AS IRMANDADES DA FALA (II) DOSSIER - terraetempo.gal · Mesmamente, o contido da intervención de...

Desfeita urbanística na Galiza: Causas e alternativas

O escándalo radical

Globalización e tendencias nacionalistas

O Bierzo. Antoloxía da “Galiza irredenta”

DOSSIER | AS IRMANDADES DA FALA (II)

Entrevista aMariví Villaverde

Nº 136 • OUTUBRO | NOVEMBRO | DECEMBRO 2005 • 4,50 €

Nº 1

36 •

OUTU

BRO

| NOV

EMBR

O | D

ECEM

BRO

2005

DO

SSIE

R | A

S IR

MAN

DADE

S DA

FAL

A (II

)

M/PORTADA 136 31/5/07 17:23 Página 1

Edita | Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas. Clasificada de interese cultural e declarada de interese galego por Orde da Consellaría de Cultura,Comunicación Social e Turismo do 23 de novembro de 2004 (D.O.G. 17/12/2004). Inscrita no Rexistro Único de Fundacións de Interese Galego co número 2004/20 |Xunta Directiva do Padroado da Fundación | Bautista Álvarez Domínguez (Presidente), María Pilar García Negro (Directora Xerente), Xoán Carlos Garrido Couceiro(Director do Terra e Tempo), Lois Diéguez Vázquez (Director de Programación de Cursos e Publicacións), Xosé Ramón Ermida Meilán (Director de Arquivos), Luís Obelleiro Piñón(Secretario) e Roberto Vilameá Ponte (Tesoureiro) | CIF G-15947450 | Corrección lingüística | Robert Neal Baxter | Redacción, publicidade e subscricións | Avenidade Lugo, 219, 1º, 15703 Santiago de Compostela, Galiza. Telf. 981 57 02 65 | Páxina web | www.bautistaalvarez.org | Correo electrónico | [email protected]| Imprime | Grafinova S.A. | Deseño | seteseoito | D.L. | C-1361-1995 | © Permítese a reprodución citando a fonte | Feche de edición | 22 de maio de 2006.

Opinión

[ Francisco Rodríguez Sánchez ]

Entrevista

Mariví Villaverde[ Marga Romero e Henrique Albor ]

Economía

Urbanismo e Vivenda (I)Desfeita urbanística na Galiza: Causas e alternativas[ César Mosqueira Lourenzo e Carme da Silva Méndez ]

Cultura

O escándalo radical[ Pier Paolo Pasolini ]

Internacional

Globalización e tendencias nacionalistas[ Ollanta Humala Tasso ]

Viaxes

O Bierzo. Antoloxía da ”Galiza irredenta“[ Felipe-Senén López Gómez ]

DOSSIER | AS IRMANDADES DA FALA (II)Estatuto de Nación, un paso adiante senesquecer o camiño andado[ Xoán Carlos Garrido Couceiro ]

Discurso en Betanzos, 1907[ Manuel Lugrís Freire ]

Temas nacionalistas[ Manuel García Barros ]

Programa electoral[ Luís Porteiro Garea ]

45

11

24

30

35

42

434446

Nº 136 • OUTUBRO | NOVEMBRO | DECEMBRO 2005sum

ario

5

24

30

42

No transcurso dunha concurrida cea na cidade de Vigo, o 11 de marzo de 2006, Laura Tatoanunciaba que o premio Manuel María a dignidade nacional recaia en Bautista Álvarez. Este premioestaba enmarcado nunha serie de actos que programaron a CIG-Ensino, A Mesa pola NormalizaciónLingüística, a Asociación Socio-Pedagóxica Galega e a Asociación de Escritores en Lingua Galega.Todos eles tiñan como punto común pór de relevo a figura e a obra literaria de Manuel María.A entrega do premio, unha peza de cerámica de Pérez Porto, fixoa Saleta Goi, amiga e compañeirade traxectoria do galardonado. A Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas non podepor menos que sentirse orgullosa de que o seu Presidente tivera este recoñecemento a toda unhatraxectoria de fidelidade a uns principios políticos, ideolóxicos e éticos acompasados cunha prácti-ca consecuente. Mesmamente, o contido da intervención de agradecemento de Bautista Álvarezfoi unha expresión máis do seu compromiso nacionalista con máis de medio século de andaina.

Bautista Álvarez recibiu o primeiro premio Manuel María á dignidade nacional

Bautista Álvarez dirixíndose aos asistentes

Saleta Goi, rexia patriota e inseparábel compañeira de Manuel

María, fíxolle unha emocionada entrega do premio ao

galardonado

Nesta mesa atopábase de costas Alfredo Suárez Canal (Conselleiro de Medio Rural),

á súa esquerda Bautista Álvarez, Carlos Manuel Callón (Presidente da Mesa),

Saleta Goi, Anxo Louzao (Secretario da CIG-Ensino), Cesareo Sánchez (Presidente

da AELG), Xoán Costa (Presidente da AS-PG), Néstor Rego (Concelleiro de Cultura

en Santiago), Luís Bará (Director Xeral de Promoción e Difusión Cultural)

e Xaime Bello (Vicepresidente da Deputación da Coruña). Ao fondo falando,

Tereixa Navaza, que introduciu a celebración do acto

Numerosos asistentes arrouparon este acto de exaltación da figura e obra de

Manuel María

Algúns dos familiares de Manuel María. Sentada e falando, no

centro, María Pilar García Negro, Directora da Fundación Bautista

Álvarez de Estudos Nacionalistas

Reportaxe fotográfica: Xaquín Soliño

M/PORTADA 136 31/5/07 17:24 Página 2

Días atrás, mozos de Galiza Nova taparon a lápida de “Capi-tán Eloy” que dá nome a unha céntrica rúa ourensana. Ignoro asfazañas que fixeron a este militar franquista merecente de lem-branza. Moitos demócratas do exército leal á república debeu es-pancar para facerse acredor dos galardóns da Ditadura. Despoisde limpar as rúas da cidade dos nomes de Franco e Calvo Sotelo,a pervivencia deste símbolo fascista constitúe un aldraxe e unhaprovocación reaccionaria. Parabéns por iso á mocidade naciona-lista, que coa súa iniciativa deu unha lección de dignidade demo-crática á corporación municipal. Agardamos que permaneza vixi-lante, visto que fica moito refugallo do pasado que limpar dentroe fóra da casa do concello.

Quizais fose o acto de Galiza Nova unha chamada de atencióná corporación que viña de aprobar a concesión dunha rúa á me-mória dun soldado morto no Afganistán. Quer por accidente ou poracción bélica, a morte dun ser humano é un suceso luctuoso quexera compaixón e solidariedade. Non foi un sentimento humanita-rio o que levou ás autoridades a distinguiren con honores militares–case excepcionais– as vítimas de Afganistán. Cadaleitos arrou-pados na bandeira (a deles, claro está), presenza institucional domáximo nível, non sei se enterrados coas salvas de rigor. En defi-nitiva, un acto político coa finalidade exclusiva de glorificar os ca-ídos nunha guerra imperialista na que os nosos paisanos actuabande comparsas. Esta vertente é a que marca a liña divisória que osanti-imperialistas e pacifistas non podemos franquear. Non pode-mos, por proibilo os princípios ideolóxicos que os nacionalistasprometemos acatar na asemblea de Riazor.

Dóeme a min –faltaría máis– o sacrifício dun ser humano, se-xa civil ou militar. Quizais menos o de quen escolleu o risco mortalpor vocación que o do albanel que por necesidade expón a vidapendurado dunha escada. Moito menos, seguro, que o dos nenosque no Terceiro Mundo sucumben pola fame a que os somete a ra-pina imperialista. A rapina do Irak, do Afganistán, de calquera lugaronde o cabalo ianqui pon o casco. Dentro de pouco non vai habererva no mundo para encher o pesebre do curral do Tio Sam. Mágoaque aquí –tamén entre nós– haxa palafreneiros dispostos a cebaro cabalo apocalíptico.

Non hai desculpa nen labor humanitario que encubra a pre-senza de tropas militares nunha zona de conflito bélico. Non habíamédicos nen operarios da Cruz Vermella entre os caídos. Era xenteequipada con modernas armas de fogo, que, se poden matar, nonse contentan con ferir. Non se atopou entre o avituallamento coira-zas ou escudos defensivos. Tan seguros estaban os mandos cas-trenses do valor e ousadía ibérica que sacrificaron ao ataque oequipamento defensivo. Ironías á parte, coa versión do accidentefraco favor lle fixo o Governo aos seus protagonistas, xa que os pri-vou da póstuma gloria do martirio. Adestrado para matar, leva o mi-litar con orgullo a morte en combate no campo de batalla. Así can-ta o hino da lexión. “Viva la muerte”, arrotou Millán Astray enSalamanca, bébedo de sangue, a quen a mutilación convertera nunser híbrido, de pernas arriba fauno, de pernas abaixo humano. Dis-que Valle Inclán presumía de perder nunha acción de guerra o bra-zo que unha contenda lle cortara en México. Pouco glorioso o finalde Alexandre Magno se despois de vencer en Queronea, conquistarAsia, partir en dous o mítico Nó Gordiano, rematase morrendo aconsecuencia dun couce de Bucéfalo.

Podemos depositar unha flor e mollar cunha bágoa o cadaleitodos que saíndo para venceren tornan derrotados nunha caixa mor-tuoria. Xamais glorificaremos a tumba de quen serviu nas hostesimperais. Hostes que deixan detrás unha longa restra de violacións,torturas e xenocidios. Antes en Vietnam, agora en Afganistán e no

Irak. Hostes crueis e sañudas que igual masacran nenos nas esco-las que parellas de namorados que cometen o único delito de co-pularen no leito conxugal. Grande ignominia a que ten que lavar esevasto país que nos intervalos da guerra mata presidentes ou ensaiagolpes de Estado. Saíron primeiro á caza de Bin Laden. Non atopa-ron a peza pero alá permaneceron para maior crispación de Alá.Trocaron no Irak as lendarias armas de destrución masiva por pe-tróleo. Vergoña debían ter os governos españois por converteren assúas tropas en mercenarios dun país de foraxidos. Contribuír coapresenza ou co voto a entronizar como heroes estes mercenários éatraizoar a conduta daqueles que non hai moito se puxeron na van-garda da insubmisión en Galiza. Por cobardía, por febleza ou au-sencia de principios (tanto ten), significa cometer simonía políticaao trocar ideais por devaluadas moedas do sistema.

“Ave Cesar, morituri te salutant” é o parabén que este vetera-no gladiador do nacionalismo galego quer dirixir a esa fornada depatriotas que representan os mozos de Galiza Nova. A súa clarivi-dencia e perspectiva política merece ser estampada coas frases la-pidarias que nos legaron os clásicos latinos. Emperadores son, porteren gañado co seu rigor ideolóxico o direito a rexeren o futuro donoso país. Emperadores, por limparen de refugallos dun pasado fu-nesto nomes e ideas que aínda perviven en moitas mentes escravi-zadas polos mitos da reacción.

Claro está que as miñas gabanzas, sen dúbida sinceras, nonson gratuítas. Quero que sirvan de estímulo para seguiren co laborhixenizante emprendido. Continuando polo estamento militar, nonlle viría mal un fregado a ese Ceano, corresponda o nome ao xenrodo Duce ou ao fillo de calquera pai descoñecido. Malia todo, non émáis ofensivo o restollo que nos fica do pasado. Afixémonos a el,do mesmo xeito que aos constipados no inverno. Máis grave resul-ta que hoxe en día, despois dun varrido de presunta democracia, si-gamos alfombrando o podio e laureando os protagonistas de xestasmoi semellantes a aquelas nas que participou o Capitán Eloy. Nes-te momento ignoro se a rúa que a corporación ourensana acordouadicar (coa ausencia obrigada do grupo municipal nacionalista, porsuposto) ao soldado caído en Afganistán, para min descoñecido,está sen executar, ou constitúe xa un delito consumado. En calque-ra caso resulta obrigada a participación da mocidade nacionalista.Para impedir ou para limpar, sempre cos maiores respeitos para osque foron utilizados, primeiro no combate e despois na súa morte.

Que eu saiba, ten aínda a cidade unha débeda histórica con-traída coa memoria de Alexandre Bóveda, preclaro mártir galego, aquen as quentes augas das Burgas arrolaron no seu berce. Xa pre-parado este artigo para a entrada no prelo chegoume a noticia deque a corporación ourensana, por impulsos exteriores, tiña adicadoao egrexio patriota a rúa onde nacera. Manteño o mesmo criterio,pois non creo que a débeda poda saldarse co nome dunha rúa. ConManuel María e outros ilustres devanceiros, que coa pluma ou amilitanza xenerosa elevaron a dignidade nacional do noso país.Nengún deles merece ser relegado no protocolo por devaluadosmosqueteiros que nunca desenvainaron a espada en defensa do pen-dón patrio. Somos nós, os nacionalistas, os que temos a obriga denon sermos cobardes á hora de dar o peito polos que antes por nósderon a cara. Que cada quen enterre os seus mortos como poida.

carta do presidenteMORTOS QUE NON SON NOSOS

BAUTISTA ÁLVAREZ

M/Terra e Tempo 136 31/5/07 17:11 Página 3

4 terra e tempo outubro|novembro|decembro 2005

Opinión

O debate sobre a necesidade e concreción dun novo estatu-to para Galiza resulta de grande importancia para o nacionalis-mo e para o país. Non é aventurado afirmar que estamos pe-rante a mellor oportunidade que se nos ten brindado nos últimosquince anos para facer política nun duplo sentido, no aspectoestratéxico e no aspecto táctico. Por unha parte, esclarecer conconcreción os obxectivos do nacionalismo a medio e longo pra-zo, que non son outros que os de lograr a soberanía, comparti-da ou non, coas transformacións socio-económicas que estaconquista conleva. Pola outra, dar unha dura batalla social einstitucional de forma que o resultado do debate signifique nonsó un avanzo na capacidade de autogoberno senón tamén naconsciencia nacional e social do país, pois que todos os seusproblemas van aparecer aludidos, analisados e coas propostasde cada quen a este respecto. Pou-cas veces danse estas circunstan-cias que posibilitan aunar o esforzoconcreto, a curto prazo e a orienta-ción ideolóxico-política subxacente.

Estamos, pois, perante unhaoportunidade que non podemos des-aproveitar. Mesmo que o nacionalis-mo non estiver no goberno, tería aobriga, de ser unha forza políticaconsecuente e con interese na inci-dencia real na sociedade, en plante-xar a necesidade dun novo estatutopara Galiza, desde unha clara consi-deración do país como nación. Seríairresponsábel non facelo nas ac-tuais circunstancias do Estado es-pañol. Moito máis, cando aquí leva-mos vinte anos de esvaído marcoautonómico, cun estatuto que nonfoi desenvolvido positivamente noplano político, que nunca foi refor-mado e que amosa claras deficien-cias. É a hora de provocar un certorevulsivo e preocupación social aeste respecto. Se non o fai o nacio-nalismo galego, quen o vai facer?Está realmente o país para que nos manteñamos como se nonfose con nós, como se non for a nosa responsabilidade tratarde tirar o mellor desta oportunidade?

Do punto de vista do debate, a confrontación ideolóxica,canto ao carácter plurinacional do Estado, acadou, nestes últi-mos meses, niveis nunca coñecidos durante o actual rexime de-mocrático. Provocou unha reacción socio-ideolóxica da dereitaespañolista e en sectores do propio PSOE reveladores e ben pe-dagóxicos. A forma de incardinarnos e incardinar Galiza nestedebate non pode ser só a través de discursos ideolóxicos sim-ples que se afirmen no obxectivo do dereito de autodetermina-ción. Hai que facer un esforzo de incidencia real na vida políti-ca, obrigando ao PSOE e ao PP a asumir todo o teito máximoposíbel neste contexto. Non se pode lograr este obxectivo se

un non ten un modelo alternativo concreto, nunha perspectivae cun substrato autodeterminista si, mais útil para poder criarcontradicións concretas e a superación do actual estatus auto-nómico de Galiza.

Estamos facendo moito fincapé en que o resultado do deba-te será positivo, un paso adiante, se hai participación e presiónsocial, se non queda todo nas catro paredes do Hórreo. Sería moicómodo, pero moi inoperante, dar unha resposta puramente ide-oloxista a este dilema, a este reto que ten o BNG como forza na-cionalista. Moitas veces, témolo dito xa, avánzase no proceso deautodeterminación, aproveitando a fundo as oportunidades dedar pasos concretos, de aumentar a consciencia de pobo, de usaros mecanismos institucionais e sociais ao noso alcance de ma-neira positiva. Tempo haberá para dilucidar e analisar, se des-

pois de feito o esforzo, o resultadoconcreto é asumíbel, porque repre-senta un avanzo, ou non debe ser le-xitimado, porque simplesmete nonsignifica nada ou é unha fraude quenos empantana na rotina continuista.

Agora estamos a defender pe-rante a sociedade o noso proxecto,de substrato autodeterminista, nocamiño do Estado plurinacional, ex-plicando as razóns que fan urxente emoi necesario para Galiza un novoestatuto. Baixar á concreción é unhaarma tan pedagóxica que, por pri-meira vez en 20 anos, o nacionalismogalego está espallando a súa con-cepción do que debe ser un sistemade financiamento do autogoberno,ao tempo que analisa e crítica a fic-ción, que agacha a verdadeira reali-dade, do sistema vixente.

É hora de axudar con enerxía aodesenvolvemento da potencialidadee da vontade nacional do pobo gale-go. Ninguén o vai facer se non o fa-cemos nós. Non se pode considerarbanal, alén dos efectos convulsivos e

informativos do propio debate en sí, ben necesarios por certonunha sociedade tan desinformada sobre o seu, ou sobre o Es-tado desde a sua perspectiva, que se recoñeza, dalgunha for-ma, que Galiza é unha nación, que aumenten as competenciasdo autogoberno, que mellore o seu exercicio, clarificando os lí-mites da inxerencia do Estado, e que o noso idioma acade unestatus de verdadeira oficialidade que o faga ser un idiomaobrigado para as administracións, sempre respectados os de-reitos dos seus falantes no seu territorio. Estes poden ser osnosos mínimos. Non seríamos unha forza política útil, nin revo-lucionaria, se non contribuiremos, aquí e ágora, á súa conquis-ta. E conste que, para termos esta vontade, fai falla unha visiónestratéxica firme, derivada da nosa concepción de Galiza comonación. A vontade demóstrase andando…

O debate sobre o novo estatuto de nación para Galiza



outubro|novembro|decembro 2005 terra e tempo 5

Entrevista

(Vilagarcía de Arousa, 1922) Xornalista. Filla do deputado de IzquierdaRepublicana, Elpidio Villaverde. Era aínda unha nena cando sofre o seuprimeiro exilio. Marcha coa súa familia para Francia, onde xa estaba o seupai, identificada con pasaportes falsos a finais do ano 1936. Embarcan enVigo para chegar a Marsella onde os esperaba o seu pai. Nese primeiroexilio, de perto de tres anos de duración, coñece a Ramón de Valenzuela. Enoutubro de 1939 Mariví embarca no "Massilia" cara a Bos Aires, xunto coasúa familia, nunha travesía que durou 18 días. Nese barco viaxaban taménAmparo Alvajar e Arturo Cuadrado. Tardou cinco anos en volver a ver aRamón de Valenzuela, incomunicado neste tempo en cárceres e campos deconcentración. A parella reencontrouse no ano 1945 para casar. Pensabanvivir en Galiza pero en 1949 tiveron que exiliarse a Bos Aires. Alí traballa noTeatro Galego da Federación e dirixe xunto con Arturo Cuadrado o xornalGalicia. En 1962 entra no PCG, partido ao que tamén estaba afiliado o seuhome. Regresa novamente ao Estado español en 1966. Actualmente vive enMadrid, se ben volve constantemente a Galiza sempre que se lle pidecolaboración para axudar a recuperar a nosa memoria histórica, sendohabitual a súa asistencia ao “Día da Patria Galega” e outras citas cocompromiso coa causa nacional de Galiza ou da clase traballadora.

