AKADEMİK DANIŞMANLIK VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİismailbağdatlı.com.tr › attachments › File...

AKADEMİK DANIŞMANLIK VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

İLİTAM DERS NOTLARI

HAZIRLAYAN

YRD.DOÇ.DR. ÜMİT HOROZCU-YRD.DOÇ.DR. ADEM ARIKAN

İSTANBUL 2015

BİRİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................................ 6

AKADEMİK BİR YAZININ HAZIRLANMASI .................................................................................. 6

1.1. Konunun belirlenmesi ................................................................................................... 8

1.2. Anahtar kelimelerin oluşturulması ............................................................................... 8

1.3. Taslak içindekiler tablosunun oluşturulması ................................................................. 8

1.4. Kaynak Taraması ........................................................................................................... 9

1.5. Okuma ve Fişleme ......................................................................................................... 9

1.6. Fişlerin okunarak yazıya dökülmesi ............................................................................ 10

1.7. Yeniden kaynak taraması ............................................................................................ 11

1.8. Bölümlerin oluşturulması ............................................................................................ 11

1.9. Teknik detayların tamamlanması ................................................................................ 11

1.10. Son okuma ve tashihler ............................................................................................. 11

Kaynakça ............................................................................................................................ 12

İKİNCİ HAFTA .......................................................................................................................... 13

AKADEMİK YAZIMDA ÜSLUP .................................................................................................. 13

İKİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ............................................................................... 14

2.1. Argo ifadeler yer almamalıdır ..................................................................................... 15

2.2. Yazım ve dilbilgisi kurallarına dikkat edilmelidir ......................................................... 16

2.3. Günlük konuşma dilinden uzak olmalıdır .................................................................... 16

2.4. Kanıtlanamayacak, belirsiz ifadeler yazıda yer almamalıdır ....................................... 17

2.5. Açık bir anlatım benimsenmelidir ............................................................................... 17

2.6. Kelime ekonomisine dikkat edilmelidir ....................................................................... 18

2.7. Birinci tekil şahıs kipinden uzak durmak ..................................................................... 19

Kaynakça ............................................................................................................................ 20

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................................... 21

ARAŞTIRMA KONUSUNUN BELİRLENMESİ VE BAŞLIK YAZIMI ............................................... 21

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ...................................................................... 22

3.1. Konu Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................. 23

3.1.1. Konu alanın ihtiyacına göre belirlenmelidir ......................................................... 23

3.1.2. Konu insanlara faydalı olacak meseleler içerisinden seçilmelidir ........................ 24

3.1.3. Konu, çalışılan alanı ilgilendiriyor olmalıdır ......................................................... 24

3.1.4. Konu yeterince sınırlandırılmalıdır ....................................................................... 25

3.2. Başlık yazımı ................................................................................................................ 26

3.2.1. Başlık çarpıcı ve ilgi çekici olmalıdır ..................................................................... 26

3.2.2. Başlık hipotez veya sonuç cümlesi olmamalıdır ................................................... 26

3.2.3. Başlık ne gereğinden kısa ne de gereğinden uzun olmalıdır ................................ 26

3.2.4. Başlık çalışmanın içeriğini yansıtıyor olmalıdır ..................................................... 27

Kaynakça ............................................................................................................................ 28

DÖRDÜNCÜ HAFTA ................................................................................................................ 29

AKADEMİK ÇALIŞMADA HİPOTEZ HAZIRLAMA ...................................................................... 29

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ................................................................. 30

4.1. Hipotez Nedir? ............................................................................................................ 31

4.2. Hipotez nasıl geliştirilir? .............................................................................................. 31

4.3. Hipotez kesin bilgi midir? ............................................................................................ 31

4.4. Hipotezin yapısı nasıl olmalıdır?.................................................................................. 32

4.5. Her araştırma hipotez gerektirir mi? .......................................................................... 33

Kaynakça ............................................................................................................................ 35

BEŞİNCİ BÖLÜM ..................................................................................................................... 36

AKADEMİK CÜMLE VE PARAGRAF YAZIMI ............................................................................. 36

BEŞİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ........................................................................ 37

5.2. Akademik Paragraf ...................................................................................................... 39

ALTINCI BÖLÜM ..................................................................................................................... 43

AKADEMİK YAZIDA BÜTÜNLÜK .............................................................................................. 43

ALTINCI BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ........................................................................ 44

6.1. Her alt başlık kendi içinde bütünlük arzetmelidir ....................................................... 45

6.2. Her bölüm kendi içinde bütünlük arzetmelidir. .......................................................... 45

6.3. Her bölüm ve bilgi hipotezle ilişkili olmalıdır .............................................................. 45

6.4. Fazladan bölüm veya bilgi olmamalıdır ....................................................................... 45

6.5. Gereksiz tekrarlar olmamalıdır. .................................................................................. 47

6.6. Metin çok fazla uzatılmamalıdır .................................................................................. 47

6.7. Bölümlerin uzunluklarında denge bulunmalıdır ......................................................... 48

Kaynakça ............................................................................................................................ 49

YEDİNCİ BÖLÜM ..................................................................................................................... 50

AKADEMİK ÇALIŞMADA YÖNTEM BELİRLEME ....................................................................... 50

YEDİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ....................................................................... 51

7.1. Temel İslam Bilimlerinde Yöntem ............................................................................... 52

7.2. Felsefe ve Din Bilimlerinde Yöntem ............................................................................ 53

7.3. İslam Tarihi ve Sanatların Bölümünde Yöntem ........................................................... 53

Kaynakça ............................................................................................................................ 55

SEKİZİNCİ HAFTA .................................................................................................................... 56

AKADEMİK MAKALEDE ÖZ/ÖZET ve ANAHTAR KELİMELER ................................................... 56

SEKİZİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ..................................................................... 57

8.1. MAKALEDE ÖZET ......................................................................................................... 58

Kaynakça ............................................................................................................................ 61

DOKUZUNCU HAFTA .............................................................................................................. 62

MAKALEDE GİRİŞ VE SONUÇ .................................................................................................. 62

DOKUZUNCU BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ............................................................... 63

9.1. MAKALEDE GİRİŞ ......................................................................................................... 64

9.2. MAKALEDE SONUÇ ...................................................................................................... 66

Kaynakça ............................................................................................................................ 67

ONUNCU HAFTA ..................................................................................................................... 68

DİPNOT GÖSTERME :KİTAPTAN, MAKALEDEN VE TEZDEN ALINTI ......................................... 68

ONUNCU BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ...................................................................... 69

10. 1. Kaynak Göstermenin Amaçları ................................................................................. 70

10.2. Usul Yönünden Kaynağın Gösterilişi ......................................................................... 70

10.3. Şekil Yönünden Kaynağın Gösterilişi ......................................................................... 71

Kaynakça ............................................................................................................................ 75

ONBİRİNCİ HAFTA .................................................................................................................. 76

DİPNOT GÖSTERME: İNTERNETTEN, ANSİKLOPEDİ MADDELERİNDEN, AYET VE

HADİSLERDEN, KLASİK METİNLERDEN ................................................................................... 76

ONBİRİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ................................................................... 77

11.2. ANSİKLOPEDİDEN DİPNOT GÖSTERME ..................................................................... 80

11.3. AYET, HADİS VE KLASİK METİNLERDEN DİPNOT GÖSTERME .................................... 81

Kaynakça ............................................................................................................................ 82

ONİKİNCİ HAFTA ..................................................................................................................... 83

AKADEMİK ARAŞTIRMADA ETİK ............................................................................................. 83

ONİKİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ...................................................................... 84

AKADEMİK ARAŞTIRMADA ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR .......................................................... 85

12.1. İntihal ........................................................................................................................ 85

12.1.1. Tam aşırma ......................................................................................................... 85

12.1.2. Örtülü aşırma ..................................................................................................... 85

12.1.3. Kaynak aşırma .................................................................................................... 86

12.2. Çarpıtma .................................................................................................................... 86

12.3. Tahrif ......................................................................................................................... 87

12.4. Tekrar yayın (Duplikasyon)........................................................................................ 87

12.5. Haksız yazarlık ........................................................................................................... 87

ON ÜÇÜNCÜ HAFTA ............................................................................................................... 89

İÇİNDEKİLER OLUŞTURMA ..................................................................................................... 89

ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ................................................................. 90

13. İÇİNDEKİLER OLUŞTURMA ............................................................................................ 91

13.1. Başlık Ekleme ............................................................................................................ 91

13.2. Başlık stilini özelleştirme ........................................................................................... 92

13.3. İçindekiler tablosunu güncelleştirme ........................................................................ 93

Kaynakça ............................................................................................................................ 96

ON DÖRDÜNCÜ HAFTA .......................................................................................................... 97

KAYNAKÇA OLUŞTURMA ........................................................................................................ 97

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ ............................................................ 98

Kaynaknakça oluşturma ................................................................................................... 101

Kaynakça .............................................................................................................................. 101

Kaynakça .......................................................................................................................... 102

BİRİNCİ BÖLÜM

AKADEMİK BİR YAZININ HAZIRLANMASI

BİRİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bölümün öğrenme hedefleri şunlardır:

1. Bir akademik yazı yazılırken sırasıyla hangi aşamaların uygulanacağını

öğrenmek

2. Kaynak taraması yaparken neler yapılacağını öğrenmek

3. Kaynak fişlerken neler yapılacağını öğrenmek

4. İçindekiler tablosunun nasıl oluşturulduğunu öğrenmek

5. Metin aşamasında hangi işlemlerin yapılacağını öğrenmek

6. Metnin tamamlanmasına ne zaman karar verileceğini öğrenmek.

Akademik yazım hayatına yeni başlayan öğrencilerin araştırmaya nasıl ve nereden

başlayacaklarını, nasıl kurgulayacaklarını ve nasıl yazacaklarını, hangi aşamada yazmaya

geçeceklerini, yazının teslim edilecek kıvama gelip gelmediğini bilemediklerine sıklıkla

rastlamaktayız. Bu bölümde sıfırdan bir konunun araştırılıp, kaleme alınıp teslim edileceği

aşamaya gelinceye kadarki serüveni ele alacağız. Şüphesiz, “Her yiğidin bir yoğurt yiyişi

vardır” deyişinde olduğu gibi, akademisyenler kendi kolaylarına gelen, kendilerine has bir

süreci izleyebilirler. Bunun yazılı bir kuralı bulunmamaktadır. Biz en fazla kullanılan, en

kolay, en basit ve akıcı olduğunu düşündüğümüz yöntemi aktaracağız.

Bir akademik çalışma sırasıyla; konu belirleme, anahtar kelimeler çıkarma,

kabataslak bir içindekiler tablosu oluşturma, kaynak taraması yapma, okuyup fişleme, yazıya

dökme ve eksiklerin tespiti, yeniden kaynak toplama, teknik detayları yerine getirme, son

okuma ve tashih aşamalarının ardından tamamlanır.

1.1. Konunun belirlenmesi

Araştırmanın ilk aşamasını konunun belirlenmesi oluşturur. Bu aşama kitabımızda

müstakil bir bölüm olarak işlendi. Ancak kısaca belirtecek olursak, alanın içerisinden, alanın

ihtiyaçlarını karşılayan, alanda bir boşluk dolduran, akademi dışında da yararı bulunan,

sınırları iyi belirlenmiş bir konu belirlenmelidir.

1.2. Anahtar kelimelerin oluşturulması

Akademik çalışma yaparken daima anahtar kelimelerden yararlanılır. İndekslerde ve

kütüphanelerde çalıştığımız konuyla ilgili çalışmaları ararken bu anahtar kelimeleri kullanırız.

Bunlar aynı zamanda başkalarının da bizim araştırmamıza ulaşmasını sağlayan kelimelerdir.

Anahtar kelimeler, konunun üzerinde cereyan ettiği fazla tekrar edilen kelimelerdir.

Örneğin, aile içi iletişimin kişinin dini ve ahlaki gelişimine etkisini araştırıyorsak

anahtar kelimelerimiz, aile, iletişim, din, ahlak ve gelişim olabilir.

1.3. Taslak içindekiler tablosunun oluşturulması

Araştırmanın daha başlarındayken taslak bir içindiler tablosunun çıkarılması

araştırmada bir yol haritası olması açısından önemlidir. Tablo oluştururken, konuyla ilgili

genel bilgilerimizi göz önünde bulundurabileceğimiz gibi, daha önce yapılmış bir çalışmanın

içindekiler tablosundan örnek olarak yararlanabiliriz.

Kağıt ve kalemle çalışıldığı durumlarda içindekiler tablosundaki her bir bölüm için bir

klasör, her bir alt başlık için de bir dosya oluşturabiliriz. Aynı şekilde bilgisayarda genel bir

araştırma klasörünün içerisinde her bir bölümü ve kaynakçayı ayrı klasörler yapıp,

bölümlerin alt başlıklarını bu klasörlerin içerisine oluşturacağımız örneğin word belgeleri

olarak yerleştirebiliriz. Bu şekilde tasnif etmek bize fişleme esnasında kolaylık sağlayacaktır.

İçindekiler tablosuyla ilgili unutulmaması gereken şey, içindekiler tablosu

araştırmanın başından sonuna kadar gelişmeye ve değişmeye devam eder.

1.4. Kaynak Taraması

Belirlenen anahtar kelimelerle gerek internet üzerinde ulaşım olanağı bulunan

indekslerde, gerekse kütüphane kataloglarında tarama yapılır. Bu kapsamda, bilimsel

makaleler, tezler, kitaplar, ansiklopedi maddeleri, resmi kurumların istatistikleri, haberler

vs. taranarak toplanır. Bu aşamada bir önceki maddede anlattığımız geçici yahut taslak

içindekiler tablosu göz önünde bulundurularak kaynaklar bir tasnif edilebilir.

1.5. Okuma ve Fişleme

Okuma ve fişleme yazının en kritik aşamalarından bir tanesidir. Toplanan kaynaklar

belirli bir düzen içerisinde büyük bir dikkatle okunmalıdır. Araştırmanın başlarında hangi

bilginin ne kadar önemli olduğu bilinmediği için değersiz gibi görünen bilgilerin daha

sonradan önemli olduğu anlaşılır. Bu durumda geri dönüp okunan kaynakları okumak

zahmetli olur. Bu nedenle, okumalarda dikkatli olunmalı, işe yarama ihtimali olan bilgiler

fişlenmelidir.

Bazı akademisyenlerin önce bir kitabı okuyup, gerekli yerlerin altını çizip sonradan

tekrar dönüp fişledikleri görülmektedir. Bu yöntem, zaman kaybına neden olacağı için,

okuma esnasında fişlemenin yapılmasında yarar vardır.

Fişleme esnasında, bilginin yanı sıra dipnot ve kaynakçada yazılması gereken, yazar

adı ve soyadı, çalışmanın başlığı, yayın yeri, yılı ve yayın evi de fişlenmelidir. Kağıtla yapılan

fişlemede, kağıdın sağ alt köşesine fişin numarasını (fişler dağılsa bile sıraya koymayı sağlar),

kağıdın üst kısmına eserin künyesini ve her bir bilginin başına da eserdeki sayfa numarasını

yazabiliriz.

Yazar adı, soyadı kitap adı yayın evi yayın yeri yılı

s. 5……………………..

s.7…………………..

s. 12………….

Fiş no

Kağıtla çalışma klasik bir yöntemdir. Ancak günümüzde yapılan tüm çalışmaların

bilgisayar ortamında yazılıyor olması nedeniyle fişlemeyi de bilgisayarda oluşturduğumuz

içindekiler tablosuna ait klasör ve dosyalara yapmakta yarar vardır. Ulaşılan her bilgi tıpkı

metin yazılırken yapıldığı gibi dipnotlu olarak fişlenir. Her dipnot tam künye olarak yazılır.

Fişleme esnasında her bir başlığın düzgün şekilde kompoze edilmesine gerek yoktur. Fişler

sonradan düzeltilmek üzere gelişi güzel yahut okuma sırasına göre alt alta sıralanabilir.

Böylelikle ikinci bir yazma işinden ve dolayısıyla zaman israfından kurtulmuş olunur.

Bu aşama her bir başlıkta oluşan fişlerden bir metin oluşturulabilecek düzeye

gelinceye kadar devam eder. İyi bir kaynak taraması yapılmışsa yaklaşık kaynakların yarısı

veya yarısından fazlası bittiğinde kabaca bir metin oluşturulabilir.

1.6. Fişlerin okunarak yazıya dökülmesi

Fişleme belli aşamaya geldiğinde oluşan fişler alt başlıklar düzeyinde kompoze edilir.

Her bir başlık kendi içinden giriş, gelişme ve sonuç içerecek şekilde yazılır. Bu düzene göre

önce fişlerin sırası belirlenir. Daha sonra fişlerin arka arkaya yapıştırılmasından ibaret bir

metin değil de bağlantıları kurulmuş, yerine göre yazarın kendi ifadelerinin ve yorumlarının

katıldığı bir kompozisyon oluşturulur.

Bu işlem tamamlandığında bazı metinlerin yeteri kadar olgunlaşırken, bazı

metinlerin oldukça eksik kaldığı görülebilir. Bu durumda kalan kaynakların fişlenmesine

devam edilir. Eldeki kaynaklar da fişlendikten sonra yeniden kompoze etme çalışması

yapılır.

