· Argitarapen honek, Laudioko Udalaren Euskara Zinegotzigoaren dirulaguntza jaso du. © Natxo...

Zenbait apunte

Laudioko euskaraz

Natxo Urkijo

Argitarapen honek, Laudioko Udalaren Euskara Zinegotzigoaren dirulaguntza jaso du.

© Natxo Urkijo Orueta.

© UEUren hizkuntzalaritza Saila.

General Concha 25, 6. 48010 Bilbo.

I.S.B.N.: 84 - 86967 - 59 - 7

Lege-gordailua:VI-200/94

Inprimategia: Txindoki grafikak.

Txindoki kalea z/g. 01400 - Laudio. Araba.

Azalaren diseinua: Jon Navarro Orueta.

Azala: 1930an Laudioko udalean aurkezturiko planoak, etxe bat eraikitzeko

baimena eskatuz. Juan Carlos Navarrok eskuratua.

Bego eta Iruneri;

ohostu diedan denboragatik.

Alberto Mugirari;

Laudion, euskara eta euskal

kulturaren alde egindako lanagatik.

Zenbait apunte Laudioko euskaraz. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 3

4 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

AURKIBIDEA

0 - SARRERA1.- Kokapen geografiko-linguistikoa .……….........…………… 72.- Inguramendu sozio-linguistikoa .……......………………… 73.- Egungo egoera .………………....................………………… 11

I - TESTUAK1.- 1828ko dotrina .……................…………………………… 132.- 1858ko dotrina. ………………...................………………… 143.- Ruth-en liburua. ................………………………………… 164.- Erizkizundi Irukoitza. .......………………………………… 175.- Beste testu bat ? ……..................…………………………… 176.- Oharra Laudioko dotrinez. ………………………………… 17

II - TESTUEN ANALISIA1.- Arlo fonologikoa. ………………..............………………… 21

1.1.- Grafia. …………………………...................……… 211.2.- Zenbait fonemaren irudikapen grafikoa. ..……… 251.3.- Grafemen taulak. …...……………………………… 281.4.- Bokalismoa. ………..........………………………… 33

1.4.1.- Bokal elkarketa. ..…………………………… 331.4.2.- Bokal alternantzia. ………………………… 451.4.3.- Asimilazioa (bokal harmonia). …………...… 45

1.5.- Kontsonantismoa. ………………………………… 481.5.1.- Bustidura. ………………………………… 481.5.2.- Txistukariak. ………………………………… 491.5.3.- Ozenketa. ………………………………… 511.5.4.- Afrikazioa. ………………………………… 511.5.5.- Kontsonante elkarketa. …………………… 53

2.- Arlo Morfosintaktikoa. ……………………..…………… 572.1.- Galdetzaileak. …………...……………………… 572.2.- Zehaztugabeak. ………………………………… 592.3.- Erakusleak. ………………………………… 60

2.3.1.- Erakusleen paradigmak. …………………… 612.4.- Izenordainak. …………….....…………………… 64

2.4.1.- Izenordainen paradigmak. ………………… 642.5.- Izen deklinabidea. ………………………………… 67

2.5.1.- Kasu gramatikalak. ………………………… 71a) Absolutua. ………………………………… 71b) Ergatiboa. ………………………………… 72d) Datiboa. ……............…………………… 72


2.5.2.- Leku-denborazkoak. ………………………… 85a) Inesiboa. ………………………………… 85b) Leku genitiboa. ………………………… 86d) Adlatiboa. ………………………………… 86e) Ablatiboa. ………………………………… 87

2.5.3.- Gainerako kasuak. …………………………… 108a) Partitiboa. ………………………………… 108b) Genitiboa (edutezkoa). …………………… 108d) Soziatiboa. ………………………………… 109e) Instrumentala. …………………………… 109

2.6.- Aditza. ……………...................…………………… 1212.6.1.- Aspektua. …………………....……………… 1212.6.2.- Aoristoa. ………………...………………… 1232.6.3.- Aditz paradigmak. ……………..…………… 126

2.6.3.1.- Aditz laguntzaileak. …………………… 126a) INDIKATIBOA ………..………………… 126b) AGINTEZKOA …..……………………… 134d) SUBJUNTIBOA ….……………………… 138e) AHALEZKOA …………………………… 143

2.6.3.2.- Aditz trinkoak. ……….……………… 145a) Iragangaitzak. …………………………… 145

EGON …………………………… 145ETORR(I) ………………………… 146JOAN …………………………… 147IBIL(I) …………………...……… 147

b) Iragankorrak. …………………………… 148EDUK(I) ………………………… 148EROAN ………………………… 149EKUS(I) ………………………… 149EGIN …………………………… 150JAKIN ………………………… 150ERABIL(I) ……………………… 150ESAN …………………...……… 151ERAKUTS(I) …………………… 151IHARDUN ……………………… 152ERETZ(I) ………………………… 152

2.6.3.3.- Adizki berezi bat. ……………………… 153

III - HIZTEGIA ………………..................................………………… 155- Izen arruntak …………...........................……………………… 156- Izen bereziak ………………............................………………… 203

BIBLIOGRAFIA ………........................................................................… 207

6 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

SARRERA

1.- KOKAPEN GEOGRAFIKO-LINGUISTIKOA

Laudio herria Arabako Ipar mendebaldean kokaturik dago. Ipar eta ekialdeanBizkaiarekin du muga; Arrankudiaga eta Orozkorekin, hain zuzen. Hego etamendebaldean, aldiz, Arabako Okondo, Zuhatza eta Luxaondo herriek mugatzen dute.

Honelako lanetan ohi denez, herri honetako aldaki linguistikoa nolabait definitzeko,Luis Luciano Bonaparteren 1869an egindako sailkapenari begiratuko diogu. Honenarabera, Laudioko hizkera bizkaieraren mendebaldeko euskalkian ezarrita dugu;Arrigorriagako aldakiaren barnean, hain zuzen.

2.- INGURAMENDU SOZIO-LINGUISTIKOA

Laudioko Udal Artxibategi Historikoa, ez da salbuespen bat Euskal Herrian. Bertanbildurik dagoen hainbeste agiriren artean (zaharrenak XVI. mendekoak direlarik), orain arte ez


BIZKAIERA

Euskal dialektologiaren hastapenak. UEU. Bilbo,1987. (2. argitarapena)

ARABA GIPUZKOA

BIZKAIA

da bat ere agertu euskaraz idatzia. Euskararen presentzia idatzia bakarrik da nabariaagirietako toponimo eta antroponimoetan. Baina euskarazko testurik agertzen ez bada ere,euskarari eta bertoko egoera soziolinguistikoari erreferentzia egiten dion zenbait agiribadugu bederen. Honakoek ez digute aukerarik ematen bertoko euskara ezagutu etaaztertzeko, baina bai zein egoeratan zegoen jakiteko. Beraz, komenigarri deritzot agirihauei buruzko zenbait datu emateari.

Aipatuko dudan lehenengoa, XVIII. mendekoa dugu eta Uriaren auzia izenazezagutzen dugu. Egia esan, ez da agiri bakarra, auzi baten inguruan sorturiko gutun, akta,itun eta abarrez osaturiko agiri bilduma baizik. Bilduma honetako agiri guztiak ez daudeLaudioko Artxibategi Historikoan, eta batzuk Gasteizko Elizbarruti eta ApezpikutegikoArtxibategi Historikoan ditugu. Auzi honek oso prozesu luzea izan zuen. 1773 urteareninguruan hasiz, azken epaia 1784 urtean jakinerazi zuten Kalagorrian.

Auziaren hasiera zenbait apaizen jokabidean datza. Bereter benefiziatu bik uko eginzien betebeharrei eta beren jarrera defendatzeko asmoz, beste gauza batzuren artean,horietako batek ordezko erdaldun hutsa ekarri zuen Laudiora. Honen ondorioz, etaeliztarren arimak salbazioa erdiesteko biderik gabe zeudela ikusten zutelarik, bertoko Udaleta Eliz-batzarreek itun bat egitea erabaki zuten. Itun honetan, soziolonguistikarenikuspuntutik interesgarria duguna, seigarren kapitulua da:

“6ºYtt. Que ttodos los individuos de el Cavildo coadyuben a el Pastto

Espirittual de estte Pueblo… …, deviendo ser esttos confesores ábiles y

suficientes y que sepan bien el idioma bascongado que es el que

generalmente se abla en este Pueblo,…”1

Auzi honen inguruan Laudioko parrokua zen On Manuel Fernando Oruek 1775eanapezpikuari bidalitako gutun batetan argi eta garbi utzi zuen zerbitzari edo ordezkoerdaldunak ez zuela balio Laudion aritzeko:

“… ha intentado, y aun solicita poner en esta Igl.a un Capellan servidor

ignorante totalm.te de el Idioma bascongado inutil p.a el Confesionario de esta

Igl.a u p.a la asist.a de enfermos y moribundos…

… Assi mismo se evita de raiz el otro inconveniente, de que nos vemos

amenazados por D. Nicolas de Murga con el Capellan servidor ignorante de

el Idioma bascongado , que con el mayor esfurzo intenta introducir en esta

Iglesia; pues con este defecto substancial es Imposible egercer el empleo de

Cura en este Valle; y cuando V.S.Y. tenga a bien de permitir a algun

Propietario, a que ponga servidor se hallara precisado de hechar mano de

sugeto, que ademas de ser bascongado, sea tambien Capaz para desempeñar

las obligaciones de Cura. …” 2

Gutun berean, Laudio 1800 arima inguruk osatzen zuela dino, eta 1774 urteko beste

8 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1 Despacho de la executoria del Pleyto que los dos Cavildos Ecc.co y secular de este Valle de Llodio an seguido con el Liz.do D.n

Leonardo de Uria y Orueta y D.n Nicolas de Murga Individuos Beneficiados de dho Cav.do ecc.co sobre aprovaz.on de Capitulos

establecidos por Concordia por ambas Comunidades &.a=. 1784. Laudioko Artxibategi Historikoan gorderiko agiria. Saila: V -

Relaciones con autoridades eclesiásticas - 1750-1910; Kutxa: 2; Karpeta: 1

2 Manuel Fernando Oruek, Leonardo Uria Oruetarekin izandako istiluen ondorioz, apezpikuari bidalitako gutun txostena. 1775.Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko Artxibategi Historikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

txosten batetan, honako deskribapena ikus dezakegu:“… el Valle de Llodio es compuesto de quatro quadrillas de mucho gentio

y en caserias mui distantes, y todos Bascongados cerrados, pues aunq.e

muchas Personas q.e viven en la rivera, ó cerca de el Camino Real entienden

algo de el castellano, pero su comun lenguage y explicaz.n assi en las

combersaciones, como en la Doctrina Xptiana y confessiones, aun estos

mismos q.e entienden algo de el castellano es spre, y por lo comun en la

lengua nativa Bascongada; exceptuanse algunas personas particulares de

caballeros & q.e aunque Bascongados suelen hablar en castellano…” 3

1774ko txosten berean ere:“…se advierte, q.e en este Valle todos los sermones, y Doctrinas q.e se

explican entre año son en lenguage Bascongada, sin q.e se permita seg.n y

conforme previene, y manda la sinodal Constituz.n 12. de el libro 1. titulo 1.

predicar en castellano sermon ni Doctrina alg.a …”

Honela XVIII. mendearen azken laurdeneko egoera soziolinguistikoaren jabe izangaitezke. Laudion, beraz, 1800 biztanle zegoen eta den denak euskaldunak ziren. Pertsonaelebidunak baziren ere, erabileran nagusi zen euskara. Gazteleraren erabilera bertokozenbait handikiren artean baino ez zen gertatzen.

Agiri bilduma hauen aipuez bukatzeko ikus dezagun ere honi buruz kontrako aldeakzuen eritzia. Agiri hau 1780koa dugu. Ondoko aipuan, itunaren 6. kapituluari buruz ari da,eta bere desegokitasuna plazaratu nahi du:

“…no obstante lo despreciable de ella en atencion a la generalidad con que

en el dia se abla el idioma castellano en dho v.e; sre cuio particular no puedo

menos de exponer en quanto haze a instruir mas vien su animo de […] solo de

lo inconduzente sino tambien, de lo positivam.te perjudicial de dho capitulo

que es el que forma todo el asumpto de esta controversia al bien estar del

expresado valle y su […] y que quando incremento logra en el actualm.te dho

idioma castellano todo el se le deve a lo que va corriendo del presente siglo

siendo a esto consiguiente nezesario que en menos del discurso de otro siglo

entero sea el referido idioma, no solo el dominante sino tambien el unico q.e

se hable en aquel pueblo como efectivamente ha sucedido asi en otros de sus

inmediaciones ve que […]siblem.te se ha ido desterrando el bazcongado …” 4

Bestelako iruzkizunik gabe argi gera daiteke aipu honen bidez zein zen auzi honetakobeste aldearen nahia, arlo linguistikoari dagokionez. Baina guretzat baliagarria dena ez daeritzi hau; gazteleratzearen hasieraz dioskuna baizik. Agiri honetan Laudioko gazteleratzeprozesua XVIII. mendean hasi zela ikus dezakegu.

XVIII. mendean egindako itun edo konkordia honek eragina izan zuen XIX. mendeanzehar. Laudioko Artxibategian bertan dauden beste agiri batzuen bidez, bertako Udal


3 Laudion, Batzarre sekularra eta elizakoaren artean egindako ituna dela eta sortu zen auziari buruz, On Francisco Xabier Irabik,berari egindako galdera batzuei erantzuteko osoturiko txostena.. 1774. Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko Artxibategi

Historikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).4 Itunaren 6. kapituluarekin ados ez zeudelako, aurkezturiko errekurtsoa. 1780. Gasteizko Elizbarruti eta ApezpikutegikoArtxibategi Historikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

Batzarreak ituna bete erazten saiatzen zela konproba dezakegu. Honela, 1827 urtekoabuztuaren 12.ko Udal Batzan honako erabakia hartu zuten 5. Erabaki honen kopia bat1828 urtean Apezpikutegira bidali zen eta gaur egun Gasteizko Elizbarruti etaApezpikutegiko Artxibategi Historikoan aurki dezakegu 6:

“…En seguida se leyó la concordia que el Valle tiene celebrada con el

Cabildo Eclesiastico… …que en lo sucesibo no confiera veneficio alguno de

los correspondientes a la citada Iglesia á no ser á patrimonial que posea el

Idioma Bascongado por ser indispensable para el buen desempeño de su

destino pastoral en este Valle donde muchos de los feligreses ignoran el

Castellano. ——…”

1844 urtean berriro plazaratu zen gai bera, euskara ez zekien beste pertsona batZerbitzari Benefiziatua izendatu zutenean. Berriz ere, Laudioko Udalak izendapenarenegokitasuna zalantzan jarriz gutun bat bidali zion Laudioko apaizgoari, izendapena ezeztazezaten:

“…á la vista el auto de 2º de Setiembre de mil ochocientos veinte y ocho el

cual en el Tribunal de justicia del mismo S.r Governador en favor de estas

Corporaciones y el comun del Valle sobre deber tener noticia perfecta del

idioma natal, ó Vascongado para haber de entrar en el goce de los Beneficios

de la Iglesia… …a fin de hacer presente al S.r Governador la imposibilidad

en que Armengol se encuentra para haber desempeñar en la perfeczion

necesaria el ministerio á el encomendado, y por lo tanto la revocación ó

anulación de su nombramiento…” 7

Euskarari aipamena egiten dioten agiriekin bukatzeko, 1813ko beste agiri bat aipatukodut. Kasu honetan jarauntsi kasu bat ebazteko, Cubako Santa Clara herriko alkateak gutunbat idatzi zion Laudiokoari zenbait galdera eginez. Laudioko Udalaren erantzun ofizialeanhonakoak aurki ditzakegu8:

“…Al segundo dijo que es constante por publico y notorio q.e en este valle

de Llodio se ha havlado y habla aun generalmente la Lengua Bascongada

como tambien en la Provincia de Guipuzcua…”

“…Al quarto dijo que tambien es cierto que este Valle de Llodio en

Basquenze se llama Laudyo y que no hay otro Pueblo de este nre en las tres

Provincias Bascongadas y q.e este dho Valle de Llodio o Laudyo dista tres

Leguas de la Villa de Bilbao…”

XIX. mendearen hasieran, beraz, ez omen zen egoera linguistikoa gehiegirik aldatuaurrekoarekin erkatuz.

XX. mendeko lehen erdiaren egoera ezagutzeko, beste zenbait iturritako datuaklaburbilduko ditut oraingoan.

10 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

5 Akta liburuak. 1827. Laudioko Artxibategi Historikoa.6 1828. Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko Artxibategi Historikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).7 Gutun ofiziala. 1844. Laudioko Artxibategi Historikoa. Saila: V - Relaciones con autoridades eclesiásticas - 1750-1910; Kutxa:2; Karpeta: 138 Gutun ofiziala. 1813. Laudioko Artxibategi Historikoa. Saila: VI - Juzgado y Registro civil - 1813-1814; Kutxa: 2; Karpeta: 8

Sancho el Sabio boletinean9 Jose Iturriate eta Ricardo Uzquianok egindako “Datospara la historia del euskera en Luyando - Ayala” artikuluan, haiek harturiko zenbaitlekukotasunen arabera Laudioko hegoaldean dagoen Olarte auzoko Zenagorta baserrian etahegomendebaldean dauden Isardio eta Larrazabal auzotegietan euskaldun elebakarrak biziziren mende honen hasieran. Dena den, suposa dezakegu herriko gunean espainiera osozabaldua zela eta bazirela, asko ere, espainieradun elebakarrak.

Beraz, mende honetako lehenengo erdialdean Laudion bizirik ziharduen bertokohizkerak, gehien bat Laudio osatzen duten inguruko auzotegietan; alderik erdaldunena,herrigunea edo Lamuza izeneko auzotegia zelarik.

Bertoko zaharrei, neuk entzuna diet nola txikitan meza ondoren, herriko jendeaLamuzako San Pedro elizaren aurrean hizketan geratzen zenean, pertsona nagusiekeuskaraz egiten zuten bitartean gazteak eta umeak erdaraz mintzatzen ziren. Honakoaordezpen prozesuaren adierazgarri garbia da.

Ordezpen prozesua martxan zegoela adierazten digun beste gauza bat, euskararekikokezka piztu zela dugu. Odon Apraiz jaunak 1929 urtean Leintz-Gatzagan egin zen EuskalJaian emandako hitzaldian, Laudio Arabako herri euskaldunen artean ezarri bazuen ere,urte gutxiren buruan (1934an) euskara ikasteko klaseak antolatu ziren:

“…Badagoz Araban euskerea dakiyenak gurasoekandik artuta Aramayon,

Billerla edo Legutianon, Barrundia, Zigoitia ta Laudio aldean…” 10

Lehen aldiz aipatzen da garai honetan euskaltzale talde bat bazegoela Laudion. Orainarteko euskararen defentsa ez zen izan euskara beragatik, beste zenbait arrazoirengatikbaizik. Oraingoan kezkaren gunea euskara bera da:

“…se comunicaron… …los deseos manifestados por los euskeltzales de

Llodio, para que se estableciera una clase voluntaria de lengua vasca en las

escuelas públicas de aquella localidad, y fué leida una carta del Sr. M. de

Urquijo relativa al asunto.…” 11

1935ko Eusko Ikaskuntzaren aldizkarian ikus dezakegunez, klase hauek ez ziren asmohutsean geratu eta euskara irakasten hasi zen 1934 urtean:

“…El Grupo Baraibar de la Sociedad en Vitoria, comenzó los trabajos de

organización del Día del Euskera en Llodio. Hallaron los organizadores que

funcionan ya allí activamente las clases de lengua vasca,…” 12

3.- EGUNGO EGOERA

Gaur eguneko egoera linguistikoa gure herrian, oso bestelakoa da. 1986ko erroldanbildutako datuak honakoak ditugu:


9 ITURRATE, J. eta UZQUIANO, R.: “Datos para la historia del euskera en Luyando - Ayala” in Boletín Sancho el Sabio.

XXIII. alea, 1979.10 “Los actos euskeristas del pasado verano.” in Eusko-Ikaskuntza’ren Deia. 43. alea, 1929.11 “Junta de Euskel-Bazkunen Alkartasuna Federación de Acción Popular Euskerista de 21 de Diciembre.” in EuskoIkaskuntza’ren Deia. 65. alea, 1935.12 “Acción de la Sociedad.” in Eusko-Ikaskuntza’ren Deia. 67. alea 1935.

Biztanlegoa Euskaldunak Ia-Euskaldunak ErdaldunakLaudio 20.660 2.182 3.996 14.482

Ikus daitekeenez, zenbaki absolutuak kontutan hartuz euskaldunen kopurua handiagoada gaur egun, 1780an baino. Ziur aski, Laudion inoiz izan den euskaldun kopururikhandiena, gaur egungoa dugu. Baina datu hau engainagarria da oso. Era absolutuan halabada ere, proportzionalki gauzak oso aldatzen dira. Aurreko mendeetan euskaldunenkopurua % 100koa bazen, herriak izan duen hazkuntze demografikoa dela eta, egun% 10koa baino ez da.

Dena den, zalantzarik gabe, Laudioko euskaldunen kopurura hazi egin da 1986tikhona. Alde batetik, bertoko udalak izan duen euskararen aldeko joera izan dugu. Udal-euskaltegian gero eta jende gehiago egoten da urtero euskara ikasten, udalak eskaintzendituen diru-laguntza eta erraztasunei esker. Beste alde batetik, Laudioko eskolen lanatxalogarria dugu. Orain dela gutxi, ikastolan izan ezik, irakaskuntza erdara hutsez egitenzen; baina gaur egun Laudioko eskola publiko guztietan, irakaskuntzaren B eredua dagoezarrita. A ereduko irakaskuntza ia desagertu egin da, herriko eskola pribatu bakarreandelarik. Bestalde, Laudioko ikastolan D ereduko irakaskuntza dugu aspalditxoan.

Baina aurreko datuetan ez da kontutan hartzen hiztunon euskalkia. Laudiokoeuskaldungoa nork osatzen du?

1986ko erroldaren datuak ikertzen baditugu, Laudioko euskaldungoa gehien bateuskaldunberriok eta beste Euskal Herrietatik etorritako pertsonek osatzen dutela ikusdezakegu. Bertoko hizkera mintzatzen direnak oso gutxi dira eta nahiz eta beren buruaeuskalduntzat aitortu erroldaren galdetegian, beraiengana jotzean elkarrizketaren bat edoegitera, lotsatzen bide dira eta ez dira prest izaten honetarako.

Orain dela zenbait urte, ikerketa bat egiteko, pertsona hauekin entrebistatu nintzen etabatzuek ia ahaztuta zutela esaten zuten. Beste zenbaitek, “egungo euskara hobea etapolitagoa” dela esanez uko egiten zion euskaraz egiteari (zenbaitetan, familia artekoek herriko

ikastolan ikasten duten ilobekin euskaraz aritzen zela aitortu bazuten ere). Azkenik, prest omenzegoen gizon bat topatu nuen, baina grabaketak egiteko tramankulu guztiekin berebaserriraino igo ginenean, azken unean uko egin zion entrebistatzeari.

Gainera, 1986tik hona bertoko berezko euskaldunen kopurua gero eta txikiagoa da,adineko pertsonek osotzen baitute (entrebista egiteko prest zeuden ala ez ikusteko nirekin

izandako zenbait pertsona hil egin da dagoeneko).Guzti honengatik, nahiz eta gero eta euskaldun gehiago izan Laudion, bertoko berezko

hizkera desagertutzat jo behar dugu; eta berau ikertzeko, beraz, ditugun testu idatzi urriezbaliatu behar dugu.

Dena den, Laudio euskalduna izango da berriro; zalantzarik ez. Baina jatorrizkoeuskara ezin izango dugu berreskuratu. Laudioko etorkizuneko euskalkia, hain kritikatuaizan den batua dugu. Hala ere, euskara batua bertoko zenbait ezaugarriz jantziz aberastekoantzineko iturrietara jo behar dugula uste dut eta lan honek iturri horien uhaska izan nahidu, bertatik gure hizkuntzak edan dezan.

12 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

TESTUAK

Lan honetan ikerturiko testuak XIX. mendekoak dira, bat izan ezik. XIX. mendekotestu guztiek, gai erlijiosoa dute, egiteko zioak edo helburuak desberdinak izan bazirenere. Bestea, XX. mendekoa da eta egia esan ez da testu bat; R. M. Azkuek zuzendurikoErizkizundi Irukoitza izeneko inkesta ezagunaren emaitzak baizik.

1.- 1828KO DOTRINA

Honakoa, landutakoen artean testurik ezagunena dugu. Aita Gaspar Asteterendotrinaren itzulpen osoa dugu, “cerbaist gueiyagoturic” bertan dinoen bezala. Dotrinahonek zenbait argitaraldi izan zuen 1828 eta 1915 urteen artean. Nik erabilitakoa, AzkueBibliotekan dagoen lehenengo argitarapenaren alea da.

Kaketima 105 orrialdek osotzen du, azkenengo bostetan mezatan aritzeko latinezkotestua dugularik.

Lehenengo orrialdearen datuen arabera, dotrina hau 1828 urtean argitaratu zenlehenengo aldiz, “Misericordiyaco etsian; Felipe Morales-en Moldateguiyan”. Laudiokoabadeen aginduz egin zen dotrina hau eta egitera bultzatu zituena, dotrina irakastea izanzen. Sarreran aipatutako agirietan ikusi dugunez, Laudion elizkizun guztiak euskarazegiteko beharra zuten. Hau posible izateko, dotrina bera euskaraz irakasteko beharraikusiko zuten eta ondorioz dotrina euskaratzeko aginduko zuten.

Neuk ditudan datuen arabera dotrina hau ez da bakarrik erabilia izan Laudion. Oraindela gutxi arte Laudio ondoko Orozko herrian dotrina hau erabiltzen zen. Orozkoko Zaloaauzoko abade zahar baten paperen artean, bere lobak 1983 urtean dotrina honen laugarrenargitarapenaren ale bat aurkitu zuen. Ale honen faksimil modukoa 1983an, ApuntesHistoricos. Euskara Aiarako eskualdean liburuan, argitaratu zen 1.

Bestalde, Luis Villasantek bere Historia de la Literatura vasca liburuan2 honakoa


1 Batzuen artean: Apuntes históricos. Euskara Aiarako eskualdean. Laudio, 1983.2 VILLASANTE, Luis: Historia de la literatura vasca. Aranzazu argitaletxea. Burgos, 1979.

aipatzen digu:“…Por aquellas fechas, solamente en la provincia de Vizcaya había hasta

cinco catecismos vascos en uso, según las distintas zonas o comarcas: en la

zona de Marquina estaba vigente el de Moguel; en la de Durango, el de

Arzadun; en Orozco, el de Llodio; en la zona de Guernica se empleaba el de

la Vicaría de Busturia, y la de Arratia tenía también el suyo. …”

Aurreraxeago aipatu bezala, liburuxka honen hainbeste argitaraldi egin zuten.Argitaraldien artean badira ezberdintasun nabariak. Akats tipografikoak utzita,argitarapenez argitarapen liburuxkak zuzenketak jasan ditu; ortografikoak gehien bat. Esatebaterako, lehenengo argitarapenean <zenbat>, <orrenbeste> eta <denpora> hitzak <n>-zidatzita agertzen badira ere, gerokoetan (4.ean adibidez) <m>-z idatzita agertzen dira.

Dotrina hau Laudioko abadeen aginduz egin bazen ere, ez dakigu nor izan zeneuskaratu zuena. Zenbaitek, lehenengo orriaren irakurketa okerra eginez Gabriel Mendezde Luarcak euskaratu zuela aipatu du. Beste zenbaiten arabera Bizkaian zehar misiotan ibiliziren Añibarrok zein Juan Mateo Zabalak jaso ahal izan zuten euskaratzeko enkargua.Baina orain arte ezin izan da argi eta garbi frogatu nor izan zen egilea, eta plazaraturikohipotesi guztiak, hipotesi munduan eta mailan geratu dira.

2.- 1858KO DOTRINA

Kronologiaren araberako hurrengo testua, beste dotrina bat dugu. Aurrekoa bainohogeita hamar urte beranduago argitaratu zen. Argitarapenaren erantzulea Luis LucianoBonaparte Printzea izan zen. Lan hau E. Billing jaunari agindu zion eta berrogeita hamarale atera zuten.

Aurrekoarekin erkatuz, honakoa ez dela Asteteren dotrina osoaren itzulpena esan behardugu; atal bakar batena baizik. 1828koa dotrina irakasteko egin zutela aipatu dut;honengatik itzulpen osoa genuen. Baina oraingoaren helburua ez zen didaktikoa izan.Bonapartek argitaratutako dotrina honen xedea linguistikoa zen eta ez erlijiosoa.

Orain arte liburu edo dotrina batez aritu banaiz ere, egia esan testu bi daukagu.Alde batetik eskuskribua dugu3. Eskuskribuaren titulua Cristiñau doctriniaren lau

partiac da. Agiri hau alde bietatik idatzitako hamabost orrik osotzen du. Lehenengoarengoiko aldean, beste letra ezberdin batez idatzita, Llodio izena dugu, bertoko dotrina delaadierazteko. Hogeita hamargarren orrialdean, bestelako testurik gabe Llodio izena dugu,berriz. Oso kaligrafia zaindua erabili zuen egileak eta ez dago ia oztoporik ezta zalantzarikere irakurketaren orduan.

Beste alde batetik, Bonaparteren aginduz Londresen argitaratutakoa dugu. LondresekoaDoctrina cristiana en el vascuence de Llodio, provincia de Alava titulupean argitaratuzuten. Bigarren orrialdean, testuaren hasiera gisa <Cristiñeu dotrinien lau partiac> duguidatzita. Ikus daitekeenez, eskuskribuan izenburu gisa agertzen den testu bera dugu, bainazenbait ñabardurarekin. Liburuxka hau guztiok dugu eskuragarri gaur egun, 1991ean

14 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

3 Eskuskribua Bizkaiko Diputazioaren liburutegian dugu eskuragarri, Bonaparte fondoan Bv - 39 signaturarekin.

Euskaltzaindiak argitaratu zuen Opera omnia vasconice obran. Argitarapen hau larogeitabi orrialdek osotzen du. Lehenengo orrialdean Bonaparteren zenbait azalpen fonetiko dugu.Azkenengoan E. Billing jaunaren egiaztapena eta argitaraldiaren azalpenak ditugu. Beraz,testuak larogei orri betetzen du.

Dirudienez, Bonapartek lehen aipaturiko eskuskribuan oinarriru zen Londresekoargitarapena egiteko baina bada zenbait ezberdintasun testu bien artean. Ezberdintasunhauek Bonaparteren zuzenketa eta moldaketen ondorio dira. Geroxeago ikusiko dugunez,ezberdintasunak ortografia, morfologia eta fonetika arloetan gertatzen dira.

Ezberdintasun guzti hauek direla eta, interesgarria eritzi diot testu biak kontutanizateari.

Itzulpenaren egileari dagokionez, oraingoan ere, ezezaguna dela esan behar dugu.Carlos Gonzalez Etxegarairen eritzia irakurrita4, erabat segurua da Uriatek ez zuela dotrinahau egin. Baina geroxeago ikus daitekeenez, testu hau eta 1828koa nahasten ditu. CarlosGonzalez Etxegaraik ere, eskuskribuaren letra ez dela Uriarterena dino. Hau dela eta,Uriarteren testu batzuekin erkatu egin dut eskuskribua eta antzekotasunik badutela ikusidut. Hala ere, hau ez da nahikoa testuaren egilea zein den erabakitzeko unean; are gehiago,Uriartek Bonaparterekin izandako korrespondentzia ikusten badugu. Bertan, 1857koabenduaren 5-tik, 1858ko apiriralen 3-ra arteko gutunetan, dotrina honi buruzko honakoaipuak egin zituen Uriartek 5:

1857ko abenduaren 5a:“…Adjuntos van las traducciones del “Benedicite” guipuzcoanas sin

aufonías y con ellas. Hoy mismo remito a Bayona “El Esculiburu”,

“Errosariyo” “Cathechina Oloroco” y “Vici bedi Jesus”. El de Llodio nada me

ha remitido. …”

1858ko martxoaren 11a:“…He escrito a Llodio por el Catecismo y he comunicado a un cura joven,

amigo mio, de Arrancudiaga, en cuya casa estuvimos, a fin de que practique

las diligencias por el Catecismo: si este no consigue el objeto, yo pasaré a

Llodio, concluida la Misión de Yurre.…”

1858ko apirilaren 3a:

“…P. D. Adjunta va la copia del Catecismo de Llodio…”

Gutunotan, ez da jakiten zein izan zen Laudioko dotrinaren itzultzailea; baina hala ere,argi geratzen da ez zela Uriarte jauna izan. Dena den, azken aipu honetan ikus daitekeenez,Arrigorriagako seme honek dotrinaren kopia bat bidali zion printzeari. Beraz, balitekeeskuskribu hau Uriartek idatzia izatea, itzulpenaren egilea izan ez bazen ere.


4 GONZALEZ ETXEGARAI, C.: “Catálogo de los manuscritos reunidos por el Príncipe Luis-Luciano Bonaparte que se hallanen el Pais Vasco” in Euskera - XXIX. Euskaltzaindia. Bilbo, 1984.5 RUIZ DE LARRINAGA, J.: “Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte” in B.R.S.B.A.P. 1954.

3.- RUTH-EN LIBURUA

Bibliaren liburu honen itzulpena 1872 urtekoa da. Testu honen berri, Endrike Knörr-ekSymbolae L. Mitxelena liburuan idatzitako “Otro texto de Llodio. El libro de Ruth porIgnacio Galindez. 1872.” artikuluaren bidez izan nuen. Bertan, zenbait iruzkinekin bateraliburuxka honen transkribapena atera zuen. Endrike Knörr-ek emandako datuen arabera,jatorrizko testua Pariseko Liburutegi Nazionalean dago gorderik 6.

Eskuskribu honen izenburu gisa honako testua agertzen da:“Escritura Santaco Ruth-en liburua latiñeti Llodio balleraco euskerara D.

Ignacio Galindez abade jaunac biurtua”

Ageri denez, izenburu honetan Laudio agertu barik Llodio dugu. Honela agertzekoarrazoi bi izan daiteke. Alde batetik, Endrike Knörr-ek dioskuna kontutan harturik,ezagunagoa zen espainierazko izena euskarazkoa baino hizkuntzalarien inguruan. Hau delaeta erabaki omen zuen Galindezek honela idaztea.

Baina Pariseko eskuskribuaz gain badago testu bereko beste eskuskribu eskuragarriagobat Loiolako artxibategian; Jose Ignacio Aranaren dokumentuen artean, hain zuzen.Loiolako eskuskribu hau ikusirik berehala ohartzen gara izenburuaren kaligrafia ez delaGalindezena. Beraz, baliteke izenburua geroxeago Aranak idatzia izatea eta agian honek ezzuen jakingo herriko euskal izena zein zen, Llodio forma utziz.

Azken agiri honen berri Amurrioko Francisco Javier Cuadrak emateaz gain, eskuratuere egin zidan. Loiolako agiri hau hamabi orrik osatzen du. Orriok zutoin bitan banaturikdaude. Eskuinaldekoan euskarazko testua dago eta ezkerraldekoa hutsik. Lehenengo orrianipintzen duenaren arabera, ezkerraldeko zutoin hau gaztelerazko bertsioa idaztekoerreserbaturik dago; baina agiri honetan ez da gaztelerazko bertsiorik agertzen.

Orriotan Ruth-en liburuaren itzulpena agertzen da eta jatorrizko testua zuzenketa etaoharrez josita dago. Oharrak ezartzeko moduak oso zailtzen du agiriaren irakurketa etabatzutan zalantza nabariak daude jatorrizko testua nolakoa zen erabakitzean. Zuzenketenondoko testua, Endrike Knörr-ek transkribatutakoa dugu; hau da, Pariseko Liburutegiangorderik dagoen testua.

Aurrekoetan ez bezala, ezaguna da itzultzailea. Testu honen egilea Ignacio Galindezizan zen eta Jose Ignacio Aranaren laguntza jaso zuen. Ignacio Galindez, Laudion jaio zen1839ko uztailaren 30.an. Itzulpena egin zuen garaian Ugaon zegoen apaiz; bertan egonbaitzen 1867tik 1872ko urriaren 20 eguna arte. Galindez 1918ko abuztuaren 5.ean hil zen.

Dirudienez, Ruth-en liburuaren itzulpena egin ondoren, Ignacio Galindezek JoseIgnacio Aranari bidali zion zuzen zezan. Geroxeago garbira pasatu eta gaztelerazko testuaezarri eta gero Antonio Abbadieri bidali zion, berak Galindezen eskuskribua gordez.

Honek azalduko liguke, Parisen gorderik dagoen agiriak data bi izatea. Ziur askiGalindezek 1872 urtean egingo zuen itzulpena eta Aranak 1873an bidali zion Abbadieri.

Loiolako dokumentuak badu beste berezitasun bat. Lehenengo kapitulua etabigarrenaren hasierak pertsona batek, eta bigarren, hirugarren eta laugarrenak beste batekeginda dirudite. Ondorioz, bigarren kapituluaren hasiera errepikatu egiten da laugarren eta

16 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

6 Pariseko Liburutegi Nazionala. Manuscrits celtiques et basques, n.º 151.

bostgarren orrietan.

4.- ERIZKIZUNDI IRUKOITZA

Agiri hau ez da testu bat; itaunketa bat baizik. Inkestaren prestatzailea Resurreccion MªAzkue izan zen. Azkueren asmoa Euskal Herri osoan inkesta bera egitea zen. Laguntzailetalde baten laguntzaz, ia Euskal Herriko txoko guztietan egin zuten inkesta.

Laudioko inkesta, Azkuek berak egin zuen. Dena den bertan agertzen diren emaitzaksusmagarriak izan daitezke inkestatua ez baitzen Laudion jaioa. Lekukoa LaudiokoGoienuri auzoko Evarista Muñuzuri andrea izan zen; 89 urtekoa. Baina Laudion 29 urtezeraman inkestaren unean, gainerontzeko urteak Arrankudiagan emanak zituelarik.

Erizkizundi Irukoitzaren datu bilketa eta taiuketa, Ana Mª Etxaide Itartek paratu zueneta Euskaltzaindiak argitaratu zuen7.

5.- BESTE TESTU BAT ?

Orain arte aipaturiko agiriez gain, bada Laudioko euskaraz idatzita egon daitekeenbeste testu bat. Agiri honi buruzko iruzkin bat eta testu bera Endrike Knör-ek argitaratuzuen8. Testu hau, 1864ko Bula Ineffabilis -en itzulpena da.

Liburuaren bukaeran, latinez, Arabako hizkeraz idatzita dagoela adierazten digu; bainaez du zehazten Arabako zein tokitakoa den:

“…Versio Bullae ineffabilis in linguam bascam, dialectum Provinciae

Alabensis,…”

Itzulpen hau, Jose Antonio Uriartek egin zuen.Endrike Knörr-ek, bere iruzkinean dinoskunaren arabera, testu honetan erabilitako

euskarak oso antza handia dauka Laudioko 1828 urteko dotrinarenarekin.Dena den, ez dago ziurtatzerik Laudioko euskara isladatzen duenentz. Hau dela eta ez

dut kontutan izan nire lan honetarako.

6.- OHARRA LAUDIOKO DOTRINEZ

Aurrera jarraitu baino lehen, eten txiki bat egingo dugu zenbait artikulu eta lanetansomatutako akatsak eta nahasketak argitzeko asmoz.

Lantxo honetan zehar ikusi dugun bezala, dotrina desberdin bi dugu. Alde batetik1828koa abadeen aginduz eginda eta hainbeste argitaraldi izan zuena. Beste batetik,Bonaparteren aginduz Londresen argitaratua.

Testu bi izateak, zenbait autore biak nahastera ekarri du. Ikus ditzagun batzuk:


7 ECHAIDE, Ana Mª: Iker - 3. Erizkizundi irukoitza (euskara 1925). Euskaltzaindia. Bilbo, 1984.8 KNÖRR, Endrike: “Una traducción de Uriarte al vascuence alaves: La Bula ineffabilis de 1864.” in Iker - 2. Piarres Lafitteriomenaldia. Euskaltzaindia. Bilbo, 1983.

1976 urtean Odon Apraizen lan argitaratugabeen alearen separata gisa, El vascuence enVitoria y Alava en la última centuria (1850-1950) 9. liburua argitaratu zuen Arabako ForuAldundiak. Seigarren kapituluan Arabako euskara edota Gasteizen argitaraturiko testuzerrenda egin zuen. Zerrenda honetan Laudioko hiru dotrinaren berri eman zuen.Hauetariko bi 1828 urtean argitaraturiko dotrinaren argitarapen desberdin bi dira; 1868 eta1915koak hain zuzen. Bestea, Bonaparteren aginduz, E. Billing-ek Londresen 1858 urteanargitaratu zuena dugu.

1868ko dotrina honetan “irugarrenez imprimidu da” omen dino eta honi Apraizek ohartxiki bat erantsi zion:

“(5) … La tercera impresión se refiere a las diversas ediciones del Astete

añadido por Luarca, pero de Llodio ésta es la primera edición de tal texto.”

Apraizek kasu honetan ez zituen testu biak nahasi; baina ez omen zuen aurrekoargitaraldiren berri eta honek okerrerazi zion.

Lehen aipatu dudan Iker - 2 liburuko Endrike Knörr-en artikuluko ohar batean, zerairakur dezakegu abadeen aginduz argitaraturiko dotrinari buruz:

“8 La primera, salvo error, de 1828, y la última de 1909. Bonaparte hizo una

edición en Londres en 1858. Se sabe era utilizado fuera de Llodio.

Villasante, op. cit. , pág. 393, dice se usaba en Orozco.”

Ohar honetan agertzen denaren arabera Londreseko argitarapena, abadeen aginduzegindakoaren beste argitaraldi berri bat izango litzateke.

Euskera aldizkarian, Carlos Gonzalez Etxegaraik Bonaparteren eskuskribuenkatalogoa argitaratu zuen4. Katalogo honetako 299. fitxa lehen aipatu dudan Cristiñaudoctriniaren lau partiac eskuskribuari dagokio. Fitxan bertan dagoen iruzkinean, dotrinabiak nahasten dira berriro:

“…Esta podría ser la versión a que alude el P. Uriarte en su prólogo a “la

doctrina del Padre Astete añadida…” en que dice: “En el bascuence dialecto

de Vizcaya hai cinco cartillas de doctrina cristiana, a saber, la de Marquina

por D. Juan Antonio de Moguel; la de la Vicaria de Busturia; la de Olaechea;

la de Arzadun y la de Llodio”. Podría, pues, ser esta última la que aquí

consignamos;… …Acaso sea el que cita el P. Uriarte en su carta al Príncipe

de fecha 2 de agosto de 1867, en que dice: “Los de Llodio reimprimen el

catecismo, retocado casi enteramente. Delmas lo reimprime”, lo que

demuestra que ya entonces había sido impreso una vez. …”

Jose Antonio Arana Martijaren Bibliografía Bonapartiana liburuan10, 690. fitxan 1858urtean Londresen argitaratutako liburuaren berri eman zigun. Zuhurrago dabil autore haudotrinez aritzeko unean:

“…En el fondo Bonaparte de la Biblioteca de la Diputación de Bizkaia hay

18 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

9 APRAIZ BUESA, Odon: El vascuence en Vitoria y Alava en la última centuria (1850-1950). Arabako Foru Diputazioa.Gasteiz, 1976.10 ARANA MARTIJA, Jose Antonio: Katalogoak 2. Bibliografía Bonapartiana. (Euskera - XXXVI.-aren separata).Euskaltzaindia. Bilbo, 1991.

un manuscrito de 15 hojas conteniendo latraducción del Astete al vascuence

de Llodio.… …No sabemos, por no haber podido comparar los textos, si es

este original el que publicó Bonaparte en 1858 o si publicó una tercera edición

del Catecismo de Llodio que ya estaba anteriormente impreso por F. Morales

en Bilbao en 1828 y 1850.…”

Atal honi bukaera emateko Federico Barrenengoak egindako La onomástica en laTierra de Ayala liburua aipatuko dut11. Hizkuntzari eskeinitako kapituluan, aipamennahasi bat ematen digu egileak. Obra honetan, Barrenengoak, berriro nahasten dituLondreseko dotrina eta Laudioko abadeen aginduz egindakoa:

“…Respecto ala variedad del vizcaíno central que se hablaría en Aiala

(Amurrio, Luiando, Okendo, etc) tenemos el texto de un catecismo de Llodio

de 1891, que es una traducción de la Doctrina Cristiana del Padre Astete,

aumentada y publicada por encargo y a costa de los curas de Llodio. Esta es la

cuarta impresión de esta Doctrina Cristiana.

El primero de estos catecismos euskéricos parece ser el impreso en

Londres por E. Billing, a expensas del príncipe Bonaparte, en 1858, con el

título de Doctrina Cristiana en el vascuence de Llodio provincia de Alava,…”

Bukatzeko argi utzi nahi dut, aipu hauen bidez ez dudala zalantzatan ipini nahi egilehauen lan osoen balioa. Puntu jakin honi dagokionean oker egin dute, agian, beharbezalako arreta ez jartzeagatik; “Errare humanum est”. Baina, hala ere, ekidinezin eritzidiot Laudioko dotrinei buruzko anabasean nolabaiteko argiketa egiteari, aurrerantzeanhonelako okerrik gerta ez dadin.


11 BARRENENGOA, F.: La onomástica en la Tierra de Ayala - 1. Arabako Foru Diputazioa. Gasteiz, 1988.

20 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

TESTUEN ANALISIA

1. ARLO FONOLOGIKOA

1.1.- Grafia:Laudioko hizkerari dagokionez, egun, ezinezkoa dugu honelako ikerketa zehatzik

burutu eta idatzizko testuez baliatu behar dugu. Beraz, idatzizko testuez ari garelarik, arlofonologikoaz iker daitekeena grafiaren bidez eskuraturiko datuen araberakoa da. Hau delaeta, egoki eritzi diot arlo honen sarrera gisa grafiari eskaintzeari. Aipaturiko mugapenakizaki, askotan oso zail gertatzen da grafemez adierazitako zenbait hots interpretatzea; bainabeste hainbestetan ondorio ikusgarriak atera ditzakegu grafiari so eginez.

Grafiari mugatuz, testuen arteko banaketa nagusi bat egin dezakegu. Ez da gehiegisakondu behar, Erizkizundi Irukoitzari dagokiona ortografia arau modernoago batenarabera idatzia dugula konturatu ahal izateko. Erizkizundi Irukoitza 1925 urteareninguruan egindako lana da. Euskaltzaindiak, 1918 urtean sortua zelarik, bazuen lan hauegin zen garaian euskal ortografia batzeko proposamena eginda. Lan erraldoi hau eginzutenek, proposamen eta gomendio hauek izan zituzten kontutan idazterakoan.

Beraz, multzo nagusi bi hauetan alde batetik Erizkizundi Irukoitza dugu eta bestebatetik gainerako testu guztiak. Testu hauek XIX. mendekoak dira eta, nolabait esateko,aintzinako arauei begira idatzita daude.

Baina bigarren testu multzo honetan, beste banaketa bat egin dezakegu. Alde batetik1828 urteko dotrina izango genuke eta bestetik 1858an egindakoa eta 1872ko Ruth-enliburua. Sarreran ikusi ahal izan dugunez, azken testu bi hauen bertsio desberdin bi izandut kontutan lan hau burutzeko; eta grafiari dagokionez ezberdintasun nabariak daude testu


bion jatorrizko eta transkribapenen artean. Ondoren testu guzti hauen grafia-ezaugarriakazalduko eta irazkinduko ditut.

1828ko dotrinaren grafia-ezaugarririk nabarmenena eta aparte aipatzearen zioa,erregulartasuna dugu. Grafia ikertzerakoan lan honen egilea, eskolatua eta euskararen osoezaguera handia zuen pertsona izan zela ikus dezakegu. Badira salbuespenak testuan zehar,zeinetan idazkera bikoitzak ematen baitira; baina oso gutxi dira eta nahi gabe egindakookerrak direla esan dezakegu. Adibide bat aipatzekotan, “bizi” hitza eta honen eratorriakditugu. Normalean <bici> idazten du egileak eta <v>-z idatzita birritan baino ez daagertzen: <vici ditezan> 77. orrialdean, eta <vicitza> 89.an.

1828ko argitarapen hau ondoren izandako dotrina berekoekin erkatuz gero ere,ezberdintasun ortografikoak ikus ditzakegu. Aldaketa hauen erantzuleak, ziur aski,ondorengo argitaraldien moldatzaileak dira. Jakin badakigu moldatzaileak izan zirela, JoseAntonio Uriartek 1867 urteko abuztuaren 2.ean Bonaparteri bidalitako gutun bati esker.Bertan, berak ziharduela une hartan inprimatze frogak zuzentzen aipatu zion1:

“…los de Llodio reimprimen el Catecismo. Delmas lo reimprime. A mi me

está enviando las pruebas a fin de que las corrija…”

Ikus ditzagun batzuk adibide gisa:1828 1877 1891 1895 1909 1914

cerbaist cerbaist cerbaist cerbaist cerbaist zerbait

ceinbat ceimbat ceinbat ceimbat ceimbat ceinbat

elessa elessa elessa elessa elexa elesa

orrenbeste orren beste orrenbeste orrembeste orren beste orrenbeste

cunplidu cumplidu cumplidu cumplidu cumplidu cumplidu

etse / etze etze etse etse / etze etxe / etze eche / etse / etze

Lehen aipatu dudan bezala, badirudi itzulpen honen egileak euskararen oso eraguerasakona zuela. Honakoa ikus daiteke ezberdintzen baitu, zalantzarik gabe, zein denhizkuntza idatzia eta ahozkoa. Geroxeago ikusi ahal izango dugunez, ahozko hizkeranematen den hainbeste fenomeno fonologiko, egile honek ez du isladatzen testuan. Honelaizanik, erabiltzen duen hizkera nolabait akademikoa dela esan daiteke.

1858 eta 1872 urteetako testuek, beste multzo bat osotzen dute grafiaren ikuspuntutik.Hauek hizkera herritarragoz eginda daude. Baina, jarraitu baino lehen, testuon bertsiobikoitza dugula oroitarazi behar dugu. Honen ondorioz beste banaketa bat egin behar dugu.Alde batetik Bizkaiko Aldundiaren Liburutegian dagoen eskuskribua eta IgnacioGalindezek egindako Ruth-en liburua ditugu. Beste alde batetik Londresen argitaratutakodotrina (aipatutako eskuskribuaren argitarapena) eta Jose Ignacio Aranak egindako Galindezenitzulpenaren transkribapena (Antoine d’Abbadieri 1873an bidalitakoa) ditugu.

Lehenengo multzokoetan, hau da, jatorrizko testuetan nolabait esateko, ezaugarririknagusiena idaztarau edo ortografia finkorik ez izatea dugu. Testu berean askotan agertzenzaigu hitz bera era ezberdinez idatzita:

22 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1 RUIZ DE LARRINAGA, J.: “Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte” in B.R.S.B.A.P. 1958.

1858ko eskuskribua 1872ko Ruth-en liburuasorsigarrena / zorzigarrena ceure / seure / zeure

salbadu / salvau sabaldu / zabaldu

christiñeu / cristiñeu jaki / jaqui

errecibidu / erresibidu jagui / yagui

erresurreciño / erresurrecino juan / yuan

bisi / visi jajo / jayo

vicise / visise / visitsia isen / icen

bi / vi isin / izin

bera / vera guizon / guison

berva / berba / verba euki / euqui

biurtu / viurtu

eutsan / eutzan

Azken multzoa, berriz, Londresen argitaratutako dotrinak eta Jose Ignacio AranakAbbadieri bidalitako agiriak osotzen dute. Testu hauek jatorrizkoekin erkatzeanezberdintasun nabariak ikus ditzakegu grafia mailan.

