ESO

O libro Xeografía e Historia Avanza, para terceiro curso de ESO, é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada no Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L. / Edicións Obradoiro, S. L., dirixido por Teresa Grence Ruiz e Ana M.ª Guerra Cañizo.

Na súa elaboración participou o seguinte equipo: Fernando Abascal Altuzarra Pedro Adiego Sancho Álvaro Bellón Mena Olga Cabeza García María Ángeles Fernández de Bartolomé Rosa López Pérez Juan Martín Martín Ana Redondo do Río Raquel Rubalcaba Bermejo María Luisa Vázquez Sánchez Javier Velilla Gil Francisco Javier Zabaleta Estévez

EDICIÓN Santiago R. Rivarola (Qurtuba editores, S. L.) María Ángeles Fernández de Bartolomé Raquel Rubalcaba Bermejo

DIRECCIÓN DO PROXECTO Lourdes Etxebarria Orella

AVANZA

Xeografía e Historia

© 2017 by Santillana Educación, S. L. / Edicións Obradoiro, S. L.Entrecercas, 215705 Santiago de CompostelaPrinted in Spain

ISBN: 978-84-9972-599-4CP: 756714Depósito legal: M-8432-2017

Dirección de arte: Xosé Crespo.

Proxecto gráfico: Estudio Pep Carrió.Fotografía de portada: Leila Méndez.Ilustración: Paul Coulbois, El Infografista, Estudio Tenllado, Carlos Fernández del Castillo, Agustí Serrano.

Xefa de proxecto: Rosa Marín. Coordinación de ilustración: Carlos Aguilera. Xefe de desenvolvemento de proxecto: Javier Tejeda. Desenvolvemento gráfico: Raúl de Andrés, Jorge Gómez e Ana Gómez.

Dirección técnica: Jorge Mira.

Coordinación técnica: Xoán L. Bendaña, Jesús Muela e Marisa Valbuena. Confección e montaxe: Medianil Gráfico para Qurtuba editores S. L., Alejandro Martínez e Antonio Díaz. Elaboración cartográfica: Paul Coulbois, GEODÓS, Geotec Cartografía, Rosa López, Tania López e Alberto Solano. Asesoramento lingüístico: Xoán L. Bendaña, Laura Castro, Antonio F. Guiadanes, Antón Palacio e Sara Villar.Documentación e selección fotográfica: Nieves Marinas.

Fotografía: F. PO; J. C. MUÑOZ; J. JAIME; J. LUCAS; KRAUEL; M. SÁNCHEZ; S. PADURA; A. G. E. FOTOSTOCK/JASON FRIEND, J. D. DALLET, ELLEN ISAACS, TYLER OLSON, MEDIOIMAGES, DAVID LYONS, JOSÉ FUSTE RAGA, DINODIA, CORMON FRANCIS/HEMI, ZOONAR/CHRISTA EDER, IGNACIO PALACIOS, GUIDO ALBERTO ROSSI; CONTIFOTO/M. RODRÍGUEZ; CORDON PRESS/SYGMA/M. ATTAR, CORBIS/FIROZ AHMED/DEMOTIX; DIGITALVISION; EFE/BOENSCH, B./PICTURE ALLIANCE/ARCO IMAGES G/NEWSCOM/LAFOTOTECA.COM, LAFOTOTECA.COM/NEWSCOM/J. J. GUILLÉN, FRANCIS R. MALASIG; GETTY IMAGES SALES SPAIN/AFP/FAYEZ NURELDINE, THINKSTOCK, AFP; NASA; BLOM SISTEMAS GEOESPACIALES; J. A. BOTILLO; PARLAMENT EUROPÉEN; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; UNITED NATIONS/UN PHOTO/JOAO ARAUJO PINTO Krauel; ORONOZ; S. Cid; A. G. E. FOTOSTOCK/DEA/G. Cigolini, J.D. Dallet; ALBUM/Oronoz, AKG, Culture images, Erich Lessing, Museo Nazionale do Bargello, Lessing; ARCHIVO PHOTOAISA/Iberfoto; GARCÍA-PELAYO/JUANCHO; GETTY IMAGES SALES SPAIN/DEA/A. Gregorio, Thinkstock, Photos.com Plus; INDEX/Bridgeman; MUSEUM ICONOGRAFÍA/J. Martin; PHOTO RMN/Hervé Lewandowski; SCALA GROUP/ De Agostini Picture Library, Andrea Jemolo; BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPAÑA/Laboratorio Biblioteca Nacional; CONGRESO DOS DEPUTADOS, MADRID; HOSPITAL TAVERA, TOLEDO; MADRID, MUSEO NACIONAL DO PRADO/Laboratorio do Museo do Prado / © MUSEO DO PRADO - MADRID - DEREITOS RESERVADOS. PROHIBIDA A REPRODUCIÓN TOTAL OU PARCIAL; MUSEO DO LOUVRE, PARÍS; MUSEO NACIONAL DO BARGELLO, FLORENCIA; MUSEO NAVAL, MADRID; ARQUIVO SANTILLANA.

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só pode ser realizada coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista pola lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos, www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.

3

UNIDADEMARCO DE

APRENDIZAXESABER

1 A organización política do mundo

páx. 7

Os Estados actuais

A Unión Europea

España

• Que é un Estado, funcións do Estado e o Estado do benestar

• Tipos de Estados

• A cooperación e os conflitos entre os Estados

• As institucións e os símbolos da Unión Europea

• A organización territorial e principais institucións de España

• As Comunidades Autónomas

Saber aplicar:

• Interpretar un esquema

• Interpretar mapas diversos

• Compoñer esquemas e táboas diversas

Saber facer:

• Interpretar o mapa político do mundo

2 O sector primario

páx. 23

As paisaxes agrarias, a gandaría, a pesca e a explotación forestal

• O sector primario na actualidade

• As paisaxes agrarias

• A gandaría, a pesca e a explotación forestal

• O sector primario na Unión Europea e en España

• Os problemas da sustentabilidade

Saber aplicar:

• Obter información a partir da observación de imaxes

• Interpretar gráficos e mapas diversos

Saber facer:

• Interpretar o mapamundi dos usos do solo agrario

3 Minaría, enerxía e industria

páx. 37

Os recursos minerais

As fontes de enerxía

Os recursos naturais e a industria no mundo e en España

• Os recursos minerais

• As fontes de enerxía renovables e as non renovables

• Os trazos da industria actual

• A localización e a deslocalización

• As grandes potencias industriais do mundo

• Os recursos naturais e a industria en España

Saber aplicar:

• Interpretar gráficos sobre a produción e o consumo de enerxía

• Interpretar un mapa de España sobre a produción industrial

Saber facer:

• Interpretar un mapa das áreas industriais máis importantes do mundo

4 Os servizospáx. 51

O comercio

O transporte

O turismo

O sector servizos en España

• O sector terciario: tipos de servizos

• A actividade comercial

• Tipos de transporte

• A importancia do turismo

• O comercio e o transporte en España

• O turismo en España

Saber aplicar:

• Interpretar un debuxo sobre a balanza comercial

• Interpretar gráficos sobre intercambios comerciais

• Identificar o debuxo representativo de distintos tipos de redes de transporte

Saber facer:

• Interpretar un mapa de fluxos

• Analizar e comparar dous mapas de fluxos

5 Un mundo de cidades

páx. 67

As funcións e estrutura da cidade

A organización do espazo urbano

A rede urbana mundial

As cidades de España

• Que é unha cidade

• Partes das cidades

• O crecemento urbano

• Cidades globais, metrópoles e megalópoles

• O sistema urbano español

Saber aplicar:

