SARRERA GlSAN

Euskal Herrian azterketa oso eta serioen beharra daukagu, bai gure inguru fisikoa zelan bilakatzen den jakiteko eta bai edozein plangintza burutzeko ere.

lkuspuntu honetatik era, konkretuki, klimatologia landu nahian burutu dut lan hau, Bizkaiko Arratia arroan kokatzen dudalarik. Esan beharra daga orobat, azterlan hau n(re Lizent- ziaturazko Tesiaren parte bati dagokiola ( 'A rratia arroaren azterketa hidrologikoa'7,

ARRATIA ARROKO KLIMATOLQGIA Azterketa hidrogeologikoa egiterakoan guztiz beharrezkoa dugu prezipi-

tazio eta tenperaturaren karakteristikak ezagutzea eta bai berauen banaketa ere espazioan zein denboran. Honela egin genezake eskualde horri dagokion ur-baliabideen estirnazioa.

Kapitulu horíen helburuak, ba, ondoko hauek ditugu:

- Karakteristika horiek (P eta T) finkatzea.

- Eskualde honetako benetako izerdi-lurrinketa (ETR) deterrninatzea, hau da, lurririketa eta landaretzak eragindako izerdiketaren bitartez atrnosfe- rara itzultzen den prezipitazioaren zati horren deterrninazioa.

# ' 1.

Azkenez, eta ondorio gisa, sailkatu egin dugu eskualde hau, normalean erabiltzen diren sailkapen klirnatologiko batzuren bidez.

Sail hau burutzeko orduan, kontutan izan ditugu Euskal-Kantauria'ldeko hurrengo mapetan (1 ) dauden neurtokietako datuak E l irudia).

Lurralde honetan, Zerbitzu Meteorologiko Estatalaren arauera 66 neurto- ki daude. Hauetarik 45 lpar Arroan eta 21 Ebroaren Arroan. Neurtoki guztiok 1 taulan agertzen dira, non beste gauza batzu ere azaltzen diren, hala nola:

- Bakoitzaren adierazgarria, aipaturiko Zerbitzuaren arauera.

-Agertzen deneko rnaparen zenbakia ( 1 : 50.000 eskalatakoa).

- Dagoeneko kota (metrotan).

1. IRUDIA. Azterketa plubiometrikoa burutzeko hartutako mapak.

l

( 1 ) lnstitutu Geografiko eta Katastralaren Zuzendaritza Orokarrak ateratakoak. Eskala 1 : 50.000 da.

1 4

- Hartutako denboratartea (izan ditugun datuen funtziopean) (1). - Denboratarte horretako urteko batezbesteko prezipitazioa (milimetro-

tan).

Hala eta guztiz ere, 66 neurtoki horietatik 28 baztertu egin ditugu, berta- ko datuak, daudenean, fidagarriak ez direlako. Beste 38 neurtokietako datue- kin Euskal-Kantaurialdeko isojeten mapa eraiki dugu, non isojeten distantziki- detasuna 100 rnm. den (2 irudia).

1 taula. lsojeten mapa burutzeko erabilitako neurtoki plubiometrikoak. (7) Zerbitzu Meteorologikoaren arauera. (2) lnstitutu Geografikoaren 7:50.000 eskalako orriak. (3) metrotan. (4) milimetrotan.

IPAR ARROA

(1 ) Euritako datuen tratamenduan, ondoko informazio-iturriak ersbili ditugu: ' 1'

1951 -1961 denbora-tanean: Aurrekoetxea - Aspuro ( 1 96 1 ) . 1961-1973 denbora-tartean: Boletín Meteorológico Nacional 1967-1976 denbora-cartean: INGEBA (1978).

PREZlPlTAZlOA (4)

1.237 1.450 1.500 1.595 -

1.156 1.1 56 -

1.357 1.632 1.296 1.160 1.482 -

-

1.118 1.335 1.550 1.541 1.438 1.642 1.614 -

1.575 1 .O53

ZENBAKIA (1)

025 026 037 039 043 044 044A 044E 045 046 047 047A 050 050A 0501 05 1 052 053 054 055

DENBORA-TARTEA

1951-1961 1960-1 970 1951-1 973 1972-1973

- 1951-1966 1951-1966

-

1961-1966 1951-1976 1963-1 973 1968-1 969 1951-1976

-

-

1951-1961 1951-1966 1960-1 976 1951-1973 1351-1961 1970-1 973 1967-1 976

-

1970-1 973 1951-1961

ORRlA (2 )

88 88 88 63

112 87 87 87 88

1 13 88 88 63 63 63 63 63 63 6 3 3 9

NEURTOKIA (1 1

Zerain Beasain ' Legazpia ' Azpeitia

Salinas de Leniz ' Escoriaza

Escoriaza Tesa Aretxabaleta Mondragon ' Aranzazu (Ntra. Sra.)