Bonapartek, ebakerari begira idatzi nahi zituen testuak eta, hau dela eta, eskuskribuarengrafia moldatu egin zuen bere argitaraldia egiteko. Ondorioz, oso normalizatuta agertzenzaigu testua:

Eskuskribua Londresekoavorondate borondate

virgine birjine

acordetan baiaco acordetan bajaco

diligensie diligensie

doiacas doyecas

yausigatesan jausi gatesan

yoitia joitia

generala jenerala

Dena den, Londreseko argitarapen honetako zenbait kasutan hitz bera era esberdinezidatzita ikus dezakegu. Bonaparteren arautik kanpo geratu ziren forma horiek oso gutxidira eta hutsak izan zirela esan dezakegu:

Londreseko argitarapenasorsiguerrena zorziguerrena

seruco ceruco

parcasiñoya parcaciñoya

justisies justicie

grasia gracia

Idazkera bikoitz hauek, gehienetan espainieraren hitz mailegatuetan gertatzen dira.Bukatzeko Ruth-en liburuaren grafia arazoa irazkinduko dut hitz gutxitan. Endrike

Knörrek, lehenago aipatutako artikuluan, Jose Ignacio Aranaren ortografiarako


proposamenaren eragina nabari daitekeela testu honetan aipatu zuen. Aranak honelalaburbildu zuen bere proposamena Euskal Erria aldizkarian2:

“…Sobre la ortografía en bascuence me parece que deberíamos

enterdernos mejor en esto y uniformarnos en lo posible, todos los que

escribimos algo en bascuence.…

…Siguiendo esa regla y dando á cada letra un solo valor y sonido y nunca

dos, escribiremos todo como suena y pronunciaremos todo como se escribe.…

…Solo, pues, con usar constantemente la b y de las sílabas bilíteras ge, gi,

ke, ki, en vez de las trilíteras castellanas gue, gui, que, qui, nos acercamos

mucho á la perfecta práctica de escribir todo como se pronuncia…

…Hé aquí dicho alfabeto,… :

a ~a, b ~b , z, d, e ~e, g, h, i ~i, y, j, l

~l, m, n, ~n, o ~o, p ~p, k, r ~r, s ~s, t ~t, u ~u.…”

Artikulu berean aipatzen duenez, euskaraz idazteko erregela bakar hau AgustinKardaberazek bere Eusqueraren berri onac liburuan plazaratu zuen. Baina artikulu hau,Ruth-en liburua euskaratu baino hamar urte beranduago argitaratu zuen; 1882an hainzuzen. Ez dakigu, beraz, 1872 urtean ortografiari buruzko eritzi bera zuen ala ez. Dena den,testu hau arakatzean, transkribapena egiteko ez zuela erregela hau bete egiazta dezakegu:

<ke> <ki> idatzi behar, baina:baleuzquez

jaqui

euqui dosu

aurquitutia

<ge> <gi> idatzi behar, baina:guejago

gueratuten zirian

leguez

eguiter

amaguiñarra

bear-eguin dosu

Beti -z idatzi behar, baina:visi sirian

viurtuteco

alavac

Hala ere, testu honetako ezaugarririk aipagarriena <k> grafemaren agerpena dugu,<que> eta <qui>-ren ordez <ke> eta <ki> idatziz. Baina ez da erregularki betetzen etaidazkera bikoitzak ditugu hitzaren barruan agertzean:

daqui - daki

jaqui - jaki

euqui - euki

aurquitu - aurkitu

24 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2 ARANA, Jose Ignacio: “Ortografía bascongada. Fragmento de una carta á un amigo bascófilo” in Euskal Erria. 6. alea. 1882.

Hitz hasieran, aldiz, <k> grafema baino ez da agertzen eta hitz bakar batetan;<kendu>.

1.2.- Zenbait fonemaren irudikapen grafikoa:• Ezpainbikari herskari sudurkaria /m/:Aintzinako ortografiaren arabera, /p/ eta /b/ aurrean <m> idazten zen, ebakerari so

eginez. <n> idazteko araua ez zen XX. mendera arte plazaratu.Hau dela eta, ez da harritzekoa 1925 urteko agirian, kontestu hauetan beti <n> grafema

agertzea.Normalean, 1828 urteko dotrinan <m> agertu beharko luke aipatutako kontestuetan

baina ez da honela gertatzen eta beti <n> idatzita agertzen zaigu, egungo arauaren arabera:ceinbat denpora

orrenbeste cunplidu

Linboa egenplu

ainbeste canpora

conbenietan tenplancia

Dotrina honen geroagoko argitarapenetan anabasa dugu eta kontestuok batzutan“zuzenduta” agertzen diren bitartean, beste batzutan lehenengo argitarapenean bezalamantentzen dira.

1858 urteko eskuskribuan anabasa dugu eta zenbaitetan <n> agertzen da aurrean.Geroxeago Londresen argitaratutakoan, aldiz, kontestu guztiak zuzenduta agertzen dira,<m>-z idatzita edota hitzak bananduta:

Eskuskribua Londresseinbet seimbet

mortalenbat mortalen baturtenbagaric urten bagaric

Gainerako kasuetan eta aurrean, bestalde, beti <m> agertzen da idatzita:

Eskuskribua Londresaimbeste aimbeste

seimbet seimbet

Limbora Limbora

edoseimbere edoseimbere

dempora dempora

exemplua ejemplue

cumplitia cumplitia

empleo emplio

campora campora

Ruth-en liburuan ez dira inoiz <nb> eta <np> kontestuak agertzen.

• Ezpainbikari herskari ahostuna /b/:1925 eta 1858an Londresen argitaratutakoan grafema besterik ez zaigu agertzen.

Gainerantzekoetan eta <v> grafemak agertzen zaizkigu.

• Belare herskari ahostuna /g/:1925ekoan <ge> eta <gi> ditugu, ortografia modernoaren arabera. Beste guztietan

<gue> eta <gui> ditugu. 1828 urteko dotrinan, zenbaitetan <ge> eta <gi> ditugu, bainaegileak egindako okertzat jo ditzakegu kasu hauek; nire ustez itzultzailearentzako formazuzenak <gue> eta <gui> baitziren.

• Belare herskari ahoskabea /k/:Hiru salbuespen dugu grafia aldetik:

- 1858ko eskuskribuan, <ch>: <Christo>- 1872ko testuan, <ch> izen berezi batetan agertzen zaigu: <Elimelech>.

Testu honetan ere, <k> grafema agertzen zaigu batzutan.Gainerako guztietan: <qu> eta <c> grafemak ditugu.

• Ezpain-horzkari frikari ahoskabea /f/:Testu guztietan <f> agertzen da, 1872ko testuaren zenbait mailegutan izan ezik,

zeinetan <ph> agertzen den.

• Sabaikari frikari ahostuna /y/ eta Belare frikari ahoskabea /x/:Lehen aipatu bezala, 1828 urteko testua oso erregularra dugu. Hots bi hauei dagokienez

erregulartasun hau agerian geratzen zaigu berriro. Honek, <j> grafema /x/ fonemaadierazteko erabili duela agerian uzten digu; eta <y>, aldiz, /y/ fonema adierazteko. <j>grafema oso hitz gutxitan agertzen zaigu testu honetan:

Jangoico Jaun Juzga(d)u juramentu jayac justo

judoziyo justiciya conseju juzgu injuriya trabaju

Hauetaz gain, zenbait izen nagusitan dugu ere:Jesus Jesucristo

Judas San Juan

San Josepe

Gainerako kontestu guztietan <y> grafema dugu.Fonema hauei buruz, Bonapartek ohar bat egin zuen berak 1858an prestaturiko

argitarapenean eta testuan grafema ezberdinak erabili zituen hots biak ezberdintzeko etaberonen berri dotrinaren sarreran eman zigun:

“Nota — La y la j con punto se pronuncian á la vizcaína, y la J J sin

punto á la castellana.…”

Grafema horiek adierazteko ditugun arazo tipografikoak direla medio, lan honetanzehar <J> eta <j> grafemak erabiliko ditut, Bonapartek “bizkaierazko ebakera”

26 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

adierazteko erabiltzen dituenen ordez; eta <J> eta <j> grafemak “gaztelerazko ebakera”adierazteko. Bestalde, bokal arteko posizioan <y> grafema dugu. Guzti hau eskematxobatetan laburbildurik honela geratzen zaigu:

<J> / <j> = /y/ sabaikari herskari ahostuna<Y> / <y> = / y/ sabaikari frikari ahostuna<J> / <j> = /x/ belare frikari ahoskabea

Hau ikusita eta Londreseko argitarapena eskuskribuarekin erkatuta zalantzazko hirukontestu agertzen zaigu:

Eskuskribua Londresjoatorduen joat orduen

javien jabien

jayec jayec

Eskuskribua ikusita, /x/ ebakitzen zirela pentsa genezake, <j> eta <y> grafemakagertzen baitira testuan; baina Bonapartek prestaturiko argitarapenean / y/ bezala ditugu.

Ondorioz, eskuskribuan hots hauek adieraztean nolabaiteko anabasa badago ere,Bonapartek ezarritako oharrari esker interpreta ditzakegu grafemok.

1872 urtekoan anabasa handiagoa dugu puntu honi dagokionez. Zenbaitetan,gazteleraren maileguak edo, direnez gero ia zalantzarik gabe <j> grafemak /x/ irudikatzenduela esan dezakegu:

Jesu Cristo Jues Juda cujuteco estranjeria conseju

Beste batzutan era desberdin bitan agertzen dira idatzita eta hauetan <j>-k /y/ zein /y/irudikatzen bide du:

juan / yuan jagui / yagui

guejago / gueyago bijec / biyec

dajela / daijen / dayela

Bestalde, gaitz gertatzen zait bokal arteko posizioan agertzen zaigun <j>-ri /x/ fonemadagokiola pentsatzea. Beraz, /y/ hotsa dela esango nuke:

ejezue ejozue garija dajola dajan amaja

Ezinezkoa egiten zaigu beste hainbestetan, zein hots adierazi nahi den interpretatzea.Honelakoetan bata zein bestea izan daiteke, ekanduaren arabera / y/ dela suposatu ahalbadugu ere:

jaso janari jachubesan jaco jausten jakiteco

jasoera jatecoa jajo jarri joazkero jazteco

jazo jan jarri

Amaitzeko, <anajen> forma aipatu nahi dut. Posizioaren arabera, lehendabizi /y/ hotsadugula esan genezake. Baina Laudio ondoko Orozko herrian [anaxe] ebaki ohi dute. Beraz,ezin jakin dezakegu zein izango zen testu honetan kontestu honi dagokion ebakera.

1828

p

bv

m

f

t

d

s ts

n l r -rrr

zc

tz / zc

shss

ch

ñ / iniñ

-y-y- il / llill

cqu

ggu

jg

<h> grafema, testuan behin agertzen bada ere, ez dut honako eskema honetan ezarri. Nire ustez ez zenahozkatzen eta erderaren idazkerari eusteko ezarri zuela pentsatu behar dugu.Euskararen normalizazio idatzira iritsi baino lehen, euskal autoreek‹p› eta ‹b› aurrean ‹m› idatzi ohi zuten.Testu honen egileak, ez zion ekandu honi jarraitu eta aipatutako kontsonanteen aurrean‹n› idatzi zuen kasuguztietan.

ahostuna

ahoskabea

Ezpainbikariak

Ezpain-horzkariak

Horzkariak

Apiko-albeolareak

Mingain-albeolareak

Sabai aurrekoak

Sabaikariak

Belareak

Glotiskoak

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

1.3.- Grafemen taulak:

28 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

p

bv

m

f

t

d

sc / z

ts

n l r -rrr

z tss

ssx

ch

ñiñ

-y--i-

y-i-

ill

c / chqu

ggu

j / -gg

<h> grafema, koadro honetan ezarri ez badut ere, zenbait maileguetan agertzen da. Dena den, ez dut usteahozkatzen zenik.Zenbaitetan, ‹p› eta ‹b› aurrean ‹n› idazten du; baina ez beti 1828ko dotrinan bezala.Zenbait mailegutan jatorrizko idazkerari atxekitzen dio, baina ziur aski[s] ahozkatzen ziren.

1858 esk.

ahostuna

ahoskabea

Ezpainbikariak

Ezpain horzkariak

Horzkariak

Apiko-albeolareak

Mingain-albeolareak

Sabai aurrekoak

Sabaikariak

Belareak

Glotiskoak

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

30 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

p

b m

f

t

d

sc

ts

n l r -rrr

z ts

ss ch

iñ -y- J- J- J- J- J- j-j-j-j-j-

ill

cqu

ggu

Jj

<c> grafema agertzea, Bonaparteren okerra izan daiteke.

1858 Lon.

ahostuna

ahoskabea

Ezpainbikariak

Ezpain-horzkariak

Horzkariak

Apiko-albeolareak

Mingain-albeolareak

Sabai aurrekoak

Sabaikariak

Belareak

Glotiskoak

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

p

bv

m

fph

t

d

s

n l r -r / r-rr

zc

tzch

sx

ch

iñ -j--y-

llill

c / kqu

ggu

jg

<h> grafema, maileguetan agertzen da; eta honekin batera:<ph> ; <th>.Zenbait mailegutan bakarrik.<ch> agertzen da,Elimelech izenean.

1872

tsch / tz

j-

ahostuna

ahoskabea

Ezpainbikariak

Ezpain-horzkariak

Horzkariak

Apiko-albeolareak

Mingain-albeolareak

Sabai aurrekoak

Sabaikariak

Belareak

Glotiskoak

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

32 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

p

b m

f

t

d

s

n l r -rrr

z tz

x tx

ñ -i- ll

k

g

j

Zenbaitetan, bokale artean<y> agertzen da.

1925

ts

dd-y-

Apiko-albeolareak

ahostuna

ahoskabea

Ezpainbikariak

Ezpain-horzkariak

Horzkariak

Mingain-albeolareak

Sabai aurrekoak

Sabaikariak

Belareak

Glotiskoak

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

ahostuna

ahoskabea

1.4.- Bokalismoa:1.4.1.- Bokal elkarketak:Ikus ditzagun testuak banan banan, zenbait aipu transkribatuz:

CRISTIÑAU DOCTRINIA (1828)i + a > iyaHitza /i/-z amaitzen denean, tartean yoda sortzen da. Honako hau, aurreko puntuan

trataturiko fenomenoa dugu:E. Bere gura izanagaz bacarric eguiten dabelaco gura daben guztiya?

18. 0rr.

…; osasunian gach andiya eguingo deutseen gauzac yaten dituzanac;…

43. 0rr.

e + a > iaI. Cein da Cristiñauaren señalia?

11. 0rr.

Cristiñau doctriniaren lelengo partia, …

15. 0rr.

E. Da Jangoicoa bera, Aitia, Semia eta Espiritu Santua, iru persona

distinta, eta Jangoico eguiyazco bacar bat.

17. 0rr.

E. Eguin bedi zure borondatia celan Ceruan, alan lurrian.

32. 0rr.

E. Ave Mariya, eta Salvia.

34. 0rr.

a+ a > ia/a/-z amaituriko hitzak, /e/-z amaiturikoekin parekatzen dira honako urratsei jarraiki:

/-aa/ > /-ea/ > /-ia/…, bedeincatia zara zu andra guztiyen artian,…

5. 0rr.

E. Da Jangoicoa bera, Aitia, Semia eta Espiritu Santua, iru persona

distinta,

17. 0rr.

I. Cer da Elessia?

27. 0rr.

…; edo doctrinia biar dan leguez eztaquiyanac;…

38. 0rr.

…; Jangoicoagan biar dan asperanzia galtzaiten dabenac;…

38. 0rr.

E. Esaten dala, contu daigun, neure arimia gaitic,

40. 0rr.


E. Errazoe andi bagaric juzgu deunguia eguiten dabenac, …

47. 0rr.

u + a > ua

Honelako testuinguruetan ez da wau sortzen espero bezala. Agertzea

salbuespena dugu testu honetan.E. Da cristiñau fiel guztiyac batera eguiten daudeen gorputza, ceinen

burua dan Aita Santua.

17. 0rr.

E. Esaten dala, contu daigun, neure arimia gaitic, Cerua gaitic, lurra

gaitic &a. au alan da.

40. 0rr.

I. Eta nos euqui biar da damua?

64. 0rr.

o + a > oa…gueure pecatuaren

ta areriyo gaistoaren

aguindupetaric.

3. 0rr.

…eta ichi ez eiguzu tentaciñoan yausten:…

5. 0rr.

…Salve Erreguiña, ta Ama misericordiazcoa,…

6. 0rr.

E. Da Señora bat birtutez, eta graciyaz betea, Jaungoicoaren Ama, eta

ceruan dagoana.

35. 0rr.

…Dacusgun orain celan daquizun cer errecibidu biar dozun; cein dan

azquenengoa.

53. 0rr.

Oso salbuespen gutxi agertzen da testu honetan.

a + a kasukoen artean pare bat baino ez da agertzen: <blasfemia> eta <graciya> hainzuzen. Kasu hauetan ez da /-aa/ > /-ea/ > /-ia/ aldaketa gertatzen hitzek /-ia/-z bukatzenbaitute. Lehenengoa aldatu gabe agertzen den bitartean, bigarrenak, /-i/-z bukaturiko hitzenbilakaera bera dauka.

o + a bikotean, beste salbuespen pare bat dugu:E. Ez ori itandu niri, nasalaco yaquituriya bagacua: Doctoriac dituz

Elessa Ama Santiac erantzuten yaquingo daudeenac.

29. 0rr.

I. Cetaraco da Sacramentu Santu Matrimoniocua?

77. 0rr.

34 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

CRISTIÑAU DOCTRINIARENLAU PARTIAC

(1858, eskuskribua)i + a > ie

E. Bere poderioagas bacarric eiten

dabelaco gure daben gustie?

6. 0rr.

M.Bada euqui eguiosu debosiñoe

andie,…

15. 0rr.

e + a > iaLelengo partia.

4. 0rr.

E. Da Jaungoicoa vera Aitia,

semia, eta…

5. 0rr.

E. Ori es itendu niri nasalaco

ignorantia. Doctoriac dauques Elexa

ama santiac yaquingo daudienac

eransuten.

11. 0rr.

E. Eguin bidi seure vorondatia

selan Ceruen alan lurrian.

13. 0rr.

E. Ave Marie eta Salvia.

14. 0rr.

a + a > iaTestu hauetan, 1828koan bezala, /a/-z

amaituriko hitzak, /e/-z amaiturikoekinparekatzen dira honako urratsei jarraiki:

/-aa/ > /-ea/ > /-ia/E. Curce santia Jaune.

1. 0rr.

E. Da Jaungoicoa vera Aitia,

Semia, eta Spiritu Santue iru persona

distinte, eta Jaungoico eguiescobat.

5. 0rr.

E. Baturic barriro vere arime

gloriosia gorputsegas es ostera

ileiteco.

9. 0rr.


CRISTIÑEU DOTRINIEN LAUPARTIAC

(1858 Londres)i + a > ie

E. Bere poderioagas bacarric eiten

dauelaco gure dauen gustie?

16. 0rr.

M. Bada euqui eguiosu debosiñoe

andie,…

41. 0rr.

e + a > iaLELENGO PARTIA

10. 0rr.

E. Da Jaungoicoa bera: Aitia,

Semia, eta…

14. 0rr.

E. Ori es itendu niri, nasalaco

ignorantia: Dotoriac dauques Elessa

Ama Santiac jaquingo daudienac

eransuten.

30. 0rr.

E. Eguin bidi seure borondatia,

selan Seruen, alan lurrian.

34. 0rr.

E. Abe Maria, eta Salbia.

38. 0rr.

a + a > ia

/-aa/ > /-ea/ > /-ia/E. Curse Santia, Jaune.

2. 0rr.

E. Da Jaungoicoa bera: Aitia,

Semia, eta Espiritu Santue, iru Persona

distinte, eta Jaungoico eguiesco bat.

14. 0rr.

E. Baturic barriro bere arime

gloriosia gorputsegas, es ostera il

eiteco.

25. 0rr.

I. Ser da Elexia?

10. 0rr.

E. Esatendala V.G. Neure arimia

gaitic,…

17. 0rr.

E. Errasoe andibaga juzgu

deunguia eiten dabenac,…

18. 0rr.

E. Grasien visitsia quenduric

jaune.

22. 0rr.

u + a > ueE. Da fiel christiñeuen

congregacinoia seinen burue da Aite

Santue.

10. 0rr.

E. Esatendala V.G. Neure arimia

gaitic, ceruegaitic, lurre gaitic au alan

dala.

17. 0rr.

E. Es juzgueu fundementu baga

char projimue gaitic, es esan, es

ensun bere faltac.

18. 0rr.

I. Eta nos artu edo euqui biarda

damue?

24. 0rr.

o + a > oaOraingoan ere, 1828koan bezalako

emaitzak ditugu, bertsio bietan:E. Yaquinic eta entendiduric

Jangoicoen legueco Mandamentuec,

bost elexacoac, eta amalau obra

misericordiscoac.4. 0rr.

E. Da Señorabat virtutes betia, sein

den Jangoicoen Ama, eta dagoan

Ceruan.14. 0rr.

E. …, seinsuc dagosan Jangoicoa

gozetan Ceruen.

15. 0rr.

36 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

I. Ser da Elessia?

27. 0rr.

E. Esaten dala V.G. Neure arimia

gaitic,…

45. 0rr.

E. Errasoe andi baga jusgu

deunguia eiten dauenac,…

48. 0rr.

E. Grasien bisitsia quenduric,

Jaune.

60. 0rr.

u + a > ueE. Da fiel Cristiñeuen

congregaciñoya, seinen burue da Aite

Santue.

28. 0rr.

E. Esaten dala V.G. Neure arimia

gaitic, Serue gaitic, lurre gaitic au alan

dala.

45. 0rr.

E. Es jusgueu fundementu baga

char projimue gaitic, es esan, es ensun

bere faltac.

48. 0rr.

I. Eta nos artu edo euqui biar da

damue?

65. 0rr.

o + a > oa

E. Jaquinic, eta entendiduric

Jangoicoen Legueco Mandamintuec,

bost elessacoac, eta amalau obra

misericordiescoac.9. 0rr.

E. Da Señora bat birtutes betia, sein

den Jangoicoen Ama, eta dagoan

Seruen.39. 0rr.

E. …, seinsuc dagosan Jangoicoa

gosetan Seruen.

40. 0rr.

Salbuespenak:a + a kasua:<gracie> hitzak, /i/ bokalaren eraginez,

ez du izaten a + a elkarketaren emaitza eta/i/-z bukaturikoen bilakaera bera gertatzenda:

I. Ser da gracie?

21. orr.

u + a kasuetan, zenbaitetan ez daaldaketarik ematen:

E. …, gu erredimidutarren, eta

visiseco exemplua emotarren.

7. 0rr.

E. Jangoicoa ametia gause gustien

ganian eta projimue gueure burua

legues,…

21. 0rr.

Ohartxo bat:Egungo idazkerari begira, badirudi i +

a elkarketaren mantentze kasu bat dagoela:“sermoia” hitza hain zuzen.

…Sorsigarrena, sermoia ensutia

gaitic.…

26.orr.

Baina ezin konproba dezakegudagokiguntestuan mugagabeko forma“sermoi” ala “sermoe” den. Dena den,agertzen den joera dela eta, nire ustezbigarren hau litzateke sakoneko egituraeta, beraz, e + a > ia aldaketa normalarenaurrean izango ginateke. Beste zenbaithitzetan hala izan daitekeela konprobadezakegu:

E. Errasoe andibaga juzgu

deunguia eiten dabenac,…

18. orr.


Salbuespenak:a + a kasua:

E. Espiritu Santuen grasie, eta

doyecas.

21. orr.

Dena den, asimilazioaren atalean ikusiahal izango dugunez, zenbaitetan <gracia>eta <grasia> idatzita aurki dezakegu ere.

u + a kasuan, behin ua > oa aldaketaezohizkoa dugu:

Pascoa Erresurresiñocoetan.

50. 0rr.

Eskuskribuan agertzen den “sermoia”hitzaren egokipen ortografikoa eginez,“sermoya” dugu honakoan:

…Sorsiguerrena, Sermoya ensutia

gaitic.…

69.orr.

RUTH-EN LIBURUA(1872 Loiola)

i + a > iaBokal elkarketa honetan nabaria da

mantentzeko joera:…, Jaunac biurtu situala beguiac

euren errirancha eta emon ebalaco

janaria.

I - 6

…; aurkitu eban garagar ephi baten

neurria leguez, au da, iru celemiñe-

leguez.

II - 17

… eguitariecaz ni batzanduteco

garagarren eguiteraldia amaitu artian.

II - 21

e + a > iaSenarrac deituten san Elimelech,

eta bere emastiac Noemi;…

I - 2

Icusiric bada Noemic ain sala andie

Ruthen borondatia eta beragas

yuateco guraria;…

I - 18

…ceintzuec edertu euden Israeleco

echia:…

IV - 11

a + a > iaNori Noemic esan eutzan; seure

cuñetiac biurtu da bere errira, eta bere

Jangoicogana; yuan sates beragas.

I - 15

…, eta lecu beratan isingo da neure

sepulturia: Au, eta au baño gueyago

eguindayela neugas Jaunac, eriyotzia

espada, beste gausaric estago seuganic

apartauco nabenic.

I - 17

38 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

RUTH-EN LIBURUA(1872 Paris)

i + a > ia

…, Jaunac biurtu situala beguiac

euren errirancha eta emon eutsela

janaria.

I - 6

…, aurkitu eban garagar ephi baten

neurria leguez, au da, iru imillaun-

leguez.

II - 17

… eguitariecas batzanduteco,

garagarren eguiteraldia amaitu artian.

II - 21

e + a > iaSenarra deituten san Elimelech, eta

bere emastia Noemi,…

I - 2

… ain sala andie Ruthen

borondatia eta bera gas…

I - 18

Berac eranzu-eban: lagatzen dot

ceneitasunen escubidia,…

IV - 6

…, ceintzuec edertu euden Israel-

eco echia,…

IV - 11

a + a > iaNori Noemic esan eutzan; seure

cuñetia biurtu da bere errira, eta bere

Jaungoicoagana; yuan sates beragas.

I - 15

…, eta lecu beratan isingo da neure

sepulturia: Au, eta baño gueyago

eguindayela neugas Jaunac, eriyotzia

espada, beste gausaric seugandic

apartauten banau.

I - 17

Bethlehemera: Eta sartu sirianeco

ain laster urian, bertati sabaldu san

famia gente gustien artian:…

I - 19

…eta berac erantzun eutzan: zuaz,

neure alabia.…

II - 2

Cegaitic ce emon deutsiet ordenia

nire crieduei iñoc galaso ez

zakidazula,…

II - 9

…, altzaucozu oñen aldetic

cubritan daben capia, eta bertan

ichungo zara,…

III - 4

…kenduten eban arec bere zapatia

eta emoten eutsan bere cenidiari.

IV - 7

u + a > uaKasu honetan ere, aldaketarik gabe

mantentzea dugu joera nagusia:Lenengo Capitulua

I - 0

Bedeincatua izin dila ceugaz

misericordia euki dabenac.

II - 19

o + a > oaElimelech, bethlehemitiac carestia

andi baten igues eguiten dau bere

patriatic, eta doa Moaldera,…

I - 0

…, eta bestiac Chelion, Efratheos-

Juda-Bethlemocoac.

I - 2

…, eta seure Jangoicoa isingo da


Eta sartu sirianeco ain laster urian,

bertati sabaldu san famia gente

gustien artian…

I - 19

Eta berac erantzun eutsan: zuaz,

neure alabia.

II - 2

Cegaiti ce emon deutsiet ordenia

nire morroiei iñoc galaso ez

zakidazula;…

II - 9

… altzaucozu oñen aldetic

estaltzen daben capia, eta bertan

ichungo zara,…

III - 4

…,kenduten eban arec bere

zapatia, eta emoten eutsan bere

lagunurcoari.

IV - 7

…; Jajo jaco Noemi-ri seme bat;

deitu eutzien Obed; au da Isai-en

guraso David-en aitia.

IV - 17

u + a > uaLenengo burua edo capitulua

I - 0

Eucan bada bere senar Elimelech

sanac senide bat, guison altsua, eta

guztiz aberatsa,…

II - 1

Bedeincatua izin dila ceugas

misericordia euki dabena.

II - 19

o + a > oaElimelech bere emaste eta semiecas

Moab-eco lur aldera doa.

I - 0

…, eta bestia Chelion, Efratheos-

Juda-Bethlemecoac.

I - 2

…, eta seure Jaungoicoa isingo da

neure Jangoicoa.

I - 16

Gustis-poderosoac garrastasunes

betenabelaco.

I - 20

…: eta jazo zan a soloa zala Booz

erechon guizon batena, Elimelechenen

senidia arteco batena.

II - 3

…, joan zakidaz garagar buruac

topetan bere otzeiñen artian,…

II - 22

Alabia, bedeincatia izan zaitez

Jaunagaitic, cegaiti ce oinzungo

ontassuna da andiagoa lenengo

ontassuna baño,…

III - 10

… Errenuntzietan dot cenei-

tassunen derechoa;…

IV - 6

…au da Isaien gurazoa. Daviden

gurazoa izan zana.

IV - 17

Salbuespenak:

i + a kasua:Behin, bi bokalen artean

kontsonantizazioa dugu i + a > ija eginez:…, tropetan garagarrac eta garija

gorde ciran artian.

II - 23

Beste zenbait kasutan, aldiz, /i/bokalaren eraginez /a/ itxi egin da, /e/bihurtu delarik:

Icusiric bada Noemic ain sala

andie Ruthen borondatia…

I - 18

Hauei beste emaitza bat erantsi behardiegu. /i/ bokalaren eraginez bi bokalenartean hots kontsonantiko baten sorrera

40 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

neure Jaungoicoa.

I - 16

Gustis-poderosoac garrastasunes

betenabelaco.

I - 20

…: eta jazo zan a soloaren jauna…

II - 3

…, joan zakidaz galburuac topetan

bere otzeiñen artian,…

II - 22

…oinzungo ontasunagaz lenengoa

goitu dozu…

III - 10

Salbuespenak:

i + a kasua:

…, troxetan garagarrac eta garija

gorde ciran artiño.

II - 23

Icusiric bada Noemic ain sala

andie Ruthen borondatia…

I - 18

…, etorri zaitez oná, eta jan eguizu

oguie,…

II - 14

adierazten duten bi adibide dugu:…; eta euren seme biyec deituten

siren, batec Mahalon, eta bestiac

Chelion,…

I - 2

…; seure erriye isingo da neure

erriye,…

II - 16

e + a elkarketan, zenbait mantentzekasu dugu:

…, nogana etorri zara eta ceiñen

egopean ipiñi zara.

II - 12

…Eta emacumeac bere auzocoac,

pozturic beragaz batera, esaten

eutsian:…

IV - 17

u + a elkarketaren emaitza nagusia uabadugu ere, beste hiru emaitza desberdinaurki dezakegu testu honetan:

u + a > uba…, eta Jangoicoaren escuba dago

yaguiric neure contra.

I - 13

Badugu kontsonantizazio kasu bigehiago. Baina diptongo ostean gertatzendenez gero, kasuok ez dira aurrekoarekinerkagarriak:

…, etorri zaitez ona, eta jan eguizu

oguitic eta busti eguizu ceure copauba

biñagrian:…

II - 14

Berac bada lo eguin eban bere

oñetan gauba pasau zan artiño.

III - 14


…; eta euren seme biyec deituten

siren, bata Mahalon, eta bestia

Chelion,…

I - 2

…, seure erriye isingo da neure

erriye,…

II - 16

Nai bozu ceuretzat gueratu

cenidetasunaren escubidea,…

IV - 4

…Auzoco emacumeac ostera

beragaz batera pozturic, eta esanic;…

IV - 17

a + a elkarketan, /i/-ren eraginezgertaturiko bokal itxiera kasu bat dugu:

familia + a > familia > familie…, eruan ez dabalaco ondoren-

bagaric zeure familie gueratzia,…

IV - 14

u + a > uba…, eta Jaungoicoaren escuba dago

yaguiric neure contra.

I - 13

…, etorri zaitez oná, eta jan eguizu

oguie, eta busti-eguizu zeure copauba

ospiñ edo biñagrian:…

II - 14

Lo-eguin eban bada bere oñetan

gauba pasau zan artiño.

III - 14

o + a kasua:Testu honetan o + a > ua agertzen

zaigu zenbaitetan:Eta juan san Juda Bethlemeco

gison bat…

I - 1

…eta berac erantzun eutzan: zuaz,

neure alabia.

II - 2

Eta esan eutzan Boozec eguitarien

cuidadure eguan gaztiari:…

II - 5

Eta euqui deizun noc consolau

daijen ceure arimia eta sostenidu dajen

zure sartzarua.

IV - 15

Eta arturic Noemic semia imini

eban bere altzuan eta…

IV - 16

Testu honetan badugu beste emaitza batbokal elkarketa honetan, zeinetan bokalbiren artean hots kontsonantikoa sortzenden:

o + a > obaRuthec obligauric nesesida-

diagaitic doba eguiter Boozeco

solora,…

II - 0

42 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

u + a > ueUsau-eguisu zuc neure escue,…

IV - 6

o + a kasua:Loiolakoan baino maiztasun

handitxoagoz dugu, o + a > ua aldaketa:Eta juan san Bethlehemeco judatar

gison bat …

I - 1

Ruth-ec Booz-en soluan galburuac

batzen ditu.

II - 0

…: zuaz, neure alabia.

II - 2

Eta esan eutsan Booz-ec eguitarien

buruzay eguan gaztiari:…

II - 5

Ac eruanaz, biurtu zan urira,…

II - 18

Ruth-ec Booz-en oñen onduan lo-

eguiten dau:…

III - 0

Kendu eguizu zapatia edo

oñetacua.

IV - 8

Eta euki deizun noc…

…manteniu dajen zure sartzarua.

IV - 15

…, imiñi eban bere altzuan,…

IV - 16

ERIZKIZUNDI IRUKOITZA(1925)

i + a > ieegie

I - 7 galdera

Beste zenbait galderatan:Marie

e + a > eabear

I - 3 A galdera

luzea

I - 3 B galdera

Beste zenbait galderatan:bear dot

binagrea

ereillea

a + a > eaarrebea

I - 1 A galdera

amea

I - 1 Z galdera

u + a > ueeskue

I - 23 A galdera

eskuen

I - 23 B galdera

Beste zenbait galderatan:agostue

Aita Santue

o + a > oabesoa

I - 18 A galdera

noa

I - 18 B galdera

Beste zenbait galderatan:gauekoa

emengoa

maikoa

nongoa

sapoa

zelangoa

Barazarkoa


Aipaturiko ebakera hauekin batera, a + a kasuan beste emaitza bi plazaratzen digu:

a + a > aaarrebaak

I - 1 B galdera

a + a > aama

I - 1 Z galdera

Erizkizubdi Irukoitza -ren lehenengo galdera honetako “Z” atalean dugun oharrakontutan hartzekoa da. Berton, “ama + a”-k dituen emaitza bien arrazoia azaltzen da;“ama” gizakiona omen da (mugatu singularra eta mugagabearen artean ezberdintasunik gabe

idazkeran), eta “amea” txoriena.Orain arte ikusitako ebakeren emaitzak, nolabait esateko emaitza ofizialak dira. Baina

galdetegiko erantzun guztiak ikusita honako beste hauek aurki ditzakegu:

i + a kasua:eskoia

Donostiñe

u + a kasua:foruak

Salbuespenak salbuespen, testu guztietan harturiko emaitzak koadro batetanlaburbildurik ikus ditzagun:

1828 1858 1872 19251.- i + a —> iya ie ia ie2.- e + a —> ia ia ia ea3.- a + a —> ia ia ia ea4.- u + a —> ua ue ua ue5.- o + a —> oa oa oa oa

Bakar bakarrik bostgarren kasuan, “o + a” hain zuzen, ematen da testu guztietanebazpen bera. Bigarren eta hirugarrenean lehenengo hiru testuetan emaitza berberakbaditugu ere, Erizkizundi Irukoitza -renak ezberdinak gertatzen dira.

Bestalde, ezin esan dezakegu testu bitan emaitza berberak ditugunik ere. Antzekoenak1828 urteko dotrina eta 1872ko Ruth-en liburuarenak dira.

1858.ko testuetan ikus ditzakegun emaitzak, bat datoz Bonapartek bildu eta Phonologiede la langue basque dans tous ses dialectes;… eskuskribuaren hirugarren orrialdean ezarrizituenekin. Aipaturiko eskuskribua Azkue Bibliotekan dugu mikrofilmaturik3:

“… 6. Arrigorriaga, Galdakano, Basauri, Miravalles, Baracaldo: ié, ié, ijé,

oá, ué.

—— Llodio, Arrancudiaga: iá, iá, ié, oá, ué. …”

44 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

3 BONAPARTE, L. L.: Phonologie de la langue basque dans tous ses dialectes;…. Bonaparte ondarearen 2. C. 2. mikrofilma.Azkue Biblioteka.

1.4.2.- Bokal Alternantzia:Bizkaieraren fenomeno ezagun hau, testu guztietan agertzen zaigu. Baina badugu

salbuespen bat 1872 urtekoan; hau da, Ruth-en liburuan:

e / a:1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925

bardin bardin bardin Ø

barri Ø Ø Ø

barriro barriro barriro Ø

barriz Ø Ø Ø

i / u:1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925urten urten urten Ø

ucen usen icen Ø

ucentatu Ø Ø Ø

Ø Ø uri Ø

u / i:1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925

guichiyenez Ø Ø gitxi

1.4.3.- Asimilazioa (Bokal-harmonia):Atal honetan, zenbait euskalarik bokal-hamoniatzat hartu duen fenomenoaz arituko

naiz. Euskal dialektologiaren hastapenak liburuan4, honela definitzen dute fenomenoa:“Fenomenoa honetan datza: i eta u-ren eraginez hurrengo silabako a > e

bihurtzen da:”

1828 urteko dotrinan ez da fenomeno hau ematen. Honek, grafiaren atalean aipatudugun itxura “akademikoa” nolabait areagotzen du.

1858 urteko eskuskribuan badugu asimilazio mota hau, baina ez da erregularkibetetzen:

seinbet biten christiñeuec ungidue jaune

gracie glorie arime pecatuec gause

Santisime inderra baye castigue articuluec

distinte cursifiqueduen libredu burue santue

Trinidedia cautividederic Virgine Escriture Angueruec

Bokal-harmonia edo, bete gabeko kontestuak aurki ditzakegu ere, testuan zehar. Batzutan hitz

bera agertzen zaigu era ezberdin biz idatzia, eta bokal-harmoniadun hitzak maizago agertzen badira


4 Batzuen artean: Euskal dialektologiaren hastapenak. 2. edizioa. U.E.U. Bilbo, 1987.

ere, hauekin batera, honakoak agertzen zaizkigu:

gracia Trinidadea principalmente pascua santuac

grasia andiac bigarrena espiritualac burua

entenditan dosu mandamentuac gausa

Asimilazio bokaliko berezi hau eragiten duten /i/ eta /u/ bokalak, bokal elkarketenondorioz eratorritakoak direnean, ez da fenomeno hau gertatzen:

partiac señalia fedia Santia figuria

arimia coloria arime apurrian mortalian

“bat” zenbatzailea sentibera samarra da fenomeno honekiko (halabeharrez eman behar ez

bada ere), “bet” gertatuz. Baina 1858ko dotrinan ez da honelakorik ematen eta beti “bat”agertzen da:

Jaun bat

entendimentu bat

memoribat

gorputs bat

Beste alde batetik, “da” eta “dira” aditz formetan erregularki ematen da fenomenoa:I. Sein de Christiñeuen señalia?

E. Curce santia Jaune.

1858ko eskuskribua: 1. 0rr.

I. Se arerio dire orreic?

E. Demoniñoa, Mundua, eta araguie.


Fenomeno honi so eginez, nabaria da 1858an Londresen argitaratu zuten testuanBonapartek “zuzendu” egin zuela. Berari bidalitako eskuskribuan agertzen ez bazen ere,berak araua aplikatuz asimilazio hau markatzen zuen. Testu bi hauek erkatuz gero, osomaiz konproba dezakegu esandakoa. Ikus dezagun zenbait adibide:

andiac - andiec

bigarrena - biguerrena

irugarrena - iruguerrena

laugarrena - lauguerrena

seigarrena - seiguerrena

saspigarrena - saspiguerrena

sorsigarrena - zorziguerrena / sorsiguerrena

bederatsigarrena - bederatsiguerrena

burua - burue

entenditan dosu - entenditen dosu

espiritualac - espirituelac

gausa - gause

grasia - grasie

mandamentuac - mandamintuec

46 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

principalmente - prinsipelmente

santuac - santuec

Trinidadea - Trinidedia

Zuzenketa hauek, erregulartasun handia ematen diote Londreseko testu honi.

Ruth-en liburuan bokal-harmonia deitu dugun asimilazioa zenbait kasutan agertzen da.Baina askoz ere kasu gehiagotan agertzen dira asimilazioa bete gabeko formak. Bokal-harmonia duten forma guztiak edo, honako hauek dira:

biyec izen erriye andie zelaien

gure (izan) baie eurec seinsuec umesurtze

amaguiñerra mille virmille siren

Hauen ondoan, esan bezala, bete gabeko forma asko eta asko agertzen da. Adibidez:eguiteraldia zakidaz alcartu zan zituzan garija

ciran lecua capia icaraturic makilla

urian testiguac sartzarua eurac janaria

bolbitan amaguiñarrac gustiac pelegrinasinoco moduan

Aranak berridatzitako testua birmoldatuta dagoen ezkero, zenbait hitz berri topadezakegu. Baina asimilazio jakin honekiko tratamendua ez da aldatzen eta hitz berrihauetako zenbaitetan bokal-harmonia agertzen bada ere, gehienetan ez da ematen:

sarie oguie escue familie

Baina hauekin batera:

nescatillagaz mirabia escritura illacas

Bestalde, “bat” zenbatzailea ez da inoiz eraldaturik agertzen asimilazio fenomenohonen eraginez:

andi bat

miragarri bat

Erizkizundi Irukoitzan, fenomeno jakin hau I,7 eta I,23 galderetan ikertzen da. Honakoemaitzak ditugu:

i + a : egiaegie

I - 7 galdera

u + a : eskuaeskue

I - 23 A galdera

u + a : eskuaneskuen

I - 23 B galdera


Hauez gain, honako emaitza hauek topa ditzakegu galdetegian zehar:agostue izen (= izan) Aita Santue aitaite aprile

bagile beie beilegie deuket eguesten

erdikine aztulke garagarrile gauze argine

il de inder laurek maien maire

mendirentxa mutile neskatille nigez urteile

zazpine zeinbet zezeile zile Donostiñe

Euskelerri Marie

Baina badira salbuespenak ere:binagrea bizitza izan erregiña eskoia

ezin dau foruak geiago gura (izan) aunditzar

eurak jaian jauna maiatz neskatilla

sagu sarra surtopila Afrika

Azken emaitza hauek eta Londresen argitaratutako dotrinarenak ikusita, Laudiokoeuskaran normalean bokal-harmoniatzat dugun asimilazioa egiten zela ondorioztagenezake. Baina gainerontzeko testuetan izandakoak kontutan hartuz, oso zalantzakor geradaiteke baieztapen hori.

1.5.- Kontsonantismoa:1.5.1.- Bustidura:Ez du balio hipokoristikorik. Agertzen diren bustidura kasu guztiak, posizioak

eragindakoak dira. Ikus dezagun zenbait adibide:1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925

goshian elexa / elessa goxera goixeko

gaishoac gaxo / gasso ichi aixe

elessa cristiñau / cristiñeu anchiñaco ixildu

gach gach baño gatxa

bacocha bacocha erreiñu burriñea

ichi tentasiñoe amaguiñerra egiñenak

cristiñau demoniño eciñ erregiña

tentaciño villosac / billosac mille erreillea

deboziño nescatilla iltzaille

makilla neskatilla

isillic saillean

Galdetzaile eta zehatugabeei so eginez, jokaera ezberdinak ikus ditzakegu testuotan /in/kontsonante multzoari dagokionean. Galdetzaileen alorrean, grafiaren arabera bakarriksoma dezakegu /n/-ren bustidura 1872ko testuan eta Londresen argitaratutako dotrinan:

1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925cein sein cein / ceñ ; ceiñ zein

ceinec seinec seinec ; ceiñec /ceiñec -

ceineri seineri / seiñeri ceiñeri ; ceñeri -

48 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ceinen seinen ceinen ; ceiñen / ceiñen -

ceinegaz seinegas / seiñegas - -

Zehaztugabeetan, aldiz, bustidura hau testu guztietan ematen da. Dena den, 1925kotestuari dagokionez, ezin egin dezakegu honelako baieztapenik, ez baita inogo adibiderikagertzen.

1828 1858 esk. / Lon. 1872 Loi. / Pa. 1925iñor iñor - -

iñoc - iñoc -

iñoen ; iñoren iñoen iñoen -

iñoz ; iños iños - -

1.5.2.- Txistukariak:Bizkaieraren gaur egungo txistukarien sailak, ondoko koadroan ikus ditzakegu:


Frikariak

Afrikatuak

apikoalbeolareak

mingainalbeolareak

sabaiaurrekoak

s

Ø

Ø

c

s

c

Beraz, koadruan adierazitako egoera espero genezake. Baina ez da beti honelagertatzen. Ikus dezagun.

1828ko testuan, sail bakoitzeko hiru grafema agertzen zaigu. Honek, egileak hiruhotsak erabiltzen zituela pentsa arazten digu eta gainera hirurak oso ondo bereiztuakditugu:

cristiñau dagozala elessasarri guztiyoc goshian

eracutsi gorputz chiqueretse artzaiteco seinchuac

Bonapartek, berak prestaturiko 1858ko dotrinaren argitarapenaren sarreran hots haueiburuzko ohar bat ezarri zuen, <ts> mingain-albeolare afrikatua eta <s> apiko-albeolarefrikaria ahozkatu behar direla azaltzeko:

“La ts se pronuncia siempre como la tz, y la s como la s del dialecto

vizcaíno de los libros.”Londreseko 1858ko argitarapena: Sarrera

Bonapartek, berak azaldutakoaren arabera moldatu zuen eskuskribua eta lehenaipaturiko lau hotsak baino ez zituen isladatu bere testuan. Honela jokatzean, gaur egungotxistukarien eskemarekiko paralelismoa ematen da Londreseko argitarapenean:

apiko mingain sabaialbeolareak albeolareak aurrekoak

FRIKARIAK sara - elessagrasia - gassoac

AFRIKATUAK - gorputs chiquien- biots apurchuric

Hala ere, <c> eta <z> grafemak agertzen zaizkigu; baina oker edo errakuntzatzat joditzakegu, zenbaitetan forma bikotzak baititugu:

<c>-dunak:Idazkera bikoitzekoak Idazkera bakarrekoak

curcian / curse menosprecios

gustiz / gustis congregaciñoya

parcaciñoya / parcasiñoya preciosoa

necesidede / nesesidedeco juicioco

doncella / donsellatasun mereciten

bicise / bisise especielmente

ceruco / seruco sacerdotiac

gracia / grasia guzurregas

justicie / justisies zorziguerrena

obedecidu / obedesiten

<z>-dunak:Idazkera bikoitzekoak Idazkera bakarrekoak

gustiz / gustis zorziguerrena

guzurregas

Eskuskribuan ez dago ezberdintasun handirik. Nagusiena, <c> grafemaren maiztasunadugu. Bonapartek, ia kasu guztietan <s>-z idatzi zuen. <z> grafema, lehen aipatutakokasuez gain, erdal maileguetan mantendu zituen itzultzaileak eskuskribuan.

Bestaldetik, sabai aurreko frikaria grafema biz adierazita agertzen da; <ss> eta <x>hain zuzen.

1872 urteko testuan, sail bakoitzeko hiru grafema erabili zuen egileak. Baina badirudiegileak ez zituela hots hauek ondo ebakitzen, erabileran nahastu baitzituen:

entzun / entsun

seintzubei / seinsuec

errirancha / erreiñurantza

jazo zan / jaso san

zu / su

izanic / isen / isin

ceiñeri / seinec

eutzan / eutsan

ezquero / esquero

nogaz / nigas

Bukatzeko, Erizkizundi Irukoitzeko emaitzak zalantzatan ipini behar ditugu, berauenarabera ondo bereizten baitziren txistukariak Laudion:

agostue ezkara aixeadiskide bizitza goixekoaberatsa etzan gaztetxubizartsu balitz gatxa

50 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Salbuespen bezala, <etzera> aipa dezakegu. Baina bizkaian ez da arraroa ebakera jakinhau.

1.5.3.- Ozenketa:Normalean, ez da gertatzen /n/ ondoko /t/-ren ozenketa beste euskalkietan izan ohi den

kasuetan:1828 - mandamentu

pensamentu

gente

1858 - mandamentu

pensamentu

1872 - gente

1925 - iruntarrak

1.5.4.- Afrikazioa:Gaur egun /l/, /r/ eta /n/ ondoko txistukaria, afrikatua egiteko joera dugu. Ditugun

testuak ikusita gaitz gertatzen da Laudioko euskararen joera zein zen finkatzea, eraguztietako emaitzak baititugu testuotan eta batzutan testu berean ere:

1828 1858 esk. 1872 Loi. 1925

/l/ + txistukaria:dulce alsau altzau iltzaillefalso elsaiten

dulzuria falsoelzaiten

eltzaitecogaltzaiten

/n/ + txistukaria:alcancetan concebidue descendencia neuntsenatenciñoe doncella erreberencia aurrentxabencidu doncellatasun renunciauric mendirentxacienciya estremaunciñoia errirancha amentzako

clemenciazco penitencie consedidu zeintzukconceciño principalenac consejuegaitic

conciyenciya principalmente conserbauconfiancia principio consolau

continenciya acordau gaitesansat descansaudoncella alcansetan descansua

doncellatasuna bensidu seinsueceranci confiansiagas cenzaiñaren

erreberenciya consagradue eranzunesperancia consagrasiño herenzian

indulgenciya conseju oinzungopaciyenciya consensicoa entsunpenitenciya consentitan ceintzuec

perseberanciya considerau entzun

potenciya consoletia erantzunprincipalenac diligensie erreiñurantzaprincipiyoa donsellatasun errenuntzietanprudenciya ensun herentziansentenciadu eransuten Judaentzattenplanciya erreberensi

vencidu erreverensiaduyancitia esperansia

seinchuac intensiñoaserracunsia lansianconsagraciño pasensitanconsagradua penitensie

conseju pensamentuconsentietan pensau

consoletia prinsipalmentedefensore quensaitecodescansua seinsucmansoac semejansabat

mansotasuna yansitiapensamentu esperanzaco

pensausensun

alabanzacalcanzau

alcanzetacobienaventuranza

ceinzuccenzunac

confianziagazenzun

eranzutenesperanzia

libradu gaguizanzatonzabat

quenzaitenantzera

arrauntzaricatzeracuntza

bedeincatu daguiyentzatbeintzatceintzucentzutiaerantzita

esperantzacoeurentzaco

quentzaiteco

/r/ + txistukaria:perseberanciyagaz curce persuadisu bizartsu

persecuciñoia arsaiten sartzarua bariku-kurtzeperseguidu curse umesurtze kurtze

perseguietan cursifiquedu nortzukpersona norsuc zertzuk

52 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

yatorzu perseguitanartzaiteco persona

certzuc sarsaitorduencurtze sorsigarrena

curtzifucadunortzuc

sartzaitensartzaiyeria

yartzenzortzi

zortzigarrena

1.5.5.- Kontsonante elkarketa:ez + d

1828 1858 1872 1925… eztinianentzat biarric eitestabenac (E) 5 ez tago (L) 6 eztaki

eztau biar biarric eitestauenac (L) estago (L)

eztogu eguingo estago eztodala (P)

eztauco estagosanac eruan ez dabalaco (P)

eztauqueenac ecusi estogune galdu ezteiten

eguin eztaben estaigule echi galaso eztaizun

eguin eztaguidan estirianac eztot gure

eguiten eztituzanac estaquianari gueldituco eztala (L)

eztago acabaduco estana jakin ez dajela

eztagozanac cumplitan estabenac (E) ezta biurtu

ecusi eztoguna cumplitan estabenac (L) amaitu ez dajan

ezta sor estirialaco ez dot amatau biar (P)

eztira ez dot uketan (P)

eztaquiyanac

eztauquee sentiduco

Ikus daitekeenez, gehienetan bete egiten da /s/ + /d/ > /st/. Dena den, badirasalbuespenak testuetan zehar eta erregularrena 1828ko testua bada ere, badugu salbuespenbat honetan ere:

eguiten ezdabenac

ez + b1828 1858 1872 1925

bada-espadan espada espada ezpaleki

ezpadaucaz

ezpadauco

eguiten ezpadituez


5 [E] = Eskuskrikua / [L] = Londreseko bertsioa.6 [L] = Loiolako bertsioa / [P] = Pariseko bertsioa.

artzaiten ezpadaudee

izango ezpada

confesetan ezpadau

urten ezpadau

ez + n1828 1858 1872 1925

bendicu ez naguiyenzat - es neidesube deitu enago

es nei-su indarric eguin

es nas gausa (P)

ez naz aldentzeco (P)

Elkarketa honetan, bakarrik ematen da espero zitekeen kontsonante erorketa 1925kotestuan. Gainerako testuetan bi kontsonateei eusteko joera nabarmentzen da.

ez + j / dd1828 1858 1872 1925

echatorque - - etxakik

ez + z1828 1858 1872 1925

gorde etzituezalaco - ez zaitez ba bildurtu etzan

etzana esagututen ez zendun (L)

esagututen ez cendun (P)

galaso ez zakidazula

icusi ez zaizala

etzara ibili (P)

ez zatez juan

ez zaitez apartau

esan apartau (L)

ez cematu dajola

1828 eta 1925ko testuetan, normalean /s/ + /s/ > /c/ ematen da. Baina 1827koan ez daematen. Azken testu honetan bakarrik daukagu emaitza hau Pariseko bertsioaren kasubatetan:

etzara ibili

Loiolako bertsioan, behin /s/ + /s/ > /s/ ematen dela dirudi, baina ziur aski /s / ebakitzenzenez, gertatzen den fenomeno fonetikoa /s/ + /s/ > /s / dugu:

esan apartau

ez + l1828 1858 1872 1925

gura ez leuqueenac - - eleuke yango

54 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Elkarketa honen adibide bi baino ez daukagu. Hauen arabera, bakarrik ematen datxistukariaren erorketa 1925ko testuan.

ez + g1828 1858 1872 1925

- - - ezkara

ezkaitezan

t + b1828 1858 1872 1925

bapere - - -


56 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2.- ARLO MORFOSINTAKTIKOA

2.1.- Galdetzaileak:Ezer baino lehen, ikus dezagun zeintzu diren testuotan agertzen diren galdetzaileak:

1828 1858 1872 1925

NOR NOR NOR [NORNA (?)] NORNORTZUC NORSUC — NORTZUKNOC NOC NOC NOK

— — NORI —— — NOGANA —

NOGANIC NOGANIC — —NOGAZ NOGAS NOGAZ —

NON NON NON NON— — — NONGOA

NORA — — —NONDI NONDI NONDIC NONDI

NOIZ / NOS NOS — NOZNOSIC — — —

CEIN SEIN CEINZEINCEINTZUC / SEINSUC SEINSUEC / ZEINTZUK

CEINZUC CEINTZUECCEINEC SEINEC SEINEC / CEIÑEC —CEINERI SEINERI CEIÑERI / CEÑERI —CEINTZUEI — SEINTZUBEI —CEINETAN SEINETAN — —CEINEGAN — — —CEINETARA SEINETARA — —CEINTZUC GANIC — — —CEINEN / CEINENAC SEINEN CEINEN / CEIÑEN —CEINEGAZ SEINEGAS — —CEINTZUCAZ SEINSUQUES — —

CEINBAT SEINBET / SEIMBET — ZEINBETCEINBAT GARREN SEIMBET GARREN — —

CELAN SELAN CELAN ZELANCELANGO — — —CELANGOA — — ZELANGOACELANGOAC — — —

CER / CE SER / SE CER / CE / SE ZERCERTZUC — — ZERTZUKCETAN SETAN — —CETARA SETARA — —CETARACO SETARACO SETACO —CETARIC SETARIC — —CEGAZ SEGAS — —CEGAITIC / SEGAITIC / SEGATIC CEGAITI / SEGAITIC —

CEGATIC / CEGAITIC


Hasi baino lehen, fonologiaren ikuspuntutik testu hauetan agertzen diren galdetzaileenarteko ezberdintasunak, bat datozela arlo fonologikoaren atalean esandakoarekin aipatubehar dugu.