• Completar táboas e esquemas acerca dos diferentes modelos urbanos

• Analizar mapas e gráficos sobre as cidades

Saber facer:

• Analizar o espazo urbano a partir dun plano

4

UNIDADEMARCO DE

APRENDIZAXESABER

6 O reto do desenvolve- mento

páx. 81

O atraso económico

A pobreza extrema: a fame

As desigualdades

Pobreza e desenvolvemento en España

• Os países segundo o nivel de desenvolvemento

• Causas do atraso económico, a pobreza extrema e a fame

• As desigualdades sociais, económicas, de saúde e de benestar

• As axudas exteriores aos países menos desenvolvidos

• Pobreza, desigualdades e desenvolvemento en España

Saber aplicar:

• Interpretar un mapa de distribución de países segundo o IDH

• Completar un esquema sobre organizacións internacionais

Saber facer:

• Comparar o desenvolvemento de dous países: España e Camerún

7 A sustenta- bilidade medioambien- tal

páx. 95

A deterioración ambiental

A contaminación atmosférica

A auga

A biodiversidade

A degradación do solo

• A modificación do medio natural. Posibles solucións

• Efectos da contaminación atmosférica

• A auga como ben escaso

• Ameazas á biodiversidade

• A contaminación dos solos

Saber aplicar:

• Interpretar mapas sobre temas relacionados co medio ambiente e a conservación da natureza

• Comprender un esquema sobre a chuvia ácida

• Analizar un mapamundi acerca da escaseza de auga

• Coñecer as principais zonas do mundo en que a biodiversidade está ameazada

Saber facer:

• Comparar a pegada ecolóxica

8 A Idade Moderna, unha nova era

páx. 109

As exploracións europeas

A América precolombiana

A sociedade e a economía europeas

• O comercio con Oriente e os avances na navegación

• As exploracións portuguesas

• As exploracións castelás

• A América precolombiana: maias, incas e aztecas

• A prosperidade económica en Europa

Saber aplicar:

• Recoñecer fotografías de instrumentos de navegación introducidos na época

• Interpretar un mapa co resultado do Tratado de Tordesillas

• Dispoñer datos nunha liña do tempo acerca das viaxes de Colón

• Analizar datos acerca da evolución da poboación europea mediante gráficos

Saber facer:

• Interpretar a recreación histórica dunha cidade

9 Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

páx. 123

O humanismo e o Renacemento

O Quattrocento e o Cinquecento

A Reforma

A Contrarreforma

• O humanismo e a súa difusión. O Renacemento

• Arquitectura, escultura e pintura do Quattrocento

• Arquitectura, escultura e pintura do Cinquecento

• A expansión do Renacemento en España, Países Baixos e Alemaña

• A doutrina de Lutero e a expansión da Reforma

• O Concilio de Trento e a Contrarreforma

Saber aplicar:

• Interpretar unha imaxe acerca do funcionamento dunha imprenta

• Analizar e interpretar algunhas das obras artísticas máis destacadas da época

Saber facer:

• Analizar un edificio. O palacio Médici-Riccardi

5

UNIDADEMARCO DE

APRENDIZAXESABER

10 A formación do Imperio español

páx. 137

A orixe do Estado moderno

Os Reis Católicos

O Imperio español

A conquista de América

• As monarquías autoritarias europeas

• O reinado dos Reis Católicos: fortalecemento da autoridade real, unidade relixiosa e expansión territorial

• Os gobernos de Carlos I e Filipe II

• A organización do Imperio español

• Problemas exteriores do Imperio español

• A conquista de México e Perú e a organización das colonias americanas

Saber aplicar:

• Relacionar algúns dos reis máis destacados da época cos países que gobernaron

• Analizar mediante un mapa as alianzas matrimoniais tecidas polos Reis Católicos

• Interpretar a árbore xenealóxica de Carlos V• Comprender a evolución dos prezos dos metais

preciosos mediante un gráfico• Estudar as etapas do Imperio español

mediante unha liña do tempo• Coñecer unha cidade colonial mediante

o estudo dunha reconstrución

Saber facer:

• Analizar un mapa histórico. O Imperio español

11 A Europa do Barroco

páx. 153

A crise do século XVII

O declive da monarquía española

O apoxeo de Francia

A prosperidade das Provincias Unidas

Inglaterra e a monarquía parlamentaria

A arte barroca

• O estancamento da poboación e os conflitos sociais no século XVII

• A fin da hexemonía española

• A consolidación da monarquía absoluta en Francia

• A independencia das Provincias Unidas e o auxe do comercio marítimo

• O fracaso do absolutismo en Inglaterra e a creación de imperio colonial inglés

• O Barroco

• O Século de Ouro español

Saber aplicar:

• Estudar a evolución da poboación europea no século XVII mediante un gráfico

• Completar unha táboa coas datas en que se produciron algúns acontecementos relacionados co declive da monarquía española

• Estudar un fragmento da Declaración de Dereitos de 1689

Saber facer:

• Analizar unha escultura barroca• Analizar unha pintura barroca

6

Esquema do libro Esquema do libro

Cada unidade está formada por distintas páxinas de información e actividades. O texto, de carácter informativo, explicativo e descritivo, vai acompañado de distintos elementos como fotografías, gráficos, táboas, etcétera.

A información organízase en epígrafes e subepígrafes e en recadros de ampliación ou exemplificación situados na marxe.

Saber facer desenvolve procedementos e técnicas.

ACTIVIDADES9. Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

Comprende

4 Lembra.

• Cales son as principais características da escultura do Quattrocento?

• Cita tres artistas do Quattrocento e o campo en que destacaron.

Aplica

5 Analiza. Que elementos clásicos observas na igrexa da páxina esquerda?

6 Interpreta. Observa A Primavera, obra de Botticelli, e responde as preguntas.

• Como dirías que son os rostros dos personaxes: fermosos, feos, tranquilos, axitados…?

• Describe a pintura: onde se desenvolve a escena, que personaxes aparecen, como visten, o que fan…

• Indica as características desta pintura que permiten dicir que é unha obra renacentista.

2O Quattrocento

A arquitectura

Os arquitectos renacentistas deseñaron edificios relixiosos e civís adaptados á medida do ser humano. Buscábase ante todo a sime-tría e a proporción. Para isto, os artistas recuperaron os elementos clásicos: arcos de medio punto, frontóns, bóvedas de canón, cúpulas e columnas.

Destacaron Filippo Brunelleschi, que realizou a cúpula da catedral de Florencia, e Leon Battista Alberti, autor da fachada da igrexa de Santa María Novella de Florencia e da igrexa de Santo Andrés de Man-tua.

A escultura

A escultura centrouse na representación do corpo humano e conce-deu especial importancia ás proporcións, á beleza e aos estudos anatómicos, polo que proliferaron os nus.

Sobresaíron Lorenzo Ghiberti e Donatello.

A pintura

Os pintores renacentistas introduciron a perspectiva lineal, unha téc-nica que lles permitiu representar a profundidade. Ademais, lograron dar sensación de volume usando luces e sombras (claroscuro).

Durante o Renacemento seguiron pintándose escenas relixiosas, pero introducíronse temas mitolóxicos, retratos e paisaxes.

Os principais pintores foron Masaccio, Mantegna e Botticelli.