Oñate Oñate inst i tuto ' Eibar

Eibar instituto Elgoibar

" Deba " Motr iko ' Etxebarria

Markina Lekeitio

KOTA (3)

338 171 402

8 4 458 279 279 279, 216 770 231 231 121 121 !21

5 49

105 8 5 12

245 8 4 2 8 6 0 2 O

056 056E 057 058 059

Mendata 62 Arrazua Mungia San Lorenzo Maruri Punta Galea

¡PAR ARROA (jarr.)

ERROAREN ARROA

PREZlPlTAZlOA

1 .O70 1 .O70 1.375 -

1.307 -

1 .O62 - 1.497 1.51 1

- 1 .O76 1.586 1.520 1.363 - -

1.290 1.268 1.266

KOTA

219 219 126 316

5 9 7 O 8 1

182 130 114

114 141 130 98 7 O -

4 0 50 45 40

ZENBAKIA

060 060A 062 066 O570 0671 068 0691 070 071

07 1A 0741 075 075E 076 07 7 0780 0791 082 083G

DENBORA-TARTEA

1951-1976 1951-1976 1951-1961

- 1972-1 973

- 1951-1976

- 1967-1 976 1951-1961 1967-1 976

- 1972-1 973 1967-1 976 1987-1 976 1970

- -

1973 1947-1 979 1973

1 DENBORA-TARTEA

1951-1961 1951-1961 1968-1 970 1951-1961 1951-1961

- 1951-1961 1972-1 973

- .-

1951-1961 1968-1 973 1951-1961 1967-1 973 1967-1 973

- 1967-1 973 1951-1973 1967-1 968

'

- - -

NEURTOKIA

Amurrio instituto Amurrio colegio Llodio Zollo Arrigorriaga Miravailes Basauri Elorrio Abadiano-Mendiola Durango

Durango, villa Villaro Dirna Aranzazu La Cruz de Galdakano (iarraskitu) Sodupe Gordejuela Sondika Onton

ORRlA

86 86 86 61 6 1 6 1 6 1 87 87 62

62 87 87 87 62 -

6 1 61 6 1 37

KOTA

618 606 605 638 594 546 559 520 590 574 559 575 529

567 617 515 550 550 599 689 550

ORRIA

112 111 113 113 1 13 112 112 112 87 87 87

112 112

113 112 112 112 112 112 112 112

ZENBAKIA

072 072E 074 0740 074E 075 076 076E 0751 077 077E 078 080

083 084 086 087 087A 089 09 1 09 1 0

' PREZIPITAZIOA

1.360 1 .O71

614 870

1 .O53 - 969 976 - -

1.572 1 .O56 1 .O48

823 - 799 859 932 - - -

NEURTOKIA

Zuya "Murguia" Cuartango "Anda" Salvatierra Arriola San Millbn "Narvaja" Landa Ullibarri Gamboa Arroyabe Zeanuri "Zubizabal" Ubidua Otxandiano

* Villarreal Alava Urrunaga

Alegrla "Gaceta" Estlbaliz Arcaute Vitoria aeropuerto Vitoria instituto Zigoitia Gopegi Zigoitia Letona Vitoria Antezana

Mapa honetan agertzen diren isojeten eraketak badu zerikusirik lurralde honetako direkzio tektoniko nagusiarekin; berau ondoko irudian azaltzen da, Rat-en (1 959) !anetik hartutako dautekin eginda.

3. IRUDIA. Laurraldeko eraketa tektonikoa.

Seguruen, erlazio honen jatorria lerrokapen topografiko netuen existen- tzian bilatu behar da, beroriek direkzio estrukturalek kontrolatzen dituztelarik eta azken hauen eragina prazipitazioen banaketan argiro markatzen delarik.

1.1. ARRATIA IBAlARElV ARROKO PLUBlOMETRlA

Arro honetan ondoko neurtokiak agertzen dira:

Urteko

1967-1 976 075E Aranzazu 1967-1 976 1.520 0741 Areatza 141 1972-1 973 1.076

Aurreko hauei beste bat gehitu behar diegu, Zerbitzu Meteorologikoan agertzen ez dena: Undurraga; honen urteko batezbesteko prezipitazioa 1.405 mrn-takoa da 1977-1 979 denbora-tarterako, kota 1 5 0 m-takoa izanik. Datu hauek "Penintsulako lparraldeko Konfederazio Hidrografiko" delako erakun- detik hartuak ditugu.

Hau guztiau kontutan harturik, ondo eritzi diogu Dirna eta Arantzazu neurtokiak Arratia arroaren errepresentagarritzat hartzeari, serie plubiornetri- korik luzeenak dauzkatelako.

Beste aldetik, eta datu horien fidagarritasuna frogatu nahirik, "masa bikoitzak" izeneko koerlazioa egiteko beharrean aurkitu gara. 1 taulan ager- tzen diren datuak direla eta, Sondika hartu dugu standard bezala, bertako datuak fidagarriak eta denbora-tarte luze batetakoak (1 947-1 979) direiako.

Koerlazio honen emaitza ondoko irudian azaltzen da.