Eskema honetan, ez ditut Londreseko eta Pariseko testuen emaitzak ezarri, jatorrizkotestuenak eta transkribapenenenak antzekoak baitira. Oso ezberdintasun gutxi agertzen da.Ondoren ezberdintasun hauek zertan dautzan ikusiko dugu, hauetako zenbait fonologiaarloan ikusi badugu ere:

Londreseko dotrina: Eskuskribuan bustidurarik ez badugu ere, testu honetankasu bitan dugu: seiñegas

seiñeri

Lehenengoa beti agertzen da bertsio honetan bustirik. Bigarrena,aldiz, behin agertzen da; eta beste kasu guztietan (hiru orotara)bustidurarik gabeko <seineri> forma dugu.

Bonapartek zuzenketa ortografikoa egin zuenez, <seinbet>formaren ordez beti agertzen zaigu <seimbet>.

“-gaitik” atzizkia izena eta artikuluatik aparte idatzia dugu beti.Galdetzaileetan berdin jokatzen zuen, <se gaitic> idazten zuelarik.Hala ere, behin <segaitic> dugu, baina okertzat jo dezakegu.

Bukatzeko, aipa dezagun <segatic> ez dela inoiz agertzen,eskuskribuan lautan agertzen bada ere.

Pariseko Ruth-en liburua: Ez da <cegaitic> forma agertzen, beti <segaitic>;baina Loiolako eskuskribuan agertzen ez den <cegaiti> forma duguhonakoan.

<cein> forma ez da inoiz agertzen bustidura markarik gabePariseko bertsio honetan. Behin <ceiñ> forma dugu, eta beste behin gabe agertzen da: <ceñ>. Loiolakoan ez da deklinabide kasuhonetan bustidura agertzen; beste kasu batzutan, aldiz, bai.

Bestalde, Parisekoan ez dira <seinec> eta <ceinen> formakagertzen. Bai, aldiz, <ceiñec> eta <ceiñen>.

Bertsio bikoitza duten testuen afera partikular hau ikusi ondoren, has gaitezen zeinnolako ondorioak atera ditzakegun ikusten, testu guztiak kontutan hartuz.

Ruth-en liburuaren bertsio bietan, nominatiboaren forma berezi bat agertzen da:<norna> hain zuzen. Bietan agertzen bada ere, oker edo errakuntzatzat jo dezakegu.

Ergatiboaren “nork” galdetzailean testu guztietan somatzen da leherkari aurrekodardarkariaren erorketa: “nok”.

Ablatiboari dagokion “nondik” galdetzailea, 1872ko testuan izan ezik (zeinetan“nondic” agertzen den), beste guztietan “nondi” forma daukagu.

“zein” galdetzailean eta beronen eratorrietan, bakar bakarrik agertzen da bustiduraRuth-en liburuko zenbait kasutan eta Londresen argitaratutako dotrinaren kasu bitan.

“zer” galdetzailea deklintua agertzen den testu guztietan, dardarkariaren galera dugu.1828ko dotrinan <ceintzuei> agertzen bada ere, 1972koan <seintzubei> dugu. Azken

honetan /b/ kontsonantea sortu da /u/-ren ondoren. Testu bereko beste kasuetan ez da

58 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

kontsonantizaziorik gertatzen.

2.2.- Zehaztugabeak:Testuotan, galdetzaileetatik eratorritako honako zehaztugabeak ditugu:

1828 1858 1872 1925

EZER: ESER: — EZERECE(BERE) ESE(BERE) — —ECER(BERE) — — —

ECERI — — —ECETAN — — —

— EDOSE(BERE) — —

EDOCEIN EDOSEIN: — —— EDOSEIM(BERE) — —

EDOCEINEC EDOSEINEC — —

EDOCELAN(BERE) — — —

IÑOR IÑOR — —IÑOC — IÑOC —IÑOEN / IÑOREN IÑOEN IÑOEN —

— IÑORI — —EDONOR(BERE) — — —

IÑOZ / IÑOS IÑOS — —— — NONGURA —

1858ko testu bietan emaitza berberak ditugu. Gauza bera 1872 urteko testuetangertatzen zaigu.

“bere”-dun formak koadro honetan ezarri ditut loturik agertzen baitira, “bere”elementua izatez autonomoa bada ere. Honako kontestuotan ditugu:

E. Gauza guztiyac eguin cituzalaco ecebere eceric.

1828ko dotrina: 18. 0rr.

…Bigarrena, criyadu eban Arima bat ecebere eceric.…

1828ko dotrina: 22. 0rr.

E. Da Espiritu bat, iñoz bere ilgo eztana, cein eguin eban ecebere eceric

Jangoicoac bere antzera ta irudira.1828ko dotrina: 83. 0rr.

E. Gaberdico amabiyetaric, eta comulgau artian ecerbere artu bagaric

egotia.1828ko dotrina: 71. 0rr.

…; ta bai bacarric alcanzau leiz, edocelanbere, Jangoicoaganic mesederen

batzuc.…1828ko dotrina: 53. 0rr.

…; edonorbere il, eridu, edo manatuten dabenac;…1828ko dotrina: 43. 0rr.


E. Gause gustiec eguin ebesalaco esebereserianic.


Bigarrena criedu eguin arimebat esebere eserianic.


E. Da esatia pensetia eitia edo desietia edosebere Jangoicoen leguien

contra gause pisucoan.1858ko eskuskribua: 22. 0rr.

E. Quensaiteco pecatu originala, eta veste edoseimbere aurquituiten

dana batiatuiten danagan.1858ko eskuskribua: 21. 0rr.

2.3.- Erakusleak:Atal honetan, erakusleak deklinabide atzizkiekin batera ikusiko ditugu. Dena den, testu

arteko erkaketa oso kasu gutxitan egin daiteke, ez baitira forma guztiak testu guztietanagertzen.

Erakusleei dagokienez, zera dugu aipagarriena:Kasu absolutuko singularreko hirugarren graduko erakuslea, tiletduna agertzen zaigu

1828ko dotrinian eta 1858koaren eskuskribuan: <á>.Londresen argitaratutako bertsioan ez da tiletik agertzen forma honetan, ezta Ruth-en

liburuaren bertsioetan ere. Pluraleko formetan 1828koan “e + e > ee” agertzen bazaigu ere, 1858koan “e + e > ei”

dugu:1828

oneec

1958oneic

1872ko testuan, aldiz, “e + e > e” dugu eta 1925koa aurreko bi emaitza desberdinhauek ditugu nahasian:

1872onec

1925onek / oneik

Pluraleko hirugarren gradukoa 1972 eta 1925 urteetako testuetan baino ez da agertzen;eta biotan emaitza desberdinak ditugu:

1872ac

1925aik

Ergatiboaren singularreko hirugarren graduari dagokion forma, 1872ko testuan bainoez da agertzen; eta testu honetan emaitza bikoitza dugu:

1872arec / ac

60 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Gainerako kasudun erakusleak, ez dira erkaketa egin ahal izateko behar bestemaiztasunez agertzen. Ikus ditzagun, beraz, besterik gabe testuotan agertzen diren formak.

2.3.1.- Erakusleen paradigmak:

1828Absolutua Ergatiboa Datiboa

Hau au onec oneri

Hori ori - -

Ha á - -

Honeek oneec - onei

Horreek orreec - -

Haek - - -


Hau au onec -

Hori ori - -

Ha á / a - -

Honeek oneic - -

Horreek orreic - -

Haek - - -


Hau au onec -

Hori ori orrec -

Ha a arec / ac -

Honeek onec - -

Horreek - - -

Haek ac - -


Hau - - -

Hori - - -

Ha - - -

Honeek onek / oneik - -

Horreek orrek - -

Haek aik - -


1828Inesiboa Leku-Genit. Adlat. (Dest.) Ablatiboa

Hau onetan - onetara(co) oonneeggaanniiccHori orretan - orretara(co) -

Ha atan ataco - aric

Honeek - - - oneetariconeetati

Horreek orreetan - - orreetaric

Haek - - - -


Hau onetan - - -

Hori orretan - - orretatiorretaric

Ha - - - -

Honeek - - - oneitati

Horreek - - - -

Haek - - - -


Hau onetan - - oneticoonneennggaannddiicc

Hori orretan - - -

Ha - - - -

Honeek - - - -

Horreek - - - -

Haek - - - -


Hau - - - -

Hori - - - -

Ha - - - -

Honeek - - - -

Horreek - - - -

Haek - - - -

62 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1828Genitiboa Soziatiboa Instrumentala Motibatiboa

Hau onen - onez onegaitic

Hori orren - - orregaiticorregaitiarren

Ha - - aez -

Honeek oneen oneecaz1 - -

Horreek orreen - - -

Haek - - - -


Hau onen - - -

Hori - - - -

Ha - - - -

Honeek - oneicas1 - -

Horreek - - - -

Haek - - - -


Hau onen onegaz onesaz -

Hori - - - -

Ha - - - -

Honeek - - - -

Horreek - - - -

Haek - - - -


Hau - - onezaz -

Hori - - - -

Ha - - - -

Honeek - - - -

Horreek - - - -

Haek - - - -

1 Instrumentalaren funtzioaz agertzen zaizkigu testuan.


2.4.- Izenordainak:Izenordain pertsonalak, erakusleak bezala, deklinaturik ikusiko ditugu ere. Forma

arrunta eta indartuak, elkarren ondoan ezarri ditut kuadrootan.Singularreko bigarren pertsonari dagokiona, 1925ko testuan eta era indartuan baino ez

da agertzen.

2.4.1.- Izenordainen paradigmak:

64 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1828

1858

Abs

olut

uaE

rgat

iboa

Dat

iboa

Abs

olut

uaE

rgat

iboa

Dat

iboa

Ni

nini

cni

riN

i-

nic

niri

Neu

Neu

Ha

á-

bera

riH

aá

1-

-B

era

bera

Ber

abe

ra /

vera

Gu

gugu

cgu

riG

ugu

guc

guri

Geu

gueu

cG

eugu

euc

Zu

zuzu

czu

riZ

u-

suc

suri

Zeu

ceu

ceur

iZ

eu

Zue

k-

--

Zue

k-

--

Zeu

ekZ

euek

Hae

k-

--

Hae

k-

--

Eur

akeu

rac

eura

ceu

rei

Eur

ak1

Lon

dres

eko

argi

tara

pene

an e

z da

tile

tik a

gert

zen;

bet

i “a”

bai

zik.

1872

1925

Abs

olut

uaE

rgat

iboa

Dat

iboa

Abs

olut

uaE

rgat

iboa

Dat

iboa

Ni

nini

cni

riN

i-

--

Neu

neu

neuc

Neu

neu

Ha

aar

ec 1

-H

a-

--

Ber

abe

ra /

bera

ube

rac

Ber

abe

ra

Gu

gu-

-G

u-

--

Geu

Geu

geu

Zu

zu /

suzu

c-

Zu

--

-Z

euse

uze

ucze

uri

Zeu

zeu

Zue

k-

--

Zue

k-

--

Zeu

ekce

ubec

2se

ubec

Zeu

ekze

urok

Hae

k-

--

Hae

kai

k-

-E

urak

eura

c / e

urec

eura

cE

urak

eura

k1

Hau

etaz

gai

n, P

aris

eko

test

uan

“ac”

for

ma

ager

tzen

da.

1E

rizk

izun

di I

ruko

itzan

big

arre

n pe

rtso

nari

dag

okio

n “e

u”

2Pa

rise

koan

ez

da “

ceub

ec”

form

a ag

ertz

en; “

zeue

c” e

ta “

ceue

c” b

aizi

k.iz

enor

dain

a ag

ertz

en d

a.


1828

1858

Ines

.L

eku-

Gen

.A

dla.

Al.

N. Z

.A

l. B

uk.

Abl

a.In

es.

Lek

u-G

en.

Adl

a.A

l. N

. Z.A

l. B

uk.

Abl

a.

Ni

niga

n-

niga

na-

--

Ni

--

--

--

Neu

Neu

Ha

--

--

--

Ha

--

--

--

Ber

abe

raga

nB

era

bera

gan

Gu

--

--

--

Gu

--

--

--

Geu

gueu

gani

cG

eugu

euga

na

Zu

zuga

n-

zuga

na-

--

Zu

--

--

--

Zeu

ceug

ance

ugan

icZ

eu

Zue

k-

--

--

-Z

uek

--

--

--

Zeu

ekZ

euek

Hae

k-

--

--

-H

aek

--

--

--

Eur

akeu

reta

nE

urak

eure

tan

1872

1925

Ines

.L

eku-

Gen

.A

dla.

Al.

N. Z

.A

l. B

uk.

Abl

a.In

es.

Lek

u-G

en.

Adl

a.A

l. N

. Z.A

l. B

uk.

Abl

a.

Ni

--

--

-ni

gand

icN

i-

--

--

-N

eune

ugan

a 1

Neu

Ha

--

--

--

Ha

--

--

--

Ber

abe

raga

nic

2B

era

Gu

--

--

--

Gu

--

--

--

Geu

Geu

Zu

--

--

--

Zu

--

--

--

Zeu

Zeu

Zue

k-

--

--

-Z

uek

--

--

--

Zeu

ekZ

euek

Hae

k-

--

--

-H

aek

--

--

--

Eur

akE

urak

1E

gia

esan

, ez

da f

orm

a ha

u hu

tsea

n ag

ertz

en; a

ditz

for

man

bai

zik:

“ne

ugan

atze

n”.

2H

onet

az g

ain,

“be

raga

ndic

” ag

ertz

en d

a.

66 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1828

1858

Gen

itib

oaSo

ziat

iboa

Inst

rum

en.

Mot

ibat

i.D

esti

nati

.G

enit

iboa

Sozi

atib

oaIn

stru

men

.Mot

ibat

i.D

esti

nati

.

Ni

--

-ni

gait

ic-

Ni

--

--

-N

euN

eune

ure

Ha

--

--

-H

a-

--

--

Ber

abe

re /

beri

abe

raga

zbe

ra g

aiti

c 1

Ber

abe

rebe

raga

s

Gu

gure

/ gu

ria

--

guga

itic

-G

u-

--

--

Geu

gueu

regu

euga

zG

eugu

eure

1gu

eugu

es

Zu

zure

zuga

z-

--

Zu

--

--

-Z

euce

ure

ceug

azZ

euse

ure

seur

esat

Zue

k-

--

--

Zue

k-

--

--

Zeu

ekZ

euek

Hae

k-

--

--

Hae

k-

--

--

Eur

akeu

ren(

a)eu

raca

zeu

rac

gait

icE

urak

eure

neu

reca

s1

Hon

ela

ager

tzea

z ga

in, l

otur

ik e

re a

gert

zen

da te

stu

hone

tan:

“be

raga

itic

”.1

Lon

dres

eko

argi

tara

pene

an, b

ehin

, “g

eure

” ag

ertz

en d

a. Z

iur

asko

oke

r ba

ten

ondo

rioa

da.

1872

1925

Gen

itib

oaSo

ziat

iboa

Inst

rum

en.

Mot

ibat

i.D

esti

nati

.G

enit

iboa

Sozi

atib

oaIn

stru

men

.Mot

ibat

i.D

esti

nati

.

Ni

nire

niga

s-

--

Ni

--

--

-N

eune

ure

/ neu

ria

neug

asN

eu

Ha

--

--

-H

a-

--

--

Ber

abe

rebe

raga

z / b

era-

gas

Ber

a

Gu

gure

--

--

Gu

gure

--

--

Geu

gueu

reG

eu

Zu

zure

--

--

Zu

--

--

-Z

euze

ure

1ce

ugas

2ce

uret

zat

Zeu

Zue

k-

--

--

Zue

k-

--

--

Zeu

ekse

uben

3ze

ubec

az 4

Zeu

ek

Hae

k-

--

--

Hae

k-

--

--

Eur

akeu

ren

Eur

ak1

Hon

ela

ager

tzea

z ga

in, b

este

era

hau

etan

ditu

gu e

re: “

seur

e” “

ceur

e”.

2H

onel

a ag

ertz

eaz

gain

, bes

te e

ra h

auet

an d

itugu

ere

: “se

ugas

” “c

euga

s”.

3H

onel

a ag

ertz

eaz

gain

, bes

te e

ra h

auet

an d

itugu

ere

: “ce

uen”

.4

Hon

ela

ager

tzea

z ga

in, b

este

era

hau

etan

ditu

gu e

re: “

seub

ecas

” “c

euec

as”.

2.5.- Izen deklinabidea:Testuz testu ikusita, honakoak dira deklinabide kasuak:

1828Mggb. M. Sing. M. Plu. M. S. H. M. P. H.

Absolutua Ø -a -ac -au -oc

(-aec)

Ergatiboa -(e)c -ac -ac - -oc

Datiboa -(e)ri -ari -ai - -

Inesiboa -tan -an -etan - -

I.B. + -(e)n -agan

Leku-Genitiboa -taco -co -etaco - -

I.B. + -(e)co

Adlatiboa -tara -ra -etara - -

-agana

Adl. Nora. Zuz. - - - - -

Adl. Bukatuzkoa - - - - -

Ablatiboa -taric / -tati -ric / -tic / -ti -etaric / -etati - -oetaric

-(e)ti -a ganic

Partitiboa -(r)ic - - - -

Genitiboa -(r)en -aren -en - -

Soziatiboa -(e)gaz -agaz -acaz - -

Instrumentala -(e)z - -az - -

Motibatiboa - -a gaitic / -agatiarren-ac gaitic - -

Destinatiboa -(r)entzaco -arentzaco -entzaco - -

Prolatiboa -tzat - - - -



Absolutua Ø -a -ac -au / -ori -oc

Ergatiboa -(e)c -ac -ac - -oc


Inesiboa -tan -an -etan - -

-agan

Leku-Genitiboa -taco -co - - -

I.B. + -(e)co

Adlatiboa - -ra -etara - -

Adl. Nora. Zuz. - - - - -

Adl. Bukatuzkoa - - - - -

Ablatiboa -(e)taric / -(e)ti -ric / -tic / -ti -etaric / -etati - -otaric

-(e)tati -rianic

-a ganic


Genitiboa -(r)en -aren / -en -en - -

Soziatiboa -(e)gas -agas -acas - -

Instrumentala -(e)s - -as - -

Motibatiboa - -a gaitic -ac gaitic - -

Destinatiboa {-(r)ensat} - - - -

Prolatiboa -sat - - - -

68 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––


Absolutua Ø -a -ac - -

Ergatiboa -(e)c -ac -ac - -


Inesiboa - -an -etan - -

I.B. + -(e)n

Leku-Genitiboa - -co - - -

I.B. + -(e)co

Adlatiboa -tara -ra -etara - -

I.B. + -(e)ra-agana / {-abana}

Adl. Nora. Zuz. - -rantza / -rancha - - -

Adl. Bukatuzkoa - -raño - - -

Ablatiboa -(e)tati -tic / -ti -etatic / -etati - -

I.B. + -(e)tic

-gandic -a gandic / agandic-ac gandic


Genitiboa -(r)en -aren / -en -en - -

Soziatiboa -(e)gaz / -(e)gas -agaz / -agas -acaz / -acas - -

Instrumentala -(e)z - - - -

-(e)s

Erak. + -zaz

Motibatiboa -gaitic -agatic / -agaitic - - -

Destinatiboa -(r)entzat - - - -

Prolatiboa -tzat - - - -



Absolutua Ø -a -ak - -ok

Ergatiboa - - - - -

Datiboa - - -airi - -

Inesiboa “baten” -an - - -

Leku-Genitiboa - -ko - - -

Adlatiboa - -ra - - -

Adl. Nora. Zuz. - -rentza - - -

Adl. Bukatuzkoa - (1) - - -

Ablatiboa -(e)tati -tik / -ti (2) - - -

1 denbora zentzuaz: “-artiño / -do / arte”.

2 denbora zentzuaz: “-ganik / -gandi / -ti (lendi)”.

Partitiboa -(r)ik - - - -

Genitiboa - -en - - -

Soziatiboa -(e)gaz - - - -

Instrumentala -(e)z - - - -

Erak. + -zaz

Motibatiboa - - - - -

Destinatiboa - -entzako - - -

Prolatiboa - - - - -

70 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2.5.1.- Kasu gramatikalak:a) Absolutoa:Testu guztien emaitzak, koadru batean bil ditzakegu (testuen arteko ezberdintasun

ortografikoak direla eta, deklinabide kasuak egungo idaztarauei begira ezartzea erabaki dut):


Adibideak ikusten hasi baino lehen, honako ohar hauek izan behar ditugu kontutan: 1) Kasu honi dagokionez, 1858ko testuetan maiz gertatzen da /a/ > /e/ itxiera, pluralean

zein singularrean, aurreko silaban /i/ zein /u/ bokal itxiak izatean. Beste testuetan ez danormalean gertatzen, 1872koan salbuespen bat agertzen bada ere: <esconduec>.

2) Koadro orokorrean ikusi ahal daitekeenez, mugatu singular hurbila dugu ezarrita.Zaila da oso, benetako singular hurbilak diren ala ez erabakitzea; baina erakusleaklexematik bereiz idazten dituenez gero, lexemari lotuta agertzen diren singularreko formahauek kasu absolutuaren mugatu singular hurbiltzat hartu ditut.

1858ko testuetan, Bonapartek kontrako erabakia hartu zuela ikus daiteke. Hau da,erakusletzat jo zituen eta lexematik bereiz idatzi zituen.

1858ko dotrina honetan, gainera, maila biko sigularrak ditugula dirudi, bigarrenmailakoa behin baino agertzen ez bada ere.

Singular hurbileko markak, “-au” eta “-ori” ditugu.

3) Mugatu plural hurbilari dagokionez, 1828ko testuan beste marka berezi bat agertzenzaigula ematen du: “-aec” hain zuzen:

1828ko dotrina:I. Eta berba santuaec esan baño leenago cer dago Ostiyan, eta cer

Calizian?72. orr.

4) Ruth-en liburuaren Loiolako eskuskribuan badugu aipagarria den fenomeno bat.Lehenengo kapitulu osoko kasu absolutuak, geroxeago zuzenduak izan zirela nabaritzenbada ere, ergatiboaren kasuaren morfemaz agertzen dira:

Ruth-en liburua (Loiola):Senarrac deituten san Elimelech, eta bere emastiac Noemi; eta euren

seme biyec deituten siren, batec Mahalon, eta bestiac Chelion, Efratheos-

Juda-Bethlemocoac. …I - 2

Bukatzeko aipa dezagun, ez dela 1925ko testuaren aipurik agertzen, galdeketa izanik ezbaitugu benetako kontesturik.

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila HurbilaØ-a -au

-ori-ok-aek

-ak

b) Ergatiboa:

72 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

1858ko dotrinan zenbaitetan, “-ek” marka agertzen da sigularrean zein pluralean, bainahonakoak agertzea bokal-harmoniaren ondorioa da eta ez kasu marka halakoa delako:

Christiñeuec (E) / Cristiñeuec (L)

bienaventuraduec (E) / bienabenturaduec (L)

Apostoluec

d) Datiboa:

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(e)k-ak -ak -ok

Datibo kasuan, /i/ eta /u/ bokalek eragindako /a/ > /e/ bokal itxiera, testu guztietanematen da, kasu guztietan gertatzen ez badira ere:

1828ezconduei

1858Dotoriai (E) / Dotoriei (L)

imaginai (E) / imajinei (L)

Santuai (E) / Santuei (L)

peregrinuei

esconduei

1872criaduei (E) / morroiei (L)

Erizkizundi Irukoitzan ez dugu datibo singularrari dagokion emaitzik, eta pluraleanagertzen den marka hauekiko ezberdina da oso: “-airi”:

gizonairi

Ikus dezagun orain, hurrengo orrialdetik aurrera, kasu gramatikalen zenbait adibide; etatestuen arteko erkaketa hobeto egin ahal izateko, elkarren ondoan izango ditugu aipuak.

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(e)ri-ari

-ari-airi


Mug

agab

ea:

Ø

E.

Cur

tze

Sant

ua. 11

. 0rr

.

E.

Da

egui

tia i

ru c

urtz

e

escu

esco

aco

orc

oro

agaz

;

lele

ngoa

bec

oqui

yan,

big

a-

rren

a ao

an,

irug

arre

na b

ula-

rria

n, g

ueur

e Ja

ngoi

coag

az

berb

a eg

uite

n do

gula

.

11. 0

rr.

E.

Jang

oico

ac li

brad

u

gagu

izan

zat b

erba

deu

ngue

-

tari

c.

12. 0

rr.

E.

Ceg

aitic

den

pora

, eta

lecu

guzt

iyet

an te

ntau

, eta

pers

egui

etan

gai

tuez

an

gueu

re a

reri

yoac

.

13. 0

rr.

I.E

ta c

einb

at p

erso

na

eta

mem

oriy

ada

uco

?. 20

. 0rr

.

Mug

agab

ea:

Ø

I.C

hris

tiñe

usa

ra ?

.

1. 0

rr.

E.

Eiti

a ir

u cu

rce

escu

escu

aco

ats

orco

roag

as:l

elen

-

goa

beco

quin

, big

arre

na a

oan,

irug

arre

na b

uler

rian

, ber

va

eite

n do

gule

gue

re J

ango

i-

coag

as.

2. 0

rr.

E.

Jang

oico

ac li

bred

u

gagu

isen

ber

bade

ungu

etar

ic.

2. 0

rr.

E.

Sega

itic

gueu

re a

re-

rioa

c pe

rseg

uita

n ga

itues

an

dem

pora

, eta

lecu

gust

ieta

n.

3. 0

rr.

I.Se

r da

orac

ino

eitia

?.

12. 0

rr.

Mug

agab

ea:

Ø

Ecu

si d

ogu

Cri

stiñ

eu

sari

ala

7. 0

rr.

E.

Eiti

a ir

u cu

rse

escu

esco

aco

ats

orco

roag

as: l

e-

leng

oa b

ecoq

uien

, big

uerr

ena

aoan

, iru

guer

rena

bul

erri

an,

berb

a ei

ten

dogu

le g

ueur

e

Jan-

goic

oaga

s.

3. 0

rr.

E.

Jang

oico

ac li

bred

u

gagu

isen

ber

bade

ungu

etar

ic.

4. 0

rr.

E.

Sega

itic

gueu

re a

re-

rioa

c pe

rseg

uite

n ga

itues

an

dem

pora

, eta

lecu

gust

ieta

n.

6. 0

rr.

I.Se

r da

oras

iño

eitia

?.

31. 0

rr.

Mug

agab

ea:

ØE

limel

ech

bere

em

aste

eta

sem

ieca

s M

oab-

eco

lur

alde

ra d

oa.

I -

0

Jues

bate

n de

mpo

ran,

Jues

ac a

guin

tari

ac s

irel

a, ja

sosa

n m

undu

an g

ose-

aldi

bat. I -

1E

ta ja

qui s

an b

ere

erre

nabi

jeca

s,…

I -

6E

ta e

san

euts

an B

ooz-

eceg

uita

rien

bur

uzay

egua

nga

ztia

ri:

II -

5…

saba

ldu

egui

zu s

oñia

nda

casu

n oy

ala,

eta

esc

ubi

ecaz

ond

o or

atu.

III

- 15

Gu

gara

tes

tigu

: Jau

nac

egui

n da

jela

ceu

re e

chia

n… IV-

11

Mug

agab

ea:

ØE

limel

ech,

bet

hleh

emiti

acca

rest

ia a

ndi b

aten

……

Noe

mi b

ere

emas

te, e

ta b

ere

sem

e bi

ecas

,…I -

0Ju

esba

ten

dem

pora

n,Ju

esac

agu

inta

riac

isen

sir

en,

jaso

san

mun

duan

gos

e-al

dian

di b

at.

I - 1

Eta

jagu

i san

ber

e er

rena

bije

cas,

…I -

6E

ta e

san

eutz

an B

ooze

ceg

uita

rien

cui

dadu

reeg

uan

gazt

iari

:…II

- 5

…: s

abal

du e

guiz

u oy

ala

cubr

itan

zari

an o

yala

, eta

ezc

ubi

ecaz

ond

o or

atu

egui

ozu. III -

15

…G

u ga

ra te

stig

uac :

Jau

-na

c eg

uin

daje

la e

mac

ume

one-

gaz

cein

ceu

re e

chia

n sa

rtut

enda

na,…

IV -

11

Abs

olut

uaKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriiss

74 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a

E.

Cri

stor

en g

uizo

na.

10. 0

rr.

E.

Da

Jang

oico

agan

a

biyo

tza

ereg

uitia

, ta

bera

ri

mes

edia

c es

catu

tia.

30. 0

rr.

E.

Lel

engo

a da

san

tifi-

cadu

bed

i zur

e uc

ena.

32. 0

rr.

I.C

etar

aco

da S

acra

-

men

tu S

antu

Est

rem

aun-

ciño

coa

?.

75. 0

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a

E.

Jang

oico

ari v

iots

a

alsa

u, e

ta m

esed

iac

esca

tutia

.

12. 0

rr.

E.

Lel

engo

a da

san

tifi-

qued

u bi

di s

eure

use

na. 12

. 0rr

.

Irug

arre

na, c

onfe

siño

gene

rala

esat

iaga

tic.

25. 0

rr.

I.Se

tara

co d

a Sa

cra-

men

tu s

antu

Est

rem

aun-

ciño

coa

?.

28. 0

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a

E.

Jang

oico

ari b

iots

a

alsa

u, e

ta m

esed

iac

esca

tutia

.

31. 0

rr.

E.

Lel

engo

a da

: San

tifi-

qued

u bi

di s

eure

use

na. 33

. 0rr

.

Irug

uerr

ena,

Con

fesi

ño

jene

rala

esat

ia g

aitic

.

69. 0

rr.

I.Se

tara

co d

a Sa

cra-

men

tu s

antu

Est

rem

aun-

siño

coa

?.

77. 0

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a

…, e

ta J

aung

oico

aren

escu

bada

go y

agui

ric

neur

e

cont

ra.

I -

13

Jaun

ac e

mon

dei

zula

sari

ece

ure

egui

tadi

acaz

bard

iñ,…

II -

12

Eta

gue

ro b

iurt

u za

nian

bere

am

agui

ñarr

agan

a, e

ntzu

n

eban

ber

agan

ic: N

eure

alab

ia, n

euc

topa

uco

deut

sut

desc

ansu

aet

a eg

uing

o do

t

ondo

zar

iala

.

III

- 1

…, M

ahal

on-e

n em

asti

a

izin

zan

a, a

ltzet

aco

bere

sena

r-sa

nare

n is

ena

bere

ondo

reni

an,…

IV -

10

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a

…, e

ta J

ango

icoa

ren

escu

-

bada

go y

agui

ric

neur

eco

ntra

.

I -

13

Jaun

ac e

mon

dei

zula

zar

ie

ceur

e ob

raca

zeg

uita

diac

az

conf

orm

idad

ian…

II -

12

Eta

gue

ro b

uelta

u za

nian

bere

am

agui

ñarr

agan

a, e

ntsu

n

eban

ber

a ga

nic:

Neu

re a

la-

bia,

neu

c to

pauc

o za

ituda

z

deut

sut d

esca

nsua

eta

egui

n-

go d

ot o

ndo

egon

zai

teza

la.

III

- 1

…, M

aalo

n-en

em

azti

a

izin

zan

a, a

ltzet

aco

bere

sen

ar

defu

ntue

n ic

ena

bere

pro

pie-

dadi

an,…

IV -

10


Mug

atu

plur

ala:

-ac

Cri

stiñ

auac

yaq

uin

biar

ditu

zan

gauz

ac.

13. 0

rr.

E.

Yaq

uini

c, e

taen

tend

i-

duri

c A

ita g

uria

, eta

bes

te

Ele

ssa

Am

a Sa

ntia

ren

orac

iñoa

c.

14. 0

rr.

E.

Dir

a Fe

deco

mis

teri

-

yoet

aric

pri

ncip

alen

ac. 16

. 0rr

.

E.

Jang

oico

aren

legu

e-

coac

obe

to g

orde

taco

.

48. 0

rr.

I.E

ta p

ecat

u ve

nial

ac

conf

esau

bia

r di

ra ?

.

70. 0

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

Cri

stiñ

au d

octr

inia

ren

Lau

par

tiac

.

1. 0

rr.

Cri

stiñ

euec

iaqu

inbi

arda

-

besa

nac.

3. 0

rr.

E.

Yaq

uini

c et

a en

tend

i-

duri

c Pa

tern

oste

rra

eta

best

e

Ele

xa a

ma

sant

ien

oras

inoi

ac.

4. 0

rr.

E.

Dir

e fe

deco

mis

teri

-

oric

pri

ncip

alen

ac.

5. 0

rr.

E.

Obe

to g

orde

taco

Jan

-

goic

oen

legu

ecoa

c.

19. 0

rr.

I.E

ta b

ago

oblig

ue-

siño

ric

conf

eset

aco

peca

tu

beni

alac

?.

26. 0

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

Cri

stiñ

eu d

otri

nien

Lau

part

iac.

1. 0

rr.

CR

IST

IÑE

UE

C J

AQ

UIN

BIA

R D

AU

ESA

NA

C.

7. 0

rr.

E.

Jaqu

inic

, eta

ent

endi

-

duri

c Pa

tern

oste

rra,

eta

bes

te

Ele

ssa

Am

a Sa

ntie

n

oras

iñoy

ac.

9. 0

rr.

E.

Dir

e Fe

deco

Mis

teri

-

oric

pri

nsip

elen

ac.

12. 0

rr.

E.

Obe

to g

orde

taco

Jang

oico

en le

guec

oac.

50. 0

rr.

I.E

ta b

ago

oblig

ue-

siño

ric

conf

eset

aco

peca

tu

beni

elac

?.

70. 0

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

Jues

bat

en d

empo

ran,

Jues

acag

uint

aria

csi

rela

,… I -

1

…, J

auna

c bi

urtu

situ

ala

begu

iac

eure

n er

rira

ncha

eta

emon

eut

sela

jana

ria.

I -

6

Sein

tzub

ei e

rant

zun

eutz

u-

en b

erac

, biu

rtu

sagu

ides

atze

ra n

eure

ala

bac.

I -

11

…, e

ta b

atuc

o do

daz

egui

tari

en e

scue

tatic

jaus

ten

dire

san

galb

urua

c,…

II -

2

…ze

laie

n gu

erat

uten

zi-

rian

gal

buru

aceg

uita

rien

oñar

rac

segu

itus,

…

II -

7

Esa

n de

ustie

z zu

c eg

uin

dozu

san

gauz

a gu

stia

cce

ure

amag

uiña

rrag

as,…

II -

11

Mug

atu

plur

ala:

-ac

Jues

bat

en d

empo

ran,

Jue

-

sac

agui

ntar

iac

isen

sir

en,… I

-1

…, J

auna

c bi

urtu

situ

ala

begu

iac

eure

n er

rira

ncha

eta

emon

eba

laco

jana

ria.

I -

6

Sein

tzub

ei e

rant

zun

eutz

u-

en b

erac

, biu

rtu

sagu

ides

atze

ra n

eure

ala

bac;

…I

- 11

… e

ta b

atuc

o do

daz

egui

tari

en e

scue

tatic

jaus

ten

dire

zan

gara

garr

bur

uac,

… II -

2

…ze

laie

n gu

erat

uten

zi-

rian

gar

agar

bur

uac,

egu

ita-

rien

atz

e pa

usue

n at

zetic

segu

iten

zitu

ala,

…

II -

7

…: E

san

deus

tiez

zuc

e-

guin

doz

usan

gau

za g

usti

ac

ceur

e am

agui

ñarr

agaz

…II

- 1

1

76 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

. hur

bila

:

-au

E.

Cri

stiñ

auoc

dau

cagu

n

fedi

-au

conf

eset

aco.

15. 0

rr.

Irug

arre

na, N

i bec

atar

i-

yau

esat

ia g

aitic

.

69. 0

rr.

Ni p

ecat

ariy

auco

nfes

e-

tan

naya

co J

ango

ico

guzt

iz

pode

roso

ari,

…

89. 0

rr.

Mug

atu

sing

. hur

bila

:

-au

E.

Chr

istiñ

euec

dau

que-

gun

fede

auco

nfes

etac

o.

4. 0

rr.

-ori

I.N

ondi

dau

co C

ursi

ac

virt

utio

ri ?

.

3. 0

rr.

Mug

atu

sing

. hur

bila

:

-au

E.

Cri

stiñ

euec

dau

queg

un

Fed

i au

conf

eset

aco.

10. 0

rr.

-ori

I.N

ondi

dau

co C

ursi

ac

birt

uti o

ri?.

6. 0

rr.

Mug

atu

sing

. hur

bila

:M

ugat

u si

ng. h

urbi

la:


Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

…, E

rreg

utu

egui

zu g

upe

cata

riyo

cga

itic,

…

5. 0

rr.

…; E

vare

n um

e de

ster

ra-

duoc

;…

…, b

iyor

tu e

guiz

uzgu

gana

zur

e m

iser

icor

diya

zco

begu

iyoc

;…

6. 0

rr.

Irug

arre

na, s

inis

tu a

rtu

ebal

a er

iyot

zia,

ta p

asiñ

oia

gupe

cata

riyo

csa

lbet

arre

n. 9. 0

rr.

E.

Cri

stiñ

auoc

dauc

agun

fedi

-au

conf

eset

aco.

15. 0

rr.

E.

Da

arac

o pe

catu

a,ce

ineg

az y

ayot

en g

aria

ngu

ztiy

oc,…

58. 0

rr.

…, t

a C

risto

ceu

re S

emia

ren

Gui

zon

egui

tia e

zagu

tu d

ogun

-oc

… …

betic

o gl

oriy

ara

eroa

nac

izan

gai

teza

n.

100.

0rr

.

-aec

I.E

ta b

erba

sant

uaec

esan

baño

leen

ago

cer d

ago

Ost

iyan

,et

a ce

r Cal

izia

n ?.

72. 0

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

E.

Da

Err

omac

o Po

nti-

fice

Chr

isto

en v

ique

rioa

lurr

i-

an,s

eine

ri g

usti

ocga

gos

obli-

gued

uric

obe

desi

tan.

10. 0

rr.

E.

Juic

ioco

egu

nian

gust

ioc

vist

uco

gari

ala

orai

n

dauq

uegu

sen

gorp

uts,

ta

arim

e eu

reca

s er

resi

bita

co

baco

chac

alo

guer

a, e

do

cast

igue

seg

un m

erec

itan

daud

ien

vere

obr

ac.

11. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

E.

Da

Err

omac

o Po

nti-

fise

, Cri

stoe

n B

ique

rioa

lurr

i-

an,s

eine

ri g

usti

ocga

gos

obli-

gued

uric

obe

desi

ten.

28. 0

rr.

E.

Juic

ioco

egu

nian

gust

ioc

bist

uco

gari

ala

orai

n

dauq

uegu

sen

gorp

uts,

ta

arim

e eu

reca

s: e

rres

ibite

co

baco

chac

alo

guer

a, e

do

cast

igue

seg

un m

erec

iten

daud

ien

bere

obr

ac. 28 -

29.

Orr

.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

78 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

agab

ea: -(e)

c

AIT

A G

ASP

AR

AST

E-

TE

CE

RD

ER

AZ

ESC

RI-

BID

UA

2. O

rr.

D. G

abri

el M

enen

dez

deL

uarc

acga

uza

asco

era

ntzi

taat

era

eban

a.2.

Orr

.E

.C

rist

ocbe

rian

ber

eer

iyot

ziag

az b

enci

du c

ituza

-la

co.

13. O

rr.

I.C

er e

san

gura

dau

JESU

SEc

?.20

. Orr

.E

.D

a ju

ram

entu

egu

itia

guzu

rrag

az, e

do b

atec

uste

dabe

nare

n co

ntra

.39

. Orr

.…

: eta

con

ulga

u az

quer

oes

quer

ona

c em

on m

esed

e ai

nan

diya

gai

tic, u

rten

bag

aric

bert

ati (

Juda

sec

legu

ez)

Ele

ssar

ic c

anpo

ra.

74. O

rr.

Mug

agab

ea: -(e)

c

E.

Ben

sidu

eba

laco

Chr

isto

cbe

rian

ber

e er

io-

siag

as.

3. O

rr.

I.Se

r es

an g

ure

dau

Jesu

sec

?.

8. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

lian

yaus

tend

an g

ustie

n bi

arda

u

bate

cco

nfes

au b

erta

ti

parc

atu

daqu

iuns

at ?

.

25. O

rr.

E.

Bai

, jau

ne, b

aie

pro-

vech

u ba

ga e

ta b

ere

calti

an,

eite

n da

bela

co p

ecat

u m

orta

l

ique

raga

rrib

at e

ta J

udas

ec

egui

n pe

catu

ber

vera

.

28. O

rr.

Mug

agab

ea: -(e)

c

E.

Ben

sidu

eue

sala

co

Cri

stoc

beri

an b

ere

erio

siag

as.

7. O

rr.

I.Se

r es

an g

ure

dau

Jesu

sec

?.

20. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

lian

jaus

ten

dan

gust

ien,

bia

r da

u

bate

cco

nfes

au b

erta

ti

parc

atu

daqu

iuns

et ?

.

67. O

rr.

E.

Bai

Jau

ne, b

aye

pro-

bech

u ba

ga, e

ta b

ere

calti

an,

eite

n da

uela

co p

ecat

u m

orta

l

ique

raga

rri b

et, e

ta J

udas

ec

egui

n eu

en p

ecat

u be

rber

a.

76 -

77.

Orr

.

Mug

agab

ea: -(e)

cO

rpha

cm

un-e

guite

n eu

-tz

an b

ere

amag

uiñe

rrar

i eta

biur

tu s

an:…

I -

14N

ori N

oem

ices

an e

utza

n;se

ure

cuñe

tia b

iurt

u da

ber

eer

rira

,…I

- 15

Rut

h-ec

Boo

z-en

sol

uan

galb

urua

c ba

tzen

ditu

.II

- 0

Eta

esa

n eu

tsan

Boo

z-ec

egui

tari

en b

uruz

ay e

guan

gazt

iari

:…II

- 5

…, b

ai e

uren

art

eco

bate

cbe

steg

anat

zen

eban

ian

bere

escu

bidi

a,…

IV -

7…

, Tam

ar-e

cJu

da-e

ntza

tse

iñ-e

guin

eba

na,…

IV -

12

One

c di

rez

Phar

es-e

ngu

izal

diac

: Pha

res-

ecso

rtu

eban

Esr

on.

IV -

18

Mug

agab

ea: -(e)

cO

rpha

cm

un e

guin

eut

zan

bere

am

agui

ñerr

ari e

ta b

iurt

usa

n:…

I -

14N

ori N

oem

ices

an e

utza

n;se

ure

cuñe

tiac

biur

tu d

a be

reer

rira

,…I

- 15

Eta

esa

n eu

tzan

Boo

zec

egui

tari

en c

uida

dure

egu

anga

ztia

ri:…

II -

5…

, bai

eur

en a

rtec

o ba

tec

cedi

tan

eban

ian

bere

dere

choa

bes

te b

ater

i,…IV

- 7

…, T

amar

rec

Juda

entz

atse

in e

bana

,…IV

- 1

2O

nec

dire

z Ph

ares

enge

nera

cino

acbe

laun

ecua

c:P

hare

sec

sort

u eb

an E

zron

.IV

- 1

8

Erg

atib

oaKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriiss


Mug

atu

sing

ular

ra:

-ac

I.C

er g

ura

esan

dau

Cri

stin

auac

?.

10. O

rr.

I.E

ta c

er e

san

gura

dau

Cri

stor

en g

uizo

nac

?.

10. O

rr.

I.B

ada

curt

ziac

bauc

o

orre

en c

ontr

a in

darr

ic ?

. 13. O

rr.

I.C

einb

at g

auza

obr

au

citu

zan,

bad

a, E

spir

itu

Sant

uac

Enc

arna

ciño

co

Mis

teri

yoan

?.

22. O

rr.

…, e

guzq

uiya

ren

argu

i-

yac

cris

tal b

atet

i urt

eite

n

dabe

n le

guez

,…

23. O

rr.

I.C

er e

san

gura

dau

ya-r

riri

c eg

oiti

acA

ita

Jang

oico

guz

tiz p

oder

osoa

ren

alde

esc

oan

?.

26. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ac

E.

Jang

oico

aclib

redu

gagu

isen

pen

sam

entu

deu

n-

guet

aric

.

2. O

rr.

I.B

ada

curs

iac

virt

u-

teri

c ba

uco

eure

n co

ntra

?.

3. O

rr.

I.Se

inbe

t gau

se ia

quin

,

eta

ente

ndid

u bi

ardi

tus

Chr

isti

ñeue

cus

u er

raso

ecor

a

elsa

iten

da

nian

?.

3. O

rr.

E.

Jang

oico

acal

aner

re-

bela

u da

bela

co, e

ta E

lexa

ama

sant

iac

alan

irec

aste

n

desc

u-le

co.

5. O

rr.

Lau

garr

ena

Sant

isim

eT

ri-

nida

deco

big

arre

n P

erso

niac

artu

eba

san

bera

gan

gorp

uts,

ta a

rim

e on

eic;

…

9. O

rr.

I.Se

r es

an g

ure

dau

se-

cule

co v

icis

iac

?.

11. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ac

E.

Jang

oico

aclib

redu

gagu

isen

pen

sam

entu

deu

n-

guet

aric

.

4. O

rr.

I.B

ada

Cur

siac

birt

u-

teri

c ba

uco

eure

n co

ntra

?.

6. O

rr.

I. S

eim

bet g

ause

jaqu

in,

eta

ente

ndid

u bi

ar d

itus

Cri

stiñ

euec

usu

erra

soec

ora

elsa

iten

dani

an ?

.

8. O

rr.

E.

Jang

oico

acal

an

erre

bela

u da

uela

co, e

ta E

less

a

Am

a Sa

ntia

cal

an ir

ecas

ten

desc

ulec

o.

11. O

rr.

Lau

guer

rena

, San

tisim

e

Tri

nide

deco

big

uerr

en P

er-

soni

acar

tu e

uesa

n be

raga

n

gorp

uts,

ta a

rim

e on

eic;

… 23. O

rr.

I.Se

r es

an g

ure

dau:

Secu

leco

Bis

isia

c?.

29. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ac

…Ja

unac

egui

nday

ela

seub

ecas

mis

eric

ordi

a, s

eube

c

euqu

idos

uen

mod

uan,

illa

cas

eta

niga

s.

I -

8

…G

usti

s-po

dero

soac

garr

asta

sune

s be

tena

bela

co.

I -

20

Euc

an b

ada

bere

sen

ar

Elim

elec

h sa

nac

seni

de b

at,

guis

on a

ltsua

, eta

guz

tiz a

be-

rats

a, B

ooz

deitu

ten

zana

. II -

1

Eta

esa

n eu

tsan

Rut

h M

oa-

bita

rrac

bere

am

agui

ñarr

ari:

II -

2

Ceñ

eri e

rant

zun

euts

an

bere

am

agui

ñarr

ac: o

beto

da, n

eure

ala

bia,

joan

zak

idaz

galb

urua

c to

peta

n …

II -

22

Eta

con

tau

euts

an b

erag

az

guiz

onac

egui

n eb

an g

ustia

.

III

- 16

…, b

este

urc

oago

acce

ni-

tasu

na la

gatz

en d

euts

ala,

… IV -

0

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ac

…: J

auna

ceg

uin

daye

la

seub

ecas

mis

eric

ordi

a, s

eube

c

euqu

idos

uen

mod

uan

niga

s

eta

defu

ntue

cas.

I -

8

…G

usti

s-po

dero

soac

garr

asta

sune

s be

tena

bela

co.

I -

20

Eta

Elim

elec

h be

re s

ena-

rrac

euca

n se

nide

bat

gui

zon

pode

roso

a et

a gu

ztiz

aber

atza

, Boo

z de

itute

n za

na.

II -

1

Eta

esa

n eu

tzan

Rut

hM

oa-

bita

rrac

bere

am

agui

ñarr

ari:

II -

2

Cei

ñeri

era

ntzu

n eu

tsan

bere

am

agui

ñarr

ac: o

beto

da, n

eure

ala

bia,

joan

zak

idaz

gara

gar

buru

ac to

peta

n … II

- 2

2

…E

ta c

onta

u eu

tsan

ber

a-

gaz

guiz

onac

egui

n eb

an

gust

ia.

III

- 16

80 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

-ac

E.