DICIONARIO VISUAL

Igrexa de Santo Andrés de Mantua, obra de Alberti. Interior (A) e exterior (B).

A B

Arco de medio punto

Cúpula

Bóveda de canón

Arco de medio punto

Frontón triangular

Bóveda de canón

Sacrificio de Isaac, obra de Ghiberti. Esta obra gañou un concurso para elixir o escultor que realizaría as portas do baptisterio da catedral de Florencia.

127126

9. Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma9

A finais da Idade Media iniciouse en Europa unha nova forma de pensar que situaba o ser humano no centro do universo e que confiaba na razón para descubrir os segredos da natureza: o humanismo. Este novo espírito difundiuse rapidamente grazas á imprenta e orixinou o Renacemento, un novo movemento artístico, e a movementos de reforma da Igrexa católica.

Diferentes Igrexas protestantes

RENACEMENTO

REFORMA LUTERANA

HUMANISMO

CONTRARREFORMA CATÓLICA

Intolerancia relixiosa

Italia

España Máis tardío e relixioso

Quattrocento

Cinquecento

123

Unha introdución breve

e unha imaxe grande

sintetizan a unidade.

Un esquema recolle os

contidos máis importantes.

O Dicionario visual axuda

con fotos, debuxos, mapas

ou esquemas á aprendizaxe

dos conceptos.

Unha serie de fichas (Sabías que,

Un exemplo, Presta atención…)

complementan o texto

informativo.

9. Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

Faino ti

21 O autor e a data. Quen construíu o palacio Médici-Riccardi? En que data se construíu?

22 A estrutura. Observa a planta e indica cales son os principais cuartos e cal é a súa función.

23 A decoración. Que aspectos destacarías da decoración? Razoa a resposta.

24 O estilo. De que estilo artístico é o palacio Médici-Riccardi? Xustifica a resposta.

SABER FACER: Analizar un edificio. O palacio Médici-Riccardi

Na primeira metade do século XV, Cosme de Médici decidiu construír un palacio como residencia familiar. A obra encargouse a Michelozzo, quen, entre 1444 e 1460, levantou un edificio que se converteu no modelo dos palacios florentinos e no símbolo do poder político dos Médici.

PASOS PARA SEGUIR

Para analizar un edificio ten en conta estes aspectos:

1 O autor e a data. Indica quen o mandou construír, cando foi construído, que tipo de edificio é e para que se realizou.

2 A estrutura. Sinala con que material está realizado o edificio, describe a súa planta e explica como son o interior e o exterior (estancias, tipo de arcos e columnas, etc.).

3 A decoración. Observa os elementos decorativos (esculturas, pinturas…) e descríbeos.

4 O estilo. Tendo en conta as súas características, indica a que estilo artístico pertence.

A fachada principal ten tres pisos. O inferior foi realizado con almofadado rústico e o segundo, con almofadado suave. O terceiro é liso.

As estancias da familia distribuíanse arredor do patio. Só as persoas máis próximas tiñan acceso a elas. A estancia principal era a cámara (dormitorio), onde se recibían as visitas importantes.

A capela estaba decorada con frescos de Benozzo Gozzoli que representaban a procesión dos Reis Magos. Os personaxes principais teñen os trazos dos membros da familia Médici.

No patio estaba o orixinal do David, esculpido por Donatello.

Patio porticado

Xardín

Na planta do palacio Médici-Riccardi obsérvase que as estancias se organizaban arredor do patio.

9. Novas formas de pensar: Renacemento e Reforma

134

AUTOAVALIACIÓN

Marca a opción correcta en cada caso.

1. Cales foron os principais instrumentos de difusión da doutrina humanista?

A imprenta, as relacións entre humanistas, as academias e as universidades.

A Igrexa católica e o Islam.

As escolas municipais.

2. Cal das seguintes foi unha característica fundamental do humanismo?

A relixiosidade.

O centro no ser humano.

O misticismo.

3. Indica un trazo definitorio da nova ciencia.

O uso de linguas vernáculas.

A realización de experimentos.

A interpretación directa da Biblia.

4. En que etapas se divide o Renacemento italiano?

Trecento e Quattrocento.

Románico e Gótico.

Quattrocento e Cinquecento.

5. Cales foron as principais características da arquitectura do Quattrocento italiano?

A simetría, a proporción e os elementos clásicos.

A decoración abundante.

A ausencia case total de decoración.

6. Quen foi o principal escultor do Cinquecento italiano?

Miguel Anxo.

Botticelli.

Brunelleschi.

7. Cal foi a principal característica do estilo plateresco?

Decoración moi abundante.

Sobriedade na decoración.

Ausencia de decoración.

8. Quen foi o autor da pintura O enterro do señor de Orgaz?

Berruguete.

Durero.

O Greco.

9. Quen foi o impulsor da Reforma protestante?

Martiño Lutero.

Xoán Calvino.

Henrique VII.

10. É unha doutrina protestante:

Calvinismo.

Budismo.

Catolicismo.

11. Que trazo é propio do luteranismo?

As persoas que fan boas obras salvaranse.

Os fieis relaciónanse directamente con Deus e interpretan a Biblia libremente.

Os sacerdotes deben gardar celibato.

12. Cal foi o obxectivo da Contrarreforma?

Modernizar a Igrexa católica adoptando algunhas das teses do protestantismo.

Reorganizar e revitalizar a Igrexa católica e enfrontarse ao protestantismo.

Unir a Igrexa católica coa Igrexa ortodoxa.

13. Como se chamou o Concilio que tratou de reformar a Igrexa católica?

Concilio de Loyola.

Concilio de Trento.

Concilio de Nicea.

14. Que nova orde se fundou a partir da Contrarreforma?

Os franciscanos e os agostiños.

Os dominicanos e os beneditinos.

Os xesuítas.

15. Que consecuencia tiveron a Reforma e a Contrarreforma?

O coñecemento da historia relixiosa.

A intolerancia relixiosa.

Os contactos entre relixións.

16. Que relixión era a dominante nos países do norte de Europa?

A calvinista.

A protestante.

A católica.

136

As Actividades están secuenciadas en categorías

(Comprende, Razoa, Aplica) para facilitar a súa

comprensión.

Cada unidade péchase cunha

Autoavaliación que permite recoñecer

os contidos aprendidos e e os que

cómpre volver revisar.A sección Pasos para seguir recolle

as pautas

necesarias para

aplicar a técnica

ou o procedemento.

Os procedementos

de máis dificultade

incorporan un

Exemplo resolto.

A sección Faino ti propón a realización

da técnica de maneira pautada e sinxela.

6

1. A organización política do mundo

A organización política do mundo1

• Segundo a organización política

• Segundo a relixión

• Segundo a organización territorial

Compoñentes e funcións

• Cooperación: ONU

• Conflitos

Tipos

Relacións entre os Estados

InstituciónsOrganización

política

Historia

• Concellos

• Provincias

• Comunidades Autónomas

Organización territorial

Institucións

OS ESTADOS ACTUAIS

A UE

ESPAÑA

A ORGANIZACIÓN POLÍTICA

DO MUNDO

O mundo está formado por máis de 200 Estados. Os Estados relaciónanse entre eles establecendo sistemas de cooperación, como a ONU ou a Unión Europea, pero tamén se enfrontan e teñen conflitos.

7

Que é un Estado

O Estado é a unidade política e administrativa superior que rexe un territorio. Todos os habitantes dese territorio están sometidos á autoridade do Estado.

Os Estados están formados por varios compoñentes:

• Os cidadáns. Teñen dereitos e obrigas.