1.7. Yeniden kaynak taraması

Eldeki tüm kaynaklar fişlendiği halde hala bilgi eksiklerinin bulunduğu, yahut yeni

konuların da araştırılması gerektiği anlaşılırsa yeniden kaynak taraması yapılarak yeni

kaynaklar toparlanır. Bu kaynaklar da metne ilave edilir. Ancak, bu kez ihtiyaçlar net olarak

ortaya çıktığı için hangi fiş metnin neresinde ihtiyaç varsa oraya yerleştirilir.

1.8. Bölümlerin oluşturulması

Başlıkların kompoze edilmesinin ardından bölümlerin teşkil edilmesi aşamasına

geçilir. Başka bir bölümde müstakil olarak ele alınacağı üzere, alt başlıklar, kendi aralarında

bölümün giriş, gelişme ve sonuç düzeni oluşturacak şekilde yazılır. Ardından bölümler bir

araya getirilerek tam bir metin oluşturulur. Burada tavsiye edilen önce kavramların

tanıtıldığı bölüm, sonra sırasıyla varsa literatürün ele alındığı bölüm, kuramın tartışıldığı

bölüm, varsa anket, mülakat, deney vs.’nin olduğu özgün değeri en yüksek bölüm yazılır.

Giriş ve sonuç bölümlerini metin teşekkül ettikten sonra yazmak pek çok açıdan yerinde

olur. Metin yazımı anlamında önsöz ve özet en son kaleme alınmalıdır.

1.9. Teknik detayların tamamlanması

Metin oluşturulduktan sonra, sayfa numaraları, sayfa düzeni, otomatik içindekiler

tablosu, şekiller tablosu, kısaltmalar, kaynakça gibi teknik detaylar halledilir. Bunun için belli

ölçüde bilgisayar kullanım bilgisine ihtiyaç vardır.

1.10. Son okuma ve tashihler

Son okuma ve tashihler, metnin akıcılığını, yazım ve dil bilgisi hatalarından arınmayı sağlar.

Bilimsel değeri çok yüksek, zengin bilgi içeren bir çalışma yapmış olsak da akıcı olmayan,

akademik yazım üslubuna uymayan, yazım ve dil bilgisi yanlışlarının olduğu bir akademik

yazı değerinden çok şey kaybetmek durumundadır.

Akademik çalışmanın her aşamasında dikkatli, titiz ve özverili olmak gerekir.

Kaynakça

Day, R.A., Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır?, Çev: Gülay Aşkar Altay, Tübitak yay.

Ankara 1996.

Özkaya, Özay ve ark., “Tıbbi Bilimsel Makale Yazımında Temel Kurallar, Tercihler ve

Seçenekler Nelerdir?”, Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), ss. 65-71.

Tekşan Kezban, Yazma Eğitimi, Kriter B.Y.D., İstanbul, 2013.

Yaman, Ertuğrul, Yazma Sanatı Yazılı Anlatım, Savaş yay. Ankara, 2008.

Yılmaz, M. Coşan, Emiroğlu “O. Nuran: Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?” Hemşirelikte

Araştırma Geliştirme Dergisi, 2005, 1/2 , ss. 38.

13

İKİNCİ HAFTA

AKADEMİK YAZIMDA ÜSLUP

14

İKİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bu bölümde aşağıdaki öğrenme hedefleri gözetilmiştir:

1. Akademik yazı ile hangi türlerin kastedildiğini öğrenmek

2. Akademik yazıda bulunması gereken kriterleri öğrenmek

3. Akademik yazıda kaçınılması gereken durumları öğrenmek

15

Akademik yazı makale, tez, ansiklopedi maddesi ve bir tezi olan kitabı içine

almaktadır. Serbest yazılar, denemeler, hikaye ve romanlar, şiirler akademik yazılar olarak

kabul edilmez. Öte yandan ilk cümleden anlaşılacağı üzere her kitap da akademik yazı

değildir.

Akademik yazılarda ilgili şu 3 temel kriter yerine getirilmelidir.

1. Akademik bir üsluba sahip olmalıdır.

2. Verilen bilgilerin dayanaklarının sağlam olması gerekir.

3. Akademik denetlemeye tabi olmalıdır.

Bu bölümde akademik yazıda üslup meselesi ele alınacaktır. Cümlelerin,

paragrafların, bölümlerin ve metnin akademik bir çehrede olması önem arzetmektedir. Sözü

edilen her bir yazı ünitesinin ayrı ayrı ele alınıp, örneklerle anlatılmasında fayda vardır. Bu

bölümde genel akademik üsluptan söz etmekle yetinecek, cümle, paragraf, bölüm gibi yazı

ünitelerini gelecek bölümlerde inceleyeceğiz. Öte yandan yukarıda sözü edilen 3 kriterden

verilerin dayanaklarının sağlam olması ve akademik denetlemeye tabi olması kriterleri de

gelecek bölümlerde işlenecektir.

Akademik üslupta yazarın kişisel tercihlerinin, entelektüel arka planının, hatta yazı

yazımında ilk anda akla gelmeyen ancak şairler için de geçerli olan sezin ve ilham

durumunun yazılarda üslup farklılıklarına neden olduğu kesindir. Akademik yazıda belli

dereceye kadar üslup farklılıkları kabul edilebilir. Ancak yazının bilimsellik niteliği taşıması

gerekliliğinden dolayı, serbest yazılardaki, şiir, roman, hikaye vs.deki özgünlük ve serbestlik

imkanı bulunmamaktadır. Kabul edilebilir ölçüdeki özgünlükle birlikte, her akademik yazıda

dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır.

2.1. Argo ifadeler yer almamalıdır

Akademik yazılarda argo tabir edilen, belirli bölgelerde, belirli meslek grupları

arasına kullanılan, küfür özelliği olmamakla birlikte göreceli olarak kabalık içeren özel sözcük

ve deyişlerden oluşan dilin kullanımı uygun değildir.

Örnek argo ifade => Araştırmacılar çalışmaları sonucunda manyak bilgilere

ulaştılar.

16

Örnek argo ifade => Hayvan neslinin tükenmesinde yöre insanın abuk sabuk

davranışlarının etkisi olmuştur.

Örnek argo ifade => Pedagoglar çocuklarla kafa bulmanın onların psikolojilerini

geberttiğini söylüyorlar.

2.2. Yazım ve dilbilgisi kurallarına dikkat edilmelidir

Yazım kuralları ve dilbilgisine sadece akademik üslup açısından değil, tüm yazılar için

mutlak surette riayet edilmelidir. Bu anlamda yazının dikkatle kaleme alınması, yazı

tamamlandıktan sonra tekrar tekrar okunarak tashih edilmesi ve kelimelerin doğru

yazımlarının ilgili dilin resmi imla klavuzlarından kontrol edilerek yazılması gerekmektedir.

Her disiplinin kendine has bir jargonu bulunmaktadır. Bu disiplinlerin araştırmacıları kendi

jargonlarında hata yaptıklarında bu, akademik olarak büyük eksiklik olarak kabul edilir. Öte

yandan yan veya diğer disiplinlerin jargonları kullanılırken daha da dikkatli olunması gerekir.

Örnek yanlış => Sosyal psikoloji araştırmacıları diğergamlığın aile içerisinde

öğrendiğini bulgulamıştır.

Altı çizili sözcük ilahiyat alanında çokça yanlış yazılan kelimelerden biridir. Her ne

kadar neredeyse galatı meşhur halini almışsa da TDK sözlüğünde bu kelime diğerkâm

şeklinde yazılmaktadır.

Örnek yanlış => Hıristiyan ve Yahudiler tanrıya inanırlar. . İlkel toplumlarda Tanrı

inancı ise daha karmaşıktır.

“Tanrı” kelimesinin pek çok yazıda doğru şekilde yazılmadığını görmekteyiz.

Yukarıdaki iki yazım da yanlıştır. Şayet kastedilen birinci cümlede olduğu gibi inanılan belirli

bir ilah anlamında ise burada büyük harfle yazmak gerekir. Hıristiyanlar Tanrı’ya inanırlar ve

bu inançta kastedilen Tanrı bellidir. Ancak, belirli bir ilahı değil de ikinci cümlede olduğu gibi

genel olarak ilah kavramını kastediyorsak bu kez küçük harfle yazmak uygundur.

2.3. Günlük konuşma dilinden uzak olmalıdır

Argodan farklı olarak, günlük yaşamda konuşma dilinde pek çok kurala uymayız.

Günlük konuşma dilinde akıcılık ve kolaylaştırma ön plana çıkar. Söz gelimi günlük dilde

yapıyor yerine yapıyo, ağabey yerine abi, gelecek yerine gelcek, ne yapıyor yerine napıyo,

17

değil mi? yerine di mi? şeklinde telaffuzda bulunmamız mümkündür. Ancak, akademik

yazıda bu tarz kısaltmalar, yöresel telaffuzlar yapılamaz.

2.4. Kanıtlanamayacak, belirsiz ifadeler yazıda yer almamalıdır

Dipnot gösterme ve referans konusunu ayrı bir ünitede ele aldık. Ancak burada

üslubun da belirsiz ve kanıtlanamaz olmaması gerektiğini belirtmek istiyoruz. Araştırmacı bir

konuda belirli bir kanaate sahip olduktan sonra, kendisi kesin olarak inanıyor olmakla

birlikte başkalarının farklı düşünmelerinin muhtemel olduğu ve yoğun eleştiri almak

istemediği durumda ifadelerindeki kesin yargıyı yumuşatabilir.

Örnek yanlış => “Katılımcıların %3’ünün farklı kanaat bildirmiştir. Bu oran

istatistiksel olarak anlamlı bulunmasa da, önemsenmesi gerektiği söylenebilir.”

Burada araştırmacı %3’ü önemsemek gerektiğine inanıyor olsa da bunun su götürür,

itiraza açık bir düşünce olduğunu, bunun kendi kanaatini yansıttığını bu şekilde ifade etmiş

olur. Bu üslup, akademik yazı açısından problemli değildir.

Örnek yanlış => Dünyanın her yerinde kadına şiddet uygulanıyor.

Örnek yanlış => Her insan, başkalarının kendisi hakkında ne düşündüğünü önemser.

Bu iki ifade aşırı genellemecilik taşımaktadır. Birinci cümleyi kuran bir

araştırmacının, istisnasız dünyanın her yerini gezmiş olması gerekir. İkinci cümleyi kuran ise

her insanla ayrı ayrı konuşmuş ve bu kesin yargıya varmış olması gerekir.

Burada vurgulamamız gereken bir diğer konu da, bazı araştırmacıların çok şey

söylediği halde hiçbir şey söylemeden yazılarını tamamlamalarıdır. İlahiyat camiasında,

üstelik hakemli dergi yazılarında, belirli bir hüküm vermesi gereken, dahası başlıkları iddialı

şekilde atan araştırmacıların, “öyle de olabilir, böyle de olabilir” üslubuyla, okuya varması

gereken kanaati bildirmedikleri yahut kendi tercihini gerekçeleriyle birlikte aktarmadıkları

görülmektedir. Oysa yazıların bir hipotez taşıması, bu hipotezin tartışılması ve sonucunda

bir kanaatin ortaya atılması akademik yazının olmazsa olmazlarındandır.

2.5. Açık bir anlatım benimsenmelidir

Akademik yazı bilimsel bir yapıya sahiptir. Ortaya konulan hipotezler, tezler, anti

tezler, tartışmalar, veriler ve sonuçlar son derece yalın ve anlaşılır olmalıdır. Kimi yazılarda

18

okuyan pek çok kimsenin birbirinden farklı anlamlar çıkarmasının mümkün olduğu ifadelere

rastlanmaktadır. Dolambaçlı, çetrefilli, karmaşık ve aşırı sanatlı yazmak uygun değildir.

Araştırmacılar entelektüel derinlik imajı vermek saikiyle zor kelimeler seçerek anlaşılma

zorluğu yaratmamaları gerekir.

Son olarak, felsefe, kelam, psikoloji gibi kendine has kavramları olmanın yanı sıra

alan dışındaki okuyucuları zorlayan, aynı zamanda başka zeka türlerine hitap eden alanlarda

ağır ve anlaşılması zor yazıların kaleme alınması kaçınılmazdır. Bu alanlardaki yazılarda üslup

konusunda dikkat edilecek husus, alan içindeki en azından araştırmacıların anlayabileceği

şekilde olması gerekmektedir.

2.6. Kelime ekonomisine dikkat edilmelidir

Bir önceki maddede ele aldığımız konudan farklı olarak, kelime ekonomisinde iki

hususu vurgulamak istiyoruz. Birincisi, cümle anlamı kuşatacak en az kelimeden oluşmalı,

fazladan kelime kullanmaktan kaçınılmalıdır. İkincisi uzun bir cümleyle birden fazla tespiti

bir arada ifade etmek yerine her bir yargıyı ayrı ayrı belirmek anlaşılmayı kolaylaştıracaktır.

Örnek yanlış => “Kur’an’daki ve Kutsal Kitap’taki ahlaki öğütlerin değerlendirmeye

tabi tutulduğu bu araştırmada, tarafsız bir yaklaşımın benimsenmesi konusunda gayret

göstermek gereğini daima göz önünde bulundurmanın sadık kaldığımız önemli

prensiplerimizden biri olduğunu belirtmeden geçmemeliyiz.”

Cümlenin bu kadar uzatılması yerine şöyle söylenebilirdi: “Kur’an ve Kutsal

Kitap’taki ahlaki öğütler değerlendirilirken, tarafsızlık prensibine dikkatle riayet edilmiştir.”

Örnek yanlış => “İsviçre’de pek çok din adamının bulunduğu bir ailede papaz bir

babanın dördüncü çocuğu olarak dünyaya gelen, zor bir çocukluğun ardından zekasını

değerlendirmek adına öncelikle tıbba yönelen fakat, sonrasında gerek ruh hali gerekse

okuduğu bazı kitaplar sonucunda psikolojiye yönelerek, bu alanda ilerleyen, analitik

psikolojinin kurucusu ve 20. yüzyılın damgasını vuran psikologlardan biri olan Jung’un,

Alman asıllı olduğu ve Freud’a eleştiri de bulunmasının kökeninde onun Yahudi olmasının yer

aldığı eleştirilerine muhatap olmuştur.

19

Biraz abartarak verdiğimiz bu örnekte, neredeyse 12 farklı konuyu tek bir cümlede

ifade ettik. Burada yapılması gereken cümleleri bir veya iki yargı içerek şekilde parçalamak,

konunun değişmesi halinde ise yeni bir paragraf oluşturmak gerekir.

2.7. Birinci tekil şahıs kipinden uzak durmak

Akademik yazıda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da yazar her ne kadar

yazının tam içinde olsa da “ben”, “yaptım”, “yazdım”, “düşünüyorum” gibi birinci tekil şahıs

kipine yer vermemektir. Bunu yazılı olmayan bir akademik yazı normu veya edebi olarak

görürüz. Örnek yanlışlar ve muhtemel düzeltmeleri şöyle olmalıdır.

Örnek yanlış => “Bu araştırmamda din ile sağlık arasındaki ilişkiyi ele aldım.”

Muhtemel Doğru => “Bu araştırmada din ile sağlık arasındaki ilişki ele

alınmaktadır.” Veya,

“Bu araştırmamızda din ile sağlık arasında ilişkiyi ele aldık.”

Örnek yanlış => “Bana göre İslam, kadına en geniş haklar veren dindir.”

Muhtemel doğru => “İslam’ın kadına en geniş haklar veren din olduğunu

düşünüyoruz.”

Örnek yanlış => “Bu konuda benim yaptığım bir başka araştırma bu araştırmayı

desteklemektedir.”

Muhtemel doğru => “Bu konuda tarafımızdan gerçekleştirilen bir araştırma, bu

araştırmayı desteklemektedir.”

Sonuç olarak, akademik yazılar bilgi aktarmak, belirli bir düşünceyi savunmak, ufuk

açmak gibi gayelerle kaleme alınır. Bilimsellik ön plandadır. Hal böyle olunca benimsenen

üslubun bilimselliğinden taviz vermemek gerekir. Her ne kadar bu yazı türü “kuru” ve

“soğuk” gibi eleştirilere konu olsa da belirlenen tarzın çok fazla dışına taşmak yazının

akademik ve bilimselliğine gölge düşürür.

20

Kaynakça


Ankara 1996.





Yılmaz, M. Coşan, Emiroğlu “O. Nuran: Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?” Hemşirelikte


21

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ARAŞTIRMA KONUSUNUN BELİRLENMESİ VE BAŞLIK YAZIMI

22

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bu bölümün öğrenme hedefleri şunlardır:

1. Araştırma konusu belirlenirken nelere dikkat edilmesi gerektiğini öğrenmek.

2. Araştırmada konu sınırlandırması yapılırken nelere dikkat edilmesi

gerektiğini öğrenmek.