Cri

stiñ

au f

iela

cda

u-

quie

la p

arte

bat

ac b

estie

n

obra

one

tan,

…

27. O

rr.

E.

Da

cris

tiñau

fie

l guz

-ti

yac

bate

ra e

guite

n da

udee

n

gorp

utza

, cei

nen

buru

a da

n

Aita

San

tua.

27. O

rr.

E.

Cri

stoc

ber

e ao

tic

esan

eba

laco

, Apo

stol

uac

esca

tu ta

.

31 -

32.

Orr

.

E.

Bai

, Jau

na, n

agus

i-ya

goac

eure

n az

pico

en a

lde-

raco

, eta

gur

asoa

ceu

ren

hu-

mie

n al

dera

co d

auqu

eeza

nac

bere

.

42 -

43.

Orr

.

I.E

ta c

e pe

catu

egu

iten

daud

ee g

orde

tan

ezti

tuez

a-

nac

?.

51. O

rr.

Bos

tgar

rena

, Con

feso

riac

emoi

ten

dabe

n pe

nite

nciy

a

cunp

liyet

aco

gogo

a ar

tzai

tia.

61. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

E.

Sega

itic

gueu

re a

re-

rioa

cpe

rseg

uita

n ga

itues

an

dem

pora

, eta

lecu

gus

tieta

n.

3. O

rr.

I.N

oc e

san

eban

Cre

doa

?.

E.

Apo

stol

uec

jaun

e.

4. O

rr.

…, e

do c

astig

ue s

egun

me-

reci

tan

daud

ien

vere

obr

ac.

11. O

rr.

…bi

enav

entu

radu

ecei

-

ten

daud

ien

legu

es C

erue

n.

13. O

rr.

I.E

ta u

su e

rras

oeco

ra e

ldu

asqu

eroc

oac

gaxo

pel

igru

sco-

agas

aur

quitu

ten

badi

re b

au-

quie

obl

iges

iñoe

ric

erre

sibi

-

taco

Sac

ram

entu

san

tu a

u ?.

29. O

rr.

I.E

ta S

acra

men

tu s

antu

au o

ndo

erre

sibi

taco

bia

r da

u-

de e

gon

Jang

oico

en g

rasi

an

esco

ndut

en d

iria

nac

?. 29. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

E.

Sega

itic

gueu

re a

re-

rioa

cpe

rseg

uite

n ga

itues

an

dem

pora

, eta

lecu

gus

tieta

n.

6. O

rr.

I.N

oc e

san

euen

Cre

doa

?.

E.

Apo

stol

uec,

Jau

ne.

10. O

rr.

…, e

do c

astig

ue s

egun

me-

reci

ten

daud

ien

bere

obr

ac.

29. O

rr.

…, b

iena

bent

urad

uec

ei-

ten

daud

ien

legu

es S

erue

n.

34 -

35.

Orr

.

I.E

ta u

su e

rras

oeco

ra e

ldu

asqu

eroc

oac,

gas

so p

elig

rus-

coag

as a

urqu

itute

n ba

dire

, ba-

uqui

e ob

liges

iñoe

ric

erre

si-

bite

co S

acra

men

tu s

antu

au

?.

78. O

rr.

I.E

ta S

acra

men

tu s

antu

au o

ndo

erre

sibi

teco

, bia

r da

u-

de e

gon

Jang

oico

en g

rasi

en

esco

ndut

en d

iria

nac

?. 80. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ac

…sa

bald

u sa

n fa

mia

gen

te

gust

ien

artia

n et

a es

aten

eu-

den

embr

ac: A

u da

ara

co

Noe

mi:

I -

19

…; e

ta e

garr

iric

bad

au-

cazu

ber

e, ju

an z

aite

mal

etar

a

eta

neur

e m

utill

aced

aten

dabe

n ur

eti e

daiz

u.

II -

9

Era

nzun

ebe

n at

e-al

boan

egua

n er

ri g

ustia

c et

a

agur

iac:

…

IV -

11

Mug

atu

plur

ala:

-ac

…sa

bald

u sa

n fa

mia

gen

-

te g

ustie

n ar

tian:

eta

esa

ten

eude

n em

brac

: Au

da a

raco

Noe

mi.

I -

19

…, e

ta e

garr

iric

bada

ucaz

u be

re, j

uan

zaite

mal

etar

a et

a ed

aizu

ura

ti

neur

e cr

iadu

aced

aten

dabe

na.

II -

9

Era

nzun

eba

n er

rigu

stia

c

atia

n eu

ban

erri

gus

tiac

eta

agur

iac:

…

IV -

11


Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

E.

Cri

stiñ

auoc

dauc

a-

gun

fedi

-au

conf

eset

aco. 15

. Orr

.

E.

Peca

tu e

guite

n eb

ala

Ada

n gu

re le

leng

o gu

raso

ac,

cein

egan

guz

tiyo

ceg

uin

guen

dun

peca

tu.

23. O

rr.

E.

Da

Sum

o Po

ntif

ice

Err

omac

oa, C

rist

oren

Vic

a-

riyo

, edo

ord

eco

mun

du o

ne-

tan,

cei

neri

guz

tiyo

cob

editu

biar

deu

tsag

un.

27. O

rr.

E.

Egu

in d

aigu

la J

ango

i-

coar

en b

oron

datia

lurr

ian

ga-

goza

noc,

Cer

uan

dago

zana

c

egui

ten

daud

een

legu

ez. 32

. Orr

.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

E.

Egu

inda

igul

e Ja

ngoi

-

coen

vor

onda

tia lu

rrea

n ga

-

gosa

noc

bien

aven

tura

duec

eite

n da

udie

n le

gues

Cer

uen.

13. O

rr.

E.

Da

á, s

ein

gust

ioc

ered

adu

guen

dun

gueu

re le

-

leng

o gu

reso

etar

ic.

21. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oc

E.

Egu

in d

aigu

le J

an-

goic

oen

boro

ndat

ia lu

rria

nga

-

gosa

noc,

bie

nabe

ntur

adue

c

eite

n da

udie

n le

gues

Ser

uen.

34 -

35.

Orr

.

E.

Da

a, s

ein

gust

ioc

ered

adu

guen

dun

gueu

re le

-

leng

o gu

reso

etar

ic.

57. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

82 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

agab

ea: -(e)

ri

E.

Da

Sum

o Po

ntif

ice

Err

omac

oa, C

rist

oren

Vic

a-

riyo

, edo

ord

eco

mun

du

onet

an, c

eine

rigu

ztiy

oc

obed

itu b

iar

deut

sagu

n. 27. O

rr.

…; e

ta n

orbe

rari

, edo

best

erib

irao

egu

iten

deut

sena

c.

41. O

rr.

…; c

onfe

sau

baño

leen

a-

go, p

arca

tute

n ya

caz

bate

ri

peca

tu m

orta

lac,

…

63. O

rr.

Mug

agab

ea: -(e)

ri

E.

Bac

arri

c Se

mia

, sei

-

neri

guis

on e

guin

asqu

ero

dere

cho

Jesu

Chr

isto

.

7. O

rr.

E.

Da

Err

omac

o Po

n-

tific

e C

hris

toen

viq

ueri

oa lu

-

rria

n, s

eine

rigu

stio

c ga

gos

oblig

uedu

ric

obed

esita

n. 10. O

rr.

Mug

agab

ea: -(e)

ri

E.

Bac

arri

c Se

mia

, sei

-

neri

guis

on e

guin

asq

uero

dere

cho

Jesu

cris

to.

18. O

rr.

E.

Da

Err

omac

o Po

n-

tifis

e, C

rist

oen

Biq

ueri

oa lu

-

rria

n, s

eine

rigu

stio

c ga

gos

oblig

uedu

ric

obed

esite

n. 28. O

rr.

Mug

agab

ea: -(e)

ri

Eta

diñ

o B

ooz-

ec R

uth-

eri:

Ent

zun-

izu,

ala

bia,

ez

zate

z ju

an b

este

iñoe

n so

lora

galb

urua

c to

peta

n,…

II -

8

Eta

esa

n eu

tsie

n em

acu-

mac

Noe

mi-

ri: B

edei

ncat

ua

izin

dila

Jau

na,

IV -

14

…; J

ajo

jaco

Noe

mi-

ri

sem

e ba

t;…

IV -

17

Mug

agab

ea: -(e)

ri

Eta

Boo

z-ec

esa

n eu

tzan

Rut

heri

: Ent

zun

izu,

ala

bia,

ez z

atez

juan

bes

te s

olor

a

gara

gar

buru

ac to

peta

n,… II

- 8

Eta

esa

ten

euts

ien

ema-

cum

ac N

oem

iri:

Bed

einc

atua

izin

dila

Jau

na…

IV -

14

…: J

ajo

jaco

Noe

mir

i

sem

e ba

t:…

IV -

17

Dat

iboa

KKrriiss

ttiinnaauu

ddookk

ttrriinn

iiaa1188

2288DD

ookkttrr

iinniiaa

rreenn

llaauu

ppaarrtt

iiaakk

-- 118855

88EE

sskkuuss

kkrriibb

uuaaLL

oonnddrr

eessRR

uutthh--

eenn llii

bbuurruu

aa --

11887722

LLooii

oollaa

PPaarriiss


Mug

atu

sing

ular

ra:

-ari

…, g

uera

tu z

an g

uizo

n

egui

nic;

cei

nari

dere

cho

JESU

Cri

sto.

22. O

rr.

…, e

ta J

ango

icoa

c be

re

Ele

ssia

riag

uert

u de

utsa

n

guzt

iya.

28. O

rr.

I.C

eint

zuc

dira

am

a

Vir

gini

arie

sate

n de

utsa

-

zuza

n or

aciñ

oric

one

nac

?.

34. O

rr.

…; c

ontu

dai

gun,

pro

gi-

mua

riga

chen

bat

egu

ingo

deut

sala

.

39. O

rr.

E.

Bai

, Jau

na, e

uret

an

eure

n cr

iyad

oria

ri

jura

men

tu e

guite

n ya

cola

co.

40. O

rr.

Bos

tgar

rena

Am

arre

nac,

eta

prim

iciy

ac E

less

a A

ma

Sant

iari

pagu

etia

.

48. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ari

E.

Jang

oico

ariv

iots

a

alsa

u, e

ta m

esed

iac

esca

tutia

.

12. O

rr.

I.Se

ora

ciño

esa

ten

deut

sesu

pri

ncip

alm

ente

Am

a V

irgi

niar

i?.

14. O

rr.

E.

Bai

jaun

e ju

rem

entu

eite

n ya

cola

co C

ried

oria

ri

eure

tan.

17. O

rr.

Lel

engo

a, e

staq

uina

ri

irec

astia

.

19. O

rr.

E.

Da

esat

ia c

onfe

sori

-

arip

ecat

u m

orta

l gus

tiec

en-

gañu

eta

guz

ur b

aga.

24. O

rr.

Irug

arre

na, e

moi

teco

gorp

utse

rios

asun

e co

m-

beni

tan

baya

co.

29. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ari

E.

Jang

oico

arib

iots

a

alsa

u, e

ta m

esed

iac

esca

tutia

.

31. O

rr.

I.Se

ora

siño

esa

ten

deut

sesu

pri

nsip

elm

ente

Am

a B

irji

niar

i?.

38. O

rr.

E.

Bai

Jau

ne, j

urem

ento

eite

n ja

cola

co C

ried

oria

ri

eure

tan.

44 -

45.

Orr

.

Lel

engo

a, e

staq

uina

ri

irec

astia

.

51. O

rr.

E.

Da

esat

ia C

onfe

sori

-

arip

ecat

u m

orta

l gus

tiec,

en-g

añu,

eta

guz

ur b

aga.

56 -

66.

Orr

.

Irug

uerr

ena,

em

oite

co

gorp

utse

rios

asun

e, c

om-

beni

ten

baja

co.

78. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ari

Orp

hac

mun

-egu

iten

eu-

tzan

ber

e am

agui

ñerr

arie

ta

biur

tu s

an:…

I -

14

Eta

esa

n eu

tsan

Boo

z-ec

egui

tari

en b

uruz

ay e

guan

gazt

iari

:…

II -

5

Ceñ

erie

rant

zun

euts

an:

au d

a a

Moa

bita

rra;

Moa

baco

par

aget

ic e

torr

i zan

Noe

mig

as.

II -

6

…, k

endu

ten

eban

are

c

bere

zap

atia

, eta

em

oten

eu-

tsan

bere

lagu

nurc

oari

. IV -

7

Esa

n eu

tsan

bad

a B

ooz-

ec

bere

cen

idia

ri.

IV -

8

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ari

…O

rpha

c m

un e

guin

eu-

tzan

ber

e am

agui

ñerr

arie

ta

biur

tu s

an:…

I -

14

Eta

esa

n eu

tzan

Boo

zec

egui

tari

en c

uida

dure

egu

an

gazt

iari

:…

II -

5

Ceñ

erie

rant

zun

euts

an:

Au

da a

Moa

bita

rra,

Moa

baco

par

aget

ic e

torr

i zan

Noe

mig

az.

II -

6

…ke

ndut

en e

ban

arec

bere

zap

atia

eta

em

oten

eu-

tsan

ber

e ce

nidi

ari.

IV -

7

Eza

n eu

tsan

bad

a

Boo

zec

bere

cen

idia

ri. IV

- 8

84 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

-ai

M.

Ond

o di

ñozu

: bad

a

Doc

tori

aiya

goqu

e, ta

ez

zuri

, gur

e fe

de s

antu

co g

auza

guzt

iyen

con

tu e

moi

tia: 29. O

rr.

E.

Parc

atu

egui

guzu

z

gueu

re z

orra

c; g

ueuc

gue

ure

zord

unai

parq

ueta

n de

utse

-

guza

n le

guez

.

33. O

rr.

M.

Bad

a be

stea

inbe

ste

egui

n bi

ar d

euts

ezu

best

e

Sant

uen

imag

inai

eta

gorp

u-

zati

yai b

ere.

35. O

rr.

I.E

guin

bia

r de

utse

gu

orac

iño

Ang

ueru

ai, e

ta

Sant

uaib

ere

?.

35. O

rr.

…eg

enpl

u de

unga

caz

e-

moi

ten

deut

seen

bes

tiai

Jan-

goic

oa o

fend

iyet

aco

bidi

a,…

44 -

45.

Orr

.

E.

Ezc

ondu

teco

, ta

ez-

cond

ueig

raci

ya e

moi

teco

,…

77. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ai

M.

Ond

o di

ñosu

Doc

to-

riai

toqu

etan

yaq

uiel

a ta

es

suri

con

tu e

moi

tia

11. O

rr.

E.

Jang

oico

ac p

arca

tu

daig

usel

a gu

eure

pec

atue

c,

gueu

c pa

rcat

u de

utse

gunl

e-

gues

gac

h ed

o ag

ravi

o eg

uin

desc

uena

i.

13. O

rr.

M.

Bad

a va

rdin

ein

go

deut

sesu

ves

te S

antu

en

imag

inai

vere

.

15. O

rr.

I.E

ingo

deu

tseg

u or

a-

ciño

Ang

ueru

eta

San

tuai

vere

?.

E.

Bai

jaun

e gu

eure

bite

rtec

oail

egue

s.

15. O

rr.

Seig

arre

na, p

ereg

rinu

eios

tatu

em

oitia

.

19. O

rr.

E.

Esc

ondu

iteco

eta

esco

ndue

iem

oite

co

gras

ie,…

29. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ai

M.

Ond

o di

ñosu

Dot

o-ri

eito

quet

an ja

quie

la, t

a es

suri

con

tu e

moi

tia

30. O

rr.

E.

Jang

oico

ac p

arca

tu

daig

usel

a gu

eure

pec

atue

c,

gueu

c pa

rcat

u de

utse

gun

le-

gues

gac

h ed

o ag

rabi

o eg

uin

deus

cuen

ai.

36. O

rr.

M.

Bad

a ba

rdin

ein

go

deut

sesu

bes

te S

antu

en

imaj

inei

bere

.

40. O

rr.

I.E

ingo

deu

tseg

u or

a-

siño

Ang

ueru

, eta

San

tuei

bere

?.

E.

Bai

Jau

ne, g

ueur

e

bite

rtec

oail

egue

s.

40. O

rr.

Seig

uerr

ena,

per

egri

nuei

osta

tu e

moi

tia.

52. O

rr.

E.

Esc

ondu

iteco

eta

esco

ndue

iem

oite

co

gras

ia,…

80. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-ai

…, e

ta e

san

euts

an, e

gui-

ter

egoz

anai

: Jau

na iz

in d

ila

zeub

ecaz

, eta

eur

ac e

rant

zun

euts

en: J

auna

c be

dein

catu

zaije

la.

II -

4

…C

egai

ti ce

em

on d

eu-

tsie

t ord

enia

nir

e m

orro

iei

iñoc

gal

aso

ez z

akid

azul

a;…

II -

9

…B

ooz-

ec o

ster

a em

on

euts

en o

rden

ia b

ere

otze

iñai

,

esan

ic:…

II -

15

Eta

ac

( Boo

z-ec

) es

an e

u-

tsan

agu

raie

ta e

rric

o gu

s-

tiai

:…

IV -

9

Mug

atu

plur

ala:

-ai

…, e

ta e

zan

eutz

an e

gui-

ter

egoz

anai

: Jau

na iz

in d

ila

zeub

ecaz

, eta

eur

ac e

rant

zun

eutz

en: J

auna

c be

dein

catu

zaiy

ela.

…

II -

4

…C

egai

tic c

e em

on d

eu-

tsie

t ord

enia

nir

e cr

iedu

ei

iñoc

gal

aso

ez z

akid

azul

a,… II -

9

…E

ta B

ooze

c em

on

euts

en o

rden

ia b

ere

otze

iñai

,

esan

ic:…

II -

15

Eta

Boo

zec

ezan

eba

n

euts

an a

gura

ieta

err

ico

guzt

iai:…

IV -

9

2.5.2.- Leku-denborazko kasuak:a) Inesiboa:Bizidunen kasuan, ez zaigu mugagabe eta mugatu pluraleako formarik agertzen:


Bizkaieran normala den bezala, “bat” zenbakariari inesibo marka eranstean “baten”gertatzen zaigu, eta ez “batetan”. Honen adibideak, aztertzen ari garen testu guztietandauzkagu:

1828ko dotrina:E. Obra onen bat asten dogun guztiyan, edo tentaciñoren baten,

necesidade, edo peligroren baten aurquituten garianian:…

12. orr.

…: orduan egon biar dau batec, ordu lauren baten guichiyenez, leen esan

doguzan bere artian gogoan darabiltzala.

75. orr.

1858ko dotrina (eskuskribua):…, necesidede, edo peligrurembaten aurquituiten garianian,…

2. orr.

E. Es jaune, bada ain osoric dago satibaten, sein bestian, ain osoric

ostie chiquien sein andien;…

28. orr.

Ruth-en liburua (Loiola):…, eta goizaldetic ordu presente artiño dago soloan eta mementu baten

bere ezta biurtu bere echera.

II - 7

…: Eldu zatez ona dempora apur baten eta jarri zaites.…

IV - 1

Erizkizundi Irukoitza:(mendi) baten

II - 23 A galdera

1858ko eskuskribuan, behin <becoquin> agertzen zaigu, geroxeago <becoquien>badugu ere, testu berean. Londresekoan <becoquin> forma, zuzenduta daukagu:

1858ko dotrina (eskuskribua):E. Eitia iru curce escu escuaco ats orcoroagas: lelengoa becoquin,

bigarrena aoan,…

2. orr.

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-tan-(e)n—

-an-agan

-etan—

1858ko dotrina (Londresekoa):E. Eitia iru curse escu escoaco ats orcoroagas: lelengoa becoquien,

biguerrena aoan,…3. orr.

Eskuskribu berean, beste salbuespen bat daukagu. Honakoan <santan> agertzen zaiguespainierazko femeninoaren formari eutsiz. Berriz ere zuzendua dugu Londresekoargitarapenean, Bonapartek genero marka kendu zuelarik:

1858ko dotrina (eskuskribua):E. Lelengoa formau eguin gorputs bat Ama Virginien savel santan bere

odol gustis garviegas.8. orr.

1858ko dotrina (Londresekoa):E. Lelengoa, formau eguin euen gorputs bet Ama Birjiniaren sabel

santuen bere odol gustis garbiegas.22. orr.

b) Leku-genitiboa:

86 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-tako-(e)ko -ko -etako

Mugagabeko marka “-tako” bada ere, izen bereziekin, beste euskalkietan bezala, “-ko”marka dugu.

1858ko eskuskribuan, salbuespen gisa, kontsonante baten sorrera dugu mugatzailesingularrarekin agertzean. Londreseko argitarapenean, aldiz, /b/-rik gabe agertzen da:

1858ko dotrina (eskuskribua):I. Nos erresibitandogu sacramentu Penitencicoba?

22. orr.

1858ko dotrina (Londresekoa):I. Nos erresibiten dogu Sacramentu Penitensiecoa?

60. orr.

d) Adlatiboa:

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-tara-(e)ra

—-ra

-agana-etara

—

1872ko testuan “e + e > ee” egin beharrean, “e + e > e” egiten du:

Ruth-en liburua:Esan euchien; juan satese seuben ameen echetara:…

I - 8

e) Ablatiboa:Ablatiboa, testuotan aldakin gehien duen deklinabide kasua dugu. Lehenagoko

koadroetan ikusi ahal izan dugunez, testu guztietan forma bat baino gehiago agertzenzaigu. Ikus ditzagun emaitza guztiak koadro batetan laburbildurik:


Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-tarik-tati

-tatik-(e)ti

-(e)tik——

-rik-ti

-tik-(e)rianik-a ganik

-a gandik

-etarik-etati

-etatik——

-ak gandik

-otarik-oetarik

Ablatiboari dagokionez, testu guztietan nolabaiteko joera arkaizantea nabari daitekeelaesan dezakegu. Guztietan aipagarriena, 1858ko testuetan agertzen zaigun “-rianik” aldakiadugu. Honakoa, “-rean” ablatibo zaharraren forma bilakatua dugu:

1858ko dotrina (eskuskribua):E. Gause gustiec eguin ebesalaco esebereserianic.

6. orr.

Bigarrena criedu eguin arimebat esebere eserianic.

8. orr.

Ruth-en liburuan, birritan agertzen zaizkigu bizigabeentzako markak izen bizidunekin:Ruth-en liburua:

…, galdu ezteiten bere icena familiatic, nebarrabatic eta bere erritic:…

IV - 10

…Cegaitic ce jajo da ceure erreñatic, ceiñec ametan zaitu:…

IV - 15

Bestalde, bizidunen alorrean, mugatu singularrean behin “-agati” marka dugu Loiolakobertsioan. Honetaz gain, behin <beraganic> agertzen zaigula eta beste behin<beragandic> dugula aipatu behar dugu (Pariseko bertsioan birritan dugu <beragandic>).

Ikus dezagun orain deklinabide kasu bakoitzeko zenbait kontestu:

88 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ines

iboa

KKrriiss

ttiinnaauu

ddookk

ttrriinn

iiaa1188

2288DD

ookkttrr

iinniiaa

rreenn

llaauu

ppaarrtt

iiaakk

-- 118855

88EE

sskkuuss

kkrriibb

uuaaLL

oonnddrr

eessRR

uutthh--

eenn llii

bbuurruu

aa --

11887722

LLooii

oollaa

PPaarriiss

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea: -tan

I.Se

imbe

t mod

uten

use-

tan

dau

Cri

stiñ

euec

seña

le o

rret

aric

?.

E.

Bit

en.

2 -

3. O

rr.

I.Se

mod

uten

erre

susi

-

tedu

sen

irug

uerr

en e

guni

an

?.

25. O

rr.

I.Se

mod

uten

eite

n da

jure

men

to c

riat

urec

gai

tic ?

.

45. O

rr.

Mug

agab

ea: -tan

I.Se

inbe

t mod

uten

use-

tan

dau

Chr

istiñ

eube

c se

ñale

orre

tari

c ?.

E.

Bit

en.

1. O

rr.

I.Se

mod

uten

erre

suci

-

tedu

san

irug

arre

n eg

unia

n ?.

9. O

rr.

I.Se

mod

uten

eite

nda

jure

men

to c

riat

urac

gai

tic ?

.

17. O

rr.

Mug

agab

ea: -tan

I.C

einb

at m

odut

ane-

guite

n da

u C

rist

iñau

ac s

eñal

e

ori ?

. E.

Bit

an.

11. O

rr.

I.C

e m

odut

an?.

26. O

rr.

I.C

e m

odut

aneg

uite

n

da ju

ram

entu

Cri

yatu

rac

gaiti

c ?.

40. O

rr.

Seig

arre

na, p

rogi

mua

ren

falta

c, ta

arg

alta

suna

c pa

ci-

yenc

iyat

aner

oatia

. 51. O

rr.

bat

+ (e

)n

E.

Obr

a on

en b

at a

sten

do-

gun

guzt

iyan

, edo

tent

aciñ

o-

ren

bate

n, n

eces

idad

e, e

do

pelig

rore

n ba

ten

aurq

uitu

ten

bat

+ (e

)n

E.

Obr

a on

emba

t ast

en

dogu

n gu

stie

n, e

do te

ntas

i-

ñoe,

nec

esid

ede,

edo

pel

igru

-

rem

bate

n au

rqui

tuite

n ga

ria-

bat

+ (e

)n

E.

Obr

a on

en b

at a

sten

dogu

n gu

stie

n, e

do te

ntas

i-

ñoe,

nec

esid

ede,

edo

pel

igru

-

ren

bate

n au

rqui

tuite

n ga

ria-

bat

+ (e

)n

Elim

elec

h, b

ethl

ehem

itiac

care

stia

and

i bat

enig

ues

egui

ten

dau

bere

pat

riat

ic,… I

- 0

bat

+ (e

)n


…, e

ta g

oiza

ldet

ic o

rdu

pres

ente

art

iño

dago

sol

oan

eta

mem

entu

bat

enbe

re e

zta

biur

tu b

ere

eche

ra.

II -

7

…: E

ldu

zate

z on

a

dem

pora

apu

r ba

ten

eta

jarr

i

zaite

s.…

IV -

1

…, e

ta g

oise

ti o

rdu-

au-

artiñ

o da

go s

oloa

n, e

ta m

e-

men

tu b

aten

bere

ezt

a bi

urtu

bere

ech

era.

II -

7

…: E

ldu

zate

z on

a de

m-

pora

apu

r ba

ten,

eta

jarr

i za-

ite e

men

. Eld

u ze

n a

eta

jarr

i

zen.

IV -

1

nian

; pri

n-si

pelm

ente

oer

ic

jaig

uit o

rdue

n, e

tser

ic u

rtei

t

ordu

en, e

less

an s

arsa

it or

-

duen

, jat

en a

st o

rdue

n, e

ta

oera

joat

ord

uen.

5. o

rr.

E.

Es

Jaun

e, b

ada

ain

osor

ic d

ago

sati

bete

n, s

ein

best

ian;

76. o

rr.

nian

, pri

n-si

palm

ente

oer

ic

yaiq

uito

rdue

n, e

tser

ic u

rtei

-

tord

uen,

ele

ssan

sar

saito

r-

duen

, iat

en a

stor

duen

, eta

oera

joat

ordu

en.

2. o

rr.

E.

Es

jaun

e, b

ada

ain

osor

ic d

ago

satib

aten

, sei

n

best

ian,

…

28. o

rr.

gari

ania

n: b

aita

ber

e, o

eric

yaig

uito

rdua

n, e

tser

ic u

rtei

t-

ordu

an, E

less

an s

artu

-tor

du-

an, y

aten

asi

tord

uan,

eta

oer

a

yoat

ordu

an.

12. o

rr.

E. G

auza

one

etar

ic e

do-

cein

egu

iten

dabe

nac,

edo

best

e m

odur

en b

aten

pro

gi-

mua

ri b

ere

onda

sune

tan

calte

andi

ya e

guite

n de

utsa

nac.

46. o

rr.

E. A

tenc

iñoe

, err

espe

to,

eta

debo

ciño

e an

diya

gaz;

Cri

stor

en p

asiñ

o sa

ntua

n, e

dobe

ste

gauz

a on

en b

aten

pen

-se

tan

dogu

la; e

do d

eboc

iñoz

erre

ceta

n do

gula

.

48. o

rr.

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)n

Bilb

on

Aza

la

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)n

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)n

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)n

…: i

zitic

o bi

rtut

ezco

mi-

gara

garr

i bat

Efr

ataa

n, e

taeu

-qui

teco

icen

ent

zute

andi

coa

Bet

hele

men

en. VI

- 11

…pe

rmiti

du e

z da

bela

cosu

cesi

ño b

agar

ic c

eure

fam

i-lia

ri p

aret

ia, b

ere

icen

a co

n-se

rbau

dei

tian

Isra

elen

, VI

- 14

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)n

…, i

zitic

o bi

rtut

ezco

ispi

-llu

bat

Efr

ata-

anet

a eu

kite

coic

en e

ntzu

te a

ndic

oaB

ethl

ehem

-ene

n.

VI

- 11

…, e

ruan

ez

daba

laco

on-

dore

nbag

aric

zeu

re f

amili

egu

erat

zia,

ber

e ic

ena

entz

unda

itian

Isr

ael-

en,

VI

- 14

90 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

ular

ra:

-an

Jues

bat

en d

empo

ran,

Jues

ac a

guin

tari

ac is

en s

iren

,

jaso

san

mun

duan

gos

e-al

di

andi

bat

.…

I -

1

…, e

ta b

idia

neg

üani

an,… I -

7

…¿

Dau

cada

s m

entu

ras

neur

e sa

belia

nse

me

guej

ago

icha

rote

co n

igan

dic

sena

r

guey

ago

?…

I -

11

…: E

ta s

artu

sir

iane

co

ain

last

er u

rian

, ber

tati

saba

ldu

san

fam

ia…

I -

19

…, e

ta g

oiza

ldet

ic o

rdu

pres

ente

art

iño

dago

sol

oan… II -

7

…et

a bu

sti e

guiz

u ce

ure

Mug

atu

sing

ular

ra:

-an

Jues

bat

en d

empo

ran,

Jues

ac a

guin

tari

ac s

irel

a, ja

so

san

mun

duan

gose

-ald

i bat

.

I -

1

…, e

ta b

idia

neg

üani

an,… I -

7

…¿

Dau

cada

s m

entu

ras

neur

e sa

belia

nse

me

guej

ago

icha

rote

co n

igan

dic

sena

r

guey

ago

?.…

I -

11

…G

aur

gabi

anse

mia

c

artu

eta

egu

in a

lbañ

eus

bere

.

I -

12

…E

ta s

artu

sir

iane

co a

in

last

er u

rian

, ber

tati

saba

ldu

san

fam

ia…

I -

19

Rut

h-ec

Boo

z-en

sol

uan

galb

urua

c ba

tzen

ditu

.

II -

0

…, e

ta g

oise

ti or

du-a

u-

artiñ

o da

go s

oloa

n,…

II -

7

…, e

ta b

usti-

egui

zuze

ure

Mug

atu

sing

ular

ra:

-an

E.

Jesu

cris

tore

n fe

dia

dauq

uen

guis

ona,

sei

n ar

tu

euen

Bau

tism

u Sa

ntue

n, e

ta

ofre

sidu

ric

dago

ana

bere

serb

isio

san

ture

.

2. O

rr.

I.Se

gai

tic s

igui

ñetu

iten

sara

bec

oqui

en?.

4. O

rr.

E.

Obr

a on

en b

at a

sten

dogu

n gu

stie

n,…

…; p

rin-

sipe

lmen

te o

eric

jaig

uit

or-

duen

, ets

eric

urt

eit

ordu

en,

eles

san

sars

ait

ordu

en,

jate

n as

t or

duen

, eta

oer

a

joat

or-

duen

.

5 -

6. O

rr.

I.Se

imbe

t gau

se o

brad

u

situ

sen

bada

Esp

iritu

San

tuec

Enc

arna

siño

co M

iste

rioa

n?.

22. O

rr.

E.

Lel

engo

a, f

orm

au

egui

n eu

en g

orpu

ts b

et A

ma

Bir

jinia

ren

sabe

l san

tuen

bere

odo

l gus

tis g

arbi

egas

.

22. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-an

E.

Jesu

Chr

isto

ren

fedi

a

dauq

uen

guis

ona,

sei

n ar

tu

eben

Bau

tism

u sa

ntue

n, e

ta

ofre

cidu

ric

dago

ana

vere

serb

icio

san

ture

.

1. O

rr.

I.Se

gaiti

c si

guin

etui

ten

sara

bec

oqui

en?.

2. O

rr.

E.

Obr

a on

emba

t ast

en

dogu

n gu

stie

n,…

…, p

rin-

sipa

lmen

te o

eric

yai

quit

or-

duen

, ets

eric

urt

eito

rdue

n,

eles

san

sars

aito

rdue

n, ia

ten

asto

rdue

n, e

ta o

era

joat

or-

duen

.

2 -

3. O

rr.

I.Se

inbe

t gau

se o

brad

u

situ

sen

bada

Esp

iritu

san

tuec

enca

rnac

iñoc

o m

iste

rioa

n?.

8. O

rr.

E.

Lel

engo

a fo

rmau

egui

n go

rput

s ba

t Am

a

Vir

gini

en s

avel

san

tan

bere

odol

gus

tis g

arvi

egas

.

8. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-an

E.

Gui

zon

bat,

cein

ec d

au-

can

Jesu

Cri

stor

en f

edia

, Bau

-

tism

u Sa

ntua

nar

tu e

bana

, eta

cein

dag

oan

bera

ser

biye

taco

opat

uric

.

10. O

rr.

I.C

egat

ic c

iñat

uten

zar

a

beco

quiy

an?.

11. O

rr.

E.

Obr

a on

en b

at a

sten

do-

gun

guzt

iyan

,… …

, oer

ic

yaig

uito

rdua

n, e

tser

ic u

rtei

-

tord

uan,

Ele

ssan

sar

tuto

r-

duan

, yat

en a

sito

rdua

n, e

ta

oera

yoa

tord

uan.

12. O

rr.

I.C

er s

inis

tute

n do

zu e

n-

carn

aciñ

oco

mis

teri

yoan

?.

21. O

rr.

…, c

eine

tara

yoa

ten

diri

an

peca

tu m

orta

lian

ilten

diri

anac

,…

24. O

rr.

I.C

einb

at g

arre

n eg

unia

n

igo

eban

cer

ueta

ra ?

.

26. O

rr.


copa

uba

biña

gria

n:…

II -

14

…et

a gu

arga

u on

etan

garb

itute

n da

u ga

raga

rra

bere

larr

iñia

n.

III

- 2

copa

uba

ospi

ñ ed

o

biña

gria

n:…

II -

14

…, e

ta ic

hi-e

izue

z be

rtan

guel

di lu

rria

n,…

II -

16

…, e

ta g

au o

neta

n

garb

itute

n da

u ga

raga

rra

bere

larr

iñia

n.

III

- 2

I.Se

imbe

tgar

ren

egun

i-

an ig

on e

uen

Seru

etar

a ?.

25. O

rr.

…, e

spec

ielm

ente

Ser

uen,

eta

Sant

isim

u Sa

cram

entu

Alt

arac

oan.

32. O

rr.

E.

Da

sent

imen

tu, p

ena,

edo

dam

u eg

uies

co b

at, a

rsa-

iten

daue

na p

ecat

aria

c be

re

biot

sian

ofen

didu

dau

elac

o

bere

Jan

goic

oa, i

seni

c ai

n

ona.

63. O

rr.

I.Se

imbe

t gar

ren

egun

i-

anig

oeba

n C

erue

tara

?. 9.

Orr

.

…, e

spec

ialm

ente

Cer

uen,

eta

Sant

isim

u Sa

cram

entu

Alt

arac

oan.

12. O

rr.

E.

Da

sent

imen

tu, p

ena,

edo

dam

u eg

uies

coba

t

arsa

iten

dabe

na p

ecat

aria

c

bere

vio

tsia

nof

endi

du

dabe

laco

ber

e Ja

ngoi

coa

isen

ic a

in o

na.

23. O

rr.

…, e

spec

ialm

ente

Cer

u-

an, e

ta S

antis

imo

Sacr

amen

tu

Alt

arac

oan.

31. O

rr.

E.

Da

sent

imen

tu, p

ena,

edo

dam

utas

un e

guiy

azco

bat

,

peca

tari

yac

bere

biy

otzi

an

artz

aite

n da

bena

,…

62. O

rr.

92 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

-eta

n

Con

sedi

du d

eisu

bela

ar-

quitu

tia d

esca

nsua

, sue

rtia

n

toca

u ja

chub

esan

sen

arre

n

eche

tan:

…

I -

9

…, a

urki

tutia

gra

cia

ceur

e be

guie

tan,

…

II -

10

Mug

atu

plur

ala:

-eta

n

Em

on d

eisu

ebel

a ar

qui-

tutia

des

cans

ua, s

uert

ian

toca

uco

jach

ubes

an s

enar

ren

eche

tan.

I -

9

…, a

urki

dutia

gra

cia

ceur

e be

guie

tan,

…

II -

10

Mug

atu

plur

ala:

-eta

nE

.Sa

ntis

ime

Tri

nide

deco

bigu

erre

n Pe

rson

ia, s

ein

den

Sem

ia, g

uiso

n eg

uin

sela

Am

a B

irjin

iare

n en

trañ

agu

stis

gar

biet

an;… 21

- 2

2. O

rr.

M.O

ndo

diño

su D

otor

iei

toqu

etan

jaqu

iela

, ta

es s

uri

cont

u em

oitia

ban

an b

anan

Fede

co g

ause

tan,

… 30 -

31.

Orr

.E

.L

ecu

gust

ieta

n, e

spe-

ciel

men

te S

erue

n, e

ta S

antis

i-m

u Sa

cram

entu

Alta

raco

an.

32. O

rr.

E.

Err

eine

u da

guile

Jan

-go

icoa

c gu

eure

ari

met

an…

34. O

rr.

E.

Jang

oico

ac e

stai

gule

echi

jaus

ten,

da

esco

nsen

titen

pens

amen

tu, t

ate

ntas

iño

deun

guet

an,…

36 -

37.

Orr

.E

.D

a Se

ruet

anda

goan

enim

ajin

e, e

ta s

emej

ansa

bat

.39

. Orr

.

E.

Isen

gai

tesa

la c

astu

, eta

garb

iec

pens

amen

tu, b

erba

,et

a ob

reta

n.47

. Orr

.L

elen

goa,

Mes

a os

oaen

sutia

Dom

eca,

eta

jaye

tan.

49. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

nE

.Sa

ntis

ime

Tri

nida

deco

viga

rren

per

soni

a, s

ein

dan

sem

ia, g

uiso

n eg

uins

ala

Am

aV

irgi

nien

ent

raña

gus

tiz g

ar-

biet

an,…

8. O

rr.

M.O

ndo

diño

su D

octo

riai

toqu

etan

yaq

uiel

a ta

es

suri

cont

u em

oitia

ban

an b

anan

fede

co g

ause

tan,

…11

. Orr

.E

.L

ecu

gust

ieta

n, e

spe-

cial

men

te C

erue

n, e

ta S

antis

i-m

u Sa

cram

entu

Alta

raco

an.

12. O

rr.

E.

Err

eine

u da

guila

Jan

-go

icoa

c gu

eure

ari

met

an…

13. O

rr.

E.

Jang

oico

ac e

s ta

igul

eec

hi y

aust

en, d

a es

con

sent

i-ta

n pe

nsam

entu

ta te

ntac

iño

deun

guet

an,…

13 -

14.

Orr

.E

.D

a C

erue

tan

dago

a-ne

n im

agin

e et

a se

mej

ansa

-ba

t.15

. Orr

.E

.Is

en g

aite

sala

cas

tuet

a ga

rbia

c pe

nsam

entu

,be

rva,

eta

obr

etan

.18

. Orr

.L

elen

goa,

mes

a os

oaen

sutia

dom

eca

eta

jaie

tan.

18. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

n

E.

Ceg

aitic

den

pora

, eta

lecu

guz

tiye

tan

tent

au, e

ta

pers

egui

etan

gai

tuez

an

gueu

re a

reri

yoac

.

13. O

rr.

E.

Tri

nida

de g

uztiz

san

-

tuco

big

arre

n pe

rson

ia, c

ein

dan

Sem

ia, g

uizo

n eg

uin

zala

Am

a V

irgi

niar

en e

rrai

guz

tiz

garb

iyet

an; e

z gu

izon

aren

obra

z, e

zpab

a E

spir

itu

Sant

uare

n…

21. O

rr.

E.

Err

eina

u da

iyal

a Ja

n-

goic

oac

gure

ari

met

anem

en

lurr

ian

grac

iyaz

, eta

gue

ro

emon

dai

gula

glo

riya

. 31. O

rr.

I.E

ta c

e pe

catu

da

Jai

egun

etan

nece

sida

de b

agar

ic

biar

egu

itia

?.

41. O

rr.

E.

Izan

gai

teza

la c

asto

ac,

eta

garb

iyac

pen

sam

entu

-

etan

, ber

beta

n, e

ta o

bret

an.

45. O

rr.


Ines

iboa

(bi

zidu

nak)

KKrriiss

ttiinnaauu

ddookk

ttrriinn

iiaa1188

2288DD

ookkttrr

iinniiaa

rreenn

llaauu

ppaarrtt

iiaakk

-- 118855

88EE

sskkuuss

kkrriibb

uuaaLL

oonnddrr

eessRR

uutthh--

eenn llii

bbuurruu

aa --

11887722

LLooii

oollaa

PPaarriiss

Mug

atu

sing

ular

ra:

Mug

atu

sing

ular

ra:

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

nE

.Q

uens

aite

co p

ecat

u

oriji

nela

, eta

bes

te, e

dose

im-

bere

aur

quitu

iten

dana

, bat

ia-

tuit

en d

anag

an.

57. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

nE

.Q

uens

aite

co p

ecat

u

orig

inal

a, e

ta v

este

edo

seim

-

bere

aur

quitu

iten

dana

bat

ia-

tuit

en d

anag

an.

21. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

n…

; Jan

goic

oaga

nbi

ar

dan

aspe

ranz

ia g

altz

aite

n

dabe

nac;

…

38. O

rr.

E.

Que

ntza

iteco

pec

atu

orig

inal

a, ta

bes

te, b

atia

tu-

ten

dana

gan,

aur

quitu

ten

dan

edoc

ein.

56. O

rr.

94 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Lek

u-ge

niti

boa

KKrriiss

ttiinnaauu

ddookk

ttrriinn

iiaa1188

2288DD

ookkttrr

iinniiaa

rreenn

llaauu

ppaarrtt

iiaakk

-- 118855

88EE

sskkuuss

kkrriibb

uuaaLL

oonnddrr

eessRR

uutthh--

eenn llii

bbuurruu

aa --

11887722

LLooii

oollaa

PPaarriiss

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea: -tac

o

I.Se

imbe

t mod

utec

oada

dam

ue ?

.

E.

Bit

ecoa

, Jau

ne.

62. 0

rr.

Mug

agab

ea: -tac

o

I.Se

inbe

t mod

utec

oada

dam

ue ?

.

E.B

itec

oaja

une.

23. 0

rr.

Mug

agab

ea: -tac

o

I.C

einb

at m

odut

acoa

da

orac

iñoa

?.

E.

Bit

acoa

.

30. 0

rr.

I.C

einb

at m

odut

acoa

da

dam

ua ?

.

E.

Bit

acoa

.

62. 0

rr.

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)c

o

Rut

h-en

libu

rua

Llo

dio-

coE

uske

ran

0 -

0

…M

oab-

eco

lur

alde

ra

doa.

I -

0

…B

ethl

ehem

eco

juda

-

tar

…I

- 1

Sein

suec

esc

ondu

sir

ian

Moa

bita

coan

dra-

cas,

… I -

4

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)c

o

…B

ethl

emec

ogi

son

bat…

I -

1

Sein

suec

esc

ondu

sir

ian

Moa

bita

coan

drac

as,…

I -

4

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)c

o

E.

Dau

ques

anac

, eta

sin

is-

tuite

n da

udie

sana

c E

rrom

aco

Ele

ssa

Sant

iac.

12. 0

rr.

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)c

o

E.D

auqu

esan

ac, e

ta s

inis

-

tuite

ndab

esan

ac E

rrom

aco

Ele

xa s

antia

c.

5. 0

rr.

Izen

Ber

ezia

+ -

(e)c

o

E.

Err

omac

oE

less

a A

ma

Sant

iac

dauc

azan

, ta

sini

stu-

ten

ditu

zana

c.

62. 0

rr.


Mug

atu

sing

ular

ra:

-co

…, b

ere

pele

grin

asin

oco

lecu

tic,…

I -

7E

ldu

san

Noe

mic

Rut

hM

oabi

ta b

ere

erre

naga

s pe

le-

grin

aciñ

oco

lurr

etic

;…I

- 22

…, z

abal

du e

guiz

u ce

ure

capi

a ce

ure

mem

peco

edo

sier

bien

gañ

ian,

…II

I -

9E

ta a

rtu

esqu

ero

Boo

zec

amar

gui

zon

uric

osa

rre-

nac,

…IV

- 2

… e

ta n

eure

err

ico

anch

i-ña

cogu

izon

en a

urri

an.… IV

- 4

…, b

ai e

uren

art

eco

bate

cce

dita

n eb

ania

n …

IV -

7…

, eta

euq

uite

co ic

en e

n-tz

ute

andi

coa

Bet

hele

men

en.

IV -

11

… e

mac

umea

c be

re a

uzo-

coac

, poz

turi

c be

raga

z… IV -

17

Mug

atu

sing

ular

ra:

-co

Esc

ritu

ra S

anta

coR

uth-

enL

ibur

ua, l

atiñ

eti L

odio

-bal

le-

raco

eusk

erar

a…A

zala

…, b

ere

pele

griñ

asiñ

oco

lecu

tic,…

I -

7E

ldu

san

bada

Noe

mi R

uth

Moa

bita

co b

ere

erre

naga

spe

legr

inac

iñoc

olu

rret

ic;… I -

22…

zab

aldu

egu

izu

zeur

eca

pia

zeur

e m

empe

coon

enga

ñian

,…II

I -

9E

ta a

rtur

ic B

ooz-

ec a

mar

guiz

on u

rico

zarr

enac

,…IV

- 2

…et

a ne

ure

erri

coan

chi-

ñaco

guiz

onen

aur

rian

.… IV -

4…

, bai

eur

en a

rtec

oba

tec

best

egan

atze

n eb

ania

n…IV

- 7

…et

a eu

kite

co ic

en e

ntzu

tean

dico

aB

ethl

ehem

-ene

n.…

IV -

11

Auz

oco

emac

umea

c os

tera

bera

gaz

bate

ra p

oztu

ric,

.…IV

- 1

7

Mug

atu

sing

ular

ra:

-co

E.

Eiti

a cu

rse

bat e

scu

es-

coac

oat

s bi

ecas

, bec

oqui

ric

eta

bule

rrer

a, e

sque

rrec

oso

l-

bard

aric

eta

esc

oaco

ra,…

4 -

5. 0

rr.

E.

Jaqu

inic

eta

ent

endi

du-

ric

Cre

doa,

edo

am

alau

Art

i-

culu

fed

ecoa

c.8

- 9.

0rr

.

E.

Jaqu

inic

, eta

ent

endi

du-

ric

Jang

oico

en L

egue

coM

an-

dam

intu

ec, b

ost e

less

acoa

c,

eta

amal

au o

bra

mis

eric

or-

dies

coac

.9.

0rr

.

I.E

ta s

er e

nten

didu

iten

dosu

Enc

arna

siño

coM

iste

-

rioa

gai

tic ?

21. 0

rr.

E.

Jang

oico

ac li

bred

u

gagu

isel

a ar

imec

oet

a go

rpu-

tsec

oga

ch e

ta p

elig

ru g

ustie

-

tari

c.37

. 0rr

.

I.Se

tara

co d

a Sa

cram

entu

sant

u E

stre

mau

nsiñ

ocoa

?.

77. 0

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-co

E.E

itia

curc

ebat

esc

u es

-

cuac

oat

s bi

ecas

bec

oqui

ric

eta

bule

rrer

a es

quer

reco

sol-

bard

aric

eta

esc

uaco

ra,…

2. 0

rr.

E.Y

aqui

nic

eta

ente

ndid

u-

ric

Cre

doa,

edo

am

alau

Art

i-

culu

fed

ecoa

c.4.

0rr

.

E.Y

aqui

nic

eta

ente

ndid

u-

ric

Jang

oico

en le

guec

oM

an-

dam

entu

ec, b

ost e

lexa

coac

,

eta

amal

au o

bra

mis

eric

ordi

s-

coac

.4.

0rr

.

I.E

ta s

er e

nten

didu

tend

o-

su E

ncar

naci

ñoco

mis

teri

oba

gaiti

c ?.

8. 0

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

redu

ga-

guis

ela

arim

eco

eta

gopu

tse-

coga

ch e

ta p

elig

ru g

ustie

ta-

ric.

14. 0

rr.

I.Se

tara

co d

a Sa

cram

entu

sant

u E

stre

mau

nciñ

ocoa

?.

28. 0

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-co

E.

Da

egui

tia c

urtz

e ba

t

escu

esc

oaco

atz

biya

caz,

be-

coqu

iric

bul

arre

ra, t

a ez

que-

rrec

oso

rbal

dari

c es

coac

o-

ra,…

12. 0

rr.

E.

Yaq

uini

c, e

ta e

nten

di-

duri

c C

redo

a, e

do a

rtic

ulu

fe-

deco

ac.

14. 0

rr.

E.

Yaq

uini

c; e

ta e

nten

di-

duri

c Ja

ngoi

coar

en le

guec

o

amar

Man

dam

entu

ac, b

ost

Ele

ssac

oac,

eta

Obr

a m

iser

i-

cord

iyaz

coac

.

14 -

15.

0rr

.

I.C

er s

inis

tute

n do

zu e

n-

carn

aciñ

oco

mis

teri

yoan

?.

21. 0

rr.

E.

Jang

oico

ac li

brad

u ga

i-

zala

ari

mac

ota

gor

putz

eco

gach

, eta

pel

igru

gus

tiyet

aric

.

34. 0

rr.

I.C

etar

aco

da S

acra

men

tu

Sant

u E

stre

mau

nciñ

ocoa

?.

75. 0

rr.

96 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

-eta

co

8.Z

oriy

onec

oac

onac

iza-

naga

itic

pers

ecuc

iñoi

a da

rue-

nac,

bad

a eu

rena

izan

go d

a

Cer

ueta

coE

rrei

nua.

85. 0

rr.

Ave

Mar

iyet

acoa

c. 99. 0

rr.


Adl

atib

oaKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugag

abea

: -tar

a

Eta

lota

rado

ania

njo

an

cedi

ñian

,…

III

- 4

Mug

agab

ea: -tar

a

Eta

lota

rajo

an c

ediñ

i-

an,…

III

- 4

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea: -tar

a

Ora

in e

usqu

erar

a bi

yort

u-

ta, u

rtei

ten

dau

argu

itar

a

cer-

bais

t gue

yago

turi

c.

2. O

rr.

Izen

ber

ezia

+ -

(e)r

aIz

en b

erez

ia +

-(e

)ra

Izen

ber

ezia

+ -

(e)r

aIz

en b

erez

ia +

-(e

)ra

Elim

elec

h, b

ethl

ehem

itiac

care

stia

and

i bat

en ig

ues

egui

ten

dau

bere

pat

riat

ic, e

ta

doa

Moa

lder

a, N

oem

i ber

e

emas

te, e

ta b

ere

sem

e bi

ecas

,

baye

ber

tan

il si

rial

aco

Eli-

mel

ech

eta

bere

sem

e bi

yec,

biur

tu s

an N

oem

ic B

ethl

e-

nera

, Rut

h be

re a

mag

ui-

nerr

agas

.

I -

0

Izen

ber

ezia

+ -

(e)r

a

Elim

elec

h be

re e

mas

te e

ta

sem

ieca

s M

oab-

eco

lur

alde

ra d

oa. N

oem

i ost

era

Rut

h-eg

as B

ethl

ehem

-era

biur

tute

n da

.