• Un territorio. Está delimitado por unhas fronteiras.

• Unhas institucións. Son necesarias para facer efectivas as decisións do Estado. Por exemplo, a policía, o exército, o corpo de diplomáticos e os funcionarios que executan as políticas.

Ademais, os Estados posúen uns símbolos que os identifi-can, como o himno e a bandeira.

Actualmente, o mundo está formado por uns 200 Estados. Pero este número e o territorio dos Estados variou ao longo da historia e continúa facéndoo, xa que se pode reducir ou ampliar como resultado dunha guerra, dun proceso de inde-pendencia ou dun tratado internacional.

As funcións do Estado

O Estado desenvolve numerosas funcións:

• Establece relacións internacionais. Funda embaixadas e consulados noutros Estados, forma parte de organismos internacionais, chega a acordos con outros Estados, etc.

• Garante a seguridade nacional. Mantén a orde públi-ca e defende o territorio e os cidadáns contra as agresións exteriores.

• Regula a economía e as relacións laborais. Crea nor-mas para orientar a actividade económica.

• Ofrece servizos básicos, como educación, sanidade, transporte…

O Estado do benestar

O Estado proporciona uns servizos básicos á poboación co diñeiro dos impostos:

• Ofrece servizos públicos, como sanidade e educación.

• Concede subvencións á poboación necesitada.

• Establece un sistema de pensións que permite vivir dig-namente á poboación xubilada ou que non puido traballar.

É o que se coñece como Estado do benestar. Existe nos países desenvolvidos, sobre todo nos europeos.

1Os Estados actuais

Tamén hai Estados frustrados, que son os que presentan un baleiro de poder que lles impide controlar o seu territorio e defender os seus cidadáns de grupos terroristas, paramilitares ou da delincuencia organizada. Estas circunstancias convértenos en Estados inseguros para a poboación que vive neles.

Actualmente estímase que existen arredor de 40 países que son Estados frustrados.

TEN EN CONTA

INTERVENCIÓN DO ESTADO

DÉFICIT DO ORZAMENTO DO ESTADO

REEQUILIBRIO DO ORZAMENTO DO ESTADO

Política de grandes obras:

estradas, encoros,

etcétera.

Aumento

de ingresos

�scais do Estado.

Aumento dos ingresos

das familias.

Diminución do paro.

Crecemento

do consumo.

Crecemento

da poboación.

Contratación.

Distribución de subsidios

a parados, empresas,

familias, etc.

FUNCIONAMENTO DO ESTADO DO BENESTAR

8

ACTIVIDADES1. A organización política do mundo

Comprende

1 Lembra. Enumera as funcións do Estado.

1)

2)

3)

4)

2 Identifica. Marca verdadeiro (V) ou falso (F), segundo corresponda. As afirmacións que consideres erróneas escríbeas debaixo correctamente.

Todos os Estados ofrecen á súa poboación servizos públicos, como a sanidade e a educación.

Todos os Estados teñen un territorio delimitado por unhas fronteiras.

Unha das funcións do Estado é a de garantir a seguridade do Estado e dos cidadáns.

Os Estados están formados por dous elementos: o territorio e os cidadáns.

3 Conceptos. Completa o texto sobre o Estado coas seguintes palabras.

poboación – territorio – política goberno – fronteiras – símbolos

O Estado é unha unidade

e administrativa superior que goberna un

cunhas claras

e recoñecidas internacionalmente, en que vive

unha que se rexe por un mesmo

e unhas mesmas leis. Tamén posúe uns

que o identifican (himno, capital, moeda…).

O Estado

Compoñentes:

•

•

•

Funcións:

•

•

•

•

4 Conceptos. Explica o que é o Estado do benestar.

Razoa

5 Explica. Cres que a recadación de impostos é necesaria para que o Estado poida prestar servizos aos cidadáns? Xustifica a resposta.

6 Interpreta o esquema. Observa o gráfico da páxina anterior e contesta:

• Que representa?

• Por que un Estado necesita unhas institucións?

• E unhas leis?

Extrae conclusións

7 Resume. Completa o esquema.

9

SABER FACER: Interpretar o mapa político do mundo

PASOS PARA SEGUIR

Os mapas políticos permiten coñecer a situación dun territorio, así como a medida, a forma, as fronteiras, a organización territorial e as principais localidades.

Para analizar un territorio nun mapa político, fíxate nestes aspectos.

• Situación: localiza as coordenadas xeográficas e o continente onde está. Observa a súa situación e indica se é interior ou costeiro.

• Tamaño: indica se é grande, mediano ou pequeno ou se se trata dun microestado, como Mónaco.

• Forma: indica se a súa forma é compacta, alongada, fragmentada…

• Fronteiras: fíxate nas fronteiras naturais (ríos, mares...) e políticas (indícanse mediante liñas).

• Capital: márcase cun punto (Ten en conta que que un territorio pode ter unha capital ou varias).

Faino ti

8 Analiza o mapa.

• En que continente se sitúa China? Que cidade é a súa capital?

• Con que países ten fronteiras políticas?

• Cita tres países que se atopen no mesmo continente ca China.

• Cita dous países costeiros de América e dous do interior de Europa.

• Que información che proporciona o mapa sobre Angola?

– Situación:

– Tamaño:

– Capital:

