; gehia-go da soldatapekoen eta diru-laguntzetatik bizi direnen artekoa.Zuriak eta gutxiengoak, langileaketa iruzurgileak”.

Ondo saldu du eskuinak diru-laguntzetatik bibalapepa bizi denfamiliaren ipuina. Ronald Reaganekasmatu zuen subentziotan urtean150.000 dolar pilatzen ei zuen etxe-koandrea. Jacques Chiracek hilabe-tean estatuari 7.500 euro osten ziz-kion aita familiako alferra. Sarkozyk2006an abisatu zuen txalo artean:“Besteren lanetik bizi nahi dutenhoriei (...) ezer egin gabe dena nahiduten horiei, nik esaten diet ez dau-dela behartuta gure lurrean bizitze-ra”. Alde hemendik, kapar horiek!Alferkeria, diru-laguntzak eta etor-kinak, Euskal Herrian ere funtzio-natzen du koktelak.

Eta funtzionatzen du, gogora-razten du Halimik, jende xehearenanti-intelektualismoak baduelakosustraia: mundializazioak beste askobaino hobeto tratatu ditu ikurrenerabiltzaileak: idazleak, abokatuak,arkitektoak, bankariak, kazetariak.“Azken hauek lezioak ematen has-tean irekitasunaz, tole-rantziaz, ekologiaz, ber-tuteaz, eltzea lehertzenda”. Buruarekin lan egi-ten dugunon kontra. n

MUNDUAN gehienek goraipatuohi dute Ipar Irlandako bake pro-zesua, bai han bertan eta baitaatzerrian ere. Mundu errepublika-rrean eta unionistan badira hare-kin desadostasunak dituzten tal-deak, baina oso txikiak etabazterrekoak dira. Oro har, alabai-na, Stormonten elkarrekin gober-natzen duten DUP eta Sinn Feine-tik hasi eta gizarteko gainerakotalde politiko eta sozial gehieneta-ra, prozesua hobesten dute. Herri-tar arruntentzat iraganeko kontuada ia, eta gazteenentzat historia.Nazioarteko gatazka konponbi-dearen esparruan prozesu eredu-garritzat saltzen da. Euskal Herri-tik ere asko hurbildu dira haraazken 15 urteetan, abertzale eta ezabertzale, eta laudorioak ekarridira beti besapean, hori bai, huraeta hau desberdinak direla argiazpimarratuta.

Hala da, jakina, eta beste ezau-garri desberdin askoren artean,han bake prozesua etsaien arteanadostuta egin zen eta hemen alde-bakarrekoa da. Baina balore etakontzeptu antzerakoen gaineanegin behar da dantzan han etahemen: memoria jorratu behar daeta bizikidetza ere bai, esaterako.

Etengabe ikusten da memoriaIpar Irlandako kaleetako txangoe-tan, auzo unionista edo errepubli-kar bateko paretetan, Belfastekoudaletxeko kuadro eta oroigarrie-tan edo Derryko Bloody SundayMuseoan, besteak beste. Aste San-tuan Irlandako iparraldean eginda-ko egonaldian, Sinn FeinekDerryn antolatutako Pazko Altxa-menduaren martxa ikusteko auke-ra ere izan nuen –Irlandako aska-tasunaren bidean hildako guztiakomentzen dituzte–, duela 19 urtebezala. Oroimena eta borrokarendiskurtsoa izan zen 1995eko hura,

oroimena eta elkarbizitzaren dis-kurtsoa oraingoa. 1920an inde-pendentzia gerran hildakoakomentzen zituzten, baina hilerrirazeramatzaten argazkien arteanIRAko dozenaka hildako ere bazi-ren. Ez zen segurtasun indarrenpresentzia agerikorik martxareninguruan, hurrengo egunean Erre-suma Batuko Gobernuaren ordez-kariak ez zuen salaketarik jarri ino-ren aurka, hedabideetan albisteakbere espazioa zuen –ez handi eztxiki– eta listo.

Pazko Altxamenduko egunaribegira, Sinn Feineko bozeramaileDeclan Kearney-k argi adierazizuen memoria egiten ari zirela,baina onartzen zuela hainbatmemoria zirela eta elkarren artekobizikidetza jorratu behar dela.Besteak beste, hori bideratzerajoan ziren apirilaren 8an MartinMacGuinness Stormonteko lehenministro-ordea eta MairtinO’Muilleor Belfasteko alkatea–biak Sinn Feinekoak– Windso-rreko Jauregira, Isabel II.a erregi-nak gonbidatutako estatu afariospetsura. Irlandako Errepublika-ko lehendakari batek ErresumaBatura egiten zuen lehen bisita

ofizialaren ohorez egindako afariazen. Sona handiko afaria, diplo-maziak bereziki zaindu behar duenhorietakoa.

Komunikabide askok argi azpi-marratu zuten MacGuinness hanizan zela; 1979an IRAk Isabel II.erreginaren osaba hil zuenean era-kunde hartako buruzagitzakoa zenMacGuinness hura han egon zela.Eta erreginak eta hark eskua luza-tu ziotela elkarri.

Afariaren harira, Sinn Feinekolehendakari Gerry Adamsek azalduzuen Irlanda eta Erresuma Batukoharreman berrien testuinguruankokatzen dela MacGuinnessen bisi-taldia. Eta, beste hainbat ideienartean, zera azpimarratu zuen:“Orain bada Batasunaren amaieraeta zatiketaren aurka borrokatzekomodu baketsua”.

Ez dakit errepublikar eta unio-nisten arteko, edo irlandar eta bri-tainiarren arteko memoria konpar-titurik ba ote dagoen, baina oro har,alde bakoitzak berea egiten du eta,kasurik onenean, jorra-tze horretan zer errepi-katu beharko ez litzate-keen azpimarratzendute. n

2014KO MAIATZAREN 4A�50

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Memoriak

BILADI HADI - Argia · 2014. 4. 30. · BILADI HADI blog berria Musikariak, kazetariak,...

Documents

Transcript of BILADI HADI - Argia · 2014. 4. 30. · BILADI HADI blog berria Musikariak, kazetariak,...