Marga Romero

Henrique Albor

Memoria vivaMarivíVillaverde



Entrevista a Mariví Villaverde

—Que lembranzas garda da Vilagar-cía republicana?Tiña eu 8 anos cando se proclamou aRepública. Pese á miña curta idade pui-den percibir a felicidade do meu pai aoparticipar nos acontecementos que seían a producir, unha cantidade de boasnovas para o noso país. Vilagarcía íaser o espello destes cambios. Algúntempo despois inaugurouse a praia deCompostela. Estaba moi coidada, coascomodidades necesarias para que todoo mundo gozase nela. Tiña casetas demadeira pintadas de colores para po-der cambiarse. Abaixo había parasolese toldos con butacas. Estaba limpa aauga, e metíamos as mans na area e sa-cabamos unha chea de berberechos.Arriba había un parque con pista de te-nis e tamén se podía patinar e, á noiti-ña, bailar. Había un restaurante e aín-da me lembro do banquete que lleofreceron a García Lorca cando veu coasúa Barraca. Tamén se inaugurou oGrupo Escolar, provisto de todos osadiantos didácticos e pedagóxicos. Easí mesmo, unha escola de Artes e Ofi-cios. Foi unha auténtica transforma-ción. Tamén se abriron dous cines no-vos, o Fantasio e o Cervantes.Viña con moita frecuencia a escuadrainglesa á nosa ría de Arousa. Unhavez á semana permitíannos subir abordo dun buque e mercar chocolatese outra lambetadas.Por desgraza un día un mariñeiro caeuao mar afogándose. Organizouse o cor-texo fúnebre que ía para o cemiterio dosingleses, e detrás do cadaleito e das au-toridades ía a banda do Buque do Almi-

rantazgo que comezou a tocar a “Mar-cha Fúnebre” de Chopin. A xente da al-dea que quixo acompañalo, comezou acantar moi baixiño aquela letra quelembraba o Enterro da Sardiña, “...ymurió en Carnaval, ree/sig/nación...”. OAlmirante felicitou o alcalde que, da-quela, era meu pai, pola grande culturamusical da xente da aldea. Toda esa in-fancia foi para min moi leda. Teño moiboas lembranzas desa época, por iso mesentín moi angustiada cando a perdín.—O seu pai, ademais de alcalde edeputado, no exilio foi membro doConsello de Galiza. Que significouesta institución para vostede? O Consello de Galiza supuxo manterno exilio unha representación da Gali-za Libre, da Galiza Republicana, demanter a esperanza, de sentir que al-gún día poderíamos volver á nosa terrae facer saber que o noso exilio era útil,que era capaz de crear cultura e inclusode conseguir que os fillos dos emigran-tes recuperaran o amor e o afán de co-ñecer e vincularse á terra dos seus pais.—A experiencia do exilio: por quemarchar é por que volver?O exilio, primeiro a Francia e logo aArxentina non foi obxecto de elecciónsenón de supervivencia. Tíñamos quesaír porque quedar non só era un gran-de risco, senón que era sentirse presoda vontade dos que foran capaces deasasinar, destruír e eliminar todo o boque a República tiña feito. Volver obedeceu a outras motiva-cións. Cando se teñen fillos chega unmomento en que hai que pensar enque se eles proxectan a súa vida fóra

Mariví e Ramón. No exilio tanto ela como

Ramón de Valenzuela –na foto– traballaron

activamente para dinamizar culturalmente a

comunidade galega emigrada na Arxentina, a

través de traducións de obras e representacións

en lingua galega




da terra, atópase un cun durísimo di-lema, se se renuncia a separarse dosfillos, a consecuencia é renunciar avolver á terra. Iso pasoulle ao meu ir-mán que leva en Arxentina 66 anos,amais de tres en Francia. Nós nonqueríamos iso. Por iso volvemos.—Tres tempos e a esperanza é unlibro de memorias, as súas, nas queé testemuña fundamental da inme-diata represión sufrida a partir dogolpe de estado de 1936. É vostedeconsciente, de que nese libro, comaen poucos, fai un relato da repre-sión exercida sobre as mulleres? Co-mo lembra unha muller de hoxe omedo dunha nena ao ver ás súas tí-as rapadas?Non foi medo o que sentín vendo asmiñas tías rapadas. Foi rabia, indigna-ción, desesperación ante a indignida-de. Noxo por unha agraviante, sucia emiserábel vinganza. Ti dis que fago un relato da represiónexercida sobre as mulleres. Eu pensoque o meu relato se basea nos feitosque sufriron homes e mulleres.—Hai unha personaxe fundamentalna súa vida, a tía Arxentina, perodalgún xeito esta muller representaa mestra galeguista que tamén foiperseguida. Pode evocar a súa figura?En efecto, a miña tía Arxentina tivonos meus comezos coma ser pensan-te unha grande influencia. Ela foimestra por vocación e foi galeguistapor convición. Ela era moi honesta econ grande sentido da responsabili-dade. Coido que se sentía moi a gus-to comigo, transmitíndome os seusafáns. Afáns, aos que eu respondía.Foi unha experiencia moi gratificantepara min, e tamén, supoño, para ela.Cando a ela a deteñen, eu ía todos osdías levarlle a comida, e dedicábamea estar un par de horas facéndollecompañía dentro da prisión, tempoque empregabamos lendo e falando.E así continuabamos até que o capi-tán da Garda Civil falou coa miñaavoa sobre que deberiamos marcharcomo fose, pois el oía cousas... e nonquería, polo que puidera pasar, ter uncargo na súa consciencia.

—E lonxe da Terra que se podía fa-cer por Galiza, que sentido tiña e queactividades se facían na AGUEA?A AGUEA (Asociación Galega de Uni-versitarios, Escritores e Artistas) tiñacomo meta principal difundir a cultu-ra galega, achegándonos, principal-mente, aos fillos de galegos. O CentroPontevedrés, o Lucense e o Coruñés,facilitábannos os seus locais para darclases de historia, xeografía e literatu-ra de Galiza. Eduardo Blanco Amor da-ba literatura, Ramón Valenzuela, xeo-grafía, e Alberto Vilanova, historia.Eran tres días á semana. A parte des-tes cursos continuados, tamén se da-ban conferencias e interesaba osalumnos nas novidades da terra. Estesalumnos chegaron a formar unha aso-ciación denominada “Fillos de Gale-gos”. Como é fácil supor, estes mozossentíanse identificados coa terra dosseus pais e sentíana súa. Penso que es-te labor xeneroso, sen ningunha grati-ficación pecuniaria, foi moi positivo.—Vostede publica Tres tiempos y laesperanza cando aínda se atopa noseu exilio. Que clima cultural e polí-tico existía daquela en Bos Aires pa-ra que se animase a escribir e a pu-blicar este libro? Eu comecei Tres Tempos e a Esperan-za no ano 62, é dicir, hai 44 anos. Qui-xen meterme no mundo dos pesade-los que vivíramos había xa 26 anos.Pensei que era o momento axeitadopois a memoria estaba aínda fresca enon quería que nada do vivido se es-vaecese. Mais dificilmente podería su-ceder porque hai experiencias quenunca nos abandonan porque son co-mo cicatrices marcadas na pel da me-moria, e nin tan sequera o tempo po-de borrar. A miña decisión nada tenque ver coa situación de Arxentina.Ramón e mais eu viviamos no mundodos exiliados. Pensabamos en Galizae por iso repasabamos todo o alí acon-tecido que nunca deixaba de asom-brarnos. Por iso chegou ese momentoen que os dous nos puxemos a esa ta-refa, el á súa e eu á miña. Eu ás vecesespertaba pola noite dándolle voltas aalgún dos acontecementos vividos ne-

O Consello de Galizasupuxo manter no exiliounha representación daGaliza libre, da Galizarepublicana, de mantera esperanza, de sentir que algún díapoderíamos volver ánosa terra e facer saberque o noso exilio era útil


8 terra e tempo xullo|agosto|setembro 2005


sa negra etapa e sentía a necesidadede erguerme e poñerme á tarefa, fosea hora que fose. Así foron quedandoaqueles feitos no papel.—Cambiaron moito as cousas, e vos-tede volve publicar, agora en versióngalega Tres tempos e a esperanza nacolección Mulleres de A Nosa Terra(2002). Que cambios afectan o libroe que cambios fundamentais afectana vida de Mariví Villaverde?O feito de publicalo en galego foi unofrecemento de A Nosa Terra, así co-mo o de lle engadir un epílogo. Pro-babelmente debín amplialo máis. Amiña vida tivo multitude de etapas,máis difíciles, de máis entrega...Afortunadamente ter de compañeiroa Ramón axudoume a comprender avida con grande serenidade, e agoraaos 25 anos de soedade sigo sentin-do a súa tenrura, a súa bondade e oseu apoio. Isto axúdame a seguiradiante por el e por min.—En "Tres tempos e a esperanza",vostede achéganos ao remate a tra-vés de datas fundamentais: o 27 desetembro data dos cinco fusilamen-tos en Hoyo de Manzanares, a mortede Franco e o Crime de Atocha. Podevolver rememorar estas datas, desdeun punto de vista persoal e colectivo?Estas datas tráxicas seguen sempre namiña memoria. Tanto o crime de Hoyode Manzanares como o de Atocha fo-ron un remate non só macabro senónos dous episodios que me conmoveronmáis nesta etapa prefinal do franquis-mo. Foi o terror, o ensañamento, a bes-tialidade así porque si que me queda-ron como unhas fondas feridas suma-mente dolorosas. No que se refire ámorte de Franco ocorreume unha es-traña reacción. Levaba dúas noites sendurmir agardando o acontecemento.Esa noite, a terceira, pensei que tiñaque durmir necesariamente. E así foi.Pero no momento en que deron a noti-cia, espertei como se tivese un cronó-metro no cerebro. E aínda que parezamentira, tiven un sentimento histéricoque me fixo chorar, non pola pena,desde logo, senón, pensando en tantosanos que nos fixo sufrir, tantos anos

asoballados, tantos anos perdidos, tan-tos anos, tantos anos, tantos anos...—Sabemos que nalgunha ocasión seten referido a moitas persoas queaínda non regresaron desde que fo-ron obrigados ao exilio, existe paravostede o exiliado eterno? Estoupensando no seu irmán.En efecto, hai aínda xente que non vol-veu, ou que ficou na Chacarita. Esa foia sorte dos meus pais. Miña nai mo-rreu en Miramar, onde estaba verane-ando, e foi Blanco Amor, que alí esta-ba, quen lle fixo unha fermosa despe-dida, que nos axudara nese tráxicomomento. Meu pai morreu en Bos Ai-res. Pero hoxe as cinzas dos dous ató-panse no cemiterio de Vilagarcía. Nonviñeron de vivos pero si as súas cinzas.—Cando regresaron do exilio asen-táronse en Madrid, por que? Non foieste un xeito de prolongar o exilio?Ti preguntas por que nos asentamosen Madrid. Se isto non foi un xeito deprolongar o exilio. Aquí tivemos a “no-sa” Galiza, no Club de Amigos daUNESCO, con Ben Cho Sei, con Laxei-ro e con Lala, con Herminio Barreiro,con Bautista Álvarez, con Manolo Con-de e con Ana. Con Tobío e Mari Cár-men, con Borobó, con Cribeiro, conRaimundo Patiño, con Inés Canosa econ Sargadelos, e con tantos amigosmáis que nos axudaron a vivir esa vol-ta do exilio, sempre difícil, e que eles afixeron moito máis fácil. En Galiza nontíñamos case nada, salvo os familiares.Os demais, aínda tiñan sobre nos moi-tos prexuízos e nós precisabamos a ca-lor da amizade, que salvo raras excep-cións, non se nos brindou alí.—Que lembranzas garda dos mozode Brais Pinto e de Bautista no Ma-drid da pretransición?Brais Pinto foi para nós, nos primeirosanos nos que chegamos a Madrid, un-ha cobertura humana moi entrañábel.Todos os domingos pola maña reu-niámonos no Club Amigos da UNES-CO, dispoñendo dunha habitaciónampla que nos permitía falar de todo,incluído, como é lóxico, de Galiza. To-das as noticias que recibíamos delacomentábanse e cada quen opinaba

Mariví e Marga diante da escultura de homenaxe

as vítimas da represión franquista en Vilagarcía




ao respecto. Fixemos grandes ami-gos, entre eles, Bautista Álvarez, aquen estimo moito, por ser unha ex-celente persoa. Cando enfermou es-tando aquí en Madrid, hai un par deanos, fun a velo ao hospital, e tivounha grande alegría de me ver. É un-ha persoa honesta ao cen por cen.—Faga unha valoración do que sig-nificou algunha das personalidadesgaleguistas que estiveron ao seu ca-rón, comezando polo seu homeRamón Valenzuela foi un home opti-mista, creador, cun carácter extraor-dinario, amou a Terra con “razón ousen ela”, xeneroso, sempre disposto acolaborar se se trataba de Galiza. Foio mellor compañeiro para min. Nun-ca se sentiu desgraciado pese a nonser demasiado ben tratado sempre,como a negativa de Galaxia a publi-carlle un libro, ou a tolería armada naUniversidade de Santiago, polos queel consideraba irmáns.—Este ano cúmprese o centenariodo aniversario de Lois Tobío, podefalarnos do seu papel conciliador nocongreso da emigración celebradoen Bos Aires?Lois Tobío cando veu a Bos Aires pa-ra participar no primeiro Congreso daEmigración, que en boa medida forareestruturado por el, atopouse coa no-vidade de que non foran convidados aparticipar nel a xente de AGUEA. Asituación para a AGUEA era máis quedesairada. Fixemos un xantar paraexplicarlle a nosa situación. Cando elestivo ao tanto, non direi que estabadesalentado, porque el non era homede desalento, pero si contrariado polafalta de sentido dos dirixentes. Ao díaseguinte falou con eles e non perde-ron tempo en enviar unha carta de in-vitación pedindo desculpas.—Faga unha evocación de EduardoBlanco Amor.Eduardo Blanco Amor, escritor, con-ferenciante, director de teatro, profe-sor, autor en castelán e en galego,gran amigo, galego insigne, inesquecí-bel. Non tivo sorte coa acollida que semerecía na súa terra. En troques foimoi distinta a consideración en que o

tiñan os grandes escritores arxenti-nos e chilenos. Traballou para a pren-sa catalá. A galega non contou con el.Galiza débelle moito, moito. Os artis-tas plásticos galegos quixeron doar assúas obras para mercarlle un aparta-mento, pero xa foi tarde, xa non che-garon a tempo. Mentres eu viva, te-reino sempre presente.—Que valores lle transmitiu o seupai Elpidio Villaverde?Non foi meu pai o que me transmi-tiu os valores. Era un home moi ocu-pado. Primeiro coa alcaldía, e logocomo deputado. Case tiña que dei-xar nas mans do encargado o traba-llo da fábrica de salgado. A miña naiera unha muller moi serena e inteli-xente, e levaba a relación cos fillosen todo momento. Eu sentinmesempre moi preto dela. Cando Ra-món me pediu que fose a Galiza pa-ra casar, miña nai díxome: vaite se éteu gusto, pero se ao chegar alí noné o que ti esperas, volves de novo, eaquí non pasou nada.—Cando lemos Tres tempos e a es-peranza somos capaces de visualizaresa Vilagarcía republicana, esa fer-mosa praia de Compostela, e casechegamos a admitir, como dicía Ril-ke, que a patria do home é a infan-cia, é a súa patria a infancia?En Vilagarcía, aquela Vilagarcía da mi-ña querida infancia, todos os invernosensaiábase unha zarzuela, xeralmente,había algunhas boas voces, e dúas per-soas moi interesadas en dirixir o gru-po. Ao chegar a primavera representá-base. A min encantábame asistir aos

Mariví intervindo na inauguración do ano da

memoria en San Simón




ensaios e participar aínda que fose pa-ra dicir “azucarillos”. Todo rematoucando a guerra. O cine tamén me en-cantaba. Ía tres ou catro veces por se-mana, aínda que tivese que madrugarmoito para estudar. As campás do con-vento de Vistalegre comezaban a baterás seis e media da mañá. Era o meu es-pertador. Os domingos ía a dous cines.Logo, cando tivemos que saír paraFrancia dixo miña nai que non se que-ría ocupar das compras nin dos cartos,porque lle era difícil entenderse coamoeda. Meu pai erixiume administra-dora dos cartos da semana. Eu tomei-no moi en serio para que alcanzaran eaínda tiveramos un sobrante para ir aocine un día á semana, o xoves, que erao día máis barato. Ás veces, aínda nosalcanzaba para mercar un esquimauchocolat glacé. Xa en Bordeos puidenver a Boheme. En Bos Aires xa enfer-ma de tuberculose, o primeiro permisoque me deu Sánchez Guisande, o meumédico, foi para saír de noite, para ver“Os vellos non deben de namorarse”de Castelao. A partir dese momentocomezou o meu fervor polo teatro. Es-coitaba todas as noites a retransmisióndunha obra de teatro por radio Excel-sior. Cada noite unha obra. Alí se fixoua miña paixón polo teatro. Tivemoscon Roberto Villanueva, gran directore excelente amigo, a ocasión de facerteatro. Hai algunhas semanas que fale-ceu en Bos Aires no Centro Galego. To-da a prensa arxentina dedicoulle espa-zos moi eloxiosos. Con el fixéramos OCasamento do Latoneiro de John Sin-ge, que estrearamos no teatro do Cen-

tro Galego. E tamén fixemos teatro li-do en Uruguai. Logo estreáramos enBos Aires As bagoas do demo de Ra-món, A camisa de Lauro Olmo, tra-ducida ao galego, e A fiestra baldeirade Rafael Dieste. Algunha destasobras foi dirixida por Eduardo BlancoAmor. Foi unha fermosa etapa, moi,moi gratificante, no que o esforzo secompensaba pola satisfacción de queo teatro na nosa lingua puidera ser re-presentado, en tempos nos que na te-rra era imposíbel.—O 2006 é declarado pola Xunta deGaliza como ano da memoria. Queagarda vostede deste ano?Deste ano da memoria que nos agar-da? Penso eu que no é só cuestión dunano, senón que ten que ser o punto departida para empezar a recuperar tan-tos anos de esquecemento, tantosanos de agachar os feitos tráxicos quesupuxeran para todos unha auténticadesfeita. Penso que aquí se lembra asvítimas de ETA, e que se procura re-parar, en certa medida, o acontecido,que tamén se lembra e se fan home-naxes ás vítimas do terrorismo islami-ta. Pero as nosas vítimas, as primeiras,ninguén quixo, en tantos anos, falardelas. Pero coido, non con afán vinga-tivo, pero si de xustiza, que se ten quecomezar a recordar esa memoria his-tórica, tan desoída, tan sacrificada, tanagachada. Que eses mortos das cune-tas, dos fusilamentos, dos “paseos”,dos tirados ao mar, teñen que recupe-rar a dignidade que lles corresponde.Deron a algúns uns cartos miserábeispor cumpriren en prisión tanta canti-dade de anos. Pero non é iso, señor,non é iso, é moito máis tráxico o quepasou. Foron moitas vidas desfeitas,moitas angustias, moito medo, e todoiso hai que telo en conta, e a xente no-va ten que sabelo, para non esquecelo,para non repetilo nunca. A transición democrática tivo a súafunción, pero incompleta. Se se acla-rasen as cousas no seu debido tem-po, hoxe, os que se pregaron á in-xustiza e seguen pretendendo gober-narnos, serían menos agresivos, me-nos aproveitados ■

Mariví coa súa irmá, Marga (autora da

entrevista), Sira e Carme Vidal en Vilagarcía

Mariví de volta en Mar de Prata



Economía

e suxeición da actividade urbanística álegalidade e á racionalidade. Parecíaque ía reconducirse a situación, aíndaque fose de forma lenta e de xeito par-cial e contraditorio. Os problemas sub-sistían, pero, cando menos, estabansentadas algunhas bases para que cun-ha actuación clara e decidida por parteda Xunta, o urbanismo en Galiza pui-dese coller un rumbo san e, así, dar so-lucións acaídas de calidade de vida enon agresivas co noso territorio2.

A partir de mediados dos anos 90volveuse a inverter a tendencia; o queera un lento camiño de avance cara ámellora urbanística freouse en seco epasou a ser unha nova carreira de des-propósitos. A intensificación da des-vertebración económica e social deGaliza, o reforzamento da ideoloxía epolítica neoliberal e a deriva do Go-berno galego cara aos postulados cen-tralistas do Partido Popular frearontodas as liñas de actuación de mellorado urbanismo do período anterior. Dexeito planificado, intencionado e cada

Economía

AS ORIXES HISTÓRICAS RECENTES.Os problemas urbanísticos en Galizaveñen de lonxe, cando menos das dé-cadas dos sesenta e setenta do séculoXX, época na que apareceron síntomascada vez máis preocupantes. A carreirade despropósitos, con sucesivas e cadavez máis frecuentes aberracións, ini-ciouse con intervencións de organis-mos públicos ou semipúblicos1. A es-tas actuacións oficiais seguiron as pri-vadas, nunha espiral ascendente. Noinicio dos anos 80, esta dinámica pare-cía absolutamente desbocada e de moidifícil corrección, tendo como únicofreo a crise económica de finais dos 70e o conseguinte parón da edificación.

No seguinte período, aproximada-mente 1982-95, as expectativas crea-das polo cambio de réxime, a demo-cratización dos Concellos, a creaciónda Xunta de Galiza, e a participaciónactiva na vida pública dos sectores so-ciais máis sensibilizados co urbanis-mo, levaron a unha progresiva, aíndaque irregular e incompleta, adaptación

CÉSAR MOSQUEIRA LOURENZO

Tenente-Alcalde responsábel de

urbanismo no Concello de Pontevedra.

Portavoz do BNG na Deputación de

Pontevedra

CARME DA SILVA MÉNDEZ

Deputada no Parlamento galego.