– Ten fronteira con

E S T A D O S U N I D O S

C A N A D Á

MÉXICO

PERÚ

COLOMBIA

ECUADOR

GÜIANA

BRASIL

ARXENTINA

CHILE

BOLIVIA

PARAGUAI

URUGUAI

SURINAME

EUA

GÜIANAFRANCES

40º

60º

Ottawa

Washington

Ciudad de México

Georgetown ParamaribBogotá

Quito

SucreBra

Asunción

Santiago BuenosAires Montevideo

Lima

60º90º120º150º180º

80º

Círculo Polar Ártico

60º

40º

Trópico de Cáncer

20º

0º Ecuador

20º

Trópico de Capricornio

80º

180º

Círculo Polar Antartico

150º 120º 90º 60º

SAN VICENTEE GRANADINAS

SAINT KITTS E NEVIS

SANTA LUCÍA

BARBADOSGRANADA

TRINDADEE TOBAGO

VENEZUELA

PANAMÁ

COSTA RICA

NICARAGUAO SALVADOR

HONDURASGUATEMALA

BELICEXAMAICA

HAITÍ

REPÚBLICADOMINICANA

BAHAMAS

CUBA

PORTO RICO

ANTIGUAE BARBUDA

DOMINICA

A Habana

Nassau

Saint John's

San Juan

SantoDomingo

PortoPríncipeKingstonBelmopan

Guatemala

San Salvador

Managua

San JoséPanamá

Tegucigalpa

Porto EspañaCaracas

Saint George's Bridgetown

KingstownCastries

Roseau

Basseterre

Bogotá

REPÚBLICA

REPÚBLICA

0 930

quilómetros

Escala

O C É A N OP A C Í F I C O

10

SUECIAFINLANDIANORUEGA

ISLANDIA

REINOUNIDO

IRLANDA

ESPAÑA

MARROCOS

PORTUGAL

MAURITANIA

SÁHARAOCCIDENTAL

CABO VERDE

GUINEA ECUATORIAL

SÃO TOMÉ E PRÍNCIPE

NIXERIA

NÍXER

LIBIA

CHAD

CAMERÚN

REP.CENTRO-

AFRICANA

CON

GO

ANGOLA

REP.DEM.DOCONGO

RUANDA

ZAMBIA

BOTSWANAZIMBABUE

SUAZILANDIA

LESOTHOSURÁFRICA

NAMIBIA

MO

ZAM

BIQ

UE

MALAWITANZANIA

MADAGASCAR

COMORES

BURUNDI

KENYAUGANDA

SOMALIA

DJIBUTI

ETIOPÍA

SUDÁN DO SUR

SUDÁN

EXIPTO

SEYCHELLES

MAURICIO

ERITREA

BAHREIN QATAR

EAUOMÁN

IEMEN

ARABIASAUDITA

KUWAIT AFGANISTÁN

TURKMENISTÁN

UZBEQUISTÁN

KAZAKHSTÁN

KIRGUIZISTÁN

TAXIQUISTÁN

PAQUISTÁNNEPAL

MALDIVAS

SRI LANKA

INDIA

BANGLADESH

MYANMARLAOS

TAILANDIA VIETNAMCAMBODJA

BRUNEI

MALAISIA

SINGAPURAINDONESIA

BUTÁN

FILIPINAS

TIMOR LESTE

AUSTRALIA

PAPÚANOVAGUINEA

PALAU

COREADO SUR

COREADO NORTE

XAPÓN

MONGOLIA

FEDERACIÓN DE RUSIA

CHINA

ESTADOS FEDERADOSDE MICRONESIA

ILLAS MARSHALL

KIRIBATI

NAURU

TUVALU

ILLAS SALOMÓN

VANUATU

FIXI

NOVA ZELANDIA

ESTONIALETONIA

ASA

GABÓN

DINAMARCA

bo

asilia

o

Trípoli

Windhoek

Luanda

MaseruMaputo

Mbabane

Gaborone

Lusaka Harare

Lilongwe

Antananarivo

Port Louis

Vitoria

Moroni

Dodoma

NairobiBujumbura

Kigali

Kampala Mogadiscio

Djibuti

Addis AbebaJuba

KhartumN'Djamena

Abuja

SanaaAsmaraNiamey

Yaundé

LibrevilleBrazzaville

Kinshasa

São Tomé

Malabo

Praia

Madrid

Lisboa

Rabat

El Aaiún

MelekeokBandar SeriBegawan

X akarta Dili

Port Moresby

Canberra

Wellington

Suva

Port Vila

Honiara Vaiaku

Yaren

Bairiki

MajuroPalikir

Manila

Phnom Penh

Kuala LumpurSingapura

Bangkok

Colombo

Naypyidaw Vientiane

HanoiDhaka

Thimbu

Toquio

PyongyangSeúl

Beijing(Pequín)

Ulan Bator

Astana

Bishkek

Dushanbé

Islamabad

NovaDelhi

Katmandú

Kabul

Tashkent

Ashjabad

Kuwait

Doha

MascateAbu Dhabi

Oslo Helsinki

Moscova

ManamaRyad

O Cairo

Londres

Reykjavik

Bangui

Cidade do Cabo

180º150º120º90º60º30º0º30ºº

30º 0º

hciw

neerG

e

d

onai

dire

M

30º 150º 180º

80º

Círculo Polar Antártico

60º

40º

20º

0º

20º

40º

60º

80º

Estocolmo

DublínCopenhaguen

TallínRiga

Malé

Nuakchott

718059_02_p02_mundipolitico

IRÁN

ALXERIAIRAQ

TURQUÍA

UCRAÍNA

FRANCIA

POLONIA

SAN MARINO

ALEMAÑA

SIRIA

ROMANÍAHUNGRÍA

REINO UNIDO

TUNISIA

GRECIA

AZERBAIXÁN

SERBIA

BULGARIA

AUSTRIA

LITUANIA

SUÍZA

XEORXIA

XORDANIA

CROACIA

REP. CHECABÉLXICA

ESLOVAQUIA

MOLDAVIA

ALBANIA

PAÍSES BAIXOS

ARMENIA

DINAMARCA

ISRAEL

BOSNIA EHERCEGOVINA

ESLOVENIA

MACEDONIA

KOSOVO

LÍBANOCHIPRE

LIECHTENSTEIN

ANDORRA

MALTA

MÓNACO

CIDADE DOVATICANO

LUXEMBURGO

MONTENEGRO

ITALIA

BIELORRUSIA

Bakú

Kiev

Roma

TunesAlxer

Vilna

Minsk

Viena

Praga

VaduzBerna

París

Ammán

Sofía

Beirut

Kuwait

Berlín

Zagreb

Bagdad

Ereván

Atenas

AncaraTirana

Mónaco

Damasco

Teherán

Tbilisi

Nicosia

Londres

Pristina

Budapest

Varsovia

Bruxelas

BucarestBelgradoSarajevo

KishiniovLiubliana

Ámsterdam

Xerusalén

Luxemburgo

SanMarino

La Valletta

Andorrala Vella

Bratislava

PodgoricaSkopje

BAMAKO

MALÍ

GUINEA

GHANA

SENEGAL

BENIN

BURKINA FASO

COSTA DOMARFIL

LIBERIA

TOGO

SERRALEOA

GUINEA-BISSAUGAMBIA

GUINEA ECUATORIAL

A DE CABO VERDE

A DE CABO VERDE

Lomé

Accra

Dakar

UagaduguBanjul

Conakry

Yamusukro

Nuakchott

PortoNovo

Freetown

Monrovia

Bissau

O C É A N O

A T L Á N T I C O

O C É A N O

Í N D I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O G L A C I A L Á R T I C O

O C É A N O G L A C I A L

A N T Á R T I C O

1. A organización política do mundo

11

2Tipos de Estados

Os Estados segundo a organización política

Segundo a súa organización política, os Estados poden ser democracias, ditaduras, repúblicas e monarquías.

• Nos Estados democráticos, o poder repártese entre o Parlamento (poder lexislativo), que elabora as leis; o Goberno (poder executivo), que aplica as leis, e os xuí-ces (poder xudicial), que velan polo cumprimento das leis.

Os cidadáns participan no goberno a través das elec-cións, en que elixen os seus representantes. Existe unha lei máxima, a constitución, aprobada polos cidadáns, onde se define a forma do Estado e se regulan os dereitos e os deberes dos cidadáns.

• Nas ditaduras, unha persoa ou un grupo (o exército, un partido político, etc.) concentra todos os poderes do Estado. Os cidadáns non participan no goberno e este impón as leis e non recoñece os dereitos humanos.

• Nas monarquías, o xefe do Estado é un rei, que accede por dereito de nacemento e llelo transmite aos seus fillos.

• Nas repúblicas, o xefe do Estado é un presidente. Se é democrática, o presidente é elixido polos cidadáns.

Os Estados segundo a relixión

Segundo o papel que ten a relixión no Estado, estes clasifí-canse en Estados laicos, confesionais e teocráticos.

• Nos Estados laicos hai separación entre o Estado e a relixión. As leis non dependen de doutrinas relixiosas.

• Nos Estados confesionais existe unha relixión oficial que inspira as leis e goza de amplos privilexios.

• Os Estados teocráticos teñen unha relixión oficial e os seus libros sagrados convértense na lei. Os relixiosos condicionan as accións do Goberno.

Os Estados segundo a organización territorial

Segundo como se organizan as relacións entre as institu-cións estatais e as institucións rexionais, os Estados poden ser centralizados ou descentralizados.

• Nun Estado centralizado, a Administración central go-berna todo o territorio do Estado.