3. Başlık yazılırken dikkat edilecek hususları öğrenmek.

23

Bir akademik yazının kaliteli ve kabul edilebilir olmasında konu seçiminin hayati

önemi vardır. Konunun iyi seçilmemesi bir taraftan akademisyenin boşa çabalamasına

neden olurken diğer yönüyle akademisyenliğinin sorgulanmasına neden olabilir. Başka bir

deyişle konu seçimindeki başarı, akademisyenin kalitesinin de bir göstergesidir. Bu

bakımından konu seçiminde dikkat edilmelidir.

3.1. Konu Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

3.1.1. Konu alanın ihtiyacına göre belirlenmelidir

Herhangi bir bilim dalı üzerinde çalışmalar yürüten akademisyen, alanın

literatürünü, yani alanda bu zamana kadar yapılmış çalışmalarını çok dikkatli şekilde

taramalıdır. Bu kişinin alanını iyi tanımasını sağlayacaktır. Her çalışmanın giriş kısmında o

çalışmayla neyin amaçlandığı ve alan açısından öneminin ne olduğu anlatılır. Yapılan

çalışmanın alanda bir boşluğu dolduruyor olması gerekir.

Zaten çalışılmış bir konunun aynısını çalışmak, o çalışmanın alana kattıklarının

ötesinde bir şey katmadığı sürece, akademisyen için de okuyucu için de zaman kaybı olabilir.

Ancak bu, bir konu çalışılmışsa bir daha o konuyu çalışmamak gerektiği anlamına gelmez. Bu

noktada konunun ne olduğunun da önemi vardır. Örneğin, “Türkiye’de dindarlık-ruh sağlığı

ilişkisi” konusunu ele alalım. Böylesi geniş bir konu bir akademisyen tarafından çalışılmış

olsa bile, gerek aynı akademisyen, gerekse diğer pek çok akademisyen tarafından tekrar

tekrar çalışılabilir. Söz gelimi bu ilişki i-İstanbul’dan seçilen bir örneklem üzerinde

gerçekleştirilmişse, bir başkası Ankara’da, bir başkası Konya’da çalışabilir. Aynı şekilde

“boylamsal çalışmalar” diye de ifade edilen araştırmalarda aynı grup üzerinde uzun yıllar

boyunca araştırma yapılabilir. Yine, mesela 2010 yılında İstanbul’da bu konuya dair bir

çalışma yapılmışsa aynı konuda 2015 yılında İstanbul’da tekrar çalışması yapılarak hem

önceki araştırmanın sağlaması yapılmış, hem de varsa popülasyonun durumunda bir

değişiklik meydana gelip gelmediği görülebilir.

Bu örnek din psikolojisi alanına ait bir konuydu. Kelam, Tefsir, Fıkıh, Hadis gibi

alanlarda da aynı konuyu çalışmak mümkündür. Mesela “Faizli İşlemler” konusu fıkhi açıdan

daha önce ele alınmışsa aynı konuyu bir başkasının çalışması ancak ve ancak başka bir şey

söylemek, konuya yeni bir boyut kazandırmak şartıyla çalışılabilir. Aynı hipotezler ve aynı

sonuçlar söz konusuysa çalışılmış bir konuyu çalışmak zaman ve çaba israfı olur. Kısacası

yapılan araştırma özgün bir değer taşıyor olmalıdır.

24

3.1.2. Konu insanlara faydalı olacak meseleler içerisinden seçilmelidir

Bir akademik çalışma yukarda ifade edildiği gibi alanda bir boşluğu dolduruyor

olmalıdır. Ancak en az bunun kadar önemli olanı, konunun hayatta bir işe yarıyor olmasıdır.

Akademik çalışma sadece akademik olsun diye yapılmaz. Her çalışmanın muhakkak dışarıda

da bir karşılığı olmalıdır. İnsanların istifade etmeyeceği bir konuyu seçmek de zaman ve

kaynak israfı olarak görülebilir.

Yapılan çalışma bir grup insana veya toplumun tamamına bir şeyler katıyor

olmalıdır. Buna göre, her akademisyen çalışmasından, sağlık, spor, ahlak, eğitim, siyaset vb.

alanlarda nasıl istifade edileceğini hesaba katmalıdır. Mesela bir din psikologunun yaptığı

çalışma siyasetçiye, eğitimciye, anne-babaya yahut bireylere fayda sağlıyor ise son derece

değerli olacaktır. Söz gelimi bir sosyolojik çalışma toplumda olan biteni tespit ederek

yöneticilere durum tespiti imkanı veriyorsa yerinde bir çalışma olarak kabul edilebilir.

Ancak, yöneticiye aynı zamanda politikasında yön veren bir niteliğe sahip olursa son derece

değerli olur. Aksi halde sadece akademisyenlerin kendi aralarında okunuyor, akademya

dışında ise hiçbir çevreye hitap etmiyorsa, mekteplilerin kendi aralarındaki bir sohbetin

ötesine geçemez.

3.1.3. Konu, çalışılan alanı ilgilendiriyor olmalıdır

Yapılmış bir çalışmada çalışmayı yapanın alanın içinden olup olmadığına daima

bakılır. Söz gelimi bir İslam Tarihi konusunu Fıkıh alanındaki bir akademisyen çalışmışsa

genelde bu çalışmanın kalite ve güvenilirliği tartışmalı hale gelir. Zira akademide “herkes

kendi alanını çalışmalıdır” anlayışı hakimdir.

Bir akademisyenin çalışmaları değerlendirilirken ise yaptığı çalışmanın o

akademisyenin alanına girip girmediğine dikkat edilir. Söz gelimi, bir din eğitimcisi,

“Türkiye’de İlkokulların Eğitim Kalitesi” başlıklı konu çalışmışsa bu ihtiyatla karşılanır. Zira

konu din eğitimcisini değil, eğitim bilimcisini ilgilendirir. Din eğitimcisi ancak dinle irtibatlı

bir eğitim konusunu çalışmalıdır. Bir başka örnek verecek olursak, bir din psikologunun,

“Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Kişinin Yaşam Kalitesine Etkisi” başlıklı bir konuyu

çalışması uygun değildir. bu konu ancak bir genel psikologun yahut klinik psikologun

çalışabileceği bir konu olmalıdır. Din psikologu ise ancak konu dini de içine alıyorsa

25

çalışmalıdır. Aynı şekilde bir psikologun “dindarlıkla herhangi bir psikolojik durumun

ilişkisini” ele almasının bir ilahiyatçı tarafından kabul edilmez.

Konunun çalışılan alanı ilgilendiriyor olmasının önemini bu şekilde vurguladıktan

sonra, bir hususu daha gündeme getirmeliyiz. Alan içindeki çalışmalar belirli bir olgunluğa

ulaştığında, multidisipliner çalışmayı gerektiren konularda, farklı alanlardan araştırmacıların,

konunun kendi alanını ilgilendiren kısmını ele alarak ortak bir çalışmaya imza atarlar. Bu

çalışmalar da akademik araştırmalar içerisinde önemli bir yere sahiptir. Ancak buradaki

koşul yine, araştırmacının konunun kendi alanına dönük tarafını ele almasıdır.

3.1.4. Konu yeterince sınırlandırılmalıdır

Bilhassa lisans, yüksek lisans ve doktora tezleri için konu belirleme esnasında

kariyerinin başındaki akademisyenlerin konuyu doğru şekilde sınırlandırmakta başarısız

oldukları görülmektedir. Danışmanlar, doktoralardaki tez izleme komiteleri bu konuda

akademisyene yardımcı olmayı en önemli vazifelerinden biri olarak görürler.

Genç akademisyenlerin genellikle alana verebildiği tüm katkıları vermek telaşıyla

fazlasıyla geniş bir konu seçmek istemeleri neticesinde ya gereksiz yere birkaç yüz sayfalık

çalışmalar çıkmakta, yahut işin içinden çıkamaması nedeniyle konuyu değiştirme veya

sınırlandırmaya gitmektedir. Pek çok akademisyen adayı ise bitirmeyi başaramaması

nedeniyle akademiyi terk etmek zorunda kalmaktadır.

Konuyu örneklerle aydınlatalım. “İslam’ın İnsana Bakısı” şeklinde belirlenmiş bir

araştırma konusunu çalışmak neredeyse imkansızdır. İnsan pek çok yönü olan bir varlıktır.

Allah katındaki değerin mi, psikolojik yapısının mı, fiziksel özelliklerinin mi, kullukta verilen

görevlerinin mi kastedildiği anlaşılmamaktadır. Oysa haddizatında bunların her biri geniş

konudur. Öte yandan “İslam’da” dendiğinde Kur’an ayrı bir araştırma alanıdır, Hz.

Peygamber’in sünneti ayrı bir alan. Tefsirler, hadis kitapları, fıkıh kitapları, hatta tasavvuf

kitapları taranmalıdır. Bu kadar işi yapmak için ise yıllarca çalışmak, ciltler dolusu kitap

yazmak gerekir.

Konunun sınırlandırılması, aynı zamanda dar bir alanda uzmanlaşmak anlamına

gelmektedir. Bu nedenle sınırlandırma esnasında akademisyenin, bu çalışma sonrasında

konuyu en iyi bilen kişinin kendisi olacağını, konunun gündeme gelmesi halinde uzman

görüşü olarak kendisine başvurulacağını düşünmesi, bu misyonla yola çıkması gerekir. Oysa

26

iyi sınırlandırılmamış geniş bir konuda en iyi bilen olmak yahut uzman olarak görüşüne

başvurulmak olası değildir.

3.2. Başlık yazımı

Araştırmada başlık yazılırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

3.2.1. Başlık çarpıcı ve ilgi çekici olmalıdır

Sosyal psikolojik bir tespit bu maddede bize yol gösterecektir. İlk izlenimler

kanaatlerin belirlenmesinde güçlü bir etkiye sahiptir. bir araştırmanın okumaya değer olup

olmadığını belirleyecek hususlardan biri başlığın albenisidir. Bazen çok iyi bir çalışma silik bir

başlık nedeniyle okumaya değer değilmiş gibi görülerek kenarda kalabilmektedir.

3.2.2. Başlık hipotez veya sonuç cümlesi olmamalıdır

Bilindiği gibi hipotez araştırmaya başlamadan önce araştırmacının belirlediği ve

araştırma esnasında test edeceği kabulüdür. Bu bir yargı cümlesidir. Başlıkların yargı

içermesi uygun değildir. Aynı şekilde başlık sonuçları da yansıtmamalıdır. Hipotezler ve

sonuçlar başlıkta değil kısa bir şekilde özet kısmında verilmelidir.

Örnek yanlış başlık => “Dindarlık Ruh Sağlığını Olumlu Etkilemektedir”

Doğru başlık => “Dindarlık-Ruh Sağlığı İlişkisi”

Kısacası başlık bir cümle şeklinde olmamalıdır.

3.2.3. Başlık ne gereğinden kısa ne de gereğinden uzun olmalıdır

Başlığın kesin olarak kaç kelimeden oluşacağı ile belirlenmiş bir kabul

bulunmamaktadır. Ancak paragraf gibi bir başlık uygun değildir. Mümkün olan en özlü

şekilde ve en az kelime ile başlık yazılmalıdır. Ancak içeriği yansıtmayacak kısaltmak uygun

değildir.

Yanlış başlık örneği => “Kur’an’daki Peygamber Kıssalarının Bugünün Şartlarında

Dini Liderlere ve Onların Yönlendirdiği Camialara Yol Göstermedeki Yeri ve Önemi”

Böylesi bir başlık, başlıktan ziyade bir özeti yansıtmaktadır.

Yanlış Başlık Örneği => “Peygamber Kıssaları”

Bu başlık ise gereğinden kısadır. Peygamber kıssaları Kur’an’da yer alabildiği gibi, Hz.

Peygamber’in hadislerinde de İsrailiyat denilen kaynaklarda da yer alabilmektedir. Oysa

27

çalışma Kur’an’daki peygamber kıssalarıdır. Ayrıca bu kıssaların ne açıdan ele alındığı

konusunda başlık hiçbir fikir vermemektedir. Bu konuyla ilgili doğru başlık şöyle olabilirdi.

Muhtemel doğrusu => “Kur’an’daki Peygamber Kıssalarının Sosyal Psikolojik

Değerlendirmesi”

3.2.4. Başlık çalışmanın içeriğini yansıtıyor olmalıdır

Daha doğru bir ifadeyle başlıkla içerik birbirini tam olarak karşılıyor olmalıdır. Bu,

başlığın dikkatli yazılması kadar, içeriğin de başlığa uygun şekilde belirlenmesi anlamına

gelir. Akademik makalelerin değerlendirildiği hakem tutanaklarında, görüş bildirilen

maddelerden biri de başlık içerik uyumuyla ilgilidir.

Başlık belirleme aşamasında yazarın, bu çalışmanın pek çok kişi tarafından

okunacağını, önemli bir kısmının sadece başlığı okuyacağını, dahası bazılarının başlığa

bakarak içeriği okuma veya okumamaya karar vereceğini aklından çıkarmamalıdır. Öte

yandan konuyla ilgili indekslerde tarama yapılırken bazı anahtar kelimeler ya da konunun

başlığı yazılmaktadır. Konu taranırken araştırmamızın bulunabilmesi için başlığın iyi

yazılması ve içerikle uyumlu olması büyük önem taşımaktadır.

28

Kaynakça


Ankara 1996.





Yılmaz, M. Coşan, Emiroğlu O. Nuran: “Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?” Hemşirelikte


29

DÖRDÜNCÜ HAFTA

AKADEMİK ÇALIŞMADA HİPOTEZ HAZIRLAMA

30

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bölümün öğrenme hedeflerini şu şekilde sıralayabiliriz.

1. Hipotezin ne anlama geldiğini öğrenmek.

2. Hipotezin ortaya atılmasındaki dayanakların neler olduğunu öğrenmek.

3. Hipotezin sınanması sonucunda hipotezin nasıl değerlendirileceğini öğrenmek.

4. Hipotez cümlesinin yapısının nasıl olması gerektiğini öğrenmek.

5. İlahiyat alanındaki çalışmaların hipotez içermesinin mümkün ve gerekli olup olmadığını

öğrenmek.

31

Bilimsel bir araştırma konusu çalışılmaya karar verildiğinde, yapılması gereken birinci iş

mümkün olduğunca doğruluğuna inanılan bir hipotez kurmaktır. Öncelikle hipotezin tanımını, nasıl

kurulduğunu, bilimsel değerini, yapısını ele alıp, örneklerle konuyu aydınlatacağız. Sonrasında ise

ilahiyat alanında yapılan çalışmaların bir hipotezinin bulunmasının mümkün ve gerekli olup olmadığını

ele alacağız.

4.1. Hipotez Nedir?

Hipotez, gözlenen olaylar ve bu olaylar arasındaki ilişkilere yönelik açıklama taslağı, yahut

belirli olaylara ilişkin geçici bir açıklama işlevi gören önkabule verilen isimdir. Hipoteze varsayım,

denence, faraziye de denilmektedir.

4.2. Hipotez nasıl geliştirilir?

Araştırmacı, ortada araştırmaya değer, sonuca bağlanmamış bir durumla karşılaştığında o

durumla ilgili olarak gözlemler ve derinlikli olmayan araştırmalar yapar. Ardından araştırmaya

başlayacağı konuyla ilgili tahminlerde bulunur. İşte bu tahminler araştırmanın hipotezleridir.

Hipotezin ortaya atılması öncesinde de bir sürecin bulunması gerektiği açıktır. Şöyle ki, ortada

araştırmaya değer bir problem bulunmalıdır. Problemin varlığından emin olunduktan sonra ortaya bir

hipotez atabilmek için bazı dayanakların olması gerekir. Şöyle ki, bu hipotezi ortaya atma gerekçeleri

sorulduğunda da tatmin edici cevaplar verebiliyor olunmalıdır. Yani hipotezi tercih gerekçesi de keyfi

olmamalıdır. Hipotezin dayanağı, ya bir ön araştırma, ya önceden yapılan araştırmaların bu kabule

işaret eden sonuçları, ya insanların zihninde bununla ilgili yaygın bir kanaatin bulunması yahut önemli

düşünür ve bilim adamlarının bilimsel araştırmalara dayanmadığı halde ortaya koydukları esaslı bir

fikir olmalıdır.

4.3. Hipotez kesin bilgi midir?

Tariften de anlaşılacağı üzere hipotez doğruluğu sınanacak kabuller olduğundan, kesin kabul

niteliği taşımaz. Hipotezler bilimsel yöntem ve tekniklerle gerçekleştirilen araştırmalarla sınanırlar. Bu

nedenle her ne kadar ön araştırmalarla bir tahmin veya ön kabul oluşturulmuş ve bunun doğruluğuna

prensipte inanılmış olsa da, araştırma sonucunda hipotez doğrulanabilir de çürütülebilir de.

Hipotezler bir defa doğrulanmakla, kesin bir kanun halini almaz. Araştırma hipotezi desteklerse

sadece hipoteze olan güven artar. Aynı araştırmacı ve/veya birçok araştırmacı aynı konudaki bu

hipotezi doğrulayan araştırmalar yapmışsa buna teori veya kuram denir. Teoriler de doğruluklarına

güvenilen, büyük emekler sonucu ortaya çıkmış pek çok bileşeni olan büyük varsayımlardır. Bu

bakımdan teorinin oluşması kolay değildir. Ancak, bir teori meydana getirebilecek kadar deneme

yanılma yapıldıktan sonra dahi ortaya çıkanın kesin kabul anlamına gelen kanun olduğu söylenemez.

