berri - osakidetza.euskadi.eus · Mintza Eguna 2018 Euskal Herri osoko mintzalagunen jaia....

39. zenbakia 2018ko apirila

Elkarri,euskaraz ari

osatuberri

2 agenda / aurkibidea

3 arestian

4-5 geure zerbitzuakBarrualde-Galdakao ESIko Kardiologia

Zerbitzua

6-7 berrikuntzaIrakurketa Erraza mugimendua

8-9 osasunez eta osasuntsu biziProzesu komunitarioak: «Mugi, Tolosa»

10-11 bidaiak mundutik zeharIzaskun Arriaran Kios-ko kanpamentuetan

12-13 atzera begiraOrdiziako medikuntzaren historia

14-15 adituakJaione Santiago

16-17 urratsakIdoia Irazola, PROA egitasmoaz

18-19 ja(ki)teaArantza Lorenzo, etxetik kanpo

osasuntsu jateaz

20-21 euskara osakidetzanEuskarri egitasmoa Alegiako lehen mailako

arreta-unitatean

22 lanetik haragoRaul Martin

23 denbora-pasak

agendaEKAINA

Pazientearen Segurtasunari buruzko III.Jardunaldia«Segurtasuna ibilbide asistentzialetan:komunikazioa, koordinazioa eta jarraitutasunasistentziala profesionalen eta pazienteen artean».Ekainaren 1ean, Galdakao-Usansolokoospitaleko areto nagusian, 8:30etatik 14:00etara,profesional guztientzat.

Mintza Eguna 2018Euskal Herri osoko mintzalagunen jaia.Ekainaren 2an, Hondarribian.

Ekainak 5, Ingurumenaren Munduko Eguna:«Plastiko-kutsadurarik gabe».Egun berean saio orokorra egingo da Galdakao-Usansoloko ospitalean, 13:00etan, aretonagusian.Bertan, besteak beste, hitzaldia izango da, euskaraz,Mater Museoaren eskutik: «Hondakinen ondorioakekosisteman: zergatik eta nola murriztu gureplastiko-kontsumoa, ideiak eta aholku praktikoakplastikorik gabeko bizimodu jasangarri baterako».

Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzekoprobetarako 2018ko lehenengo deialdiaAhozko probak ekainaren 19 eta 20an egingodira, EAEko hiru lurraldeetan.

UDA

UPV/EHUko XXXVII. Uda IkastaroakEkainaren eta irailaren artean «Osasuna,pertsonekiko konpromisoa» prestakuntza-zikloaegingo da Osakidetzaren diru-laguntzarekin. Guztira16 ikastaro dira. Hona horietako bi:

«Eskoliosia eta jarrera».Irailaren 3 eta 4an. Donostian, Miramarjauregian. Hizkuntzak: gaztelania etaeuskara.

«Osasuna eta hizkuntza: erronkak etaaukerak».Irailaren 13 eta 14an. Bilbon, UPV/EHUrenBizkaia aretoan. Hizkuntza: euskara.

UEUko 46. Udako Ikastaroakwww.ueu.eus (Iruñea, Baiona, Eibar).

Udako euskara-barnetegiakwww.ikasbil.eus (AEK, Bilbo Zaharra, GabrielAresti, IKA, Maizpide, Ulibarri, Zornotza).

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 [email protected]: Xabier Arauzo, Mikel MaiozEuskara-zuzentzaileak:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Koordinatzailea:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) • Tirada: 5.000 aleLege-gordailua: SS 1472-2011 • ISSN 2254-450XDiseinua eta maketazioa:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Inprimategia: Leitzaran Grafikak

2018ko apirila/ OSATUBERRI 39 / 3

arestian

ARABA ESI,EUSKARALDIAREKIN BATGasteizek izena eman du «Euskaraldia: 11 eguneuskaraz» ekimenean. Atxikitze hori argazki batenbidez irudikatu zen Oihaneder Euskararen Etxeanbildu ziren guztiekin; bertan Araba ESI egon zenGasteizko beste erakunde eta gizarte eragileekinbatera, eta horrela, proposamen horrekin duenkonpromisoa erakutsi zuen

Bidelaria (euskara-maila hobetu nahi duen pertsona) eta bidelaguna (maila hobetzenlagunduko diona) Mintzaneten bidez elkartzen dira euskara online praktikatzeko. Kon-fiantza hartzea, lotsa kentzea eta euren ahozko komunikazioa hobetzea dira helbu-ruak.Osakidetzako hainbat langile ari dira orain Mintzaneten, eta Gipuzkoako Medikuen

Elkargoak egitasmoa bultzatuko du, batez ere bidelagun gehiago lortzeko. Horretara-ko, webgunean informazioa zabalduko dute eta, besteak beste, mediku euskalduneiproiektuaren berri emango diete jubilatzen direnean.

1993ko apirilean jarri zen martxan Galdakao-Usansolo Ospitaleko Etxeko Ospitaliza-zio Zerbitzua. Horretan, noski, eragin zuzena izan zuen Osakidetzak 1992. urtean gara-tu zuen «Ospitaleratzearen ordezko aukerak» izeneko programak, eta, era berean, ga-rai hartan halako zerbitzuak sortzen lagundu zuten beste zenbait faktorek ere bai: me-dikamentu berriak garatzea, odolik gabeko kirurgian izandako aurrerapena–ebakuntza baten ostean, hobeto eta azkarrago sendatzea zekarrena–, informazio-teknologien garapena, aparatuen tamaina txikiagoa izatea eta osasuna kudeatzekoformula berriak egotea.Harrezkero, asko hazi da Zerbitzua, eta gaur egun Barrualdeko Eskualde osoan es-

kaintzen da. Josune Onaindia da bertako buru, Zerbitzua martxan jarri zenetik: «Due-la 25 urte, Larrialdietako eremuan eta Kirurgiako solairuan egiten genuen lana utzi,eta gure paziente bat haren etxean artatu genuen, lehendabiziko aldiz. Pazienteak bi-riketako fibrosi aurreratua zuen, Arnasketa Zerbitzutik zetorren, eta denbora luzea-goa ematen zuen ospitalean etxean baino. Oso esperientzia ona izan zen, bai guretzat,bai pazientearentzat, bai familiarentzat». Urte horietan 12.032 paziente artatu dituz-te. Iaz, esaterako, 756 ospitalizazio izan ziren, eta egonaldia, batez beste, 16,28 egune-koa izan zen. Bitartean, etxean jarduteko hainbat programa abian jarri dira; besteakbeste: etxeko hemoterapia-programa; zain-barneko tratamendu antibiotikoa; anti-biotikoak ez diren tratamendu parenteralak eta gibeleko transplantea egiteko pro-grama.Osakidetzako zerbitzuen artean Etxeko Ospitalizazioa da pazienteek eta familiek

ondoen baloratzen dutena. Gainera, abantaila handiak ekartzen dizkie bai pazienteeibai osasun-sistemari. Pazienteari, batetik, etxeko erosotasunaz eta familiaren hurbil-tasunaz baliatzeko aukera ematen dio, eta, bestetik, pazientea ospitalera joatetik li-bratzen du, bai eta ospitalean dauden infekzioak (infekzio nosokomialak) harrapatze-tik eta ospitalean egoteak eragiten duen antsietatea sentitzetik ere.

OSAKIDETZAKOETXEKO

OSPITALIZAZIOAK25 URTE BETE DITU

BARRUALDEESKUALDEAN

GIPUZKOAKOMEDIKUEN ELKARGOAK

‘MINTZANET’BABESTUKO DU

ALEX LARRETXI

4/ OSATUBERRI 39 / 2018ko apirila

Barrualde-Galdakao ESIko Kardiologia ZerbitzuakEspainiako Kardiologia Elkartearen aitorpena jaso duekokardiografia transesofagikoaren bidez emandakoasistentziaren bikaintasuna dela eta. Aspalditikerabiltzen da teknika hori, eta, horren bidez, balbulakaztertu, eta bihotzeko gaixotasunak diagnostikatzendituzte ahalik eta zehaztasunik handienarekin.

Kontsultara sartu, baraurikbetiere, ohatilan etzan eta bidea hartuondoren sedazioa jartzen dio erizainakpazienteari. Aurrez probaren nondik no-rakoen berri izan du. Behin erdi-lo dagoe-la, mediku kardiologoaren txanda da.Hodi luze bat ahotik faringean beherasartzen da, ia urdaileraino. Luzea da ho-dia, 50 zentimetro neurtzen du. Horieta-tik 35 sartzen dira pazientearen gorputz-barruan. Ekokardiograma transesofagi-koa egin aurreko urratsak dira.Balbulak, endokarditisak eta tronbo-

ak aztertzen dira, gehienbat, ekokardio-grama transesofagikoaren bidez. Diag-nostikorako teknika bat da, eta funtzionagusia, bihotzeko balbulak zehaztasun