4. IRUDIAN. Dima eta Sondika neurtokietako datuen koerlazioa.

C

lkus daitekeenez, ez da zertan egin behar izan zuzenketarik. Horregatik, dautak dauden bezala hartu ditugu. Hala ere, esan beharra dago Dirnan 1967-1 9 7 6 denbora-tarteko batezbesteko baloreak (hiletakoak zein urtekoa) izan baditugu ere, ez ditugula izan denbora-tarte horretako urte bakoitzari dagozkionak, 1970.etik 1973.erakoak salbu. Berauekin egin da, beraz, goiko grafikoa. ' r

Arantzazuko kasuan, berriz, bi urtetako (1 972-1 973). baloreak soilik izan ditugunez, ezin izan dugu halakorik egin.

Hona hemen, ba, Dima eta Arantzazurako, 1967-1 976 dentiora-tarteko batezbesteko datuak. Datu hauek mm-tan emanak dira.

DIMA

Urtarrila = 156 Maiatza = 1 18 lraila = 82 Otsaila = 170 Ekaina = 79 Urria = 136 Martxoa = 170 Uztaila = 40 Azaroa = 198 Apirila = 1 62 Abuztua = 90 Abendua = 185

Urteko bateztesteko prezipitazioa = 1.586

ARANTZAZU .,. r

Urtarrila = 138 Maiatza = 1 17 lraila = 103 Otsaila = 149 Ekaina = 89 Urria = 120 Martxoa = 159 Uztaila = 47 Azaroa = 165 Apirila = 169 Abuztua = 87 Abendua = 177

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.520

eta grafikoki jarrita:

5. IRUDIA. Prezipitazioaren hileetako banaketa Diman eta Arantzazun, seinalatzen den denboratarterako.

Grafikoen antzekotasuna nabarmena denez gero, ontzat jo dugu balore hauen batezbestekoak hartzea Arratia arro osorako.

20

- ARANZAZU (87-7.)

-

o- -

- 1 5 ~

!O3 50-

I U A A U O M A M Í U A I U A A U O M A M I U A

D I M A 1 0 7 - 7 6 1 200

150

I . ' -/ 50

ARRATIA (mrn-tan)

Urtarrila = 147 Maiatza = 1 17,5 lraila = 92,5 Otsaila = 159.5 Ekaina = 84 Urria = 128 Martxoa = 164,5 Uztaila = 43,5 Azaroa = 1 8 1,5 Apirila = 165,5 Abuztua = 88,5 Abendua = 181

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.553

eta era grafikoan:

DIMA - ARANZAZU

200 (67 - 7 6 )

M' I U A A U O M A M E U A

6. IRUDIA. Prezipitazioaren hileeiako banaketa Arratian, seinalaturiko denboratarterako.

lrudi honetan ikusten denez, hilabeterik euritsuenak Azaroa eta Abendua dira (180 mrn-tik gora), eta lehorrena Uztaila (45 rnrn-tik behera).

Horrela, ba, Arratia osorako irteten zaigun urteko batezbesteko prezipita- zioa 1.553 mm-takoa da, berau ados dagoelarik 2 irudian agertzen den isoje- ten eraketarekin. Arratiaren azalera 136,30 km2 dela kontutan harturik, 21 1.67 ~m~ da arro honetan urtero jausitako ur-bolurnena (ekarpen plubio- rnetrikoa).

Hona heldu garelarik, komenigarria litzateke puntu batzu berresatea: ate- ra ditugun balore hauek, Dima eta Arantzazuko neurtokietako 10 urtetako denbora-tarteko datuen funtzioan daude. Hala ere, oraindik berriak diren beste neurtoki batzu ere badaude (Areatza eta Undurraga), eta beqte batzu ipini, ~

beharko dira epe laburrean. Hauek guztiok epe luzean emango dizkiguten "

datuekin posiblea izango dugu pararnetro hauek finkatzea, errua ahalik eta txikiena izanik. Hori espero dugu, behintzat.

1.2. ARAMOTZEKO MAZIZO KARSTl KOAREN PLUBIOMETRIA

Arratiako plubiometria ikusia denez, oraingo honetan Aramotzeko karste- koa ikustera pasatuko gara. Kontutan hartu behar da, geroago egingo den eskualde honetako ur-balantzerako datu hau guztiz derrigorrezkoa du- gula.

Hona hemen karst honen kokapena:

7. IRUDIA. Aramotzeko mazizoaren kokapena eta inguruko neurtokiak.

Mazizo hau lerrokapen tektoniko orokorrarekin batera etortzen den kara- rri urgoniarrezko agerrnendua da. Honen inguruan neurtoki bi aurkitzen dira: Dima, W mazelan; eta Durango, E mazelan.

Hauen baloreak, 1967-1 976 denbora-tartean, ondokoak ditugu:

Lehen egin dugun rnoduan, orain ere erroreak detektatzeko "masa bikoi- tzak" izeneko rnetodoa erabili dugu, Sondika standard bezala hartuz.