Kanun, artık tartışılmaz kesin doğruları ifade eder. Tahmin edilebileceği üzere fizik ve kimya gibi bilim

dallarında mekanik işleyiş söz konusu olduğu için, bilim adamları buralarda kanunlara ulaşabilir.

Ancak beşeri ve sosyal bilimlerde, karmaşıklığı nedeniyle kanun noktasına varabilecek bilgilere

ulaşmak çok zordur.

Yukarıda ifade edildiği üzere hipotezler araştırmalarla sınanırlar. Bazen araştırma kurulan

hipotezin doğru olmadığını net olarak orta koyar. Bu, araştırmanın hipotezi desteklemediği anlamına

gelir. Bir araştırmanın hipotezi desteklememesi de bilimsel açıdan değerlidir. Ancak araştırmacı aynı

32

hipotezi pek çok kez denemelidir. Sonuçta hipotezi destekleyen sonuçlara ulaşılmadığında hipotez

çürümüş olur. Yine bu da bilimsel açıdan değerli bir bilgi durumundadır. Bir araştırmacı mümkün

olduğunca doğrulanacak bir hipotezin peşinde olmalıdır. Ancak hipotezin çürütülmesi bilimsel bir

başarısızlık değildir. Araştırmacı hipotezin çürümesinden korkmamalı, varacağı sonucun her şekilde

bilimsel bilgi dağarcığına bir şeyler kattığını bilmelidir.

Araştırma sonucunda hipotezin güncellenmesi yahut tadil edilmesi gerekebilir. Araştırmacı

kurduğu hipotezi destekleyici bir takım bulgulara ulaşıp, hipotezde düzeltmeler yaptığında

desteklenebileceğini düşünürse hipotezi düzelterek yeniden araştırma yapabilir.

Bir araştırmada bir veya birden fazla hipotez olabilir. Bu hipotezlerin araştırmadaki yükü farklı

düzeylerde olabilir. Bu durumda temel hipotezlerden ve alt hipotezlerden söz edilebilir. Şimdi buraya

kadar anlatılanları bir örnekle somutlaştıralım.

4.4. Hipotezin yapısı nasıl olmalıdır?

Hipotez var olan durum ile ilgili olarak kurulan bir yargı cümlesinden ibarettir. Hipotez

cümlesinin yüklemi bu nedenle yargı ifade etmeye yarayan “dir”, “dır” ekleriyle bitmelidir. Yargı

belirtmeyen cümleler, soru, ihtimal ve belirsizlik içeren cümleler hipotez cümlesi olamaz.

Örnek yanlış hipotez cümlesi => Tasavvufun ortaya çıkışında Hint mistisizminin etkileri.

Bir an için iddiaya değil, iddianın hipotez olarak kuruluşuna odaklanalım. Yukarıdaki ifadeler

bir yargı belirtmiyor. Bu nedenle bir hipotez değil ancak bir başlık olabilir.

Doğrusu => Tasavvufun ortaya çıkışında Hint mistisizminin etkisi vardır.

Örnek yanlış hipotez => İlk dönem Müslümanlarında görülmeyen bazı ibadetlerin ortaya

çıkışında, İslam’ın yayılma döneminde karşılaşılan kültürler ne derece etkili olmuştur?

Bu cümlede hipoteze yaklaşılmış olsa da soru içeriyor olduğundan dolayı hipotez cümlesi

olamaz.

Doğrusu => İlk dönem Müslümanlarında görülmeyen bazı ibadetlerin ortaya çıkışında,

İslam’ın yayılma döneminde karşılaşılan kültürler etkili olmuştur.

Örnek yanlış hipotez => Haşhaşilerin Büyük Selçuklu uzun yıllar devletini uzun yıllar

zorlayabilmesinde takiyye politikalarının etkisi olabilir.

Bu cümle bir yargıyı değil, tahmini ifade etmektedir. Hipotezler ise kesin olarak

doğrulanmamış olsa da doğru kabul edilerek araştırmaya başlanmaları nedeniyle kesin ifadeler

içermelidir.

Doğrusu => Haşhaşilerin Büyük Selçuklu devletini uzun yıllar zorlayabilmesinde takiyye

politikalarının etkisi vardır.

Örnek yanlış Hipotez => Depresyonla başa çıkmada Allah inancının çok fazla etkisi vardır.

Bu cümlenin hipotez cümlesi olamamasının nedeni, içerdiği çok fazla, biraz, epey, azıcık vb.

miktar belirtse de belirsizlik taşıyan ifadeler içeriyor olmasıdır.

33

Doğrusu => Depresyonla başa çıkmada Allah inancının etkisi vardır.

Bu cümlenin kesin bir miktar belirtmediği görülse de belirgin bir şey söylenmektedir. Miktar

araştırma sonucunda ortaya çıkacaktır. Oysa hatalı hipotezdeki miktarlar görecelilik içerdiği için, Allah

inancının etkisi bulunsa bile bunun çok fazla mı, az mı, orta mı olduğu kişiden kişiye değişecektir.

Oysa doğru hipotez bu anlamda bir sıkıntı taşımamaktadır. Etkinin var olup olmadığı sınandıktan

sonra ya desteklenir ya da çürütülür.

Örneklerle konu belli ölçüde netleştirildi. Şimdi örnek bir konu ve muhtemel hipotez ve alt

hipotezler içeren tek bir örnekle konuyu tam olarak açıklığa kavuşturalım.

Örnek konu ve hipotez

Örneğin, bazı yetişkinlerin dini hayatlarında gitgeller bulunurken, bazılarının aynı dini

yaşantısını istikrarla devam ettiklerini gözlemliyoruz. Bununla ilgili bir tahminimiz olmalıdır.

Yaptığımız araştırmalar sonucunda böyle bir durumun ortaya çıkmasıyla ilgili, çocuklukta kişinin

ebeveyniyle olan ilişkilerinin etkili olabileceğine dair bir tahminde bulunduk. Bu durumda şöyle bir

hipotez kurabiliriz:

Temel hipotez: Yetişkinlikte dini hayatın istikrarlı olup olmamasında, bireyin çocukluğunda

ebeveyniyle olan ilişkisinin etkisi vardır.

Ana hipotez bu şekilde kurulduğunda, böylesi kapsamlı ve çok yönlü konuda alt hipotezlere

de ihtiyaç bulunmaktadır. Örneğin şu alt hipotezler geliştirilebilir.

Alt hipotez 1: Yetişkin dindarlık şeklini, babayla istikrarsız ilişki, anneyle olan istikrarsız

ilişkiden daha fazla etkilemektedir.

Alt hipotez 2: Erkekler dindarlık şekli kadınlarınkilere göre, ebeveyn ilişkilerinden daha az

etkilenmektedir.

Alt hipotez 3: Dindarlık şeklinin belirlenmesinde çocuğun ebeveyninden karşıt cinsle olan

ilişkisinin etkisi vardır.

Alt hipotez 4: Dindarlık ilişkilerine etki eden en önemli dönem 3-5 yaş aralığıdır.

4.5. Her araştırma hipotez gerektirir mi?

Fen bilimleri alanına giren araştırmalarda hipotez kurmak şarttır. Hipotezi olmayan bir fen

bilimleri araştırması düşünülemez. İlahiyat ise bir yönüyle sosyal bilimlerle diğer yönüyle ise metafizik

sahayla ilişkilidir. Sosyal bilimlere dahil olan her araştırmanın bir hipotez içeriyor olması gerekir. Din

Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Din Eğitimi gibi alanlarda her çalışmanın bir hipotezi olmalı ve bu hipotez

okuyucuya açık şekilde ifade edilmelidir. İsmini zikrettiğimiz alanlarda kimi zaman şahıs çalışmaları da

kaleme alınmaktadır. Söz gelimi İbn-i Haldun’u çalışan bir araştırmacı her ne kadar onun hayatını,

eserlerini tanıtıyor olsa da yine bir iddiayla ortaya çıkmalıdır. Örneğin, “İbn-i Haldun’un sosyolojik

fikirleri onun ideolojik alt yapısından etkilenmiştir.” gibi bir hipotezden yola çıkılmalıdır. Bu hipotezin

cevabı aranmalıdır.

Fıkıh, Tefsir, Hadis, Kelam gibi alanlarda araştırma yapan akademisyenlerin çalışmaları

arasında azımsanamayacak sayıda hipotez içermeyen yazılara rastlamaktayız. Bu durumda çalışmalar

34

tanıtım yazısı düzeyinde kalmaktadır. Oysa o konularda rahatlıkla bir hipotez geliştirilip savunulabilir.

Bu alanlarda söz gelimi bir Din Sosyolojisi çalışmasında ampirik araştırma yapılarak hipotezler

sınandığı gibi bir sınama yapılabilir mi? Elbette bu alanlar ampirik araştırmaları çok fazla içermezler. O

halde bu alanlardaki hipotezlerin sınanmasının yolu ayet ve hadisler olabilir. Ayrıca akıl yürütmelerle

ve referans göstermelerle de hipotezlerin sınanması mümkündür.

35

Kaynakça

Altunışık, Remzi ve ark., Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Sakarya Kitabevi, 2004.

Arslan, Metin: Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Harran Ün., Birecik M.Y., Şanlıurfa, 2012.

Baloğlu, Burhan: Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Der yay., İstanbul, 2010.

Kaptan, Saim, Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri, Bilim yay., Ankara, 1998.

Karasar, Niyazi: Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yay. Dağ., 27. Baskı, Ankara, 2014.

36

BEŞİNCİ BÖLÜM

AKADEMİK CÜMLE VE PARAGRAF YAZIMI

37

BEŞİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bu bölümün öğrenme hedefleri şunlardır:

1. Cümle yazımından nelere dikkat edileceğini öğrenmek

2. Cümle bütünlüğünün ne demek olduğunu öğrenmek

3. Cümle akıcılığının ne demek olduğunu öğrenmek

4. Paragrafın hangi bölümlerden oluştuğunu öğrenmek

5. Paragraf bütünlüğünün nasıl sağlanacağını yahut bütünlüğü nelerin bozacağını öğrenmek

6. Paragrafın akıcılığını nelerin bozacağını öğrenmek

38

Akademik yazının kalitesinin, yapılan araştırmanın derinliği ve bilginin zenginliği kadar, cümle,

paragraf ve bölümlerinin doğru şekilde oluşturulması da etkilemektedir. Bu bölümde önce akademik

bir cümlenin daha sonra da paragrafın nasıl olması gerektiğini ele alacağız.

5.1. Akademik cümle

Akademik bir cümlede şunlara dikkat edilmelidir.

1. Her cümle yalnızca bir yargı içermelidir. İkinci yargı için yeni bir cümle kurulmalıdır.

Birbiriyle doğrudan ilişkili ve birbirinin devamı şeklinde olmayan yargılar ayrı cümlelerde yer almalıdır.

Bu, cümle bütünlüğü açısından hayati öneme sahiptir.

Örnek yanlış => “Kur’an ayetlerinin tefsiri önemlidir ve tefsir yöntemlerinden biri ayetin

ayetle tefsiridir”

Bu cümlede bir biriyle doğrudan ilgili olmayan iki yargı bir bağlaç yardımıyla aynı cümle

içerisinde kullanılmıştır. Oysa bu, cümle bütünlüğünü bozmaktadır. Yapılması gereken tefsinin önemli

olduğunu bir cümlede, tefsir türlerinden bir olan ayetin ayetle tefsirini başka bir cümlede ifade

etmektir.

Öte yandan birbiriyle doğrudan ilişkili olan birden fazla yargı aynı cümle içerisinde bağlaç veya

virgül yardımıyla birbirinden ayrılarak yazılabilir.

Örnek => “Fıkıhçılar, en doğru hükme ulaşmak için konuya ilişkin ayet ve hadisleri bir araya

toplar, sahabenin ve geçmişteki ulemanın düşüncelerini inceler ve en doğru yoruma ulaştırması için

Allah’tan yardım isterler.”

Bu cümlede de birden fazla yargı vardır. Fakat bu yargıların hepsi birbiriyle doğrudan ilişkili ve

dahası sıralıdır. Bu yargıları ayrı cümleler halinde yazmak anlam akışını bozar.

2. Hiçbir cümle öznesiz kalmamalı, her cümlenin öznesi mutlaka, önceki cümleye

bakmadan da anlaşılmalıdır. Örnek yanlış cümle şu şekilde gelebilir:

Örnek yanlış => ”Yaptığı araştırmaların meyvesini ancak 40 yaşından sonra toplayabildi.”

Bu cümledeki yanlışlık, muhtemelen önceki cümlede zikredilen birinin bu cümlede tekrar

edilmemesidir. Oysa isim tekrarı yapmak istemiyorsa da onu ifade edecek bir özne kelimesi

bulunmalıdır.

39

Muhtemel doğru => “O, yaptığı araştırmanın meyvelerini ancak 40 yaşından sonra

toplayabildi.”

“O “ yerine “yazar”, “araştırmacı”, “müellif” gibi, sözü edilen kişiyi anlatacak başka kelimeler

de seçebiliriz.

3. Yüklemler mutlaka bir yargı bildirmelidir. Özellikle isim cümlelerinde ifadeyi yargı

belirtmeye yarayan ekleri kullanmadan cümlenin bitirildiği görülmektedir. Böylesi, akademik cümle

değildir. örnek yanlış cümleler ve muhtemel doğruları şu şekildedir.

Örnek yanlış => “Araştırma konumuza dair literatürde hiçbir çalışma yok.”

Doğrusu => “Araştırma konumuza dair literatürde hiçbir çalışma yoktur/bulunmamaktadır.”

Örnek yanlış => “Kur’an araştırmalarında psikolojik yaklaşım her geçen gün artmakta.”

Doğrusu => “Kur’an araştırmalarında psikolojik yaklaşım her geçen gün artmaktadır.”

4. Cümlelerde öğeler arası uyum sağlanmalıdır. Başka bir ifadeyle anlatım bozukluğu

yapılmadığına dikkat edilmelidir. Bilhassa uzun cümleler özne-yüklem ve özne-nesne uyumunun

gözden kaçması mümkündür. Tekrar okumalar yapmak suretiyle bu hatalar giderilebilir.

5. Devrik cümleler kimi zaman anlatım üslubuna renk katar. Ancak akademik yazılarda

devrik cümlelerden kaçınılmalıdır.

6. Cümle içerisinde aynı kelimenin tekrarından kaçınılmalıdır.

Örnek yanlış => “İlahiyat sahasında araştırma yapan fıkıhçı ve tefsirciler multidisipliner bir

şekilde çalışma yapmalı, gerekirse ortak araştırma yapmalıdırlar.”

Bu cümlede “araştırma” ve “yapmak” kelimeleri iki kez kullanılmıştır. Cümle şu şekilde

düzeltilirse problem çözülür:

Doğrusu => “İlahiyat sahasında çalışan fıkıhçı ve tefsirciler multidisipliner bir şekilde faaliyet

sürdürmeli, gerekirse ortak araştırmalar yapmalıdırlar.”

5.2. Akademik Paragraf

Tıpkı cümlede olduğu gibi, paragrafta da bütünlük olmalıdır. Paragraf bütünlüğünde ise her

paragrafın üç unsurdan oluştuğundan emin olunmalıdır. Bu üç unsur paragrafın giriş, gelişme ve

sonucudur. Bu durumda paragrafın en az üç cümleden oluşması bütünlük açısından önem

arzetmektedir.

Paragrafın girişi bölümü tıpkı yazının genelinde olduğu gibi bir tanıtıcı girizgah cümlesiyle

yapılır. Daha sonra konu dışına çıkmadan tartışma cümleleri sıralanır. Ardından sonuç cümlesiyle veya

40

cümleleriyle paragraf bitirilir. Giriş, gelişme ve sonuç paragrafları tek bir konuyu ihtiva etmelidir. Yeni

bir konu varsa o yeni bir paragrafa aktarılmalıdır. Bir metnin içerisinde bütün paragrafların bu şekilde

oluşturulmuş olmasına dikkat edilmelidir. Eksik paragraflar tamamlanmalı, farklı konuların bir araya

geldiği paragraflar farklı paragraflara bölünmeli ve varsa paragrafla ilgili olmayan cümle çıkarılmalıdır.

Örnek paragraf =>

“Kaçınan tipteki insanların dini gruplara veya dini liderlere bağlılıklarında da

patoloji göze çarpmaktadır. Kendi gruplarını ya da liderlerini hatasız ve mükemmel gören ve

bu manzarayı kusursuzlaştırmak için kendi grup yahut liderini bu konuda biricik kabul edip

diğerlerini yetersiz, kötü hatta art niyetli gören fanatiklerin durumlarının kaynağı

çocukluklarındaki güvensiz/kaçınan bağlanma tipine atfedilmektedir. Doğal olarak böyleleri

için sıradan bir dindarlık da yeterli olmamaktadır. Onların Allah’a, dinine, mezhebine, dini

grubuna bağlılıkları da tutkulu olmak durumundadır.”