Eskurik onenetanzaindutakotaupadak

GEURE ZERBITZUAK


razio-harguneak prest edukitzea, etabihotz-biriketako geldialdietarako or-ga ere bai, badaezpada». Zehaztasunguztiak zaintzen dituzte bihotzeko es-trukturen eta balbulen diagnostikoakegiteko orduan, eta, hein handi batean,horregatik jaso du Galdakao-Usanso-loko lantaldeak Espainiako Kardiolo-gia Elkartearen aitorpena.«Ziurtagiri edota aitorpen hori gabe

ere egin daitezke diagnostikoak, bainaakreditazioa izateak pazientearen se-gurtasuna bermatzen dela ziurtatzendu», nabarmendu du Onaindiak. Hala-ber, txostenak eta azterketak ondo egi-ten dituztela erakutsi dute. Ez dute«beste munduko» ezer egiten, harenesanetan, derrigorrezko urratsak etaarauak bete soilik. Horien artean daudekardiologoak kreditatuta egotea, urteosoan gutxieneko azterketak egitea etatxostenak ondo betetzea.Sonia Velasco lantaldeko burua ar-

duratu da aintzatespena jasotzeko be-harrezko guztia prest izateaz. «Lantal-dearentzat oso polita izan da egindakolana aitortua izatea, batik bat gure lanaondo egiten dugula erakusten duela-ko», aitortu du Onaindiak.Barrualde-Galdakao ESIan aspaldi-

koa da ekokardiograma transesofagi-koaren diagnostiko-teknika. «Azkenurteota, baina, aurrerapenen ondo-rioz, asko hobetu da teknika», azaldudu Onaindiak. «Hiru dimentsiokoa,adibidez, duela zortzi urte erabili zenlehenengo aldiz; lehen, bi dimentsio-koa izaten zen», gaineratu du.Pazienteek balbuletako arazoak, en-

dokarditisak (infekzioak), tronboakedo bihotz-barruko masak izaten di-tuzte. Balbula batzuen kasuan, kon-

pon daitezke; besteetan, berriz, prote-sia jartzen da. Ohiko pazienteen artean,adineko pertsonetan izaten diren ende-kapen-gaixotasunak artatzen dituzte;gazteetan, berriz, jaiotzetiko akatsakikusten dituzte. Adibidez, ekokardio-grama transesofagikoaren funtzioeta-ko bat da aurikula barneko komunika-zioa, hau da, aurikulen arteko zuloakegon daitezkeela baztertzea. «Adinarenondorioz balbulak hondatuta dauzka-ten pazienteak ditugu gehienak, eta gu-re eginkizuna da diagnostikoa ondo egi-tea eta bizitza-maila ahalik eta onenaizatea » Onaindiaren hitzetan.Proba luzea izaten da, 30 minutu in-

gurukoa, aurretiko prestaketak kon-tuan hartu gabe. Onaindiak azaldu duarriskuak ere badituela teknikak eta ja-so berri duten akreditazioak teknikarenkalitatea erakusten duela. «Gero etagehiago egiten ditugu, eta ondo egitenditugula ziurtatu nahi genuen; batetikpazientearentzat segurtasuna berma-tzen dela eta bestetik ikerketak ondoegiten direla».Eko-tekniken artean kanpotik egiten

dena da hoberena, minik egiten ez duena,baina muga batzuk ditu. Transesofagiko-ak, aldiz, informazio zehatzagoa ematendu. Balbula zergatik dagoen gaizki, beha-rrezkoa den kasuetan nolako kirurgia eginbehar den… Hala ere, Onaindiak gogora-razi du egunerokoan erabiltzen den tekni-ka soil bat dela; «ez dira gaixotasunaksaihesten, baina haiei izen-abizenak jar-tzeko balio du». Lantaldearen helburu na-gusia da ahalik eta diagnostiko zehatze-nak egitea, eta, haien esanetan, «ez da lanerraza». Azaldu dutenez, batzuetan, nahizeta ahalegin guztiak egin, ez dute arazoazein den jakiten.Etorkizunean, hobetzen jarraitu nahi

dute, kardiologiara iristen diren berri-kuntzak eguneroko praktika klinikoe-tan sartuz eta pazientearentzat mese-degarriena dena aintzat hartuz. «Ez du-gu ezer berririk aurkituko, bihotzeko es-truktura guztiak ikusita daude, bainateknikaren barruan agertzen diren be-rrikuntzak sartzen saiatuko gara orainarte egin izan dugun gisara»

handiagoz ikustea da. Ohikoagoa denekokardiograma transtorazikoak bainoirudi hobeak eskaintzen ditu eko-tekni-ka honek.7.300 ekografia egiten dira urtean Ba-

rrualde-Galdakao ESIan; horietatik 250ekokardiograma transesofagikoak dira.Ekokardiograma bakoitzerako, guztiaprest izaten du bertako lantaldeak. Os-pitaleko Kardiologia Zerbitzuan heme-retzi langile badira ere, lantalde zehatzbat arduratzen da diagnostiko horiekegiteaz: lau mediku, lau erizain, bi tekni-kari, erizaintzako laguntzaile bat eta ze-ladore bat. Ekokardiograma bat egite-ko, gelan guztia prest egotea ezinbeste-koa dela azaldu digu Jose Juan Onain-diak, Galdakao-Usansoloko ospitalekomediku kardiologoak: «Ezertan hasi au-rretik, nahitaezkoa da oxigeno- eta aspi-

7.300 EKOGRAFIA EGITENDIRA URTEAN BARRUALDE-GALDAKAO ESIan,HORIETATIK 250EKOKARDIOGRAMATRANSESOFAGIKOAK DIRA.


BERRIKUNTZA

Zergatik egin zenuen jauziirakurketa errazera?Betidanik interesatu izan zait litera-tura. Itzultzailea naiz izatez, eta beti-danik izan dut literaturaren inguru-ko pasioa. Kulturaren alorra osogustuko dut, baina baita esparrusoziala ere. Asko betetzen nau bes-teengatik zerbait egin ahal izateak,hots, gure ingurua hobera aldatze-ak.Nondik dator Irakurketa Errazarenmugimendua?70eko hamarkadan Suedian sortuzen mugimendu hori. Down sindro-mea dutenentzat sortu zuten; batezere, jabetu baitziren testuak ulertze-ko orduan zailtasunak zituztela.Konturatu ziren, ordea, arazoa ezzegoela pertsonetan, testuetan bai-zik. Mugimenduak zalantzan jarrizuen testu horiek idatzita zeudenmodua. Hainbat lanketen bidez, per-tsona horiek segituan hasi ziren

edukia ulertzen formatu berriariesker, eta, ordutik, kolektibo guztie-tara zabaldu da mugimendua.Espainiako Estatuan, esaterako,Kataluniaren bitartez ezagutu dugu,eta esan dezakegu, gaur-gaurkoz,eurak direla gure ama-elkarte edoerreferenteak.Zein da EAEko erakundearenprintzipioa?Funtsean, irakurtzeko demokrazia-ren printzipioari erantzuten diogu.Informazioa irisgarria izatea nahidugu. Batez ere bi alor nagusitanegiten dugu lan. Batetik, informazioirisgarria egitearena dago: ikastaro-ak ematen ditugu profesionalek ikasdezaten formatu horretan idazten,edo guk egiten ditugu testuen egoki-tzapenak. Bestetik, irakurketa erra-zeko literatur klubak ditugu. Gukdinamizatzen ditugu tailerrak profe-sional gisara, edo euren profesiona-lei ikastaroak ematen dizkiegu zuze-

nean eurek dinamiza ditzaten. Klu-bak, hortaz, batzuetan erakundeanbertan sortuak izan ohi dira; bestebatzuetan, aldiz, guri ematen digu-te kudeatzeko ardura. Erakundebakoitzaren errealitate eta beharre-tara egokitzen gara.Nolakoa da bezeroaren soslaia?Era askotako publikoa daukagu.Batetik, aldi baterako zailtasunakdituztenak ditugu –esaterako,immigranteak edo hizkuntza batikasten ari direnak–, eta, bestetik,betirako irakurleak, hau da, disle-xia, autismoa, ikasketa-zailtasunakedo desgaitasun intelektuala dute-nak, berandu alfabetatuak... Orohar, erakundeekin egiten dugu lan,helburua baita kolektibo horiekgizarteratzea. Besteren artean,honako erakunde hauekin aritzengara: Atzegi, Gautena, Gureak, AitaMenni ospitalea, Osakidetza, Fecor,Azkuna Zentroa, Goienetxe Funda-

Ondare kultural immaterialean murgilduta egonondoan, Nerea Aizpurua Iraolak ibilbide berri bati ekinnahi izan zion. Proiektu pertsonalago baten bilazebilen, Irakurketa Errazaren berri izan zuen arte.Geroztik, Lina Ugarte Sauretekin batera, Blanca MataFauri EAEko Irakurketa Erraza erakundearen sortzaileariproposatu eta gero, 2015ean batu ziren mugimenduraeta horren sustraiak Gipuzkoan zabaltzeari ekin zioten.

«Irakurtzekodemokraziarenprintzipioari erantzutendiogu»

Nerea Aizpurua IraolaEAEko Irakurketa Erraza erakundeko kidea


zioa, euskaltegiak, liburutegiak, etaabarren abarra.Irakurketa errazak ba al du loturarikosasunarekin?Dudarik gabe. Irisgarritasun kogniti-boaren alorrean, pazienteari trans-mititzen zaizkion informazioak ego-kitu daitezke, hala dokumentuak,nola kanpainak, nola seinaletika.Oso garrantzitsua da informazioairisgarriagoa egitea, zer eta nolatransmititu. Eta oraindik badagohorretan zer hobetu. Gure klubetanegiten duguna da irakurketa erraza-ren formatua duen liburu bat iraku-rri, eta ondoren, hainbat saiotanelkartzen gara. Ozen irakurtzen ditu-gu testuetako zatiak, eta komuneanjartzen dugu edukia ulertu den alaez aztertzeko. Alderdi asko lantzendira, irakurketa, ahoskera, ulerme-na, hizkuntza, hiztegia, erreferentziakulturalak, egungo gaiak, espazioberriak, gure arteko harremanak,

atentzioa, memoria, ideia-trukake-tak, bizitza ikusteko moduak, ezta-baidak... Guztiz terapeutikoak dirasaioak. Eta onurak segituan nabari-tzen dira, dela ahoskera aldetik, delahiztegi aldetik eta dela sozializazioaldetik. Testuak ulertzen dituzte,azkenean, eta ez hori bakarrik; eurenburuarekiko duten autoestimuahobetzeko ere balio izaten die tres-nak. Lehenengo liburua ulertzekoorduan zailtasunak dituzten arren,hurrengo liburuan jada nabaritzenda bilakaera.Osakidetzarekin baduzue, hortaz,hartu-emanik.Bai. 2015ean, Arabako osasun men-taleko alorrean ikastaroa emangenuen, lehenbizikoz, bertako profe-sionalak dinamizatzeko. Helburuazen pazienteen eta euren familiengogobetetze-maila hobetzea, ereduasistentziala eta baliabide publiko-en kudeaketa eraginkorra lortzeko

asmoz. Edonola ere, irakurketa erra-zaren mugimendua Osakidetzakobeste alor batzuetara ere zabaldudaitekeela uste dugu, osasun men-taletik at.Nolakoa da mugimenduarenegungo EAEko argazkia?Alor guztietan hazi gara. 150 batklub daude dagoeneko, bai euska-razkoak eta bai gaztelaniazkoak.Erakunde batzuek beren baitandituzte klubak, eta zaila izan ohi dahorien berri izatea. Testuen egoki-tzapenen eremuan gero eta langehiago daukagu; batez ere, erakun-de publikoetan. Ikuspuntua alda-tzea oso garrantzitsua da; izan ere,gauzak beste modu batera eginbehar direla jabetu da gizartea. Eus-kararen normalizazioan ere askohazi gara azken bi urteotan. Gurealdetik, balorazioa oso baikorra da,baina beste hainbat alorretarazabaldu nahi dugu mugimendua.