I -

0

98 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ra

…, e

ta b

idia

n eg

üani

an,

viur

tute

co J

udá

bere

par

a-ge

ra,…

I -

7B

iurt

u sa

itese

atz

era;

neu

-re

ala

bac,

eta

juan

sai

tese

. I -

12N

ori N

oem

ic e

san

eutz

an;

seur

e cu

ñetia

c bi

urtu

da

bere

erri

ra,…

I -

15…

, su

juat

en s

aran

lecu

ra,

neuc

ber

e ju

ango

nas;

…I

- 16

…A

guin

dute

n ba

dozu

bano

su ju

ango

naz

sol

ora… II

- 2

… e

ta m

emen

tu b

aten

bere

ezt

a bi

urtu

ber

e ec

hera

.II

- 7

…be

rba

egui

n do

zula

coce

ure

escl

aven

bio

tzar

a… II -

13

Eta

imiñ

i ezk

ero

gani

an,

biur

tu z

an u

rira

…II

- 1

8…

Ceg

aiti

ce e

rri g

ustia

neur

e ur

ien

atez

bar

rure

bici

dana

c da

ki,…

III

- 11

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ra

…L

lod

io-b

all

era

co

eusk

erar

a…A

zala

…,

eta

bid

ian

eg

üan

ian

,v

iurt

ute

co

Jud

a b

ere

para

gera

,…I

- 7

Biu

rtu

sa

ites

e at

zera

,ne

ure

alab

ac,…

I -

12N

ori

Noe

mic

esa

n eu

tzan

;se

ure

cuñe

tia

biur

tu d

a be

reer

rira

,…I

- 15

…,

su j

uate

n sa

ran

lecu

ra,

neu

bere

juan

gona

s;…

I -

16…

: A

gu

ind

ute

n b

ano

su,

juan

go n

az s

olor

a,…

II -

2…

, eta

mem

entu

bat

en b

ere

ezta

biu

rtu

bere

ech

era.

… II -

7…

berb

a-eg

uin

dozu

laco

ceur

e m

irab

i-on

en b

iotz

a-ra

,…II

- 1

3A

c er

uan

az,

biu

rtu

zan

urir

a,…

II -

18

Ceg

aiti

ce n

eure

uri

en a

tez-

barr

ure

bici

dan

err

i gu

stie

cba

daki

,…II

I -

11

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ra

…, e

ta o

era

joat

ord

uen.

6. O

rr.

I.Se

imbe

t gau

se ja

quin

,

eta

ente

ndid

u bi

ar d

itus

Cri

s-

tiñeu

ec u

su e

rras

oeco

ra

elsa

iten

dani

an ?

.

8. O

rr.

E.

Es

cond

enad

uec

egos

an

lecu

re, e

spad

a L

imbo

ra, n

on

egos

an ju

stoa

c.

24. O

rr.

…B

erba

one

icas

bat

era

esar

ten

deut

sela

sei

ñeri

ure

buru

ti be

raC

rist

iñeu

eite

co

inte

nsiñ

oaga

s.

58. O

rr.

E.

Len

ond

o co

nfes

au

seni

c, e

ta a

rtia

n eg

uin

ditu

sen

peca

tuec

gog

ora

edo

mem

orie

raec

artia

?. 61

. Orr

.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ra

…, e

ta o

era

joat

ordu

en.

3. O

rr.

I.

Sein

bet g

ause

iaqu

in,

eta

ente

ndid

u bi

ardi

tus

Chr

is-

tiñeu

ec u

su e

rras

oeco

ra

elsa

iten

da

nian

?.

3. O

rr.

E.

Es

cond

enad

uec

egos

an

lecu

re, e

s pa

da L

imbo

ra,

non

egos

an ju

stoa

c.

9. O

rr.

… V

erba

one

icas

bat

era

esar

ten

deut

sela

señ

iri u

re

buru

ti bi

era

Cri

stiñ

eu e

iteco

inte

nsiñ

oaga

s.

22. O

rr.

E.

Len

ond

o co

nfes

au

seni

c, e

ta a

rtia

n eg

uin

ditu

sen

peca

tuec

gog

ora

edo

mem

orir

aec

artia

?.

23. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ra

…, e

ta o

era

yoat

ordu

an.

12. O

rr.

I.C

einb

at g

auza

yaq

uin,

ta e

nten

didu

bia

rditu

z C

rist

i-

ñauc

uso

err

azoe

zcor

ael

zai-

ten

dani

an ?

.

14. O

rr.

I.E

cusi

cen

dun

ilten

, edo

Cer

ura

igoi

ten

?.

16. O

rr.

E.P

ecat

u m

orta

la, o

rdu

biz

gora

egui

ten

bada

; eta

aez

beer

aba

da, p

ecat

u

beni

ala

guei

yen

part

ez. 41

. Orr

.

…; e

do a

urpe

guir

abe

re

falta

c es

arte

n de

utsa

zala

?.

47. O

rr.

…, e

cin

aurr

era

eroa

n, ta

ecin

aca

bau

guiñ

aiqu

ian

sal-

baci

ñora

co g

auza

ric.

55. O

rr.


Mug

atu

plur

ala:

-eta

ra

Esa

n eu

chie

n; ju

an s

ates

e

seub

en a

mee

n ec

heta

ra:… I

- 8

…; e

s gu

eyag

o gu

raut

zan

cont

rade

sidu

, es

pers

uadi

du

bere

, be

re a

rtec

oeta

rayu

a-

teco

.

I -

18

…: e

ta ic

ussi

eba

n em

bra

bat e

chun

ic b

ere

oñet

ara. II

I -

8

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ra

Esa

n eu

chie

n; ju

an s

aite

se

seub

en a

mee

n ec

heta

ra.… I

- 8

…; e

s gu

eyag

o gu

raut

zan

cont

raeg

uin;

es

bere

ale

gui-

ñic,

ber

e ar

teco

etar

ayu

a-

teco

.

I -

18

…: e

ta ic

usi e

ban

andr

a

bat e

chin

ic b

ere

oñet

ara. II

I -

8

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ra

I.Se

imbe

tgar

ren

egun

ian

igon

eue

n Se

ruet

ara

?. 25. O

rr.

…, b

egui

retu

ric

bere

em

-

plio

, edo

est

aduc

o ob

ligue

si-

ñoet

ara,

…

62. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ra

I.Se

imbe

t gar

ren

egun

ian

igoe

ban

Cer

ueta

ra?.

9. O

rr.

…; b

egui

retu

ric

vere

em

-

pleo

, edo

est

aduc

o ob

ligue

si-

ñoet

ara,

…

23. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ra

…; y

atzi

zan

infe

rnue

ta-

ra, a

ric

iru

garr

en e

guni

an

erre

suci

tadu

zan

…

5. O

rr.

I.C

einb

at g

arre

n eg

unia

n

igo

eban

cer

ueta

ra?.

26. O

rr.

…; b

egui

ratu

ten

dala

nor

-

bere

n bi

cim

odu,

ofi

ciyo

, eta

esta

duco

obl

igac

iñoe

tara

bere

:…

62. O

rr.

… p

ensa

u on

do n

or d

an

eure

n bi

yotz

etar

ada

torr

en

Jaun

and

iya;

…

74. O

rr.

100 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Adl

atib

oa (

bizi

duna

k)KK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugat

u si

ngul

arra

:

-aga

na…

; seu

re c

uñet

iac

biur

tu

da b

ere

erri

ra, e

ta b

ere

Jaun

-

goic

oaga

na;…

I -

15

Eta

gue

ro b

uelta

ubi

urtu

zani

an b

ere

amag

uiña

rra-

gana

,…

III

- 1

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

na…

; seu

re c

uñet

ia b

iurt

u da

bere

err

ira,

eta

ber

e Ja

ungo

i-

coag

ana;

…

I -

15

Eta

gue

ro b

iurt

u za

nian

bere

am

agui

ñarr

agan

a,… III

- 1

Izen

orda

inei

era

ntsi

ta b

aino

ez

da a

gert

zen

hon

ako

test

u

haue

tan.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

naE

.D

a Ja

ngoi

coag

ana

biyo

tza

ereg

uitia

, ta

bera

ri

mes

edia

c es

catu

tia.

30. O

rr.


Abl

atib

oaKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugag

abea

:M

ugag

abea

:M

ugag

abea

: -tar

ic

I.Se

tari

csa

lbad

u gu

endu

-

sen

?. E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic,

eta

diab

ruen

cau

tibid

eder

ic.

20. O

rr.

Mug

agab

ea: -tar

ic

I.Se

tari

csa

lvad

u gu

en-

duse

n ?.

E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic,

eta

diab

ruen

cau

tivid

eder

ic.

8. O

rr.

Mug

agab

ea: -tar

ic

I.C

etar

icsa

lbau

gui

ndu-

zan

?. E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic,

eta

Dia

brua

ren

caut

iber

iyo-

ric.

21. O

rr.

-(e)

ti /

-tat

i

Seig

arre

na, s

inis

tu ig

o e-

bala

Cer

ueta

ra, e

ta a

n da

goal

a

yarr

iric

Aita

Jan

goic

o gu

ztiz

pode

roso

aren

esc

oata

ti. 9.

Orr

.

…, e

guzq

uiya

ren

argu

iyac

cris

tal b

atet

iurt

eite

n da

ben

legu

ez,…

23. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

lian

yaus

ten

dan

guzt

iyan

, bia

r

dau

bate

c be

rtat

icon

fesa

u

parc

atu

daqu

iyon

tzat

?. 67

. Orr

.

-(e)

ti /

-tat

i

…, e

gusq

uiec

urt

eite

n da

u-

en le

gues

, cri

stel

bat

etiu

rrut

u

baga

, eta

loitu

bag

a. 23 -

24.

Orr

.

E.G

u be

reta

tiac

orda

u

gaite

sans

at S

erue

tan

dago

a-

naga

s, e

ta d

elac

o be

re im

aji-

nia

erre

bere

nsie

du d

aigu

n.

39. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

lian

jaus

ten

dan

gust

ien,

bia

r da

u

bate

c co

nfes

au b

erta

tipa

rca-

tu d

aqui

unse

t ?.

67. O

rr.

-tat

i

…: E

ta s

artu

sir

iane

co

ain

last

er u

rian

, ber

tati

saba

ldu

san

fam

ia…

I -

19

-(e)

tic

/ -ta

tic

Eta

ona

-em

en b

era

etor

ri

zala

Bet

hele

hem

-eti

c, e

ta

ezan

eut

zan

egui

ter

egoz

an-

ai:…

II -

4

-tat

i

…: E

ta s

artu

sir

iane

co a

in

last

er u

rian

, ber

tati

saba

ldu

san

fam

ia…

I -

19

-(e)

tic

/ -ta

tic

Eta

ona

-em

en b

era

seto

rren

Bet

hleh

em-e

tic,

eta

esa

n eu

-

tsan

, egu

iter

egoz

anai

:…

II -

4

…, c

eiñ

nic

ezto

dala

poc

ic

bert

atic

aito

rtze

n do

t.

IV -

6

-(e)

ti /

-tat

i

…, e

gusq

uiec

urt

eite

n

dabe

n le

gues

cri

stel

bat

eti

urru

tu b

aga,

eta

loitu

bag

a.

9. O

rr.

E.G

u ve

reta

tiac

orda

u-

gaite

sans

at C

erue

tan

dago

a-

na.g

anic

, eta

dal

aco

vere

ima-

gini

a er

reve

rens

iadu

dai

gun.

15. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

lian

yaus

tend

an g

ustie

n bi

arda

u

bate

c co

nfes

au b

erta

tipa

rca-

tu d

aqui

unsa

t ?.

25. O

rr.

102 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

ular

ra:

Mug

atu

sing

ular

ra:

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ric

E.E

itia

curs

e ba

t esc

u es

-

coac

o at

s bi

ecas

, bec

oqui

ric

eta

bule

rrer

a, e

sque

rrec

o so

l-

bard

aric

eta

esco

acor

a,…

4 -

5. O

rr.

…; p

rins

ipel

men

te o

eric

jaig

uit o

rdue

n, e

tser

icur

teit

ordu

en,…

5 -

6. O

rr.

I.Se

tari

c sa

lbad

u gu

endu

-

sen

?. E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic, e

ta

diab

ruen

cau

tibi

dede

ric.

20. O

rr.

E.U

rtei

t eue

la M

arie

San

-

tisim

ien

sabe

leri

cbe

re d

on-

sella

tasu

nen

cal

te b

aga,

…

23 -

24.

Orr

.

E.G

u lib

reta

rren

pec

atu-

ric,

eta

bet

ico

erio

tsar

ic.

24. O

rr.

I.E

ta C

omun

iño

Sant

uric

frut

u gu

eyeg

o at

eret

aco

ser

egui

n bi

ar d

a ?.

77. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ric

E.E

itia

curc

ebat

esc

u es

-

cuac

o at

s bi

ecas

bec

oqui

ric

eta

bule

rrer

a es

quer

reco

sol

-

bard

aric

eta

escu

acor

a, … 2. O

rr.

…, p

rins

ipal

men

te o

eric

yaiq

uito

rdue

n, e

tser

icur

tei-

tord

uen,

…

2 -

3. O

rr.

I.Se

tari

c sa

lvad

u gu

en-

duse

n ?.

E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic,

eta

diab

ruen

cau

tivi

dede

ric.

8. O

rr.

E.U

rtei

teba

la M

arie

san

ti-

sim

ien

sabe

leri

cve

re d

once

-

llata

sune

n c

alte

bag

a,… 9.

Orr

.

E.G

u lib

reta

rren

pec

atu-

ric,

eta

bet

ico

erio

tsar

ic.

9. O

rr.

I.E

ta c

omun

iño

sant

uric

frut

u gu

eiag

o at

eret

aco

ser

egui

n bi

arda

?.

28. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-ric

E.D

a eg

uitia

cur

tze

bat

escu

esc

oaco

atz

biy

acaz

, be-

coqu

iric

bula

rrer

a, ta

ezq

ue-

rrec

o so

rbal

dari

ces

coac

ora,

ucen

teta

n do

gula

Tri

nida

de

guzt

iz s

antu

a.

12. O

rr.

…: b

aita

ber

e, o

eric

yai-

guito

rdua

n, e

tser

icur

teito

r-

duan

,…

12. O

rr.

I.C

etar

icsa

lbau

gui

ndu-

zan

?. E.G

ueur

e pe

catu

etar

ic,

eta

Dia

brua

ren

caut

iber

iyo-

ric.

21. O

rr.

E.U

rtei

ten

ebal

a M

ariy

a

Sant

isim

aren

Sab

eler

ic, b

ere

donc

ella

tasu

nare

n ca

lte

baga

ric,

…

22 -

23.

Orr

.

E.G

u lib

reta

rren

pec

atu-

ric,

eta

bet

ico

eriy

otza

ric.

23. O

rr.


-ti

…, j

uan

zaite

mal

etar

a

eta

edai

zu u

rati

neur

e cr

ia-

duac

eda

ten

dabe

na.

II -

9

-ti

Esc

ritu

ra S

anta

co R

uth-

en

Lib

urua

, lat

iñet

iLlo

dio-

balle

raco

eus

kera

ra…

Aza

la

…, e

ta g

oise

tior

du-a

u-

artiñ

o da

go s

oloa

n,…

II -

7

…, j

uan

zaite

mal

etar

a et

a

neur

e m

utill

ac e

date

n da

ben

uret

ieda

izu.

II -

9

-ti

Ecu

si d

ogu

Cri

stiñ

eu s

ari-

ala

Cri

stiñ

euen

use

n et

a se

ña-

leti

; esa

n eg

uide

su o

rain

:

7 -

8. O

rr.

I.C

redo

a, e

ta F

edec

o A

rti-

culu

es g

anet

isin

istu

iten

dosu

bes

te g

ause

ric

?.

30. O

rr.

E.E

san

eual

aco

Cri

stoc

bere

aot

iApo

stol

uen

esca

ris.

33. O

rr.

…B

erba

one

icas

bat

era

esar

ten

deut

sela

sei

ñeri

ure

buru

tibe

ra C

rist

iñeu

eite

co

inte

nsiñ

oaga

s.

58. O

rr.

-ti

Ecu

sido

go C

hris

tiñeu

sar

i-

ala

Chr

istiñ

euen

use

n et

a se

-

ñale

ti; e

san

egui

desu

ora

in:

3. O

rr.

I.C

redo

a et

a fe

deco

Art

i-

culu

es g

anet

isin

istu

itend

osu

best

e ga

user

ic ?

.

11. O

rr.

E.E

san

ebal

aco

Cri

stoc

vere

aot

iApo

stol

uen

esca

ris.

12. O

rr.

…V

erba

one

icas

bat

era

esar

ten

deut

sela

señ

iri u

re

buru

tibi

era

Cri

stiñ

eu e

iteco

inte

nsiñ

oaga

s.

22. O

rr.

-ti

Ecu

si d

ogu

Cri

stiñ

aua

za-

rian

a, C

rist

iñau

aren

uce

neti

,

ta s

eñal

eti:

Esa

n eg

uida

zu

orai

n.13

. Orr

.

I.C

redo

a et

a Fe

deco

Ar-

ticul

uez

gain

etib

este

gau

za-

ric

sini

stut

en d

ozu

?.28

. Orr

.E

.Dau

caza

laco

zaz

pi e

s-ca

ri c

arid

adet

idat

ozan

ac.

32. O

rr.

E.C

ontr

iciñ

ozco

a am

ore

garb

itid

ator

rela

co, a

tric

iñoz

-co

a ba

rriz

, bild

urre

ti:… 65

. Orr

.1.

Zor

iyon

ecoa

c bi

yotz

eti

pobr

e di

rian

ac,…

85. O

rr.

I.E

ta in

fern

util

ibra

u, e

taG

lori

ya a

lcan

zeta

co c

er e

guin

biar

da

?.88

. Orr

.…

, cei

nec

man

dam

entu

Sant

uen

bide

tier

oang

o za

i-tu

zan

Cer

uco

Glo

riya

goc

e-ta

ra e

ltzai

tart

ian.

89. O

rr.

…, a

met

an d

ot n

eure

Jan

-go

icoa

neu

re b

iyot

z gu

ztit

i,…93

. Orr

.…

, neu

re J

ango

icoa

, ece

-re

ceti

criy

adu

nozu

laco

,…93

. Orr

.

104 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

-tic

Eta

jagu

i san

ber

e er

rena

bije

cas,

Moa

baco

par

aget

ic,

oste

ra b

iurt

utec

o be

re e

rrei

-nu

ra,…

I -

6U

rten

eba

n be

re e

rren

abi

yeca

s, b

ere

pele

grin

asin

oco

lecu

tic,

…I

- 7

Juan

zan

bad

a et

a ba

tute

nzi

tuza

n ga

raga

rr b

urua

c eg

ui-

tari

en o

stet

ic:…

II -

3…

, Moa

baco

par

aget

icet

orri

zan

Noe

mig

az.

II -

6E

ta im

iñi e

zker

o ga

nian

,bi

urtu

zan

uri

ra e

ta e

racu

tzi

euts

ezan

ber

e am

agui

ñarr

ari:

eta

ones

az g

anet

icat

era

e-ba

n, e

ta e

mon

eut

san

jana

rien

sobr

ac…

II -

18

…: e

ta jo

ango

zar

a, a

l-tz

auco

zu o

ñen

alde

tic

cubr

i-ta

n da

ben

capi

a,…

III

- 4

…, d

eitu

esq

uero

-ten

deut

sela

ber

e is

enet

ic,…

IV -

1…

punt

uan

kend

u eb

anbe

re o

ñeti

c.IV

- 8

-tic

Eta

jaqu

i san

ber

e er

rena

bije

cas,

Moa

baco

par

aget

ic,

oste

ra b

iurt

utec

o be

re e

rrei

-ñu

ra,…

I -

6U

rten

eba

n be

re e

rren

abi

yeca

s, b

ere

pele

griñ

asiñ

oco

lecu

tic,

…I

- 7

Juan

zan

bad

a, e

ta b

atut

enzi

tusa

n ga

lbur

uac

egui

tari

enos

teti

c:…

II -

3…

; Moa

baco

par

aget

icet

orri

zan

Noe

mig

as.

II -

6A

c er

uana

z, b

iurt

u za

nur

ira,

eta

era

cust

en e

utse

zan

bere

am

agui

ñarr

ari:

one

saz

gane

tic

ater

a ta

em

oneu

tsez

an j

anar

itic

,…II

- 1

8

…: e

ta jo

ango

zar

a, ta

al-

tzau

cozu

oñe

n al

deti

ces

tal-

tzen

dab

en c

apia

,…II

I -

4…

, dei

tute

n de

utse

la b

ere

icen

etic

,…IV

- 1

…pu

ntua

n ke

ndu

eban

bere

oñe

tic.

IV -

8

-tic

E.C

rist

oc b

ere

aoti

ces

an

ebal

aco,

Apo

stol

uac

esca

tu

ta.

31 -

32.

Orr

.

E.C

onfe

seta

ra y

oan

baño

leen

ago

Jaun

goic

oari

esc

atu

arre

n, la

gund

u da

guiy

ola;

go-

gora

eca

rri b

ere

mag

esta

diac

egui

n de

utsa

zan

mes

edia

c,

edo

bere

pas

iño,

ta e

riyo

tzia

,

edo

bere

ont

asun

par

ebac

oa;

eta

biyo

tz b

iyot

zeti

cas

cota

n

esan

act

o co

ntri

ciño

zcoa

.

66. O

rr.

-ria

nic

E.G

ause

gus

tiec

egui

n

eues

alac

o es

eber

ese

rian

ic.

16. o

rr.

Big

uerr

ena,

cri

edu

egui

n

euen

ari

me

bat e

sebe

re

eser

iani

c.

22 -

23.

orr

.

E.B

aye

gagu

isus

libr

edu

gach

eria

nic.

37. o

rr.

-ria

nic

E.G

ause

gus

tiec

egui

n

ebes

alac

o es

eber

eser

iani

c.

6. o

rr.

Big

arre

na c

ried

u eg

uin

arim

ebat

ese

bere

ese

rian

ic.

8. o

rr.

E.B

aie

gagu

isus

libr

adu

gach

eria

nic.

14. o

rr.


Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ric

E.C

urse

San

tien

seña

lia

gaiti

c gu

eure

are

rioe

tari

c

libre

du g

agui

sus,

…

3 -

4. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

redu

ga-

guis

en p

ensa

men

tu d

eung

ue-

tari

c.

4. O

rr.

I.Ir

u pe

rson

etar

icse

in

egui

n se

n gu

ison

?.

17. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

redu

gagu

i-se

la a

rim

eco

eta

gorp

utse

-co

gach

eta

pel

igru

gust

ieta

ric.

37. O

rr.

E.D

a a,

sei

n gu

stio

c er

e-

dadu

gue

ndun

gue

ure

lele

ngo

gure

soet

aric

.

57. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ric

E.C

urce

san

tiare

n se

ñalia

gaiti

c gu

eure

are

rioe

tari

cli-

bred

u ga

guis

us…

2. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

redu

ga-

guis

en p

ensa

men

tu d

eung

ue-

tari

c.

2. O

rr.

I.Ir

u pe

rson

etar

icse

in

egui

nsen

gui

son

?.

7. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

redu

ga-

guis

ela

arim

eco

eta

gopu

tse-

co g

ach

eta

pelig

ru

gust

ieta

ric.

14. O

rr.

E.D

a á,

sei

n gu

stio

c er

e-

dadu

gue

ndun

gue

ure

lele

ngo

gure

soet

aric

.

22. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-eta

ric

E.C

urtz

e sa

ntia

ren

† se

-

ñalia

gai

tic, g

ueur

e †

arer

i-

yoet

aric

, lib

radu

gag

uizu

z †

gueu

re J

auna

, ta

Jang

oico

a.

11. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

radu

ga-

guiz

anza

t pen

sam

entu

deu

n-

guet

aric

.

11. O

rr.

E.D

ira

Fede

co m

iste

ri-

yoet

aric

prin

cipa

lena

c. 16. O

rr.

I.Ir

u pe

rson

etar

icce

in

egui

n za

n gu

izon

?.

19. O

rr.

E.J

ango

icoa

c lib

radu

gai

-

zala

ari

mac

o ta

gor

putz

eco

gach

, eta

pel

igru

gus

tiye

ta-

ric.

34. O

rr.

-eta

ti

E. E

racu

stec

o ar

tu b

iar

do-

gula

pec

atu

veni

alen

dam

u

sant

ua, e

uren

par

caci

ñoa

gau-

za o

neet

atia

lcan

zau

gura

ba-

-eta

ti

E.A

mar

man

dam

entu

e-

tati

, bos

t ele

xaco

etat

i, et

a a-

mal

au o

bra

mis

eric

ordi

sco-

etat

i, di

scur

rita

n da

bela

man

-

-eta

ti

E.A

mar

man

dam

intu

eta-

ti, b

ost E

less

acoe

tati

, eta

a-

mal

au o

bra

mis

eric

ordi

esco

-

etat

i, di

scur

rite

n da

uela

man

-

-eta

ti

Eta

ceu

en a

saue

tati

bere

bota

ejo

zue

apro

pos

galb

uru

batz

uec,

…

II -

16

106 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

-eta

tic

Eta

ceu

en a

saub

etat

icbo

ta e

jozu

e ap

ropo

sga

raga

r bu

ru b

atzu

c,… II

- 1

6…

eta

batu

co d

odaz

egui

tari

en e

scue

tati

cja

us-

ten

dire

zan

gara

garr

buru

ac,…

II -

2

-eta

tic

…, e

ta b

atuc

o do

daz

egui

tari

en e

scue

tati

cja

uste

n di

resa

n ga

lbur

u-ac

,…II

- 2

dam

intu

bac

ochi

an s

etan

fal

-

tau

daue

n ob

ras,

ber

bas,

eta

pens

amin

tus,

…

61 -

62.

Orr

.

dam

entu

bac

ochi

an s

etan

fal

-

tau

dabe

n ob

ras,

ver

bas,

eta

pens

amin

tus;

…

23. O

rr.

dogu

.

69 -

70.

Orr

.

E.D

a es

tadu

, edo

bic

imo-

du b

at a

lde

guzt

iyet

atie

guin

egui

na, c

eine

tan

dago

zan

on

guzt

iyac

gac

hic

bape

re

baga

ric:

…

88. O

rr.

…: e

ta o

beto

art

uan

izan

dite

zan,

ofr

eciy

etan

deut

suda

z A

ma

Vir

gini

aren

escu

etat

i,…

95. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-oet

aric

I.E

ta d

amu

biyo

etar

ic

cein

da

onen

a ?.

63. O

rr.

I.E

ta d

amu

biyo

etar

ic

cein

euq

ui b

iar

da o

ndo

conf

eset

aco

?.

63. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-ota

ric

I.D

amu

biot

aric

onen

a

sein

de

?.

24. O

rr.

I.E

ta d

amu

biot

aric

sei

n

biar

da o

ndo

conf

eset

aco

?.

24. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

-ota

ric

I.D

amu

biot

aric

onen

a

sein

de

?.

64. O

rr.

I.E

ta d

amu

biot

aric

sein

biar

da

ondo

con

fese

taco

?.

64. O

rr.

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:

Mug

atu

plur

al h

urbi

la:


Abl

atib

oa (

bizi

duna

k)KK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugat

u si

ngul

arra

:

-a g

andi

c

…: B

edei

ncat

ua iz

in d

ila

bera

Jau

na g

andi

c:…

II -

20

-aga

ti

…, e

ta a

rtu

daiz

ula

bene

ta-

co p

rem

ioos

o ba

t, Is

rael

-eco

Jaun

Jau

ngoi

coag

ati,

noga

na

etor

ri z

ara

eta

ceiñ

en e

gope

an

ipiñ

i zar

a.

II -

12

Mug

atu

plur

ala:

-ac

gand

ic

…; e

ta e

mas

tiac

guer

tu

san

umes

urtz

e, b

ere

sena

r, e

ta

bere

sem

e bi

jec-

gand

ic.…

I -

5

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a g

andi

c

…, e

ta z

euc

artu

dai

zula

mes

ede

oso

bat I

srae

l-ec

o

Jaun

Jau

ngoi

coag

an d

ic,

noga

na e

torr

i zar

a et

a ce

iñen

egop

ean

ipiñ

i zar

a.

II -

12

…: B

edei

ncat

ua iz

in d

ila

bera

Jau

naga

ndic

:…

II -

20

Mug

atu

plur

ala:

-ac

gand

ic

…; e

ta e

mas

tia g

uert

u sa

n

umes

urtz

, ber

e se

nar,

eta

ber

e

sem

e bi

jec-

gand

ic.…

I -

5

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a g

anic

E.

Cri

sto

gueu

re J

aun

e

gani

c.

1. O

rr.

I.C

rist

o g

ueu

re J

aun

e

sela

n is

en s

an c

onse

bidu

e, e

ta

jayo

san

Mar

ie B

irji

nia

ga-

nic

?.

21. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a g

anic

E.C

hris

to g

ueur

e Ja

un

e

gani

c.

1. O

rr.

I.C

hris

to g

ueur

e Ja

une

sela

n is

ensa

n co

nceb

idue

, eta

yaio

san

Mar

ie V

irgi

nia

ga-

nic

?.

8. O

rr.

E.G

u ve

reta

ti a

cord

au-

gait

esan

sat

Cer

ueta

n da

goa-

na.

gan

ic,

eta

dal

aco

ver

e

imag

inia

er

rev

eren

siad

u

daig

un.

15. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-a g

anic

…;

yay

o z

an M

AR

IYA

Vir

gini

a ga

nic:

…5.

Orr

.

E.

Cri

sto

gueu

re J

aun

aga

nic.

10. O

rr.

I.C

rist

o g

ueu

re J

aun

a

cela

n s

ort

u z

an,

eta

cela

n

yayo

zan

Don

cella

zan

Am

aga

nic

?.21

. Orr

.

…,

eta

alca

ncet

an d

ituz

Jan

goic

oaga

nic

on

das

un

andi

yac,

…53

. Orr

.

I.C

elan

ven

cidu

, ta

iñe

s

egui

ten

da m

undu

a ga

nic

?.

81. O

rr.

…, t

a iñ

es e

-gui

ten

da D

e-m

oniñ

oa g

anic

?.81

. Orr

.

I.C

elan

ven

cidu

, ta

iñe

s

egui

ten

da a

ragu

iya

gani

c?.

81. O

rr.

2.5.3.- Gainerako kasuak:a) Partitiboa:

108 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

b) Genitiboa (edutezkoa):

Aipatzekoa da, 1858 eta 1872ko testuetan singularrean “-ren” eta “-en” atzizkiakerabiltzen dituztela. Ez dago begibistako arrazoirik bata edo bestea erabiltzeko, kontestuberberetan erabiltzen baitituzte biak. 1925ko galdetegian, singularreko formaz baino ez zengaldetzen eta agertzen den emaitza “-en” dugu:

Erizkizundi Irukoitza:amena

II - 17 A galdera

gizonena

II - 17 B galdera

Singularrean “-en” agertzeak, nolabaiteko joera arkaizantea adieraz dezake.1828ko testuan, aldiz, askoz ere erregularragoa da erlazio atzizki honen erabilera.Bukatzeko aipa dezagun Ruth-en liburuaren Liolako bertsioan behin “-ko” atzizkia

dugula genitibo edutezkoaren funtzioarekin:Ruth-en liburua (Loiola):

Ruthec obligauric nesesidadiagaitic doba eguiter Boozeco solora, eta

Bozec artuten dau atzeguines beteric: Viurtuten da Ruthec bere

amaguiñerragana alegrias beteric, erauten dautzela garagarra eta sobrau jacon

jatecoa, eta beragaitic daqui, Booz dala bere senidia.

II - 0

Parisekoan, erabat aldatuta agertzen zaigu kontestu hau:Ruth-en liburua (Paris):

Ruth-ec Booz-en soluan galburuac batzen ditu.

II - 0

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(r)ik

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(r)en-en

-aren-en

d) Soziatiboa:


Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(e)gaz-agaz -akaz

Deklinabide kasu honi dagokionez, ez dago ezberdintasun aipagarririk testuen artean.Dugun bakarra, ortografiari dagokiona da, 1828 eta 1925 urteetako agirietan beti <z>-zagertzen den bitartean, 1858koan beti <s> dugu. 1872koan, aldiz, bi emaitzak ditugunahasirik.

Bestalde, eta 1872ko testu honi dagokionez, numero aldaketa bat aipatu behar duguLoiola eta Pariseko testuen artean. Lehenengoan pluralean agertzen bada ere, bigarrenbertsioan singularrean dugu:

Ruth-en liburua (Loiola):Au Booz au, ceiñen criadacaz sagoz batzanduric soloan, da gueure zenidia

eta guar gau onetan garbituten dau garagarra bere larriñian.

III - 2

Ruth-en liburua (Paris):Ori-Booz-ori, ceiñen nescatillagaz sagoz batzanduric soloan, da gure

zenidia, eta gau onetan garbituten dau garagarra bere larriñian.

III - 2

e) Instrumentala:

Mugagabea Mugatua

Singularra Plurala

Hurbila-(e)z-az

Berezko atzizkiez gain, testu guztietan aurreko atalean ikusi ditugun soziatiboarenakerabiltzen dira instrumenlaren funtzioaz. Hau da:

-(e)gaz

-agaz

-akaz

Hauekin batera, beste marka bat dugu 1872 eta 1925 urteetako agirietan erakusleekineta zenbait kontestu berezitan; “-zaz” hain zuzen:

Ruth-en liburua:onesaz gainetic

ascozaz obeto daErizkizundi Irukoitza:

onezaz

Izenlagun bihurtzeko “-ko” atzizkia eranstean, gehien bat “-(e)z” marka erabiltzen da:1828ko dotrina:

misericordiyazcoac

eguiyazco

obrazco

misericordiyazco

graciyazcoan

1858ko dotrina (eskuskribua / Londresekoa):misericordiscoac / misericordiescoac

eguiescobat / eguiesco bat

gustiscoagas

araguisco

Ruth-en liburua:birtutezco

Dena den, 1828ko testuan badugu zenbait salbuespen:gogoagazcoa

aoagazcoa

Ondorengo aipuetan, instrumentala funtzioa izan dut kontutan eta soziatiboaren kasumarkaz agertzen direnak, berezkoa dutenekin batera ezarri ditut.

110 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––


-(r)

ic

Rut

hec

eran

tzun

eut

zan:

Ez

nei-

su i

ndar

ric

egui

n su

desa

mpa

reta

co,…

I -

16

…, e

riyo

tzia

esp

ada,

bes

-

te g

ausa

ric

seug

andi

c ap

ar-

taut

en b

anau

.

I -

17

…, n

euc

duda

-bar

icar

tu-

co z

aitu

daz;

bic

i da

Jaun

a.…

III

- 13

…; C

egai

ti ce

ez

dago

bes

-

te c

enid

eric

ezpa

zara

zu

le-

neng

oa z

aria

na, e

ta n

eu b

iga-

rren

naz

ana.

IV -

4

-(r)

ic

Ez

nei-

su i

ndar

ric

egui

n,

su[x

] de

sam

pare

taco

, eta

juan

nadi

n;…

I -

16

…, e

riyo

tzia

esp

ada,

bes

te

gaus

aric

esta

go s

euga

nic

a-

part

auco

nab

enic

.

I -

17

…, n

euc

duda

bar

icar

tu-

co z

aitu

daz,

bic

i da

Jaun

a.…

III

- 13

…C

egai

tic c

e ez

tago

bes

-

te c

enid

eric

ez p

ada

paza

ra

zu le

neng

oa z

aria

na, e

ta n

eu

biga

rren

a na

zana

.…

IV -

4

-(r)

ic

I.B

ada

Cur

siac

bir

tu-

teri

cba

uco

eure

n co

ntra

?.

6.or

r.

E.

Dir

e Fe

deco

Mis

teri

o-

ric

prin

sipe

lena

c.

12.o

rr.

I.B

auco

Jau

ngoi

coac

gorp

utsi

cgu

euc

legu

es ?

.

17.o

rr.

I.C

redo

a, e

ta F

edec

o A

r-

ticul

ues

gane

ti si

nist

uite

n do

-

su b

este

gau

seri

c?.

30. o

rr.

E.

Ber

e us

en s

antu

en j

u-

rem

ento

ric

es e

itia

alpe

rric

.

44. o

rr.

-(r)

ic

I.B

ada

curs

iac

vir

tu-

teri

cba

uco

eure

n co

ntra

?.

3.or

r.

E.

Dir

e fe

deco

mis

teri

o-

ric

prin

cipa

lena

c.

5.or

r.

I.B

auco

Jau

ngoi

coac

gorp

utsi

cgu

euc

legu

es ?

. 7.or

r.

I.C

redo

a et

a f

edec

o A

r-

ticul

ues

gane

ti si

nist

uite

ndos

u

best

e ga

user

ic?.

11. o

rr.

E.

Ber

e us

en s

antu

en J

u-

rem

ento

ric

es e

itia

alpe

rric

.

16. o

rr.

-(r)

ic

Seig

arre

na, a

ragu

izco

pe-

catu

ric

ez e

guiti

a.

7.or

r.

I.B

ada

curt

ziac

bau

co

orre

en c

ontr

a in

darr

ic?. 13

.orr

.

I.B

auco

Jan

goic

oac,

guc

legu

ez, g

orpu

tzic

?.

19.o

rr.

I.E

ta n

ortz

uc d

agoz

obl

i-

gaur

ic v

igili

ya, t

a ba

rau

egu-

neta

n oq

uela

ric

jan

ez e

i-

ten;

…

…: e

ta a

rrau

ntza

ric,

ta e

sne

gauz

aric

gari

zum

an,

buld

a ba

gari

c, y

an e

z ei

ten?

50. o

rr.

Par

titi

boa

KKrriiss

ttiinnaauu

ddookk

ttrriinn

iiaa1188

2288DD

ookkttrr

iinniiaa

rreenn

llaauu

ppaarrtt

iiaakk

-- 118855

88EE

sskkuuss

kkrriibb

uuaaLL

oonnddrr

eessRR

uutthh--

eenn llii

bbuurruu

aa --

11887722

LLooii

oollaa

PPaarriiss

112 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Gen

itib

oa (

edut

ezko

a)KK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugag

abea

: -(r)

enE

scri

tura

San

taco

Rut

h-en

Lib

urua

,…A

zala

Jues

bat

ende

mpo

ran,

… I -

1E

ta il

san

Elim

elec

hN

oem

iren

sena

rra,

…I

- 3

…ai

n sa

la a

ndie

Rut

hen

boro

ndat

ia …

I -

18R

uth-

ec B

ooz-

enso

luan

galb

urua

c ba

tzen

ditu

.II

- 0

…ce

ure

otza

inen

bate

gaz…

II -

13

…as

pel-

met

a ba

ten

ondo

-ra

,…II

I -

7…

: Noe

mie

nso

loa…

IV -

5…

, cel

an n

euga

natz

en d

i-tu

dan

Elim

elec

h-en

Che

lion-

enet

a M

ahal

on-e

non

dasu

-na

c,…

IV -

9

Mug

agab

ea: -(r)

enR

uth-

enlib

urua

Sarr

era

Jues

bat

ende

mpo

ran,

… I -

1E

ta il

san

Elim

elec

hec

Noe

mir

ense

narr

ac,…

I -

3…

ain

sala

and

ie R

uthe

nbo

rond

atia

…I

- 18

… c

eure

otz

aiñe

nba

tega

z.II

- 1

3…

aspe

l mot

a ba

ten

ondo

-ra

,…II

I -

7…

Noe

mie

nso

loa…

IV -

5…

cela

n sa

rtut

en n

az p

ose-

siño

an E

limec

hen,

Che

lio-

nen

eta

Maa

lone

non

dasu

ne-t

an,…

IV -

9

Mug

agab

ea: -(r)

en

E.

Cri

stor

engu

ison

a, e

do

Cri

stor

endi

sipu

lue.

2. O

rr.

E.O

bra

onen

bat a

sten

do-

gun

gust

ien,

edo

tent

asiñ

oe,

nece

side

de, e

do p

elig

rure

nba

ten

aurq

uitu

iten

gari

ani-

an;…

5. O

rr.

E.C

rist

iñeu

fie

l gus

tiec

dauq

uiel

a pa

rte

best

ien

obra

onet

an, g

orpu

ts b

aten

satie

cle

gues

, sei

n de

n E

less

ia.

27. O

rr.

I.E

ta p

ecat

u m

orta

len

bat

echi

ten

daue

nac…

66. O

rr.

E.B

ai J

aune

, Ost

ie c

onsa

-gr

adue

n Je

sucr

isto

ren

gorp

u-ts

egas

bat

era

dago

ber

e od

ola,

arim

ia, e

ta J

ango

icot

asun

e;et

a ba

rdin

Cal

is c

onsa

grad

uen

Jesu

cris

tore

nod

olag

as b

ate-

ra d

ago…

74. O

rr.

Mug

agab

ea: -(r)

en

E.

Chr

isto

ren

guis

ona,

edo

Chr

isto

ren

dici

pulu

e. 1. O

rr.

E.

Obr

a on

emba

t ast

en d

o-gu

n gu

stie

n, e

do te

ntas

iñoe

,ne

cesi

dede

, edo

pel

igru

rem

-ba

ten

aurq

uitu

iten

gari

ani-

an,…

2. O

rr.

E.

Chr

istiñ

eu f

iel g

ustie

cda

uqui

ela

part

e be

stie

n ob

raon

etan

gor

puts

bat

ensa

tiec

legu

es, s

ein

den

Ele

xia. 10

. Orr

.I.

Eta

pec

atu

mor

tale

nbat

echi

ten

dabe

nac…

24. O

rr.

E.

Bai

Jau

ne o

stie

con

sa-

grad

uen

Jesu

chri

stoe

ngo

rpu-

tseg

as v

ater

a da

go v

ere

odol

a,ar

imia

eta

Jan

goic

otas

une;

eta

bard

in c

alis

con

sagr

adue

nJe

su C

hris

toen

odol

agas

vate

ra d

ago…

27. O

rr.

Mug

agab

ea: -(r)

en

I.E

ta c

er e

san

gura

dau

Cri

stor

engu

izon

ac ?

. 10. O

rr.

E.

Obr

a on

enba

t ast

en

dogu

n gu

ztiy

an, e

do t

enta

ci-

ñore

nba

ten,

nec

esid

ade,

edo

pelig

rore

nba

ten

aurq

uitu

ten

gari

ania

n:…

13. O

rr.

…, e

ta J

ustu

en L

inbo

a, e

do

Abr

ahan

enSe

noa.

24. O

rr.

…: f

edia

ren

cont

raco

gau

-

zare

nba

t sin

istu

ten

dabe

nac;

edo

fede

co m

iste

riyo

san

tu-

ren

bate

n du

deta

n da

bena

c;…

37 -

38.

Orr

.

…; e

do S

acra

men

ture

n

bat d

ispo

sici

ñoe

char

raga

z

artz

aite

n da

bena

c.

38. O

rr.


Mug

atu

sing

ular

ra:

-are

n / -

en…

, eta

Jau

ngoi

coar

enes

-cu

ba d

ago

yagu

iric

neu

re c

on-

tra.

I -

13…

eta

esan

eut

san

guiz

onen

icen

a, B

ooz

deitu

ten

zala

.II

- 1

9…

egui

tari

ecas

bat

zand

ute-

co, g

arag

arre

neg

uite

rald

iaam

aitu

art

ian.

II

- 2

1…

Elim

elec

h gu

eure

ana

jen

lur-

part

e ba

t;…IV

- 3

Nai

boz

u ce

uret

zat g

uera

tuce

nide

tasu

nare

nes

cubi

-de

a,…

IV -

4…

, ceñ

dif

untu

enem

aztia

zan;

…IV

- 5

…: l

agat

zen

dot c

enei

ta-

sune

nes

cubi

dia,

ceg

aiti

cene

ure

fam

ilien

bela

una

ezdo

t am

atau

bia

r.IV

- 6

Au

izite

n za

n Is

rael

-en

emon

kisu

nare

nte

stim

onio

a.IV

- 7

Mug

atu

sing

ular

ra:

-are

n / -

en…

, eta

Jan

goic

oare

nes

cu-

ba d

ago

yagu

iric

neu

re c

on-

tra.

I -

13…

eta

ezan

eut

san

guiz

o-ne

nic

ena,

Boo

z de

itute

nza

la.

II -

19

…eg

ui-t

arie

caz

ni b

atza

n-du

teco

gar

agar

ren

egui

tera

l-di

a am

aitu

art

ian.

II -

21

…: E

limec

h gu

errr

egu

ere

anaj

enpr

opie

dade

n pa

rte

bat;…

IV -

3

…ce

in d

efun

tuen

emas

tiaiz

an z

an;…

IV -

5…

: Err

enun

tzie

tan

dot

ce-

neit

assu

nen

dere

choa

; ceg

ai-

tic c

e ec

iñ d

ot n

ic a

mai

tu e

doam

atau

neu

re f

amili

ende

s-ce

nden

cia.

…IV

- 6

…A

u iz

iten

zan

Isra

elen

cesi

ñoar

ente

stim

onio

a. IV -

7

Mug

atu

sing

ular

ra:

-are

n / -

en

Cri

stiñ

eu d

otri

nien

Lau

part

iac.

1. O

rr.

I.Se

in d

e C

rist

iñeu

ense

ñalia

?.

2. O

rr.

E.

Ait

ien,

eta

sem

ien,

eta

Esp

iritu

San

tuen

usen

ian.

Am

en.

5. O

rr.

…et

a be

ste

Ele

ssa

Am

aSa

ntie

nor

asiñ

oyac

.9.

Orr

.…

gueu

re J

ango

icoe

na, e

taJe

sucr

isto

gue

ure

Err

eden

-to

rien

a.13

. Orr

.E

.D

a Ja

ungo

ico

bisi

enSe

mia

…18

. Orr

.…

guis

on e

guin

sel

a A

ma

Bir

jini

aren

entr

aña

gust

isga

rbie

tan;

es

guis

onen

obra

s,es

pada

Esp

iritu

San

tuen

bir-

tute

s be

re d

onse

llata

sune

nca

lte b

aga.

21 -

22.

Orr

.E

.E

s Ja

une,

esp

ada

baca

-rr

ic o

guie

net

a ar

daoe

nir

udi,

edo

asid

entia

c,…

75. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-are

n / -

en

Cri

stiñ

au d

octr

inia

ren

Lau

part

iac.

1. O

rr.

I.Se

in d

e C

hris

tiñe

uen

seña

lia ?

.1.

Orr

.E

.A

itia

ren,

eta

sem

ia-

ren,

eta

Spi

ritu

san

tuar

enus

enia

n. A

men

.2.

Orr

.…

eta

best

e E

lexa

am

asa

ntie

nor

asin

oiac

.4.

Orr

.…

gueu

re J

ango

icoe

na, e

taJe

su C

hris

to g

ueur

e er

rede

n-to

rien

a.5.

Orr

.E

.D

a Ja

ungo

ico

visi

ense

mia

…7.

Orr

.…

, gui

son

egui

nsal

a A

ma

Vir

gini

enen

trañ

a gu

stiz

gar

-bi

etan

, es

guis

onen

obra

s,es

pada

esp

iritu

san

tuen

vir-

tute

s ve

re d

onse

llata

sune

nca

lte v

aga.

8. O

rr.

E.

Es

jaun

e, e

spad

a ba

c-ar

ric

ogui

enet

a ar

daoe

nur

u-di

c ed

o ac

side

ntia

c… 28. O

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-are

n

Cri

stiñ

au d

octr

inia

ren

es-

plic

aciñ

oia

itand

u, ta

era

nzu-

ten

dala

.10

. Orr

.…

Jan

goic

oare

ngr

aciy

aga

itic.

10. O

rr.

E.

Ait

iare

n, e

ta S

emia

-re

n, e

ta E

spir

itu S

antu

aren

ucen

ian.

12. O

rr.

E.

Yaq

uini

c, e

ta e

nten

di-

duri

c A

ita g

uria

, eta

bes

te E

-

less

a A

ma

Sant

iare

nor

aci-

ñoac

.14

. Orr

.

E.

Em

oite

co e

zaue

ra a

r-

guiy

ago

bat g

ueur

e Ja

ngoi

-

coar

ena,

eta

JE

SU C

rist

o

gueu

re E

rred

ento

riar

ena.

16 -

17.

Orr

.

E.

Da

Jang

oico

bic

iyar

en

Sem

ia,…

20. O

rr.

I.E

ta M

undu

aren

aca-

bua

baño

leen

ago

juzg

adua

c

izan

go g

ara

?.26

. Orr

.

114 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

-en

…ju

an s

aite

se s

eube

n am

e-

enec

heta

ra.

I -

8

…, s

uert

ian

toca

uco

jach

u-

besa

n se

narr

enec

heta

n.

I -

9

…A

guin

dute

n ba

nosu

, ju-

ango

naz

sol

ora,

eta

bat

uco

doda

z eg

uita

rien

escu

etat

ic

jaus

ten

dire

san

galb

urua

c,

nong

ura

aurk

itute

n bo

t gur

e-

suen

cari

ñua,

…

II -

2

…, e

ta b

atut

en z

itusa

n ga

l-

buru

ac e

guit

arie

nos

tetic

:… II -

3

…: b

ada

etza

ra g

aste

pro

-

bien

edo

aber

atse

non

dore

n

ibili

.

III

- 10

…, e

ta z

euri

esa

tia e

men

-

jarr

iric

dag

osan

gus

tien

aurr

ian

eta

neur

e er

rico

anch

iñac

o gu

izon

enau

rria

n.

IV -

4

Mug

atu

plur

ala:

-en

…ju

an s

ates

e se

uben

am

e-

enec

heta

ra:…

I -

8

…, s

uert

ian

toca

u ja

chub

e-

san

sena

rren

eche

tan:

…

I -

9

…A

guin

dute

n ba

dozu

ba-

nosu

juan

go n

az s

olor

a et

a

batu

co d

odaz

egu

itar

ien

es-

cuet

atic

jaus

ten

dire

zan

gara

-

garr

bur

uac,

non

gura

aur

ki-

tute

n bo

t gur

esue

nca

riñu

a,…

II -

2

…ba

tute

n zi

tuza

n ga

raga

rr

buru

ac e

guit

arie

nos

te-t

ic:…

II -

3

…, e

ta z

euri

ces

atia

em

en

jarr

iric

dag

osan

guz

tien

au-

rria

n et

a ne

ure

erri

co a

nchi

-

ñaco

gui

zone

nau

rria

n.… IV

- 4

Mug

atu

plur

ala:

-en

…: J

aun

bet g

ustis

ona

, po-

dero

soa,

sab

ioa,

just

oa, g

ause

gust

ien

prin

sipi

o et

a fi

ne.

13. O

rr.

E.

Cri

stiñ

eu f

iel g

ustie

c

dauq

uiel

a pa

rte

best

ien

obra

onet

an, g

orpu

ts b

aten

sat

iec

legu

es, s

ein

den

Ele

ssia

.

27. O

rr.

E.

Da

fiel

Cri

stiñ

euen

cong

rega

ciño

ya, s

eine

n bu

rue

da A

ite S

antu

e.

27 -

28.

Orr

.

I.Se

r es

an g

ure

dau:

Pe-

catu

enPa

rcac

iñoy

ac ?

. 28. O

rr.

M.B

ada

bard

in e

ingo

deu

-

tses

u be

ste

Sant

uen

imaj

inei

bere

.

40. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-en

…; J

aun

bat g

ustis

ona

, po-

dero

soa,

sab

ioa,

just

oa, g

ause

gust

ien

prin

cipi

o et

a fi

ne.

5. O

rr.

E.

Chr

istiñ

eu f

iel g

ustie

c

dauq

uiel

a pa

rte

best

ien

obra

onet

an g

orpu

ts b

aten

sat

iec

legu

es, s

ein

den

Ele

xia. 10

. Orr

.

E.

Da

fiel

chr

isti

ñeue

n

cong

rega

cino

ia s

eine

n bu

rue

da A

ite S

antu

e.

10. O

rr.

I.Se

r es

an g

ure

dau

pe-

catu

enpa

rcac

iñoi

ac ?

. 10. O

rr.

M.B

ada

vard

in e

ingo

deu

-

tses

u ve

ste

Sant

uen

imag

inai

vere

.

15. O

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-en

… J

aun

bat e

cin

guei

yago

-

an o

na, p

oder

osoa

, sab

iyoa

,

just

oa, g

auza

guz

tiye

npr

inci

-

piyo

a, e

ta a

cabu

a.

17. O

rr.