Bu paragraf dikkatle incelenirse, giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluştuğu, fazladan bir

cümle bulunmadığı ve bir bütünlük arzettiği görülecektir. Şöyle ki paragrafa kaçınan tipteki insanların

dini grup ve liderlere patolojik şekilde bağlandığı söylenmiş. Arkasından bu patolojinin nasıl

olduğunun anlatıldığı bir gelişme cümlesi kurulmuş. Sonuçta ise bu tarz bir patolojik bağlanmanın

neden olabileceği duruma işaret edilmiş.

Örnek yanlış paragraf =>

“Psikoloji 19. Yüzyıl sonunda Almanya’da W. Wundt’un bir laboratuar kurmasıyla ortaya

çıkmış bir bilim dalıdır. Almanya’da ortaya çıkışından kısa bir süre sonra Amerika’da W. James ve S.

Hall’ün yaklaşık aynı dönemde açtıkları laboratuarlarla psikolojinin burada da ortaya çıkmasını

sağlamışlardır. Psikoloji, gerek kendine has yöntem ve teknikleriyle gerekse karşıladığı ihtiyaçla bugün

oldukça popüler bir bilimdir.Tasavvuf ve psikoloji yöntem ve ilkeleri farklı olsa da birbirleriyle aynı

çalışma sahasına sahip iki alandır. Bilindiği gibi Tasavvufun en merkezi konusu nefs ve nefsin

terbiyesidir. İlm-i nefs diye isimlendirilmesinden de anlaşılacağı üzere Psikoloji de nefsle aynı anlama

gelen psişe ile ilgilenmektedir. Bir Müslüman’ın psikoloji bilmekten başka çaresi bulunmamaktadır”.

Bu paragraf birbirinden farklı 4 konuyu ihtiva etmektedir. Öncelikle psikolojinin kuruluşundan

bahsettikten sonra, ikinci cümlede psikolojinin yapı ve işlevinden söz edilmiştir. Üç, dört ve beşinci

cümle ise Tasavvufla psikoloji arasındaki benzerliği vurgulamış, son cümle ise Müslüman’ın yapması

gerekene dair bir fikri içermiştir. Bu dört konu dört ayrı paragrafta ele alınması gerekirken, tek bir

paragrafa sığdırılmak istenmiştir. Bu tarz örneklere akademik yazı hayatına yeni başlamış deneyimsiz

akademisyenlerin ilk yazılarında rastlamak mümkündür.

41

Paragrafın cümlelerinin yüklemlerinin birbirinden farklı kiplerde olması paragrafın akışını

bozar. İlk cümleden son cümleye kadar yüklemler birbiriyle uyumlu olmalıdır.


“12 yaşındayken okulda bir başka çocuk tarafından çok sert bir şekilde yere düşürülen

ve bir an için şuurunu kaybeden Jung, o anda bir daha okula gidemeyeceği fikrine kapılır. Ne

zaman okula gitmek için yola çıksa bayıldı. Belki de okul hayatının başlangıç dönemleri pek

de parlak geçmediğinden bayılma taklidi yapıyordu. Neticede 6 ay kadar okula gitmedi yahut

gidememişti. Ziyaretçilerin geldiği bir gün babasının konuşmasına tanıklık eder. Onlar küçük

Gustav’ın epilepsi olduğundan şüpheleniyorlardı. Ailesinin fakirliğinin farkında olan Gustav

ise buna rağmen okumak istiyor ve mükemmel bir akademik başarı hedefliyordu. Daha sonra

birkaç kez daha bayıldıktan sonra bir daha bayılmamıştı.”

Ünlü psikolog C.G. Jung’un hayatının bir bölümünü anlatan bu paragrafta çok sayıda

yüklem kipi kullanılmıştır. Olması gereken bir kip belirleyip onunla devam etmektir. Hangi

kipin tercih edileceği kişinin edebi zevkine kalmıştır.

Paragraf içinde aynı kelime iki kez üst üste yüklem olmamalıdır. Aynı yükleme

zorlanılan durumlarda eş anlamlısı olan bir başka kelimeye kullanılmalıdır.


“Literatür taraması, alanda konuya ilişkin başka çalışmaların bulunup

bulunmadığının araştırılması anlamına gelmektedir. Araştırmacının, konuyu okuyucuya

arzederken, hipotezinin nasıl oluştuğunu, bu zaman kadarki bulguların neler olduğunu

göstermek amacıyla alandaki aynı konuya dair araştırmaları tarayıp yazması gerekmektedir.

Öte yandan araştırmacının kendisinin alana ne katacağının net olarak görülmesi açısından

bunu yapması gerekmektedir.”

Bu paragraftaki son iki cümle de “gerekmektedir” yüklemiyle bitmektedir. Bu

durumda yazar bunlardan birini aynı anlamı muhafaza edecek şekilde değiştirmelidir. Mesela

“Öte yandan araştırmacının kendisinin alana ne katacağının net olarak görülmesi açısından

bunu yapmalıdır.” şeklindeki bir bitiriş problemi çözecektir.

Sonuç olarak akademik bir yazıda kalitenin artırılması için kelimelerin, cümlelerin ve

paragrafların sırasıyla doğru oluşturulması önem arzetmektedir. Bu yapı taşları doğru

yerleştirilmediğinde yazının akademik değeri büyük ölçüde düşer.

42

Kaynakça

Day, R.A., Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır?, Çev: Gülay Aşkar Altay, Tübitak yay. Ankara

1996.





Yılmaz, M. Coşan, Emiroğlu O. Nuran: “Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?” Hemşirelikte Araştırma

Geliştirme Dergisi, 2005, 1/2 , ss. 38.

43

ALTINCI BÖLÜM

AKADEMİK YAZIDA BÜTÜNLÜK

44

ALTINCI BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Akademik yazıda bütünlüğün önemini öğrenmek

2. Akademik yazıda bütünlükten neyin kastedildiğini öğrenmek

3. Akademik yazının bütünlüğünü nelerin bozduğunu ve bütünlüğü neyin

bozduğunu öğrenmek

4. İdeal yazının boyutlarının ne kadar olması gerektiğini öğrenmek

45

Makale ve tez gibi akademik çalışmalarda metin içerisinde bir bütünlük

bulunmalıdır. Bütünlüğü sağlanmamış çalışma yetersiz kabul edilir. Bütünlükten kasıt ise,

giriş, gelişme ve sonuç üçlüsünün bir biriyle olan uyumu, her bölümün araştırmanın

hipoteziyle doğrudan ilgili olması, bölümlerin birbirini tamamlaması, fazlalık olan bölüm ve

bilgilerin araştırmanın içerisinden çıkarılmasıdır.

6.1. Her alt başlık kendi içinde bütünlük arzetmelidir

Akademik yazıda her başlık müstakil olarak alınıp okuduğunda kendi içinde net bir

bütünlüğe sahip olmalıdır. Bu anlamda her başlığın bir giriş, bir gelişme ve bir sonucu

bulunmalıdır. Öte yandan her başlığın bölüm içerisinde diğer başlıklarla irtibatlı ve onları

tamamlıyor nitelikte olması gerekir.

6.2. Her bölüm kendi içinde bütünlük arzetmelidir.

Tıpkı alt başlıklarda olduğu gibi, bölümlerin de giriş, gelişme ve sonuç bölümlerini

barındırıyor olması beklenir. Bölüm içerisinde fazladan bir alt başlık bulunması, bölümün

fazla uzatılması yahut içermesi gereken alt başlıkları içermemesi uygun değildir.

6.3. Her bölüm ve bilgi hipotezle ilişkili olmalıdır

Araştırmanın her bölümü başlangıçta belirlenen hipotezle ilişkili olmalıdır. Okuyucu

söz gelimi kavramların tartışıldığı birinci bölümde araştırmanın hipoteziyle olan ilişkiyi

görebilmelidir. Yazar, her bölümün başında bu bölümün içeriğinin neler olduğunu ve bunun

hipotezle olan ilgisini belirten bir paragraf kaleme alarak okuyucuyu bilgilendirebilir.

6.4. Fazladan bölüm veya bilgi olmamalıdır

Kavramların tartışıldığı bölümde tanıtılan tüm kavramlar araştırmada kullanılacak

kavramlar olmalıdır. Araştırmada kullanılmayacak hiçbir kavram burada yer almamalı

bununla birlikte eksik kavram da bırakılmamalıdır. Söz gelimi “İçgüdümlü ve dış güdümlü

dindarlık yöneliminin anksiyete bozukluklarının ortaya çıkmasında ve bozukluklarla başa

çıkmada etkisi” başlıklı bir araştırmanın kavramlar bölümünde “dindarlık yönelimi”, “iç

güdümlü dindarlık”, “dış güdümlü dindarlık”, “anksiyete” ve “başa çıkma” kavramlarının

tanıtılması gerekir. Öte yandan burada söz gelimi din, psikoloji gibi kavramların tanıtılması

bütünlüğü bozacaktır. Aynı şekilde anksiyetenin dışındaki diğer bozuklukları tanımlamak,

46

onlarla bu dindarlık yöneliminin ilişkini ele almak gereksiz olmanın ötesinde yersiz ve

yanlıştır.

Sosyal bilimlerdeki din psikolojisi, din sosyolojisi ve din eğitimi gibi alanlarda kaleme

alınan pek çok makale ve tezde konuya dair daha önce yapılmış çalışmalar ve bunların

sonuçlarının ele alındığı bir literatür bölümü bulunur. Bu bölüm, bu zamana kadar ortaya

konulan bilgileri vermenin yanı sıra bizim alana ne katacağımızı, önceki bulguların aynısını

mı yoksa tamamen başka bir şeyler mi bulacağımızı görmemize, ayırt etmemize yarar.

Yazının bütünlüğü açısından literatür verilirken sadece hipotezimizle ilgili araştırmalara

yahut tezdeki alt hipotezlere ilişkin veriler aktarılmalıdır.

Örneğin, “Bireyin Allah’a dair yüklemelerinde cezalandırıcılığın yahut bağışlayıcılığın

baskın olmasıyla ebeveynin şiddet davranışlarının ilişkisi” başlıklı bir araştırmanın literatür

bölümünde yalnızca bu konuya dair yapılmış çalışmalara yer verilmelidir. Söz gelimi, Allah’ı

algılamayla ruh sağlığı arasındaki ilişkiye dair araştırmalar, şiddetin psikolojik nedenlerine

dair araştırmalar gibi konuyla aslında çok da ilişkili olmayan, hipotezin gelişimine katkısı

olmayan konular söz konusu edilmemelidir.

Kuramsal çerçevenin olduğu bölümlerde ilgili konunun kim tarafından nasıl ele

alınıp yorumlandığı, hangi nedenlere bağlandığı gibi tartışmalara yer verilir. Bir başka

ifadeyle burası araştırmanın gelişme bölümünün tam merkezidir. Burada tam olarak

hipotez, başkalarının ağzından tartışılır. Mesela, yardımseverliğin nedenlerinin ele alındığı

bir tartışmada, yardımseverliğe dair psikanalitik açıklamalar, evrimcilerin düşünceleri,

davranışçıların düşünceleri, bilişsel psikologların yorumları vs. aktarılır. Burada bütünlüğü

ilgilendiren kısım, tartışmaların hepsinin hipotezin çerçevesi içerisinde kalması gereğidir.

Örneğin bir müfessirin îşârî tefsiri ele alınıp tanıtılıyorsa, genel olarak tefsirler

tanıtılabilir, ancak bu tarz tefsirleri daha çok sûfi meşrep müfessirlerin yazıyor olmasından

hareketle Tasavvufu baştan sona anlatmak yahut Tasavvufun hak mı batıl mı olduğuna dair

tartışmalara girmek gereksizdir.

Anket, mülakat ve deney gibi kendi özgün araştırmamızın yer aldığı, tartışmaya

bizim nasıl katkı sağlayacağımızı sağlayan bir bölüm varsa, kavramlarımız, literatür ve

kuramsal tartışmalarda ele alınan her konu söz gelimi ankette konu edilmelidir. Öte yandan,

tezin hiçbir yerinde geçmeyen bir konu bu bölümde yer almamalıdır.

47

Son olarak araştırmanın sonuç kısmında, kısa bir özetin ardından, araştırma

sonucunda başlangıçta kabul edilen temel hipotezin ve alt hipotezlerin araştırma tarafından

desteklenip desteklenmediğinden söz edilir. Burada tezde hiç mevzu bahiş edilmeyen

konulara girilmez. Kısacası her bölüm birbiriyle ve hipotezle tam olarak ilişkili olmalıdır.

6.5. Gereksiz tekrarlar olmamalıdır.

Aynı bilginin bir araştırmada birden fazla kez geçmemesi gerekmektedir. Gereksiz

tekrarlar çalışmayı sıkıcı hale getirdiği gibi, araştırmanın değerini de düşürür. Bunun önüne

geçmek için öncelikle, bir konu yeri gelip ele alındığında tam olarak halledilmeli, tekrar aynı

tartışmaya dönmek zorunda kalınmamalıdır. Tekrarın nedeni dikkatsizlik ise, yazı kaleme

alındıktan sonra duru bir zihinle, mümkünse bölüm bölüm değil tek parça halinde tek

seferde okumaya, mümkün değilse en kısa zaman aralığında, okunmalıdır. Özellikle uzun bir

metni haftalara yahut aylara yayarak okumak tekrarların kaçırılmasına ve bütünlüğün olup

olmadığının görülememesine neden olur. Ayrıca kişinin kendi yazdığı bir çalışmayı nesnel

şekilde değerlendirmesinin zorluğundan ötürü farklı gözlerin okuması sağlanmalıdır.

6.6. Metin çok fazla uzatılmamalıdır

Kimi dergilerde 15-20 sayfada halledilebilecekken 50, 60 hatta 70 sayfalık

makaleler, 100-120 sayfada verilebilecekken 300-400 sayfalık tezler gördüğümüz olur. Oysa

akademik çalışma az ve öz yazılmalı, boş yere uzatılmamalıdır. Bu pek çok açıdan yarasızdır.

Böylesi metinler yazar için çok fazla zaman ve emek israfı olduğu gibi, okuyucunun gözünü

korkutması ve okurken sıkılması nedeniyle albenili olmaktan uzaktır.

Gereksiz uzayan metinlerin bir başka sıkıntılı yönü ise alanda yapılan daha önceki

çalışmaları yok sayıyor olmanın bir işareti olarak yorumlanabilmesidir. Mesela yukarıdaki

örnekte olduğu gibi, Tasavvufun mahiyeti zaten Tasavvufçu akademisyenler tarafından

yıllarca tartışılıp ortaya koymuşken, konuyla tam bir ilişkisi olmadığı halde yeniden uzun

uzadıya ele almak sözü edilen akademisyenlere pekala saygısızlık olarak kabul edilebilir.

Batıda kaleme alınan makale ve çalışmalara bakıldığında fazladan hiçbir konuya yer

verilmediği, hiçbir konunun fazladan uzatılmadığı görülür.

Tüm bu ifade edilenlerin yanı sıra, daha önce hiç kimsenin ele almadığı, pek fazla

bilinmeyen bir konu söz konusuysa yahut başka bir sebeple seçilen konu uzun uzadıya

48

açıklamaları zorunlu kılıyorsa bu durumda yazarın uzun bir yazı kaleme alması uygun

olabilir.

6.7. Bölümlerin uzunluklarında denge bulunmalıdır

Bir bölümün kaç sayfa olacağına dair yazılı bir kural bulunmamaktadır. Ancak, söz gelimi

tanım bölümü 80 sayfa, kuram bölümü 20 sayfa, özgün araştırma bölümü 40 sayfa olarak

ortaya çıkarsa bu, bir dengesizliğe işaret eder. Limon modeli de denilen başlangıç ve son

kısmın daha kısa, gelişme kısmının ise daha uzun olduğu çalışmalar ideale daha yakın kabul

edilir. Bu anlamda söz gelimi 150 sayfalık bir tezde, kavramlar kısmı 30-40 sayfa, kuramsal

tartışmaların ve literatürün olduğu gelişme bölümleri toplamda 70-80 sayfa ve özgün

araştırma bölümü 30-40 sayfa civarında olması uygundur.

Makaleler için düşündüğümüzde 20 sayfalık bir makalede giriş 1-1,5 sayfa, yöntemin

tanıtımı 1-2 sayfa kavramlar 3-4 sayfa, literatür ve tartışma 8-10 sayfa, bulgular ve yorum

kısmı 4-5 sayfa olursa uygun kabul edilebilir.

49

Kaynakça


Ankara 1996.