• Nun Estado descentralizado, as rexións teñen as súas institucións propias: un Parlamento, un Goberno e uns tribunais con amplos poderes.

Congreso dos Deputados, en Madrid.

ÍNDICE DE DEMOCRACIA NO MUNDO

POSICIÓN PUNTUACIÓN

Noruega 1 9,93

Suecia 2 9,73

Islandia 3 9,65

Dinamarca 4 6,52

Nova Zelandia 5 9,26

Australia 6 9,22

Suíza 7 9,09

Canadá 8 9,08

Finlandia 9 9,06

Países Baixos 10 8,99

Luxemburgo 11 8,88

Austria 12 8,62

Irlanda 13 8,56

Alemaña 14 8,34

Malta 15 8,28

Reino Unido 16 8,21

Rep. Checa 17 8,19

Uruguai 18 8,17

12

ACTIVIDADES1. A organización política do mundo

Comprende

9 Identifica. Escribe o tipo de Estado que corresponde

a cada frase.

• O rei é o xefe do Estado.

• Unha persoa ou un grupo concentra todos os poderes

do Estado.

• A relixión e o Estado están separados e non hai

unha relixión oficial.

10 Pensa. Explica o que é unha república. Despois,

di se unha república é sempre democrática.

Tipos de Estado

Segundo a organización política

Estado democráticoPoder repartido entre o Parlamento, o Goberno e os xuíces.

Participación dos cidadáns no Goberno (eleccións).

Segundo a relixión

Segundo a organización territorial

Fonte: Liberdade no mundo, 2015. Freedom House

Extrae conclusións

12 Sintetiza. Completa a táboa.

Incumprimentodos dereitos fundamentais e sistema político controlado

Amplo respectodas liberdadespúblicas

Respectoparcialdas liberdadespúblicas

Aplica

11 Interpreta o mapa. Observa o mapa e responde.

• Que continente presenta os índices máis baixos de democracia? E os máis altos?

• Como son os índices de democracia en Asia?

13

As organizacións internacionais

Os Estados relaciónanse entre si xeralmente de forma pací-fica. Para tratar cuestións de interese común, adoptar deci-sións e solucionar problemas, crearon organizacións inter-nacionais.

Hai organizacións internacionais de alcance mundial e outras que agrupan países dunha zona determinada, como a UE ou a Liga Árabe.

Tamén hai organizacións con obxectivos variados, como a ONU, e outras que só se ocupan dunha materia. Por exem-plo, a OTAN é unha organización militar constituída por 28 Estados nun sistema de defensa común.

A ONU

O principal organismo internacional de mediación entre os Estados é a Organización das Nacións Unidas (ONU). Fundouse en 1945, despois da Segunda Guerra Mundial, cando os Estados caeron na conta de que cumpría crear un organismo que resolvese os conflitos de xeito pacífico. Ac-tualmente, 193 países, case todos os Estados do mundo, for-man parte desta organización.

A ONU ten tres obxectivos principais:

• A defensa dos dereitos humanos. Aprobou impor-tantes documentos, como a Declaración dos Dereitos Humanos, que todos os Estados membros teñen que respectar.

• O mantemento da paz. Emite resolucións de cumpri-mento obrigado para países involucrados en conflitos. Ademais, organiza misións de paz coa intervención sobre o terreo das forzas armadas de paz ou Cascos Azuis.

• A cooperación internacional. Creou organismos con obxecto de axudar os países en varios aspectos, por exemplo, a FAO para a agricultura e a alimentación, a OMS para a saúde, ou UNICEF para a infancia.

A ONU ten algúns puntos débiles que dificultan a súa tare-fa. Hai cinco Estados (Estados Unidos, Rusia, China, Reino Unido e Francia) que poden vetar as súas decisións, polo que estas a miúdo quedan limitadas polos seus intereses. Ade-mais, a ONU non ten financiamento nin exército propio, polo cal depende das achegas dos Estados.

Os membros da ONU están obrigados a resolver de ma-neira pacífica as desavinzas que teñen entre si. Non obs-tante, este compromiso rompeuse moitísimas veces.

3A cooperación e os conflitos entre os Estados

Cascos Azuis.

DICIONARIO VISUAL

A ONU ten diferentes órganos de goberno para desenvolver os seus obxectivos:

• Secretario Xeral. Actúa como portavoz da comunidade internacional.

• Asemblea Xeral. É o principal órgano deliberativo. Está composta por representantes de todos os Estados membros.

• Consello de Seguridade. Ten a misión de manter a paz e a seguridade. Está formado por 15 membros, 5 permanentes que teñen dereito de veto e 10 non permanentes renovados cada dous anos. As súas decisións téñense que cumprir de xeito obrigatorio.

TEN EN CONTA

14

ACTIVIDADES1. A organización política do mundo

Comprende

13 Lembra. Enumera os tres principais obxectivos da ONU.

•

•

•

14 Conceptos. Completa as seguintes frases.

• A ONU creouse no ano

• Os Cascos Azuis ocúpanse de

• Os principais puntos débiles da ONU son

15 Conceptos. Completa o texto sobre a ONU coas seguintes palabras:

paz – organizacións – OTAN forzas – Cascos Azuis

As armadas de paz da ONU, coñecidas

como pola cor do casco

ou da boina, están integradas por militares dos exércitos

dos países que integran a ONU. A súa función principal

é crear ou manter a en áreas de conflito.

Ás veces, a ONU autoriza outras

a actuar no seu nome, por exemplo,

á .

Razoa

16 Pensa. Explica por que…

• Os Estados crearon organizacións internacionais.

A Organización das Nacións Unidas (ONU)

Obxectivos

Puntos débiles

Data de creación

Número de membros

• A ONU é o organismo de mediación entre Estados máis importante.

• A ONU creouse tras a Segunda Guerra Mundial.

• UNICEF promove a protección, a supervivencia e o desenvolvemento dos nenos do mundo.

Extrae conclusións

17 Resume. Completa o esquema.

15

Unión económica e coordinación política

Tras a Segunda Guerra Mundial (1939-1945), retomouse a idea de crear unha organización para fomentar a coopera-ción entre os países europeos.

Os inicios da Unión Europea (UE) encontrámolos en 1957, cando seis países europeos decidiron ampliar a coopera-ción entre eles. Hoxe, a UE está formada por 28 países. Es-paña incorporouse en 1986.

Nos últimos tempos, a UE afondou na integración económi-ca e política:

• En 2002 entrou en circulación a moeda única, o euro. Ac-tualmente adoptárono 19 países.

• Fortaleceuse o papel do Parlamento Europeo e recoñe-ceuse a cidadanía europea e a libre circulación de cida-dáns da UE polos Estados membros.

• Creáronse fondos e políticas de solidariedade para as rexións menos desenvolvidas.

• Estableceuse unha carta de dereitos fundamentais para todos os cidadáns, o Tratado de Lisboa.

As institucións da UE

Os Estados membros da UE delegan parte da súa soberanía nalgunhas institucións independentes que representan os intereses da Unión no seu conxunto. En Bruxelas, a capital da UE, cada país ten unha representación permanente para defender os seus intereses.

As principais institucións da UE son:

• O Parlamento Europeo representa os cidadáns. Propón as leis e aproba os orzamentos.

• A Comisión Europea vela para que se apliquen os regu-lamentos e se utilicen adecuadamente os fondos.

• O Consello da UE é o órgano que toma as principais decisións.

Os símbolos da UE

• A bandeira da UE está formada por un círculo de doce estrelas douradas sobre un fondo azul.