E. B

ai J

auna

, lau

dag

oz lu

-

rrar

en b

iyot

zian

; eta

der

eche

cond

enad

uen

Infe

rnua

, Pur

-

gato

riyo

a, s

eiñe

nL

inbo

a, e

ta

Just

uen

Lin

boa,

edo

Abr

aha-

nen

Seno

a.

24. O

rr.

Purg

ator

iyoa

da

lecu

bat

,

cein

etar

a yo

aten

dir

ian

grac

i-

yan

ilten

dir

iane

nar

imac

,…

24. O

rr.

I.C

er s

inis

tute

n do

zu e

sa-

ten

dozu

nian

: sin

istu

ten

dot

Sant

uen

com

uniñ

oa ?

. 27. O

rr.

I.C

ein

da o

raci

ñoen

ar-

tian

onen

a ?.

31. O

rr.

E.

Azt

uen

cont

uac,

ta b

a-

rri e

mon

ac s

inis

tute

n di

tuza

-

nac;

…

38. O

rr.


Sozi

atib

oaKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugag

abea

:

-(e)

gas

/ -(e

)gaz

Elim

elec

h be

re e

mas

te e

ta

sem

ieca

s M

oab-

eco

lur

alde

ra

doa.

Noe

mi o

ster

a R

uth-

egas

Bet

hleh

em-e

ra b

iurt

uten

da. I -

0

Ceñ

eri e

rant

zun

euts

an: a

u

da a

Moa

bita

rra;

Moa

baco

pa-

rage

tic e

torr

i zan

Noe

mig

as.

II -

6

…, b

ada

ez n

az a

lden

tzec

o

zeur

e ot

zaiñ

en b

ateg

az. II

- 1

3

Mug

agab

ea:

-(e)

gas

/ -(e

)gaz

Ceñ

eri e

rant

zun

euts

an: A

u

da a

Moa

bita

rra,

Moa

baco

pa-

rage

tic e

torr

i zan

Noe

mig

az.

II -

6

…co

mpa

rau

ecin

naz

alac

o

ceur

e ot

zaiñ

en b

ateg

az. II

- 1

3

Mug

agab

ea:

-(e)

gas

Irug

uerr

ena,

a a

rim

e et

a

gorp

utse

bat

u eg

uise

n al

ca-

rreg

as.

23. o

rr.

I.Pa

tern

oste

rra

esat

en d

o-

suni

an, n

ogas

berb

a ei

tiosu

?.

31 -

32.

orr

.

Mug

agab

ea:

-(e)

gas

Irug

arre

na á

ari

me

eta

gor-

puts

a ba

tu e

guis

en a

lcar

re-

gas.

8. o

rr.

I.Pa

tern

oste

rra

esat

en d

o-

suni

an n

ogas

verb

a ei

tiosu

?.

12. o

rr.

Mug

agab

ea:

-(e)

gaz

Irug

arre

na, g

orpu

tza,

ta

arim

ia b

atu

citu

zan

alca

rreg

az.

22. o

rr.

I.A

ita g

uria

esa

ten

dozu

-

nian

nog

azbe

rba

egui

ten

dozu

?.

31. o

rr.

116 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s / -

agaz

…B

aye

Rut

h al

cart

usan

bere

am

agui

ñerr

agas

.

I -

14

Eld

u sa

n ba

da N

oem

i Rut

h

Moa

bita

co b

ere

erre

naga

s

pele

grin

aciñ

oco

lurr

etic

;… I -

22

Ori

-Boo

z-or

i, ce

iñen

nes

-

cati

llaga

zsa

goz

batz

andu

ric

solo

an,…

III

- 2

…la

ster

ezc

ondu

bio

zu

Rut

h M

oabi

tarr

agaz

,…

IV -

5

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s / -

agaz

…B

aye

Rut

hec

alca

rtur

ic

san

bere

am

agui

ñerr

agas

esan

apa

rtau

ber

agan

ic.

I -

14

Eld

u sa

n N

oem

ic R

uth

Moa

bita

ber

e er

rena

gas

pele

grin

aciñ

oco

lurr

etic

;… I -

22

…, b

iar

da e

zcon

du z

aite

-

zala

Rut

h M

oabi

tarr

agaz

,…

IV -

5

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s

E.

Eiti

a ir

u cu

rse

escu

es-

coac

o at

s or

coro

agas

: lel

en-

goa

beco

quie

n, b

igue

rren

a ao

-

an, i

rugu

erre

na b

uler

rian

, ber

-

ba e

iten

dogu

le g

ueur

e Ja

n-

goic

oaga

s.

3. o

rr.

I.Pa

tern

oste

rra

esat

en d

o-

suni

an, n

ogas

ber

ba e

itios

u ?.

E.

Geu

re J

ango

icoa

gas.

32. o

rr.

I.A

be M

aria

edo

Sal

bia

esat

en d

osun

ian,

nog

as b

erba

eite

n do

su ?

.

E.

Am

a B

irji

niag

as,

Jaun

e.

39. o

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s

E.

Eiti

a ir

u cu

rce

escu

es-

cuac

o at

s or

coro

agas

: lel

en-

goa

beco

quin

, big

arre

na a

oan,

irug

arre

na b

uler

rian

, ber

va e

i-

ten

dogu

le g

uere

Jan

goic

oa-

gas.

2. o

rr.

I.Pa

tern

oste

rra

esat

en d

o-

suni

an n

ogas

ver

ba e

itios

u ?.

E.

Gue

ure

Jang

oico

agas

.

12. o

rr.

I.A

vem

arie

edo

Sal

via

esat

en d

osun

ian

noga

s ve

rba

eite

ndos

u ?.

E.

Am

a V

irgi

niag

as

jaun

e.

14. o

rr.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

z

E.D

a eg

uitia

iru

curt

ze e

s-

cu e

scoa

co o

rcor

oaga

z; le

len-

goa

beco

quiy

an, b

igar

rena

ao-

an, i

ruga

rren

a bu

larr

ian,

gue

-

ure

Jang

oico

agaz

berb

a

egui

ten

dogu

la.

11. o

rr.

E.J

ESU

Cri

stoc

Jan

goic

o

dan

part

ez d

auca

la g

lori

ya

bard

ina

Ait

iaga

z, ta

Esp

irit

u

Sant

uaga

z: e

ta g

uizo

n da

n

part

ez b

este

guz

tiyac

bañ

o

guei

yago

.

26. o

rr.

E.G

ueur

e Ja

un, e

ta J

an-

goic

oaga

z.

31. o

rr.

E.A

ma

Vir

gini

agaz

.

35. o

rr.


Mug

atu

plur

ala:

-aca

s / -

acaz

Elim

elec

h be

re e

mas

te e

ta

sem

ieca

sM

oab-

eco

lur

alde

-

ra d

oa.

I -

0…

, eta

Noe

mi G

uera

tusa

nbe

re s

eme

bije

cas.

I -

3Se

insu

ec e

scon

du s

iria

nM

oabi

taco

and

raca

s,…

I -

4…

seub

ec e

uqui

dosu

enm

odua

n, il

laca

set

a ni

gas. I

- 8

…, e

z za

itez

apar

tau

lecu

onet

ic: e

zpad

a ba

zand

u za

i-te

z ne

ure

otza

iñac

az.

II -

8Ja

unac

em

on d

eizu

la s

arie

ceur

e eg

uita

diac

az…

II -

12

…ba

da b

icie

caz

euki

da-

ben

mai

taer

ia e

uki d

au b

ere

illac

az:…

II -

20

…: B

aita

ber

e ag

uind

u eu

s-ta

n ni

aim

best

e de

mbo

ragu

iño

egui

tari

ecas

batz

andu

teco

,…II

- 2

1

Mug

atu

plur

ala:

-aca

s / -

acaz

…, e

ta d

oa M

oald

era,

Noe

-

mi b

ere

emas

te, e

ta b

ere

sem

e bi

ecas

,…I

- 0

…N

oem

ic a

larg

unac

Gue

-ra

tusa

n be

re s

eme

bije

cas. I

- 3

Sein

suec

esc

ondu

sir

ian

Moa

bita

co a

ndra

cas,

…I

- 4

…,e

uqui

dosu

en m

odua

nni

gas

eta

defu

ntu-

ecas

.I

- 8

…, e

z za

itez

apar

tau

lecu

onet

ic; b

aña

bat tz

andu

zai

tez

neur

e ot

zaiñ

acaz

,II

- 8

Jaun

ac e

mon

dei

zula

zar

iece

ure

obra

caz

egui

tadi

acaz

…

II -

12

…: b

ada

bici

ecaz

euki

da-

bena

cari

dadi

a eu

ki d

au b

ere

defu

ntue

caz:

…II

- 2

0…

: Bai

-ta

bere

agu

indu

eus

-ta

n ai

mbe

ste

dem

pora

guiñ

oeg

uita

riec

azni

bat

zand

ute-

co…

II -

21

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

Mug

atu

plur

ala:

-aca

z

Eta

bot

a ur

a be

rbac

az

bate

ra.

59. o

rr.

E.C

onfe

sau,

ven

iala

caz

bate

ra, l

eena

go c

onfe

saut

a

dauc

an p

ecat

u m

orta

len

bat

bere

.

70. o

rr.

118 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Inst

rum

enta

laKK

rriissttiinn

aauu dd

ookkttrr

iinniiaa

11882288

DDookk

ttrriinn

iiaarree

nn llaa

uu ppaa

rrttiiaa

kk -- 11

885588

EEsskk

uusskkrr

iibbuuaa

LLoonn

ddrreess

RRuutt

hh--eenn

lliibbuu

rruuaa

-- 1188

7722LL

ooiiooll

aaPPaa

rriissM

ugag

abea

:

-(e)

gas

/ -(e

)gaz

Ego

n za

n ba

da g

albu

ruac

tope

tan

solo

an a

rrat

sald

e-

artia

n: e

ta b

atu

citu

san

galb

u-

ruac

mak

illa

bate

gaz

joaz

eta

astin

duri

c,…

II -

17

Mug

agab

ea:

-(e)

gas

/ -(e

)gaz

Ego

n za

n ba

da g

arag

ar b

u-

ruac

tope

tan

solo

an a

rrat

sal-

dear

tean

: eta

ast

indu

tazk

ero

eta

joaz

kero

mak

illa

bate

-ga

z,…

II -

17

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea:

Mug

agab

ea:

-(e)

s / -

(e)z

… is

enes

bata

Orp

ha, e

ta

best

ia R

uth:

…

I -

4

…, a

si s

iria

n ne

garr

es. I

- 9

Gus

tis-p

oder

osoa

c

garr

asta

sune

sbe

tena

bela

co.

I -

20

…ne

ure

urie

n at

ez-b

arru

re

bici

dan

err

i gus

tiec…

III

- 11

-(e)

sE

.N

atur

ales

a bi

, bat

a Ja

n-go

ico

dan

part

es, e

ta b

estia

guis

on d

an p

arte

s:…

18. o

rr.

…; e

s gu

ison

en o

bras

, es-

pada

Esp

iritu

San

tuen

bir

tu-

tes

bere

don

sella

tasu

nen

calte

baga

.21

- 2

2. o

rr.

E.

Err

eine

u da

guile

Jan

-go

icoa

c gu

eure

ari

met

an e

-m

en lu

rria

n gr

asia

s, e

tagu

ero

emon

dai

gule

glo

ria.

34. o

rr.

E.

Es

quen

du, e

s eu

qui,

esgu

re b

este

na ja

bien

bor

onda

-te

sco

ntra

.47

- 4

8. o

rr.

-(e)

s / -

(e)z

…, i

sene

sba

tac

Orp

ha, e

ta

best

iac

Rut

h:…

I -

4

…, a

si s

iria

n ne

garr

es, I

- 9

…G

ustis

-pod

eros

oac

garr

asta

sune

sbe

tena

bela

co.

I -

20

Ceg

aiti

ce e

rri g

ustia

neu

re

urie

n at

ezba

rrur

e bi

ci d

anac

daki

,…

III

- 11

-(e)

sE

.N

atur

alez

a vi

, vat

aJa

ungo

ico

dan

part

eset

a ve

s-tia

gui

son

dan

part

es:…

7. o

rr.

…, e

s gu

ison

en o

bras

, es-

pada

esp

iritu

san

tuen

vir

tu-

tes

vere

don

sella

tasu

nen

calte

vaga

.8.

orr

.E

.E

rrei

neu

dagu

ila J

an-

goic

oac

gueu

re a

rim

etan

e-

men

lurr

ian

gras

ies,

eta

gue

-ro

em

onda

igul

e gl

orie

. 13. o

rr.

E.

Es

quen

du, e

s eu

qui,

esgu

re b

este

na ja

vien

vor

onda

-te

sco

ntra

.18

. orr

.

-(e)

zE

.E

z iñ

ori g

achi

c eg

uitia

,

ez o

braz

, ez

berb

az, e

zta

de-

sioz

bere

.43

. orr

.

E.

Jang

oico

dan

par

tez,

ez

Jaun

a, d

alac

o es

piri

tu p

urua

;

baya

bai

gui

zon

dan

part

ez.

19. o

rr.

E.B

atut

en c

iria

la b

arri

ro b

e-

re g

orpu

tz, t

a ar

ima

glor

iyaz

betia

, ost

era

iños

il e

zei-

teco

.25

. orr

.

E.

Err

eina

u da

iyal

a Ja

n-

goic

oac

gure

ari

met

an e

men

lurr

ian

grac

iyaz

, eta

gue

ro

emon

dai

gula

glo

riya

. 32. o

rr.


Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

z

…, c

egai

ti ce

oin

zung

o on

-

tasu

naga

zle

neng

oa g

oitu

dozu

: …

III

- 10

Mug

atu

sing

ular

ra:

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s

E.

Eiti

a ir

u cu

rse

escu

es-

coac

o at

s or

coro

agas

: lel

en-

goa

beco

quie

n, b

igue

rren

a ao

-

an, i

rugu

erre

na b

uler

rian

, ber

-

ba e

iten

dogu

le g

ueur

e Ja

n-

goic

oaga

s.3.

orr

.

E.B

ensi

du e

uesa

laco

Cri

s-

toc

beri

an b

ere

erio

siag

as.

7. o

rr.

E.

Ber

e po

deri

oaga

sba

-

carr

ic e

iten

daue

laco

gur

e

daue

n gu

stie

?.

16. o

rr.

E.

Lel

engo

a, f

orm

au

egui

n eu

en g

orpu

ts b

et A

ma

Bir

ji-ni

aren

sab

el s

antu

en

bere

odo

l gus

tis g

arbi

egas

.22

. orr

.

E.

Con

tris

iñoc

o da

mue

-

gas

conf

esau

bañ

o le

nago

al-

cans

etan

dal

aco

peca

tuen

par

-

casi

ñoya

, eta

Jan

goic

oen

gra-

sia;

bay

e A

tris

iñoe

co d

amu-

egas

baca

rric

es

conf

esiñ

o-

agas

bate

ra e

spad

a.64

. orr

.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

s

E.

Eiti

a ir

u cu

rce

escu

es-

cuac

o at

s or

coro

agas

: lel

en-

goa

beco

quin

, big

arre

na a

oan,

irug

arre

na b

uler

rian

, ber

va e

i-

ten

dogu

le g

uere

Jan

goic

oa-

gas.

2. o

rr.

E.

Ben

sidu

eba

laco

Chr

is-

toc

beri

an b

ere

erio

siag

as.

3. o

rr.

E.

Ber

e po

deri

oaga

sba

-

carr

ic e

iten

dabe

laco

gur

e da

-

ben

gust

ie ?

.6.

orr

.

E.

Lel

engo

a fo

rmau

egu

in

gorp

uts

bat A

ma

Vir

gini

en

save

l san

tan

bere

odo

l gus

tis

garv

iega

s.8.

orr

.

E.

Con

tric

iñoc

o da

mue

-

gas

conf

esau

bañ

o le

nago

al-

cans

etan

dal

aco

peca

tuen

par

-

casi

ñoia

, eta

Jan

goic

oen

gra-

sie;

bai

e at

rici

ñoec

o da

mue

-

gas

baca

rric

es

conf

esiñ

oa-

gas

bate

ra e

spad

a.24

. orr

.

Mug

atu

sing

ular

ra:

-aga

zE

.D

a eg

uitia

iru

curt

ze e

s-

cu e

scoa

co o

rcor

oaga

z; le

-

leng

oa b

ecoq

uiya

n, b

igar

rena

aoan

, iru

garr

ena

bula

rria

n,

gueu

re J

ango

icoa

gaz

berb

a

egui

ten

dogu

la.

11. o

rr.

E.

Cri

stoc

ber

ian

bere

eri

-yo

tzia

gaz

benc

idu

citu

zala

co.

13. o

rr.

E.

Lel

engo

a, f

orm

au e

ban

gorp

utz

bat A

ma

Vir

gini

aren

Sabe

l san

tuan

ber

e od

ol g

uz-

tiz g

arbi

yaga

z.

22. o

rr.

E. D

a ar

imac

o se

nsun

, edo

pote

nciy

acaz

egu

iten

dana

:

mem

oriy

agaz

gogo

ra g

auza

onen

bat

eca

rten

dog

ula:

en-

tend

imen

tueg

azgo

goan

gau

-

za o

ri d

arab

ilgul

a, ta

ber

e ga

-

nian

pen

seta

n do

gula

: eta

bo-

rond

atia

gaz

afec

toac

, eta

de-

seo

sant

uen

frut

u on

ac a

tera

-

ten

dogu

zala

: con

tu d

aigu

n,

peca

tuen

gor

roto

a, h

umil-

tasu

na &

a.

30. o

rr.

120 –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Mug

atu

plur

ala:

-aca

z

…, e

ta e

scu

biec

azon

do

orat

u.

III

- 15

…E

ztot

gur

e bi

urtu

zai

te-

zala

ceu

re a

mag

uiña

rreg

ana

escu

uts

ecaz

.

III

- 17

Mug

atu

plur

ala:

-aca

z

…, e

ta e

zcu

biec

azon

do

orat

u eg

uioz

u.…

III

- 15

…: E

ztot

gur

e bi

urtu

zai

-

teza

la c

eure

am

agui

ñarr

egan

a

escu

utz

ecaz

.

III

- 1

7

Mug

atu

plur

ala:

-aca

s

E.

Eiti

a cu

rse

bat e

scu

es-

coac

o at

s bi

ecas

, bec

oqui

ric

eta

bule

rrer

a, e

sque

rrec

o so

r-

bald

aric

eta

esc

oaco

ra, a

itetu

-

ten

dogu

le S

antis

ime

Tri

nide

-

dia.

4 -

5. o

rr.

I.Se

gas

isen

san

unj

idue

?.

E.E

spir

itu S

antu

en g

rasi

e,

eta

doye

cas.

21. o

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-aca

s

E.

Eiti

a cu

rceb

at e

scu

es-

cuac

o at

s bi

ecas

beco

quir

ic

eta

bule

rrer

a es

quer

reco

sol

-

bard

aric

eta

esc

uaco

ra, a

ite-

tute

n do

gule

San

tisim

e T

rini

-

dedi

a.

2. o

rr.

I.Se

gas

isen

san

ungi

due

?.

E.E

spir

itu s

antu

aren

gra

cie

eta

doia

cas.

8. o

rr.

Mug

atu

plur

ala:

-aca

zE

.D

a eg

uitia

cur

tze

bat

escu

esc

oaco

atz

biy

acaz

, be-

coqu

iric

bul

arre

ra, t

a ez

que-

rrec

o so

rbal

dari

c es

coac

ora,

ucen

teta

n do

gula

Tri

nida

degu

ztiz

san

tua.

12. o

rr.

E. D

a ar

imac

o se

nsun

, edo

pote

nciy

acaz

egu

iten

dana

:…

30. o

rr.

I.C

er d

a or

aciñ

o bo

cala

?.

E.D

a be

rbac

azeg

uite

nda

na,…

31. o

rr.

I.N

ortz

uc, b

ada,

egu

iten

daud

ee p

ecat

u m

orta

la a

lan-

go d

esio

bag

aco

bira

oaca

z?.

44. o

rr.

E.

Bic

iric

, Jau

na, C

erua

nda

goan

legu

ez, b

aya

esta

ldut

aog

uiya

ren

eta

arda

oare

n ir

u-di

yaca

z, e

do a

ccid

enti

acaz

.

73. o

rr.

-az

I.C

redo

a et

a Fe

deco

Ar-

ticu

luez

gain

eti b

este

gau

za-

ric

sini

stut

en d

ozu

?.

28. o

rr.

-as

I.C

redo

a et

a fe

deco

Ar-

ticu

lues

gane

ti si

nist

uite

ndo-

su b

este

gau

seri

c ?.

7. o

rr.

-as

I.C

redo

a, e

ta F

edec

o A

r-

ticu

lues

gane

ti si

nist

uite

n do

-

su b

este

gau

seri

c ?.

30. o

rr.

2.6.- Aditza:2.6.1.- Aspektua:Ekintza bukatua dela adierazten digun aspektu mota, hau da [+ buk.], zenbait era edo

forma ezberdinez agertzen zaigu testu hauetan:-a(d)u-tu / -du-i

Azken biak aski ezagunak eta erabiliak dira Euskal Herriko euskalki guztietan eta ezdute aipamen berezirik behar.

Lehenengoa, aldiz, bizkaieraren ezaugarritzat hartzen den partizipio berezia osatzekoatzizkia dugu.

Aspektu burutua adierazteko, bada beste egitura bat 1858ko dotrinan. “-rik”-dunpartizipioak ditugu hain zuzen:

E. Bai jaune Escriture santan dagoan gustie eta Jangoicoac

errebeladuric deutsen gustie bere Elexiari.11. orr.

Aditz forma hauei, Alfonso Irigoienek IRAGAN PERFEKTU ABSOLUTUA deitzendie1.

Lehen aipatutako aspektuaren osakera, edo bestela esanda partizipioaren forma,erabakiorra da orainaldiko aspektua eta aditz izena osatzeko erabili behar dugun atzizkiaaukeratzeko unean. Orainaldiko aspektua, hau da [-buk., -gert., -punt.], lau atzizkiezberdinez osatua agertzen zaigu testuotan:

-(e)tan-iten-(t)zaiten-ten

a) “-a(d)u”-dun partizipioei, normalean “-(e)tan” aspektu marka atxekitzen zaie:1828 1858 1872

juzguetan consentitan enterretan

pertenecietan obliguetan bolbitan

perseguietan esperetan escapetan

adoretan adoretan topetan

Atzizki bera “gorde” aditzak hartzen du, aipaturiko partizipio forma ez badu ere:1828ko dotrina:

E. Bere mandamentuac gordetan dituzanac.37. orr.

1858ko dotrina:E. Bere mandamentuec gordetan dabesanac.

16. orr.

Beste salbuespen bat, “parkatu” aditza dugu. Kasu honetan “-tu”-z bukaturiko

Zenbait apunte Laudioko euskaraz. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––121

1 IRIGOIEN, Alfonso: “Euskal berboaren sistema perifrastikoko aspektu denborez” in De re philologica uasconicae II. 91-99orr. Bilbo, 1987.

partizipioa bada ere, “-a(d)u”-dun partizipioen jokaera bera du:1828ko dotrina:

…: eta parcatu eiguzuz gueure zorrac, gueuc gueure zordunai parquetan

deutseguzan leguez:…4. orr.

1858ko dotrina:E. Parcatu eigusus gueure sorrac, selan gueuc parquetan deutsugusen

gueure sordunei.13. orr.

b) “-n”-z bukaturiko partizipioek, normalean “-iten” atzizkia eskatzen dute:1828 1858 1872

igoiten igoiten -

emoiten emoiten -

urteiten urteiten -

Baina salbuespen gisa honakoak ditugu:1828 1858 1872

edaten edaten edaten

esaten esaten esaten

d) “-tu / -du”-z osoturiko partizipioek, infinitiboa silaba bakarrekoa denean, “-(t)zaiten” atzizkia hartzen dute:

1828 1858 1872elzaiten elsaiten -

artzaiten arsaiten -

galtzaiten - -

sartzaiten (sarsaitorduen) -

quenzaiten (quensaiteco) -

Salbuespen modua 1828ko dotrinan, behin, <sartuten> agertzen dela aipatu behar da.

e) Gainerako partizipio guztiek, hau da “-i”, “-o”, “-n” eta “-tu / -du”-z bukaturikoek(azken hau silaba bat baino gehiagoko infinitiboak direnean), “-ten” atzizkia hartzen dute. Bainaaipatutako atzizki hau hartzean —beste euskalkietan ez bezala— bizkaierak ez dupartizipioaren marka galtzen, berau “-tu / -du” denean. Laudioko aldakian portaera beradugu:

1828 1858 1872yausten aitetuten deituten

sinistuten sinistuten gueyetuten

eranzuten iaten juaten

itanduten yaioten viurtuten

ciñatuten irecasten aguinduten

asten asten eroaten

122 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Orain arte orainaldiko aspektua eta aditz izenak osatzeko azaldutako arauak ez dira betibetetzen. Testu guztien artean arregularrena 1828ko dotrina da, eta normalean azaldutakoarau hauek betetzen ditu salbuespenen bat bada ere.

1858koan anabasa handiagoa dago eta “-iten” eta “-ten” formak nahasten dira,“-iten”-ez osatzeko joera dagoela ikusten delarik. Kasu batetan ere, “-(e)tan” formaagertzen da aurreko arauen arabera ez dagokion aditz batekin. Azken hau, agian, erdaratikhartutako mailegu bat izateagatik gertatzen da:

parcatuten parcatuiten parquetan

sinistuten sinistuiten -

- bedeinquetuiten -

aurquituten aurquituiten -

- siguinetuiten -

1872 urteko testuan askoz ere sinplifikatuagoa agertzen zaigu aditz forma hau, laualdakin agertu barik bi baino ez dugularik; “-ten” eta “-(e)tan”, hain zuzen:

viurtuten enterretan

deituten bolbitan

juaten topetan

aurkituten neguetan (L) / uketan (P)

aguinduten

jausten

1828 eta 1858ko dotrinetan [-buk., -gert., -punt.] aspektua adierazteko, nolabaitekokutsu arkaizantea duen beste baliabide bat aurki dezakegu. Aipaturiko aspektuamarkatzeko, eroan aditza erabiltzen zen laguntzaile gisa. Ondoan transkribatutakotestuotako pasarteetan agertzen zaigu erabilera hau:

1828ko dotrina:E. Cerura guedar eguin daroan pecatua, eta Jangoicoac aserre

castigau daroiana.58. orr.

I. Eta nortzuc eguin daroez euren confesiñoac damu bagaric, eta

propositu bagaric?66. orr.

E. Euren buruai, ta besteenai baque ona emon daroyoenac.87. orr.

1858ko dotrina:E. Esan daroe atrisiñoecoa dala bastante, baie obeto eta segurugo da

eroatia contriciñoecoa; eta au logretaco diligensie eingo dau confesetan

danac.24. orr.

2.6.2.- Aoristoa:Aditzari dagokionez, kasu aipagarri bat dugu 1858ko dotrinan. Dotrina honen bertsio

biak erkatzen baditugu, enkarnazioko misterioak aipatzean ezberdintasun nabaria somadezakegu testu bien artean:

Zenbait apunte Laudioko euskaraz. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––123

Eskuskribua Londreseko argitarapena

124 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Lelengoa formau eguin gorputs bat

Ama Virginiaren savel santan bere odol

gustis garviegas.

Bigarrena criedu eguin arime bat

esebere eserianic.

8. orr.

Lelengoa, formau eguin euen gorputs

bet Ama Birjiniaren sabel santuen bere odol

gustis garbiegas.

Biguerrena, criedu eguin euen arime bat

esebere eserianic.

22-23. orr.

Aurrean ezarritako pasarteetan, ortografia eta fonetika mailako ezberdintasunez gainbadugu beste gauza nabarmen bat aditzetan. Dotrina honen egileak, “formau eguin” eta“criedu eguin” aditzak ipini bazituen ere, transkribapena eta argitarapena egiteanBonapartek “euen” laguntzailea ezarri zuen. Dirudienez, Bonapartek “eguin” partizipiotzathartu zuen eta itzultzailea okertu zelakoan aditz laguntzailea ezarri zuen berak egindakoargitarapenean.

Dotrina honetan zehar hauen antzeko beste kontesturik izango ez bagenu, agian, ezgenioke honi bestelako garrantzirik emango; baina lehentxoago ikusitakoen ondoan,honako hau daukagu:

Eskuskribua Londreseko argitarapenaIrugarrena á arime eta gorputsa batu

eguisen alcarregas.

8. orr.

Iruguerrena, a arime eta gorputse batu

eguisen alcarregas.

23. orr.

Azken hau ikusita, aurreko testuetan agertu zaigun “eguin” hori, aditz partizipioak ezdirela susma dezakegu; “egin” aditzaren adizki jokatuak baizik. Honela izanda, zeraedukiko genuke:

hark - hura:eguin

hark - haiek:eguisen

Baina kontestuaren arabera pertsonak eta, zeintzu diren ikustea erreza bada ere, zeinaditz formak ditugu honako hauek?

Zentzuaz, badirudi indikatiboko iraganari dagozkiola. Baina paradigma honen aditzlaguntzaileak honako hauek ditugu, dotrinan zehar agertzen den hainbeste adibidetan ikusdezakegunez (bokaledun formak, Londreseko argitarapenean baino ez dira agertzen):

hark - hura:eban / euan

hark - haiek:eben / euen

Beraz, subjuntiboko iraganaz osatutakoak baina indikatiboko iragana zentzua dutenaditz formak ditugu aipatutako hauek.

Aditzak jokatzeko era hau ez da ezezaguna euskal literaturan zehar. Oso testu zaharaskotan ditugu honen adibideak. Leizarragaren Iesus Christ gure Iaunaren TestamentuBerria-n (1571), esaterako, oso maiz agertzen dira honelako formak:

Eta Afac engendra ceçan Iofaphat. Eta Iofaphatec engendra ceçan

Achaz. Eta Achazec engendra ceçan Ozias.I - 8

Bizkaieraren eremuan baditugu aditz-joko berezi honen beste zenbait adibide. Esatebaterako, 1896an W. J. van Eys-ek argitara eman zuen 1596ko atsotzitzen artean, honakoatopa dezakegu:

Oçac yl eguia(n) Mayaça,

ta ni afenenza.535. atsotitza

Bizkaieraren eremuan ere, Rafael Mikoletak 1953.an egindako Modo breve deaprender la lengua Vizcayna liburutxoan, badugu aditz mota honen beste zenbait adibide.Dena den, aurki ditzakegun adibideen gaztelerazko bertsioak ez daude denbora bereanemanda. Alde batetik, “egin”-en aditz-jokoa azaltzean “Pretérito Pluscuamperfecto delIndicativo” izendatu zuen:

PRETER.O PLUSQUAM PREF.O

Zenbait apunte Laudioko euskaraz. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 125

SING.R

Yo hauia hecho — nic eguin eguian

Tu hauias hecho — suc eguin senguian

Aquel hauia hecho — ac eguin eguia

PLURAL

Nosotros auiamos hecho — guc eguin guenguian

Vosotros auiades hecho — suec eguin senguian

Aquellos auian hecho — aec eguin eguien

5. orr.

Geroxeago, aldiz, liburuskan eskaini zigun elkarrizketa eta poemetan lehenagoaipatutako zentzuaz itzuli zituen aditz formok:

A. Memoria de la ropa de mi amo que lleuo

la luandera,…

Dempora baten on oynerechu

baya mudadu nindia…

Baya, besteren astu senguia

nigasco on erechia…

A. Memoria ene gasaben trapu ycusleac

eroan eguisanena,…

30. orr.

En un tiempo quiçe bien,

pero ya mude;…

Pero por otro me oluidastes

el amor que tenias conmigo:…

34. orr.

Hauetaz gain, XVII. mendean honakoa dugu, Martin Ochoa de CapanagarenExposición breve de la doctrina Cristiana (1656) liburuan:

…pecatu eguian…

Kontestuon berezitasuna, beraz, ez datza jokatzeko eran; XIX. mendearen erdialdekotestu batean agertzean baizik. Aoristodun forma hauek, aintzinean usuagoa zen erabileraberezi honen lekuko ditugu.

Honela izanda, eskuskribua zuzendu nahian Bonapartek aditz laguntzailea ezarrizuenean, “eguin” adizkia partizipiotzat hartu zuela eta okertu egin zela ondorioztadezakegu.

2.6.3.- Aditz paradigmak:2.6.3.1.- Aditz laguntzaileak:a) INDIKATIBOANOR: IZAN

Oraina1828 1858 1872 1925nas nas nas / naz -

da dá / da* da -

gara gara gara gara

zara sara zara / (zariala) -

- - zare / saré -

dira diré / dire* dires / direz dira* Londresen argitaratutako dotrinan ez da tiletdun adizkirik agertzen.

Iragana1828 1858 1872 1925

- - - -

zan san san / zan zan

guintzan - - -

- - ciñian -

- - - -

cirian - siren / ciran zirean

sirian / zirian

Baldintza1828 1858 1872 1925

- - - balitz

Ondorioa I1828 1858 1872 1925

litzateque - - -

NOR - NORI: IZANOraina

ni - hari1828 1858 1872 1925

nayaco - - -

126 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

hura1828 1858 1872 1925yat(a) - - yat / (ddatanean)

yaco / (yacalaco) yaco / iaco / (yacala)* jaco -

- - - -

yatzu - - -

- - - -

yaque / (bayatee) yaquie* - -* Londresekoan idazkera erregularragoa dugu: “jaco / jaquie”.

haiek1828 1858 1872 1925

- - - ddataz

yacaz - - -

- - - -

- - - -

- - jachubes -

- - - -

NOR - NORK: EDUNOraina

ni1828 1858 1872 1925

- - nau / (nabelaco) 1 -

- - - -

- - - -

nozu - nosu / nozu (nasulaco) 2 -

- - nosube 3 -

- - - -1 Loiolako eskuskribuan ez da “nau” agertzen, “nabenic” eta “nabelaco” baizik; bai ordea Parisekoan.2 Parisekoan: “nazulaco”.3 Parisekoan: “nausube”.

hura1828 1858 1872 1925dot dot dot dot / (dodala)

dau / (dabelaco) dau / (dabena) 1 dau / (dabe / dabela) deu

dogu dogu dogu dogu

dozu dosu dozu 2 -

- - dosue -

daudee daude / daudie dabe daudie1 Londresekoan ez da kontsonantizaziorik gertatzen: “dauenac / dauenian”.2 Parisekoan, behin “dosu” agertzen da.


gu1828 1858 1872 1925

- - - -

gaituz gaitus - -

- - - -

gozuz - - -

- - - -

gaituez gaitues - -

zu1828 1858 1872 1925

zaitudaz saitudes zaitudaz -

zaituz - zaitu -

zaituguz - - -

- - - -

- - - -

- - - -

haiek1828 1858 1872 1925dodaz - dodaz / dodas 2 -

dituz ditus / dabes 1 dituz -

doguz - - -

dozuz dosus dozus / dozuz -

- dosues - -

dituez - - -1 Londresekoan: “ditus / daues”. Behin, “daues”-en ordez pluraleko forma agertzen da: “daudies”.2 Pariseko testuan, hauetaz gain “ditudan” adizkia agertzen zaigu, eta ez da “dodas” agertzen.

Iragana

hura1828 1858 1872 1925

- - nendun neuen

eban / evan eban / (ebalaco) 1 eban -

guendun guendun - -

cendun sendun zendun 3 -

- - - -

- eben 2 euden -1 Londresekoan, behin “eualaco” dugu, besteetan “eban”.2 Londresekoan: “euen”.3 Pariseko bertsioan: “cendun”.

128 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

hark - gu1828 1858 1872 1925

guinduzan / guenduzan - - -

hark - zu1828 1858 1872 1925

cinduzan - - -

haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

cituzan ebasan / situsen situan / cituan -

- guendusen - -

- - - -

- - - -

cituezan ebesan / situesan situsan / cituzan / zituzan* -* Pariseko bertsioan ez da “cituzan” forma agertzen, baina bai “zitusan” eta “citusan”.

Baldintza

nik - hura1828 1858 1872 1925

- - - baneu

nik - haiek1828 1858 1872 1925

- - bañeus * -* Pariseko bertsioan, ez baita Loiolako bertsioan agertzen.

Ondorioa I

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

leuque / (leiquian) - - leuke

gueunque / (gueunquian) gueunque / (gueunquian) - -

- - - -

- - - -

leuquee - - -


NOR - NORI - NORK: EUTS(I)Oraina

niri - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

deust - deust -

- - - -

deustazu - deustazu -

- - - -

- - - -

niri - haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

deustaz - deustez / deustas* -

- - - -

deustazuz - - -

- - - -

- - deustiez -* Pariseko bertsioan, ez da “deustas” adizkia agertzen.

hari - hura1828 1858 1872 1925

deutsat - - -

deutsa deutse / dautse deutso / deutse* -

deutsagu - - -

- deutsesu - -

- - - -

- - - -* Pariseko bertsioan, ez da “deutso” adizkia agertzen, baina bai “deutsala”.

hari - haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

deutsaz - deutses* -

- - - -

deutsazuz - - -

- - - -

- - - -* “deutses” adizkia Pariseko bertsioan baino ez da agertzen.

130 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

guri - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

deuscu deuscu / descu / dauscu - -

- - - -

- - - -

- - - -

deuscue descue - deuskue

guri - haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

deuscuz - - -

- - - -

deuscuzuz - - -

- - - -

- - - -

zuri - hura1828 1858 1872 1925

- - deutsut -

- - deutsu -

- - - -

- - - -

- - - -

- - - -

zuri - haiek1828 1858 1872 1925

deutsudaz - - -

- - - -

deutsuguz - - -

- - - -

- - - -

- - - -

haiei - hura1828 1858 1872 1925

- - deutsiet -

deutse - - -

deutsegu deutsegu - -

deutsezu / deutseezu deutsesu - -

- - - -

deutsee - - -


guk - haiei - haiek1828 1858 1872 1925

deutseguz deutsegus - -

Iragana

hari - hura1828 1858 1872 1925

- - - neuntsen

- - eutson / eutsan / eutzan -

- - - -

- - - -

- - - -

- - eutsien / eutsian / eutzian* -* Pariseko testuan ez dira “eutsian” eta “autzian” agertzen, eta bigarrenaren tokian “eutzien” daukagu.

hark - hari - haiek1828 1858 1872 1925

eutsazan - eutsezan -

hark - guri - hura1828 1858 1872 1925

euscun - - -

hark - guri - haiek1828 1858 1872 1925

euscuzan - - -

hark - haiei - hura1828 1858 1872 1925

- - eutsen / euchien / eutsan / eutzan / eutzuen -

Zenbait ohar:1) Izan aditzaren NOR aditz-jokoaren indikatiboaren orainaldian aipagarria da Ruth-en

liburuan agertzen zaigun pluraleko hirugarren pertsona, “z” pluralgilea agertzen baita.Beste testuetan ez da halakorik ematen. Adizki bera, Laudio inguruko zenbait herritakohizkeretan (Orozko kasurako), topa dezakegu.

Testu berean, “zuek” pertsona agertzen zaigu “e + e > e” eginez; eta ez normalagoaden “e + e > ie” eginez:

(zuek) — zare / saré

2) Iraganean, pluraleko adizkietan eraikiera ezberdineko emaitzak ditugu testuotan:1828 1872

guintzan ciñian

132 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

3) EDUN aditzaren orainaldia, ez ohizkoa bada ere, 1872ko testuan “au” diptongoarieusten dio “zuek - ni” adizkian, “au > o” monoptongazioa saihesten duelarik: nausube.

“haiek - hura” adizkiari dagokion emaitza testuotan “daudee” edo beronen aldakirenbat bada ere, 1872koan “dabe” baino ez da agertzen.

4) EDUN aditzan, maiz agertzen dira adizki pleonastikoak, orain zein iraganean;zeinetan pluralgile bi agertzen den:

1828 1858 1872gaituz gaitus -

zaitudaz saitudes zaitudaz

dituz dituz / dabes ditus

cituzan situsen / ebasan situan / cituan

cituezan situesan / ebesan zitusan / citusan / zituzan

5) Iraganean, “hark - hura”-ri dagokion adizkia behin <v> grafemaz idatzita agertzenzaigu 1828ko dotrinan salbuespen gisa.

6) NOR - NORI - NORK aditz-jokoaren adizkietan, “hari”-ri dagokion morfemabikoitza dugu testuotan. Hau dela eta, 1858ko testuan “hari” eta “haiei”-ri dagozkienak,morfema bera dela pentsa genezake:

1828 1858 1872hari - tsa tse tsa / tse

haiei - tse tse tsie

Baina egia esan, “e + e > e” gertatzean ematen da berdintasun hau. 1972koan,“e + e > ie” eginez apurtzen da antzekotasuna.

b) AGINTEZKOANOR: EDIN

1828 1858 1872 1925- - - -

bedi / bidi bidi - beite

- - - -

- - sates / zatez / zaitez / zaite zaite

- - zaiteze / saitese / satese* -

- - - -* Pariseko bertsioan ez da “satese” agertzen.

NOR - NORI: EDINzu

1828 1858 1872 1925- - zakidaz -

zaquiyoz saquios* - -

- - - -

- - - -

- - - -

- - - -* Bonapartek Londresen argitaratutako dotrinan, “sequios” agertzen da. “a > e” bokal itxiera, aurreko bokalaren eraginez

gertatzen da: “encomendau sequios”

zuek - niri1828 1858 1872 1925

- - saguides* -* Ikus 3. oharra.

NOR - NORK: EGINni

1828 1858 1872 1925- - - -

- - - -

- - - -

naguizu - naizu naizu

naguizue - neisube* -

- - - -* “naisube” izan behar izango luke, baina “a > e” gertatzen da. Bokal itxiera, aurreko bokalaren eraginez gertatzen da:

“deitu neisube”.

zuk - hura1828 1858 1872 1925

eguizu eguisu eguizu / eguisu* -* <s>-z idatzita, behin baino ez da agertzen.

134 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

zuk - gu1828 1858 1872 1925

gaguizuz gaguisus - -

zuk - haiek1828 1858 1872 1925

eguizuz eguisus eguizuz -

NOR - NORI - NORK: EGINzuk - niri - hura

1828 1858 1872 1925eguidazu eguidesu - -

hari - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

- - - -

- - - -

eguiyozu eguiosu - -

- - ejozue / ejezue -

- - - -

zuk - guri - hura1828 1858 1872 1925

eguiguzu / eiguzu - - -

zuk - guri - haiek1828 1858 1872 1925

eguiguzuz / eiguzuz - - -

zuk - haiei - hura1828 1858 1872 1925

eguiyezu - - -

Zenbait ohar:1) 1925ko testuan EDIN aditzaren NOR aditz-jokoaren singularreko 3. pertsonari

dagokion adizkia “beite”, gainerako testuetan “bedi” zein “bidi” dugularik.

2) 1872ko testuan, NOR - NORI aditz-jokoarena dirudien adizki bat dugu (“zu - niri”,

hain zuzen). Dena den, kontestuari NOR aditz-jokoaren adizkia hobe legokiokeela ematendu:


Ceiñeri erantzun eutsan bere amaguiñarrac: obeto da, neure alabia, joan

zakidaz garagar buruac topetan bere otzeiñen artian, iñoc galaso eztaizun

beste iñoen soloan.

II - 22

Adizki hau alokutiboa dugu; zeinetan komunztadurarik gabe NORI (niri, hain zuzen),morfema ezarri den.

3) Aurreko oharrean, “zakidaz” adizkiaren berezitasuna aipatu dugu. Oraingoan ere,lehen aipatu bezala, NOR aditz-jokoaren adizkia hobe legokeen tokian, NOR - NORI-ridagokiona ezarri zuen egileak (“zuek - niri”, hain zuzen):

Seintzubei erantzun eutzuen berac, biurtu saguides atzera neure alabac ;

¿ Setaco satose neugas ? ¿ Daucadas menturas neure sabelian seme guejago

icharoteco nigandic senar gueyago ?

I - 11

Kontestuaren arabera, beste zenbaitetan agertzen den NOR aditz-jokoaren “zaiteze”adizkia litzateke egokiena; baina aurrekoa bezala, honakoa ere adizki alokutiboa dugu eta“niri”-ri dagokion morfema ezarrita dauka.

4) NOR - NORK aditz-jokoaren adizkiei dagokienez, zera aipa dezakegu: zenbaitadizkitan bokal arteko /g/ fonemaren erorketa badugu ere, 1828ko testuan fonema honieusten dio nolabaiteko kutsu akademizista ezartzen diolarik testuari:

1828 1872 1925naguizu naizu naizu

NOR - NORI - NORK aditz-jokoaren adizkietan ere, 1828 eta 1858ko testuek /g/-rieusten diote, oraingoan 1828koan emaitza biak baditugu ere:

1828 1858 1872eguiyozu / eguiozu eguiosu -

- - ejozue

eguiguzu / eiguzu - -

5) 1872ko testuan, definitzen eta azaltzen nahiko gaitz suertatzen den NOR - NORKaditz-jokoari dagokion adizkia dugu; “neidesube” hain zuzen. Ezer baino lehenago, ikusdezagun zein kontestutan agertzen zaigun:

Ruth-en liburua:Seintzubei esan eutzan: Es neidesube deitu Noemi: (au da, Noemi,

galanta) deitu neisube Mara, (au da garratza:) Gustis-poderosoac

garrastasunes betenabelaco.

I - 20

Ikusi ahal izan dugunez, elkarren ondoan ditugu “neidesube” eta “neisube” adizkiak,zeinak NOR - NORK aditz-jokoaren “zuek - ni”-ri dagozkion.

136 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Itxuraz ezberdinak direnez, esanahiz ere ezberdinak direla pentsa dezakegu. Bainazertan datza ezberdintasuna? Nolabaiteko erkaketa egin ahal izateko, ikus dezagunBonaparterentzat ere, Uriartek egindako testu bereko itzulpena:

Jose Antonio Uriarte2:Ceintzubei esan eutsen: Ez eguidazube deitu Noemi (au da, ederra)

ezpabere deitu eguidazube Mara (au da, mingocha) cerren guztija daiguianac

mingoztasunez guztiz nete nau.

Ruth-en Liburua. Azkue Biblioteka. 2.C.21 mikrofilma.

Ikus daitekeenez, Uriartek deitu aditza NOR - NORK aditz-jokoaz jokatu beharrean,NOR - NORI - NORK-ez jokatu zuen.

Beste bertsio hau ikusita, nolabaiteko gurutzamendua izan zela NOR - NORK etaNOR - NORI - NORK aditz-jokoen artean pentsa genezake. Baina testu honetannabaritzen den NORI-ren elementua adizkietan ezartzeko joera ikusirik, dagokigun“neidesube” adizkiaren “de” morfema “niri”-ri dagokiona izan daitekeela pentsadezakegu. Elementu hau ezarriz, “neisube” adizkia, nolabaiteko adizki alokutiboa bihurtuzaigu.

6) Ruth-en liburuan, aginterako zenbait adizki gehiago agertzen da:entzun-izu

edaizu

aitu-izu

ichoizu


2 URIARTE, Jose Antonio: Ruth-en liburua. Azkue Bibliotekaren Bonaparte ondarearen 2.C.21. mikrofilma.

d) SUBJUNTIBOANOR: EDIN

Oraina1828 1858 1872 1925

- - nadin -

din / (dila / deila) din / (dila / dinsat) deitian / din / (dila)* -

gaitezan / (gaitezala) gaitesan / gatesan - gaitezan / (ezkaitezan)

- - zaitezan / (zaitezala) -

- - - -

ditezan ditesan - -* Loiolako testuan aurrean dagoen bokal itxiaren eraginez “deitian” adizkia bokal itxiera agerian dagoelarik agertzen bada

ere, Parisekoan fenomeno hau gertatzeke daukagu: “entzun daitian”.

Iragana

hura1828 1858 1872 1925

- - cedin / (cediñian) -

NOR - NORI: EDINOraina

hura - hari1828 1858 1872 1925

daquiyon / (daquiyontzat) daquiun / (daquiunsat) - -

NOR - NORK: EGINOraina

ni1828 1858 1872 1925

- - - -

naguian / (naguiala) - - -

- - - -

- - - -

- - - -

naguiyen - - -

hura1828 1858 1872 1925

daguidan - - -

daiyan daguin / (daguila) dajen / daijen / dayen / dajan -

daigun daigun daigun -

- - daizun / deizun / dauzun -

- - - -

daguiyen daguien / (daguiensat) - -

138 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

gu1828 1858 1872 1925

- - - -

gaguizan / gaizan gaguisen - -

- - - -

- - - -

- - - -

gaguiyezan - - -

hark - zu1828 1858 1872 1925

zaguizan - zaizan / (zaizala) -

haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

- daguisen / (daguisenian) - -

- daigusen / (daigusela) - -

- - - -

- - - -

daguiyezan daguiesan - -

Iragana

hark - hura1828 1858 1872 1925

- eguin - -

hark - haiek1828 1858 1872 1925

- eguisen - -

Baldintza (oraina)

guk - hura1828 1858 1872 1925

- - - badaigu

Baldintza (alegiazkoa)

hark - hura1828 1858 1872 1925

- balegui - -


NOR - NORI - NORK: EGINOraina

hari - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

daguiyon - dajon / (dajola) -

daiyogun - - -

daguiyozun - - -

- - - -

- - - -

hark - guri - hura1828 1858 1872 1925

deigun / daigun - - -

hark - guri - haiek1828 1858 1872 1925

deiguzan - - -

hark - zuri - hura1828 1858 1872 1925

- - deizun / daizun / (deizula) -

hark - zuei - hura1828 1858 1872 1925

- - deisuben / (deisubela) -

hark - haiei - hura1828 1858 1872 1925

daguiyoen - - -

Zenbait ohar:1) NOR aditz-jokoaren aginterazko adizkietan, 1925ko testuan singularreko 3.

pertsonaren adizkia berezi samarra bagenuen, oraingoan 1872koan dugu. Ruth-en liburuanadizki ezberdin bi agertzen zaigu. Alde batetik “din” dugu, zeina beste testuetan agertzenbaita. Beste alde batetik gainerako testuetan agertzen ez den “daitian” adizkia dugu.

2) NOR - NORI-ren kasuan, adizki bakarra agertzen zaigu eta bakar bakarrik 1828 eta1858ko dotrinetan agertzen zaigu. Dena den ezberdintasun txiki batez agertzen dira.1858ko agirian “daquiun” agertzen zaigu, NORI-ren morfema “u” delarik. Adibidebakarra den ezkero, honela susmatu arren ezin jakin dezakegu oker bat den edota “o”-rennolabaiteko bilakaera fonetikoa eman den. Bonapartek egindako argitarapenean, ez zuen

140 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

adizki hau zuzendu eta eskuskribuan agertzen den eran transkribatu zuen.

3) Ruth-en liburuan, “zuk - hura” adizkiak eta “hark - zuri - hura” adizkiak formabera hartzen dute testuan zehar:

zuk-hura…eta artu daizula benetaco premio oso bat Israeleco Jaun Jaungoicoagati,

nogana etorri zara eta ceiñen egopean ipiñi zara.

II - 12

Eta euqui deizun noc consolau daijen ceure arimia eta sostenidu dajen

zure sartzarua…

IV - 15

hark-zuri-huraJaunac emon deizula zarie ceure obracaz eguitadiacaz conformidadian…

II - 12

…, joan zakidaz garagar buruac topetan bere otzeiñen artian, iñoc galaso

eztaizun beste iñoen soloan.

II - 22

Eta gura nai izan dot zuc au jakin dauzula, eta zeuric esatia emen jarriric

dagosan guztien aurrian…, Jaunac nescatilla onengandic emon daizun

sucesinoa.

IV - 12

4) Bestalde, okertzat jo dezakegun “zuk - hura”-ri dagokion “dauzun” adizkia dugu:Eta gura nai izan dot zuc au jakin dauzula, eta zeuric esatia emen jarriric

dagosan guztien aurrian…

IV - 4

5) Ruth-en Liburuaren Pariseko bertsioan soilik, bada beste adizki aipagarri bat;subjuntiboko orainaldiaren “hark - haiek”-i dagokiona hain zuzen:

cujutu-itzan

Aurrerago ikusi ditugun aginterako aditzen moldeei jarraituz, aditz laguntzailearen “d”morfema kenduta, gidoi baten bidez aditz partizipioari lotuta agertzen zaigu.