OSASUNEZ ETA OSASUNTSU BIZI

Lau urte igaro dira dagoene-ko Tolosako Udalak herritarren ohitu-rak eta osasuna hobetzeko asmoahartu zuenetik, Eusko JaurlaritzakoOsasun Sailaren, Osakidetzaren etabeste hainbat eragileren laguntzaz.Asteazkenero pertsona asko batzendira Mugi Tolosa egitasmora, hankakordu eta erdiz mugitzen jartzeko. Eki-menak zeresan handia du: hasieratikzailtasun eta distantzia askotako zor-tzi ibilbide diseinatu ziren, zertarakoeta aktibitate-ezari bizkarra eman etaohitura osasungarriak berreskura-tzeko.

Jakina da badela kirola egiten due-nik, baina biztanleriaren kopuru handibatek ez du jarduera fisikorik egiten,eta horri erantzuna emateko batu zenTolosa osasun publikoak planteatuta-ko proposamenera. Asier Bakaikoa To-losako Udaleko kirol-teknikariak dioe-nez, Udalak koordinazio-lanak beste-rik ez du egiten mugimendu honetan:«Eragile eta ikastetxeei esker funtzio-natzen du egitasmoak». Bakaikoarenaburuz, Tolosako mugimenduak baduberezitasunik; izan ere, «gizarte-zerbi-tzuetako eragileei esker, ikastetxeekinlan egiten dugu orain, eta adin-tarte ez-

berdinetako parte-hartzaileak biltzengara asteazkenero». Emozio eta senti-mendu-kontua ere badela dio Bakaiko-ak: «Bizipoza da adinekoentzat jakiteaastean behin badutela norekin ibili. Eta,zer esanik ez, Iurreamendiko egoitzakopertsonentzat. Egoitza Tolosa kanpoal-dean dagoenez, urrutiratuak sentitzendira, eta egitasmo horrek aukera ema-ten die herriarekin kontaktuan egote-ko. Harreman ederra sortu da denon ar-tean. Sentimendua azaltzea zaila da.Lotura emozionalak asko indartu du».Ibilbidea amaitu eta gero, hamaiketakoosasungarriari uzten diote tartea.Hamar bat eragile dira, guztira, mu-

gimenduan parte hartzen dutenak:besteen artean, Iturriza, Harizpe etaBeti Gazte erretiratuen elkarteak; Ilarkielkartea, Goienetxe Fundazioa, Guru-tze Gorria, Tolosako Osasun Zentroa,Asuncion Klinika, Uzturre AsistentziaGunea eta Nagusilan boluntario-tal-dea. «Benetan eskertzekoa da herrita-rren konpromisoa. Parte-hartzaileakeguna iristeko irrikan egoten dira, han-kak martxan jartzeko. Plana beti atera-tzen da aurrera; behin bakarrik geldituda bertan behera, eta elurra zegoelakoizan zen».

Osatuberriren aurreko zenbakian, Beatriz NuinEusko Jaurlaritzako Osasun Sustapenekoarduradunak prozesu komunitarioei buruz hitz eginzigun, horiek herri eta auzoetan osasuna sustatzekoduten baliagarritasunaz. Herrietako udalek etagobernuak –eurek eskaintzen dituzten zerbitzuteknikoen bitartez– nahiz herriko elkarteek etaherritar orok dute zeresana horretan guztian. MugiTolosa da, hain zuzen ere, horren adibide argi bat.

Asteroko ekimena,hankak mugitzen hasteko


Nola izan zenuen honen guztiaren berri?Inmakulada Ikastetxeko Gizarte Integrazioko ikas-lea naiz ni, eta hasieratik planteatu ziguten egitas-mo honetan parte hartzeko aukera, boluntario gisa,antolakuntza-alorrean. Urte hasieratik gabiltzaproiektu honetan murgilduta; alabaina, txandakegiten ditugu ikasleon artean, eta ez dut beti izatenasteazkenetan Zerkausira etortzeko aukerarik.Zer ondorio ateratzen duzu esperientziahorretatik?Asteazkenero joaten direnek oso gustuko izatendute gazteokin mintzatzea, eta oso aberatsa dahori, badugulako elkarri zer erakutsi eta zer iraka-tsi. Desgaitasun fisikoa zein psikikoa duten pertso-nak ere etortzen dira, eta horientzat kalera irtete-ak asko esan nahi du, batez ere, jendearekinerlazionatzeak. Antolatzaileek zer egiten duzue?Zerrenda batean apuntatzen ditugu etortzen dire-nen datu pertsonalak, eta zigilu bat jartzen dieguerregistro modura. Ondoren, eurek nahi duten toki-ra joaten gara, denon artean adostu eta gero. Haraheltzen garenean, atseden hartzen dugu, eta itzul-tzean, berriz, hamaiketako osasungarria.

Zer eman dizu Mugi Tolosa egitasmoak?Gauza asko eman dizkit. Hankak ibiltzen jartzekoa naiz ni, etaegitasmoak laguntzen digu ohitura osasungarriak ez galtzen,eta oso garrantzitsua da hori. Batekin eta bestearekin egotekotopaleku aproposa da. Lehen kaletik ezagutzen nuen jendeabenetan ezagutzen dut orain, eta, kalean topo egiten dugune-an, elkarrizketaren amaieran, «asteazkenera arte!» esaten dio-gu elkarri beti, badakigulako ziur han ikusiko dugula elkar.Non eta zer ordutan?Asteazkenero, Zerkausian, 10,30etan. Ezinbesteko bihurtu daniretzat.Zer ibilbide egiten duzue?Aldatzen joaten gara. Ordu eta erdiko ibilbidea egiten dugu;esaterako, Artzabaltza industrialderainoko joan-etorria, Anoe-taraino, Ibarrako San Jose ermitaraino eta itzuli... Eta euriare-kin ere bai. Aterkia eskuan hartuta, kilometroak egiten ditugutipi-tapa.Osasunari garrantzia ematen diotenetakoa al zara zu?Jakina. Ahal dela, ibili beharra dago. Ibiltzeko ohiturarik ezduen horri oso ondo datorkio ordu eta erdiko jarduera fisikoaegitea, astean behin gutxienez. Eta besteoi ere bai. Konpainiaizugarria da. Ondo legoke jende gehiago batuko balitz; erretira-tuek ez dute aitzakiarik, eta etxean zer egin ez dakienak ere har-tu dezake parte.

Angel Izagirre79 urte

Ane Urbano18 urte


E sperientzia polita bezaingogorra». Horrela laburbildu dituIzaskunek Grezian pasatutako hiruasteak. Beti gustatu izan zaioboluntariotza, eta Hego Amerikakobeste hainbat herrialdetan ere izan daboluntario. «Beti izan dut gogoaerrefuxiatuak nola ote zeudenikusteko. Zarauzko SMH taldea aurkitu(Salvamento Humanitario Voluntario),

eta harremanetan jarri nintzenhaiekin. Kios irlan kanpamentu batdago, eta hantxe egon nintzen».2.000 errefuxiatu inguru daude kan-

pamentu horretan, eta «penagarria»da nola dauden. Arriaranek adieraziduenez, herrian bertan zegoen kanpa-mentua lehen, baina gaur egun men-dialdean dago: «Kios oso herri turisti-koa da eta agintarientzat ez zen erosoaerrefuxiatuak bertan izatea. Kanpa-mentua mendialdean jarri dute: izuga-rrizko lokatza dago, menditik urak da-toz... Oso baldintza txarretan bizi dira.Janaria oso txarra da; infekzioak ha-rrapatzen dituzte, katarroak, gastro-enteritisak...».21:00etatik 09:00etara egiten zituz-

ten txandak, Izaskunek azaldu due-nez: «Errefuxiatuak heltzen zireneanere artatzen genituen, normalean goi-zaldean iristen zirelako. Kontsulta txikibat jartzen genuen, eta lehenengoarreta ematen genien. Larriago zeude-nak ospitale batera bideratzen geni-tuen, baina hori ere mugatuta genuen,ez zituztelako denak artatzen».

Izaskun Arriaran (Aramaio, 1977) Debagoieneko ospitaleanaritzen da erizain, zehazki, barne-medikuntzako unitatean,gaixoen asistentzian. Betidanik gustatu izan zaioborondatezko lanetan aritzea. Hego Amerikako hainbatherrialdetan izan da, eta iaz, Kios-ko (Grezia) errefuxiatuenkanpamentuan izan zen. Gertutik ezagutu zituenerrefuxiatuen istorio latzak, dramak eta beldurrak.