Vice-responsábel local

do BNG en Pontevedra

Urbanismo e vivenda (I)

DesfeitaURBANÍSTICAna GALIZA: Causas e

alternativas



Economía

vez máis acelerado, foise creando3 unmarco de indefensión social e admi-nistrativo que, chegada a época alcis-ta da construción que se encetou en1998 e continúa até agora, ía provocarunhas aberracións de proporcións egravidade descoñecidas, situaciónque padecemos na actualidade. Se aprimeira xeira de estragos atacou senpiedade as cidades e os centros das vi-las, nesta segunda, a actual, as aberra-cións céntranse na periferia das cida-des e nas zonas de segunda residen-cia, especialmente as costeiras, casesempre en terreos e zonas de alto va-lor ambiental e paisaxístico, até o deagora case virxes, o cal é moito máispreocupante e de moita máis difícilsolución cara ao futuro.

A acumulación de actuaciónsagresivas levou o urbanismo galego aextremos intolerábeis de alarmante egalopante deterioración. Incluso aque-les que sostiveron e sosteñen os prin-cipios ideolóxicos e políticos que de-ron pé á desfeita, víronse obrigados aencetar unha campaña de denunciados epifenómenos máis rechaman-tes, iso si, sen tratar de analizar a fon-do as causas nin dar a máis mínimacoherencia ás súas críticas.

A CERIMONIA DA CONFUSIÓN. So-bre mediados da lexislatura 1997-2001, o fracaso da política urbanísticados Gobernos Fraga Iribarne íase fa-cendo cada vez máis estrepitoso e evi-dente. Unha vez debilitadas as defen-sas sociais que podían pór freo ás abe-rracións urbanísticas, a chegada da va-

ga neoliberal concretada politicamentena chegada do PP ao goberno estatal ti-ña o campo expedito para que as des-feitas se multiplicasen. Obxectivamen-te, pensando minimamente no futurodo país, facíase a cada paso máis nece-sario e urxente un cambio drástico derumbo, coa conseguinte correcciónprofunda dos principios políticos queestaban a provocar a desfeita urbanís-tica. A reacción do poder autonómico,cada vez máis enfeudado aos ditadosestatais, foi exactamente en sentidocontrario: reforzouse a política neolibe-ral que estaba provocando o fracaso,afondando así os problemas.

A evidencia do fracaso da políticaneoliberal, que se mantiña e reforza-ba, precisaba dalgún adobío cara aopinión pública. Chegou inmediata-mente: no ano 2000 púxose en mar-cha unha intensa campaña institucio-nal e mediática, aparentemente cen-trada na crítica a certos aspectos ur-banísticos. Na práctica, dirixida, dexeito planificado e consciente, a des-viar a atención sobre as verdadeirascausas e culpábeis; demostración evi-dente do que acabamos de afirmar: osadaís da campaña foron tanto o Con-selleiro Cuíña Crespo como o seu su-cesor Núñez Feijoo en combinacióncos medios de comunicación afíns,tanto ao PP como ao neoliberalismo.

Curiosamente, os responsábeisideolóxicos e políticos dos feitos, osmesmos que silenciaran e desprezaranas críticas e opinións do nacionalismo(que levaba tempo incidindo na gravi-dade da situación urbanística galega eofertando solucións acaídas á nosa re-alidade), convertidos, como por arte demaxia, nos aparentes críticos do queestaban a facer eles mesmos. A mano-bra resulta excesivamente simplista ebasta, típica do fraguismo. Paradoxal-mente, parece que tivo bastante éxito.

Posteriormente, arredor do 2003,esta sostida campaña “autóctona” delavado de cara do Partido Popularveuse potenciada ao sumárselle a quedesencadeou en Madrid o PSOE e osseus medios de comunicación afíns,antes das Eleccións Xerais do 2004.



Economía

A campaña galega en marcha, inten-sificouse e virouse, se cabe, aíndamáis confusa e alleada dos problemasgalegos e das súas causas.

O que no Estado xurdira comoconfrontación entre o PP e o PSOE, naGaliza converteuse, sen ningún pro-blema, nunha campaña única –outraevidencia de que en ningunha delas sepretendía atacar os problemas de fon-do. A esta campaña sumáronse conentusiasmo algúns conselleiros, depu-tados, alcaldes, autoridades no mun-do do urbanismo e da ordenación doterritorio, todas elas, independente-mente da súa militancia, da órbita ide-olóxica das forzas políticas estatais. Osilenciamento dos que criticamos aspolíticas que xeraron os problemas etentamos dar solucións alternativasmoito máis acaídas seguiu a ser abso-luto. Parece constituír mérito excelsopara ter voz nesta campaña que pade-cemos, a participación directa comoautor material ou indutor ideolóxico,na xénese dos problemas. Vamos, “olobo gardando as ovellas”, o que indi-ca ben ás claras o carácter terxiversa-dor e malintencionado da mesma.

Por outro lado, os eixes da cam-paña sempre foron ou ben aspectossuperficiais, aparentes e estéticos, co-mo pode ser a anarquía edificatoriaou o tan traído e levado “feísmo”, ouasuntos inducidos por feitos alleos áGaliza, como a cultura do “ladrillo”madrileña ou a focalización da aten-ción no real estrago da nosa costa,pero non por si mesmo, senón aso-ciado ao problema mediterráneo. Entodo caso, sen analizar as causas doproblema nin facer a máis mínimaadaptación á realidade galega que, enxeral, é bastante diferente en causase efectos aos fenómenos alleos que seimportan acriticamente.

Cando un fenómeno social é con-secuencia dunha ideoloxía e dunhapolítica, os que dentro dese marco seven obrigados a facer algunha crítica,foxen como do lume de transcender omáis mínimo á análise superficial. Co-mo moito, centran as súas considera-cións en aspectos secundarios, mestu-

ran causas con efectos, opacan, máisdo que clarifican, o asunto obxecto deestudo. Habitual e ben coñecido es-quema de comportamento, semellan-te ao de “denunciar” a pobreza e asdesigualdades extremas, pero sencuestionar nin o sistema, nin tan se-quera analizar os mecanismos concre-tos que provocan a exclusión.

As similitudes son tan grandesque onde en relación á pobreza sedescriben pormenorizadamente asdesgrazas dos pobres, na desfeita ur-banística vemos relatadas e retrata-das con profusión as desgrazas do“feísmo”, onde se expoñen descritiva-mente ou con suposta profundidadepsicolóxica os “comportamentos” es-traños dos desherdados, vemos des-crito e analizado o mal gusto dos ga-legos, e onde se buscan causas secun-darias como a falta de sensibilidade esolidariedade social, vemos acusa-cións de “falta de cultura urbanísti-ca”4. O único que de verdade preocu-pa os voceiros do sistema é o aspectopouco estético tanto da pobreza co-mo do urbanismo. Alén desta ladaíñacaritativa e do canto ao suposto bogusto, a súa oposición constitúese enférrea e virulenta en canto se preten-da minar as causas profundas dos fe-nómenos sociais que se ven obriga-dos a criticar de xeito superficial.

A MANIPULACIÓN DAS CAUSAS.Teñen incidencia no urbanismo can-tidade de aspectos e factores: a políti-ca xeral, a política económica, varia-da lexislación, a propiedade da terra,o sistema financeiro, a planificaciónurbanística, a actividade administra-tiva, a promoción, a construción, avenda, etc. Neste contexto, detecta-do un problema, ocultar as súas cau-sas determinantes resaltando cues-tións rechamantes pero secundarias,resulta fácil, demasiado fácil. Contanta facilidade se poden manipular edistorsionar os feitos, sobre todo sese conta coa colaboración de vocestransmisores, que poderiamos máisben afirmar que o difícil é centrar aatención sobre os factores que real-

Teñen incidencia nourbanismo: a políticaeconómica, a lexislación,a propiedade da terra, o sistema financeiro, a planificaciónurbanística, a actividadeadministrativa, a promoción, a construción, a venda



Economía

mente son decisivos. Esta afirmaciónresulta válida, tanto para a dinámicaxeral do urbanismo como para cal-quera asunto concreto deste ámbito5.

Analizar todas e cada unha dasteorías ou opinións nesgadas sobreurbanismo, que se escoitan e se len,tanto en medios masivos como nosespecializados, levaría unha exten-sión excesiva. Como norma xeral,aquelas reiteradas até a saciedade co-mo verdades absolutas e vendidascomo tópicos evidentes e indiscutí-beis, acostuman ser as menos realis-tas e as máis manipuladas; a preten-sión da campaña antes descrita con-siste precisamente na manipulaciónda opinión pública con supostas evi-dencias que sirvan de cortina de fu-me das causas reais6. Só como exem-plo, analicemos catro tópicos moi so-corridos: 1) a “inestabilidade norma-tiva”, 2) o problema dos promotores,3) o papel dos Concellos e 4) o artigo47 da Constitución Española.

1) A inestabilidade normativa. En-tre os profesionais do sector, especial-mente nos directivos das súas asocia-cións é un lugar común que as caren-cias legais e os continuos cambiosnormativos provocan incerteza e soncausa principal tanto da desorde ur-banística como do encarecemento davivenda e dos terreos industriais. Arealidade é exactamente ao revés: ascarencias e os cambios normativos,non son causa, senón efecto e reflexodos problemas de fondo do urbanis-mo. Por outro lado, eses cambios casesempre consisten en embarullar e fa-

cer que se cambia, entretendo con as-pectos técnicos e detalles, mentres segarante que, no fondo, no substan-cial, todo siga igual e o substancial éque responda ás directrices políticas–neste caso as mesmas políticas cau-santes dos problemas que, suposta-mente, se pretenden arranxar. O casomáis paradigmático son os anuncia-dos con moito bombo como “paque-tes de medidas” para abaratar a viven-da7. As consecuencias son sempre asmesmas: máis elevación de prezos emedidas liberalizadoras asociadas queagravan o problema.

2) O problema dos promotores.Entre os usuarios é tamén maioritariaa opinión de que o problema funda-mental son os promotores, asociadosinequivocamente a especuladores edepredadores do territorio, nunhaextensión do concepto especulaciónque opaca e encobre aos verdadeirosespeculadores. As medidas liberaliza-doras e o grave problema da propie-dade privada, irrestrita e sumamenteabusiva, dos terreos edificábeis, que-dan así fóra, intencionadamente, daatención pública, cando son factoresmoitísimo máis importantes que asactuacións, ás veces espurias, dospromotores. Para ver o desenfoquedo problema, baste citar que a deci-sión sobre canto e onde se pode cons-truír está fóra do ámbito de influen-cia dos promotores. Desde logo, se al-gún colectivo privado pode chegar ater influencia neste tipo de decisións,este é o dos propietarios, xa que ospromotores soen mercar os terreoscunha cualificación urbanística xa fi-xada. Centrar nos promotores resultaun enfoque, moi fomentado desde osmedios de formación da opinión, su-mamente estéril para a sociedade;conduce os cidadáns, inclusive aosben intencionados e preocupados porformarse unha idea correcta do queestá a pasar, a unha rúa sen saída.

3) O papel dos concellos. Resultanhabituais opinións nas que se achacatoda a culpa aos Concellos: o problemaurbanístico en tal Concello, a alianzaentre o Concello e tal promotor... Evi-



Economía

As medidasliberalizadoras e o graveproblema da propiedadeprivada, irrestrita esumamente abusiva,dos terreos edificábeis,quedan así fóra,intencionadamente, daatención pública, candoson factores moitísimomáis importantes que asactuacións, ás vecesespurias, dospromotores

dentemente, a administración munici-pal como parte do proceso urbanístico,ten, en moitos casos, grande responsa-bilidade. No entanto, centrar o proble-ma nos Concellos resulta absoluta-mente desacertado. Vexamos:

a) Os Concellos non teñen capaci-dade para fixar a política económicaxeral, adoptar medidas neoliberaisnin de outro tipo, nin de lexislar so-bre o urbanismo, limitándose a apli-car as normas que o Estado ou a Au-tonomía ditan;

b) No fondo, en última instancia,quen decide canto e onde se podeconstruír é a Xunta. As Directrices deOrdenación do Territorio, as normaspara a elaboración dos P.X.O.M., asícomo a aprobación de todo o Planea-mento Xeral, é competencia exclusi-va da Xunta. Autonomamente, sentutela autonómica, os Concellos sópoden decidir sobre cuestións secun-darias como rasantes, axustes de ali-ñamentos, e outras cuestións irrele-vantes para o tema que nos ocupa;

c) Falando con rigor e propiedade,o único papel central que tiveron osConcellos na desfeita urbanística foi apasividade, intencionada ou por faltade medios, no exercicio da disciplinaurbanística e, por outro lado, desleixocompartido coa Xunta, que ten taméncompetencias no asunto. Aínda máis,aparte das competencias autonómi-cas, que son fundamentais, a Xuntapodería terse subrogado nas munici-pais, substituíndo ao Concello8.

4) O artigo 47 da Constitución Es-pañola. Cando se fala do problema davivenda, resulta moi habitual escoitarcitas ao artigo 47 da Constitución es-pañola que recolle:

“Art. 47.- Todos os españois teñendereito a gozar dunha vivenda digna eaxeitada. Os poderes públicos promo-verán as condicións necesarias e asnormas pertinentes para facer efecti-vo este dereito,// regulando a utiliza-ción do solo de acordo co interese xe-ral para impedir a especulación.

A Comunidade participará nasplusvalías que xenere a acción urba-nística dos entes públicos”.

A manipulación é inmensa: porun lado só se soe citar até as barras,convertendo en descoñecida a segun-da parte, evitando transmitir que apropia Constitución define o que é“especulación” e que constitúe man-dato constitucional o adoptar medi-das para evitala. En segundo lugar, aosuprimirlle a segunda parte, a frase“normas pertinentes” queda sen sen-tido. Evidentemente refírese a nor-mas legais que eviten a especulacióne regulen o solo. Cando a política ne-oliberal, impulsada polo PP, está adesregular o solo e suprimindo asnormas que poidan evitar a especula-ción, non resulta casual nin inocentea ocultación dun texto de contido tanclaro e evidente. O PP, tan aparente efalaz defensor, para o que lle convén,da Constitución, estivo violentándoapremeditadamente, e os seus vocei-ros ocultando tan evidentes infrac-cións do texto constitucional.

A campaña combinada, estatal egalega, fixo un efecto case tan demo-ledor como a propia desfeita urbanís-tica. Toda a actividade relacionadacoa construción e co urbanismo que-da baixo sospeita dos sectores sociaismáis preocupados, pero sen asomarpor ningún lado, cando menos nosmedios masivos, unha análise funda-da da situación, das súas causas e so-lucións. Como moito unha colecciónde tópicos contraditorios, cando nonabertamente reaccionarios, relaciona-dos co asunto, sen conformar nin-gunha teoría fundamentada capaz dedar cabal razón da realidade.



Economía

CAUSAS REAIS DO PROBLEMA. Acausa fundamental e última da desfei-ta urbanística é a política xeral neoli-beral, en todos os aspectos, e a inci-dencia e reflexo que estas políticas te-ñen nun país como Galiza. Ou, o que éo mesmo, o papel que se lle quere facerxogar a Galiza dentro da actual situa-ción política de liberalismo, centralis-mo e reforzo das agresións ás naciónssen Estado. Obviando este marco polí-tico, a situación resulta estraña e dis-paratada: problemas urbanísticos gra-ves en Galiza cando se está a perderpoboación? Desde logo, non respondea ningunha dinámica endóxena ensentido estrito, pois practicamente to-dos os factores actuantes son ou bendirectamente esóxenos ou resultadodirecto destas causas externas.

Imos enumerar as causas de fon-do dos problemas urbanísticos nosseguinte cinco apartados:

- A imposición e dominio da ideo-loxía e política neoliberal.

- A influencia político-económicados EUA e do modo de vida ame-ricano.

- A inadecuación normativa estatale autonómica á realidade galega.

- O autoodio da sociedade galega.- O abandono produtivo das terras.

A POLÍTICA NEOLIBERAL. O avancedo neoliberalismo en todos os ámbi-tos da política e da economía foi con-tinuo neste período. Traduciuse no ur-banismo nunhas tendencias desregu-ladoras e no predominio do beneficioindividual ou empresarial por enribada función social da propiedade e davertebración social. As expresións po-líticas e lexislativas do neoliberalismono campo do urbanismo son múltiplasnas forzas políticas de ámbito estatal,acentuadas até o paroxismo nos go-bernos do Partido Popular no Estado.Baste citar que a Lei Estatal 6/98 de-clara calquera tipo de solo como urba-nizábel, coa única excepción daquelesque teñan especial protección. Volveasí o principio, desaparecido desde ofranquismo, de que cada quen poidaurbanizar e construír onde lle conveña

con tal de ter influenza na administra-ción9. O paquete liberalizador do PP noEstado e na Xunta deixou unha pega-da de destrución irreversíbel no terri-torio e volveron a florecer as urbaniza-cións en lugares illados e inaxeita-dos10, tanto na costa como nos arredo-res das cidades, mentres a escaladainflacionista parece non ter límite.Houbo outros aspectos sumamentenegativos: a redución da participaciónpública nas plusvalías, o reforzamentoaté o paroxismo da propiedade priva-da, o incremento de plusvalías priva-das, e un longo etcétera.

Por se algunha administración,especialmente a local, tentase ofreceralgunha resistencia aos principios li-beralizadores ou, cando menos, pre-tendese suavizar os seus efectos, a le-xislación trabou toda posibilidade deintervención pública, áxil e a custosrazoábeis, sobre o mercado inmobi-liario11. Por desgraza, as medidas aca-daron o seu obxectivo, isto é deixaractuar sen atrancos as forzas do mer-cado. No campo do urbanismo, do ac-ceso á vivenda e dotación de terreosindustriais, no que a libre competen-cia foi sempre unha auténtica falacia,resultou case suicida.

A totalidade deste paquete de me-didas ultraliberais do PP, tanto estataiscomo autonómicas, segue en vigor,sen a menor modificación, e sen visosde que se modifiquen substancialmen-te a curto prazo, a pesar da súa terríbele probada eficacia para destruír o te-rritorio galego e seguir engrosando asde por si xa elevadas plusvalías e o be-neficio privado. Na campaña que esta-mos a padecer, non se critican estesgravísimos feitos. Pola contra, asisti-mos ás tópicas descualificacións sobrea falta de cultura urbanística dos cida-dáns galegos, especialmente dos queviven no rural. Abundan as diserta-cións sobre o seu apego á propiedadee sobre a súa cultura de construír nelao que necesitan. As máis abundantese requintadas análises, as do “feísmo”,censuran sen piedade o suposto malgusto popular, a maioría das vecessimple carencia de recursos económi-



Economía

cos destes sectores. Aos ben pensan-tes adaís do sistema e das políticas ne-oliberais parecen non preocuparllesque se estrague a paisaxe con urbani-zacións de elite e con campo de golf,moito menos! O que non soportan é o“mal gusto” popular. Xa que non que-ren nin poden criticar os graves feitosque orixinan os problemas, pretendenconsolarse sentíndose posuidores daverdade en termos de modas e gustos.Claro que estragan o territorio e fanaberracións urbanísticas os habitantesdo rural, pero na construción da súacasa ou negocio para subsistir. Nonson eles os que fan urbanizacións deelite estragando os arredores das cida-des e a nosa costa12.

A INFLUENCIA DOS MODOS DE VI-DA EUA. A influencia político-econó-mica dos EUA e do modo de vida nor-teamericano, asociados ao liberalismo,foi implantando o modelo disperso oude urbanización difusa, orixinando asíunha nova configuración dos asenta-mentos humanos. Este modelo, idealurbanístico dunha sociedade competi-tiva e de consumo de masas, ten osseus eixes centrais, por un lado, noscentros comerciais e de ocio converti-dos en centros de vida, e, por outro, naespecialización funcional de cada ám-bito territorial. Levado ao extremo, ascidades e vilas desaparecen tal como ascoñecemos: substitúense por “urbani-zacións” homoxéneas e monofuncio-nais illadas e centros comerciais e deocio deslocalizados e a desintegracióndos espazos de vida, traballo e ocio, asegregación e perda de cohesión social,a xeración de espazos marxinais e deguetos, etc., son as consecuencias so-ciais. Un aberrante consumo de terri-torio, graves repercusións ambientais edesorbitadas demandas de infraestru-turas tanto en cantidade como en cus-to, van implícitos no modelo.

A influencia deste modo de ocu-par o territorio ven de lonxe, pero naactualidade cobrou unha forza enor-me debido a que se ve moi favorecidapolo neoliberalismo. Esta combina-ción refórzase mutuamente incidindo

moi intensamente no urbanismo xe-ral, ben vía directa, ben polo seu re-ferente como exemplo. Se se estra-gan os centros de vida tradicionais,se se rebentan as localizacións urba-nas, asentando centros comerciais encalquera lugar que lle conveña á mul-tinacional de torno, se se desprazanducias de milleiros de habitantes dascidades a urbanizacións dislocadasou a concellos limítrofes, como se llespode exixir aos do rural que se man-teñan concentrados nos núcleos?