Dena den, adizki honen egitura ikusita, eta testu honetan eta besteetan agertzen dirensubjuntiboko adizkiak ikusita, gaitz gertatzen zaigu Laudioko hizkerari dagokion adizkiadela pentsatzea.

“hark - haiek”-i dagokion adizkia, bakar bakarrik 1858ko dotrinan agertzen zaigu:daguisen

Hau ikusita eta Ruth-en Liburuan bertan, subjuntiboko adizkietan bokal arteko /g/ betierortzen dela kontutan hartuz, “cujutu daizan” edo, izan behar izango genuke; eta ez“cujutu-itzan”. Testu honen bertsio biak erkatzen baditugu, Aranak transkripzioaegiterakoan aldaketa bat egin zuela ikus dezakegu. Galindezek era inpertsonalean emanzuena, Aranak jokaturik transkribatu zuen. Honakoxea izan daiteke, beraz, ikusitakoparadigmatik kanpoko eraikuntza morfologikoa duen adizki hau izatearen zioa:


Ruth-en liburua (Loiola):Eta ceuen asaubetatic bota ejozue apropos garagar buru batzuc, eta ichi

eizuez bertan gueratu deitezala, cujuteco lotza-baric eta iñoc ez cematu

dajola batuten dituzanian.

II - 16

Ruth-en liburua (Paris):Eta ceuen asauetati bere bota ejozue apropos galburu batzuec, eta ichi-

eizuez bertan gueldi lurrian, cujutu-itzan lotza-baric, eta iñoc ez cematu

dajola batuten dituzanian.

II - 16

142 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

e) AHALEZKOANOR: EDIN

Hipotetikoa1828 1858 1872 1925

leiteque liteque - -

NOR - NORK: EGINHipotetikoa

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

lei lei* - -

guiñai - - -

- - - -

- - - -

- - - -* Erlatibozko “-(e)n” atzizkia eranstean eskuskribuan “leien” egiten duen bitartean, Londresekoan “leyen” dugu.

nik - zu1828 1858 1872 1925

ciñaidaz - - -

haiek1828 1858 1872 1925

- - - -

leiz - - -

guiñaiz - - -

- - - -

- - - -

- - - -

Iragana

guk - hura1828 1858 1872 1925

guiñaiquian - - -

Zenbait ohar:1) NOR aditz-jokoan ez dugu orain aldiari dagokion adizki berezirik, hipotetikoarenek

orain aldiaren funtzioa betetzen baitute.

2) 1828ko dotrinan, beste adizki zalantzagarri bat dugu; “giñaiquian” adizkia hainzuzen. Egituraren arabera iraganari dagokiola pentsa dezakegu; baina interpretaziozalantzak izan daitezke kontestuan kokaturik ikusita. Hau da; iraganeko adizkia da edota


hipotetikokoa, zeini erantsi diogun “-(e)n” morfema? Ikus dezagun:1828ko dotrina:

I. Eta bagoz onez ostian beste graciya modu batzuc?

E. Bai Jauna, bagoz beste batzuc, ceintzuei derechee graciya

lagungarriyac, eta arimaco arguialdiyac, ceintzuc bagaric ecin asi, ecin

aurrera eroan, ta ecin acabau guiñaiquian salbaciñoraco gauzaric.

55. orr.

Dotrina berean badago erkaketa egin ahal izateko antzeko kontestu bat:Esan eguizuz Sacramentuac.

Elessa Ama Santiaren Sacramentuac

dira zazpi: lelengo bostac dira biar biarrac

izatez edo borondatez, ceintzuc

baga ecin salbau leiteque guizona

echiten badituz desprecioz: beste

biyac dira borondatezcoac.

54.orr.

Kontestu biak antzekoak, eta emaitzak ezberdinak direlarik, adizki biak aldi ezberdineidagozkiela pentsatu behar dugu. Bigarren aipu honen adizkia, hipotetikoari dagokio; beraz,lehenengokoa iraganari dagokiola esan dezakegu.

3) Bukatzeko, gutxi badira ere (zortzi bat), ahalezko adizkien artean, “ke”-dun eta “ke”gabeko formak agertzen zaizkigula aipatu behar dugu. Gehienak (bost, hain zuzen) “ke”morfema gabekoak dira:

“ke” gabekoak “ke”-dunaklei (1828/1858) leiteque (1828)

guiñai (1828) liteque (1858)

ciñaidaz (1828) guiñaiquian (1828)

leiz (1828)

guiñaiz (1828)

144 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2.6.3.2.- Aditz trinkoak:a) Iragangaitzak:

EGONNOR:Indikatiboa:

Oraina1828 1858 1872 1925

- - - nago / (enago)

dago dago dago dago / (dagoala)

gagoz gagos - -

zagoz - sagoz -

- - - -

dagoz dagos dagos / (dagosan) -

Iragana1828 1858 1872 1925

- - - -

- - eguan / egüan -

- - - -

- - - -

- - - -

- - egozan / (egozanai) -

NOR - NORI:Indikatiboa:

Oraina

hura - haiei1828 1858 1872 1925

yagoque - - -


ETORR(I)NOR:Indikatiboa:

Oraina1828 1858 1872 1925

- - - -

dator dator / (datorren) - -

- - - -

- - - -

- - satose -

datoz - - -

Iragana

hura1828 1858 1872 1925

- - setorren* -* Adizki hau, ez da Loiolako testuan agertzen. Beronen ordez “etorri zela” dugu (II. kapitulua, 4. atala).

Agintezkoa:hura

1828 1858 1872 1925betor - - -

Subjuntiboa:Oraina

gu1828 1858 1872 1925

gatozan - - -

NOR - NORI:Indikatiboa:

Oraina

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

yatorco - - -

yatorcu - - -

yatorzu - - -

- - - -

yatorque / (echatorque) - - -

haiek - guri1828 1858 1872 1925

- - - ddatorkuz

146 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

JOANNOR:Indikatiboa:

Oraina1828 1858 1872 1925

- - - noa / (enoa / banoa)

doia doia / (doian)* doa -

- - - -

- - - -

- - - -

doaz - - -* Pariseko bertsioan “doyan” agertzen da.

Agintezkoa:zu

1828 1858 1872 1925- - zuaz -

IBIL(I)NOR:Indikatiboa:

Oraina

hura1828 1858 1872 1925dabil - - -

Iragana

hura1828 1858 1872 1925

- - - ebilen / (bebilen)


b) Iragankorrak:EDUK(I)

NOR - NORK:Indikatiboa:

Oraina

hura1828 1858 1872 1925

daucat - - deuket

dauco / (daucala) dauco 1 dauco -

daucagu dauquegu - -

daucazu dauquesu daucazu 2 -

- - - -

dauquee / (dauquiela) dauquie - -1 Edozein motatako atzizkia hartzean, “dauque-” forma hartzen du.2 Pariseko berstioan, “daucazu”-z gain Loiolakoan agertzen ez den “dacasu” forma daukagu ere.

haiek1828 1858 1872 1925

- - daucadas -

daucaz dauques - -

daucaguz dauquegus - -

daucazuz dauquesus - -

- dauquesues - -

dauqueez / dauquez* - - -

/ (dauquiezan)* /e/ bakarreko forma hau, behin bakarrik agertzen da.

Iragana

hark - hura1828 1858 1872 1925

- - eucan / euquen* euken / (beuken)* Adizki honen “euquen” forma ez da Pariseko bertsioan agertzen.

hark - haiek1828 1858 1872 1925

- - ceukesan* -* Loiolako bertsioan ez da adizki hau agertzen. Geroxeago honi buruzko aiputxoa ikusi ahal izango duzu.

Baldintza

hark - haiek1828 1858 1872 1925

- - baleuquez* -* Pariseko bertsioan transkribaketa oker bat zela bide edo, “baleuzquez” agertzen da.

148 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EROANNOR - NORK:Indikatiboa:

Oraina

hark - ni1828 1858 1872 1925

- - - naroe / (banaroe)

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

daroa / daroia - - -

- - - -

- - - -

- - - -

darue daroe - -

haiek - haiek1828 1858 1872 1925

daroez - - -

NOR - NORI - NORK:Indikatiboa:

Oraina

hark - haiei - hura1828 1858 1872 1925

daroyoe - - -

EKUS(I)NOR - NORK:Subjuntiboa:

Oraina

guk - hura1828 1858 1872 1925

dacusgun dacusgun - -


EGINNOR - NORK:Indikatiboa:

Baldintza

guk - hura1828 1858 1872 1925

balegui - - -

JAKIN

NOR - NORK:

Indikatiboa:Oraina

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

daqui / (eztaquiyanac) daqui / (estaquinari) daki / daqui 1 daki / (baaki / eztaki) 2

- - - -

daquizu daquisu - -

- - - -

daquiye - - -1 “daqui” <qu>-z idatzia, behin agertzen da Loiolako testuan; baina Pariseko bertsioan ez da behin ere agertzen.2 1925ko testuan, hitanozko adizki bat agertzen zaigu: “(hark) etxakik”.

Iragana

nik - hura1828 1858 1872 1925

- - - nenkien / (banenkien)

Baldintza

hark - hura1828 1858 1872 1925

- - - baleki

ERABIL(I)NOR - NORK:Indikatiboa:

Oraina

guk - hura1828 1858 1872 1925

darabilgu - - -

150 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

hark - haiek1828 1858 1872 1925

darabiltza - - -

ESANNOR - NORK:Indikatiboa:

Oraina

hura1828 1858 1872 1925

- - - -

- - diño* -

- - - -

diñozu diñosu - -

- - - -

diñue - - -* “diño” atzizkia, ez da Loiolako bertsioan agertzen. Beraz, J.I. Aranaren moldaketaren ondorioa da.

NOR - NORI - NORK:Indikatiboa:

Oraina

nik - zuri - hura1828 1858 1872 1925

- - - diñeutsut

nik - zuei - hura1828 1858 1872 1925

- - diñoutsuet* -* Pariseko bertsioan “diñotsuet” daukagu.

ERAKUTS(I)NOR - NORI - NORK:Agintezkoa:

zuk - guri - hura1828 1858 1872 1925

eracuscuzu - - -


IHARDUNNORK:Oraina:

haiek1828 1858 1872 1925

- - diardue* -* Adizki hau, Pariseko bertsioan baino ez da agertzen.

ERETZ(I)NOR - NORI - NORK:Indikatiboa

Oraina

hari - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

derecho derecho derecho* -

- - - -

derechazu - - -

- - - -

- - - -* Pariseko bertsioan ez da orainaldiko adizki hau agertzen.

haiei - hura1828 1858 1872 1925

- - - -

dereche dereche - -

- - - -

- - - -

- - - -

derechee - - -

Iragana

hark - hari - hura1828 1858 1872 1925

- - erechon -

Zenbait ohar:1) EDUKI aditzaren iraganeko adizkien artean, “ceukesan” agertzen zaigu Ruth-en

liburuaren Pariseko bertsioan. Loiolako bertsioa ikusita, Aranak berriz ere testuarenmoldaketa egin zuela errez ikus dezakegu. Jatorrizko testua eta Parisen dagoen bertsioarenerkaketa eginez, berehala ikus dezakegu zertan datzan moldaketa:

152 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ruth-en liburua (Loiola):Eta imiñi ezkero ganian, biurtu zan urira eta eracutzi eutsezan bere

amaguiñarrari: eta onesaz ganetic atera eban, eta emon eutsan janarien

sobrac berac aspertu zan janariegaz emon eutsezan afarico sobrac.

II - 18

Ruth-en liburua (Paris):Ac eruanaz, biurtu zan urira, eta eracusten eutsezan bere amaguiñarrari:

onesaz ganetic atera ta emon eutsezan janaritic, aseta-guero ceukesan

sobrac.

II - 18

Loiolako testua gaitz zen ulertzeko idatzita zegoen moduan eta agian, hau dela etaerabaki omen zuen Aranak moldaketa egitea. Bestalde, testu honetan bertan agertzenzaigun objetu singularreko adizkiari so eginez (eucan/euquen), berehala susma dezakegu“ceukesan” adizkia ez dagokiola Laudioko hizkerari. Aurreko “z-” morfema ez daerabiltzen testuotan ditugun iraganeko 3. pertsonaren adizkietan. Laudioko hizkerari,beraz, “eukezan” adizkia edo, legokioke (gaurko grafia kontutan hartuz).

2.6.3.3.- Adizki berezi bat:Ondoko kontestuan, oso jokaera bitxia dugu. Ikus dezagun:

Eta eguiter-eguiten deuden lecuan seguidu eguizuz. Cegaitic ce emon

deutsiet ordenia nire crieduei iñoc galaso ez zakidazula, eta egarriric

badaucazu bere, juan zaite maletara eta edaizu urati neure criaduac edaten

dabena.

II - 9

Kontestuaren arabera badirudi “hark - zuri - zer” adizkia eduki beharko genukeela:…iñoc galaso ez daizula…

Baina egiturari begira, lehentxoago aipatutako NOR - NORI aditz-jokoarenadizkiarekiko lotura gehiago duela ematen du.

Hala ere, eraikiera txarreko adizkia, edota nolabaiteko adizki pleonastikoa dugula ikusdezakegu, “zu”-ri dagokion morfema bi baitaukagu bertan:

zakidazula

Hauez gain, lehenagokoetan bezalako adizki alokutiboa bihurtu zuen egileak,kontestuaren arabera zerikusirik ez duen lehenengo pertsonari dagokion morfema ezarriz:

zakidazula

Guzti hau dela eta, adizki hau ez dut aditz tauletan ezarri.


154 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

HIZTEGIA

Ondoren, testuotan agertzen diren hitzen zerrenda daukazu baina hobeto ulertzekohonako zehaztapenak izan behar ditugu kontutan:

1.- Hitz ordena, egungo grafiaren arabera eginda dago etaondoren testuetan agertzen diren eran idatzirik ezarri ditut hitzak.

2.- Bertsio biko agirietan, batzutan idazkera ezberdinezagertzen da hitz bera. Beste batzutan, kontzeptu bera adieraztekohitz ezberdinak ditugu. Hau dela eta, bertsio bakarrean ditugunhitzak zein bertsiotakoak diren adierazteko honela seinalatu ditut:

1858ko dotrina:(E) = Eskuskribua.(L) = Londreseko bertsioa.

1872ko Ruth-en liburua:(L) = Loiolako bertsioa.(P) = Pariseko bertsioa.


156 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ABADEABARIZIAABE MARIA

ABENDUABERASTASUNABERATS

ABOGADAABSOLBI(D)UABSOLUZINO

ADI

ADIRAZOADISKIDEADI(TU)ADMIRABLEADORA(D)U

AFARIAFEKTOAFLIJI(DU)AGER(TU)

AGINDU

AGIN(DU)

AGINTARIAGIRIAGORERIAAGOSTUAAGRABIO

AGUR EGINAGURE

AHAL BAIT LEHENAHAIDEAHAL IZAN

AHALEGINAHALTSUAHAZ(TU)AHOA(I)NGERU

abadeavariciyaAve MariyaAve Mariyetacoac

-aberaztasunic

-

abogadaausolbidu ecin leiyanausoluciñoa

adiyagaz ** Azkueren hiztegian: Orozkoko bizkaierabezela agertzen da,esanahi honekin.

----

adoretan zaituguzadoretara

-afectoac

-aguertu

aguinduacaguindupetaricaguinduten da

-aguiri

---

--

albait leen-

albaledi

aleguin-

aiztutaaoanaingueru guardacoari

--

Abe Maria (L)Avemarie (E)

---

--

asolusiñoa (L)asolusiñoya (L)absolusiñoa (E)asolusiñoia (E)

-

---

admirabliaadorauadoretan saitudesadoretara (L)adoretará (E)

---

aguertuaguer (E) ** “…secretoa agueraguertu,…”

-

aguinduten daaguinduiten dabenian

-aguiriagorerietan

-agrabio (L)agravio (E)

--

--

al isenic

---

aoan-

abade (P)--

--

aberatsaaberatza (L)

---

-

adiraso naizuadiske

aitu-izu--

afarico (L)-

afligidu nabenicaguertu eutsan

-

aguindu eustanaguinduten banosuaguintariac

----

agur-umill eguiñic (P)aguraiaguriac

-aidia (L)albañeus * (P)* “eguin albañeusbere”aleguiñic (P)altsua (P)

---

---

abendu-

aberatsa

---

-

-adiskide

---

----

-

agindu

---

agostue-

agur egin-

---

-----

AKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288

DDookkttrriinniiaarreenn llaauuppaarrttiiaakk11885588

RRuutthh--eenn lliibbuurruuaa

11887722

EErriizzkkiizzuunnddiiIIrruukkooiittzzaa

11992255


A(I)NTZINAITA

AITA GUREAAITA SANTUAITAITAAITA ORDEKOAITA(TU)AITOR(TU)AITUAAIZ(TU)AKABA(D)UAKABERAAKABUAKORDA(D)U

AKORDARAZOAKTOAKZIDENTE

ALAALABA

ALABA(D)U

ALABAN(T)ZAALARGUNALBOALDE-ALDEALDEN(DU)ALEGRIAALEGRIAGO(TU)ALKAN(T)ZA(D)U

ALKARALKAR(TU)

ALOGERAALPERALTARAAL(T)ZA(D)U

ALTZOAMA

AMA(D)U

AMABIRJINAAMAGINARRA

AMAGINARREBA

angueru-

aitaaitia

aitaguriaAita Santua

-aita ordecoa

----

acabauco eztana-

acabuaacordetan bayaco

acordarazotecoactoaccidentiac

ala-

alabadualabau zaguizalaalabetanalabanzac

--

alde----

alcanzadu eguidazualcanzau leizalcanzetacoalcancetan daualcancetiaalcarregaz

-

alogueraalperricaltarac

-

-ama

amauametacoametan dauametiaAma Virginia

-

-

-aiteaitiaaitiac

-Aite Santue

--

aitetuten dogule--

aistuteacabaduco estanaacaberan

-acordau gaitesansatacordetan baiaco

-actoasidentiac (L)acsidentiac (E)alaalabac

alabadu

---

alde----

alcansetan dalaco

alcarregas-

alogueraalperricaltaracoaalsau

-ama

ametacoamatiaametiaametan dau

--

-

anchiñacoaitia (P)

-----

aitortzen dot (P)aitua

-----

---

-alabacalavac

-

-alargunac (L)ate-alboan (P)aldera

-ez naz aldentzeco (P)alegriasalegriagoturic (P)

-

alcar (P)alcartu zanalcarturic san (L)

---

altzau ebanaltzaucozualtzauricaltzetacoaltzuanameen

ametan zaitu

-amaguiñarracamaguiñerrariamaguinerragas (L)amaguiñarrabana (P)amaguiñarrebana (L)

-aite

-Aita Santueaitaite

---------

---

--

-

----

gure alde----

alkar ikusiko dogu-

----

-amaamea (txoriena)

-

--

-

158 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

AMAIAMAI(TU)AMATA(D)UAMENAMODIOAMOREAMOROSOANAIARREBAANAIAANGERUANDRA

ANIMUANPARA(D)UANTXINA

(AINTZINA)ANTZAÑAAPAL(DU)APARTA(D)U

AP(I)RILAAPOSTOLUAPROPOSAPUR

APUR(TU)ARDAOARDURAAREARERIOARGALTASUNARGIARGIALDIARGI(D)UARGIRA EMONARGITARA(TU)ARGITARA URTENARGI(TU)ARIMA

ARINARIN-ARINARMOZA(D)UARMOZUARRATSALDEARRAUNTZAARREBAARRENARROTSARTE-ARTEARTEZARTIKULUASE IZAN

ASKOASKOTANASPALDIASPEL-META

ASPERAN(T)ZIAASPER(TU)

---

amenamodiyozcoaamoreamorosoa

---

andra

-anparu

-

antzera--

apartetacoapartetan

-apostoluac

-apurric

apurtuten badaardaoardura

-areriyoargaltasunacarguiyaargui-aldi

---

urteiten dau arguitaraarguituten dituzanarimaarimiaarin

----

arrauntzaric-

arren-

arte-

artezarticuluasiac ** “eurac asiac izango dira”ascoascotan

--

asperanzia-

---

amenamodioscoa

----

angueru-

animu--

----

-apostoluec

-apurchuricapurrianapurtuiten badaardao

--

arerioargaltasunecarguie

------

arimearimia

-------

arren-

artian--

articulu-

asco---

--

amajaamaitu ez dajanez dot amatau biar

----

anearrabatic (P)anajen

-andracasandria

--

anchinaco (L)anchiñaco (L)

-aña

-ez zaitez apartauapartauten banau (P)apartauco nabenic (L)

--

aproposapur

---

are (P)----

arguidutian (P)arguira emotia (L)arguitaratzia (P)

-arguituten (L)arima (P)arimia (L)

----

arratsaldeartean--

arrenarrots (P)arte

---

ase zan (P)

ascozaz--

aspel-meta (P)aspel mota (L)

-aspertu san (L)

-----------

---

--

apaldu-

aprile---

--------------

-arin arinarmozauarmozu

--

arrebea---

- arte (gauerarte)---

asko-

aspalditi----


ASTE GUREN(ASTE SANTU)

ASTIN(DU)ATEN(T)ZINOASUNTOATE

ATERA

ATRIZINO

ATSAKABAATSEGINATSEGIN IZANATSO(TU)ATSOSAR(TU)ATZEATZERAKUNTZAATZOAUMENTA(D)UA(U)RKI(TU)

AURKI(D)UA(U)RPEGI

AURRE

AURRENTXA(GEURTZ)

AUZOAZAU

AZKENENGOAZKEROAZPIAZTU

(AZTI)AZTULKA

-

-atenciñoe

--

atera cituzalaateraten doguzalaateretan dabelaateretiarrenatriciñozco

atsacabaatseguinen

----

atzeracuntza--

aurquituten dana

-arpeguiyaaurpeguiraaurreraaurrian

-

--

azquenengoaazqueroazpicoenaztuen

-

-

----

ateretaco

atrisiñoescoaatriciñoeco (E)atricinoesco (E)

-atseguinen

------

aumentadu daigunsetaurquituiten danaaurquituten badire

--

-

-

--

-asquero

--

-

-

astinduric-

asunto (L)atez-barrure (P)atian (L)atera eban

-

atsacabiacatzeguines (L)atseguin ezpozu (P)atzoturicatzosartu nas (P)atzera

---

arquitutiaaurkitu dotaurkituten botaurkitutia (L)aurkidutia (P)arpeguia

aurrianaurrera (L)

-

auzocoasauetati (P)asaubetatic (L)

----

-

aste guren:martitzen gureneguen gurenbariku-kurtzesapatu guren

----

-

-

-------

atzorik ona--

--

aurrera

aurrentxa

--

----

aztulke

160 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

BA

BA……BERE

BADABADAEZPADANBAGA

BAGARIKBAGILEBAI

BAIEZKOBAILARABAI(N)A

BAINO

BAITA (BERE)

BAKARBAKE

BAKETSUBAKOBAKOTX

(BAKOITZ)BALIDIABANANBANIDADEBARAUBARAU EGIN

BARDIN

BARIKBARIKUBARIKU-KURTZEBARREBARRIBARRIROBARRIZBARRUBARTBASAMIKABASTANTEBAT

BAT EREBAT(A)IA(TU)

-

bada bere ** “…gauza chiquerbaten gainian ba dabere”badabada-ezpadanbaga

bagaric-

bai

bayezcoa-

baya

baño

baitabaita berebacarbaquebaquiabaquetsuacbacobacochacbacochian

--

vanidadiaibaraubarau eguinbarau eguitiabarau eguiten eztabenacbardin

---

barrebarribarrirobarriz

----

bat

baperebatiatu leibatiatutecobatiatuten

babá (E)

-

bada-

bagavaga (E)bagaric

-baibay (E)

--

bayebaie (E)

baño

-

bacar batbaquian

--

bacochacbacochian

-banan

-bareubarau eitia

bardinvardin (E)

-----

barriro----

bastantebatbetvata (E)

-batiatu leibatiatuco daubatiatuiten danagan

ba

eguin albañeus bere (P)

bada--

bagaric-

bai

-balleracobaiebayebaña (L)bañobaiño (P)baita bere

--

---

balidia (L)----

bardiñ (P)

baric----

barriro-

barrure---

bat

--

-

-

---

-bagilebai

---

-

-

--

---

-----

-

barikbarikubariku-kurtze

-----

bartganikbasamika

-baten

--

BKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


BAT(U)

BAUTISMU / -O

BATZANDU

BATZUK

BAZKAL(DU)BAZKARIBEDEINKA(TU)

BEDERATZI

BEDERATZIGARREN

BEGIBEGIRATU(NEURRITASUN)BEGIRA(TU)

BEHAR BEHARRAKBEHAR EGIN

BEHAR IZAN

BEHARGAIBEHE

BEHIBEHINBEHINTZATBEILEGIBEKATARIBEKOKI

BELARRIBELAUN(BELAUNALDI)

BENDEZINO / BENDIZINO

BENETAKOBENETAN

BENGA(D)UBENIAL

BENIGNIDADEBEN(T)ZI(D)U

BERA

BERAU

batu cituzanbaturicbatuten ciriala

bautismoabautismu

-

batzuc

-bazcaribedeincatiabedeincatu eguizubedeincatuabedeincatutecobedeinquetan zaituguzbederatzi gaitic

bederatzigarren

beguiyacazbeguiratua izatea

beguiratubeguiratuten dalabiar biarracbiar eguitiabearric eguiten ezdabenacbiar dau

-beerabeian

-beinbeintzat

-becatariyaubecoquiyanbicoquiyanbelarriyacaz

-

bendiciño

-bene-benetanbenetanbenguetacobenialaveniala

benignidadiabencidu cituzalacovenciduvenciyetanbera

-

batu eguisenbaturic

bautismu

-

basuc

--

bedeinquetu daguiensatbedeinquetuiten saitudes

bederatsi gaiticbederasi (L)bederaci (E)bederatsiguerrena (L)bederatsigarrena (E)

--

beguireturic

-biarric eitestabenac

biar dau

-berabiera (E)

-bein

---

becoquien

--

bendesiñoa gaitic

--

-beniela (L)benialac (E)veniala (E)

-bensidu ebalaco (E)

beravera (E)

-

batu zituzanbatuco dodazbatutecobatuten dituzanianbatzen ditu (P)

-

batzanduricbatzandutecobazandu zaitez (P)batzandu zaitez (L)batzuec (P)batzuc (L)

--

bedeincatiabedeincatuabedeincatu zaiyela

-

-

beguiac-

-

-bear-eguin dosu (P)biar eguin dozuezcondu biozu (P)biar da (L)beargaja (P)

-

-bein

----

-belaunecuac

-

benetaco (L)-

--

--

bera

berau (P)

-

-

-

-

bazkaldu--

-

-

--

-

--

bear dot

--

beiebein

-beilegie

--

--

-

--

--

--

bera

-

162 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

BERBA

BERBA EGIN

BERBERA

BERDADERAMENTE

BERDADERU

BERE (ERE)BERE BURUA HILBEREGANA(TU)BEREZBERREHUNBERROGEIGARREN

BERTANBERTATI(K)

BESOBESTE

BESTEGANA(TU)BETE

BETHLENEMITIABETIBI

BIDE

BIDEBA(GA)KOBIDER

BIDESTIBIDEZORRABIENABENTURADU

BIENABENTU-RAN(T)ZABIGARREN

BIGUNTASUNBIHARBIHOR(TU)

BIHOTZ

BIHUR(TU)

BIJILIA

berba

berba eguiten dozu

berbera

-

-

berebere burua il

---

berrogueigarren

-bertati

-bestebestia

-beteabetetan gozuzbetia

-betibi

bidebidiabidebagacoricbider

bidestiyai--

bienaventuranza

bigarren

--

biyortu eguizuzbiyortutabiotzecobiyotceti

-

vigiliya

berbaberva (E)verba (E)berba eiten doguleberva eiten dogule (E)verba eitendosu (E)berbera (L)bervera (E)berdaderamenteverdaderamente (E)berdaderueverdaderue (E)

-----

berrogueiguerrenian (L)berrogui garrenian (E)

-bertati

-bestebestiaveste (E)vestia (E)

-betia

-betibivi (E)

-

bidebacoacbidervider (E)

--

bienabenturedu (L)bienaventuredu (E)bienaventuradu (E)

-

biguerren (L)bigarren (E)vigarren (E)

---

biotsaviotsa (E)

-

-

beronec (L)-

berba-eguin dogu

-

-

-

bere-

bereganatu zan-

berreun (L)-

bertanbertatibertatic (P)

-bestebestia

besteganatzen … (P)betenabelacobeteric

bethlehemitiac-

bijec

bidian

--

---

-

bigarren

---

biotzara

biurtu dabiurtutecobiurtuten daviurtutecobiurtua (P)viurtuten da (L)

-

-

-

-

-

-

gaur bere bai--

beres--

--

besoa-

--

---

-

--

-bide-zorra

-

-

-

biguntasunbiarganik

-

-

-

-


BIKARIO

BIL(DU)BILDURBILDUR(TU)BILOSAK

BINAGREBIRAOBIRAO EGIN

BIRJINA

BIRMILABIRTUTE

BISITA(TU)

BITARTEKOBITARTEZBIZARTSUBIZI

BIZI IZAN

BIZIMODUBIZITZA

BIZKORTASUNBIZKOR(TU)BIZ(TU)

BLASFEMIABOKALABOLBI(D)UBORONDATE

BOSTBOSTGARRENBOTA

BOTOBOZ

vicariyo

-bildur

-billosac

-biraobirao eguitecobirao eguiten daudeenacbirao eguitiavirginavirginia ganic

-birtutebirtutiacvirtute

bisitetia

bitartecobitartez

-biciyac

bici bazarabiciricbizi izan zanvici ditezan

bicimodubicitzabísitziabizitzavicitza

bizcortasunabizcortuten dituzanbiztu zanbiztuco dira

blasfemiabocala

-borondateborondatiavorondate

bostbostgarrenbota ebanabotetan danvoto

-

biquerioaviquerioa (E)

-bildurre gaitic

-billosacvillosac (E)

---

birjinebirjinia ganicvirgine (E)virgineari (E)virginia (E)

-birtutebirtutivirtute (E)virtutiori (E)bisitetiavisitetia (E)bitertecoai

--

bisiecvisiec (E)bisiricbisi ditesanbisisecovisiric (E)visiditesan (E)visiseco (E)

-bicisebisisebisisiacbisitsebisitsiavicisa (E)vicisebat (E)vicisiac (E)visitsia (E)visise (E)

--

bistuco direvistuco gariala (E)viztuco (E)

---

borondateborondatia (L)vorondate (E)vorondatia (E)bostbostgarrena

-

--

-

bildu dozu (P)-

ez zaitez ba bildurtu-

biñagrian--

-

virmille (L)birtutezco

-

---

biciecaz

bici dabisiconasbisitenvisi sirianbizi zan (L)

--

---

--

bolbitan nasborondatia

--

bota ejozue

-boza

-

-bildur

--

binagrea--

-

--

-

--

bizartsu-

gizona bizirik

-bizitza

---

----

---

--

164 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

BUELTA(D)UBULAR

BULDABURLA EGINBURRINABURU

BURUZAGIBUSTI

-bularrabularrianbuldaburla eguiten deutseenac

-buru

--

-bulerrabulerrian

---

burueburua (E)

--

voza (L)bueltau zanian (L)

-

---

burua (P)

buruzay (P)busti eguizu

--

--

burriñea-

--


DAMUDAMU IZANDAMUTASUNDEBOTODEBOZINO

DEFENSOREDEFUNTUDEI(TU)

DEKLARA(D)UDEMONINODENPORA

DERETXODESANPARA(D)UDESEA(D)U

DESEO

DESKANDA(D)UDESKANSUDESONESTUDESPREZIODESTERRA(D)UDESTERRUDEUNGA

DEUNGARODESZENDEN(T)ZIADIABRUDIAKONUDIBINU

DIFUNTUDI(G)NIDADE

DIGNO / -UDISPOSIZINODILIJEN(T)ZIA

DINA(TU)DISKRETODISKURRI(TU)

DISPONI(D)UDISPOSIZINODISTINTA

DISTINTODISZIPULU

DITXADOI

DO(K)TORE

damuadamu dotdamutasundebotoetandebociñodeboziñodefensoretzat

-deiyez gagoz

-demoniñoadenpora

-desanparau naguizudeseetan deutsenacdesietiadeseodesio

-descansuadesonestuacdespreciozdesterraduocdesterrudeungadeunguia

deungaro-

diabruarendiaconuac

-

-dignidadian

dignodisposiciño

-

---

--

distinta

--

-doezdoiadoctoriac

damue---

debosiñoe

---

-demoniñoadempora

--

desietia

desio (L)deseo (E)

------

deungec (L)deungac (E)deunguia

--

diabruendiaconuecdibinu bet (L)divinubet (E)

-diñidadian (L)dignidadean (E)dignu

-dilijensie (L)diligensie (E)

-discretodiscurriten dauela (L)discurritan dabela (E)disponiduco diredisposisiñoe batdistintedistintia (L)distintoa (E)disipulue (L)dicipulue (E)

-doyecas (L)doiacas (E)dotoriac (L)

-----

-defuntuecas (L)deitu neisubedeituten sandeclarau naizu (L)

-demporademboraguiño (P)derechoa (L)desamparetaco

-

-

descansau eguizudescansua

-----

-descendencia (L)

---

difuntuen (P)-

---

diñatzia (P)--

---

--

au dichi au-

-

-----

---

---

---

-

-------

-----

--

---

---

---

--

--

-

DKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

DOKTRINA

DOLOREDOMEKADON(T)ZEILADON(T)ZEILATASUN

DUDADUDA(D)UDUIN IZANDULZEDULZURIA

166 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

doctrinadoctriniadoloriac gaiticdomecadoncelladoncellatasunaren

dudiagazdudetan dabenac

-dulcedulzuria

doctoriac (E)dotrinien (L)doctriniaren (E)

-domecadoncelladonsellatasunendoncellatasunen (E)

-----

-

----

duda-baric-

duin izatia (L)--

-

-domeka

--

-----


EAEBANJELIOEDADEEDAN

EDEREDER(TU)EDOEDOLABEREEDONOREDONORAEDOZEIN

EDOZELANEDOZERE(D)UKI

EDUN

EFI (= 45 litro)EGARRI IZAN

EGIAEGIN

EGILEEGINEN

eaevangeliyoaedadianedanaedanianedatecoedatenederragoricedertutaedoedolabereedonorbere

-edocein

edocelanbere-

baucatdaucatbadaucobaucodaucaladaucazalacobaucazudaucazuzanacdaucagundaucaguzandauqueedauqueezanacdauquielaeuquieuqui daroeeuquitiadodala 1cituezandituz 21 “ceure graciyadodala...”2 “Doctoriac dituz...”

-egarri danari

eguiyaeeguin cituzaneguin daroezeguingo daueguiten daueguidazueguizuzeguiniceguitecoeguitia

--

--

edadianedaten

--

edoedolabere

--

edoseimbereedosein

-edoseberebadaucobaucodauqueladauquesaladauquegundauquegusenbauquesudauquesudauquesusenacdauquesuesanacbauquieeuqui eguiosu

-

-egarri denari (L)egarri danari (E)eguiescoeguin dituseneguingo daueingo daueguiten dau (L)eiten daueguiniceitecoeitia

--

---

edaizuedan ebanedanda (P)edaten daben (P)ederra (P)edertu eudenedo

----

--

daucadasdaucobadaucazudacasun (P)eucanceukesan (P)euquen (L)baleuquez (L)baleuzquez (P)euki daueuquidosueneukiteco

daueztodala *banosu (L)* “Usau-eguisu zucneure escue , ceiñ niceztodala pocic bertaticaitortzen dot.”

ephiegarriric

-eguin ebaneguingo doteguingoteguiten ebaneguizu (L)

--

---

edan izan baneuedaten dotedaten

ederrago-

edo--

edonora-

--

deuketbeukeneuki

dotdodaladeudogudaudieneuenbaneueleukebadaigu

--

egie-

egileegiñenak

EKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

168 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EGITADI(EGITARI)

EGITALDIEGITARI

EGITEREGITER EGINEGITER IHARDUNEGITERALDIEGON

EGUASTEN

EGUENEGUERDIEGUN

EGUZKIEIO (EHO(TU))EJENPLU

EKANDUEKAN(DU)EKARR(I)

EKOS(I)EKUS(I)

ELEXA

EMAKUMEEMAN

EMAZTE

EMENDA(D)UEMENDIOEMOILEEMON

-

--

----

dagobagogagozzagozanadagozbagozegozanyagoqueyagoquenegonegongo dirianegotecoegotiaegoitiac

-

-egüerdiyanegunegunianeguzquiyaren

-egenplu

ecanduecandu biar zaraecarriecarten dogulaecartecoecartia

-dacusgunecusi doguecusico daudeeecusten danacecustiaelessaelessia

--

emazteric

emendetacoemendiyoricemoiliaemon euscunemon daroyoenacemoiten daudeeemoten deutseezuemongo deustalaemoiteco

-

--

----

dagobagogagosdagosalaegosanegongo dirianegotia

-

--

egunegunianegusquiec

-ejemplue (L)exemplua (E)

--

ecartia

ecosi sendundacusgunecusi doguecusidogo (E)

elessaelessia (L)elexa (E)elexia (E)

-emaiten dabelaco (E)emaiteco (E)

-

emendetaco--

emon daiguleemoiten deutsenemoitiaemotarrenemoiteco

eguitadiacaz

eguitaldiaeguitariecaseguiteri (L)eguitereguiter-eguiten … (L)eguiter-diarduen (P)eguiteraldiadagosagozdagosaneguanegüanianegozanaiegon zan

-

--

eguna

---

---

--

-

emacumeeman daizun (P)

emasteemastiaemaztia

---

emon deutsietemoten eutsan

-

--

----

enagodagoana

eguezteneguesteneguen

-egunegunean

-eio

-

--

ekarri badaigu

--

-

--

-

---

emon


EMONERIAEMONKIZUNENBIDIAENGAINUENKARGUENKARNAZINO

ENKOMENDA(D)UENPLEO

ENTENDIDUENTENDI(D)U

ENTENDIMENTU(-MENDU)

ENTERRA(D)UENTRAINAEN(T)ZUN

ENTZUTEEPISTOLAERAERABIL(I)

ERAGIN (EREGIN)

ERAGOTZ(I)

ERAILEERAKUTS(I)

ERAN(T)S(I)

ERAN(T)ZUN

ERASOERDERAERDIERDIBI(TU)

ERDIKINEREINERETZIERETZ(I)

emoiteraemoitiaemonacemonico

--

enbidiyaengañuencarguzencarnaciñoco

encomendau zaquiyoz-

-entendidu biardituzentendiduric

entendimentuentendimenduco

--

enzunenzuten dituzanacentzutiaenzutia

-epistoliaeradarabilguladarabiltzalaerabiliyagazerabiltecoeraguiten ezteutsalaereguitecoereguitiaeragotzieragozten da

-eracutsieracusten dabeneracuscuzueracustecoeracustiarrenerancierantzitaeranzuten dot

erasotecoerderaz

-erdibituten ete da

--

erechianderechoderechederecheederechazu

---

engañu-

encarnasiñoco (L)encarnaciñoco (E)encomendau saquiosemplio (L)empleo (E)entendiduenentendiduricentendidu biar ditusentendiduiten dosu (L)entendidutendosu (E)entenditen dire (L)entenditan dire (E)entendimentu

-entrañaensunensutia

----

ereiguitia

eragostenda

--

-

eransuten

---

erdibituerdibituitenda

--

erechienderechodereche

emoneria (P)emonkisunaren (P)

----

--

--

-

enterretan saran-

entzun ebalacoentsun eban (L)

entzute---

-

-

-eracusten eutsezan

-

erantzun ebaneranzun ebaneranzu-eban (P)

----

---

derechonerechon

------

--

--

-

---

----

-

-

ereillea-

-

-

--

erdi (gaberdi)-

erdikineereiten

--

170 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EROAN

ERRAIEROS(I)

ERRA(TU)ERRASTUERRAZERRAZOEERREBELA(D)U

ERREBEREN(T)ZIA

ERREBEREN-(T)ZIA(DU)

ERREBEREN-(T)ZIA EGIN

ERREDENTOREERREDIMI(D)U

ERREGINAERREGU(TU)

ERREINA(D)UERRE(I)NA

ERREINUERRELIKIA

ERREMEDIOERRESKATAERRESKATA(D)UERRESPETOERRESURREZINO

ERRESUZITA(DU)

ERREZA(D)U

ERREZIBI(D)U

ERROSARIOERRUERRUKIERRUKIOR

daruenaceroan eguizueroanac izan gaitezaneroango zaituzaneroatiaerrai

-

erratuten dabenaerrastuerrazagoerrazoe

-

erreberenciya

erreberenciyetandituzanac

erreberenciya eguindaiyogunzat

erredentoriaerredimidu guenduzanerredimiyetarrenerreguiñaerregutu daguiyozulaerregututen deutsaterregututaerregututiaerreinau daiyala

-

erreinua-

erremediyoerrescataerrescatetiaerrespetoerresurresiñoia

erresucitadu zan

errecetan dogulaerrecetiaerrecibiduerrecibiduco dabenerrecibietan dan

errosariyoaerruerruquiyaerruquiyorrac

eroatia

--

erratuiten dabenaerrastu

-errasoeerrebelau dabelacoerrebeladuric deutsenerreberensie (L)erreberensi (E)erreberensiedudaigun (L)erreberensietandavesanacerreverensiadudaigun (E)

-

erredentorienaerredimidu guendusen

-erregutuitia

erreineu daguila-

erreinueerreliquiec (L)erreliquiac (E)erremedio

-errescatetia

-erresurresiñoyac (L)erresurrecinoiac (E)erresusitedu sen (L)erresucitedu san (E)

-

erresibiduerresibitan dau (E)erresibiten dau (L)errecibiduco daben (E)erresibiduco dabenerrecibiduric (E)erresibiduric (L)erresibiteco (L)erresibitaco (E)

-erru

--

eruan ez dabalaco (P)eruanaz (P)eroaten dau (L)

-erosi eguizuerosten dozunerosicot (P)erossicot (L)

-----

erreberencia (L)

-

-

--

--

-errenaerreñaticerreiñura

-

-----

-

-

-

--

errukia-

banaroe

--

-----

-

-

-

--

erregiñaerregutu

--

--

-----

-

-

-

----


ERRUKITASUNESAMINA

ESAMINA(D)UESAN

ESELENTE

ESKANDALUESKAPA(D)UESKARIESKARI EGINESKA(TU)

ESKERESKLABA

ESKOA

ESKRIBI(D)UESKRITURAESKU

ESKUBIDEESNEESPERA(D)U

ESPERAN(T)ZA

ESPEZIALMENTE

ESPIRITU

ESPIRITUAL

ESPLIKA(D)UESPLIKAZINOESPOSOESTADUESTAL(DU)ESTIMAZINOESTRANJERIAESTREMAUZINO

ESTUETA

ETEETERNIDADE

erruquitasunaesaminaesaminiaesaminetiadiñozudiñueenesan doguesaten daudeeesango daesaneraesanicesateesatecoesatia

-

escandalua-

escari-

escatuescatuten dozuesquetan deutsadanescatuco dabenescatutecoescatutia

-esclabia

escoaco

escribiduaescrituraescu

-esneesperetan dogulaesperetiaesperantzacoesperanzaesperanziaesperanciaespecialmente

espiritu

espirituala

espliquetan danesplicaciñoiaesposoestaduestaldutaestimaciñoa

-estremaunciñocoa

estuaetataete

-

-esamine

-diñosuesan ebanesan daroeesaten dosuesatia

eselentia (L)exelentia (E)

--

escari-

escatu biardanescatuitosuescatuitendosuescatutendosu (E)escatuco dabenescatutiaescatuiteco

--

escoanescuaco (E)

-escritureescu

--

esperetan doguleesperetiaesperansiaesperansaco (L)esperanzaco (E)

especielmente (L)especialmente (E)espiritu (L)spiritu (E)espirituelac (L)espiritualac (E)

---

estaducoestalduric

--

estremaunsiñoa (L)estremaunciñoia (E)

-etata

-eternidedecoa (L)

--

-diño (P)diñotsuet (P)diñoutsuet (L)esan ebanezan eutsan (L)esaten eudenesango deutsuesanicesatia(P)

-

-escapetan diresan (L)

-escari-eguin ebanescatuten deutso (L)

-esclabia (L)esclaven (L)

-

-escritura (P)escuezcu (L)escubidea (P)

--

-

-

-

-

----

estaltzen daben (P)-

estranjeriaco (L)-

-etata (P)

--

--

-diñeutsut

-

-----

eskerrik asko-

eskoia

--

eskue

-ezne

-

-

-

-

-

--------

--

--

172 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ETERNOETORRERAETORR(I)

ETXE

ETXIZERIA

ETZIETZ(I)

ETZIN(ETZAN)

EURAK

EURIEUSKERAEZ

EZAEZA(G)UERAEZA(G)UKERAEZA(G)UNEZA(G)U(TU)

EZAINTASUNEZARR(I)

EZARTORDUEZE

EZER (BERE EZ)

EZEREZKERIAEZINEZIN IZAN

EZKER

EZKERO

EZKONDUEZKON(DU)

EZKONTZA

eternoaetorreradatorrendatozanacbayatorcoyatorcunyatorzuechatorquegatozanbetoretorri daetorrico daetsericetzeco

-

-echi dabenaechiten badauechiteco

Ikus: ITZ(I)-

eurac

-eusqueraraez

ezaezaueraezauquera

-ezagutu dogunocezagutuaezaututecoezagututecoezaintasuna gaiticezarten yacalaesarten deutsazalaezartorduanece ** “…, cegaitic ece ecingueuganic bota guiñaiaraguiya;…”ecerecerbereecebere ecericecerezqueriyac gaiticecinaecin confesau badaecin salbau leitequeesquerezquerreco

Ikus: AZKERO

ezcondueiezconduten dirianacezconduteco

escontzaraco

eternidadecoa (E)--

betordatorrenetorrisanian etorrico da

etseric

echiserie (L)echicerie (E)

-echi eseguisuechiten badau

-

eurecas

--

es

---

esauneesaututeco

esaintasune gaiticesarten deutsela

--

eseresebere eserianic

--

esin confesau badaesin pensau leienesquerreco

Ikus: AZKERO

escondueiesconduten dirianacesconduitecoesconduteco

-

--

satosesetorren (P)etorri zara

echia

-

--

echinic

euraceurec

-euskeran (P)esez

----

esagutuesagututen ez zendunezagutera (P)

--

--

-

--

eciñ dot amaitu (L)

-

ezkeroesquero (L)ezquero (L)esconduecescondu sirianesconduten daescondutecoezcondu zaitezala (L)escontzaraco (P)

--

ddatorkuz

etzera

-

etziganik-

-

eurak

eurieuskeraesez

-----

--

--

ezer

--

ezin dau

ezkerra

-

--

-


EZPABERE

EZPADAEZ(TA)……BERE

EZTULKA

ezpabere ** “E. Bai, Jauna, era-gozten da blasfemiabere, cein eztan beste-ric, ezpabere berba lo-tsabacoren batzucJaungoicoaren, edo be-re Santuen contra esa-tia;…”

--

-

-

espada-

-

-

ezpada (P)es bere aleguinic (P)es persuadidu bere (L)

-

-

--

Ikus: AZTULKA

174 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

FALSOFALTAFALTA(D)U

FAMAFAMILIA

FEDE

FIEL

FIGURAFINAFIRMEFORMA(D)U

FORTALEZA

FORUFRUTUFUERTE(TU)FUNDA(D)UFUNDAMENTU

falsofaltacfaltaufaltetia

--

fedefediafielfiyel

--

firmeformau eban

fortaleciafortalezaco

-frutu

---

falsofaltacfaltau daben

--

fedefediafiel

figuriafinefirmebatformau eguin euen (L)formau eguin (E)

-

-frutufuertetutecofundeduricfundementu

---

famiafamilie (p)familiatic

-

-

----

-

-----

---

--

-

-

----

-

foruak----

FKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


GA(I)N

GA(I)XO

GAIZTOGAIZTOTASUNGALANTAGALBURUGAL(DU)

GAL(ER)AZOGARAGARGARAGAR BURUGARAGARRILGARAUGARBI

GARBI(D)UGARBI(TU)

GARIGARRATZGARRAZTASUNGARIZUMAGATX (GAITZ)GATXERIAGATX EGINGAU

GAUR

GAUZA

GAUZA IZANGAZTEGEDAR EGINGEHI

GEHI(TU)GEHIAGO(TU)

GEHIE(TU)

GEI(TU) (DEI(TU))GELDI(D)UGELDI(TU)GENERAZINO

gainetigainianganeanganiangaisho

gaistogaistotasun

--

galdu dabelacogaltzaiten dabenacgaltzaiecogaltzaitengalerazotia

----

garbiyac

-garbituac

---

garizumangach

-gach eguin deuscuenaigaugaberdicogaubian

gaur

gauzagaucetan

--

guedar eguin daroangueiyagogueyago

-gueiyagotutiagueyagotu deiguntzat

-

----

ganetiganian

gasso (L)gaxo (E)gaistoco

---

galdu dabelaco (E)

-----

garbietangarbiec (L)garbiac (E)garviegas (E)

--

----

gachgacherianices gachic eguingauerdis (L)gaverdis (E)

gaur

gausegausa (E)

---

gueiagogueyego (L)gueyago (E)

--

-

----

ganeticgañiangaiñian (P)ganian (L)

-

--

galanta (L)galburu (P)galdu ezteiten

galaso eztaizungaragargaragar buru (L)

---

garbidu zaitez (P)garbitu zaitez (L)garbituten daugarijagarratzagarrastasunes

----

gaugaubagaberdiangabian (P)gaur

gauzagausarices nas gausa (P)gaste

-guejagogueyago

gueitu eutsan (P)-

gueyetutendauguejetu eutsan (P)

-gueldiuco da (P)guelditu siriangeneracinoac (L)

ganera

-

-----

---

garagarrilegaraurik

--

--

----

gatxa--

gauezgaberdigauean

gaur bere baigaurganikgaurgandigauze

-gazte

-geiago

geitu-

-

geitu---

GKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

176 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

GERA(TU)

GEROGEU

GITXIGITXI(TU)GIZALDIGIZON

GIZONTASUNGLORIA

GLORIFIKADORE

GLORIOSAGOBERNA(D)UGOBERNUGOBIERNO

GOGOGOGORA(TU)GOHI(TU)GOIZ

GOIZALDEGONAGORAGORDE

GORPUTZ

GORROTOGORROTO IZANGOSEALDIGOSE IZANGOZA(D)U

GOZOGRABEGRAZIA

GU

GUARDAKOGULERIA

gueratu zan

guerogueucgueuganicgueugazgueuregueuriguichiyenezgichituta

-guizon

guizontasungloriya

glorificadoria

-gobernetacogobernuan

-

gogo--

goshian

--

goragorde nozulacogordetan dituzgordetacogordetiagorputzgorpu-zatiyaigorrotoagorroto deutsenac

-gose danarigocetangocetaragozetacogozetaragozoa

-graciya

gugucguriguregu gaiticgugana

-guleriya

gueratusen

guerogueucgueu ganagueuguesgueuregueugana (E)

---

guison

-gloriangloriegloria (L)gloriye (E)glorifiquedoria (L)glorificadoria (E)gloriosiagobernaudaguiensat

-gobiernoan (L)gobiernuan (E)gogo

---

---

gordetan ditusgordetacogordetia

gorputs

---

gose danarigosetangosetaco (L)gozetaco (E)gozetan (E)

-grabiagraciagrasiagrasiegracie (E)gugucguriguria

guardacoa-

gueratugueratuten ziriangueratzia (P)guerogueure

--

guizaldiac (P)gisonguisonguizon

--

-

----

--

goitu dozu (P)goiseti (P)gosera-arté (P)goxera (L)goizaldetic (L)

--

gorde ciran

-

--

gose-aldi--

--

gracia

gugure (P)

--

-

-geu

gitxi--

gizona

--

-

----

-gogoratu

-goixeko

-gonok

-gorde egin dot

-

-----

---

gure alde

--


GURA IZAN

GURAGO IZAN

GURARIGURASO

GUSTU

GUSTU HAR(TU)GUZTI

GUZTIZ

GUZTIZKOGUZTIZ-PODEROSOGUZUR

gura dotgura izan ebangura izatiagurago izaitiaguraco gueunquiangurariguraso

gustugustuzgustu artzaitiagustiyaguztiyaguztiz

--

guzur

gure daugure iseitiagure isen eban

-

-guresoac

gustue

-gustie

gustisgustizgustiscoagas

-guzur

gura ez padaugure badaugure izan (L)

-

gurariagurasoguresuengurazoa (L)gustuco (L)

-gustiaguztiaguztizgustis (L)

-gustis-poderosoac

-

gura dot

-

--

-

-guzti

-

---

178 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

HA

HAEKHAIN

HAINBESTEHAIZEHALANHALANGO

HAMABIHAMABIGARRENHAMA(I)KAGARRENHAMALAUHAMARHAMARGARRENHAMARRENHAN

HANDIHANDIKERIAHANDITASUNHARAGI

HARGINHAR(TU)

HASERRAKUN(T)ZIA

HASERREHAS(I)

HASIERAHASIK(I)ERAHAS(I)TORDUHATZHAU

áaez *aricatacoatanaraaraco* “aez beera bada”

-ain

ainbeste-

alanalangoalangoanamabiamabigarrenaamacagarrenaamalauamaramargarrenamarrenacan

andiandiqueriyaianditasunaaraguiaaraguiya

-artu dodazanartzaiten dauartutaartuteraartutiaartzaitecoartzaitiaaserracunciarenaserracunsiaaserreasiasten dogunaciyeraasiqueranasitorduanatzauoneconegaiticoneganiconenonerionetanonetaracoonez 11 “…eta bagoz onez

a (L)á (E)

-ain

aimbeste-

alan-

---

amalauamaramargarrenamarrenacan

andie--

araguie

-artu eben arsaiten dabenaarsaitia

-

-asten dogun

--

astorduenatsauoneconenonetan

aarecac (P)araco

-ainaiñ (P)aimbeste

---

----

amar--

ancheandicandi

---

-artu ebanartuten dodalaartuco zaitudazarturic

-

-asi sirianasten dan (L)

-asiquieratic (L)

--

auonec (erg. sin.)onegazonenonengandiconesazonetan

-

aikain

-aixe

--

--------

----

argine-

-

--

----

onezaz

HKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


HAUNDIHAUTS(I)HAZ(I)HAZIHEGOHEL(DU)

HEMEN

HENBRAHEREDA(D)UHEREDERUHERENTZIA

HERIDUHERIOTZA

HERRIHEUHIL

HIL

HIL (HILABETE)HILENHILTZAILEHIRUHIRUGARREN

HOBA(TU)HOBETOHOGETABATHON(A) HEMEN

HONEEK

HONDAKINHONELAHONELANGOHONRAHONRADU

HONRA(D)U

HORI

ostian beste graciamodu batzuc? ”

-austen dau

-aci daguiyezan

-eldu danacelzaiten danianeltzaitartianeltzaitecoemenonacoa 11 “…eta nosic onacoada JESU CRISTO? ”“…sortu zaniconacoa…”

--

herederu-

eridueriotziagaiticeriyotzaerri

-ila

ilten dauilgo eztanail eitiailicilteco

---

iruirugarren

obatutecoobetooguetabat

-

oneeconeecazoneenoneetariconeetationeiondaquinaconelaonelangoonrariconradua

onretan dituzonretia

oriorregaitic

-austendau

-asi daguiesan

-elduelsaiten danian

emen

-eredadu guendunerederu

-

-eriosiagaseriotsaric

--

ilec

ilileiten dauileitiailicileiteco

---

iruiruguerren (L)irugarren (E)

-obeto

--

oneiconeicasoneitati

----

onradue (L)honradue (E)onretan ditus (L)onretia (L)honretanditus (E)honretia (E)oriorretan

aundi (L)-

acitic (P)asiegopeaneldu san

emenonaoná (denbora zentzuaz)

embrac (P)--

herentzian (L)herenzian (L)

-eriyotzia

erri-

illacas (P)illacaz (P)il sanilgonas

---

iruirugarren (L)

-obeto

-on-emenona-emenonec (abs. pl.)