BIDAIAK MUNDUTIK ZEHAR

Errefuxiatuendrama ezagutuz

Izaskun ArriaranDebagoiena ospitaleko erizainaKiosko errefuxiatuenkanpamentuetara joan zen iazIzaskun Arriaran, eta errefuxiatuendrama lehen pertsonan ezagutuzuen. Esperientzia gogorra biziizan arren, berriz bueltatzekogogoz dago dagoeneko.


Hiru aste horietan bi kasu larri baka-rrik artatu behar izan dituzte, bainaerrefuxiatu ugari joaten zitzaizkien:«Izugarrizko eskaera zegoen. Arreta-beharra dauka jendeak, psikologikokigaizki baitaude. Ba al daukazue zer-bait hotzerako? galdetzen ziguten.Drogekin arazoak dituzte, eta egoerahorretan gaixotasun psikiatrikoak kro-niko bihurtzen dira. 2-4 egunerakoekartzen dute medikamentua, eta era-bat deskontrolatzen zaizkie gaixotasu-nak. Ez daukate dieta kontrolatzekoaukerarik ere. Horretaz gain, infekzio-ak kutsatzeko arriskua daukate», azal-du du Izaskunek.

Esperantzak zapuztutaErrefuxiatuek oso bide gogorra eginbehar izaten dute beren herrialdetikGreziara ailegatzeko. «Errefuxiatugehienak Iraketik eta Siriatik datoz,eta ikusi dugu afrikarren bat ere. Haie-tako batek oinez zeharkatu zuen Afri-ka, eta Iraketik pasatu zen Greziara.1.000 euro kobratzen diete bidaiaren-gatik, eta ez diete esaten nora doazen,ezta Europara ailegatutakoan zer aur-kituko duten ere. Oso pozik ailega-tzen dira, baina segundo batean eze-rezean geratzen zaizkie esperantzaguztiak».Greziara ailegatzen direnean,

poliziak atxikitzen ditu, eta banan-banan poltsa txiki batzuk ematendizkiete daukaten guztia sartzeko.Autobus batean sartu, etakanpamentuetara eramaten dituzte:«Ulertzeko zaila egiten zaie, etasekulako ezintasuna sentitzen dute.Hau al da Europa?, galdetzen dute».Kanpamentuan sartu eta bertan ha-

rrapatuta gelditzen dira horietakogehienak: «Paperak lortzeko prozesuaoso luzea da, eta, horretaz gain, bestebi arazo dituzte. Alde batetik, hangoherritarrek ez diete etxerik alokatzen,eta hotel bakarrak ematen die ostatu:«Errefuxiatu batzuek dirua dute; ikusidugu gobernuarentzat lan egin izanduenik, eta gerraren ondorioz etxeautzi behar izan duenik. Paperak lortze-

ko prozesua, ordea, oso luzea da; biepaiketari aurre egin behar izaten die-te. Ez dakite zenbat denbora pasatubeharko duten han, eta, badaezpadaere, ez dute dirurik gastatu nahi. Erre-fuxiatu gehienei ez dizkiete paperakematen: senideren bat Europan bal-din badute edo gaixotasunen bat ba-dute, errazagoa da, baina horrelako-rik ez badago, zaila dute onartuak iza-tea», azaldu du erizainak.

Egunerokoari aurre eginez«Handik denek atera nahi dute, hanez dietelako ezer egiten uzten». Ho-rrela sentitzen dira errefuxiatuak egu-nerokoan. «Errefuxiatuek ez dute ezeregitekorik kanpamentuan; herrira jo-an, eta bertan egoten dira». Nolanahiere, bi zentro ere martxan daude:emakumeen zentroa eta umeena.Zentro horietan, dutxatzeko aukeraematen diete; tailerrak antolatzen di-tuzte, eta asistentzia medikoa ema-ten diete: «Umeekin jolasak egiten ge-nituen, eta zorriak edo katarroa ote

zuten begiratzen genien. Emakumee-kin tailer ugari egiten genituen: erla-xazioa, dantza, ingelesezko tailerraketa hiesaren prebentzioaren inguru-ko tailerra. Oso lan polita da hori, etaboluntarioek egiten duten lanari es-ker daude martxan».Gobernuz kanpoko erakunde ugari

ari dira bertan, eta «koordinazio-falta»dutela salatu du Arriaranek. «GKE as-ko daude, baina uste dut koordinaziohandiagoa izan behar dutela beren ar-tean. Esate baterako, egun batean jo-an nintzen haiek kudeatzen zuten gaz-teen aterpetxe batera, eta ikusi nuenhainbat ohe hutsik zeudela. Nola lite-ke? Ba al dakizu kanpamentuan zen-bat gazte dauden aterpe-beharrean?Nahikoa da mapa bat osatzea bakoi-tza zertan ari den ikusteko».Esperientzia hori izan eta gero,

eguneroko gauza txikiak baloratzenikasi du Izaskunek: «Goizeko ordubietan guregana etortzen zirenerrefuxiatuak, eta gauza bakarra nahiizaten zuten, beren beldurrak etahaserreak guri kontatu. Hori izan dazirraragarriena». Errefuxiatubakoitzak, ordea, oso istorio gogorragordetzen du atzean, eta «oso zaila»izan da hori guztia onartzea.«Geneukan guztia eskaini genien guk,eta, han utzi genituenean, sekulakopena sentitu nuen. Bueltatuko naiz,ziur».

«OSO POZIK AILEGATZENDIRA, BAINA SEGUNDOBATEAN EZEREZEANGERATZEN ZAIZKIEESPERANTZA GUZTIAK»


ATZERA BEGIRA

Aurten, ordiziarrak herriaren fundazioaren 750.urteurrena ospatzen ari gara. Hori dela eta, bertakomedikuntzaren historiari buruzko hitzaldi bat emateasuertatu zitzaidan. Neure saioa, ia osorik, Mari JoseCrehueten doktore-tesian oinarritu nuen. Haren lanabost ataletan banatuta dago: demografia, herri-medikuntza, ospitaleak, pertsonal sanitarioa etagaixotasunen prebentzioa. Harrezkero, Gipuzkoakohainbat herritan egin izan dira halako lanak; besteakbeste, Segurari buruz nik neuk egin nuena. Hona hemen,modu laburrean, Ordiziakoaren garrantzitsuena.

oso altua zen, eta kasu gehienak hau-rrak jaio eta denbora gutxira gertatzenziren. Gaur egun, ordea, medikuntzariesker, haurren heriotza-tasa hura hu-tsera murriztu da.Egun, gurean, garrantzi handia ema-

ten zaio gizartearen ongizateari, hauda, saiatzen gara pertsona guztiek bizi-tza duina izan dezaten eta inor ez dadingizartean baztertuta geratu, eta, antzi-na, antzera gertatzen zen nolabait ere.Horren adibide ditugu Gipuzkoako he-rri askotan zeuden ospitaleak: nahizeta ospitaleen lehengo kontzeptua ezden gaur egun dugun bezalakoa, era-kunde haiek izaera sozial argia zeuka-ten, eta bertan hartzen zituzten pertso-nek, nahitaez, behartsuak izan beharzuten, alde batera utzita gaixorik zeu-den ala ez. Horrez gain, ospitaleek bes-te funtzio batzuk ere izan zituzten histo-rian zehar: gerra-garaietan, soldaduen-tzako ostatu gisa erabiltzen ziren, etaepidemia batzuetan, gripearenean,esaterako, gaixoak bakartzeko. XX.arenhasieran, Ordizian ospitale berri bateraiki zen. Garai berrietara egokituz, bizatitan banatu zen: batak zahar-egoi-tzaren betekizuna zuen, eta besteak os-pitalearena.Ordizian betidanik, Gipuzkoako gai-

nerako herrietan bezala, sendagileenpremia zegoen. Horregatik, XVI.arenbukaeran, Gipuzkoako Foru Aldundiaksendagile bat kontratatu zuen eskual-

Juan CarlosGarmendia LarreaDonostialdea ESIko DonostiaUnibertsitate Ospitalekomediku urologoaMedikua eta historiazalea,doktore-tesia GipuzkoakoSegura herriko medikuntzarenhistoriaz egina du.

Ordiziakomedikuntzarenhistoria

Ordiziako Udaleko artxibo-an jasotako datuak aztertuz, XVII. men-dearen hasieratik ondorioztatzen daheriotza-tasa handienak ekonomia-krisiak edo epidemiak gertatzen zirenurteekin bat zetozela. Gatazka belikoekere eragin zituzten hildakoak, bainagehienak ez ziren gudengatik izan, bai-

zik eta haien ondorioz sortu ziren kri-sialdiengatik. Konbentzio Gerran gerta-tutakoa dugu adibide. Gatazka hura bu-katu eta gutxira, ikaragarrizko ekonomikrisia sortu zen gure eskualdean, ez bai-tzegoen oinarrizko produktuen horni-durarik, eta halakoetan ohi den bezala,haurrek jasan zuten gehien. Izan ere,1794an erregistratu zen Ordizian inoizizan den haurren heriotza-tasarik han-diena.Izurriei dagokienez, bi izan ziren kal-

tegarrienak; lehena, 1855eko kolera-epidemia, eta ondoren, 1918an, gripe-arena. Azken horren ondorioz, Ordiziansekula izan den heriotza-tasarik altue-na gertatu zen, eta gauza bera Gipuzko-ako beste herri askotan ere.XIX eta XX. mendeetan, sekulako au-

rrerapenak izan ziren bai medikuntzanbai jendearen baldintza higienikoetan,eta heriotza-tasak nabarmen egin zuenbehera: XIX.aren bukaeran % 25 zen,eta XX.aren 70eko hamarkadan, berriz,% 5 besterik ez. Haurren kasuan, jai-tsiera hori are gehiago nabarmenduzen. Historikoki, haurren heriotza-tasa


tuta zeuden, bai ospitaleko behar-tsuak, bai gabezia handienean bizi zi-ren herritarrak ere, doan ikustera.Ordiziak medikuei ordaintzeko, zer-

gak ezartzeko ahalmena zeukan, etahorietan ohikoena ardo-kontsumoa-ren gainekoa zen. Udala, hala ere, larriibiltzen zen medikuen soldatak ordain-tzeko, eta, haiek askotan ez zuten be-ren soldata garaiz jasotzen eta, batzue-tan, ezta osorik ere. Hori dela eta, sen-dagileak kexatu egiten ziren, eta izanzen Ordiziatik beste herri batera lanegitera joatea erabaki zuenik ere.1887an, Ordiziako medikuak bere

gain hartu zuen zirujauaren egitekoa,eta horretan ziharduena, TiburtzioGaztañaga, praktikante gisa lan egitenhasi zen. Zirujau haiek, noski, ez zirengaur egungoak bezalakoak. Laburesanda, bi zirujau mota bereizten zi-ren: romancistas eta mancebos. Lehe-nek medikuntzari buruzko ezaguerakzituzten eta batik bat oinarrizko proze-dura kirurgikoak ikasten zituzten; bes-teak beste, odolusteak eta zainketakegiten zituzten, txertoak jarri, eta abar.Bigarrenek, berriz, zirujauei laguntzenzieten, askotan morroi gisa. Zirujauekgarrantzi handia zuten, herritarrenosasuna askotan beren eskuetan ego-ten baitzen.Artxiboko agirien arabera, Ordizian,