As consecuencias son dramáticaspara todo o territorio, pero, outra vez,as causas están invertidas e onde adispersión actual está asociada á cul-tura do “chalet”, basicamente unha ti-poloxía asociada aos modos urbanos,ben de residencia, ben de vacacións,cultura dada por boa polo sistema13.Isto provoca e reforza a diseminaciónno rural, asentando edificacións enlugares que deberían estar protexi-dos14. Por último, e como outro as-pecto fundamental do problema, re-sulta decisivo citar que até o ano2003 estaba en vigor o famoso “peri-go de formación de núcleo” que, napráctica, obrigaba e dispersar as edifi-cacións ao permitirse construír en so-lo rústico pero de xeito espallado.Unha aberración deste calibre foi un-ha obriga legal até hai só tres anos.

A INADECUACIÓN NORMATIVA.A histórica e permanente falta de ade-cuación do marco normativo estatal árealidade galega resultou, e aínda re-sulta, dramática. Tanto a lexislacióndo solo como a sectorial con inciden-cia directa na Ordenación do Territo-rio (Costas, Augas Continentais, In-fraestruturas...) ignora as característi-cas e condicións galegas, en cuestióntan básicas como o soporte físico, aestrutura da propiedade, o modelo deasentamentos, a súa cantidade e a súatipoloxía. A casuística é variada, perocun común denominador: o sistemade asentamentos galego foi sistemati-camente ignorado pola normativa es-tatal. Así nos atopamos que mentresen calquera outro lugar do Estado un

A causa fundamental eúltima da desfeitaurbanística é a políticaxeral neoliberal, entodos os aspectos, e aincidencia e reflexoque estas políticasteñen nun país comoGaliza



Economía

todas as disfuncións normativas, bas-te citar as Leis 9/2002 e 15/2004 deGaliza, actualmente en vigor que pre-tenden retrotraer o rural galego ao ano1957 (sic) e ignora total e absoluta-mente a parroquia como entidade deprestación de servizos comúns e equi-pamentos deportivos, culturais, do-centes ou doutra índole. Tan elevado éo grao de inadaptación desta Lei Cuí-ña/Núñez Feijoo á nosa realidade que,na práctica, declara extinguir todo orural galego e, en canto á parroquia,simplemente nin a chega a citar.

Constitúe un principio xeral doDereito que non hai peor Lei do queaquela que non se pode aplicar porabsoluta inadecuación á realidadeque trata de regular. As consecuen-cias de tales disparates xurídicos sonevidentes. Nos núcleos urbanos, anormativa, moito máis mal que ben,pódese cumprir, cando menos naparte da disciplina urbanística relati-va a licenzas de edificación. En boalóxica, o nivel de adecuación da edifi-cación á normativa é moi elevado.Canto máis baixamos de tamaño doasentamento, especialmente candochegamos ao rural, a inadecuación re-sultou, e resulta, de tal calibre que ca-da quen tivo, e aínda ten, que facer oque ben entenda, se pretende ter un-ha vivenda ou unha nave. Salvo hon-rosas excepcións, pasou o inevitábel:co avance do individualismo e a rotu-ra dos mecanismos de cohesión, asaberracións floreceron sen control16.

O AUTOODIO. A colonización da so-ciedade galega e o autoodio xeradonos cidadáns reflectiuse urbanistica-mente no máis profundo desprezo dopropio e tradicional. Calquera novida-de na tipoloxía edificatoria ou deasentamento foi asumida acritica-mente. Por disparatada e disfuncionalque resultase obxectivamente, todasolución allea foi vista como a moder-nidade e o progreso; independente-mente da aberración que supuxese,considerada como liberadora do atra-so e dos erros do pasado (ben brillan-te e coherente en termos xerais, por

grupo de casas, por pequeno que se-xa, é recoñecido e respectado a efec-tos de liñas de protección de estradas,infraestruturas enerxéticas, liña decostas, etc., na Galiza son ignoradas.Para a normativa estatal pasada e pre-sente, todo o rural galego, incluídosos núcleos, teñen a consideración de“inexistentes”, desprezando tanto ascompetencias exclusivas e excluíntesda Comunidade Autónoma en orde-nación do territorio e en urbanismo,como os tímidos e contraditorios in-tentos lexislativos galegos15.

Esta falta de adecuación permane-ce nas Leis autonómicas que, en aspec-tos substanciais, son tan alleas á reali-dade galega como as propias Leis doParlamento Estatal. Poderiamos deno-minar a esta situación, o paradoxo do97, pois foi neste ano cando o TribunalConstitucional ditou a sentenza61/1997 na que recoñecía definitiva-mente, con carácter exclusivo e exclu-ínte, a competencia autonómica en ur-banismo. Abríase a porta, por fin, aque a normativa se elaborase en Gali-za, para Galiza, con total adecuación ánosa realidade e ás nosas necesidades.

Aconteceu todo o contrario. A par-tir desta sentenza, a Comunidade Au-tónoma Galega, con maioría do PP, co-mezou unha carreira para demostrarque esta competencia a exercía se-guindo os ditados do Goberno do Es-tado e da central madrileña da súa for-za política. A lexislación e a acción deGoberno seguiron tan pouco adapta-das á Galiza como as existentes antesda sentenza. Sen entrar en detalle de



Economía

A traumáticareconversión desectores produtivosvinculados á terra, namaioría dos casossimple abandonoforzoso, converteu apertenza de terrasnunha carga pola súatotal desvalorizacióncomo elementoprodutivo oupotencialmenteprodutivo

certo). Claro que hai que adaptarse ásnovas técnicas, materiais e condiciónsde habitabilidade e servizos, incorpo-rando as melloras axeitadas, pero oque sucedeu desde xa hai décadas, esegue a suceder, nada ten que ver conestas melloras nin coa liberdade dedeseño. Máis ben foi avidez no estra-go irracional e sañudo das soluciónstradicionais e ben probadas tanto anivel construtivo como de asenta-mentos. Certos sentimentos, nestecaso o autoodio, poden chegar a estesextremos de irracionais e destrutivos.

Este aspecto psicosocial resultoudunha evidencia aterradora durantemoitos anos. Para os que coñezan assúas correlacións lingüísticos, resultamoi doado buscar todas as exemplifi-cacións necesarias. Hoxe en día pare-ce que remitiu, pero máis asociado agustos polo antigo e a tutela patrimo-nial que á defensa dos valores pro-pios. Por outro lado, cando a desfeitaresultaba case irreversíbel, a Lei9/2002, veu prohibir o feroz estragopatrimonial, aínda que dun xeito bas-tante falto de concreción. Falta porver a eficacia de medidas que só actú-an coercitivamente sobre as conse-cuencias, se paralelamente non se dásuperado o problema social de fondo.

O ABANDONO PRODUTIVO DASTERRAS. A traumática reconversiónde sectores produtivos vinculados áterra, na maioría dos casos simpleabandono forzoso, converteu a per-tenza de terras nunha carga pola súatotal desvalorización como elementoprodutivo ou potencialmente produti-vo. Así, as terras só podían ter unhasaída, a do pretendido terreo edificá-bel, servisen ou non para tal fin. Tanevidente e dramática resulta a situa-ción que, no Avance das Directricesde Ordenación do Territorio de 2005da Xunta do PP, como non tiñan nin-gunha proposta produtiva realista pa-ra a maioría das terras, resaltan o seuvalor como terreos edificábeis, supo-ñemos que para reforzar a tendenciaao estrago universal e para contentaros propietarios que viron como as sú-

as terras deixaron de ter o máis míni-mo valor produtivo. O documento re-colle este suposto valor, na versión re-sidencial ou industrial, inclusive parazonas moi distantes dos centros dedemanda edificatoria. O que obxecti-vamente é unha gravísima patoloxíaxerada polo abandono forzoso da pro-dución agrogandeira, pretendeu con-vertela o PP nunha característica posi-tiva disparatada e irreal.

Este abandono, combinado coavaga neoliberal e a inadecuación nor-mativa, converteu os tímidos inten-tos, cando os houbo, da Administra-ción Local ou Autonómica de pór unpouco de orde e limitar a edificaciónincontrolada, nun auténtico “pórcomportas ao mar”, revelándose dun-ha ineficacia aterradora.

CONCLUSIÓNS– Podería pensarse que hai actua-

cións urbanísticas moi ben pensadase adaptadas, que hai sectores sociaiscunha sensibilidade fóra de dúbida.Certo é, pero, cando falamos de orde-nación do territorio e do urbanismo,as accións minoritarias, por moi bri-llantes que sexan, non son quen deinverter a tendencia xeral, cando me-nos a curto prazo.

– Só a vertebración xeral (social,legal e administrativa), a normativaacaída, a asunción maioritaria e as ac-tuacións administrativas e punitivassostidas, eficaces e coherentes podenmellorar a situación.

– As consecuencias da vaga de es-trago que estamos a padecer van serduradeiras: a expulsión de certas cida-des de sectores sociais bastante homo-xéneos, as urbanizacións ciscadas noentorno das cidades e na costa, a loca-lización de casas individuais nos sitiosmáis inaxeitados por non falar da súatipoloxía, os dislocados e mal localiza-dos centros comerciais e de ocio subs-tituíndo o tecido urbano e mudando oshábitos..., son fenómenos que tarda-rán tempo en corrixirse e, polo tanto,hai que comezar canto antes, candomenos para que a deterioración nonsexa xa totalmente irreversíbel.



Economía

a capacidade da Administración deintervención no mercado do solo,exercicio firme, sostido e ecuánimeda disciplina urbanística e medioam-biental... En síntese: a aplicación dosprincipios progresistas en urbanismo,urbanismo respectuoso co territorio,un urbanismo ao servizo da socieda-de, urbanismo pensado e feito desdeGaliza sen submisión a normas alleasfeitas para realidades sumamente di-ferentes, lexislación urbanística querecolla estes principios ■

1 Lémbrense os edificios de alturas despro-porcionadas da Obra Sindical ou do Insti-tuto Nacional da Vivenda, as barriadas de“casas baratas”, a edificación de inmóbeisde 4 ou 5 andares nas aldeas por parte dasCaixas de Aforros, ou a case sempre con-flitiva aprobación polo Consello de Minis-tros dos famosos Planos Parciais de Polígo-nos de Vivendas, as máis das veces des-contextualizados e carentes dos máis mí-nimos servizos e que só respondían aosintereses dos propietarios.

2 A nivel autonómico, este ciclo encetousecoa LASGA do 85. O último e agónico fi-to nesta tímida tendencia de certa recon-dución e mellora foi a Lei de Ordenacióndo Territorio do 95. A pesar de que fixa-ba para 1996 a elaboración das funda-mentais Directrices de Ordenación do Te-rritorio, ferramenta que podía dar sentidoa todo o proceso e sentar as bases dun ur-banismo racional, aínda no 2006 non es-tán feitas; claramente, a preocupación po-la mellora do urbanismo xa desaparecerae a aprobación da L.S.G. no 97 tivo unharelevancia menor.

3 Lémbrese que o Alcalde nacionalista deCangas puxo en marcha unha campaña dederribamentos de edificacións ilegais nacosta que foi freada explicitamente polaConsellaría de Ordenación do Territoriopola vía de abocarse as competencias mu-nicipais nos casos de infraccións graves.

4 Declaracións literais da Conselleira: nesaintervención tamén achacou os problemasurbanísticos á falta de cultura e prepara-ción dos Concellos, pero nin unha palabrasobre as políticas e as medidas adoptadaspolo Partido Popular no Estado ou en Gali-za, o que, de non ser un sorprendente “lap-

– A batalla entre a tradición, asustentabilidade, a defensa e a verte-bración do territorio, a integración ecohesión social, o interese público, ascompetencias da Xunta e a adecua-ción normativa á realidade galega,fronte ao neoliberalismo, a coloniza-ción, o beneficio espurio, o desprezoao territorio, o individualismo exa-cerbado e a submisión aos ditadosalleos, líbrase con toda intensidade e,até agora, co Goberno do PP, o resul-tado estaba sendo desastroso para osintereses nacionais.

– Coñecer as causas reais do pro-blema constitúe un primeiro paso di-fícil, pero imprescindíbel, se preten-demos inverter a tendencia. O restosería bastante doado cunha accióndecidida da Xunta e, nesta instancia,que agora debería ser proclive, a ba-talla preséntase con perspectivas du-bidosas. Entre outros factores, nonaparenta que se teña superado, can-do menos cun mínimo de clareza ehomoxeneidade que resulte operati-vo, este paso previo de enfocar ascausas reais. Tempo haberá de co-mentar a evolución.

– Legal e politicamente as liñas deactuación parecen evidentes: exerci-cio firme das competencias estatuta-rias actuais e ampliación das mesmas,paquete normativo de Directrices deOrdenación do Territorio, Modifica-ción da lexislación Urbanística, Circu-lares… A orientación debe ser clara:adecuación á realidade galega tantono rural como no urbano, desmonta-xe das medidas neoliberais, recuperar



Economía

sus”, demostraría unha preocupante coin-cidencia de fondo.

5 Por exemplo, na formación dos prezos fi-nais, escóitanse e lense verdadeiras banali-dades, cando non opinións intrinsecamen-te contraditorias. O seu estudo, aparte doapuntado neste artigo, podería ser obxectodunha análise por si mesma.

6 O urbanismo é complicado e opaco só can-do se quer que sexa así. Non existe nin-gunha razón obxectiva para que non poidaexistir unha elevada transparencia.

7 Paquetes de medidas, normalmente urxen-tes, que só serven para modificar a lexisla-ción pola porta falsa no sentido que marqueá política dominante. As últimas do PartidoPopular reforzaron a política neoliberal.Practicamente ningún destes paquetes tivorealmente a vontade pretendida; sirva co-mo exemplo as do 96 que, agás de rebaixara participación pública nas plusvalías de15% a 10%, creou expectativas de maior be-neficio e, en consecuencia, potenciou a re-tención e a especulación do solo. Poucosanos despois, víronse claramente os seusefectos: espiral alcista e máximos beneficiospara os propietarios de terreos edificábeis.

8 Véxase a Lei 9/2002, entre outros os arti-gos 85, 96, 215 e 230. Resultan tan evi-dentes que cando alguén, que se supónque os coñece, persevera en sinalar osConcellos como grandes responsábeis, sópode deducirse a súa má intención e o seufin manipulador. Como se veu na nota (3),si que se exerceron estas competenciaspara frear as actuacións de Concellos dis-postos a impor disciplina.

9 Aparentemente e na súa literalidade eseaspecto ten difícil aplicación en Galiza, so-bre todo polo tamaño das propiedades, pe-ro como concepción de fondo é tremenda-mente significativa; cando parecía ben es-tablecido o principio de que só se podeconstruír nos terreos aptos para este fin eera a sociedade, a través da Administra-ción, a que determinaba se eran aptos ounon, a Lei 6/1998, veu a resucitar a posibi-lidade de edificar en calquera lugar a inte-rese e iniciativa da propiedade; chegou atentar impedir que os Concellos puidesendecidir que terreos non eran edificábeis. Adesfeita posterior era inevitábel, pois esteprincipio partidario, si que se aplicou porparte de concellos e da Xunta do PP.

10 As previstas no P.X.O.M. de Sanxenxo,aprobado en Marzo de 2003, de xeito bas-tante anómalo por certo, resultan paradig-máticas. Urbanizacións ciscadas no mediodos montes con boas vistas, feitas á medi-da da propiedade.

11 A Lei 9/2002 de Ordenación Urbanística eProtección do Medio Rural de Galiza impidena práctica, especialmente no artigo 109 econcomitantes, que ningún Polígono Públi-co poida tramitarse e construírse nun prazomenor a seis ou sete anos, restando todaaxilidade e inutilizando a intervención pú-blica no mercado do solo. Por outro lado aLei 6/1998 fixou uns criterios de valoracióndos terreos que, para os terreos urbanos, re-sultan, a través dos Xurados de Expropia-ción, bastante máis elevados que os de mer-cado; as posibilidades de actuación da Ad-ministración para urbanizar novas rúas ensolo urbano consolidado ou de expropiarpara polígonos de vivendas ou industriais ví-ronse tremendamente minguados. Se a Xun-ta ou algún Concello utilizase masivamenteesta vía, vería tremendamente limitados osrecursos que podían dedicar a outros fins.

12 Por outro lado, o individualismo asociadoao neoliberalismo si que calou con intensi-dade en certos segmentos da sociedade ga-lega, pois a demanda de satisfacción indi-vidual de infraestruturas e servizos, decustos disparatados coa actual dispersiónde urbanizacións e vivendas, prima sobre asatisfacción con servizos colectivos e co-múns. O xa tan clásico e insostíbel para-doxo do liberalismo: beneficio individual eprivado e desvío de custos para o tan de-ostado sector público e colectivo.

13 Véxanse os datos como exemplos de bogusto e de calidade que aparecen, por

Constitúe un principioxeral do Dereito quenon hai peor Lei do queaquela que non sepode aplicar porabsoluta inadecuacióná realidade que tratade regular



Economía

exemplo, nos suplementos semanais dosxornais de maior tirada de Galiza. Engrande parte dos ”chalés” analizados, osvalores que se resaltan son a alta calidadeambiental da localización e as solucións ti-polóxicas e construtivas. Estas solucións,na maioría dos casos, son totalmente alle-as ás tradicionais da zona. A extensiónmasiva e traducida ao gusto popular des-tes supostos “bos exemplos” é exactamen-te o que estamos a padecer por case todaGaliza: localizacións inaxeitadas por aten-taren aos valores medioambientais e tipo-loxías alleas e estrañas. Salvo que quenpropón estes paradigmas pense que só po-den intervir no territorio os adornados cobo gusto, virtude de vidrosa definición, osexemplos propostos e a desfeita colectivavan intimamente asociados. Parece late-xar debaixo destes exemplos a idea deque con elitismo e modos selectos, o es-trago das áreas de valor ambiental e pai-saxístico non é un grave problema.

14 Dispersión da que son axentes, tanto ostradicionais habitantes do rural e da costacomo os urbanos que edificaron nestes ám-bitos. En moitos casos, estes hábitos urba-nos foron introducidos por estes últimos.

15 As disfuncións e inadecuacións normati-vas do pasado recente e actuais son tanabundantes que a súa descrición levaríaunha extensa monografía. A nivel de com-petencias, a suposta exclusividade en Or-denación do Territorio da ComunidadeAutónoma queda en papel mollado ante anormativa sectorial creando casos como osnúcleos tradicionais de séculos de antigüi-dade que “non existen” en aplicación tou-ticeira da Lei de Costas (caso Loira, en Ma-rín, entre outros moitos). Se nos atemos álexislación urbanística específica, apartedo disparatado e xa citado “perigo de for-mación de núcleo”, temos abondososexemplos. Citemos algúns:

- atendendo ao teor literal do art. 13.1 e 24.1da Lei 9/2002 de Galiza, todos os núcleos ru-rais da inmensa maioría do territorio galegoque deixaron de ter unha existencia vincu-lada ao sector agrogandeiro ou pesqueiro,deixarían de ser núcleos rurais, pasando acategoría de inexistentes como Loira.

- os trámites e documentación exixidos levaa que a aprobación dun Plano Xeral dunConcello con certa complexidade se demo-

re, como mínimo, 4 anos e, ás veces máistempo que o período de vixencia nominal.

- a tramitación dos Polígonos que contem-pla a mesma Lei non ten en conta paranada a división da propiedade, aparecen-do uns prazos absolutamente irrealizá-beis e unhas tramitacións tediosas, can-do non imposíbeis. O que poña nosPXOM en canto a prazos é papel molla-do, así como o que pretenda a Adminis-tración en canto á dotación de solo resi-dencial ou industrial.

- prima os terreos máis especulados, ou sexa,o solo urbano consolidado, en detrimentodos que teñen participación pública nasplusvalías e máis gravames para os propieta-rios. Os núcleos rurais, aparte da súa cative-za e contradición conceptual, teñen unha re-valorización nas zonas de alta presión edifi-catoria, contraria á súa propia definición.

- en tan só 20 anos pasamos pola prohibi-ción total (nunca respectada) de construírfóra do urbano (normativa estatal ante-rior a LASGA do 85), á permisividade ca-se total en calquera tipo de solo, para,desde inicios do 2003, volver á prohibi-ción total fóra do urbano e dos núcleosrurais (entendidos de xeito moi restritivocomo xa vimos).

- imposibilidade de dotar de terreos indus-triais con razoábel axilidade e ilegalizaciónpráctica dos asentamentos existentes.