• O himno oficial da UE é a Oda á alegría, incluída na No-vena Sinfonía de Beethoven.

• A moeda común é o euro e o seu símbolo é €.

• Hai un único modelo de pasaporte.

4Un exemplo de cooperación: a UE

Parlamento Europeo. Estrasburgo.

FITOS NA HISTORIA DA UE

1950 Discurso de R. Schuman

1951 Creación da CECA

1957 Firma dos Tratados de Roma

1958 Europa dos Seis

1973 Europa dos Nove

1975 Creación do FEDER

1981 Europa dos Dez

1986 Europa dos Doce e �rma da Acta Única Europea

1993 Entra en vigor o Tratado de Maastricht

1995 Europa dos Quince

2007 Europa dos Vinte e sete

1998 Creación do Banco Central Europeo

1999 Entra en vigor o Tratado de Ámsterdam

2009 Entra en vigor o Tratado de Lisboa

2013 Europa dos Vinte e oito

2000 Adóptase o Tratado de Niza, que entra en vigor en 2003

2004 Europa dos Vinte e cinco

EuropadosSeis

Europados

Nove

EuropadosDez

Europados

Doce

Europados Vinte

e cinco

Europados Vinte

e sete

Europados Vinte

e oito

2002 Comeza a circular o euro

Europados

Quince

718059_02_p56_Linea_tiempo_Union_Europea

16

ACTIVIDADES1. A organización política do mundo

Comprende

18 Localización. Observa o mapa.

• Enumera os países que formaban parte da UE en 1957.

• Que país se incorporou na última ampliación? En que ano?

• En que ano ingresou España?

• Enumera os países que teñen o euro como moeda única.

Razoa

19 Pensa. Contesta as preguntas.

• O lema da UE é «unidade na diversidade». A que cres que se refire?

• Hai países na Unión Europea que non teñen o euro como moeda? Se é así, poderías dicir algún?

ESPAÑA

FRANCIA

POLONIA

ROMANÍA

SUECIA

ITALIA

ALEMAÑA

FINLANDIA

REINOUNIDO

GRECIA

BULGARIA

HUNGRÍAAUSTRIA

PORT

UG

AL

REP.CHECA

IRLANDALETONIA

LITUANIA

ESTONIA

ESLOVAQUIA

BÉLXICA

PAÍSESBAIXOS

CHIPRE

LUXEMBURGO

MALTA

ESLOVENIA

DINAMARCA

CROACIA

MACEDONIA

MONTENEGRO

ALBANIA

SERBIA

ISLANDIA

TURQUÍA

FONTE: Unión Europea.

0 430

quilómetros

Escala

718059_02_p08_ampliaciones_UE

A UE

Principais institucións Principais retos

• Por que cres que o himno oficial da UE é a Oda á alegría, de Beethoven?

Extrae conclusións

20 Sintetiza. Completa a táboa.

Ampliacións da UE

Europa dos Seis (1958)

Europa dos Nove (1973)

Europa dos Dez (1981)

Europa dos Doce (1986)

Europa dos Quince (1995)

Europa dos Vinte e cinco (2004)

Europa dos Vinte e sete (2007)

Europa dos Vinte e oito (2013)

SERBIA Países candidatos

Países da Zona Euro

718059_02_p08_leyenda_ampliaciones_UE

17

O sistema político

A Constitución española de 1978 define España como un Estado social, porque o Estado intervén coa vontade de conseguir unha sociedade máis xusta; democrático, por-que os cidadáns participan no goberno; e de Dereito, por-que as leis obrigan a todos os españois e ás institucións, e recoñécense dereitos aos cidadáns.

A organización territorial

Territorialmente, España organízase en municipios, provin-cias e Comunidades e Cidades Autónomas.

• Hai máis de 8.100 municipios, gobernados cada un por un concello.

• Os municipios organízanse en 50 provincias, adminis-tradas polas Deputacións Provinciais. As illas teñen a súa administración propia: os cabidos en Canarias e os consellos en Baleares.

• As provincias agrúpanse en 17 Comunidades Autóno-mas e dúas Cidades Autónomas (Ceuta e Melilla). Cada Comunidade Autónoma ten o seu Estatuto de Autono-mía, que establece as súas competencias e institucións.

As principais institucións

As principais institucións do Estado español son a Coroa, as Cortes Xerais, o Goberno e os tribunais e xulgados. A capi-tal de España é Madrid.

5O Estado español

DICIONARIO VISUAL

O Palacio das Cortes é a sede do Congreso dos Deputados do Estado español.

O rei é o xefe do Estado.

España é unha monarquía parlamentaria, porque os actos do rei deben estar avalados polo Goberno ou polo Parlamento.

• Presidente. Votado polo Congreso.

• Vicepresidentes.

• Ministros. Elixidos polo presidente.

• Xuíces e maxistrados. Son independentes e están sometidos á lei.

• Tribunal Supremo. Ten xurisdición en todo o territorio nacional.

• Tribunal Constitucional. Interpreta a Constitución en caso de dúbida.

Congreso dos Deputados

Senado

De 300 a 400 deputados elixidos por sufraxio universal cada catro anos.

• 4 senadores por provincia

• 3 senadores por illa maior

• 1 senador por illa menor

• 4 senadores por Ceuta e Melilla

• Senadores autonómicos

Suprema autoridade do Estado: a Coroa

Poder xudicial: os Tribunais e os Xulgados

PRINCIPAIS INSTITUCIÓNS DO ESTADO ESPAÑOL

COMPOSICIÓN

• Cumpre funcións simbólicas, por exemplo, representar o país nas relacións internacionais.

• Dirixe a política interior e exterior.

• Dirixe a Administración civil e militar.

• Goberna segundo as leis.

• Fan cumprir as leis.• Elaboran as leis.

• Aproban os orzamentos.

• Controlan a acción do Goberno.

• Elixen o presidente do Goberno.

FUNCIÓNS

Poder executivo: o Goberno

Poder lexislativo: as Cortes Xerais

Congreso dos Deputados, en Madrid.

18

ACTIVIDADES1. A organización política do mundo

Aplica

21 Localiza. Con axuda do mapa político de España, completa a táboa.

22 Completa o gráfico.

Xaén

León

Lugo

Cádiz

Palma

Ávila

Ceuta

Soria

Mérida

Xirona

Teruel

Cuenca

Murcia

Madrid

Toledo

Málaga

Lleida

HuescaBurgos

BilbaoOviedo

Zamora

Huelva

Melilla

Almería

Granada

Córdoba

Segovia

Cáceres

Sevilla

LogroñoOurense

Badaxoz

Alacant

Valencia

Albacete

Zaragoza

Palencia

A Coruña

Barcelona

Tarragona

Salamanca

Santander

Valladolid

Pontevedra

Ciudad Real

Guadalaxara

Pamplona/IruñaVitoria-Gasteiz

Castelló de la Plana

Donostia-San SebastiánSantiago

de Compostela

AN D A LU C ÍA

CASTELA E LEÓN

ARAGÓN

GA L IC IA

CASTELA - A MANCHA

CATALUÑA

ESTREMADURA

A RIOXA

COMUNIDADEVALENCIANA

PAÍS VASCO

RE X IÓ NDE MU RCI A

CANTABRIAPRINCIPADODE ASTURIAS

C. DE MADRID

C. F. DENAVARRA

ILLAS BALEARES

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

M A R R O C O S

M a rM

e d i t er r

áneo

OCÉANO

ATLÁNT ICO

0 68

quilómetros

Escala

718059_02_p10_Espana_provincial

Santa Cruzde Tenerife

Las Palmasde Gran Canaria

C A N A R I A S

Mar Cantáb r i co

Comunidades uniprovinciais

•

•

•

•

•

•

•

Cidades Autónomas

•

•

CORTES XERAIS TRIBUNAIS E XULGADOSGOBERNO

COM

POSI

CIÓ

N

De 300 a 400deputadoselixidospor sufraxiouniversal

SENADO

(votado polo Congreso)+

VICEPRESIDENTES+

MINISTROS(elixidos polo presidente)

(independentese sometidos

á lei)

4 senadores por provincia

4 senadores por Ceuta e Melilla

Senadores autonómicos

1 senador por illa menor

3 senadores por illa maior

PODER PODER PODER

FUN

CIÓ

NS Aprobar as leis.Aprobar os orzamentos.