XIX.aren bukaera arte, bertan kontsu-mitzen zen haragiari buruzko azterke-tak egin ohi ziren, baina inon ez da ageribestelako elikagaiei buruzko kontrolikegiten zenik, ez ogiari, ez olioari buruz-korik, esaterako.1876an, berunak eraginda, gaitz la-

rriak gertatu ziren Ordizian, eta horrenondorioz heriotza asko. Zoritxarrekogertakizun haren arrazoiari antzema-teko modua, berriz, oso bitxia izan zen.Hona zer gertatu zen:Urte hartako udan, Martzelino Agi-

rrezabalaga Ordiziako sendagileaohartu zen bertako biztanle askok ner-bio kolikoa izeneko gaixotasunaren sin-tomatologia zutela. Susmoa zuen eli-kagairen batek eraginda izan zitekeela,eta halaxe jakinarazi zien udaleko agin-

tariei. Hala, Gipuzkoako gobernadorezibilak ahal bezain laster gai haietakoaditu bat bidali zuen Ordiziara. Adituakez zuen ezer aurkitu koipe, ardo eta txo-kolate-laginetan egindako azterkete-tan, baina bertako medikuak saturnis-moa izan zitekeelako susmo txarra be-rretsi zuen. Azkenean, pozoiketa edointoxikazioaren jatorria kasualitatezantzeman zen. Izan ere, Ordiziako txo-kolategile batek, hildako bat aurreanzuela, txokolatea bota zuen baso baturetara, eta txokolatea basoaren hon-doraino jaitsi zela konturatu zen. Huraikusirik, txokolatearen lagin bat hartuzuen adituek azter zezaten, eta kontu-ratu ziren txokolate hark oso berun-maila handia zuela eta, horrenbestez,hura zela intoxikazioaren arrazoia.Kristau-sinesmen irmoko gizartea

izanik, gaixotasun infekto-kutsakorreiaurre egiteko hartzen zituzten neurrinagusiak erlijio-izaerakoak izan ohi zi-ren: errogatibak, otoitzak eta errome-saldiak (batez ere San Bartolome base-lizara). Bakartze-neurriak ere hartu ohizituzten. Horien artean, gaixoak herri-tik kanpoko etxe batera eramatea edoherrian sartzen ez uztea kutsatutakoherrialdeetatik zetozenei.Denborarekin, beste neurri higieniko

batzuk sartzen joan ziren. Hala,XIX.ean, leku publikoen garbitasunarigarrantzi handia eman zitzaion. Herriagarbitzeko, kare-kloruroa erabiltzenzuten, bereziki kanposantuan eta es-tolderian.Txertaketaren bidez, gaixotasun in-

fekziosoen prebentzioaren aro berribat hasi zen. XVIII.aren bukaera aldera,baztangaren aurkako txertoa jartzenhasi ziren Euskal Herrian. Gipuzkoan,horren aitzindarietako bat Jose Gebaramedikua izan zen. 1784tik 1794ra bitar-tean, Ordizian aritu zen bera, baina ezdakigu ziur baztangaren aurkako txer-torik jartzen ote zuen. Dena den, medi-kuek orduan ez zekiten halako proze-durek nolako garrantzia izango zutenmedikuntzaren historian. Izan ere, bizi-itxaropena nabarmen igo da harrezke-ro, txertaketa-kanpainei esker.

deko herriak bisitatu zitzan. Hori ez zennahikoa, ordea, eta herri askotan, halanola Ordizian eta Seguran, herri-medi-kuntzak presentzia handia zuen, etahalaxe izan da orain gutxi arte.Ordiziak ezin zuenez bere kabuz sen-

dagileen soldata ordaindu, barruti me-dikoa eratu zuen inguruko beste herribatzuekin, eta, hala, 1830.ean, zortziherrirekin elkartu zen, besteak beste,Itsasondo eta Legorretarekin. Herriekzenbat biztanle zituzten, hainbeste or-daintzen zuten, eta Ordiziak gehien jar-tzen zuenez, medikua bertan bizi zen.Herriek medikuen kontratuak egite-

ko eskumena zuten, eta OrdiziakXX.aren hasieran, Gipuzkoako besteherri batzuekin bat eginda, auzi batizan zuen Gipuzkoako Foru Aldundiare-kin. Izan ere, garai hartan, Aldundiakbazuen eskumenik osasun-gaietan, etaeskualdeko zerbitzu medikoa antola-tzeko arautegi bat ezarri nahi izan zuen,baina herriek, autonomiarik ez galtze-ko, ekimen haren aurka egin zuten etaAldundiak atzera egin behar izan zuen.Ordizian egiten ziren kontratuak eta

beste herrietakoak –Segurakoak, esa-terako– oso antzekoak ziren. Horien bi-tartez, XVI.az geroztik, jakin daitekemedikuen soldata zenbatekoa zen,baita nolako lan-baldintzak zituztenere. Batez ere nabarmentzekoa da kon-tratu haiek zeukaten alderdi soziala;izan ere, Ordiziako sendagileak behar-


Norbere burua ezagutzeko, zein diraezinbesteko alderdiak?Norbere buruari begiratzeko gaitasu-na eta jakin-mina eduki behar dira.Sarritan, ez gara ohartzen inguruangertatzen diren gauzez. Nerabezaroansortzen den gaitasun bat da, pixkana-ka landu, garatu eta areagotu behardena. Norbere burua eta pentsamol-deak ezagutzen, emozioak eta jokabi-deak kudeatzen laguntzen du; bainaaurrez aurre jartzen zaitu zeure bu-ruarekin, eta, horretarako, ausardia

Otsailean, hitzaldia eman zuen Santiagok (Bilbo,1978), Gasteizko Erizaintza Unibertsitate Eskolakantolaturiko Funtsezko beharra, osasun mentalajardunaldi zientifikoetan. Nire burua ber-ezagutzenizenburupean, osasun mentala zaintzeak dituenonurez aritu zen, eta osasun mental baikorralantzeak duen garrantzia azpimarratu nahi izan zuen.Horrez gain, buruko gaitzen eta osasun mentalarenarteko loturaz ere hitz egin zuen. Dioenez, oraindikasko dago egiteko buruko gaitzak gizartean zigor batizan ez daitezen.

ADITUAK

«Bortizkeriarekin loturiko ekintzagehienak buruko gaitzekin lotzen ditugizarteak»

«HAURREI OSASUNMENTALA ZAINTZEN

IRAKATSI BEHAR ZAIE»

Jaione Santiago Garin Osasun Mentaleko erizain espezialista eta Vitoria-GasteizkoErizaintzako Unibertsitate Eskolako irakaslea


baztertuak izan ohi dira gizarteanoraindik ere.Buruko gaitz guztiak, izenak dioenmoduan, gaitzak dira. Gaixoek ez duteaukeratzen, minbizia edo apendiziti-sa aukeratzen ez den moduan. Buru-ko gaitzek, baina, beste zentzu bat du-te gizartean. Psikiatriako gaitzak, orohar, ez soilik baztertu, zigortu ere egi-ten dira. Hedabideetan ikusten denez,hilketa bat gertatzen denean, zalan-tzan jartzen da pertsonaren osasunmentala. Bortizkeriarekin loturikoekintza gehienak, biolentzia edo agre-sibitatea, buruko gaitzekin lotzen ditugizarteak.Zer dela eta lotura hori?Automatiko ateratzen den zerbait da,eta aldatu beharra dago, ikaragarriz-ko estigmatizazioa baita.Osasun mental baikorraren lanketabultzatu behar dela zenioen. Zertandatza kontzeptu berri hori?Gaur egun hedabideetan, eskoletaneta beste hainbat tokitan, gorputzanola zaindu irakasten dute, osasuntsuegoteko zer jan behar dugun edo kiro-la egitea onuragarria dela, besteakbeste; baina inon ez da irakasten zeregin behar den burua osasuntsu izate-ko. Osasun mentala zaintzeko eta are-agotzeko gure esku zein ekintza dau-den aztertzean, osasun mental baiko-rra lantzen da.Eta zer egin behar da?Jarduera asko egin daitezke, bainaezinbestekoa da nahi izatea. Hasteko,pentsamoldea ezagutu beharra dago,konturatuz horrek jokabideak baldin-tzatuko dituela. Gomendagarria daere egunaren amaieran, eguneko biz-