16 De feito, se algún lugar no que houbo al-gunha presión edificatoria se mantivo mi-nimamente desde o punto de vista urba-nístico, foron aqueles, escasísimos, nos queperduraron os mecanismos comunitariosde determinar onde e como se podía cons-truír. Nos demais, a desfeita foi inevitábel emaiúscula. Evidentemente, non resulta ra-zoábel nin eficaz exixir a ningún gobernolocal que aplique con entusiasmo unha nor-mativa que nin el mesmo entende nin com-parte. Resulta un caso criticábel, pero en-tendíbel, de resistencia pasiva a unha nor-mativa de difícil ou imposíbel aplicación. Oque resulta moito máis preocupante son osfenómenos de desviación de poder ben co-ñecidos, ás veces delituosos, que se preten-den encubrir coa inadecuación normativa,como pasar da discrecionalidade á arbitra-riedade ou permitir actuacións das que sonconscientes que nunca se poderían realizarbaixo ningunha norma, entre outras.



Economía

Pola calidade e precisión do texto non nos resistimos a inserir a recensión de parte dun artigo moi recente no que, desde unha óptica da sustentabilidade, se

describe a situación urbanística, as súas causas e solucións. Alternativamente e coas mesmas consecuencias e solucións, poderiamos lembrar as características da

construción e dos asentamentos galegos, pero parécenos moi clarificador a coincidencia do contido básico do artigo coa base tradicional galega, e así poderemos

contrastar como, antes de utilizarse este concepto de sustentabilidade, a tradición urbanística galega xa o tiña incorporado na práctica real de xeito ben acaído.

Este artigo, de fácil lectura, así como outros moitos do mesmo tipo, está publicado nunha revista especializada. Curiosamente é case imposíbel atopar nada

semellante nun medio de difusión masivo galego dentro da campaña que antes descríbimos.

FONTE: “Urbanismo y vivienda. La interrelación de las políticas del suelo y Vivienda”. Revista de Derecho Urbanístico, nº 219, xullo - agosto 2005, Autor: ALLI

ARANGUREN, Juan Cruz, Profesor da Universidade de Navarra, Experto en Dereito Urbanístico e ex Presidente da Comunidade Foral de Navarra.

“Criterios de sustentatiblidade”

Contrapóñense como criteriosde sustentabilidade: fronte aos pro-blemas derivados da dispersión, ócompacto; da especialización, acomplexidade; da segregación, a in-tegración e a cohesión sociais.

O modelo de asentamentos dis-persos ou de urbanización difusa, to-talmente alleo á nosa tradición que,independentemente do número de nú-cleos, tendían a ser compactos, adap-tados ao territorio e con continuidadeespacio-temporal, está asociado á in-fluencia política, económica e culturalneoliberal e aos modos de vida norte-americanos, caracterizado por:– Configurar localizacións difusas e

dispersas así como enclaves urba-nizados especializados e segrega-dos con manifestación das des-igualdades socioeconómicas. Estadispersión exixe un grande consu-mo de solo, habitualmente o perifé-rico ás cidades e vilas ou de gran-de valor ambiental ou paisaxístico,e de recursos para os servizos edotacións, á vez que encarece, dexeito exponencial, o custo deles.

– Producir unha nova configura-ción urbana no entorno dos cen-tros comerciais e de ocio, encla-ves superespecializados, dis-

persos pero interdependentes,creando un tecido periféricocon grande consumo de espazo,graves repercusións ambientaise grandes demandas de infraes-truturas (accesos, aparcamen-tos, redes, etc.).

– Repercutir na comunidade o en-carecemento xerado por estemodelo difuso en infraestruturas,dotacións e servizos, provocan-do un beneficio privado ilexítimopor revalorización duns terreosque case nunca deberon ter esedestino edificatorio, beneficioque se agrava e agranda pola ca-tiveza na aplicación dos meca-nismos previstos da participa-ción pública nas plusvalías.

– Xerar segregación e exclusiónsociais e perda da cohesión po-la especialización de espazos ea desaparición da funcionalida-de do público e común, conver-tendo a sociedade nunha amal-gama de grupos heteroxéneosdos que os máis desfavorecidoslevan a peor parte.Pola contra, un urbanismo sus-

tentábel atende a obxectivos como:– Seguir modelos de asentamentos

europeos compactos fronte aos

dispersos e monofuncionais an-glosaxóns, con maiores densida-des e ocupacións, aproveitandoas infraestruturas e dotaciónsexistentes e optimizando os re-cursos e investimentos.

– Ocupar espazos de calidade am-biental axeitada para a edifica-ción con exquisito respecto po-los elementos naturais, paisaxís-ticos, culturais, a diversidadebiolóxica e as potencialidadesprodutivas do solo.

– Rehabilitar o patrimonio arqui-tectónico e o parque edificadopara evitar a súa obsolescenciae a deterioración dos asenta-mentos tradicionais.

– Asentar vivendas de distintos ti-pos e réximes nunha mesma loca-lización que conduzan á integra-ción social, evitando a exclusióne os grandes conxuntos homoxé-neos e desestruturantes.

– Integrar as zonas e usos do solonos espazos de vida, traballo eocio, superando a desintegraciónda vida persoal, social e laboral.

– Facer urbanismo desde a pers-pectiva do interese xeral e noncondicionados polos interesesde propietarios e empresas.



Cultura

O ano pasado cumpríronse 30 anos doasasinato do escritor e cineastaitaliano Pier Paolo Pasolini. É, sendúbida, un dos principais autoresitalianos do século XX. Comunista,católico e homosexual, resultabamolesto a moitos sectores. A súamorte, atribuída en 1975 a un rapaznovo, Giuseppe Pelosi, quen estivo por este motivo moitos anos no cárcere,fica aínda sen aclarar. Tras asdeclaracións deste nun programa daestatal RAI-3, o seu avogado reabriu ocaso. Todo apunta a unha conxurapolítica tal como denunciara no seudía, entre outros, a xornalista OrianaFallaci. Dous días despois do seuasasinato, ía pronunciar un discursoperante o Partido Radical. A súainesperada morte converteu este texto no seu testamento político. Asque eran preocupacións constantes dasúa vida e obra aparecen aquí cunhaclaridade nidia: A denuncia dahomologación cultural e o cambio que


se estaba a producir na natureza dositalianos por obra dos medios decomunicación e o consumismoexasperado. A pugna por unhaalteridade, un outro xeito de entendera vida e a cultura, fronte ao cambioirreversíbel que está a mudar a huma-nidade. O berro contra os intelectuaisacomodados, entregados á feprogresista e á marxe dos problemassociais. O anuncio, en fin, dunha nova“trahison des clercs” en alusión áobra deste título de Julien Benda,quen propoñía a tarefa intelectualcomo algo independente das paixónstemporais, nomeadamente da política.A análise feita por Pasolini hai trintaanos ten hoxe, se cabe, máis vixenciaaínda, porque o que daquela tiñamoito de prospección ou, se se mepermite, de profecía, é agorarealidade tanxíbel.

MARICA CAMPO (tradutora)

Tal como éramos

PIER PAOLO PASOLINI

Pasolini no Monte Testaccio, outono do 1961



Cultura

reitos, pretenden o contrario e renun-cian a eles.

C) Son bastante simpáticas as per-soas que loitan polos dereitos dos de-mais (sobre todo por aqueles que nonsaben que teñen dereitos)

D) Na nosa sociedade existen ex-plotados e explotadores.

Pois moi ben, peor para os explo-tadores.

E) Existen intelectuais, intelec-tuais comprometidos, que considerandeber propio e dos mais informar aspersoas adorábeis, que non o saben,que teñen dereitos; incitar as persoasadorábeis que saben que teñen derei-tos pero que renuncian a eles para quenon renuncien a eles; empurrar a todoo mundo a sentir o pulo histórico deloitar polos dereitos dos outros; e, porúltimo, considerar fóra de toda discu-sión e controversia o feito de que, en-tre explotados e explotadores, os in-felices son os explotados.

Entre estes intelectuais que desdehai máis dun século adoptaron un pa-pel semellante, nos últimos anos dis-tinguíronse grupos particularmenteobstinados en facer do tal papel unpapel extremista. Así pois, refíromeaos extremistas, aos novos e aos ve-llos aduladores. Ditos extremistas(querería ocuparme só dos mellores)estabelecen como obxectivo primarioe básico o de difundir entre a xente,eu diría apostolicamente, a concien-cia dos dereitos da persoa. Fano condeterminación, rabia, desesperación,paciencia optimista ou impacienciadinamitada, segundo os casos (...)

SEGUNDO PARÁGRAFO. Desobede-cendo a distorsionada vontade doshistoriadores e dos políticos de profe-sión, ademais da das feministas roma-nas –vontade que me tería confinadoen Elicona exactamente como os ma-fiosos en Ustica- unha noite deste ve-rán, participei nun debate políticonunha cidade do Norte. Tal e comoadoita acontecer, un grupo de rapacesquixo continuar o debate pola rúa, nacálida velada chea de cantos. Entre es-tes rapaces atopábase un grego. Que

En primeiro lugar, quereríaxustificar a miña presenza. Non estouaquí en calidade de radical. Non estouaquí como socialista. Non estou aquícomo progresista. Non estou aquí co-mo marxista que vota polo PCI (Parti-do Comunista Italiano) e que deposi-tou a súas esperanzas na nova xera-ción de comunistas. Que acredita naxeración de comunistas polo menoscomo acredita nos radicais. É dicir,con esa dose de vontade e irracionali-dade e talvez algo de arbitrariedadeque permiten desprazar –un poucoescoitando a Wittgenstein– a realida-de para razoar libremente. Por exem-plo, o PCI oficial declara que acepta,sine die, a praxe democrática. Daque-la, eu non debería dubidar. Por des-contado, o PCI non se refire con iso ápraxe democrática codificada econvencionalizada polo uso duranteos últimos tres decenios, senón quese refire, sen lugar a dúbidas, á praxedemocrática entendida na pureza ori-xinal da súa forma. Dito con outraspalabras, do seu pacto formal.

Polo que atinxe á relixión laica dademocracia, sería unha autodegrada-ción sospeitar que o PCI se refira á de-mocraticidade dos demócrata-cris-tiáns; e non se pode interpretar tam-pouco que o PCI se refira á democra-ticidade, por exemplo, dos radicais.

PRIMEIRO PARÁGRAFOA) As persoas máis adorábeis son

as que non saben que teñen dereitos.B) Son tamén adorábeis as perso-

as que, aínda sabendo que teñen de-

Desde este punto devista, as perspectivas docapital son de cor rosa.As necesidades creadaspolo vello capitalismosemellábanse moito asnecesidades primarias.As necesidades que onovo capitalismo podecrear son perfectamenteinútiles e artificiais



Cultura

era, precisamente, un deses extremis-tas marxistas “simpáticos” dos que fa-laba. Sobre o fondo de plena simpatíaafloraban os máis visíbeis defectos daretórica e a subcultura extremista. Eraun “adolescente” un tanto desleixadono vestir, mesmo me atrevería a dicirun pouco pillo, pero, ao mesmo tem-po, tiña unha barba de auténtico pen-sador, oscilando entre Menippo eAramis; mais o cabelo, longo até oombreiro, corrixía a función xestual egrandilocuente da barba, cun aquelexótico e irracional, unha alusión á fi-losofía brahmánica, á inxenua altive-za gurumparampara. O mozo gregovivía a súa retórica na más completaausencia de autocrítica. Ignoraba queposuía estes sinais tan visíbeis e poriso era adorábel, o mesmo que as per-soas que non saben que teñen derei-tos... Entre os seus defectos tan can-didamente vividos, o máis grave detodos era, sen dúbida, esa vocaciónpor difundir entre a xente (“amodo,sen présas” dicía, para el a vida eraunha cousa longa, case sen fin) a con-ciencia dos seus dereitos e a vontadede loitar por eles. Pois ben, velaí aenormidade, tal e como a entendínnese estudante grego, encarnada nasúa persoa inconsciente. A través domarxismo, o apostolado dos mozosextremistas de orixe burguesa –oapostolado a prol da conciencia dosdereitos e da vontade de realizalos-non é máis que a rabia inconscientedo burgués pobre contra o burgués ri-co, do burgués novo contra o burguésvello, do burgués impotente contra o

burgués potente, do pequeno burguéscontra o gran burgués. É unha guerracivil inconsciente –disfrazada de loitade clases– dentro do inferno da con-ciencia burguesa. (Insisto, estou falan-do de extremistas, non de comunis-tas). As persoas adorábeis que non sa-ben que teñen dereitos, ou as persoasque o saben pero renuncian –nestaguerra civil disfrazada– revisten unhacoñecida e antiga función, a de serencarne de canón. Con hipocrisía in-consciente, estes son utilizados, enprimeiro lugar, como suxeitos duntransfert que libera a conciencia dopeso da envexa e do rancor económi-co, e, en segundo lugar, son lanzadospor burgueses novos, pobres, incertose fanáticos, como un exército de pa-rias “puros”, en loita inconsciente-mente impura, precisamente contraos burgueses vellos, ricos, auténticose fascistas.

Entendámonos, o estudante gre-go que tomei como símbolo, taménel era, a todos os efectos (agás verbodunha feroz verdade) un “puro” como os pobres. E esa “pureza” de-bíase precisamente ao radicalismoque había nel.

TERCEIRO PARÁGRAFO. É hora dedicilo: os dereitos dos que estou a fa-lar son os “dereitos civís” que, á mar-xe dun contexto estritamente demo-crático, tal como podía ser un ideal dedemocracia puritana en Inglaterra ouen Estados Unidos –ou ben laica enFrancia– adquiriron unha cor clasista.A italianización socialista dos “derei-

Pier Paolo Pasolini diante da tumba de Antonio

Gramsci no cemiterio católico de Roma no 1961



Cultura

O maior e peor perigoque nos axexa,especialmente a nós osintelectuais, nun futuropróximo: unha nova“trahison des Clercs”, unnovo claudicar perante ofeito consumado, un novoréxime mesmo comonova cultura e novacalidade de vida

ría, producen en realidade humanida-de (relacións sociais). Os “explotado-res” da segunda revolución industrial(chamada tamén consumismo, é di-cir, grandes cantidades, bens super-fluos, función hedonista) producennova mercadoría, así que producennova humanidade (novas relaciónssociais). Agora ben, durante os casedous séculos da súa historia, a pri-meira revolución industrial produciusempre relacións sociais modificá-beis. ¿Cal é a proba? A proba é a cer-teza substancial da modificabilidadedas relacións sociais naqueles que loi-taban en nome da alteridade revolu-cionaria. Eles endexamais propuxe-ron nin á economía nin á cultura docapitalismo unha alternativa, senón,precisamente, unha alteridade revo-lucionaria. Alteridade que deberíamodificar radicalmente as relaciónssociais existentes, é dicir, antropolo-xicamente falando, a cultura existen-te. No fondo, a “relación social” quese encarnaba na relación entre o ser-vo da gleba e o señor feudal, non eramoi distinta da que se encarnaba narelación entre o obreiro e o patrón daindustria. E, en calquera caso, trátasede “relacións sociais” que se teñen de-mostrado igualmente modificábeis.Mais, ¿e se a segunda revolución in-dustrial –a través das novas e inmen-sas posibilidades que ofrece– produ-cise de agora en diante “relacións so-ciais” inmodificábeis? Esta é a gran etalvez tráxica pregunta que hai que sefacer. E nisto consiste en definitiva aburguesización total que está a ter lu-gar en todos os países capitalistas,definitivamente en Italia. Desde estepunto de vista, as perspectivas do ca-pital son de cor rosa. As necesidadescreadas polo vello capitalismo seme-llábanse moito as necesidades prima-rias. As necesidades que o novo capi-talismo pode crear son perfectamen-te inútiles e artificiais. Velaquí por-qué, a través delas, o novocapitalismo non se limitaría a cam-biar historicamente un tipo de home,senón a humanidade mesma. Cabeengadir que o consumismo pode cre-

tos civís” non podía fatalmente (histo-ricamente) facer outra cousa que vul-garizarse. De feito, o extremista queensina aos mais a ter dereitos, ¿que es-tá a ensinar exactamente? Ensina quehai que pretender a mesma felicidadeque a dos explotadores. O resultadoque se consegue dese xeito é unhaidentificación, no mellor dos casos un-ha democratización no senso burgués.A traxedia dos extremistas consiste enter provocado unha regresión nunhaloita que eles definen verbalmente co-mo revolucionario-marxista-leninista,nunha loita civil vella como a burgue-sía, esencial para a existencia mesmada burguesía. A realización dos derei-tos non fai máis que ascender a quenos obtén ao grao de burgués.

CUARTO PARÁGRAFO. ¿En que sen-so a conciencia de clase non ten nadaa ver coa conciencia dos dereitos mar-xistizados? ¿En que senso o PCI nonten nada a ver cos extremistas (aíndaque ás veces a través da vella diplo-macia burocrática os chama ao seuseo, por exemplo, tal e como fixo aocodificar o Sesenta e oito na liña daresistencia)? É bastante simple, men-tres que os extremistas loitan polosdereitos civís marxistizados pragma-ticamente, en nome, tal e como di-xen, dunha identificación final entreexplotado e explotador, os comunis-tas, pola contra, loitan polos dereitoscivís en nome dunha alteridade. Alte-ridade (non simple alternativa) quepola súa mesma natureza exclúe todaposíbel asimilación dos explotadoscos explotadores. A loita de clases foiaté o de agora unha loita a prol dopredominio dun outro xeito de vida(citando de novo a Wittgenstein po-tencial antropólogo), é dicir, doutracultura. Tanto era así que as dúas cla-ses en loita eran tamén -¿como o diríaeu?- racialmente distintas. E en reali-dade ségueno a ser basicamente. Enplena idade do consumo.

QUINTO PARÁGRAFO. Todos sabenque os “explotadores” cando (a travésdos “explotados”) producen mercado-



Cultura

ar “relacións sociais” inmodificábeis,ora creando, no peor dos casos, nocanto do vello clérigofascismo un no-vo tecnofascismo (que podería reali-zarse só coa condición de que se llechamase antifascismo), ora creandocomo contexto da súa propia ideolo-xía hedonista un contexto de falsatolerancia e de falso laicismo, de fal-sa realización, é dicir, dos dereitos ci-vís, que en realidade é o máis probá-bel. En ambos os dous casos, o espa-zo para unha auténtica alteridade re-volucionaria reduciríase á utopía ou álembranza. Reducindo dese xeito afunción dos partidos marxistas a un-ha función socialdemócrata, mesmocompletamente nova desde o puntode vista histórico.

SEXTO PARÁGRAFO. Querido Pan-nella, querido Spdaccia, queridos ami-gos radicais, pacientes con todo omundo coma santos, e tamén comigo.A alteridade non está só na concienciade clase e na loita revolucionaria mar-

xista. A alteridade existe tamén por simesma na entropía capitalista. É aí on-de goza (ou mellor dito, sofre, e a mi-údo sofre horribelmente) o seu carác-ter concreto, a súa factualidade. O queé, e o que existe nisto, son dous datosculturais. Entre ditos datos existe un-ha relación de prevaricación, a miúdohorríbel. Transformar a súa relaciónnunha relación dialéctica é precisa-mente a función, até o momento pre-sente, do marxismo. Relación dialécti-ca entre a cultura da clase dominantee a cultura da clase dominada. Dita re-lación dialéctica non seguiría sendoposíbel se a cultura de clase desapare-cese, se eliminase o se abrogase, comodecides vós. É por iso polo que hai queloitar para conservar todas as formasalternas e subalternas da cultura. É oque fixestes vós durante todos estesanos, especialmente nos últimos anos.E conseguistes atopar formas alternase subalternas de cultura en todas par-tes, no centro da cidade e nos recun-chos máis afastados, máis mortos,máis pouco frecuentados. Non tives-tes ningún respecto humano, nin nin-gunha falsa dignidade e non vos abai-xastes a ningunha chantaxe. Non ti-vestes medo nin de rameiras nin derecadadores, nin tampouco –todo haique dicilo– de fascistas.

SÉTIMO PARÁGRAFO. Os dereitoscivís son basicamente os dereitos dosdemais. Ora ben, dicir alteridade éenunciar un concepto case ilimitado.Na vosa afabilidade e na vosa intran-sixencia, non fixestes distingos. Com-prometístesvos até a fin por toda alte-ridade posíbel. Pero hai que facer un-ha observación. Existe unha alterida-de que atinxe á maioría e outra queatinxe ás minorías. O problema queincumbe á destrución da cultura daclase dominada, como eliminacióndunha alteridade dialéctica e amea-zante é un problema que atinxe ámaioría. O problema do divorcio é unproblema que afecta á maioría. O pro-blema do aborto é un problema queafecta á maioría. De feito, os obreirose os campesiños, homes e mulleres,

Pasolini con Silvana Mangano na rodaxe da

película Edipo Rei



Cultura

pais e nais, constitúen a maioría. Apropósito da defensa xenérica da alte-ridade, a propósito do divorcio, a pro-pósito do aborto, obtivestes grandestriunfos. Isto constitúe –e vós sabéde-lo perfectamente- un grande perigo.Para vós –e vós sabedes perfectamen-te como reaccionar– e para todo o pa-ís que, pola contra, especialmente enniveis culturais que deberían ser al-tos, reacciona bastante mal. ¿Quequero dicir con isto? A través da adop-ción marxistizada dos dereitos civíspor parte dos extremistas –dos quefalei na primeira parte da miña inter-vención– os dereitos civís entraron aformar parte non só da conciencia, se-nón tamén da dinámica de toda a cla-se italiana de fe progresista. Non es-tou a falar dos vosos simpatizantes...Non falo dos que chegastes até osmáis remotos e distintos lugares, fei-to do que estades xustamente orgu-llosos. Falo dos intelectuais socialis-tas, dos intelectuais comunistas, dosintelectuais católicos de esquerdas,dos intelectuais en xeral (...)