Yılmaz, M. Coşan, Emiroğlu O. Nuran: “Bilimsel Makale Nasıl Yazılır?” Hemşirelikte


50

YEDİNCİ BÖLÜM

AKADEMİK ÇALIŞMADA YÖNTEM BELİRLEME

51

YEDİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Felsefe ve Din Bilimleri bölümünde yapılan çalışmalarda kullanılabilecek

yöntemleri öğrenmek

2. Temel İslam Bilimleri bölümünde yapılan çalışmalarda kullanılabilecek


3. İslam Sanatları ve Tarihi bölümünde yapılan çalışmalarda kullanılabilecek


52

Her bilim dalının kendine has yöntemleri bulunmaktadır. Söz gelimi sağlık bilimlerinde

laboratuar çalışmaları, fen bilimlerinde deneyler akademik araştırmaların olmazsa olmaz

yöntemlerindendir. Bu bölümde sosyal bilimler sahasına giren ilahiyat sahasında yapılan akademik

çalışmalarda belirlenmesi gereken yöntemler üzerinde durulacaktır.

İlahiyat fakülteleri bünyesinde genellikle üç farklı bölümde bilimsel araştırmalar

yürütülmektedir. Bunlar Tefsir, Fıkıh, Hadis, Kelam, Mezhepler Tarihi, Tefsir ve Tasavvuf gibi anabilim

dallarının dahil olduğu Temel İslam Bilimleri; Din psikolojisi, Din Sosyolojisi, Din Eğitimi, Dinler Tarihi,

Din Felsefesi, İslam Felsefesi ve Mantığın dahil olduğu Felsefe ve Din Bilimleri; son olarak da Türk

İslam Edebiyatı, Türk İslam Sanatları ve İslam Tarihi anabilim dallarının dahil olduğu İslam Tarihi ve

Sanatları bölümüdür.

7.1. Temel İslam Bilimlerinde Yöntem

Bu bölümün alt dallarında yapılacak akademik çalışmalarda genel olarak belirli dini kavramlar,

dini meseleler ve dini şahsiyetler işlenmektedir. Hipotez hazırlamanın mümkün ve gerekli olduğu bu

çalışmalarda araştırmalar Kur’an ayetleri, hadisler, düşünürlerin fikirleri etrafında cereyan etmekte,

bunlara akli istidlaller ilave edilmektedir.

Söz gelimi bir Kelamcı, araştırma yaparken, Kur’an ayetlerini, hadisleri, ulema düşüncelerini

mercek altına alarak tartışır, buradan sonuçlar çıkarmaya çalışır. Fıkıhçı da herhangi bir meselede

ayetleri, hadisleri, fıkıh ulemasının düşüncelerini göz önünde bulundurarak değerlendirir. Tasavvufçu

ve tefsirci de benzer usulü takip etmek durumdadır. Bu alanlardaki araştırmalar literatür taraması,

metin analizi yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilmektedir.

Örneklerle izah edecek olursak, “İslam’da Şefaat” konusunu araştıran bir tefsirci öncelikle ön

incelemeleri sonucunda bir hipotez kurar. Sonrasında kavramları tanıtır. Ardından Kur’an’daki tüm

şefaatle ilişkili ayetleri, bunların tefsirlerdeki yorumlarını, şefaatle ilgili hadisler, sahabe görüşlerini,

tefsirciler dışındaki İslam alimlerinin konuya ilişkin düşüncelerini ortaya koyar. Sonra tüm bu

malzemeyi hangi prensipler çerçevesinde değerlendireceğini anlatır. Daha sonra benimsediği

prensipler çerçevesinde tüm delilleri değerlendirerek bir sonuca varır.

“İslam’da kader anlayışı” konusunu araştıran bir kelamcı da benzer şekilde ayetleri, hadisleri,

klasik ve çağdaş kelamcıların görüşlerini bir arada değerlendirerek bir sonuç çıkarır.

Fıkıhçıların yöntemleri de diğerlerine benzemekle birlikte onlar, fıkhın hayata değen yönünün

kuvvetli olması nedeniyle bazı konularda saha çalışmalarına da başvururlar. Mesela, imsak vakitleri

konusunda fıkıhçıların konuyla ayet ve hadisleri ortaya dökerek, bunlarla ilgili klasik ve modern fıkıh

ulemasının düşüncelerini aktarmanın yanı sıra imsak vakti sahaya çıkıp gözlemler yaptıklarını

görebiliriz. Yine tıbbı, anatomiyi, genetiği vs. ilgilendiren konularda ilgili alanların bilim adamlarının

düşüncelerine yer vermeleri kaçınılmazdır.

Özetleyecek olursak metin analizi ve sınırlı sayıdaki saha araştırmalarının dışındaki yöntemler

Temel İslam Bilimleri Bölümünde kullanılmamaktadır.

53

Söz konusu bilim dallarının hiçbirinde nicel araştırma yöntemlerinin ağırlığından söz

edilemez. Az sayıdaki Temel İslam Bilimi araştırmacısı örneğin anket ve mülakata çalışmalarında yer

verdikleri görülmektedir.

7.2. Felsefe ve Din Bilimlerinde Yöntem

Felsefe ve Din Bilimlerinde bilhassa Din Psikolojisi, Din Sosyolojisi ve Din Eğitiminde nitel

yöntemlerin yanı sıra nicel yöntemlere de yer verilmek durumundadır. Örneğin Din Psikolojisinde

literatür taraması ve metin analizi yönteminin yanı sıra anketler ve mülakatların dışında, onlar kadar

yaygın olmasa da deneyler yapılmak zorundadır.

İki değişken arasındaki ilişkinin araştırıldığı bir çalışma söz konusuysa bu yazıda öncelikle

kavramların tartışıldığı bir bölüm, sonra kuramsal tartışmalar, daha sonra literatür verilir. Ancak bu

kadarıyla yetinildiğinde tıpkı Kelam ve Tefsirde olduğu gibi sadece başkalarının yaptığı çalışmalarının

ve mevcut kaynakların değerlendirilmesi söz konusudur. Ancak, araştırmacı mevcut literatüre kendisi

de bir şeyler katmak istiyorsa –ki bu istenen bir şeydir- konuya göre bir anket, mülakat, vaka

incelemesi, doğal gözlem yahut deney yapabilir.

Örneğin, “Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) teşhisi konmuş kimselerin dini yüklemeleri”

başlıklı bir konuyu çalışan bir din psikologu, öncelikle bu hastalığı, yükleme teorisini tanıttığı bir

bölüm kalem alır. Sonrasında konuyu kuramsal açıdan tartıştığı bölümü, sonra da bugüne kadar

yapılan çalışmaların sonuçlarını ele aldığı bölümü yazar. Eğer bu kadarla bırakmak istiyorsa sadece

kuramsal tartışmalar ve literatüre dair bir değerlendirme yaparak çalışmayı sonlandırır. Ancak bundan

daha faydalısı kendisinin TSSB hastaları bularak bu kendi örneklemi üzerinde anket yahut mülakat

yaparak literatüre bir katkı yapabilir. Bu, Din Psikolojisi için son derece yararlı bir çalışma olur. Benzer

çalışmaları Din Eğitimi ve Din Sosyolojisinde yapmak mümkündür. Ancak, Din Felsefesi, İslam Felsefesi

ve Mantık alanlarında anket ve deney gibi yöntemlere yer verilmez. Bunun yerine metin analizi ve

spekülasyon kullanılır. Dinler Tarihi çalışmaları ise ağırlıklı olarak metin analizlerine, az sayıda doğal

gözlem ve mülakatlara ve nadiren de anketlere dayanmaktadır.

7.3. İslam Tarihi ve Sanatların Bölümünde Yöntem

Bu bölümün sanatı, tarihi, ve edebiyatı içine alması nedeniyle hepsi için ortak bir yöntemden

söz etmek zordur. İslam Tarihçileri, metin ve belge analizlerine çalışmalarında bolca yer verirken,

incelemeler yapmak üzere tarihin yaşandığı beldelere seyahatler gerçekleştirip, tarihe ışık tutan belge

ve eserleri yerinde incelemek isterler. Bu anlamda kitaplar, kitabeler, biyografiler, fermanlar,

beraatlar gibi yazılı ve haritalar, mezarlar, kalıntılar gibi yazısız belgeleri kullanırlar. Şüphesiz bu

belgelerin tahlil, tenkit ve sentezi araştırma için kritik önemdedir.

Türk İslam Edebiyatçıları da metin ve belge analizlerinin ağırlıklı olduğu çalışmalara imza

atarken, Türk İslam Sanatları alanındaki akademisyenler metin ve belge analizlerinin yanı sıra bu

sanatlardan bir veya bir kaçına yatkınlık elde ederek uygulamalara da imza atmaktadırlar. Öte

yandan, tıpkı sanat tarihçilerinde olduğu gibi, yerinde incelemeler yaptıkları saha çalışmaları yaparak

yazılarında bunlara ilişkin bilgilere yer vermek durumundadırlar.

54

İlahiyat sahasında yapılacak çalışmalarda seçilecek yöntem alana ve konuya göre farklılık

arzetmektedir. Konu seçimi kadar seçilecek yöntemin de isabetli olması akademik bir çalışma için son

derece önemlidir.

55

Kaynakça

Bianchi, Ugo, Dinler Tarihi (Araştırma Yöntemleri), çev. Mustafa Ünal, Geçit Kitabevi,

İstanbul, 1999.

Clarke, P.B.: Din Sosyolojisi, Kuram ve Yöntem, çev. İhsan Çapcıoğlu, İmge Kitabevi, İstanbul,

2012.

Creswell John W.: Nitel Araştırma Yöntemleri, çev.: S.B. Demir, M.Bütün, Siyasal Kitabevi,

İstanbul 2014.

Ercan, Yavuz: Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknik, Turhan Yay., Ankara, 2014.

Görener, İbrahim: “Kur’an Bilimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştırması Sorunu”,

Bilimname, 2009, 16(1), ss. 9-23

Güler, Ahmet ve ark.: Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin yay., İstanbul

2015.

Hökelekli, H.: Din Psikolojisi, TDV Yay, Ankara, 2001.

Karaca, F. Din Psikolojisi, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon, 2011.

Karacoşkun, Mustafa, Din Psikolojisi El Kitabı, Grafiker yay., Ankara, 2012.

Özçelik, İsmail, Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler Nobel Akademi, Ankara, 2012.

Polat, F. Ahmet: Tefsir Araştırmalarında Yöntem Sorunları, Aybil yay., Konya, 2011.

56

SEKİZİNCİ HAFTA

AKADEMİK MAKALEDE ÖZ/ÖZET ve ANAHTAR KELİMELER

57

SEKİZİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Makalede özetin nasıl yazılacağını öğrenmek

2. Makalede özetin neleri içereceğini öğrenmek

3. Makalede anahtar kelimelerin nasıl belirleneceğini öğrenmek

58

8.1. MAKALEDE ÖZET

Akademik makalelerde başlıktan sonra öz veya özet (abstract) yer alır. Öz/Özet

makaledeki bilginin kısaca tanıtımıdır. Okurlar için genel bir harita işlevi görür. Öz/Özetler,

makalelerin kendilerinden daha çok okunmaktadır. Okuyucunun makalenin içeriğini kısa

zamanda öğrenmesini, kendi ilgi alanlarıyla ilişkisini saptamasını ve böylece makaleyi

bütünüyle okumaya ihtiyacının olup olmadığına karar vermesini sağlaması beklenir.

Bazı kuruluşlar makalelerin (veya tezlerin) tümünü değil, sadece Öz/Özetleri

yayınlamakta ve ilgililere sadece bu kısmı doğrudan açmış, duyurmuş olmaktadır. Öz/Özet

yardımıyla çalışmayı tanıyan araştırmacılar tamamına ulaşmak (ya da gereksiz görmek) için

karar vermektedir.

Makalenin tamamı yazılmadan Öz/Özetinin yazılması mümkün olmayacaktır.

Öz/özet sıralamada makalenin ön kısmında yer alsa da en son yazılacak kısımlardan biridir.

Çünkü yazar, araştırmasını iyice özümsedikten sonra hulasasını bu kısımda takdim eder.

Öz/Özetin 100-250 kelime aralığında tek paragraf olması tavsiye olunmaktadır.

Bilimsel makale, Öz/Özeti, yazının temelini oluşturan dört hususla ilgili sorularına

cevap vermelidir:

Bu makale niçin yapılmıştır?“Giriş”

Nasıl gerçekleştirilmiştir?“Materyal ve Metot”

Bulunan nedir?“Bulgular”

Hangi sonuçlar veya genellemeler getirilmiştir? “Sonuç”

Makalenin Öz/Özet kısmında:

4. Araştırmayı yapılmaya değer kılan sebep ve çözülmeye çalışılan mesele belirtilir.

5. Araştırmanın yöntemi ve kapsamı açıklanır.

6. Elde edilen en önemli sonuç ifade edilir.

7. Elde edilen sonuçların araştırma alanına kattığı bilginin önemi belirtilir.

8. Bilgiler genellikle birer cümleyle verilir, ihtiyaç duyulursa sonuçlar için birkaç cümle

kurulabilir.

9. Geçmiş zaman kipi kullanılmalıdır.

59

8.2. MAKALEDE ANAHTAR KELİMELER

Bilimsel yayınlarda Öz/Özetten sonra, genellikle, anahtar kelimeler (keywords) yer

alır. Anahtar kelimeler yayının tasnifinde, dizinlemesinde, elektronik ortamlarda

taranmasında yardımcı olur.

Makalelerin Öz/Özetleri bir yabancı dile çevrilmektedir. Örneğin İngilizce tercih

edilmişse “abstract” başlığı tercih edilmektedir. Aynı şekilde verilen anahtar kelimelerin o

dildeki karşılıkları veya yazılış şekilleri de verilmektedir. İngilizce tercih edilmişse anahtar

kelimelerin karşılığı “keywords” ifadesi kullanılmaktadır.

Anahtar kelime seçiminde:

1. Alanda kullanılan terimler tercih edilmelidir.

2. Terimlerin ve kavramların seçimi erişimi anlamlı kılabilecek şekilde seçilmelidir.

3. Kelime sayısının en fazla 5 olması tercih edilmektedir. İhtiyaç halinde daha

fazlası da kullanılabilmektedir. (Bazı araştırmacılar kelime sayısının 10’a kadar

çıkabileceğini savunmaktadır.)

Aşağıda, özet ve anahtar kelimeler için örnek teşkil edebilecek bir çalışmanın ilk

sayfasına yer verilmiştir.

61

Kaynakça


Ankara 1996.

Komite, Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Akademik Süreli Yayıncılık Kılavuzu, Ankara,

ULAKBİM, 2013uvt.ulakbim.gov.tr/sbvt/sbvt_kilavuz_2013.pdf, 04.10.2015.

Tez Hazırlama Yönergesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü,http://sosyalbilimler.istanbul.edu.tr/?p=6643, 04.10.2015.

Erdal Güzeldemir, Bilimsel Yazı Hazırlanması, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi,

http://www.gata.edu.tr/wpcg/images/anesteziyolojiad/sunu/bilimselyazihazirlanmasi.ppt,

04.10.2015.

Arıkan, Rauf, Araştırma Teknikleri ve Rapor Yazma, 3. bs., Ankara, Gazi Kitabevi,

2000.

62

DOKUZUNCU HAFTA

MAKALEDE GİRİŞ VE SONUÇ

63

DOKUZUNCU BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Makalede girişin nasıl yazılacağını öğrenmek

2. Girişte ne tür bilgilerin verilmesi gerektiğini öğrenmek

3. Makalede sonucun nasıl yazılacağını öğrenmek

64

9.1. MAKALEDE GİRİŞ

Makalenin ana metninin bölümleri “IMRAD” kısaltmasıyla tanımlanmaktadır

(I)Introduction -Giriş.

(M) Methods- Yöntemler.

(R)Results-Sonuçlar.

(A)And - ve

(D)Discussion- Tartışma

Bu bölümler, çalışmanın niteliğine bağlı olarak kendi içlerinde alt bölümlere

ayrılabilir. Bu bölümlerin oluşturulmasının aşağıdaki soruların halledilmesi,

cevaplandırılması yol gösterici olacaktır.

Hangi mesele incelendi? (I)Introduction -Giriş.

Nasıl incelendi? (M) Methods- Yöntemler.

Neler bulundu? (R)Results-Sonuçlar.

Ve (A)And - ve

Bunlar ne anlam taşır? (D)Discussion- Tartışma

Giriş bölümünde, konu hakkında kısa bilgi verilmeli, çalışmanın niçin, ne amaçla

yapıldığı, okuyucuya anlaşılır bir biçimde sunulmalıdır. Bir sorunu çözmek bir yöntem

geliştirmek veya mevcut durumun tespit edilmesi amaç olabilir.

Girişte konunun önemine de işaret edilebilir. Yapılan çalışmanın o alanda bilime

katkı bakımından taşıdığı önem, alanda doldurduğu boşlu vurgulanabilir. Bunun dışında

çalışmanın insanlığa ne katacağının anlatılmasında yarar vardır.

Çalışmanın kapsamı da girişte ifade edilir. Konu bölge, zaman veya bilim alanlarının

ilgisi açısından neleri kapsayacağı, nelerin kapsam dışında tutulacağı sebepleriyle beraber

açıklanır.

Girişte konuyla ilgili daha önce yapılmış çalışmaların bir dökümü sunularak, yeni bir

çalışmaya neden ihtiyaç duyulduğu da ortaya konulmalıdır.Daha önce çalışılmış bir konunun

tekrar yazılması anlamsız olacaktır.