pahiru gauza onenak apuntatzea.Egunero gertatzen zaizkigu gauzaonak, baina moldatze hedonikoa dau-kagu, hots, gauza onetara segituanmoldatzen gara. Eta, azkenean, ohar-kabean pasatzen dira. Hortaz, ahale-gina egin behar dugu gauza baikorrezohartzeko.Pentsamendu baikorra, nahitaez,pentsamendu ona al da?Ez. Pentsamenduak behatu, eta ho-rietaz gogoetatu daiteke, baina sekulaez epaitu. Ez da pentsatu behar onakedo txarrak direnik, ezta pertsona onaedo txarra ote den ere pentsamenduhoriek edukitzeagatik. Pentsamendubaikorrek emozio baikorrak sorraraz-ten dituzte, eta, horiekin batera, joka-bide zehatz batzuk. Pentsamendu ne-gatiboek, aldiz, emozio negatiboaketa bestelako jokamoldeak azalera-tzen dituzte. Denetariko pentsamen-duak onartu behar ditugu, eta horienerantzule izan. Emozioak txarrak edoonak ez diren moduan. Emozio guz-tiak dira beharrezko eta guztiek dutebere funtzioa.Zein dira etorkizuneko erronkak osa-sun mentalaren alorrean?Estigma lantzea da oinarrizkoena. Bu-ruko gaitzak gainontzeko gaixotasunguztiak bezala tratatu behar dira, etagizartea horretan sentsibilizatu beharda. Hori litzateke lehenengo helbu-rua; berandu gabiltza dagoeneko ho-rretarako. Bestalde, etorkizunera be-girako erronka nagusiak eskolan dau-de, haurrengan, hain zuzen ere. Hau-rrei osasun mentala zaintzen irakatsibehar zaie; osasun mental baikorra-ren ikuspegiarekin hezi behar ditugu.

«PENTSATZEKO MODUAKJOKABIDEA

BALDINTZATZEN DU»

behar izaten da. Hala ere, posible da;are gehiago, fokua hor jarri behar da. Ba al dakigu gure pentsamenduezgogoeta egiten? Edonor al da gai ho-rretarako?Osasun mentalaren oinarria pentsa-menduen inguruan pentsatzea da,norbere gogoetez gogoeta egitea.Ohiturarik izan ezean, hasieran zailada pentsamenduen inguruan pentsa-tzea. Eta, horrez gain, nahi izan beharda. Konturatzea zergatik pentsatzendugun era batean eta ez bestean. Gu-re pentsamoldea gurea soilik dela us-te dugu, nahita egiten dugula, garenbezalakoak garelako. Afrikan jaio izanbagina, ordea, beste modu baterapentsatuko genuke; izaera eta oinarrigenetiko berak izanik ere, gure pen-tsamoldea guztiz desberdina izangolitzateke. Hortaz, esan genezake pen-tsatzeko moduak jokabidea baldin-tzatzen duela.«Osasun mentala zaintzeak ez gaitubaztertzen buruko gaitz bat izatetik».Hitz horiekin bukatu zenuen jardu-naldietan emandako hitzaldia, zeinda aldea osasun mentalaren eta bu-ruko gaitzen artean?Orain arte, buruko gaitza eta osasunmentala txanpon baten bi aurpegi di-relako ikuspegia nagusitu izan da.Buruko gaitz gehienak kronikoak di-ra; ezin dira sendatu. Halaber, burukogaitz bat diagnostikatzen den mo-mentuan, gizartean zigortuak direlasentitzen dira gaixoak. Gaitza duenpertsonaren osasun mentala, baina,ez da zertan txarra izan. Osasun men-tala lantzean dago gakoa. Azken fine-an, pertsona guztien helburua zeinizaten da? Ongizate maila areagotzeaeta bizi-kalitate ona izatea, burukogaitz bat izan edo ez.Buruko gaitzen bat pairatzen duenak


Zer da PROA?Antimikrobianoen erabilera optimiza-tzeko programa da, pazientearen kali-tatea eta segurtasuna hobetzea helbu-ru duena. Antimikrobianoak batzue-tan gehiegi erabiltzen dira, baina, bes-te askotan, erabiltzen dugun hori ez daonena gure pazientearentzat. Batzue-tan, esaterako, espektro txikiagokobatekin balioko luke; beste batzuetan,berriz, bi antibiotiko eman beharrean,bat bakarra emanda, ondorio berdinalor dezakegu, eta ondorio negatibo gu-txiago. Beste batzuetan, dosi txikiagoaedo handiagoa behar da, edo trata-menduak laburragoa edo luzeagoaizan behar du. Horregatik diogu pro-gramaren izenean ‘optimizatzeko’ de-la. Programak, gainera, aholkularitzaeskaintzen die medikuei, antibiotiko-

ak behar bezala erabil ditzaten, hots,dosi egokian, momentu egokian etabere denboran.Gehiegi erabiltzen al diraantibiotikoak ospitaleetan?Zenbait ikerketaren arabera, ospitale-etan antimikrobianoen preskripzioen% 30etik 50era bitartean ez daude on-do aginduta. Gaizki egoteak ez du esannahi beharrezkoak ez direnik, baiziketa hobetu daitezkeela, espektroaksinplifikatuz edo dosiak eta denborakegokituz. Hori horrela, esango nukeantibiotikoak desegoki erabiltzen ditu-gula, gehiegi baino gehiago, kantitate-ari zein motari dagokionez. Desegoki erabiltzeak ba al duzerikusirik germen erresistenteenondorioz sorturiko infekzioen azkenurteetako igoerarekin?

Osasunaren Mundu Erakundearen az-ken urteotako alerta nagusien arteandago erresistentzien gorakada. Anti-biotikoen erabilera, baina, ez da kausabakarra, bakterioak berak bere ebolu-zioan erresistentziak sortzen ditu mu-tazioen bidez. Antibiotikoak erabiltzeasaihestezina da, baina, behar bainogehiago, edota gaizki erabiltzen badi-tugu, prozesua bizkortzen ari gara. Es-pektro zabaleko antibiotikoek era as-kotako bakterioei aurre egiteko baliodute, eta horrelakoak erabiltzeko joeradugu zehatz ez dakigunean zein ger-menek eragiten duen infekzioa. Horre-la eginda uste dugu pazientea erabat li-bratzen dugula, baina hori askotan ezda beharrezkoa: pazienteak infekzioarrunta badu, estatistikoki infekzio ho-ri eragin ohi duten germenen kontraegin behar da, eta ez gainerako guztienkontra ere. Espektro zabaleko antibio-tikoak denetarako erabiltzen baditu-gu, baliabide bat agortzen ari gara, in-fekzio konplikatuagoetarako gorde be-harko litzatekeena. Gaur egun, antibio-tikoak ez dira ekoizten bakterio erresis-tenteak agertzen diren abiaduran.Horregatik ospitale barnean eta, batikbat, zainketa intentsiboko unitateetan

Mediku-formazio aldian erreferentziazko hainbatospitaletan txandakatu ondoren, Idoia Irazola(Barakaldo, 1987) medikuak Galdakao-Usansolokoospitalean ekimen berri bat ezarri du gaixotasuninfekziosoen alorrean. Antibiotikoen erabileradesegokia saihestea da programaren helburu nagusia.Programaren nondik norakoez eta gaur egunantibiotikoek duten eraginaz aritu da.

URRATSAK

«Zenbait ikerketarenarabera, ospitaleetanantimikrobianoenpreskripzioen % 30etik50era bitartean ez daudeondo aginduta»

Idoia Irazola Diaz de Rada Antimikrobianoen erabilera optimizatzeko programaren (PROA)arduraduna Barrualde-Galdakao ESIan


bakterio erresistenteen gero eta kasugehiago agertzea osasun publikokoarriskua bihurtzen ari da, paziente ahu-lenek tratatzeko zailenak diren infek-zioak dituztelako, besteak beste.Antibiotikoekiko immuneak bihurtzenari al gara?Ez, noski; gizakiak ez gara immune bila-katzen. Medikamentua hartzen dugu,eta gorputza iragan ondoren, kanpora-tu egiten dugu. Helburua zera da, bidehorretan gaixotasuna eragiten digutenbakterioak akabatzea. Haiek, aldi bere-an, nola defendatu bilatzen dute, etaerresistentzia-mutazioak garatzen di-tuzte hurrengo baterako, medikamen-tu berari edo antzeko bati aurre egite-ko. Horrela, epe luzera, antibiotikoeki-ko erresistentzia-mekanismoak gara-tuz gero, hau gerta dakioke pazientea-ri: hasiera batean larria ez den infekziobatengatik ospitalean ingresatu beharizatea zain-barneko tratamendua har-tzeko, infekzioa eragin duen bakterio-ren kontra egiteko ez dagoelako ahotikeman daitekeen antibiotikorik.Noiz ezarri zen Barrualde-GaldakaoESIan antimikrobianoen erabileraoptimizatzeko programa? Nolaantolatzen zarete?