OITAVO PARÁGRAFO. Sei que es-tou a dicir cousas gravísimas. Por ou-tra parte, era inevitábel. Se non, aque viría aquí? Anúnciovos –nun mo-mento de xusta euforia das esquer-das– o que para min é o maior e peorperigo que nos axexa, especialmentea nós os intelectuais, nun futuro pró-ximo. Unha nova “trahison desClercs”, un novo claudicar perante ofeito consumado, un novo réximemesmo como nova cultura e nova ca-

lidade de vida. Remítome ao que di-xen ao final do quinto parágrafo. Oconsumismo pode facer que se con-vertan en inmodificábeis as novas re-lacións expresadas por un novo xei-to de produción “creando como con-texto a súa propia ideoloxía hedonis-ta nun contexto de falsa tolerancia ede falso laicismo, de falsa realiza-ción, é dicir, dos dereitos civís”. Ago-ra ben, a masa dos intelectuais quetomou de vós, a través dunha marxi-zación pragmática de extremistas, aloita polos dereitos civís facéndoaentrar no seu código progresista, oconformismo da esquerda, non faioutra cousa que seguirlle o xogo aopoder. Canto máis fanaticamenteconvencido está un intelectual pro-gresista da bondade do seu contribu-to á realización dos dereitos civís,máis acepta a función socialdemócra-ta que o poder lle impón abolindo, através da realización falsificada e to-talizadora dos dereitos civís, calqueraalteridade auténtica. Así pois, ditopoder prepárase para adoptar aos in-telectuais progresistas como os seusclérigos. E eles xa lle deixaron a esepoder invisíbel unha adhesión invisí-bel. Contra todo isto vós non tedesmáis que seguir simplemente sendovós mesmos, o cal significa ser conti-nuamente irrecoñecíbeis.

Esquecede de contado os grandestriunfos e seguide impertérritos, obs-tinados, eternamente contrarios, navosa arela por pretender, querer eidentificarvos co distinto, seguide aescandalizar e a blasfemar ■

Esquecede de contadoos grandes triunfos eseguide impertérritos,obstinados, eternamentecontrarios, na vosa arelapor pretender, querer eidentificarvos codistinto, seguide a escandalizar e a blasfemar

Pasolini e Anna Magnani durante a rodaxe do

filme Mamma Roma, na primavera do 1962


Internacional

A finais de maio de 2005, o partido Patria Para

Todos (PPT), unha das organizacións que respaldan

o proceso revolucionario en Venezuela, organizou en

Caracas o Seminario Internacional Partido,

Vangarda, Democracia e Revolución. Unha

representación da Unión do Povo Galego asistiu ao

encontro onde presentou unha ponencia. Entre as

diversas organizacións presentes, europeas e

latinoamericanas, atopábase o representante do

Partido Nacionalista Peruano,

o comandante Ollanta Humala Tasso, candidato

presidencial en Perú, que logrando ficar en primeira

posición, vai disputar a segunda volta con Alán

García nas eleccións que terán lugar o 4 de xuño.

Reproducimos a continuación a ponencia que

presentou no seminario e que recollimos da revista

de ideoloxía, política, cultura e opinión 2021

editada polo PPT.

OLLANTA HUMALA TASSO

Globalización etendencias nacionalistas




Internacional

O mundo moderno actual ató-pase marcado por mudanzas constan-tes en diversas esferas da vida. Estaera posmoderna ten promovido di-versas transformacións en materia decomunicacións, adiantos tecnolóxi-cos e fortes sumas de capitais que va-rían e migran xeográficamente. Senembargo só uns poucos se beneficiancon estes adiantos.

Un reducido grupo de poder a ni-vel mundial concentra e practica a eco-nomía de libre mercado e propugnapara o mundo o neoliberalismo econó-mico salvaxe no que estamos inmer-sos. É debido a este sistema o motivode que nos atopemos cada vez máispróximos a ser países inviábeis. O sis-tema non ten dado como resultado aigualdade e liberdade que pregoabasimplemente porque non foi nunca asúa finalidade. A instauración dun mo-delo económico, militar, político e cul-tural, entre outros, ten contribuido sóa reproducir a dominación.

Este panorama, vense caracterizan-do pola consolidación do gran capitalmundial que a través da globalizaciónabre os mercados nacionais medianteo modelo económico neoliberal e omodelo político de democracias for-mais, en moitos casos virtuais, peronunca reais. Asimismo, polo debilita-mento dos movementos socialistas,comunistas e en xeral revolucionarios,que xa non contan cun respando polí-tico disuasivo da ex-URSS.

Este sistema que concentra osgrandes capitais a nivel mundial perotamén os patróns culturais e costumesa escala planetaria, non ten contrapesooficial como antigamente, poderiamosdicir, tiñao co bloque socialista e poriso impón, desde a súa omnipotenteposición, un troco nas relacións inter-nacionais. Quen determina, por exem-plo, que son os dereitos humanos, caisson patrimonio mundial e cais perten-cen a cada país? E, noutro aspecto masrecente, quen determina quen é terro-rista no mundo? No concerto mundial,o estado imperio (EUA) é quen deter-mina, o obxectivo e o subxectivo. Con-ceptos como guerra preventiva1, por

exemplo, evidencia esta realidade.Agora as guerrras fanse a inimigos abs-tratos2; quen nos asegura que mañánnon teñamos o infortunio de ingresarna lista negra?, acaso a ONU poderá ga-rantir a nosa seguridade a non ser des-truidos e despois reconstruidos con es-truturas e patróns culturais diferentesaos nosos?

Tense falado moito das contradi-cións que subxacen ao sistema, porexemplo, sábese a discordancia en-tre a idea de igualdade que suporíaun sistema como o actual e o aspec-to práctico que o contradí. Como po-demos falar de igualdade dos cida-dáns do mundo cando existendiferencias reais en torno á posesióndo poder?, quen detenta o poder, enboa conta asume a súa posesión deregulador das relacións sociais, polí-ticas e culturais no mundo.

Pero o poder non se fai, nin se con-solida da noite para a mañán. Sobre abase da investigación científica e o des-envolvemento da alta tecnoloxía os

Cordilleira Andina atravesando as fronteiras

políticas de Chile, Bolivia e Perú

O desafío que nosplantexa este novoproceso globalizador vaimáis alá de chegar aopoder e trocar asestruturas dunhasociedade capitalista, odesafío actual implica anosa supervivencia comoEstado nación soberano



Internacional

países chamados desenvolvidos logra-ron tronzar as limitacións naturais áprodución e ao traballo. Explotan asmaterias primas naturais e non reno-vábeis ou producen produtos similaresfabricados nos grandes laboratorios erenovábeis quizais até o infinito, subs-tituindo ao home no traballo pola má-quina, despregando a abundancia naprodución con eficiencia e calidade3,non importando as condicións xeográ-ficas ou de medio ambiente, senón ascondicións favorábeis ao investimentodenominado “risco país”.

O problema é que ningún país tenacadado niveis de desenvolvementoe de benestar en base á venda exclu-siva de materias primas; o mundodesenvolvido tense construido sobrea base da industrialización, da crea-ción dunha economía de mercado na-cional integrada, da formación duncapitalismo e burguesía nacional e dodominio da ciencia e da tecnoloxía,entre outros factores. O deteriora-mento nos termos de intercambioentre produtos primarios e produtoscon valor engadido cada vez favorecemáis aos que conteñen maior valortecnolóxico engadido.

Desta maneira, veñen acadandoniveis impensábeis de produción eprodutividade, que superan longa-mente as necesidades humanas. Istotamén implica a aceleración do fe-nómeno social de exclusión laboral, édicir, que o mundo pode continuarfuncionando co traballo de tan só o20% da poboación mundial (1.300 mi-llóns de seres humanos) que aproxi-madamente equivalen á poboacióndo mundo desenvolvido e as peque-nas porcións de cidadáns dos nosospaíses que se atopan inseridos nestamega cadea da produción mundial.

A globalización como fenómenopolítico, ten existido e evolucionadodesde centos de anos atrás e o seu al-cance foi asumindo unha característi-ca máis planetaria, na medida en queos medios de comunicación e detransporte foron perfeccionándose.No mundo antigo, existiu na medidaen que as hexemonías dos grandes

imperios impuñan un modo de vidaacorde a unha serie de usos e costu-mes con consecuencias políticas eeconómicas, en Andinoamérica porexemplo tivemos a hexemonia incai-ca, como en Europa o fixeron no seumomento os romanos. O desafío quenos plantexa este novo proceso glo-balizador vai máis alá de chegar aopoder e trocar as estruturas dunhasociedade capitalista, o desafío actualimplica a nosa supervivencia comoEstado nación soberano. O dilema ése continuaremos sendo estados na-ción soberanos ou estados naciónglobalizados e sen soberanía.

O mundo, desde a desintegraciónda URSS e do bloque socialista, vénsendo administrado e dominado polosvencedores da “guerra fría”; o globalis-mo, mundialización ou globalizaciónven propiciado polo bloque angloame-ricano. Sen o contrapeso socialista, omundo deixou de ser bipolar e isto sig-nificou o debilitamento dos movemen-tos revolucionarios socialistas e comu-nistas, na medida en que os seusprocesos de acción revolucionaria te-ñen quedado sen un respaldo contu-dente como o era a ex-URSS, para de-fender as lexítimas demandas sociais.

Pero este globalismo xa non é mo-nolítico, porque xa non é un só esta-do imperio o que goberna o mundo,senon que constituen bloques ou coa-licións de estados nación asociados agrandes corporacións transnacionais.Estas últimas, ríxense sobre regula-cións distintas aos estados nación, ca-da vez adquiren maior poder a nivelmundial, pero paradóxicamente a súaresponsabilidade principal sempre écara os seus accionistas4. O principalbloque é, sen dúbida, o angloamerica-no5, sen embargo, agora temos aUnión Europea e falta aínda definir opapel de Rusa e China, entre outros.

Fronte a este panorama, que bencoñecemos, a resistencia non podesustentarse na loita de estados na-ción desintegrados participando conaccións unidireccionais que se desfána medio camiño ou, quizais, antes.Todo aquel, sen distinción, que se



Internacional

sinta dominado e soxulgado polo glo-balismo e o sistema debe sumarse aoesforzo mundial por resistir.

Esta complexa situación mundiale particularmente na rexión latinoa-mericana, fainos ver a necesidade deestabelecer unha estratexia rexionalque articule as políticas de cada unhadas repúblicas fundadas polo liberta-dor Simón Bolívar. Os nosos procesosrevolucionarios requiren agora a su-ma dunha serie de forzas sociais quellen den unha connotación máis po-pular que clasista. Para lograr unha ar-ticulación entre os países a fin de con-frontar o poder global, faise necesarioen primeira instancia que cada paísconstrúa un proxecto nacional que in-clúa aos sectores económicamenteafectados pero tamén recollendo opotencial cultural que fica atrás. Odesafío que debemos plantexarnos éconstruir alternativas. Se loitamospor trocar este sistema que nos causagrandes problemas, debemos ter clarocon que proxecto o imos a substituir.

Unha mostra da inconformidadecon este sistema, tanto no aspecto eco-nómico como no político, é o que seten chamado golpe de estado de ma-sas. A poboación en xeral percibe quenon gaña absolutamente nada con es-te sistema e polo tanto, con lexítimodereito, denuncia este contrato social,que finalmente non os representa. Aisto hai que engadirlle o “aporte perso-al” da mediocridade e ineptitude quelle imprimen os políticos tradicionais eque producen o que coñecemos comosituación explosiva.

Os golpes de estado de masasconstituen frontes espontáneos pro-duto dunha explosión popular e so-cial, que se trazan como obxectivo oderrocamento dos seus presidentesque simbolizan a posta en marcha domodelo neoliberal e da conseguintedistribución inequitativa do poderentre os diversos actores políticos.Este fenómeno político e social, subs-titue aos tradicionais golpes milita-res, pero lamentabelmente aínda nonlogrou callar con obxectivos claros ecolocar gobernos antisistema.

Témolos visto actuar en Arxen-tina contra o ex-presidente Fernan-do de la Rúa, en Bolivia contra o ex-presidente Sánchez de Losada, noEcuador en tres oportunidades con-tra os ex-presidentes Abdala Buca-rán, Jamil Mahuad e recentementecontra Lucio Gutiérrez.

No Perú no ano 2000 viviase un-ha situación similar con Alberto Fu-jimori, neste caso vale a pena deter-se para explicar como a clasepolítica e a OEA apoiou a Fujimoricreando unha “pantalla” mediante oestabelecemento dunha mesa deconcertación e diálogo que final-mente aceptou a continuación deFujimori por un ano máis. Neste ca-so, o golpe de estado de masas coauxilio da rebelión militar do 29 deoutubro do 2000 derrubou a Fuji-mori. Ese foi un dos motivos queme levou, na miña condición de mi-litar e Comandante dunha UnidadeMilitar, a realizar un levantamentoarmado en defensa da Constitución

Machu Picchu, construción Inca. O novo nacionalismo latinoamericano apoiase sobre a base do seu

pasado indíxena e da experiencia da resistencia contra o colonialismo anterior que posúe certas

semellanzas co actual

Sen o contrapesosocialista, o mundodeixou de ser bipolar eisto significou odebilitamento dosmovementosrevolucionariossocialistas ecomunistas, na medidaen que os seus procesos de acciónrevolucionaria teñenquedado sen unrespaldo contudentecomo o era a ex-URSS



Internacional

do meu país e permitir inclinar a ba-lanza a favor da vontade do pobo.

O levantamento militar do 29 deoutubro de 2000, marcou o inicio daresistencia popular contra o avanzo daglobalización no Perú, constituindo apartida de nacemento dos movemen-tos nacionalistas a nivel nacional e re-xional6. A chamada ás reservas nacio-nais, no seu momento, permitiu aopobo encontrar unha canle de protes-ta a nivel nacional contra unha seriede medidas e avanzos do globalismo,que durante o goberno de Alberto Fu-jimori se deron no país.

Actualmente, o globalismo no Pe-rú, mantense desde a ilexítima Cons-titucion imposta durante o goberno deFujimori, mediante o peche do Con-greso da República. Unha Constitu-ción, que favorece o negocio das cor-poracións foráneas ao outorgarllesigualdade de tratamento co fráxil capi-tal nacional, que prohibe ao Estado asúa participación na actividade empre-sarial, que renuncia a soberanía sobreas súas riquezas naturais e que permi-te ao presidente a manipulación dasinstitucións fundamentais da repúbli-ca, como é o caso das Forzas Armadas.

Tal vez, onde trunfa máis o norteglobalizante é nos países como o Pe-rú, fragmentado desde as súas ori-xes, portador dun virus de reprodu-ción tal, que lle impede ver a súasingularidade como bon e acepta sinreparos crenzas, gostos, modeloseconómicos e políticos.

Para deter o avanzo arrollador dosistema, é necesario xerar espazos

críticos e espazos tamén de compro-misos. Mais para vincular aos actoressociais hai que xerar un instrumentoarticulador que ofereza alternativascoherentes de acordo a realidade par-ticular. Este instrumento para nós é oNacionalismo.

Para nós, os nacionalistas perua-nos, non chega cun troco no rumoeconómico e político se este non vénacompañado dun cambio no aspectocultural que defenda as nosas parti-cularidades. O nacionalismo asume atarefa da defensa da soberanía dosestados nación, constituindo o parti-do da nación e actor fundamentalnos novos procesos revolucionarios.

O desafío actual é a defensa dosnosos intereses nacionais que veñensendo avasalados polos intereses daglobalización, e como en todo procesorevolucionario, existe a resistencia dopoder, no meu país, esta trasluce nocomportamento das clases conserva-doras e a clase política. Estas, comba-ten todo tipo de expresión nacionalis-ta, de xeito feroz e implacábel, tendoiniciado unha campaña desinformati-va e “intimidatoria” que busca asustar apoboación en xeral, denominándonosfascistas, terroristas e subversivos. Pe-ro esa é a loita e nela coincidiremos, re-tomar o proxecto do libertador SimónBolivar, de integración da patria gran-de é hoxe en día unha necesidade ■

1 A guerrra preventiva é o pretexto do esta-do imperio para destruir a un páis máis dé-bil, á marxe do Dereito Internacional e sennecesidade de contar coa aprobación deInstitucións supranacionais como a ONU.

2 Multitude, Guerra e Democracia na era doimperio, Michael Hard e Antonio Negri,2004.

3 Agora o que se valora como un plus no arte-sanal “o feito a man” coas súas imperfecciónse non o feito en serie a través das máquinas.

4 O mito do desenvolvimento, Oswaldo deRivero, edic. 1998, Mosca Azul editores.

5 EE.UU., Inglaterra, Canadá e Australia.6 Na actualidade a Oficina Nacional dos pro-

ceso electorais ten rexistrados varios gru-pos nacionais e rexionais con denomina-cións nacionalistas.

Glaciar de Huruaz a vista de satélite, os glaciares

son o próximo obxectivo das trasnacionais para

extraer recursos naturais. Perú e toda a rexión

é rica en recursos naturais que o emerxente

nacionalismo pretende preservar e explotar

de xeito sustentábel en beneficio dos

habitantes da zona



Viaxes

O Bierzo antoloxía da

“Galiza irredenta” No Bierzo están as portas e moitas respostas da

identidade destes confíns extremo occidentais

do Vello Mundo que é a Galiza. Fluír de camiños

nos que se consolida canto significa o románico

e se expresa na cultura, na arte, no idioma.

Universo sempre en devalar, non só cambiante

en paisaxes, cores, luces e sombras de cada

tempo, senón en avatares históricos, culturais,

expresados na súa humanización.

“O Bierzo, a Galiza irredenta” que dicía o sabio

bieito Padre Sarmiento, resulta unha antoloxía

de esencias de canto significa Galiza. Cómpre

pór os sentidos para saber enxergar e descubrir

o negado: “viaxar é vivir” repetía Manuel María,

amante da galeguidade do Bierzo.

FELIPE-SENÉN LÓPEZ GÓMEZ

(O Carballiño, 1948). Licenciado en

Historia da Arte pola Universidade de

Santiago. Foi director-conservador do

Museo Arqueolóxico do Castelo de San

Antón (A Coruña). Actualmente é

Técnico de Xestión Cultural da

Deputación da Coruña. É sempre un

viaxeiro incansábel polos camiños do

mundo. A súa obra sobre Prehistoria,

Historia, Arqueoloxía, Arte... é

amplísima.



Viaxes

manos, “antes que nós, fenicios egregos xa coñecían estas rutas” asque eles reaproveitarían... co imperio–medrado polo escravismo e do quese valían para acometer as grandes edifíciles obras do estado romano– vi-ría o cristianismo e unha nova formade entender o mundo e a vida anteas promesas de trasmundo. Así na-ceron as ermidas do Val do Silencio edas Ribeiras Sacras do Sil, Miño, Bi-bei... a xeito de seminarios atendi-dos por misioneiros ben “orienta-dos”, queremos dicir coñecedores decanto acontecía naquel oriente próxi-mo, no que os Evanxeos dicían que“o verbo se fixo carne”, onde madu-rou a lei e, polo tanto, a palabra, pa-ra administrar as augas, a agricultu-ra, e con elas as “vacas gordas” e “fra-cas”... Monxes cavernícolas, dendri-tas, coñecedores dos remedios dadospolo Simión “o Estilita” nos ermos si-rios de Kalat Siman, nos seminariosda Tebaida Exipcia a carón das tum-bas dos faraóns, en Antioquía, na Ca-padocia ou en Cartago. Misioneiroscapaces tanto de decantar os move-mentos heréticos, de atraer, como dereforzar e asentar nestes confíns ex-tremo occidentais a crenza da tumbadun Apóstolo significado, íntimo doCristo. Enxeña de fervor fronte aoexpansionismo do mundo musul-mán. Nesa mesma misión estaba aansia por protexer estes fértiles e es-tratéxicos confíns, unha Gallaeciaque aproa cara ao mar da Britanniaou da Lusitania. Posteriormente ca-miño aberto para cruzados e ordes

O SIL, GUIEIRO, CORDA DO EMBI-GO DA HISTORIA ANTIGA DA GALIZA… Os ríos Miño e Sil –queambos os hidrónimos, a xuízo doslingüistas clásicos, significan a corarrubiada, “minio” das Medulas– des-de a antigüidade servían de fío con-dutor para as aldeas da meseta e paraos aventureiros chegados desde osportos. Outros din que Sil poida virda “silva”, os bosques polos que fura.Os camiños non perdían de vista ofluír dunhas augas que sempre vandar ao mar. A meseta e o mar eranocéanos de incertezas propicios a odi-seas. Así, servíndose das propiedadesestratéxicas e vitais dos ríos foronnacendo asentamentos, castros, cida-des outeando os camiños.