Girişte hipotez ortaya konulmalıdır. Hipotezi desteklemek üzere, çalışmada

izlenecek yol konusunda önbilgi verilmeli, ancak veriler veya sonuçlar belirtilmemelidir. Çok

uzun bir giriş bölümü okuyucuyu sıkarak makalenin tamamını okumaktan vazgeçirebilir.

Giriş yazılırken şu hususlara özen gösterilmelidir:

65

1. Girişin amacı, konuyla ilgili önceki çalışmalara bakma gereksinimi duymaksızın,

yeterli bilgiyi vermektir.

2. Aynı konuda daha önce yapılan çalışmalardan kısaca söz edilmelidir.

3. Bu çalışmanın “Niçin?” yapıldığı ve “Neden?” önemli olduğu üzerinde

durulmalıdır.

4. Hipotez ortaya konulup, amaç kısa ve açık olarak belirtilmelidir.

5. Giriş bölümü çok uzun olmamalıdır.

66

9.2. MAKALEDE SONUÇ

Makalenin

Tamamlanmış olan araştırmada, toplanan verilerin analiz edilmesi neticesinde

sonuçlara ulaşılmış olur. Bu sonuçlara araştırma bulguları adını verenler de vardır. Ancak söz

gelimi bir saha çalışması yapılmışsa onun bulguları ayrıca “bulgular” başlığı ile ele alınırken,

bunun dışındaki sonuç kısmında bu bulguların bize ne düşündürmesi gerektiği anlatılır.

Elde edilen sonuçların araştırmanın amacıyla uyumlu olması beklenir:

1. Eğer belli bir sorunu çözmek amaçlanmış ve bu gerçekleşmiş ise sonuçta

belirtilmelidir.

2. Yeni bilgiler üretilmişse bunlar açıklanmalıdır.

3. Bazı araştırmalar yöntem içerebilir ve yeni bir yöntem veya mesela yeni bir

analiz tekniği de bir sonuç olabilir.

4. Araştırmada elde edilen sonuçlar doğrultusunda bazı önerilerde bulunmak da

gerekebilir. Bazı araştırmada “sonuç ve öneriler” şeklinde bir başlık tercih

edilmektedir.

Sonuçta, giriş bölümünün sonunda belirtilen amacına ulaşıp ulaşmadığı, bilime yeni

bir katkıda bulunup bulunmadığı, başlangıçta belirlenen hipotez veya hipotezlerin araştırma

tarafından desteklenip desteklenmediği anlatılır. Burada kısa ve özlü bir neticeye ve öneri

haline getirilebilecek yargıya varılmalıdır.“Bu araştırma yapılmasa idi eksik kalan ne

olurdu?”,ya da “Bu araştırmanın yapılması ile elde edilen, önceki duruma göre farklılık

gösteren, katkı sağlayan yeni bilgi nedir?” sorularına cevap verilmelidir. Elde edilen sonuçlar

açık ve sade bir şekilde aktarılmalı ve yine geçmiş zaman kipi kullanılmaldırı.

67

Kaynakça


Ankara 1996.

Yalın, Rıfat, “Bilimsel Makale Nasıl Yazılır Ve Yayımlanır?”, Ulusal Cerrahi Dergisi,

24(2), 2008, ss. 100-103, http://www.ulusalcerrahidergisi.org/tam-metin-pdf/16,

04.10.2015.



Komite, Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Akademik Süreli Yayıncılık Kılavuzu, Ankara,

ULAKBİM, 2013uvt.ulakbim.gov.tr/sbvt/sbvt_kilavuz_2013.pdf, 04.10.2015.



Erdal Güzeldemir, Bilimsel Yazı Hazırlanması, Gülhane Askeri Tıp Fakültesi,

http://www.gata.edu.tr/wpcg/images/anesteziyolojiad/sunu/bilimselyazihazirlanmasi.ppt,

04.10.2015.

Arıkan, Rauf,Araştırma Teknikleri ve Rapor Yazma, 3. bs., Ankara, Gazi Kitabevi,

2000.

68

ONUNCU HAFTA

DİPNOT GÖSTERME :KİTAPTAN, MAKALEDEN VE TEZDEN ALINTI

69

ONUNCU BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Akademik yazılarda dipnot göstermeyi öğrenmek

2. Atıf yapmanın gerekliliğini öğrenmek

3. Dipnotlarda şekil şartlarını öğrenmek

70

Bilimsel çalışmalarda başkalarının daha önce yapmış oldukları çalışmalardan

yararlanılmaktadır. Bu doğaldır ve faydalıdır. Zira şayet alanın en büyük

otoritelerinden biri haline gelmemişsek (ki o durumda bile gerekir) bize bir şeyi

nerden bildiğimiz sorulur.

10. 1. Kaynak Göstermenin Amaçları

Kaynak göstermenin amaçlarından bazıları şunlardır:

1. Savunduğumuz görüşe kaynaklar sayesinde destek sağlamak ve

okuyucuyu ikna etmek.

2. Dürüstlüğün gereği olarak kendimize ait olmayan bilgi ve verilerin asıl

sahibini açıklamak.

3. Kaynağın aslına ulaşarak alınan bilgilerin doğruluğunu kontrol etmek

isteyenlere kolaylık sağlamak ve böylece denetime açık olmak.

4. Daha detaylı inceleme yapmak isteyene kaynağın aslına ulaşmasında

yardımcı olmak.

Akademik yazılarda en önemli konulardan biri dürüst olmaktır. Bunun en çok

ihlal edildiği durumlardan biri bilginin kaynağına nispet edilmesinde yaşanmaktadır.

Kullanılan bilginin kaynağının gösterilmesi hem ahlakî, hem de yasal zorunluluktur.

Bu sebeple ilgili kurumlar bu konuyu yönetmeliklerle detaylı bir şekilde kurallara

bağlamıştır.

10.2. Usul Yönünden Kaynağın Gösterilişi

Lisansüstü eğitimlerini İlahiyat fakültelerinin alanlarıyla ilgili yapan yüksek

lisans ve doktora öğrencileri Sosyal Bilimler Enstitüleri bünyesinde bunu

gerçekleştirmektedir. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü de Tez

Hazırlama Yönergesi ile tezlerde, ayrıca genel anlamda akademik yayınlarda

geçerli olabilecek kuralları açıklamıştır. Yönerge şekil şartları içinde kullanışlı bir

rehberdir. Bu yönerge bizim konumuzla ilgili bilgileri de içermektedir.

Başka kaynaklardan yapılan alıntılar, ya aynen aktarılır veya çalışmayı

yapanın kendi cümleleriyle özetlenerek yahut yorumlanarak verilir. Her iki durumda

da, alıntı yapılan kaynağa mutlaka atıfta bulunulmalıdır.

Özetle şu hususlara dikkat etmek gerekir:

1. Kaynaktan aynen alınan bilgiler, çift tırnak içinde(".....") gösterilirler.

71

2. Çalışmayı hazırlayanın, kaynaktaki bilgiyi değiştirerek yaptığı alıntılar

ise, çift tırnak arasına alınmadan gösterilirler.

3. Başka kaynaklardaki bilgilerin aynen aktarılması durumunda,

kaynaklardaki yanlışlıklar da tekrarlanır. Kaynak metindeki yanlışlıklar

düzeltilerek verilmek isterse, doğru bilgi, yanlış bilgiden hemen sonra bir

parantez içinde gösterilir.

4. Kaynaklardan aynen yapılan alıntılar, bir cümleyi aşmayacak

uzunluktaysa, metin içinde verilirler. Daha uzun alıntılarda, alıntı ile

metnin ayırt edilmesi sağlanır.Bu tür alıntılar için, tez metninde kullanılan

puntodan daha küçük punto kullanılır.

10.3. Şekil Yönünden Kaynağın Gösterilişi

Dipnotlarda bir kaynağa ilk kez atıf yapılıyorsa, bu dipnotta, eserle ilgili

mevcut bibliyografik bilgilerin tümü sırayla yer alır:

Yazar adı ve soyadı, eser adı, yayına hazırlayan (veya editör), çeviren adı ve

soyadı, cilt, basım, baskı ve yayın bilgisi (cilt sayısı, basım sayısı, baskı sayısı, seri

adı, yayın yeri, yayınevi, yayın tarihi),cilt numarası ve sayfa sayıları.

Yazar Adı:Bir eserde yazar, kişi veya tüzel kişi (kurum, kuruluş gibi)

özelliğini taşıyabilir. Dipnotta, yazar adları,kaynak kitabın iç kapağında verildiği

şekilde tekrarlanır. Birden çok yazarlı eserlerde, her yazarın adı, eserin iç kapağında

verilen sırayla ve aralarına virgül konularak verilir. Üçten fazla yazarı olan eserler

için, sadece ilk yazarın adı ve soyadı verildikten sonra 've diğerleri'anlamına gelen

'v.d.'ibaresi kullanılır.

Kitap adı: Kitap adı, atıf yapılan eserin iç kapağında olduğu şekilde verilir.

Kitap adı asıl ad ve tamamlayıcı ikinci ve/veya üçüncü adlardan oluşmuşsa,asıl ad ve

tamamlayıcı ikinci ad arasına iki nokta üst üste konur.

Dipnotlarda kitap adları, koyu renk harflerle yazılır ve kitap adından hemen

sonra virgül konur.

Mustafa Ertürk, Metin Tenkidi: Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği, Ankara,

Fecr Yayınları, 2005, s. 10.

Yayına hazırlayan (veya editör) ve çevirenin adları: Kitap, makale gibi

eser adlarından sonra, eğer varsa,'yayına hazırlayan, editör, çeviren vb.' dendikten

72

sonra mütercimin veya yayınlayanın adı ve soyadı verilir. İstenirse bunlar 'yay.haz.,

ed., çev.,' şeklinde kısaltılarak da verilebilirler.

Muhammed Mustafa A'zami, İslam Fıkhı Ve Sünnet: Oryantalist J.

Schacht'a Eleştiri, Çev. Mustafa Ertürk, İstanbul, İz Yayıncılık, 1996, s. 15.

Dipnotlarda aynı kaynağa ikinci veya daha fazla atıfta bulunuluyorsa, yukarıdaki

bilgiler kısaltılarak verilir.

Bibliyografik Bilgiler Türkçe

Bakınız Bkz.:

Karşılaştırınız Karş.

Karşı görüş k.g.

Aynı eser/yer a.e.

Adı geçen eser a.g.e.

Yazara ait son zikredilen yer a.y.

Eserin kendi içinde yukarıya atıf bkz.: yuk.

Eserin kendi içinde aşağıya atıf bkz.: aş.

Eserin bütününe atıf b.a.

Basım yeri yok y.y.

Basım tarihi yok t.y.

Çok yazarlı eserlerde ilk yazardan sonrakiler v.d.

Sayfa/sayfalar s.

Editör/yayına hazırlayan Ed.veya Haz.

Çeviren Çev.

Aynı eserin aynı sayfasına izleyen şekilde ikinci kez atıf:

A.e.

Aynı esere, fakat farklı sayfasına atıf:

A.e., s. 40.

Araya başka referanslar girildiğinde, Ertürk’ün kitabına yeniden atıf:

Ertürk, Metin Tenkidi, s. 22. veya

Ertürk, a.g.e., s.22.

73

MakaleAdı: Makale yazarı/yazarlarının adından sonra virgül konur.

Virgülden sonra makale adı, çift tırnak içinde verilir. Makale adından sonra yine

virgül konur. Bunu kitap adı gibi yazılan süreli yayının (derginin) adı izler.

Ümit Horozcu, “Psikodelig İlaçlar ve Mistik Deneyim: Mistik Deneyimin

Kısa Yolu”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 28, 2013, s.

141-174.

Edite edilmiş kitapta makaleye atıf:

Ümit Horozcu “Ruh Sağlığı Ve Din”, Din Psikolojisi El Kitabı, Ed. Mustafa

Doğan Karacoşkun, Ankara, Grafiker, 2012, s.175.

İlahiyat alanında yazılmış makalelerin çoğunun PDF nüshasına şu internet

adresinden ulaşma imkanı vardır:

http://ktp.isam.org.tr/makaleilh/findrecords.php

74

Tez Adı: Yayınlanmamış tezlerin adları, makale adı gibi çift tırnak içinde

verilir.

Adem Arıkan, “ Büyük Selçuklular Döneminde Şia”, Doktora Tezi, İstanbul

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimler Bilimleri Anabilim

Dalı, İstanbul, 2010.

75

Kaynakça

Day, R.A., Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır?, Çev: Gülay Aşkar Altay,

Tübitak yay. Ankara 1996.

Kavakçı, Yusuf Ziya, İslam Araştırmalarında Usul, 4. bs., Ankara, Diyanet

İşleri Başkanlığı, 1991.






2000.

76

ONBİRİNCİ HAFTA

DİPNOT GÖSTERME: İNTERNETTEN, ANSİKLOPEDİ MADDELERİNDEN,

AYET VE HADİSLERDEN, KLASİK METİNLERDEN

77

ONBİRİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Akademik yazılarda dipnot göstermeyi öğrenmek

2. Atıf yapmanın gerekliliğini öğrenmek

3. Dipnotlarda şekil şartlarını öğrenmeK

78

11.1. İNTERNETTEN DİPNOT GÖSTERME

Çağın bir imkânı olarak internet de bir kaynaktır. Ancak yapılan çalışmalarda bu

kaynağın kullanımıyla ilgili sorunlar ortaya çıkmaktadır. İnternetten alınan bazı bilgiler

doğrudan kopyalanabildiği için tercih edilmektedir. Bazı durumlarda ise, iyi niyetli bir

ifadeyle: bazı metinler araştırmacı tarafından okunmaya bile lüzum görülmeden olduğu gibi

alınabilmektedir. İnternetin imkânları intihalin yolunu açmakta, araştırmacının araştırmadan

başkasının yazdığını kopyalayarak öğrenmeden, tecrübe etmeden bu aşamayı geçmeye

teşebbüs etmesine sebep olmaktadır.

Daha önceki yapılan kontrollerden ayrıca şu hususlar tecrübe edilmiştir:

1. Bazı internet sitelerinden bilginin kime ait olduğu ifade edilmeden (yazarına nisbet

etmeksizin) alıntı yapılmaktadır.

2. Detaylı uzantı yerine, anasayfa adresi verilerek internet sitelerinde bilgiyi kontrol

imkânı zorlaştırılmaktadır.

3. Matbu olan (örneğin PDF nüshasına da ulaşılabilen) çalışmaların da internet

nüshalarından alıntı yapılmaktadır. Yapılıyorsa bile bu tercihin nedeni

açıklanmalıdır.

4. İnternetten aynen yapılan alıntılar, alıntı kurallarına riayet edilmeden, başı sonu

belirsiz yapılmaktadır.

5. Temel ıstılah ve hükümlerden bahseden giriş bilgileri için dahi akademik

kaygısı/altyapısı tartışılabilir olan internet siteleri kaynak gösterilmektedir.

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Hazırlama Yönergesi elektronik

kaynaklara atıfın şeklini de düzenlemektedir.

Elektronik kaynaklara ilişkin dipnotlarda:

a) Eser, aynı zamanda daha önce basılı halde yayınlanmışsa, o zaman, önce yazının yer

aldığı ilk kaynağın referans dipnotu, sonra parantez içinde ‘çevrimiçi’ ibaresi ve daha

sonra da eserin yer aldığı elektronik kaynağın site adı ile siteden yararlanılan tarih

verilir.

b) Eğer eser daha önce basılı halde yayınlanmamışsa, varsa yazarın adı ve soyadıyla eser

adı, sonra ‘çevrimiçi’ ibaresi ile eserin yer aldığı elektronik kaynağın site adı ve siteden

yararlanılan tarih verilir.

Elektronik kaynağa atıf:

79

John N.Berry , "Educate Library Leaders,” LibraryJournal,February 15, 1998 ,

(Çevrimiçi) http//www.epnet.com/ehost, 3 Nisan 2000.veya

Bill Crowley-Bill Brace, "A Choice of Futures: Is It Libraries Versus

Information?”,(Çevrimiçi) http//www.epnet.com/ehost, 30 Mart 2000..

(Çevrimiçi) ifadesini gerekli görmeyen uygulamalrda vardır.

80

11.2. ANSİKLOPEDİDEN DİPNOT GÖSTERME

Ansiklopedi maddeleri sosyal bilimlerde ve ilahiyat alanında yapılan çalışmalarda en

fazla atıfta bulunulan akademik çalışmalardandır. Ansiklopedi atıflarının belirlenmiş bir şekli

bulunmaktadır.

Ansiklopedi maddelerinin adları: Makale adı gibi tırnak içerisinde verilir. Ansiklopedi

ismi kalın yazılır.

Mustafa Ertürk, “Haber-i Vâhid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA),

cilt: XIV, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı,1996, s. 349.

Ansiklopediye atıf:

Paul Bohannan, “Lawand Legal Institutions,” International Encyclopedia of

SocialSciences, Vol.IX, Ed. by., David L. Shils, w. Place, McMillanandFreePress,1968, pp. 73-

77.

İlahiyat öğrencileri için her konuda ilk okumalar ve bir kaynak olarak büyük bir

imkân olarak artık TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) dijital olarak ulaşılabilir durumdadır.