Seinalagarria

07 1 075

lzena

Durangol Dima 1

Kota (m)

114 130

Denbora-tartea

1967-1 976 1967-1 976

Urteko bb.ko ,,

1.51 1 1.586

Koerlazio hori hurrengo irudian agertzen da:

8. IRUDIA. Dima-Sondika eta Durango-Soridika neurtokietako datuen koerlazioa, seinalaturiko denboratarterako.

Era berean, rnetodo hori Dirna eta Durangoko neurtokietako datuen artean ere aplikatu dugu, ondoko grafikoan ikus daitekeenez:

1000 2 3 4 5000

, D U R A H G O

9. IRUDIA. Durango-Dirna neurtokietako datuen koerlazioa.

Hau dela eta, ez dugu zuzenketarik egin, eta datuak dauden moduan era- bili ditugu.

Bi neurtoki hauetako prezipitazioaren hiletako banaketa, 1967-1976 denbora-tarterako, ondoko taula eta grafikoetan azaltzen da:

D lMA (mm-tan)

Urtarrila = 156 Maiatza = 1 18 lraila = 8 2 Otsaila = 1 7 0 Ekaina = 7 9 Urria = 136 Martxoa = 1 7 0 Uztaila = 4 0 Azaroa = 198 Apirila = 1 6 2 Abuztua = 9 0 Abendua = 185

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.586 ?

DURANGO (rnm-tan)

Urtarrila = 143 Maiatza = 1 16 lraila = 9 8 Otsaila = 169 Ekaina = 77 Urria = 1 1 4 Martxoa = 1 6 0 Uztaila = 4 1 Azaroa = 1 8 0 Apirila = 155 Abuztua = 7 9 Abendua = 179

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.51 1

10. IRUDIA. Prezipitazioaren hileetako banaketa Durangon eta Dima, seinalaturiko denboratarterako. I

Hauen antzekotasuna dela medio, ondo eritzi diogu balore hauen batez- bestekoak hartzeari, gero Aramotzeko mazizoan aplikatzeko.

24

Hona hemen balore hauek:

ARAIMOTZ (mm-tan)

Urtarrila = 149,5 Maiatza = 1 17 lraila = 9 0 Otsaila = 169,5 Ekaina = 7 8 Urria = 125 Martxoa = 165 Uztaila = 40,5 Azaroa = 1 89 Apirila = 158,5 Abuztua = 84,5 Abendua = 182

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.548.5

eta grafikoki:

11. IRUDIA. Prezipitazioaren hileetako banaketa Ararnotzen, seinalaturiko denboratartean.

Hemen ere, lehen gertatu den bezala (1.1 .), hilabeterik euritsuenak Aza- roa eta Abendua ditugu (1 8 0 mm-tik gora) eta lehorrena Uztaila (45 rnm-tik behera).

8 ' r

Ararnotzeko karstaren kasuan irtendako urteko batezbesteko prezipita- zioa 1.548,5 m m da eta kontutan harturik agermendu horren azalera 2 1,8 km2 dela, 33,75 Hm3-takoa da karst horretan iirtero jausitako ur-bolumena.

2. TERMOMETRIA

Izan ditugun serie terrnornetrikoak oso urri gertatu dira. 1 taulan agertzen diren 66 neurtokietatiko 29-tan baino ez daude datuak (22 lpar Arroan eta 7 Ebroren Arroan). Hauen seinalagarriak ondoko taulan agertzen dira:

b a r Arroan: Ebroren Arroan :

Hala eta guztiz ere, bai Arratia arroan eta bai Aramotzeko kgrstean ere, saiatu gara hileetako zein urteko batezbesteko baloreak definitzen. Epe labu- rrean datu hauen kopurua handiago izango dela espero dugu, horrela soilik atera bait genitzake balore fidagarriagoak.

2.1. ARRATIA ARROAREN TERMOMETRIA

Arro honetan Dima eta Arantzazuko neurtokietako serie termometrikoak baizik, banan bana 1970-1 973 eta 1972-1 973 denboratarteei dagokienez, ez ditugu ezagunak.

Hona hernen neurtoki bi horietako batezbesteko datuak (OC-tan):

DlMA

Urtarrila = 3.23 Maiatza = 10.78 lraila = 14,38 botsaila = 3,78 Ekaina = 13.68 Urria = 10,85 Martxoa = 5,23 Uztaila = 16.88 Azaroa = 7,15 Apirila = 7,23 Abuztua = 17.03 Abendua = 3,30

Urteko batezbesteko tenperatura = 9,46

ARANTZAZU

Urtarrila = 6,35 Maiatza = 14,30 lraila = 16,75 Otsaila = 7,35 Ekaina = 16,95 Urria = j 4.45 IMartxoa = 1 0,00 Uztaila = 18,70 Azaroa = 12,OO Apirila = 9,20 Abuztua = 17,20 Abendua = 7,50

Urteko batezbesteko tenperatura = 12;57

Datu hauek direla medio, arro osorako har daitekeen urteko batezbesteko tenperaturaren balorea 11 "C-takoa da, gutxi gorabehera. Balore hauek behin-behinekoak dira, dauden serie terrnornetrikoak oso eskasak baitira, Arantzazun batez ere. Hala ere, momentu honetan ezin ditugu balore horiek gehiago konkretatu.