Hasiberriak gara programa honetanlanean. Martxoan, areto nagusianaurkezpen saio bat egin genuen etabertan ezagutarazi genuen. Hortaz,bi hilabete eskas daramatzagu. Egu-nero hiru pertsona biltzen gara, bai-na gure atzean lantalde handiago batdago. Bilera horretan, neu, gaixota-sun infekziosoetako arduradun gisa,mikrobiologiako laborategiko ardu-radun bat eta ospitaleko farmaziakoprofesional bat egoten gara. Eguer-dian bildu eta pazienteak berrikustenditugu, zer medikamentu dituzten,zergatik, zenbat denbora daramateneta egokia den edo ez. Horrez gain,arreta pizten diguten edo alda daitez-keen egoerez hitz egiten dugu. Programaren bultzatzaile izanik,zerk bultzatu zintuen horretara?Hasiera batetik oso argi nuen gaixo-tasun infekziosoen alorra gogokonuela. Espainiako Estatuan gaixota-sun infekziosoen espezialitatea ezdago onartua; hasieran, Barne Medi-kuntzako espezialitatea ikasten du-gu, eta, ondoren, gaixotasun infek-ziosoetan trebatzen gara. Espeziali-tatea egiten nuen bitartean errefe-rentziazko hainbat ospitaletan aritu

nintzen eta hemen ikusi ezin ditudanprozedurak gertutik ezagutzeko au-kera izan nuen, neurokirurgiakoaketa gibeleko transplanteak, besteakbeste. Ospitale horietan PROA egitas-moen berri izan nuen, eta erronkapertsonaltzat hartu nuen proiektuahemen aurrera ateratzea. Bulegokokontuak argitu ostean, aurtengomartxoan hasi gara lanean, pazientezehatzak hartu eta bakoitzari egin be-harreko aldaketa eta gomendioakerabakiz.Baloraziorik egin al duzue?Oraindik goiz da horretarako. Oro haruste dut onarpen ona izan duela.Emaitza klinikoak baloratzeko goizden arren, esango nuke egiten ditu-gun gomendioak onartzen direla.Guk ez dugu aldaketarik egiten anti-biotikoa gaizki aginduta dagoela iru-ditzen zaigun paziente baten trata-menduan. Kasua berrikusi eta medi-kuarekin hitz egiten dugu, hartu be-harreko neurri berriak erabakitzeko.Hobetzeko gauza asko daude,gehienbat pazientearen mesederakodirenak. Azken finean, badirudi me-dikamentu gutxiago agindu etagehiago aurreztea dela programarenfuntsa, eta ez da horrela. Ez da au-rrezpen ekonomiko bat, osasuneanaurrezten da.Zein dira etorkizuneko erronkak?Helburu nagusiak antibiotikoak ho-beto erabiltzea eta baliabide gutxia-go gastatzea lirateke. Hau da, kasuberezietarako antibiotiko onak badi-tugu, kasu horietarako utzi eta ez ahi-tzea. Erronka pertsonal modura, gus-tatuko litzaidake ekimen hau luze ga-be ESI osoan zabaltzea, lehen maila-ko arretako medikuak integratuz, ho-riek baitira antibiotikoak gehiendarabiltzatenak maila orokorrean.

«EZ DA AURREZPENEKONOMIKO BAT, OSASUNEANAURREZTEN DA»


Langileen erdiek baino gehiagok etxetik kanpobazkaltzen dute egunero. Hala izanda ere, dietaosasuntsu bat egitea komeni da. Jakintza batzukizanez gero, oso modu orekatuan eta egokian jandezakegu. Janariaren kantitatea eta maiztasunazaintzea beharrezkoa da.

food edo janari lasterra eta aurrezprestatutako jakiak.Kontsultara ere maiz etorri izan da

jendea «nik ez dut etxean bazkaltzeneta zaila da horrela dieta bat egitea»esanez. Baina hori… ez da egia. Eli-kadura eta dieta orekatuari buruzkooinarrizko jakintza batzuk izanezgero, oso modu orekatu eta egokianelika gaitezke, zenbait otordu etxe-tik kanpo egin arren. Lehenengo,oso garrantzitsua da janarien maiz-

tasun eta gutxi gorabeherako kanti-tateari buruzko taula aurrean iza-tea.Hori aurrean izanik, gutxi gorabe-

hera, kanpoan bazkaltzeak eskatzenduen malgutasunez, asteko dieta an-tola dezakegu. Lehen esan bezalaetxetik eramaten badugu, primeran.Baina prestatzeko denborarik izangoez bagenu eta taberna edo jatetxebatera joan behar badugu, honakohauek kontuan hartu:

JA(KI)TEA

K ontsumitzaile eta Era-biltzaileen Erakundeak dioenez, lan-gileen % 60k etxetik kanpo bazkal-tzen du. Horietatik % 10ek bakarrikeramaten omen du janaria etxetik —hori litzateke aukerarik osasunga-rriena etxean dieta orekatuaren oi-narriak ezagutu eta praktikatzen ba-dira, behintzat—. Gainontzekoguztien aukerak honako hauek izanohi dira: eguneko menua eskaintzenduten taberna edo jatetxeak, fast

Etxetik kanpo,osasuntsu jan

Arantza LorenzoNutrizionistaElikadura


1.Otorduaren egitura errespetatu: 1_platera: barazkiak, entsala-

da, zopa, pasta edo arroza.2_platera: lekaleak, haragia,

arraina edo arrautza.Postrea: fruta edo esnekia. 2. Gogoan izan gero afalduko de-

narekin oreka gorde behar dela. Be-raz, ez dira janariak errepikatu be-har. Adibidez: afaltzeko entsaladaeta arraina baldin badugu, egokienabazkaltzeko pasta edo arroza eta ha-ragia edo arrautza izango dira.3. Bigarren plateretan, hobe plan-

txan egosita edo erreta hartzen badi-tugu, arrautzeztatuta edo ogitan pa-satuta baino. Eta osagarri gisa ego-kiena entsalada, tomate, piper edobarazki goarnizioak aukeratzea da.Tarteka, patata frijituak.4. Askotan, fruta edo esnekia bai-

no, eskaintzen dituzten postrekobeste aukera batzuk nahiago izatenditugu. Tarteka, kanpoan bazkaltzenedo afaltzen badugu, ez du hainbes-teko garrantzirik, baina ia egunerokokontua bada, oso garrantzizkoa izan-go da hori zaintzea.5. Maiz, ateratzen dituzten janari-

kantitateak (platerkadak) oso han-diak izaten dira. Egiten duzun kirola,adina —gazteek helduek baino ener-gia gehiago behar dute—, garaiera,gizon edo emakume zaren kontuanizanda —baldintza beretan gizonenenergia-beharrak handiagoak dira—,barneratzen den kopurua norbera-ren gutxi gorabeherako beharretaraegokitu beharko da.6. Edaria ohitura bezala ura izan

dadila. Ardoa edo garagardoa auke-ratzen badira, gogoan izan emaku-mezkoek, otorduko, edari horienbaso bat —80-100 mililitro ardo eta200 mililitro garagardo— edan deza-ketela, eta gizonezkoek bi baso.Azkenik, hona hemen tupper bat

edo bitan aste batean etxetik era-man daitezkeen aukera osasun-tsuak, eta afaltzeko konbinaketak —postrea fruta edo esnekia izango li-tzateke—.

Helduen batez besteko elikadura-beharrak

Janari taldea Maiztasuna Kantitatea

Ogia Egunero Barra-laurdena/erdia

Zerealak Egunero 2-4 koilarakada

Patata Egunero Barazki/lekaleekin egosiak

Arroza Astean 1-2 aldiz Platerkada bat

Pasta Astean 1-2 aldiz Platerkada bat

Azukreak/gozoak Egunero 5-8 koilaratxokada edo baliokideak

Olioa Egunero 3 koilarakada pertsonako ggb

Barazkiak Egunero 1-2 platerkada

Frutak Egunero 2-4 ale

Esnekiak Egunero 2-3

Lekaleak Astean 2-4 aldiz Platerkada bat

(garbantzuak, dilistak...)

Haragia Astean 3-4 aldiz 150-200 g

Arraina Astean 3-4 aldiz 150-200 g

Arrautza Astean 3-5

Fruitu lehorrak Astean 2-3 aldiz Meriendan edo afarian

2. plater gisa

Hestebeteak Astean 3 aldiz gehienez 30-50 g ggb

Margarina / Gurina Ez ezinbestekoak Hartuz gero, olioa gutxitu

Gozokiak / Opilak Ospakizunetarako bakarrik

MENUAK

Bazkaria Afaria

Astelehena • Haragi gisatua barazkiekin • Entsalada edo barazkiak (patata, azenarioa, kalabazina, • Arrautza (nahi den bezala: orburua, berenjena). tortillan, frijitua, egosia...).

Asteartea • Entsalada (tomatea, • Zopa. erremolatxa...). • Arraina. • Lekaleak (dilistak, garbantzuak, babarrunak, soja, baba lehorra...).

Asteazkena • Barazki-menestra urdaiazpiko • Etxean egindako pizza eta arrautza egosiarekin. barazkiekin (barrengorriak, kalabazina, piperrak...) eta

antxoekin.

Osteguna • Pasta tomate, atun • Entsalada edo barazkiak. eta txatkarekin. • Arrautza.

Ostirala • Entsalada, lekaleak. • Zopa, arraina.

Larunbata • Espinaka-purea. • Entsalada edo zopa. • Haragi-bolak. • Arrautza.

Igandea • Arroza, oilaskoarekin. • Entsalada. • Postre berezia. • Fruitu lehorrak (3 intxaur eta 5 hur, adibidez).


EUSKARA OSAKIDETZAN

Euskarri egitasmoak Alegia-ko osasun-zentroko lan-esparruanhizkuntza-ohiturak aldatzea izan duhelburutzat eta, bertako langileenaburuz, bilakaera nabarmena izan daegitasmoa martxan izan zen hilabete-etan eta baita gerora ere; izan ere,gaztelaniaz hitz egiteko ohitura zuten

langile euskaldunen artean euskaraerabiltzen dute orain. Eta ez hori ba-karrik; hizkuntza gero eta gehiagoerabiltzen dute barne-harremanetanoro har. Aldi berean, osasun-zentroa-ren erabiltzaileei ere eragiten die ego-era horrek, euskara gero eta modunaturalago batean erabiltzen baita.

Metodologiaren ardatza euslea da.Euskaraz hitz egiteko erraztasunhandiena duten langileen artetik bihautatu eta eusle izendatu ohi dituz-te langileek eurek, eta horiek euska-raz hitz egingo diete beti gainerakolankide guztiei. Eusleak hizkuntza-arau hori bete behar du; gainerakolankideek ez dute zertan, baina aha-legina egin behar dute eusleari eus-karaz egiteko. Hilean behin txanda-katu ohi da euslearen rola, etaasteroko jarraipen fitxen bitartezbaloratzen dute parte-hartzaileekeusleak hizkuntza-araua ondo beteduen ala ez. Interbentzioak bi hila-bete iraun zuen Alegiako lehen mai-lako arreta-unitatean, eta handikhiru hilera neurtu zen langileakeuren arteko elkarrizketetan zeinhizkuntzetan ari ziren.