O territorio e a cultura da Galizaconfúndense no Bierzo, parte da Ga-llaecia romana, baixo a xurisdiciónde Astúrica, que abría portas ou “por-tos” polos que franquear cara a ou-tros complexos mineiros de ouro, es-taño ou ferro, acochados entre osmontes: as Medulas, o Courel, Anca-res, o Cebreiro... Así se foron abrin-do e consolidando camiños, na me-moria e nos mapas. Algo constatadodesde o uso de razón social, desde oneolítico, cando coa arrogancia me-galitista os seres humanos compren-deron que podían domesticalo todo,a natureza, construír grandes monu-mentos para avistalos desde o hori-zonte como fachos ergueitos... Pega-das deixadas polos buscadores demetais, os que crearon a cultura cas-trexa. Mundos dos que dicían os ro-

As Medulas

Na páxina da dereita, Ponferrada, praza da

Aciñeira xunto ao castelo e a rúa do reloxo



Viaxes

de cabalería, precursoras multinacio-nais, con ansias comerciais e políti-cas expansionistas, amparadas polarelixión. Como os templarios, e aosque os seus rivais tinxirán de miste-rios anatémicos.

Cómpre entender estes principiospara entrar no Bierzo e decatarse doseu valor estratéxico e cultural ao lon-go dunha Historia sempre aberta aoacontecer e que os tópicos deron en di-cir pechada. Os novos estudos clarifi-carán moito máis relativo á Reconquis-ta e ás relacións dos reinos de Galiza eLeón. O Reino Medieval de Galicia, naspescudas do historiador Anselmo Ló-pez Carreira, sáese das rutas oficiais edunha historiografía interesada paraabrir un sorprendente panorama noque “Gallaecia Fulgit” con ese escintilarpropio, pese ás intromisións.

Bierzo, bisagra entre os reinos deGaliza e León, que por intereses apa-recen confundidos e distanciadosnunha historia parcial e tribal.

Así, desde a meseta até o cora-zón da Gallaecia e desde os portos,subindo montes, baixando ás ribei-ras, fóronse marcando camiños, pe-dras luídas polos pés e marcadas po-las rodeiras, erguéronse milladoiros,trazáronse pontes, portos francosque aseguraron as relacións e, polotanto, a cultura. O Camiño Francés aCompostela serviu de “limes” fronteao Islam, para quedar consolidado econ el ese ir e vir de ansias de todotipo, rebozadas en misións relixio-sas, cando non eran máis que intere-ses políticos de dominio e reparto

feudal. Tamén os Reis Católicos, Isa-bel do Iugo e o Fernando das Fre-chas, andaron eses mesmos cami-ños, pasaron polo Cebreiro e ditarone transmitiron en voz alta a “doma ecastra” do Reino de Galiza. Por algosería tal anulación.

Coñecemos poucos países que po-dan oferecer tanto como o Bierzo, co-fre da mesma identidade da Galiza.Non se trata dun parque temático,que diriamos desde o papanatismo

Bierzo, bisagra entreos reinos de Galiza eLeón, que porintereses aparecenconfundidos edistanciados nunhahistoria parcial e tribal

Palloza do Cebreiro



Viaxes

ancestral resultado, sangue da terra edo traballo co que ofrecer un brinde.

CHEGAR AO BIERZO SEGUINDO OSIL OU DESDE O CEBREIRO. Se an-tes as augas do Sil eran arrubiadascomo a terra das Medulas, hoxe sonnegras polas minas de carbón e espe-cialmente de lousa, ese ouro grisáceoque tanto mudou o acontecer. Nosnosos días a falta de planificaciónque interesa ao brutalismo especula-dor, esbardellou os recursos de futu-ro e tamén de “espírito”, a identida-de, por unha codia de pan e algo decirco posmoderno.

Para chegar a Sanabria desde ACoruña e Lugo, farémolo pola N-VI.Deixamos así o camiño de Santiagoserpeando polas cimas do Cebreiro,coroadas polo Santuario de SantaMaría. Un dos lugares topicamentemáxicos. E dicimos eso polo labirintode atractivos descoñecidos, enigmas,lendas misterios, simbolismos... difí-ciles de entender, no global, máis aín-da se non se lles pon códigos de his-toria e cultura local... As pallozas, es-pazos tan nas lendas dos cabaleirosartúricos buscadores do Graal, altaresdo milagre eucarístico… para baixara Faba e chegar ao Val de Valcarce,Perexe, Trabadelo... A silueta román-tica e medieval do Castelo de Sarracíndomina o paso, para deixar aniñarentre as ruínas a un maxín fabuladorque cría lendas e a maxias. Entre orosario de fortalezas nas que manda-ban aos templarios, despois os Álva-rez Osorio e logo os Condes de Le-

de hoxe; trátase dunha realidade har-mónica, apropiada para entender asorixes de Galiza. Escenario dun longoacontecer: minas romanas das Medu-las, castros no seu arredor e por se fo-se pouco o grandioso oppidum doCastro Ventoso, en Cacabelos, vixíados camiños que se levan polos An-cares.... as ermidas e a misión huma-nizadora dos santos do Val do Silen-cio, Peñalba, o mosteiro Rupianenseen San Pedro de Montes, Complu-do... e o camiño de Santiago, que enFoncebadón ergue o milladoiro dacruz de Ferro, túmulo feito pedra apedra polos peregrinos para marcarno camiño un fito entre as rexións doBierzo e da Maragatería... no camiñoManjarín, a fermosa vila lineal deMolinaseca... ese outro universo dexentes do camiño, tan imbuídas deoriente. E sempre agardando pornós, empoleiradas nos seus castelose espadanas Ponferrada, Vilafranca,ou os máis recónditos lugares, as pa-llozas, arquitectura do fume, entre ospicos dos Ancares, Burbia, Campodel Agua... ou eses outros camiñosmineiros que pasan por Villablino,cara a Leitariegos, a Laciana das fon-tes do Sil e Babia...

Sirva o devandito de cartilla ele-mental para furar por ese universo,ao que sumamos tradicións, mitos,artesanías, ritos, danzas que resistená aculturación e a anomia, que non émáis que crise de identidade, efectoscon causas políticas, gastronomía naque o botelo e os mellores produtosda horta do Sil e eses viños mencía,

Molinaseca, ponte sobre o río Meruelo

Brasón da torre do reloxo



Viaxes

mos... por contraste Ruitelán, patriado humilde santo amansador de lo-bos, o San Froilán, imaxe que se ve-nera no seu templo.

Para quen anda o camiño faise unxeito de “xogo da oca”, con aventurase desventuras que levan a penetrarnun universo inabarcable. De nondeixarse ir e para quen queira esque-matizar e programar a cousa, oporía-mos roteiros desde Vilafranca e des-de Ponferrada, bases de partida esempre complementarias nun ou va-rios itinerarios: - Desde Vilafranca. 1: o seu contor-

no; 2: os Ancares; 3: As Medulas. - Desde Ponferrada. 1: o seu con-

torno; 2: o Val do Silencio; 3: oCamiño Francés.Seis itinerarios, ideais para tres dí-

as, que se poden facer dunha sentada:Lugo, Ancares por Piornedo até Bur-bia...Vilafranca, Ponferrada, CamiñoFrancés, Val do Silencio, Medulas evolta cara a Lugo por Valdeorras, aRúa, Montefurado, Quiroga, Sarria...

Vilafranca coa rúa da Auga esempre as lembranzas de Sarmien-to, os seus mosteiros e igrexas, en-tre elas a mendicante de San Fran-cisco, a de Santa María, coa Porta doPerdón... o Castelo de Vilafranca...Ponferrada, dominada polo Castelotemplario, polas súas estreitas rúas,onde no museo atopamos algo dasúa longa historia de controladorade camiños... ese camiños que tantolevan ás minas romanas das Medu-las, como ao Val do Silencio, conigrexas de todo tempo, a prerromá-nicas de arte islámica para cultoscristiáns, de Penalba, cos arcos deferradura, reaproveitando “espolias”de templos pagáns, máis antigos,para venerar a cruz nacida da rodasolar... sendas, mosteiros, saberesartesanais, sartegos de santos mi-sioneiros sabedores de todo, ocul-tos, recollidos entre os montes, la-meiros e hortas nas que florea a cer-deira, o amendoeira e maduran osfigos... A ferraría de Compludo e a

Coñecemos poucospaíses que podanofrecer tanto como oBierzo, cofre da mesmaidentidade da Galiza.Non se trata dun parquetemático, que diriamosdesde o papanatismo dehoxe; trátase dunharealidade harmónica,apropiada para entenderas orixes de Galiza

Cacabelos



Viaxes

sombra de Martiño de Dume, pon-do orde, de santos posteriores, co-mo Valerio, Froitoso, Xenadio... OCamiño de Santiago por Molinasecacara ao milladoiro de Foncebadón...camiños andados por peregrinos,pero tamén por tropas de soldados,por segadores, por maragatos da ve-ciña Somoza e Astorga, andares deRosalía e Murguía, de señores de ca-rricocha e tripar de cabalos.

Noutra, seguiremos en detalles.Cómpre coñecer para querer e defen-der. Saber que estas historias do“Nós”, maxestático, que veñen douso de razón social, que se perdenmáis alá do megalítico, non se dete-ñen nos castros ou na monarquíasueva –pese á hiperesperpentizacióninteresada do tema histórico e pre-ambular– nin nos reinos medievais,nin tan sequera nas negacións impe-riais, modernas ou posmodernas de“doma e castra”, que non fixeronmáis do que provocar e consolidar aidentidade. Galiza “célula de univer-salidade” abriu e ensinou a abrir ca-miños solidarios, pese a outros ridí-culos esperpentos que trousa a gár-gola do mesmo esperpento e nuncaburbulla do esforzo pola dignidadede ser e existir. Esa historia está noscamiños que cómpre andar ■

BIBLIOGRAFÍA ELEMENTAL PARALANZARSE NOS CAMIÑOS DOBIERZO E DA HISTORIABierzoBALBOA DE PAZ, José A. El Bierzo

en la obra de dos militares del Siglo

XVIII: Datoli y Munarriz. Peñalbaimpresión. Ponferrada.1992.

VALLE, Manuel del; MARQUÉS,Francisco: Conocer el Bierzo en bici-cleta. Ediciones Lancia. León 1995.

LÓPEZ, David Gustavo: Valle del Si-lencio. Breviarios de la Calle delPEZ. Diputación Provincial. León.1989.

LÓPEZ VALLE, Melchor: Castro Ber-gidum. Grama. Ponferrada. 2004

VOCES JOLÍAS, J.M.; IGLESIAS, JoséAntonio: El Bierzo. Ediciones Lan-cia. León 1989.

AncaresGARCÍA BARBA, Ignacio: Itinerario

por los Ancares. Ediciones Lancia.León 1994.

MédulasCASTAÑO POSE, José: Una Excur-

sión por las Médulas. 1904. Cien-cias de la Dirección. Madrid 1991.

BARCIA MERAYO, Luis: Crónica deun tiempo en la merindad de la So-moza. Editorial Bérgida. Ponferrada.León.1989.

SÁNCHEZ PALENCIA, Javier: LasMédulas. Paisaje Cultural. Diputa-ción Provincial de León. 2000

Vilafranca e CacabelosLÓPEZ VALLE, Melchor: Castro Ber-

gidum. El mayor asentamiento cas-treño berciano. Ponferrada 2004.

Val do SilencioFIDALGO PIENSOS, Ignacio: El esti-

lo de transición en Santiago de Pe-ñalba. Editorial Hontanar. Ponferra-da. 2001

LÓPEZ CARRERA, Anselmo: O ReinoMedieval de Galicia. Edición A No-sa Terra. Vigo 2005.

LÓPEZ, David Gustavo: Valle del Si-lencio. Breviario de la Calle del Pez.Diputación Provincial. León 1989.

PASTRANA, Luis: Peñalba, Montes yCompludo. Ediciones Lancia. Mós-toles 1987.

PUENTE, Ricardo: Por las montañasde la Balduela. Imprenta Moderna.León 1992.

QUINTANA PRIETO, Augusto. Pe-ñalba. Estudio histórico sobre elMonasterio de Santiago de Peñalba.Bierzo Nebrija. León 1978.

Rúa da Auga en Vilafranca


Estatuto de Nación, un paso adiante sen esquecer o camiño andadoXoán Carlos Garrido Couceiro

Discurso en Betanzos (1907)Manuel Lugrís Freire

Temas nacionalistasManuel García Barros

Programa electoral Luís Porteiro GareaDo

ssie

r As Irmandades da FalaOs inicios do nacionalismo galego contemporáneo (II parte)

Enterro de Antón Vilar Ponte, fundador das “Irmandes da Fala” na Coruña no 1916. Cidade na quefalece meses antes do 1936. Á súa beira vemos a simboloxía das ideas que animaron toda a súa vida:Galiza, Organización (Partido Galeguista), democracia, liberdade, cultura



Dossier | As Irmandades da Fala (II)

Estatuto de Nación,un paso adiante sen esquecer o camiño andado

Rematamos esta pequena lem-branza das “Irmandades da Fala” contres documentos pouco coñecidosque dan testemuña do que estas sig-nificaron. Respectaremos naquelesque orixinariamente foron redacta-dos en galego a súa escrita orixinalpolo seu valor testemuñal.

Empezamos polo texto do primei-ro discurso político pronunciado engalego por Manuel Lugrís Freire. Per-soeiro á quen dedican este ano o díadas letras galegas e que comezoumoi novo unha xeira de militancia ga-leguista desde “Solidariedad Gallega”até o PG, pasando obviamente polas“Irmandades da Fala” nas que taméntivo un papel moi activo. Rachar coaexclusión do galego do ámbito políti-co, recluído como andaba nas activi-dades folclóricas, foi un paso de xi-gante que custaría consolidar un sé-culo. Mais hoxe o galego, que se con-seguiu colocar na boca dos políticos,está a perderse nos sectores popula-res nos que antes se sostiña, obri-gando a redefinir estratexias queafronten esta nova situación, cons-cientes de como temos superado difi-cultades anteriores.

O segundo texto é de ManuelGarcía Barros, un militante da Irman-dade da Estrada capitaneada por An-tón Losada Diéguez, reflicte un textoque recolle a rotura co rexionalismoque se negaba a dar o seguinte pasoe afirmarse xa como nacionalistadesde unha perspectiva federal quepartise da necesidade de reforzar opoder de Galiza para participar nunpacto sobre o que se poida soster alexitimidade do Estado Español noque ao fin teña cabida de xeito acaí-do o noso país. É quizais un autormenor – como o teñen calificado –máis que recolle o sentir e o pensardunha xeración que desde 1916 terá

que loitar en distintos contextos(restauración, Primo, República eFranquismo) por un mesmo obxecti-vo: Galiza. O cal para el e para moi-tos coma el terá funestas consecuen-cias: o cárcere, o exilio, a morte.

O terceiro documento que publi-camos é o programa político quepresentaba ás Irmandades no que seanticipan as bases liberais e demo-cráticas que inspiraran o nacionalis-mo galego desde a súa fundación.Vemos algunhas propostas que aín-da hoxe non se alcanzaron (elimina-ción das deputacións) e outras moiavanzadas para a súa época e quedesmonta as acusacións de conser-vacionismo coas que se despachabaao galeguismo inicial.

Compre non esquecer de ondevimos e como cada paso en falsohoubo que pagalo, como houbo que pagar calquera indecisión ou reticencia a hora de actuar. O nacio-nalismo tivo que construírse sobre a realidade social e o tempo no

que lle tocou vivir e na medida en que soubo mirar cara atrás puidoter referentes nos que encarar o futuro. Do mesmo xeito que o Parti-do Galeguista se ollaba nas Irman-dades da Fala, e estas lembraban a tradición de loita anterior; hoxeque o nacionalismo ten que encararnovos retos, non pode prescindirsedo saber acumulado e da experien-cia de tantos anos de combate por Galiza. Nese sentido, vemos que desde o punto de vista organi-zativo, o fundamental foi a continui-dade e a fidelidade a unión do na-cionalismo por enriba das situa-cións conxunturais, e desde o planoteórico, o que fixo posíbel avanzarno espertar da conciencia nacional,foi a memoria e a imaxinación, amemoria para lembrar de onde vi-mos e a imaxinación para discorrerpropostas de como resolver osatrancos e as dificultades que lle íancolocando ao país e ao seu procesode emancipación nacional ■

O 28 de xuño do 36, cando ao fin Galiza pode dotarse de institucións propias, no xornal ElPueblo Gallego, houbo quen soubo lembrar a quen antes loitara para que chegara ese día, e quenon ía poder velo xa. Logo desa data non habería tardar outra na que quedarían frustradas denovo tantas ilusións.

Xoán Carlos Garrido Couceiro



As Irmandades da Fala (II) | Dossier

Mariñáns e montañeses, homestraballadores e honrados, saúde.

O que agora ten o atrevimento defalarvos, é tamén un mariñán que ti-vo a grande sorte de nacer nesta ben-dita e ridente terra nosa; e, coma talmariñán, quérovos falar na lingua ga-llega, primeiramente, porque destexeito entenderédesme mellor, e des-póis porque un boletín da Cruña, quepra escarnio e vergonza do bon senti-do leva o nome santo da nosa terra,dixo que se hoxe se vos parolaba engallego, na fala que adeprendimosdas nosas nais, na fala querendosaen que vosoutros namorástedes áscompañeiras da vosa vida e dos vo-sos infortunios, nais cariñosas dosvosos fillos, enterraríase no ridículo apropaganda de redención, de verda-deira liberta, que alborexa para estaterra. (Aprausos.)

Con todo o meu corazón queroesta terra mariñana, terra que defen-dín aquí i en terras de lonxe, gabán-dome sempre de seré paisano voso.Como tamén sobre a fala gallega, queé sagrada para nos, por seré un herdodos nosos antepasados, deixaroncaer a súa bulra os estúpidos que re-negan do que nin siquera renegan asferas, quero hoxe, repito, falarvos nanosa fala, porque é unha fala honra-da, na que aínda non se furtóu, naque non se escribiron os recibos dosconsumos, nin as notificados de em-bargo das vosas facendas, nin a de-claración de soldados que arrincados vosos lares ós fillos cando vosfan máis falta para o duro traballo daterra. (Grandes aprausos).

Din por ai que a emigración écousa boa. Poida que por decontadoo sea. Pero eu, mariñáns, que taménfun emigrante, podo decirvos que éboa, como é bon que un sentenciadoá morte negra fuxa, se pode, do carce;

como un home fuxa da terra inzadade lobos, como o paxaro fuxa do co-vo das víboras. Que lle pergunten aogallego por qué larga da súa terra,que lle pergunten cantas bágoas ver-teron os seus ollos ao dar o derradei-ro adiós á terra quirida, ao cimiterioque garda as cinzas dos seus pais, áaldea quirida onde xogóu de peque-no... ¡Que lle pergunten! E se elesresponden, veredes qué negra noitede angustias, qué doridos laios levanna ialma ao deixaren esta terra, quedebía ser nosa, e que non podemosvivir nela porque non hai xusticia ninliberta senón para esa maldita castaque chamades caciques.

Eu, que vivo na Cruña, teño vistoós emigrantes, famentos, pálidos,tristes, esconsolados, coas mans ca-llosas de tanto traballo..., que xa sa-bedes que desta terra fuxen os quetraballan, pero non os zamezugas dapolítica que teñen as mans suaves elevan os callos na ialma. (Un paisanogrita: "¡Benia a nai que o paríu!").

Meus paisanos, meus irmás, es-coitade..., escoitade ben. Non vos es-quenzades, eu volo rogo, de que aunión é a forza, e se vos xuntades, nonhai cañós que poidan con vosoutros.

Ben sabedes que hai un paxaro la-drón, fero e forte, que se chama o be-xato. Este paxaro anda sempre voandosobre das vosas chousas agardando omomento de atopar unha víctima.Cando un pito queda solo na eirá ouno curro, o bexato baixa como unhacentella e cómeo. Pero hai outro paxa-ro cativo, o gorrión, que cando se veatacado chama piando polos demásgorriós para que lle vallan, e como osgorriós teñen irmandade e axúdanse,xúntanse todos e bótanse sobre do be-xato, e mátano. ¡Pois ben, mariñáns,xuntádevos todos vos contra dos bexa-tos da política que voan sobre dos vo-sos hórreos! (Atronadores aprausos).