2.2. ARAMOTZEKO MAZIZO KARSTIKOAREN TERMOMETRIA

Lehen aipatu duyunez (1.2.). rnazizo hau Durango eta Dirnako neurtokien artean aurkitzen da, bertako 1970-1 973 denbora-tarterako serie terrnornetri- koak ondoak ditugularik.

DURANGO

Urtarrila = 6,43 Maiatza = 13,OO lraila = 17,08 Otsaila = 6,03 Ekaina = 15.58 Urria = 13.55 Martxoa = 6,88 Uztaila = 18.55 Azaroa = 9.88 Apirila = 9,40 Abuztua = 18,93 Abendua = 6.05

Urteko batezbesteko tenperatura = 1 1,78

DlMA

Urtarrila = 3,23 Maiatza = 10.78 lraila = 14,38 Otsaila = 3,78 Ekaina = 13,68 Urria = 10.85 Martxoa = 5,23 Uztaila = 1 6,88 Azaroa = 7.1 5 Apirila = 7,23 Abuztua = 17,03 Abendua = 3.30

Urteko batezbesteko tenperatura = 9,46

eta grafikoki honela ageri zaigu:

Bi neurtokiotako kota berdintsua denez gero eta agermendutik distantzie berdintsura daudenez gero, ondo eritzi diogu hauen batezbesteko baloreak Ararnotzeko karstean aplikatzeari. Hala eba guztiz ere, balore hauek gutxi gorabeherako baloreak ditugu, eta rnomentuz ezin ahal izan dugu datu trin- koagorik eman.

Hona hemen datuok:

ARAMOTZ (OC-tan)

Urtarrila = 4,83 Maiatza = 1 1.89 lraila = 15.73 Otsaila = 4,90 Ekaina = 14.63 Urria 7 12.20 .

' r Martxoa = 6,10 Uztaila = 17,72 Azaroa = 8,52 Apirila = 8,3 1 Abuztua = 17,'98 Abendua = 4.68

Urteko batezbesteko tenperatura = 10,62

12. IRUDIA. Tenperaturaren hileetako banaketa Dirnan eta Durangon.

3. IZERDI-LURRINKETA

Arro bateko azterketa hidrogeologikoan, guztiz derrigorrezkoa dugu benetako izerdi-lurrinketaren (ETR) balorea edukitzea, beronek lurrinketan eta landaretzak eragindako izerdiketan galdutako prezipitazioaren portzentaia seinalatzen digularik.

Benetako izerdi-lurrinketaren balorea kalkulatzeko, b i autore hauen metodoak erabili ditugu: Turc eta Thornthwaite. Ondoren, hauen arteko kon- parazioa egin dugu eta bai Becerril-en metodoa ere, azken hau konprobazio gisan.

3.1. ARAMOTZEKO KARSTERAKO IZERDI-LURRINKETAREN KALKULUA

3.1.1. Turc-en metodoa

Turc-ek benetako izerdi-lurrinketa prezipitazioaren eta tenperaturaren funtzioan kalkulatzeko ondoko formula hau eman zuen: i

P ETR =

ETR = Benetako izerdi-lurrinketa (rnrn). P = Urteko batezbesteko prezipitazioa (mrn). L = Konstante berezia, beronen balorea hau delarik.

L = 300 + 25 T + 0,05 T3 T = urteko batezbesteko tenperatura (OC).

Formula hau Ararnotzeko karstean a~likatzean. mazizo honetako balo- reak (prezipitazioarenak zein tenperaturar&ak) kontutan hartu behar ditugu (ikus 1.2 eta 2.2.):

P = 1.548 mrn. T = 10.62 'C.

eta hemendik: L = 625,39

ETR = 584 mm.

hau da, prezipitazioaren 37,7 %.

1 '

3.1.2. Thornthwaite-ren metodoa

Metodo honen bidez benetako izerdi-lurrinketa kalkulatzeko (ETR), derri- gorrezkoa dugu aurretik izerdi-lurrinketa potentziala (ETP) ezagutzea.

Thornthwaite-k ETP hori latitude eta tenperaturarekin erlazionatzen du, ondoko forrnularen bitartez:

ETP = 18

non:

ETP = hiletako izerdi-lurrinketa potentziala (rnm). t = hiletako batezbesteko tenperatura (OC). I = bero-indize (i) guztien batura

"i" hau formula honen bidez kalkulatzen da: , ' i

a = 1-ren funtzioa.

Horrela ateratako hiletako ETP (egokitu gabekoa) egokitu beharra dago, hiletako argitasun-indizeak aplikatuz. lndize hauek latitudearen funtzioan daude.