Iaz, Tolosaldea ESIaren Alegiako lehen mailako arretaunitatean (Amezketa, Alegia, Bidegoian eta Legorreta)Soziolinguistika Klusterraren Eusle metodologiaoinarri hartu eta Euskarri egitasmoa jarri zuten abian,langileen arteko harremanak euskalduntzeko.Datozen hilabeteetan, antzeko egitasmo gehiagoabiatuko dira beste zentro eta unitate batzuetan,Soziolinguistika Klusterrarekin lankidetzan.

Langileen artekohizkuntza-ohiturakeuskalduntzeko ahaleginetan


Zergatik erabaki zenuten egitasmoa martxan jartzea?Lehenbizi, argi zegoelako borondatezkoa zela egitasmoanparte hartzea. Taldeko bilera egin genuen, eta egitasmoamartxan jartzeko aukera planteatu zitzaigun. Baiezkoa emangenuen. Taldeko erabakia izan zen. Egitasmoan parte hartze-ko baldintza betetzen genuen: euskaraz ulertzeko gutxiene-ko maila izatea guztiek. Guztien oinarrizko ulermen-mailaeta taldearen erabakia da egitasmoak eskatzen duena.Nolakoa da Alegiako unitateko hizkuntza-egoera?Hamasei langile gara eta langile bakarra dago euskaraz ez da-kiena. Eta pazienteek euskara eskatzen dute. Nire ustez, Eus-karri egitasmoa momenturik aproposenean heldu zen, etaoso bideragarria zen Alegiako unitatean. Zergatik? Batetik,jende berria hasi zelako lanean gurean, guztiak euskaldunak,eta, bestetik, jabetu ginelako lankide berriekin hasieratik eus-karaz arituta talde osoaren hizkuntza-ohituretan aldaketaeragin genezakeela. Finkatuta dauden urtetako hizkuntza-ohiturak aldatzea zaila da, eta garaiz hasiko ginen horrela.Eta antzeman al duzue bilakaerarik?Bai. Gure artean euskaraz aritzeko atea ireki digu egitasmo-ak. Lehen, nolabaiteko ikara-edo genuen; ahalegina egin ge-nuen Euskarrirekin, eta ahalegin horri esker langileen arteaneuskaraz egiteko ohitura daukagu orain. Lehen gaztelerazaritzen ginen hainbat lankiderekin euskaraz aritzen gara,orain. Lehen pentsa ezina zen hori.Interbentzio sinplea da eta iraupen laburrekoa. Hasi etabuka. Baina, esaten duzunagatik, denboran irauten du,ezta?Euskarri egitasmoa amaitu zen, baina nik oraindik eusletzatdaukat neure burua. Eta eutsi egiten diot euskarari langilee-kin ari naizela. Balio izan dit konturatzeko, euskaraz jakin baibaina ohituragatik-edo gazteleraz hitz egiten duten lankideeieuskaraz eginez gero, azkenean haiek ere euskarara gertura-tzen direla. Eta jabetu naiz gure arteko hizkuntza-ohiturakeuskalduntzeak zer nolako eragina daukan paziente eta beze-roekiko harremanean. Lan-harremanetan ez ezik, zerbitzuaematean ere presentzia gehiago du euskarak gure unitatean.

Urtebete baino ez daramazu unitate honetan lane-an. Nolakoa da euskararen erabilera?Hamabost bat urte daramat lanean Osakidetzan,baina esan beharra daukat ez dudala inoiz horrela-korik topatu. Asko hitz egiten da euskaraz inguruhonetan, eta, duela urtebetetik, euskaraz jardutennaiz nire eguneroko beharrean. Haustura izan da,hortaz, niretzat. Tratamenduak-eta euskaraz idaz-ten ditut, baina bestelako txosten medikoak, gazte-laniaz. Eta uste dut nigatik izaten dela hori, erosoa-go sentitzen naizelako. Hizkuntza idatzian gabeziabat dugula esango nuke, oro har, bai guk langileoketa bai pazienteek ere.Zer ondorio atera dituzu Euskarri egitasmotik?Egitasmoak balio izan dit konturatzeko hainbatlankiderekin euskaraz egin dezakedala arazorikgabe; aurretik, gaztelaniaz egiten genion batzuokelkarri. Hizkuntza-ohiturak, beraz, aldatu egin dira.Oso emaitza onak dira. Bizimodua euskaraz egitendugu. Langileon jarrerak asko egiten du, eta nikbadakit hemen dagoen jende askok ahalegin han-dia egiten duela euskaraz aritzeko. Kontsultategie-tako langileak askotan ez gara elkartzen; egitas-moak, ordea, elkartu eta beste erregistro bateanbildu gaitu. Arlo sanitariotik atera gara nolabait,eta hori eskertzen da gure eguneroko harremane-tan. Nola irudikatzen duzu euskararen etorkizuna unita-te honetan?Oso ondo. Jarrera aldatzen ari da. Kanpotik etor-tzen den langileak honetara moldatu beharko du.Osakidetzako beste unitateetan kontuan izan beharda lan-bolumena handiagoa dela, eta denbora-faltaizaten dutela horrelako bilerak eta tailerrak egiteko.Euskararen sustapena, hortaz, alde batera uzten da;une horietan lana aurrera ateratzea baino ez dauka-zu gogoan.

Mirari Etxenagusia Berasategi Alegiako osasun-zentroko administrari laguntzailea

Onintza Iturralde UrangaAmezketako kontsultategiko familia-medikua


LANETIK HARAGO

Zertan datza wushua?Txinatar jatorria duen borroka-artebat da. Wushuaren barnean diziplinabat baino gehiago praktikatu daiteke.Bestalde, nik gehienbat wushua prak-tikatzen dut, baina tai txi ere egin izandut noizbait. Nolatan hasi zinen?Aspaldi, duela hamar urte inguru, la-gun batek bultzatuta. Bera wushu-ira-kaslea da, eta sarritan zirikatzen nin-duen eskola bat probatzera joateko.Gustatu egin zitzaidan, eta ordutikpraktikatzen jarraitzen dut.Zer onura ditu wushuak?Oso kirol konplexua da. Gorputzazgain, burua ere lantzen da, eta, horre-la, alderdi asko hobetzen dira; beste-ak beste, memoria, segurtasuna etaikusteko gaitasuna. Horrez gain, dizi-plina lantzeko kirol aproposa da. Gai-nontzeko kirol gehienak denbora-pa-satzeko direla iruditzen zait; wushua,aldiz, kirol bat baino gehiago, bizitze-ko filosofia bat da. Wushuak ahalegi-naren bitartez helburuak lor daitezke-ela erakusten digu.

Euskal Herrian ba al dagozaletasunik?Gasteizen, esaterako, wushua prakti-katzeko hainbat leku daude. Eskolaofizialetan eta bestelako taldeetan bil-tzen da jendea, bakoitza bere dizipli-nan. Duela 30 urte hasi ziren lehen es-kolak, eta, ordutik, zortzi bat mila lagu-nek parte hartu dute ikastaroetan. Ho-rrez gain, hezkuntza-zentroetan ereeman izan dituzte eskolak, haurrek ki-rola gertuagotik ezagutzeko.Bigarren mailako kirola delasentitzen al duzue?Bai, kirol gutxitua da wushua. Gauzajakina da, esaterako, futbolak eta sas-kibaloiak hedabideetan oihartzunhandia dutela: wushua, aldiz, ez da

inoiz albiste izaten, eta, ondorioz, jen-deak ez du ezagutzen. Duela gutxi,haurrentzat egindako film bateanagertu zen.Nolako ekimenak antolatzen dirawushua sustatzeko?1991. urtean, Europako Wushu Txa-pelketa izan zen Arrasaten. Eta Gastei-zen ere mundu-mailakoa egin izan da.Urte osoan, diziplinen arabera antola-tzen dira txapelketak. Halaber, esko-larteko txapelketak ere egiten dira lu-rraldeka. Horrela, harreman berriakegiten dituzte parte-hartzaileek.Zuk parte hartzen al duzulehiaketetan?Lehiaketetako epailea naiz. Ardurahandiko lana da, puntuatzea ez baitaerraza. Oso adi egon behar da jokala-riek egiten dituzten mugimenduakebaluatzeko. Era berean, hein handibatean subjektiboa da, epaile bakoi-tzak ez baitie garrantzi bera ematenalderdi guztiei. Hala ere, badaude jo-kalari guztiek nahitaez bete behar di-tuzten arauak. Jarrera ere oso garran-tzitsua da.

«Wushuabizitzeko filosofiabat da kirol batbaino gehiago»

Raul Martin AlaizAraba ESIko mantentze-lanetako ofizialaeta wushu-praktikatzailea

Txagorritxu ospitaleko korridoreetan aurrera eta atzera dabil Martin (Gasteiz, 1976),erabiltzaileek dena behar bezala aurkitu dezaten lanean. Aisialdian, bestalde, gutxik ezagutzenduten zaletasun bat du, wushua. Lagun batek gomendatuta hasi zen, eta orain lehiaketetakoepaile ere bada. Wushua zertan datzan eta dituen onurak azaldu dizkigu.

GASTEIZEN, DUELA 30URTE HASI ZIREN LEHENESKOLAK, ETA, ORDUTIK,8.000 LAGUN INGURUKPARTE HARTU DUTEIKASTAROETAN

2018ko xxxx/ OSATUBERRI xx / 23

DENBORA-PASAK

berri - osakidetza.euskadi.eus · Mintza Eguna 2018 Euskal Herri osoko mintzalagunen jaia....

Documents

Transcript of berri - osakidetza.euskadi.eus · Mintza Eguna 2018 Euskal Herri osoko mintzalagunen jaia....