-----

-

orrec (erg. sin.)ori (P)

aunditzar-----

emengoaemendiona

----

-eriotza

-eu

-

ilil de

ilerakoileniltzaille

--

----

onek (abs. pl.)oneik (abs. pl.)

-----

-

-

180 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

HORLANHORLANGOHORREEK

HORRENBESTEHOSTIAHOTSHUMEHUMILDADE

HUMIL(DU)HUMILTASUN

HURKOHURKOTASUNHURRENGOHUTS

HUTS EGIN

orregatiarrenorretanorretaracoorlan

-orreecorreenorreetanorreetaricorenorrenbeste

--

humiachumildadia

-humiltasun

--

urrengoutsic

uts eguin dabenuts eguiteco

orretaricorretati

--

orreic

-ostie

--

umildede (L)humildade (E)

-umiltasun (L)humiltasun (E)

--

urrengo-

-

orretan (P)

-orlango

-

-----

humildu nabenic-

urcoagourcotasun

-utsecaz (P)utzecaz (L)

-

--

orrek (abs. pl.)

--

otz--

--

---

utsik

-


IBIL(I)IDOLOIFIN(I)IGARO

IGEZ EGINIGNORANTEIGOAL / IGUAL

IGO / IGON

IGOTZ(I)IKARAGARRIIKARA(TU)IKUS(I)

ILUNIMAJINA

IMILAUNIMIN(I)

INDARINDAR(TU)INDULJEN(T)ZIAINES EGIN

INFERNUINJURIAINO(I)Z

INORINSISTI(D)UINTEN(T)ZINOIPIN(I)IRAIRABAZIIRABAZ(I)

IRAKATS(I)

IRAKURR(I)IRAUNIRUDI

IRUNTARISIL(DU)

ISILTASUNISPILUITAN(DU)

ITSU

dabilenaidoloifini eztaudeenacigaroigaroiteco

---

igo ebanigon ebanigoiten

-icaragarri

--

-imagina

-imini cituzanaciminten dotimintecoindarindartutecoindulgenciyaiñes eguiniñes eguiten dainfernuinjuriyaciñosiñoziñor

---

iriairabaciyagazirabacico dirairabaztecoiracasten dabeniracastia

iracurtiairautecoirudi

--

--

itanduitanduten dot

-

-idolo

--

-ignorantiaigoal (L)igual (E)igoebanigoiten

-iqueragarri

--

-imajine (L)imagine (E)

-imintendaimintia

inderra---

infernueninjuriaciños

iñorinstituiduintensiñoa

----

irecasten deuscunirecastiairecastecoiracasteco (E)

--

irudiurudic (E)

--

--

itendu

-

etzara ibili (P)-

ifinten da (L)-

igues eguiten dau (L)--

igo zan

--

icaraturicicusi ebanicusiric

--

imillaunimiñi eban (P)imini eban (L)

indarric ---

---

iñoc--

ipiñi zara---

-

---

-isillic (P) isillic (L)

-ispillu (P)itandu eutsan

-

bebilen---

---

-

igotzi--

alkar ikusiko dogu

ilunetati-

--

inder---

---

-------

-

---

iruntarrakixilduisilduisiltasun

--

itsu

IKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

182 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ITURRIITXARON

ITXOIN

I(T)ZAR(TU)

ITZEL(DU)ITZ(I)

ITZUN

IZAITEIZAN

IZEN

iturri-

-

-

-ichi ez eiguzu

Ikus: ETZ(I)-

izaitenasdazaradiradírabayacozanlitzatequeizan daizango daizatecoizaitecoizatiaizaitiaizanagaiticizanagazizandaizanic

-

--

-

-

--

-

iseitenasalacodadedá (E)saradirediré (E)sensanalitseteque (L)litsateque (E)isen san isenic

-

-icharon gure bosueicharotecoichoisu (P)ichoizu (L)izurtu zan (P)izartu zan (L)itzelduricichi dozuzala

ichun zanichungo zara

Ikus: ETZUN-

nazdagara (P)zarazarezarie (L)direzsalazalasirela (P)isinizin zanaizan zaitezisen siren (L)iziten zanisingo daiziticoizanic (L)icenisenes

--

-

-

--

-

-izenizan

-


JA

JABE

JAGONJAI

JA(I)GI

JAIGITORDU

JAINKOJAIO

JAIOKERAJAKI

JAKIN

JAKIN

JAKITUNJAKITURIAJAN

JANARIJANEDANJANGOIKOJANGOIKOTASUNJAN(T)Z(I)

JARAMONJARR(I)

JATORDUJATZ(I)

JAUBEJAUNJAUNGOIKO

-

-

yagotecojai

yaigui zalaco

yaiguitorduan

Ikus: JAUNGOIKOyayo zanyayoten garian

yayoqueran-

yaquinen **”Guizon yaquinenerechian…”daquizuneztaquiyanariyaquin biar dituzanyaquingo dauyaquinicyaquitia

yaquitunyaquituriyayanyaten dituzanacyatecoyanariyacazyanedanianIkus: JAUNGOIKOjangoicotasunyancitia

yaramonyarten dayarrico dayarriricyatordubatenyatzi zan

yaubejaunJaincoacJangoicoJaungoicoari

ja (L)ya (E)jabien (L)javien (E)

-jayec (L)jayec (E)

-

jaiguit orduen (L)yaiguitorduen (E)

-jayo san (L)jayoiten (L)yaiosan (E)yaioten (E)

--

-

daquisunestaquinarijaquin biar dauesanac (L)iaquin biar dabesanac (E)jaquingo dau (L)iaquingodau (E)yaquingo daudienac (E)jaquinic (L)yaquinic (E)jaquitia (L)yaquitia (E)

--

jaten (L)yaten (E)iaten (E)

--

Ikus: JAUNGOIKOjangoicotasunjansitia (L)yansitia (E)

-jarriric (L)yarriric (E)

-jatsi (L)yatsisen (E)

-jaunJangoicoJaungoicoJaingoicoa (E)

-

-

--

jagui zanyaguiric

-

-jajo jacojayo da (P)jajo da (L)

-jaqui sanjaki zan (P)jaqui zan (L)

-

daki (L)daqui (L)badaki (P)jakin dauzulajakitecojaquiteco (L)

--

jan ebanjatecojaten (L)janaria

-Ikus: JAUNGOIKO

-jasteco (P)jazteco (L)

-jarri zanjarriric

--

-jaunJaungoicoaJangoicoa (L)

-

-

yagonjaian

yaigi

-

--

--

-

baakibanenkienbalekieztakietxakikezpaleki

--

yaneleuke yango

-----

-yarri

--

-jauna

-

JKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

184 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

JAUS(I)

JAUSITASUNJAZO

JAZOERAJENERALA

JENTEJO

JOAN

JOATORDU

JUDATARJU(D)IZIOJUEZ

JURAMENTUJURAMENTU EGIN

JUSTIZIA

JUSTO / -U

JUZGADUJUZGA(D)U

JUZGU

yausiyausten dalacoyauzi guintzan

yausitasun-

-generala

genteyoa gaitic

doianacdoazyoanyoaten dirian

yoatorduan

-judiciyoa

-

juramentujuramentu eguin leijuramentu eguitendabenacjuramentu eguitia

justiciya

justoajustuenjuzgaduacjuzgadujuzguetan

juzgu

Jangoco (E)jausi gatesan (L)yausigatesan (E)jausten dalaco (L)yaustendalaco (E)

--

-jenerala (L)generala (E)

-joitia gaitic (L)yoitia gaitic (E)doyan (L)doian (E)

joat orduen (L)joatorduen (E)

-juicioco

-

jurementoriceiten dau jurementojurementu eitenyacolaco (E)juremento es eitecojuremento eitia (L)jurementu eitia (E)

justiciejustisies (L)justoa

-jusguetanjusgueu (L)juzgueu (E)jusgu (L)juzgu (E)

jausten diresan (P)jausten direzan (L)

-jaso sanjazo zanjasoera

-

gentejoaz (P)joazkero (L)doadoba (L)joan zanjuan sanyuan satesjuaten saranjoango zarajuango nazyuango nas (L)joanicyuateco

-

judatar (P)-

juesjuezen (L)

--

-

-

--

-

-

--

--

--

noaenoabanoa

-

---

--

-

-

--

-


KABUBAKOKAFEKALIZ

KALTEKALTE EGINKANPOKANTA(D)UKAPAKAPITALKAPITULUKARDINALKARESTIAKARGA(D)UKARIDADE

KARINUKARRA EGINKARRAKAKASTIDADEKASTIGA(D)UKASTIGUKASTO / -UKATOLIKAKAUTIBERIOKAUTIBIDADE

KAUTIBO / -UKEN(DU)

KLEMEN(T)ZIAKOLAZINOKOLOREKOMULGA(D)U

KOMUNINO(E)

KONBENI(D)U

KONDENADUKONFESA(D)U

KONFESATZAGAKONFESINOKONFESOREKONFIAN(T)ZA

cabubacoagaitic-

caliz

caltecalte eguiten deutsanaccanporacantau

-capitalac

-cardinalac

--

caridadiacaridadeco

---

castidadiacastigau daroianacastiguacastoaccatoliquiacautiberiyoric

-

cautiboacquenduquenzaiten deutsanacquendutaquentzaitecoclemenciazcocolaciñoancoloriacomulgaucomulgau bagaracomulguetan danaccomulgaucocomulguetacocomulguetiacomuniñocomuniñoiaconbenietan bayacaz

condenaduenconfesaduconfesetan diraconfesau zanicconfesautaconfesetacoconfesetaraconfesetiaconfesatzagaricconfesiñoconfesoreconfianciagaz

--

caliscalix (E)calte

-campora

-------

caridadecocaridedia

-----

castiguecastu

--

cautibidederc (L)cautividederic (E)cautibuecquenduquenduricquensaiteco

--

coloriacomulgueucomulguetan danaccomulgueuco badacomulguetia

comuniñocomuniñoecombeniten bajaco(L)combenitan bayaco (E)condenaduecconfesau senicconfesetan danacconfesauteconfesetacoconfesetia

-confesiñoconfesoriac

---

----

capia--

capituluacarestia (L)cargauric (L)caridadia (L)

cariñua---------

-kendu ebankenduten eban

----

-

-

--

----

-kaferik

-

-----------

-karra eiten daukarraka

-------

--

----

-

-

--

----

KKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

186 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

KONFIA(D)UKONFIRMA(D)UKONFIRMAZINO

KONFORMEKONFORMIDADEKONGREGAZINO

KONPARA(D)UKONTA(D)UKONTENTA(D)UKONTESTAZINOKONTINEN(T)ZIAKONTRAKONTRADEZI(DU)KONTRIZINO(E)

KON(T)SAGRADUKON(T)SAGRA(D)UKON(T)SAGRAZINO

KON(T)SENTI(D)UKON(T)SEJUKON(T)SENTI(D)U

KON(T)ERBA(D)UKON(T)SIDERA(D)UKON(T)SOLA(D)UKONTUKONTU EGINKONTU IZANKON(T)ZEBI(D)U

KON(T)ZEDI(D)UKON(T)ZESINOKON(T)Z(I)EN(T)ZIA

KOPAUKORPORALKORREJI(D)U

KOSTUKOSTUNBREKREDOKREITUKRIADAKRIADORE

KRIADU

KRIA(D)UKRIATURA

KRISTALKRISTINAU

KUBRI(D)U

confiyetan dotconfirmetacoconfirmaciñoa

---

----

continenciyacontra

-contriciñozco

consagraduaconsagretacoconsagraciñoco

consentietanconseju

-

--

consoletiacontu

-contu daigun

-

-conceciñoconciyenciya

-corporalac

-

costuz-

credoacreitua

-criyadoria

-

criyadu ebancriyaturac gaitic

cristalcristinauaccristiñau

-

confiensiegas (L)confiansiagas (E)

-confirmetacoconfirmasiñoa (L)confirmaciñoa (E)

--

congregaciñoya (L)congregacinoia (E)

-----

contra-

contrisiñococontrisiñoecocontricinoesco (E)contriciñoco (E)contriciñoecoa (E)consagradueconsagretacoconsagrasiñococonsagraciñoco (E)

-consejuconsentiten (L)consentitan (E)

-considerauconsoletiacontu

--

consebidue (L)concebidue (E)

--

consensiecoa (L)consensicoa (E)

-corporalaccorrejitia (L)corregitia (E)

--

credoacreitue

-criadoriacriedoriari

-

criedu ebasancriaturec gaiticcrieturec gaitic (L)criaturac gaitic (E)crieturac gaitic (E)cristelcristiñeuchristiñeu (E)cristiñau (E)

---

conforme (L)conformidadian (L)

-

comparau ecin … (L)contau eutsancontentautan ez … (L)contestaciñoa (L)

-contracontradesidu (L)

-

---

-consejuegaitic (L)

-

conserbau deitian (L)-

consolau daijen-

contu eguizu--

consedidu eutsan (L)--

copauba--

-costumbre (L)

--

criadacaz (L)-

criaduac (L)crieduei (L)

-

--

cubritan daben (L)

---

---

--------

---

---

-------

---

---

------

-

-

--

--


KUIDADUREKUINATAKUJU(TU)

KUNPLI(D)U

KURTZE

KURTZE SANTI-AREN EGINKURTZIFIKADU

---

cunplidu daudeenaccunpliyetan dalacunpliyetacocunpliyetia

curtze

curtze santiaren eguin

curtzificaduaren

----

cumpliu baleguicumpliten estauenac (L)cumplitan estabenac (E)cumplitiacumpliteco (L)cumplicataco (E)cumplitaco (E)cursecurcian

-

cursifiqueduen

cuidadure (L)cuñetiacujutu-itzan (P)cujuteco (L)cumplidu (L)

-

-

-

--

-

kurtze--

-

188 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

LABURLAGALAGUNLAGUN(DU)

LAGUNGARRILAGUNTASUNLAGUNURKOLAN(T)ZELAR

LARRINLASTERLATINLAULAUGARREN

LAURENLAUREUNLAUROGEILEGELEGEZLEHEN

LEHENENGOLEIZELEKULELENGO

LIBRA(D)U

LIBRELIBURULINBOLLANTULOLO EGIN

LOGRA(DU)LOHILOHI(TU)LOTSALOTSABAKOLUJURIALURLURRA EMONLUZA(TU)LUZE

laburrenac-

lagunlagundulagundu daguiyolalagun eguidazulagungarriyaclaguntasun

--

larlarregui

---

laulaugarren

lauren--

leguecoleguezleenlenago

--

leculelengolengolibradu gaizalalibrau gaizanlibretarrenlibreliburulinboallantu

--

-loiyacloitulotsazlotsabacorenluxuriyalurra

-luzatutia

-

----

---

lansian-

-laster

-laulauguerren (L)laugarren (E)

---

leguecolegueslenlenago

--

leculelengo

libredu gaguisengaguisus libradu (E)libretarren

--

limbora---

logretaco-

loitulotsas

--

lurre gaiticlurre emoitia

--

-lagatzen dot (P)

--

--

lagunurcoari (P)--

larriñeralasterlatiñeti (P)

-laugarren (L)

--

laurogueta amalau (L)leguiaren (L)leguezlenlenagolenengo

-lecu

-

-

-liburua

--

lotaralo eguin ebanlo-eguiten dabenloeguizu

---

lotza-baric--

lur-

lusatu-

----

-----

---

laurek-

-laureun

-lege

-lendi

-leze

--

-

------

--

loitu------

luzea (oso /e/ itxia)

LKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


MADRILTARMAHAI

MAIATZMAISUMAITAERIAMAITEMAJESTADE

MAKILAMAKUR(TU)MALETAMANA(TU)MANDAKOMANDAMENTU

MANTENI(D)UMANTENIMENTUMAN(T)SOMAN(T)SOTASUNMATRIMONI(N)O

MARTI (MARTXO)MARTITZENMARTITZEN GURENMEDIANTEMEDIOMEMENTUMEMORIA

MENDIMENETACOMENOSPREZIOMENPEMENTALMENTURAMEREZI(D)U

MEREZIMENTUMESEDEMETA

MEZAMILAMILAGROMILAGROSAMENTE

MINISTRO / -UMIRABEMIRAGARRIMISERIKORDIAMISTERIOMOABITAMOABITARMOBIMENTUMODU

-mairamaya

---

maitiamagestadia

---

manatuten dabenac-

mandamentu

-mantenimentuamansoacmansotasunamatrimoniñoamatrimoniocua

----

mediyo-

memoriya

-menetacoa

--

mentala-

merecidu daigunmerecietan daumerecimentuac gaiticmesede

-

meza-

milagroz-

ministro-

miragarriyenamisericordiyamisericordiazcoamisteriyo

--

mobimenturicmodu

--

----

majestadia (L)magestadia (E)

-----

mandamintu (L)mandamentu (E)

-mantenimentue

--

matrimoniñoamatrimoniocoa

---

mediantemedioac

-memoriememoriric (E)

--

menosprecios---

mereciten daudien (L)merecitan daudien (E)

-mesede

-

mesa--

milegrosamente (L)milagrosamente (E)ministruec

--

misericordiescoa (L)misericordisco (E)misterio

---

modutecoa

--

--

maitaeria (P)--

makillamacurturicmaletara

---

manteniu dajen (P)----

-----

mementu-

---

mempeco-

menturas-

-mesede (P)aspel-meta (P)aspel mota (L)

-mille (L)

--

-mirabia (P)miragarri (L)misericordia

-moabita (L)moabitarra

-moduan

madriltarmaiti

maiatzmaisu

---

----

mandako-

-----

martimartitzenmartitzen guren

----

mendi------

--

-mezara

---

----

-----

MKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

190 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

MOLDATEGIMORTALMORROIMOTIBOMUNDUMUN EGIN

MUTIL

moldateguiyanmortal

-motibomundu

-

-

-mortal

--

mundu-

-

--

morroiei (P)-

munduanmun eguin situsanmun eguiten eutzanmutillac (P)

------

mutile


NAGITASUNNAFARNAGOSINAGUSINAHAS(TU)NAHI

NATURAL

NATURALEZA

NEBARRABANEGA(D)UNEGARNEGAR EGINNEKENESKATILA

NEU

NEUGANA(TU)NEURRINEURRI IZANNEZESIDADE

NI

NO(I)Z

NON

NONGURANOR

NORBERANORTZUKNOTIZIA

naguitasuna--

nagusiyagoacnastiannai

naturala

naturaleza

--

negarrezconegar eguiten dogulaneque

-

neure

---

necesidade

ninicnigaiticnigannigananiri

noiznosnosicnonnondinora

-nornocnoganicnogaz

norberagaznortzuc

-

--

nagosigoac---

natureliannaturela (L)naturala (E)naturalesa (L)naturelesa (L)naturaleza (E)

------

neure

---

necesidedenecesidade (E)nicniri

nos

nonnondi

-nornocnoganicnogas

-norsucnotisie

-----

nai bozunai izan dot

-

-

nebarrabatic (L)ez dot neguetan (L)negarres

--

nescatillanezcatilla (L)neuneucneugasneugaz (L)neureneurianeuganatzen ditudan (P)neurrianeurri cituannesesidadiagaitic (L)

ninicnigandicnigasnirinirenere (L)

-

nonnondic

nonguranornocnorinogananogaz

---

-nafar bat

----

-

-

-----

neskatillaneskatilleneu

-neurri

--

nigez

noz

nonnondinongoa

-nornok

-nortzuk

-

NKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

192 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

OBEDEZI(D)U

OBEDITUOBISPOOBLIGA(D)U

OBLIGAZINO

OBRAOBRA(D)U

ODOLOFENDIDUOFENDI(D)U

OFIZIOOFREZI(D)U

OGIOHEOHI IZANOHITURAOIHALOHOS(TU)OINOINAROINETAKOOIN(T)ZUNGOOKASINOOKELAONONDASUNONDOONDO

ONDOREN

ON EGIN

ONGIN

obedecidu

obedituobispoarenobligaduricobligauricobliguetan gaituzobligaciñoobligaziñoa

obraobrau cituzanobrauco daben

odolofendiduaofendidu dabelacoofendiyetaco

oficiyoofreciyetan deutsudaz

oguioera

---

ostu eitia----

ocasiñooquelariconondasunondo

-

-

on eguitiarren ** “eta iñori on egitia-rren…”onguin

obedeciduobedesiten (L)obedesitan (E)

-obispoenobligueduricobliguetan gaitus

obliguesiñoericobliguesiñoricobliguesinoric (E)obraobradu situsenobrau biardanobraduco dabenobraduricodol

-ofendidu dabelacoofenditeco (L)ofenditaco (E)

-ofresiduric (L)ofreciduric (E)oguioera

---

ostutia------

onaondasunenondo

-

-

-

-

-

--

obligauric (L)

-

obracaz (L)-

---

oficioa (L)-

oguitic (L)-

oi eban (P)oituraoyala

-oñetanoñarrac (P)oñetacua (P)oinzungo

--

onianondasunac (P)ondoondoraonduan (P)ondoren (P)ondorenbagaric (P) 1ondorenian (P) 21 “…, eruan ez daba-laco ondorenbagariczeure failie guera-tzia,…”Ikus: SUZESINO2 “…, altzetaco beresenar-sanaren isenabere ondorenian,…”Ikus: PROPIEDADE

-

-

-

---

-

--

---

-ofrezidu

------

oiñez-------

ondo-

-

-

-

OKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


ONTASUN

ON(T)ZAOPAOPA(TU)

ORAIN

ORA(TU)ORAZINO

ORAZINO EGIN

ORDE(KO)

ORDEAORDEA

ORDENAORDEN(DU)ORDI(TU)ORDUORDUANORIJINAL

ORKOROOSASUNOSO

OSTATUOSTEOSTERAOSTIA

OTSAIN / OTSEIN

OZPIN

ontasun

onzabatopa deutsudazopaturicopatutecoopatutiaorainorain guiño

-oracinoacoraciño

oraciño eguitenoraciño eguitia

ordeco ** “…Cristoren Vicari-yo, edo ordeco…”ordia

-

-ordendutecoordituten danacorduorduenoriginala

orcoroagazosasunaosoa

ostatu-

osteraostianostiya

-

-

-

---

orain

-orasiño (L)oraciño (E)orasinoiac (E)orasiño eiteneingo deutsegu ora-siño (L)eingo deutsegu ora-ciño (E)orasiño eitia (L)oracino eitia (E)

-

ordia-

-ordenduteco

-orduenorduenorijinela (L)originala (E)orcoroagasosasuneosoa

ostatu-

ostera-

-

-

ontasunagaz (P)ontassuna (L)

---

-

oratu eguiozu (L)-

-

-

-ordia (P) ** “…guelditu zatez be-ragaz ordia, orretanatseguin ezpozu…”ordenia

--

orduorduan

-

--

oso batoso-bete (P) ** “…, esan dabenaoso-bete artiño.”

-osteticostera

-

otzeiñaiotzaiñacazospiñ (P)

-

---

orainganikorainartiñooraindo

--

-

-

-

------

---

----

-

-

194 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

PADEZI(D)U

PAGA(D)U

PAGUPAIS

PARAJEPARA(D)U

PAREBAKOPARKAPARKA(TU)

PARKAZINO

PARTEPASA(D)U

PASKUA

PASINO

PATER NOSTERPATRIAPAUSUPAZ(I)EN(T)ZIA

-PEANPEKATARIPEKATUPEKATU EGINPELEGRINA(D)U

PELEGRINAZINO

PELIGRU / -O

PENAPENITEN(T)ZIA

PEN(T)SA(D)U

PEN(T)SAMENTU

PEREGRINUPERMITI(D)UPERTENEZI(D)U

padecidu ebanpadecietanpadeciyetarapagau eguiyezupaguetan dituzpaguetacopaguetiapagureco

-

--

parebacoaparcaparcatu daquiyontzatparcatuten danparquetan deutseguzanparcatuco deustazalaparcatutiaparquetaco

parcaciñoaparcaciñoia

parte-

pascua

pasiñopasiñoiapater nosterra

-pausupaciyenciya

-pecataripecatupecatu eguiten ebala

-

-

peligrupeligrorenpenapenitenciya

pensau al leitequianicpensetan dogulapensetiapensamentu

--

pertenecietan yacaz

-

paguetia

--

-parauco da

-parcaparcatu daiguselaparcatuiten dabesalacoparcatuten yacoparquetan deutsugusen parcatuitecoparcatuitiaparquetacoparcasiñoya (L)parcasinoia (E)parcasiñoia (E)parte

-

pascoa (L)pascua (E)

-

pater nosterra--

pasensietan (L)pasensitan (E)mortalen pianpecatariacpecatupecatu eiten dau

-

-

peligru

penapenitensiepenitensia (L)penitencie (E)esin pensau leienpensetia

pensamentupensamintusperegrinuei

--

-

-

-pai sera (P) paisera (L)parageraparau cosaré (L)paretia (L)

---

-

parte (L)pasau zanpasetan

-

-

-patriatic (L)pausuen (L)

-

----

pelegriñetara (P)pelegrinetara (L)pelegrinaciñocopelegriñasiñoco (P)pelegrinasinoco (L)

-

--

-

-

-permitidu ez dabelaco (L)

-

-

-

--

--

---

-

--

-

-

----

-----

-

-

--

-

-

---

PKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


PER(T)SEBERAN-(T)ZIAPER(T)SEGIDUPER(T)SEGI(D)U

PER(T)SEKUZINOPER(T)SONAPER(T)SUADI(D)UPESKAPIADOSAPIEDADEPISU

PIZKAPIZ(TU)POBREPODERIAPODERIOPODEROSOPOLENTAPONTIFIZE

POTEN(T)ZIAPORTA(D)U

POZPOZTUPOZ(TU)PREFAZIOPREMIOPRESENTEPRESTA(D)UPRESTUTASUNPREZIOSOPRIMIZIA

PRIN(T)ZIPAL

PRIN(T)ZIPAL-MENTE

PRIN(T)ZIPIO

PROBEPROBETXU

PROJIMUPROMESAPROPIEDADE

PROPIOPROPOSITUPROTESTAZINOPRUDEN(T)ZIAPUNTUPURGATORIOPURUPUSKA

perseberanciyagaz

perseguiduacperseguietan gaituezan

persecuciñoiapersona

-pescapiadosiapiedadecopisuzcoa

--

pobrepoderiarenpoderiyozpoderoso

-sumo pontifice

potenciya-

pozapoztuac

-prefaciyoa

--

prestauco diraprestutasunapreciosoagaiticprimiciyac

principalenac

-

principiyoa

-probechuari

progimuapromesa

-

-propositu

-prudenciya

-purgatoriyoapuruapuscabat

-

-perseguiten gaituesan (L)perseguitan gaituesan (E)

-persona

----

pisucoanpisuscoapisquebat

---

poderioagaspoderosoa

-pontifise (L)pontifice (E)

-portadu ditesanportaduric

--------

preciosoaprimisiac (L)primiciac (E)prinsipelenac (L)principalenac (E)prinsipelmente (L)principalmente (E)prinsipalmente (E)

prinsipio (L)principio (E)

-probechu (L)provechu (E)projimue

--

propioagaspropositu

----

purue-

-

--

--

persuadidu (L)----

-pistu daizun (P)

---

poderoso (L)polenta zatia

-

--

pocic (P)-

pozturic-

premio (L)presente (L)

----

-

-

-

probiac (L)-

--

propiedaden (L)propiedadian (L) ** “…, altzetaco beresenar defuntuen icenabere propiedadian.”Ikus: ONDOREN

--

protestacionoa (L)-

puntuan---

-

--

-------

--------

--

----------

-

-

-

--

---

--------

196 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

SABEL

SABIOSAGUZAHARSAILSAKRAMENTUSAKRILEGIOSALBADORE

SALBA(D)U

SALBAZINOSALBE

SAL(DU)SALUDA(D)USANTASANTIFIKA(D)USANTIFIKANTESANTIGE(D)U

SANTISIMA

SANTISIMU / -OSANTUSANTU(TU)SAPOSARISARRISAR(TU)

SARTUTORDUSARTZAIERIASAR(T)ZAITORDUSATISFAZINOSAZERDOTESEGI(D)USEGI(TU)

SEGUNSEGURU

SEGURU(TU)SEISEIGARREN

SEIN

SEINALESEIN IZANSEIN EGINSE(I)NA-SOR(TU)SE(I)NZAIN

SEKRETO

sabel

sabiyoa--

sacramentusacrilegiyosalbadoriasalvadoriasalbau guinduzansalbetarren

salbaciñoracosalve

--

santasantificadu bedisantificantiasantiguetarasantiguetiasantisimaren

santisimosantusantututen dabena

--

sarrisartusartuten dirasartzaiten dirasartutorduansartzaiyeria

-satisfaciñoasacerdotiac

--

-segurua

segurututeco-

seigarrena

seinchuaseiñaseñale

----

secretoa

sabelericsavel (E)sabioa

--

sacramentu-

salbadoria (L)salvadoria (E)esin salbaulitequesalbadu guendusen (L)salvadu guendusen (E)

-salbia (L)salvia (E)

-saludetansantiasantifiquedu bidi

-santiguetia

santisimesantisme (L)santisimusantu

-----

--

sarsaitorduen-

sacerdotiac--

segunseguruego (L)segurugo (E)

--

seiguerrena (L)seigarrena (E)seiñeri (L)señiri (E)señale

----

secretoa

sabelian

------

-

--

salduteco-

santaco (P)---

-

----

sarie (P)-

sartu zansartuten da

-----

seguidu eguizuzseguitus (P)seguiten zituala (L)

--

-seiseigarren (L)

-

-sein ebana (L)seiñ-eguin ebana (P)sena-sortu (P)cenzañaren (P)cezaiñaren (L)

-

-

-sagu sarrasaillean

---

-

--

------

-

---

sapoa---

-------

--

---

-

-----

-

SKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


SEKULASEMESEME ALABAKSEMEJAN(T)ZASENARSENDOSENDOTASUNSENDO(R)(TU)SENEITASUN

SENIDE

SENIDETASUN

SENIPARTESENITASUN

SENOSENTEN(T)ZIA(D)USENTI(D)USENTIMENTUSEN(T)ZUNSEÑORASEPULTA(D)USEPULTURASERBI(D)U

SERBIZIO

SERMOI / -E

SIERBASIGINA(TU)

SINIS(TU)

SOBERANUSOBERBIASOBRASOBRA(D)USOBRENATURAL

SOINSOINEKOSOKORRI(D)USOKORRUSOLO

SORBALDA

SORGINKERISOR(TU)

SOSTENIDUSUBDIAKONUSU(D)UR

seculasemeseme alabac

-senarsendosendotasuna

--

-

-

--

senoasentenciaduco dituzeztauquee sentiducosentimentusensunseñorasepultadua

-serbiduserbitianserbiyetacoserbiciyo

sermoia

--

sinistusinistuten dabenacsinistuco dabensinistutia

-soberbiya

---

--

socorridu naguizusocorru

-

sorbaldaric

sorguinqueriyacsortu zansortua izan zalasortuta

--

surracaz

seculecoseme

-semejansabat

-----

-

-

--

---

sentimentu-

señorabat--

serbietaco (L)servietaco (E)

serbisio (L)serbicio (E)sermoya (L)sermoia (E)

-siguiñetiasiguiñetuiten sara (L)siguinetuiten sara (E)sinistusinistuiten dabenacsinistuten dabenac (E)sinistucodabensinistuitiasinistutiasoberanue

---

sobrenaturel (L)sobre natural (E)

--

socorridu--

sorbaldaric (L)solbardaric (E)

--

-subdiaconuec

-

-seme

--

senar--

sendortzeco (P)ceneitasunenceneitassunen (L)cenidericsenidezenidiacenidetasunaren (P)cenidetassun (L)cenipartiancenitasuna (P)cenitassunen (L)

-------

sepulturia-

-

-

sierbien (L)-

-

--

sobracsobrauzana

-

soñian (P)---

soloasoluan (P)

-

-sortu ebansortutia (P)

sostenidu dajen (L)--

---------

-

-

--

---------

-

-

--

-

-----

-soiñeko

---

-

--

---

198 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

SUERTESUFRI(TU)

SUMO PONTIFIZESUPER(S)TIZINO

SURTESURTOPILSUSTRAISUZESINO

--

sumo pontifice-

--

sustraiyac-

-sufriten (L)sufritan (E)

-superstisiñocoac (L)superticiñocoac (E)

----

suertian-

--

---

sucesinoa (L)sucesiño (L) ** “…, peritidu ez da-belaco sucesiño baga-ric ceure familiari pa-retia.”Ikus: ONDOREN

--

--

surterasurtopila

--


TALOTANGATENPLAN(T)ZIATENTA(D)UTENTAZINO

TEOLOGALTESTIGUTESTIMONIOTOKA(D)U

TOPA(D)U

TORMENTUTRABAJUTRINIDADE

TRISTETRONUTROXE(D)U

TTUTXARTXIKERTXIKI

-tangatenplanciatentautentaciño

teologalac-

testimonioric-

topaucodautopetaco

tormentutrabajuactrinidade

tristetronuaren

-

-charchiquerchiquiyan

----

tentasiñotentaciño (E)teologalac

-testimoniorictoquetan yaquiela

-

--

trinidediatrinidadea (E)triste

--

-char

-chiquien

-----

-testigutestimonioatocau jachubesan (L)tocauco jachubesan (P)topau eztozulaco(L)topauco deutsuttopetantropetan (L)

---

--

troxetan ** “aimbeste demporantroxetan garagarrac”

----

txalo----

----

-

---

triste--

txu--

txikitati

TKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

200 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

UGARAIXOUKA(TU)

UKU(TU)UMEUMEZURTZUNI(D)UUNJI(D)U

URURIURRA(TU)URRUNURRU(TU)URTA(RR)ILURTE

URTEITORDUURTEN

URUDI

USA(D)U

USAINUSAIN(DU)USAIN EGINUSO ERRAZO-E(Z)KO

USTE IZANUSTEL(DU)USUUZENUZENTA(TU)

-ucatuagazucatuten deutseenacucututiaume (hume)

--

ungidua

ur-

urratu---

urteurtianurteitorduanurten ezpadauurteiten dau

-

usetan dana

usaiña-

usain eguitiauso errazoascoauso errazoescorauso errazoezcoauste dabenarenusteldutausuaucenucentetan dogula

--

---

uniduricunjidue (L)ungidue (E)ur

---

urrutu-

urtian

urteitorduenurteitebalaurteiten dabenurtenbagaricurudic (E)

Ikus: IRUDIuseduusetan dauuseduco dosuuseiñe

--

usu errasoecoa

--

usuusen

-

-ez dot uketan (P)

--

umesurtz--

uratiurian

----

urtianurte garrenian (L)

-urten eban

-

usau eguisuusetan eban (L)

-usaindu zaite

--

-----

ugaraixo-

-----

ures--

urrundi-

urteile----

----

----

-----

UKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255


ZABALZABAL(DU)

ZAHAR

ZAHARTZAROZAPATAZAPATUZATIZAZPIZAZPIGARREN

ZAZPINAZAZPIREHUNZEDI(D)UZEHAROZEIN

ZEINBAT

ZEINBATGARRENZEINTZUK

ZELAIZELANZELANGOZELEMINZEMA(TU)ZEMENDIZEN(T)ZUNAZER

ZEREGINZE(R)GA(I)TIK

ZERBAI(S)TZERU

ZERTZUKZESINOZEU

ZEUEK

ZEU(R)OKZEZEILZIEN(T)ZIAZIERTUZILZINA(TU)ZITAL

zabalzabaldu

-

---

zatizazpizazpigarrena

----

cein

ceinbat

-ceintzucceinzuc

-celancelango

-cematuten dituezanac

-cenzunaccecer

cer eguincegaiticcegatic

cerbaistcerua

certzuc-

ceu

-

--

cienciyacociertua

-ciñatuten zaracital

--

-

---

satisaspisaspiguerrena (L)saspigarrena (E)

----

seinseiñegas (L)

seimbet (L)seinbet (E)seimbet garrenseinsuc

-selan

-----

seser

-segaiticsegatic (E)

-cerucoserue gaitic (L)

--

seure

-

-------

-sabaldu sanzabaldu eguizuzarrenac (P)sarrenac (L)sartzaruazapatia

-zatia (L)zaspi

-

-saspireun (L)ceditan ebanian (L)ciaroceiñceñ (P)cein (L)ceinen (L)

-

-ceintzuecseinsueczelaiencelan

-celemiñe (L)ez cematu dajola

--

cesecer

-segaiticcegaiticegaitic

--

-cesiñoa (L)seuzeucceurezeuecseubecceuen

-------

zabala-

sarra

--

sapatu-

zazpi-

zazpine---

zein

zeinbet

-zeintzuk

-zelanzelangoa

--

zemendi-

zer

--

--

zertzuk-

zeu

-

zeurokzezeile

--

zile--

ZKKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

202 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ZIZPURUKAZOL(I)ZORZORDUNZORIONZORIONTASUNZOR IZANZORRIZORTZIZORTZIGARREN

ZU

ZURI(TU)ZUZEN(DU)ZUZENTASUN

cizpuruca-

zorrazordunaizoriyonecozoriyontasunzor eztirialaco

-zortzizortzigarrena

zu

-zucendutia

-

--

sorracsordunei

--

sor estirialaco--

sorsiguerrena (L)zorziguerrena (L)sorsigarrena (E)zorzigarrena (E)suc

---

----------

suzu

---

-zoli

-----

zorriz--

-

zuritu-

zuzentasun


ABRAHANADANAFRIKAAMINADAB

ANTONIO ABBADIEARAM

BARAZAR

BETHLEHEM

BILBOBLASBOOZ

CHELION

DABID

DONOSTIAEBAEFRATA

ELIMELECH

ESRON

ERROMA

AbrahanenAdan

--

--

-

-

Bilbon--

-

-

-Evaren

-

-

-

Erromaco

----

--

-

-

---

-

-

---

-

-

Erromaco

---

AminadabAminadab-ec (P)Aminadabec (L)Anto Abbadie-ri (P)AramAramac

-

Bethlehem-eticBethlehemeraBethlehem-enen (P)Bethlehem-era (P)Bethlehemeco (P)Bethlemecoac (P)Bethelemenen (L)Bethlenera (L)bethlemeco (L)Bethlemocoac (L)Bethlhemera (L)

--

BoozBooz-ecBooz-en (P)Boozec (L)Boozeco (L)Boozen (L)Bozec (L)ChelionChelion-en (P)Chelionen (L)Chelionec (L)DabidDavid-en (P)Dabiden (L)Daviden (L)

--

Efrata-an (P)Efrataan (L)Efratheos-Juda-Bethlemecoac (P)Efratheos-Juda-Bethlemocoac (L)ElimelechElimelechenenElimelech-en (P)Elimech (L)Elimelechen (L)Elimelechec (L)Esron (P)Esron-ec (P)Ezron (L)Ezronec (L)

-

--

Afrika-

--

BarazarkoaBarazardi

-

BilboBlas

-

-

-

Donostiñe--

-

-

-

Izenbereziak

KKrriissttiinnaauuddookkttrriinnaa

11882288



11887722


11992255

204 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EUSKAL HERRIAFELIPEFELIPE MORALESFRANCISCO DESALES, S.GABRIELGABRIEL, SANGABRIEL MENEN-DEZ DE LUARCAGASPAR ASTETEIAGNACIO GA-LINDEZIRUNISAI(AS)

ISRAEL

JESUKRISTO

JESUS

JOSE IGNACIOARANAJOSEPE, SAN

JUAN BAUTISTA, S.JUDA

JUDAS

KLARAKLEMENTEKRISTO

LAUDIOLIA

LLODIO

LOURDES

ErromacoaErromara-bagaric

--

Felipe Morales-enSan FranciscoSalesec

-San GabrielecGabriel Menendezde LuarcacGaspar Astetec

-

--

-

JESU CristoJESU CristocJesu CristoJesu CristorenJesucristoJesucristoren

JESUSEcJesus

-

San JosepeSan JoseperiSan Juan Bautistari

-

JudasecJudasen

--

CristoCristocCristoren

Laudiyoco-

-

-

----

-San Gabrielec

-

--

--

-

Jesucristo (L)Jesucristoc (L)Jesucristoren (L)Jesu Christo (E)Jesu Christoc (E)Jesu Christoen (E)Jesu Christoren (E)Jesuchristo (E)Jesuchristoc (E)Jesuchristoen (E)Jesusec

-

-

--

Judasec

--

CristoCristocCristoen (L)Cristoren (L)Christo (E)Christoc (E)Christoen (E)Christoren (E)

--

Llodio

-

----

---

-D. I. G.-ec (P)D. Ignacio Galindez (P)

-Isai (P)Isai-c (P)Isai-en (P)Isaias (L)Isaiasec (L)Isaiasen (L)Isaien (L)Israel-eco (P)Israel-en (P)Israeleco (L)Israelen (L)

-

-

J. I. A-ac (P)

-

-JudaJuda-entzat (P)Judá (L)Judaentzat (L)

-

---

-Lia-gaz (P)Liagaz (L)Llodio (P)Llodio-co (P)

-

Euskelerri-

Felipe-

Grabiel--

--

Irundi-

-

-

Jesus

-

-

--

-

KlaraKlemente

-

--

-

Lurdesdi


MADRIL

MAHALON

MARAMARIA (SANTA)

MIGUEL ARKAN-JEL, SANMIRABALLES

MOAB

NAFARROA

NAHASON

NOEMI

OBED

ORPHA

PAULO, SANPEDRO, SANPHARES

PONCIO PILATOSRAKEL

RUTH

SALMON

TAMAR

TERESA, SANTA

-

-

-MariyaSanta MariyaSan MiguelArcangeluari

-

-

-

-

-

-

-

San PauloSan Pedro

-

Poncio Pilatosen-

-

-

-

Santa Teresac

-

-

-Marie

-

-

-

-

-

-

-

-

---

--

-

-

-

-

-

MahalonMahalon-en (P)Maalon-en (L)Maalonen (L)Mahalonnec (L)Mara

-

-

-

MoabMoabacoMoabitacoMoab-eco (P)Moaba-co (P)Moaldera (L)

-

NahasonNahason-ec (P)Nahasonec (L)NoemiNoemicNoemienNoemirenNoemi-c (P)Noemigas (P)Noemi-ri (P)Noemigaz (L)Noemin (L)Noemiri (L)ObedObedec (L)OrphaOrphac

--

Phares-ec (P)Phares-en (P)Pharesec (L)Pharesen (L)

-Rachel (P)Raquell (L)RuthRuthecRuth-ecRuthenRuth-enRuth-egas (P)Ruth-egaz (P)Ruth-eri (P)Ruthegaz (L)Rutheri (L)SalmonSalmon-ec (P)Salmonec (L)Tamar-ec (P)Tamarrec (L)

-

MadrilgoaMadrildik

-

-Marie

-

MiravalleskoaMiravallesdi

-

NafarroatiNafarroara

-

-

-

-

---

--

-

-

-

-

206 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

BIBLIOGRAFIALan argitaratuak

APRAIZ, Odon: El vascuence en Vitoria y Alava en la última centuria. Arabako ForuDiputazioa. Gasteiz, 1976.

ARANA, Jose Ignacio: “Ortografía bascongada. Fragmento de una carta á un amigobascófilo” in Euskal Erria. 6. alea. 1882.

ARANA MARTIJA, Jose Antonio: Katalogoak 2. Bibliografía Bonapartiana. (Euskera -XXXVI.-aren separata). Euskaltzaindia. Bilbo, 1991.

BARRENENGOA, F.: La onomástica en la Tierra de Ayala - 1. Arabako ForuDiputazioa. Gasteiz, 1988.

Batzuen artean: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Deustuko Unibertsitatea. Bilbo,1992.

Batzuen artean: Euskal dialektologiaren hastapenak. 2. edizioa. U.E.U. Bilbo, 1987.

Batzuen artean: Apuntes históricos. Euskara Aiarako eskualdean. Laudio, 1983.

ECHAIDE, Ana Mª: Iker - 3. Erizkizundi irukoitza (euskara 1925). Euskaltzaindia.Bilbo, 1984.

GONZALEZ ETXEGARAI, C.: “Catálogo de los manuscritos reunidos por el PríncipeLuis-Luciano Bonaparte que se hallan en el Pais Vasco” in Euskera - XXIX.Euskaltzaindia. Bilbo, 1984.

IRIGOIEN, Alfonso: “Euskal berboaren sistema perifrastikoko aspektu denborez” in Dere philologica uasconicae II. 91-99 orr. Bilbo, 1987.

ITURRATE, J. eta UZQUIANO, R.: “Datos para la historia del euskera en Luyando -Ayala” in Boletín Sancho el Sabio. XXIII. alea, 1979.

Izengabea: “Los actos euskeristas del pasado verano.” in Eusko-Ikaskuntza’ren Deia. 43.alea, 1929.


Izengabea: “Junta de Euskel-Bazkunen Alkartasuna Federación de Acción PopularEuskerista de 21 de Diciembre.” in Eusko-Ikaskuntza’ren Deia. 65. alea, 1935.

Izengabea: “Acción de la Sociedad.” in Eusko-Ikaskuntza’ren Deia. 67. alea 1935.

KNÖRR, Endrike: “Una traducción de Uriarte al vascuence alaves: La Bula ineffabilisde 1864.” in Iker - 2. Piarres Lafitteri omenaldia. Euskaltzaindia. Bilbo, 1983.

RUIZ DE LARRINAGA, J.: “Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte”in B.R.S.B.A.P. 1954.

RUIZ DE LARRINAGA, J.: “Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte”in B.R.S.B.A.P. 1958.

VILLASANTE, Luis: Historia de la literatura vasca. Arantzazu argitaletxea. Burgos,1979.

208 ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Lan argitaratugabeak

Despacho de la executoria del Pleyto que los dos Cavildos Ecc.co y secular de esteValle de Llodio an seguido con el Liz.do D.n Leonardo de Uria y Orueta y D.n Nicolas deMurga Individuos Beneficiados de dho Cav.do ecc.co sobre aprovaz.on de Capitulosestablecidos por Concordia por ambas Comunidades &.a=. 1784. Laudioko ArtxibategiHistorikoan gorderiko agiria. Saila: V - Relaciones con autoridades eclesiásticas - 1750-1910; Kutxa: 2; Karpeta: 1

Manuel Fernando Oruek, Leonardo Uria Oruetarekin izandako istiluen ondorioz,apezpikuari bidalitako gutun txostena. 1775. Gasteizko Elizbarruti eta ApezpikutegikoArtxibategi Historikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

Laudion, Batzarre sekularra eta elizakoaren artean egindako ituna dela eta sortu zenauziari buruz, On Francisco Xabier Irabik, berari egindako galdera batzuei erantzutekoosoturiko txostena.. 1774. Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko ArtxibategiHistorikoa. Orden zenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

Itunaren 6. kapituluarekin ados ez zeudelako, aurkezturiko errekurtsoa. 1780.Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko Artxibategi Historikoa. Orden zenbakia: 68 ;Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

Akta liburuak. 1827. Laudioko Artxibategi Historikoa.

1828. Gasteizko Elizbarruti eta Apezpikutegiko Artxibategi Historikoa. Ordenzenbakia: 68 ; Kutxa: 2; Atala: 4 (batzu).

Gutun ofiziala. 1844. Laudioko Artxibategi Historikoa. Saila: V - Relaciones conautoridades eclesiásticas - 1750-1910; Kutxa: 2; Karpeta: 13

Gutun ofiziala. 1813. Laudioko Artxibategi Historikoa. Saila: VI - Juzgado y Registrocivil - 1813-1814; Kutxa: 2; Karpeta: 8

BONAPARTE, L. L.: Phonologie de la langue basque dans tous ses dialectes;….Bonaparte ondarearen 2. C. 2. mikrofilma. Azkue Biblioteka.

ELEXALDE, K. eta LANDA, E.: Laudioko cristiñau doctrinia-ri buruzko zenbait gauza.1987.

GAMINDE, Inaki: Laudioko katekima. 1982.

IRIONDO, J. M.: Asteteren cristinau doctrinia (Laudioko abade jaunen enkarguz etakostuz).

URIARTE, Jose Antonio: Ruth-en liburua. Azkue Bibliotekaren Bonaparte ondarearen2.C.21. mikrofilma.


· Argitarapen honek, Laudioko Udalaren Euskara Zinegotzigoaren dirulaguntza jaso du. © Natxo...

Documents

Transcript of · Argitarapen honek, Laudioko Udalaren Euskara Zinegotzigoaren dirulaguntza jaso du. © Natxo...