Aramotzeko datuak ondoko hauek dira:

Prezipitazioa ímml 'i

Urtarrila = 149,5 Maiatza = 1 17 lraila = 90 Otsaila = .169,5 Ekaina = 78 Urria = 125 Martxoa = 165 Uztaila = 40.5 Azaroa = 189 Apirila = 158,5 Abuztua = 84,5 Abendua = 182

Urteko batezbesteko prezipitazioa = 1.548,5

Tenperatura (OC)

Urtarrila = 4,83 Maiatza = 1 1,89 lraila = 15.73 Otsaila = 4.90 Ekaina = 14.63 Urria = 12.20 Martxoa = 6,10 Uztaila = 17.72 Azaroa = 8,52 Apirila = 8,3 1 Abuztua = 17,98 Abendua = 4,68

Urteko batezbesteko tenperatura = 10.62

ondoko bero-indizeak (i) irteten zaizkigu (B) formula aplikatuz:

Urtarrila = 0,95 Maiatza = 3,7 1 Otsaila = 0,97 Ekaina = 5,08 Martxoa = 1,35 Uztaila = 6.79 Apirila = 2.1 6 Abuztua = 6,94

lraila = 5,67 Urria = 3,88 Azaroa = 2,24 I

Abendua = 0,90

eta hemendik:

Hau guztiau dela eta, hilabete bakoitzeko egokitu gabeko ETPa hauxe da, (A) formula aplikatuz:

Hilabete bakoitzeko egokitu gabeko ETPa (mm)

Urtarrila = 19,49 Maiatza = 54,32 lraila = 74,69 Otsaila = 1 9,8 1 Ekaina = 68,77 Urria = 55,93 Martxoa = 25,41 Uztaiia = 85,53 Azaroa = 37,17 Apirila = 36,13 Abuztua = 86,96 Abendua = 18,80

Balore hauek egokitzeko taulatuta dauden hileetako argitasun-indizeak ezagutu behar ditugu. Aramotzeko latitudea 43' 10' dela kontutan harturik, indize hauek ondokoak dira (Elias-Giménez, 1965):

Urtarrila = 0,81 Maiatza = 1,26 Otsaila = 0,82 Ekaina = 1,28 Martxoa = 1 ,O2 Uztaila = 1,29 Apirila = 1,12 Abuztua = 1,20

lraila = 1 ,O4 Urria = 0,95 Azaroa = 0,8 1 Abendua = 0,77

eta ETP egokituak:

, Hilabete bakoitzeko ETP egokitua (mm)

Urtarrila = 15,79 Maiatza = 68,44 lraila = 77,67 Otsaila = 16,24 Ekaina = 88,03 Urria = 53,13 Martxoa = 25,92 Uztaila = 1 10.33 Azaroa = 30.1 1 Apirila = 40,47 Abuztua = 104.35 Abendua = 14,48 ,

' f

Hiletako ETPak ezagutuz gero, posiblea dugu hilabete bakoitzeko ETRa (eta urtekoa ere bai, jakina) ezagutzea lurtzoru-balantzea eginez. Honetarako erabili ditugun kanpo-ahalmenak (20,40 eta 75 mm.) karstifikazio-graduaren eta landaretza eskasaren funtzioan daude.

Lurtzoru-balantze desberdinak ondoko taulan azaltzsn dira:

20 mm-tako KANPO-AHALMENERAKO ARAMOTZEKO LURTZORU- BALANTZEA

Urteko ETRa = 565,25 mm.

lraila U rria Azaroa Abendua Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua

40 mm-tako KANPO-AHALMENERAKO ARAMOTZEKO LU RTZORU-BALANTZEA

Prnrn.

9 0 125 189 182 149,5 169,5 165 158,5 1 1 7 78 40,5 84,5

Urteko ETRa = 585,25 mm.

3 2

lraila Urria Azaroa Abendua Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua

ETPmrn.

77,67 53,13 30,11 14,48 15,79 16,24 25,92 40.47 68,44 88,03 110,33 104,35

Prnrn.

90 125 189 182 149,5 169,5 165 158,5 117 '

78 40,05 84,5

P-ETP

12,33 71,87 158,89 167,52 133,71 153,26 139,08 1 1 8,03 48,56

-1 0,03 -69,83 -19,85

ETPrnm.

77,67 53,13 30,l 1 14,48 15,79 16,24 25,92 40,47 68,44 88,03

1 1 0,33 104,35

Ur bildua

12,33 20 20 20 20 20 20 20 20 9,97 O O

P-ETP

12,33 71,87 158,89 167,52 133,71 153,26 139,08 1 1 8,03 48.56

-10,03 -69,83 -19,85

ETRmrn.

77,67 53,13 30.1 1 14.48 15,79 16,29 25,92 40,47 68,44 88,03 50,47 84,50

Soberakina

O 64,2 158.89 167,52 133,71 153,26 139,08 118,03 48,56 O O O

Ur bildua

12.33 40 40 40 40 40 40 40 40 29.97 O O

ETRmm.