Controlar o Goberno.

Dirixir a política interior e exterior.

Dirixir a Administración militar.Facercumprir as leis.

Capital de provincia

Cidade Autónoma

Límite de EstadoLímite de Comunidade Autónoma

718059_02_p10_leyenda_Espana_provincial

Límite de provincia

Capital do Estado

Capital de Comunidade Autónoma

19

Entre as Comunidades Autónomas existen gran-des diferenzas de distinto tipo:

• Diferenzas de extensión. Hai Comunidades moi extensas, como Andalucía, e outras moi pequenas, como A Rioxa.

• Desequilibrios demográficos. A poboación concéntrase en Madrid e nas rexións costeiras e illas, mentres que amplas zonas do interior peninsular están case despoboadas.

• Desequilibrios económicos. Madrid, País Vasco, Navarra e Cataluña son as Comunida-des cos ingresos medios per cápita máis altos, mentres que os habitantes de Andalucía, Es-tremadura, Castela-A Mancha e Murcia rexis-tran os ingresos medios máis baixos.

6As Comunidades Autónomas: contrastes territoriais

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

M A R R O C O S

Ma r M edi t e r ráneo

OCÉANO

ATLÁNTICO

Mar Cantábrico

FONTE: INE. 2014.

ANDORRA

• Desigualdades sociais. A renda dispoñible por habitante determina o nivel de vida da po-boación e a taxa de risco de pobreza relativa. Esta última é máis elevada nas rexións econo-micamente deprimidas e onde a distribución da riqueza é máis desigual.

O principio de solidariedade, recollido na Constitución española, condiciona a actuación dos poderes públicos, especialmente en materia económica e financeira, que debe dirixirse a re-ducir os desequilibrios entre as Comunidades. Con este obxectivo tamén se crearon os Fondos de Compensación Interterritorial.

Ocupados porsector económico

Primario

Secundario

Terciario

718059_02_leyenda_PIB_Sectores_CCAAAs Comunidades Autónomas de Estremadura, Andalucía e Rexión de Murcia presentan o maior número de empregados no sector primario.

PORCENTAXE DE OCUPACIÓN POR SECTOR ECONÓMICO

20

1. A organización política do mundoACTIVIDADES

Aplica

23 Interpreta. Examina os mapas e contesta.

• Cal é a Comunidade Autónoma máis extensa?

• E a menos extensa?

• Que superficie ten o territorio de Galicia?

• Onde se concentra a maioría da poboación de España? Por que?

• Que indica o PIB per cápita? Que Comunidades Autónomas o teñen máis alto?

10.602 km2

5.327 km2

7.230 km2

10.390 km2

32.091 km2

4.992 km2

79.462 km2

47.720 km2

41.635 km2

87.597 km2

19 km2

13 km2

7.447 km2

8.028 km2

94.227 km2

29.574 km2

11.314 km2

5.045 km2

23.255 km2

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

M A R R O C O S

M a r M e d i t e r r á n e o

OCÉANO

ATLÁNTICO

718059_02_p10_Extension_Espana

A L X E R I A

Mar Cantábrico

ANDORRA

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

Mar Med i te r r áneo

OCÉANO

ATLÁNTICO

718059_02_PIB_CCAA

Mar Cantábrico

A L X E R I A

M A R R O C O S

ANDORRA

FONTE: INE. 2014.

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

Mar Me di te r r áneo

OCÉANO

ATLÁNTICO

718059_02_Densidad_espana

Mar Cantábrico

M A R R O C O SA L X E R I A

ANDORRA

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

Mar M ed ite r ráneo

OCÉANO

ATLÁNTICO

718059_02_PIB_per_capita

Mar Cantábrico

M A R R O C OS

A L X E R I A

ANDORRA

FONTE: INE. 2014.

PIB per cápita (En €) Máis de 30.000

De 25.000 a 30.000

De 20.000 a 25.000

De 15.000 a 20.000

718059_02_PIB_per_capita_leyenda

Densidade (En hab/km2)Máis 500

De 500 a 120

De 120 a 80

718059_02_Densidad_España

De 80 a 20

Menos de 20

PIB (En miles de millóns de €)

De 100.000 a 200.000

De 60.000 a 100.000

De 40.000 a 60.000

De 20.000 a 40.000

Menos de 20.000

718059_02_leyenda_PIB_CCAA

21

AUTOAVALIACIÓN

Marca a opción correcta en cada caso.

1. Que elementos compoñen un Estado?

O territorio, os cidadáns e as institucións.

O territorio, os cidadáns, as leis e as institucións.

O territorio, os cidadáns, o exército e as fronteiras.

2. Segundo o papel da relixión, os Estados poden ser…

Democracias ou ditaduras.

Repúblicas ou monarquías.

Laicos, confesionais ou teocráticos.

3. Nunha ditadura…

O poder exérceo unha persoa ou un grupo.

Os cidadáns participan no goberno a través das eleccións libres e democráticas.

O poder está repartido entre o Parlamento, o Goberno e os xuíces, que actúan de forma independente.

4. Quen é o xefe do Estado nunha república?

O rei.

O presidente.

Nunha república non hai xefe do Estado.

5. A principal organización internacional de mediación entre os Estados é…

A UE.

O Banco Mundial.

A ONU.

6. Cales son os principais obxectivos da ONU?

Defender os dereitos humanos, manter a paz e favorecer a cooperación internacional.

Establecer tratados internacionais entre países pobres e ricos, e fomentar o comercio internacional.

Ampliar as fronteiras dos países membros e manter a paz dentro destes mesmos países.

7. Cales son as principais institucións da UE?

A UE non ten institucións propias.

O Parlamento Europeo, a Comisión Europea e o Consello da UE.

O Consello de Seguridade, o Congreso e o Senado.

8. Territorialmente, España organízase en…

Estados, Comunidades Autónomas e concellos.

Comunidades Autónomas, provincias e concellos.

Concellos, vigairías e mancomunidades.

9. En España, o poder lexislativo está en mans…

Do Parlamento.

Da Coroa.

Do Goberno.

10. Que institución se encarga de gobernar un municipio?

O concello.

A Deputación.

O Senado.

REPASO ACUMULATIVO

24 Compara os mapas físico e político de Europa e responde.

• Entre que Estados fan fronteira os Pireneos?

• Cita dous Estados que sexan insulares.

• Cal é a capital máis setentrional dun Estado europeo?

• España está no leste ou no oeste de Europa?

• Que mares rodean España?

• A que países pertencen estas illas?

Córsega:

Sicilia:

Baleares:

22