E non coidedes que estas asocia-ciós para a vosa defensa é cousa no-va nesta terra das Mariñas. Noutrostempos, no sigro XIII, había unhoshomes poderosos, condes, marque-ses e nobres, que vivían en castelos

nos cumes das montanas, sempre es-collidos polos paxaros de rapiña, eque se facían donos das vosas vidas,das vosas honras e máis das vosas te-rras. Un día, un poeta mariñán, cha-mado Patiño, que tiña na ialma a no-breza e fidalguía dos betanceiros donVíctor Naveira e don Juan Golpe quevos dirixen nestes tempos, xuntóu atodos os labregos das Mariñas... eaqueles nobres, condes e marqueses,foron duramente escarmentados, osseus castelos desfeitos, e a xusticiacumprida; e de escravos fixéstevoshomes libres pola razón da forza quesempre se encontra na irmandade ena unión, e a forza é un dereito candonos queren curtar aquelo de que sóloDios é dono: a liberta e a honra.

Hoxe rexurden aqueles malos ho-mes, que é ben certo que a mala her-ba non morre senón arrincándoa deraís e aplicándolle fogo; hoxe volven afacervos escravos, a roubarvos o direi-to de homes libres, e tedes que tornara xuntarvos fortemente contra dos be-xatos do caciquismo. (Aprausos).

Escoitade este pequeno conto,que é de moito proveito.

Unha vez un vello petrucio estabaenfermo de morte. Chamóu ao rentedo seu leito aos nove fillos que tiña, edíxolle ao máis pequeno que colleraunha vara de bimbio e que a romperá.A vara rompéu fácilmente. Despóis dí-xolle ao fillo máis vello, que era fortee valente, que romperá as nove varasxuntas. Por moita forza que fixo, nonpuido nin siquera doblalas. Entoncesdixo o vello petrucio: "Xa vedes, meusfillos, que unha vara sola é fácil deromper, pero todas xuntas non haiquen as dobre. Eu vou a morrer axiña,e rógovos que teñades sempre irman-dá, que vos defendades todos xuntos,para que os vosos enemigos non poi-dan facervos mal".

Seguide, pois, asociándovos; xun-tádevos contra dos vosos enemigos, eseredes fortes, e seredes libres, e fare-des libre e honrada, rica e poderosa, aterra quirida onde todos nacimos.

¡Viva Galicia! ¡Viva a solidaridá!(Grandes e prolongados aprausos) ■

Discurso en Betanzos (1907)

Manuel Lugrís Freire




rexións ou nacións naturais. Pero es-tas, ao menos aquelas que están capa-citadas para facelo, hai que facelas do-nas dos seus destinos, a fin de que illa-das do caruncho poidan traballar polosseus intereses e facer todo o que llespareza por melloralos e enaltecelos.

Nada importa se para isto hai queromper o pacto de que nos fala D.Waldo. Os lazos que afogan hai querompelos ou deixarse afogar por eles,e a isto non hai, non pode haber de-reitos que obriguen.

As leis da vida son as mesmas pa-ra os individuos que para as nacións,xa sexa no sentido de vivila ou no deexistencia.

As nacións, como os individuosteñen a súa mocidade, a súa madureze a súa decrepitude. Así dixemos: anacente república, a xove nación, ovello Estado. Só hai a diferenza deque o individuo ten un prazo máis oumenos longo de existencia, pero limi-tado, á fin, e a nación, próxima xa adesaparecer, pode un reactivo sociallevantala e facela revivir novamentepor tempo indefinido.

O individuo ao chegar á maioríade idade, se está capacitado para fa-celo adquire a plenitude dos seus de-reitos e pode dispor da súa vida co-mo mellor lle praza. O que entra de

aprendiz nun taller, ao saber o oficiovai procurando a ferramenta necesa-ria, e logo se estabelece pola súaconta, sen que ninguén poida privar-lle deste dereito. Igualmente nas de-mais ordes da vida, o home, ao estardebidamente capacitado, faise donodo seu destino, se ben regulando asúa vida polas leis estabelecidas.

Do mesmo modo, os pobos des-envolvéndose en afáns de vida po-den chegar a un estado tal que ten-do medios de vida propios e perso-nalidade propia, precisen tamén degoberno propio, como medio deatender á súa conservación recon-centrando as súas enerxías para se-guir vivindo e prosperando.

E que dereito nin que razón ha-berá capaz de impedírllelo? Só a ra-zón da forza, e esa razón hai que des-terrala da terra por prexudicial e porbochornosa.

A nación, unha vez constituída,pode estabelecer os pactos conve-nientes e contribuír ao concerto, áharmonía, á prosperidade e ao pro-greso da humanidade.

Agora, o que temos que ollar ben ése Galiza, xa reino antigamente, estáen condicións de acadar a súa inde-pendencia, se lle convén e se está de-bidamente capacitada para a empresa.

Os temas nacionalistas constitú-en xa na Galiza unha cuestión cara ácal vai converxendo a atención dasxentes que pensan, das xentes que sepreocupan algo polas cousas da Terra.

Álvarez Insua, que nos honra coasúa colaboración, leva xa escritosdous artigos notábeis tratando cunhaerudición vastísima estes asuntos.

Pero Waldo Álvarez vive en Madrid.E Madrid é a capital de España. E des-de a capital de España é natural quenon se vexa con bos ollos o naciona-lismo, que tende a conseguir a liberda-de relativa ou absoluta –a autonomíasegundo a tendencia dos nacionalistasmoderados, e a independencia segun-do a dos radicais– das distintas na-cións naturais que forman este conglo-merado artificial que moitos chamanindebidamente, “nación española”.

Isto que hai uns anos pareceríaunha utopía, que en efecto parecía un-ha loucura inconcibíbel, vai hoxe to-mando corpo en formas tan determi-nadas que xa quedan poucos que seasusten de pensar na súa realización.

Cando o vello tronco cáese corro-ído polo caruncho é necesario coidaros brotes sans a fin de que poidansubstituírlle convenientemente.

Os brotes da acarunchada naciónartificial española poden selo as súas

Temas nacionalistas Manuel García Barros



As Irmandades da Fala (II) | Dossier

D. Waldo A. Insua convén en que«a Nación, en definitiva, non é máisque un núcleo de seres humanos,nun territorio determinado, unidospola identidade étnica, polo nexo dolinguaxe, pola relixión, polos costu-mes máis ou menos afíns e pola aspi-ración a desenvolver, en común, a súavida con independencia e liberdade».

Galiza é a agrupación dun núcleoduns dous millóns de persoas que vi-ven nun territorio ben determinado

tralista; ten os seus medios de vida:terreo fértil, campo farto suficientepara o desenvolvemento da súa in-dustria, do seu comercio, da súa na-vegación..., en todas as súas manifes-tacións, sen que a penas falte nadado que se require para a vida dunhaNación. Polo tanto, precisa de inde-pendencia para reconcentrar as súasenerxías e dispor das súas reservasco fin de desenvolver esa riqueza queé a base da súa vida.

O ditar leis desde Madrid para to-da España é tan absurdo como sedesde París ditasen leis para todaEuropa, ou desde Washington paratodo o mundo. Por iso, os grandesimperios xamais prevaleceron: véxa-se o de Alexandro e o de Carlo Mag-no na antigüidade e o Napoleón naidade moderna. En cambio, a Confe-deración Xermánica, composta deestados independentes, puido des-envolver tal forza na última guerra,que foi necesario que o mundo en-teiro se concitara contra ela para po-der vencela e, con todo, aínda hoxe édiscutíbel a súa derrota.

Vemos, pois, que a Galiza lle éconveniente e necesaria a súa inde-pendencia.

As ansias de liberación veñen ma-nifestándose en Galiza, pola lira dospoetas desde a metade do pasado sé-culo; polo rexionalismo nos últimosdo mesmo, adquiren unha forma de-terminada coas Irmandades da Faladesde fai algúns anos, e por últimotoman corpo, alma e vida na Irman-dade Nacionalista Galega, «grazas,como di o inmenso Lustres, ao labordesinteresado e altruísta dun puñadode mozos, puros de corazón e sólidosde cerebro, que promoveron unhaexaltación de valores raciais, han aansiedade de bater sobre as tumbasdas glorias de Suevia para que se es-perte o amor á Terra e este amor sexao crisol onde se fundan as aspira-cións que inquietan á xeración de ga-legos bos e xenerosos».

Galiza, terra de heroes, de santose de grandes homes que abrillantanas páxinas da súa historia, conta cun-

Waldo Álvarez Insua e Manuel García Barrospertencen a dúas xeracións diferentes que xanon entenden o amor a Galiza de igual xeito,o rexionalismo ou se converte xa ennacionalismo ou é un lastre que haberá queabandonar

Galiza está capacitada para a magna empresa.Entón, nada lle falta xa máis que unha vontadeforte e decidida. Veñan, pois, todos os «bos exenerosos», e adiante. Terra a nosa!

de máis de 29.000 quilómetros cadra-dos de extensión, que ten unha linguapropia, costumes propios, e historiapropia. Desbotando os caciques altose baixos, todos os seus habitantes as-piran a desenvolveren en común a súavida con independencia e liberdade.

Galiza reúne entón todos os carac-teres dunha Nación. Porque non hade selo entón?

Galiza, polas condicións do seu te-rritorio, polo carácter dos seus habi-tantes e por outra infinidade de cir-cunstancias, é un pobo que difire nota-belmente do catalán, do aragonés, docastelán, do andaluz, etc. e polo tantoprecisa leis en harmonía coas súas ne-cesidades, co seu carácter e cos seuscostumes, e estas leis ten que elabora-las ela mesma, con completa indepen-dencia, sen inxerencias estrañas, e lo-go ensaialas, sancionalas e aplicalascon liberdade completa.

Ten ademais Galiza a súa riquezapropia, aínda que sen explotar poloabandono no que a ten o Estado cen-

ha pléiade de fillos que destacan con-tabelmente nas ciencias, nas artes, narelixión, na industria e en todos os ra-mos do saber humano, «puros de co-razón e sólidos de cerebro», que sen-ten na súa alma as nobres inquedan-zas da grandeza, a prosperidade e aindependencia da súa patria, capacesde poñer ánimo nos corazóns de to-dos os galegos de boa vontade.

Entón, Galiza está capacitada pa-ra a magna empresa. Entón, nada llefalta xa máis que unha vontade fortee decidida.

Veñan, pois, todos os «bos e xene-rosos», e adiante.

Terra a nosa! ■

(El Emigrado. nº 100, 24/08/1923)




Competen o Estado Central e songarantía da unidad Española as facul-tades pra todo o referente a:a) Relaciós internacionales e repre-

sentación diplomática e consular.b) Exército e marina de guerra, forti-

ficados de costas e fronteiras e to-do o referente a defensa nazonal.

c) Condiciós pra seré Español y-oexercicio dos dereitos estableci-dos no título I da Costitución.

d) Réximen arancelario, tratados decomercio e aduanas.

é) Abandeiramento de buques mer-cantes y-os dereitos e beneficiosque concede.

f) Ferrocarrís e canales de interésxeneral.

g) Lexislación penal e mercantil com-prendendo nesta o réximen da pro-piedade industrial e intelectual.

h) Pesas e medidas, sistema mone-tario e condiciós pra emisión depapel moneda.

i) Reglamentación de servicios decorreos e telégrafos.

i) Eficacia dos documentos públi-cos e das sentencias e comunica-ción xudiciales.

k) Lexislación social.No demáis defenderá a soberanía

da rexión Galega, cuyas catro Diputa-ciós deben ser suprimidas, costituín-dose unha soila Diputación Rexional.

Da organización municipal e pa-rroquial tratará n-outra folla.

II. ECONÓMICAS. Todas as das Asam-bleas Agrarias hastra oxe celebradas, eas que tomen dentro da lexislatura enon teñan carácter político.

Polo pronto defenderá e sosteráestas:

1º. A Libre importación d'o milloe d'o centeo pol-os portos gallegos esempre que non fose destinado asfrábicas. (Veu costando inxustamente

I. POLÍTICAS. As conclusiós todasda Asamblea de Parlamentarios res-pecto a reforma constitucional, tendopor bases:

A) "Que a soberanía reside esen-cialmente no pobo e dil saen todo-los poderes."

B) Que as Cortes débense reunirtodo-los anos desde 1º de Outono has-tro 31 de Nadal, sin perxuicio das se-sións extraordinarias que tivesen cele-brado xa antes.

(Esto pra que non dependa da vo-lunta do Rey nin dos Gobernos abri-las ou telas pechadas según lles aco-mode.)

C) "Que en caso de suspensiónde garantías constitucionales o de-creto en que se falga, leve consigo aconvocatorio a Cortes pra da lí aquince días. "–(Así non se dará o ca-so deste brau pasado en que o Go-berno conservador do Sr. Dato tivocatro meses as garantías suspensas,cometendo as mais grandes arbitra-riedades cos obreiros, agrarios econtrarios o Goberno que estiveronna cárcel inxustamente.)

D) "Reformar o Senado hastra fa-cer que nel estea representada a vidacorporativa española." (Por entenderque os gremios, sindicatos e intere-ses coleutivos de obreiros indus-triales, comerciantes, agrarios e de-máis, deben ter nas Cortes quen faleen nome deles.)

E) Afirmar a personalidade da Re-xión Galega a que se debe conceder afacultade de gobernarse e rexirse libre-mente en todo-los ordes que digan re-lación o pleno desenvolvimento dasua vida interna. Esta autonomía estálimitada por riba, polas facultades quecorresponden o Estado central, e porbaixo, pola autonomía municipal y-osdereitos individuales que non poideasoballar a Rexión.

a Galicia vinte millóns de pesetas oano, polo dereito de comer broa.)

2º A Libre reparto vecinal n-osConcellos de 10.000 almas pra baixo.(Formará proyecto pra que teñan queser as parroquias as que repartan, fa-cendo apéndice no que coste o puorqué da suba au da baixa.)

3º A Lei xurídico-económica doredención de foros.

4º A Pronta lexislación axeitada oforo e demáis dereito civil especeal d'onoso país. (Sobre todo en orden a com-pañía familiar galega, aparcería rural,gando posto, lexislación hipotecaria,prenda sin desplazamento sobre aperosde labranza e frutos, e creto agrícola).

5º A Inspeuceon e fiscalizaceónefeutiva d'a frabicación e venta de vi-nos y-abonos.

6º Pronta costruceón por empre-sas ou pol-o Estado, d'os ferrocarrísd'a costa e do Ourense a Zamora.

7º Reconocimento d'as parroquiasn-o común de veciños como donas demontes comunas alí donde ven estosendo costume, con xuntas de veciños.

III. O candidato rexionalista compro-métese a visitar o distrito antes desair, cada vez que se abran as Cortespra/ Madrid, formándose po-las fede-rados agrarias e por todos los vecinosqualquera que sexa a sua idea políti-ca, en Asamblea que se celebrará enCelanova o programa de pretensióslocales de carácter colectivo que hade defender; e o pecharse o Parla-mento vira a Celanova dar conta enAsamblea pública da sua xestión.

Das conclusiós económicas, as 2ª,3ª, 4ª, 5ª e 7ª.a non sería preciso defen-delas no Parlamento, si se concederá aautonomía rexional a Galicia porquecorresponderían as facultas lexislati-vas referentes a esas cuestións a Dipu-tación Rexional e o seu Goberno ■

Programa electoralde Luís Porteiro Garea ao distrito de Celanova. Principios políticos e económicos que se comprometía a defender e apoiar co seu voto no parlamento español

Luis Porteiro

Ourense, xaneiro 1918


Edita | Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas. Clasificada de interese cultural e declarada de interese galego por Orde da Consellaría de Cultura,Comunicación Social e Turismo do 23 de novembro de 2004 (D.O.G. 17/12/2004). Inscrita no Rexistro Único de Fundacións de Interese Galego co número 2004/20 |Xunta Directiva do Padroado da Fundación | Bautista Álvarez Domínguez (Presidente), María Pilar García Negro (Directora Xerente), Xoán Carlos Garrido Couceiro(Director do Terra e Tempo), Lois Diéguez Vázquez (Director de Programación de Cursos e Publicacións), Xosé Ramón Ermida Meilán (Director de Arquivos), Luís Obelleiro Piñón(Secretario) e Roberto Vilameá Ponte (Tesoureiro) | CIF G-15947450 | Corrección lingüística | Robert Neal Baxter | Redacción, publicidade e subscricións | Avenidade Lugo, 219, 1º, 15703 Santiago de Compostela, Galiza. Telf. 981 57 02 65 | Páxina web | www.bautistaalvarez.org | Correo electrónico | [email protected]| Imprime | Grafinova S.A. | Deseño | seteseoito | D.L. | C-1361-1995 | © Permítese a reprodución citando a fonte | Feche de edición | 22 de maio de 2006.

Opinión


Entrevista

Mariví Villaverde[ Marga Romero e Henrique Albor ]

Economía

Urbanismo e Vivenda (I)Desfeita urbanística na Galiza: Causas e alternativas[ César Mosqueira Lourenzo e Carme da Silva Méndez ]

Cultura

O escándalo radical[ Pier Paolo Pasolini ]

Internacional

Globalización e tendencias nacionalistas[ Ollanta Humala Tasso ]

Viaxes

O Bierzo. Antoloxía da ”Galiza irredenta“[ Felipe-Senén López Gómez ]

DOSSIER | AS IRMANDADES DA FALA (II)Estatuto de Nación, un paso adiante senesquecer o camiño andado[ Xoán Carlos Garrido Couceiro ]

Discurso en Betanzos, 1907[ Manuel Lugrís Freire ]

Temas nacionalistas[ Manuel García Barros ]

Programa electoral[ Luís Porteiro Garea ]

45

11

24

30

35

42

434446

Nº 136 • OUTUBRO | NOVEMBRO | DECEMBRO 2005

sumario

5

24

30

42

No transcurso dunha concurrida cea na cidade de Vigo, o 11 de marzo de 2006, Laura Tatoanunciaba que o premio Manuel María a dignidade nacional recaia en Bautista Álvarez. Este premioestaba enmarcado nunha serie de actos que programaron a CIG-Ensino, A Mesa pola NormalizaciónLingüística, a Asociación Socio-Pedagóxica Galega e a Asociación de Escritores en Lingua Galega.Todos eles tiñan como punto común pór de relevo a figura e a obra literaria de Manuel María.A entrega do premio, unha peza de cerámica de Pérez Porto, fixoa Saleta Goi, amiga e compañeirade traxectoria do galardonado. A Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas non podepor menos que sentirse orgullosa de que o seu Presidente tivera este recoñecemento a toda unhatraxectoria de fidelidade a uns principios políticos, ideolóxicos e éticos acompasados cunha prácti-ca consecuente. Mesmamente, o contido da intervención de agradecemento de Bautista Álvarezfoi unha expresión máis do seu compromiso nacionalista con máis de medio século de andaina.

Bautista Álvarez recibiu o primeiro premio Manuel María á dignidade nacional

Bautista Álvarez dirixíndose aos asistentes

Saleta Goi, rexia patriota e inseparábel compañeira de Manuel

María, fíxolle unha emocionada entrega do premio ao

galardonado

Nesta mesa atopábase de costas Alfredo Suárez Canal (Conselleiro de Medio Rural),

á súa esquerda Bautista Álvarez, Carlos Manuel Callón (Presidente da Mesa),

Saleta Goi, Anxo Louzao (Secretario da CIG-Ensino), Cesareo Sánchez (Presidente

da AELG), Xoán Costa (Presidente da AS-PG), Néstor Rego (Concelleiro de Cultura

en Santiago), Luís Bará (Director Xeral de Promoción e Difusión Cultural)

e Xaime Bello (Vicepresidente da Deputación da Coruña). Ao fondo falando,

Tereixa Navaza, que introduciu a celebración do acto

Numerosos asistentes arrouparon este acto de exaltación da figura e obra de

Manuel María

Algúns dos familiares de Manuel María. Sentada e falando, no

centro, María Pilar García Negro, Directora da Fundación Bautista

Álvarez de Estudos Nacionalistas

Reportaxe fotográfica: Xaquín Soliño

M/PORTADA 136 31/5/07 17:24 Página 2

Desfeita urbanística na Galiza: Causas e alternativas


Globalización e tendencias nacionalistas

O Bierzo. Antoloxía da “Galiza irredenta”

DOSSIER | AS IRMANDADES DA FALA (II)

Entrevista aMariví Villaverde

Nº 136 • OUTUBRO | NOVEMBRO | DECEMBRO 2005 • 4,50 €

Nº 1

36 •

OUTU

BRO

| NOV

EMBR

O | D

ECEM

BRO

2005

DO

SSIE

R | A

S IR

MAN

DADE

S DA

FAL

A (II

)

M/PORTADA 136 31/5/07 17:23 Página 1

AS IRMANDADES DA FALA (II) DOSSIER - terraetempo.gal · Mesmamente, o contido da intervención de...

Documents

Transcript of AS IRMANDADES DA FALA (II) DOSSIER - terraetempo.gal · Mesmamente, o contido da intervención de...