77,67 53,13 30,l 1 14.48 15,79 16,24 25,92 40,47 68.44 88.0'3 70,47 84,50

Soberakina

O 44,2 158,89 167.52 133.71 153,26 139,08 1 18.03 , 48.56 O O O

75 mm-tako KANPO-AHALMENERAKO ARAMOTZEKO LU RTZORU-BALANTZEA

Urteko ETRa = 620,25 mm.

lraila U rria Azaroa Abendua Urtarrila Otsaila Martxoa Apirila Maiatza Ekaina Uztaila Abuztua

Soma daitekeenez, kanpo-ahalrnena 40 mrn-takoa denean, Thornthwai- te-ren metodoz eta Turc-en metodoz irtendako benetako izerdi-lurrinketaren baloreak (ETR) antzekoak dira. 1 '

3.1.3. Becerril-en rnetodoa

Pmm.

90 125 189 1,82 149,5 169,5 165 158,5 11 7 78 40,5 84,5

Becerril-ek ondoko formula hau proposatu zuen "isurpen orokorra" (Lu) (izerdi-lurrintzen ez den prezipitazioaren partea) kalkulatzeko:

non:

ETPmm.

77,67 53,13 30,11 14,48 15,79 16,24 25,92 40,47 68.44 88,03

110,33 104,35

' Lu = isurpen orokorra (P-ETR) mm-tan. P = urteko batezbesteko prezipitazioa mm-tan. l3 = ezaugarri klimatikoen funtzioan dagoen parametroa.

Parametro honen baloreak, autorearen arauera, hauxek dira:

P-ETP

12,33 71,87

158.89 167,52 133,71 153,26 139,08 118,03 48.56

-10,03 -69,83 -19,85

Eskualde oso lehorrak: 0,005 - 0,010' Eskualde lehorrak : 0,010 - 0,012 Eskualde'ertainak : 0,012 - 0,014 Eskualde hezeak : 0,014 - 0,018 Eskualde oso hezeak : 0.01 8 - 0,025

Ur bildua

12.33 75 75 75 75 75 75 75 75 64,97

O O

ETRrnm.

77.67 53,13 30.1 1 14.48 15.79 16,24 25,92 40.47 68.44 88,03

105.47 84,50

Soberakina

O 9,2

158,89 167,52 133.71 153,26 139.08 11 8,03 48.56

O O O

Aztertzen ari garen eskualdea hezea kontsideratuz (3.4. kapitu'luan ikusi- ko dugunez) balore hauek ditugu:

é = 0,014 Lu = 853,l mm. $ = 0,018 Lu = 1.096,8 rnm.

eta batezbesteko balorea:

Lu = 975 mrn.

hau da:

Lu = P - ETR =975 mm. ETR = P - Lu = 1.548,5 - 975 = 573.5 rnm:

Era honetan atera dugun balorea, Turc eta Thornthwaite-ren rnetodoetan ateratakoen antzekoa dugu.

3.1 -4. Ondorio gisan

Orain arte ikusi dugunetik, zera atera dezakegu:

Aramotzeko mazizoan dagoen benetako izerdi-lurrinketa (ETR) 590 rnm- takoa da, gutxi gorabehera, hau da, prezipitazioaren 38 %.

4. SAILKAPEN KLlMATlKOA

Azterlan honen helburua ez bada ere, interesgarritzat jo dugu Arratia arrorako indize klirnatiko batzu definitzea (lehortasun-indizeak eta kurba onbrotermikoa) eta bai, ondorioz, eskualde hau egun erabiltzen diren sailka- pen klirnatiko batzuren barnean sartzea ere. Batez ere, sail hau nekazaritzaren plangintzari begira eginik dago.

4.1. INDIZE KLIMATIKOAK

4.1.1. D e Martonne-ren lehortasun-indizeak I

lndize hauek prezipitazio eta tenperaturaren baloreetatik,atera ditzakegu ondoko formularen bitartez (De Martonne-k emandakoa):

I = urteko lehortasun-indizea P = urteko batezbesteko prezipitazioa (mm) (ikus 1.1 .). T = urtsko batezbesteko tenperatura (OC) (ikus 2.1 .l.

Eta formula hau Arratiako baldintzetara egokituz:

P = 1.553 mm. (1.1.) T = 9,46 OC (2.1 .) I = 79.80 (urteko lehortasun-indizea)

Era berean, hiletako lehortasun-indizeak ere kalkula ditzakegu, formula hau aplikatuz:

non:

i = hiletako lehortasun-indizea.

p = hiletako batezbesteko prezipitazioa (mm) (1.1 .l . t = hiletako batezbesteko tenperatura (OC) (2.1 . l .

(Esan beharra dago, Arratiako hileetako batezbesteko tenperaturak har- tzeko orduan, Dimako neurtokiari dagozkionak erabili ditugula.)

Arratíaren kasuan ondoko lehortasun-indizeak ditugu:

Urtarrila = 133,33 Maiatza = 67,85 lraila = 45,33 Otsaila = 138,90 Ekaina = 42,57 Urria = 73,67 Martxoa = 129,6 1 Uztaila = 19.42 Azaroa = 127,OO Apirila = 1 15,26 Abuztua = 39.29 Abendua = 1 63,3 1

eta grafikoki: ' I

t

lkus daitekeenez, urtean 6 hilabete (Azarotik Apirileraino) urteko lehortasun-indizetik gora aurkitzen dira. Hauek, prezipitazio handienak eta tenperatura txikienak dituzten hilabeteak dira, hain zuzen ere.

3 5

?@'t ARRATIA

13. IRUDIA. Lehortasun-indizeen hileetako banaketa Arratian.

14. IRUDIA. Arratiarako kurba onbrotermikoa.

4.1 -2. Kurba onbrotermikoa

Gaussen-en diagrama onbrotermikoan ( 1 4 irudia) prezipitazioaren eta tenperaturaren hiletako batezbesteko baloreen eboluzioa batera azaltzen da. Tenperaturaren hiletako baloreak (OC) errepresantatuz gero (lerro jarraia), prezipitazioarenak bi eskala desberdinetan errepresentatzen dira: bikoitza bata (lerro etena) non 1 C = 2 mm, eta hirukoitza bestea (puntuzko lerroa) non 1°C = 3 mm.

Diagrama honen arauera, Uztaila kenduz, gainerako hilübeteak hemeak dira zeren eta hauei dagozkien prezipitazioak (mm-tan) tenperaturaien balo- rearen hirukoitzaz goitik aurkitzen baitira. Uztailean, berriz, tenperaturaren balorearen bikoitz eta hirukoitzaren tartean aurkitzen da prezipitazioa.

4.2. SAILKAPEN KLlMATlKOA

Hilabeterik hotzena Urtarrila da (3,23O C). Urteko batezbesteko prezi- pitazioa zentimetrotan 153,3-takoa da, eta tenperatura 9,46O C.

Hau dela eta:

- Hilabeterik hotzenaren tenperatura 18' C eta -3OC bitartean dago.

- Urteko batezbesteko prezipitazioa (cm-tan), urteko batezbesteko ten- peraturaren balorearen bikoitzetik gora dago.

Orduan. Koppen-en ustez, (C) letra janzen dugu "klima epela" dela adie- razteko.

* Beste alde batetik, eskualde honetan "udako lehorte nabarmena" dago zeren eta hilabeterik euritsuenaren prezipitazioaren balorea (Azaroa = 181,5 mm), lehorrenaren prezipitazioaren balorearen hirukoitzetik gora baita- go (Uztaila = 43,5 mm). Orduan. (S) erantsi behar diogu aurrekoari.

* 6 irudian agertzen den Arratiarako prezipitazioaren banaketari begira- tuz, bi maximo daudela esan dezakegu (azaroa-abendua eta martxoa-apirila). Hau dela eta, ("1 eransten diogu aurrekoari.

* Bestetik, hilabeterik beroena (Abuztua = 17,03O C). Honen tenperatu- ra 22' C-tik behera dago. Orduan, (b) irentsi behar aurreboari. i

Hau guztiau kontutan harturik, 6ta Koppen-ek egindako sailkapenaren arauera, eskualde honi dagokion seinalagarria hau dugu:

4.2.2. Emberger-en sailkapena

Sailkapen hau, autoreak berak definitu zuen lehortasun-indizearen fun- tzioan dago. lndize hau ondoko formularen bidez lortzen da:

non:

Q = urteko lehortasun-indizea (Emberger-en ustez). P = urteko batezbesteko prezipitazioa (mrn.). $

M = hilabeterik beroenaren maximoen batezbestekoa (OC). m = hilabeterik hotzenaren minimoen batezbestekoa (OC).

Hortik egin da Penintsulako lehortasun-mapa (Galvez Caiiero, A.; Porras Martfn, J.; Llorente Herrero, L., 1967), berton aztertu dugun eskualdea maila heze eta oso hezean aurkitzen delarik.

(ETR) Benetako izerdi-lurrinketa = evapotranspiración real (ETR) (ETP) Izerdi-lurrinketa potentziala = evapotranspiración potencial (ETP) neurtoki plubiometrikoa = estación plubiom6trica batezbesteko baloreak = valores promedios ur-balantzea (balantze hidrikoa) = balance hldrico rnazela (rnendi baten W rnazela) = flanco W de una rnontafia bero-indizea = índice de calor araitasun-indizea,= índice de iluminación - kanpo-ahalrnena = capacidad de campo lurtzoru-balantzea = balance del suelo karstifikazio-gradua = grado de karstificación isurpen orokorra (P-ETR) = escorrentía total (P-ETR) lehortasun-indizea = indice de aridez kurba onbrotermikoa = kurba ornbrot6rmica udako lehorte nabarrnena = acusada sequla estival

ELIAS, F., eta GIMENEZ, R. (1965): "Evapotranspiraciones potenciales y balances de agua en EspaAa". Dirección General de Agricultura. Madrid. 73 hor.

GALVEZ-CAÑERO, A., PORRAS MARTIN J.', eta LLORENTE HERRERO C. (1 967): "Mapa de zonas áridas de EspaAa". Notas y Comunicaciones del Instituto Geológico y Minero de EspaAa, n.' 95. Madrid. 7-10 hor.