Ansiklopediye şu adreslerden ulaşılabilmektedir.

www.tdvia.org

www.islamansiklopedisi.info

www.tdvislamansiklopedisi.org

81

11.3. AYET, HADİS VE KLASİK METİNLERDEN DİPNOT GÖSTERME

Kutsal Kitaplara ve Klasik Eserlere Yapılan Atıflar: Kuran ve benzeri kutsal kitaplara

yapılan atıflarda ,kitap adları, koyu renkle yazılmaz.

İlahiyat alanında yazılan makalelerde ayetlerle atıf yapıldığında genelde sure ismi,

parantez içerisinde surenin numarası ve ayetin numarası şekli tercih edilmektedir.

Örnek: Fussilet, 41/44

Klasik eserlere yapılan atıflarda ise müellifin meşhur ismini soyadı gibi alarak daha

önce kitap atıflarında görülen şekil uygulanabilir. Hadis kitaplarından da aynı şekilde dipnot

gösterilebilir.

Ebu'I-Kasım el-Huseyn Rağıb el-İsfahanî, el-Müfredat fi Garibi'l-Kur'an, Tahkik:

Muhammed SeyyidKeylanî, Beyrut,Dâru’l-İlm, 1986, s. 12.

Klasik metinlerde bilgi taraması için Şâmile gibi programlar büyük kolaylık

sağlamaktadır. Bu programa internet üzerinden ulaşma imkânı vardır:

http://shamela.ws

82

Kaynakça

Day, R.A.,Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır?, Çev: Gülay Aşkar Altay, Tübitak yay.

Ankara 1996.






2000.

83

ONİKİNCİ HAFTA

AKADEMİK ARAŞTIRMADA ETİK

84

ONİKİNCİ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ

Bölümün öğrenme hedefleri şunlardır.

1. Akademik çalışmada etik dışı davranışların neler olduğunu öğrenmek

2. Akademik çalışmada intihalin ne anlama geldiğini ve intihal türlerini öğrenmek

3. Akademik çalışmada çarpıtmanın ne olduğunu öğrenmek

4. Akademik çalışmada tahrifin ne olduğunu öğrenmek

5. Akademik çalışmada haksız yazarlığın ne olduğunu öğrenmek

6. Akademik çalışmada duplikasyonun nasıl yapıldığını öğrenmek

7. Akademik çalışmada etik dışı davranışlara dair muhtemel sonuçları öğrenmek

85

AKADEMİK ARAŞTIRMADA ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR

Akademik bir yazıda akademisyenin dikkatle riayet etmesi gereken etik kurallar

vardır. Bu kurallara aykırı davranış, bir akademisyen için etkileri silinmez zararlara yol

açabilir. Öyle ki söz gelimi bir makale yahut tezde yapılacak bir etik dışı davranış nedeniyle

kişi gerek hukuki gerekse sosyal açıdan tüm akademik imkan ve itibarını yitirebilir. Günü

kurtarmak amaçlı etik dışı davranışlar, üzerinden ne kadar zaman geçerse geçsin, yazının

kalıcılığı nedeniyle birilerinin dikkatini çekmekte, bu durum kitaplara ve makalelere konu

edilmek suretiyle kişi bir anda itibarsızlaşabilmekte, üstelik bunlar medyada haber konusu

edilebilmektedir.

12.1. İntihal

Aşırma diye de ifade edilen intihal, başkalarının fikirlerini, metodlarını, verilerini,

uygulamalarını, yazılarını, yapıtlarını ve şekillerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun

biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendisininmiş gibi sunmaktır. Bir başka

ifadeyle ihtihal bilimde hırsızlıktır. Buna yabancı dilden tercüme edilen bir eserin, müellifini

söylemeden tercüme değil de kendisi yazmış gibi yayınlamak da dahildir.

12.1.1. Tam aşırma

Bir başkasına ait çalışmayı, kendi adını koyarak aynen sunmak ve yayımlamaktır.

Burada bir eserin tamamına yapılabildiği gibi, bir bölüm, bir başlık veya bir bilgi de sahibini

zikretmeksizin kendine aitmiş gibi yazmaktır.

12.1.2. Örtülü aşırma

Çalışmanın bir yerinde bir yazardan bilgi alıp, bunu uygun şekilde kaynak olarak

gösterdikten sonra, aynı kaynaktan alınan yeni bilgilerde bu kaynağı tekrar zikretmemek

86

şeklinde yapılır. Kişi bu durumu o kaynağa zaten atıfta bulunduğunu söyleyerek savunmak

istese de, yapılan intihaldir.

12.1.3. Kaynak aşırma

Araştırmalarımız esnasında söz gelimi bir makalede konumuz açısından önemli bir

bilgiye ulaştığımızda çoğu zaman o bilginin bir başka yazardan, mesela bir klasik kaynaktan

alındığını, bunun da uygun şekilde dipnotlandırdığını görürüz. Yapmamız gereken öncelikle

o klasik kaynağa ulaşmak ve o bilgiyi ilk kaynağında görmek, böylelikle varsa alıntılama

hataları, çarpıtmaları, intihalleri vs. varsa imkanı oluşur. Bu durumda o klasik kaynağı kendi

dipnotumuz olarak yazabiliriz. Şayet bu klasik kaynağa ulaşma imkanı bulunmuyorsa

yapılması gereken, ikinci el kaynak olan makaleyi dipnot olarak vermek, aktaranın bu kaynak

olduğunu göstermektir.

12.2. Çarpıtma

Yapılan araştırmada konunun lehinde ve aleyhinde bulunan delillerden yalnızca

kendi düşüncesini destekleyenleri alarak diğer delilleri karartmak şeklinde yapılır. Buna bilgi

cımbızlama da denilebilir. İlahiyat alanında yapılan çarpıtmaların en fazla konu olduğu

delillerin Kuran ayetleri ve hadisler olduğu bilinmektedir. Araştırmacıların, Kur’an’da lehine

gördüğü ayetleri argüman olarak kullanıp, hipotezin aleyhine olanları zikretmemesi bu

kabildendir.

87

12.3. Tahrif

Etik açıdan daha sorunlu bir başka durum ise, verileri kurulan hipotezin lehine

olacak şekilde tahrif etmektir.

12.4. Tekrar yayın (Duplikasyon)

Bir araştırmanın aynı sonuçlarını birden fazla yere yayın için göndermek veya

yayınlamak ve bunları ayrı çalışmalar gibi göstermektir. Sadece başlığın değiştirildiği ya da

diğer çok küçük değişikliklerin yapılmasıyla yeni bir çalışmaymışçasına yeniden yayınlamak

etik dışı davranışa girmektedir.

12.5. Haksız yazarlık

Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dahil etmek, aktif katkısı bulunduğu

halde bu kişileri yazarlar arasına katmamak, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun

olamayan bir biçimde değiştirmek.

Etik dışı davranışlar nedeniyle her yıl çok sayıda akademisyen çeşitli müeyyidelere

tabi tutulmaktadır. Söz gelimi Üniversitelerarası Kurul Doçentlik Sınavı Etik Komisyonu 2004

Döneminde yapılan doçentlik sınavlarında 98 dosyayı incelemeye almış, bunlar arasında 23

tanesine Bir daha girememe (4), Üç yıl girememe (2), İki yıl girememe (3), Bir yıl girememe

(14) gibi yaptırımlarda bulunmuştur. Bunlar meselenin akademik ve hukuki boyutunu

ilgilendirirken, söz konusu ihlalleri yapan kimselerin sosyal ve psikolojik kayıpları oldukça

büyüktür.

89

ON ÜÇÜNCÜ HAFTA

İÇİNDEKİLER OLUŞTURMA

90

ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Akademik yazıda başlıkların bilgisayara tanıtılmasını öğrenmek

2. Başlıkları tanıyan bilgisayarın içindekiler tablosunu oluşturmasını

öğrenmek

91

13. İÇİNDEKİLER OLUŞTURMA

Makalelerin yazımında genellikle WORD programı kullanılmaktadır. Bu

programın bazı yönlerine vakıf olmak, otomatik işlemler çalışmamız sürecinde işimizi

kolaylaştıracaktır. İçindekiler tablosu oluşturulurken de elle tek tek başlık yazmak

hem zahmetli hem de şekil bakımından bozuk tabloya sahip olmamıza neden

olacaktır. Otomatik içindekiler tablosu için WORD dosyamızın üst kısmındaki araçları

(sekmeler) kullanacağız.

İçindekiler tablosunu oluşturmadan önce metnimizde başlıkların olması ve

bu başlıkları bilgisayara başlık olarak tanıtmamız gerekmektedir.

13.1. Başlık Ekleme

1. Başlık metnini yazıp seçin (tarayın).

2. Giriş sekmesinde, Stiller grubunda, istediğiniz başlık stilini tıklatın. İstediğiniz stili

görmezseniz Hızlı Stiller galerisini genişletmek için Diğer düğmesini tıklatın.

Not: Seçili metnin belirli bir stilde nasıl görüntüleneceğini görmek için, işaretçinizi

önizlemesini istediğiniz stilin üzerinde tutun.

92

13.2. Başlık stilini özelleştirme

Başlık stilinin yazı tipini ve biçimlendirmesini değiştirebilirsiniz.

1. Özelleştirmek istediğiniz başlık metnini seçin.

2. Giriş sekmesinde, Stiller grubunda özelleştirmek istediğiniz başlık stilini tıklatın.

3. Değiştir’i tıklayın.

Örneğin, yazı tipini, rengi veya boyutu değiştirebilirsiniz.

93

Bilgisayarımız başlıklarımızı tanımış ise içindekileri otomatik olarak

yapabilecektir.

Word bu başlıkları bulur ve içindekiler tablosu oluşturmak için bunları

kullanır. Başlık metnini, sırayı veya düzeyi her değiştirdiğinizde içindekiler tablosunu

güncelleştirebilir.

1. İçindekiler tablosunu eklemek istediğiniz yeri tıklatın.

2. Başvurular > İçindekiler Tablosu'nu tıklatın. Çıkan görüntülerden görüntü olarak

hangisinin olmasını istiyorsanız seçin ve üzerine tıklayın.

13.3. İçindekiler tablosunu güncelleştirme

Belgenize başlık veya başka bir içindekiler tablosu girdisi eklediysek veya

başlıklardan bir şeyler kaldırdıysak içindekiler tablosunu hızla güncelleştirebiliriz.

Ancak aşağıdaki işlemi yapmadığınız sürece tabloda güncelleştirmeleri göremeyiz.

1. Başvurular sekmesinin İçindekiler Tablosu grubunda Tabloyu Güncelleştir'i tıklatın.

2. Yalnızca sayfa numaralarını güncelleştir veya Tüm tabloyu güncelleştir seçeneğini

tıklatın.

94

Ayrıca daha önce oluşturduğunuz içindekilerin metnine sağ tıkladığınızda seçeneği

üzerinden de değişikleri yenilemesini sağlayabilirsiniz.

95

İstersek içindekiler tablosunu biçimlendirebiliriz. Örneğin, yazı tipini,

gösterilecek başlık düzeylerinin sayısını ve girişler ile sayfa numaraları arasında

noktalı çizgiler görünüp görünmeyeceğini seçebilirsiniz. Yine aynı sekmelerden özel

içindekiler tablosu tıklandığında karşımıza çıkan görüntü değişiklikler için imkan

sağlayacaktır.

96

Kaynakça

Mıcrosoft Word 2010 Başlangıç Seviyesi Eğitim İçeriği, Orta Doğu Teknik

Üniversitesi, http://its.metu.edu.tr/brosurler/Word2010_Baslangic.pdf, 05.10.2015

https://support.office.com/tr-tr/, 05.10.2015.

97

ON DÖRDÜNCÜ HAFTA

KAYNAKÇA OLUŞTURMA

98

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMÜN ÖĞRENME HEDEFLERİ


1. Akademik yazıda kaynakların bilgisayara tanıtılmasını öğrenmek

2. Kaynakları tanıyan bilgisayarın Kaynakça bölümünü oluşturmasını

öğrenmek

99

Makalelerde veya diğer akademik yazılarda kullanılan kaynakların

bellikurallara göre listelendiği bölüme Kaynakça veya Bibliyografya denilir. Atıf

yapılan kaynaklarla ilgili olarak dipnotlarda verilen tam bibliyografik kimlikler,

kaynakçaya da aynen yansıtılır. Ancak, kaynakçada bazı farklılıklar vardır:

1. Kaynakların yazarlarının soyadı en başa alınır. Soyadı ile ad arasına

virgül konur. Addan sonra da iki nokta üstüste konur.

2. Bibliyografyada yer alan kitaplar için sayfa numarası belirtilmez.

3. Ancak, makalelerde, makalenin hangi sayfalar arasında yer aldığı

belirtilir. Makalenin ilk ve son sayfası aralarına – işareti konularak yazılır.

4. Listelenen kaynaklar alfabetik olarak dizilir.

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Hazırlama Yönergesi şöyle bir

örnek sunmaktadır.

Bibliyografya / Kaynakça

Berry, John N.: "Educate Library Leaders,” Library Journal, February 15, 1998,

(Çevrimiçi) http//www.epnet.com/ehost, 3 Nisan 2000.

Bohannan, Paul: “Law and Legal Institutions,” International Encyclopedia of Social Sciences,

Vol.IX, Ed. by., David L. Shils, w. Place, McMillan and Free Press, © 1968,

pp.73-77.

Crowley, Bill, Bill Brace: "A Choice of Futures: Is It Libraries Versus Information?”, (Çevrimiçi)

http//www.epnet.com/ehost, 30 Mart 2000.

Hirsch, Ernst, E.: “İktidar ve Hukuk,” Çev. Hayrettin Ökçesiz, Hukuk Araştırmaları, C.II,

No:3, Eylül-Aralık 1987, s.40-49.

Homans, George C.: “Social Behavior as Exchange,” Small Groups, Ed. by. A. Paul Hare, Edgar R.

Bogotta, Robert F. Bales, New York, Alfred A. Knopf, 1962, pp.170-183.

Kaboğlu, İbrahim Ö.: “Düşünce Özgürlüğü: Avrupa Ölçütleri ve Türkiye,” İnsan Hakları Yıllığı,

C.XV, 1993, s. 45-53.

Parsons, Talcott: The Social System, London, Routledge and Kegan Paul, 1964.

Sartori, Giovanni: Demokrasi Kuramı, Çev. Deniz Baykal, Ankara, Siyasi İlimler Türk Derneği

Yayınları, t.y.

Tanör, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Der, 1992.

Tanör, Bülent: Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. bs., İstanbul, BDS, t.y.

100

Bilgisayarda Kaynakça Oluşturma

Word’de, makalenizi yazmada kullandığınız kaynakları içeren bir kaynakçayı

otomatik olarak oluşturabilirsiniz. Makalenize her yeni alıntı eklediğinizde, Word bu

kaynağı kaynakçaya ekleyerek doğru biçimde görünmesini sağlar.

1. Word belgenizde, Şeritteki Başvurular sekmesini tıklatın.

2. Alıntılar - Kaynakça grubunda, Stil'in yanındaki oku tıklatın.

3. Alıntı ve kaynak için kullanmak istediğiniz stili tıklatın.

4. Alıntı yapmak istediğiniz cümlenin sonunu tıklatın.

5. Alıntı Ekle'yi tıklatın ve Yeni Kaynak Ekle'yi seçin.

6. Alıntı ayrıntılarını yazıp Tamam'ı tıklatın.

(Ertürk)

101

Kaynaknakça oluşturma

Kaynaklarınızdan bir kaynakça oluşturmak isterseniz şunları yapın:

1. Kaynakça eklemek istediğiniz yeri tıklatın. Bunlar genellikle bir belgenin

sonunda yer alır.

2. Başvurular sekmesindeki Alıntılar ve Kaynakça grubunda Kaynakça'yı

tıklatın.

Word'deki İçindekiler Tablosu oluşturucuya çok benzer şekilde, bir başlık

içeren hazır tasarımlı bir kaynakça seçebilir veya Kaynakça Ekle'yi tıklatarak

alıntıyı başlıksız olarak ekleyebilirsiniz.

Kaynakçayı belgeye eklemek için, önceden tasarlanmış bir kaynakça biçimini

tıklatın.

Bizim yönetmeliğimize uyan stil görülmemektedir. Bir örnek olarak MLA

stili ile yapılmış uygulama şöyle çıkmaktadır.

Kaynakça

Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi: Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği. Ankara: Fecr

Yayınları, 2005.

102

Kaynakça

Mıcrosoft Word 2010 Eğitim İçeriği, Orta Doğu Teknik Üniversitesi,

http://its.metu.edu.tr/brosurler/Word2010_Baslangic.pdf, 05.10.2015

http://its.metu.edu.tr/seminerler/Word2010_IleriSeviye.pdf, 05.10.2015

https://support.office.com/tr-tr/, 05.10.2015.

AKADEMİK DANIŞMANLIK VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİismailbağdatlı.com.tr › attachments › File...

Documents

Transcript of AKADEMİK DANIŞMANLIK VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİismailbağdatlı.com.tr › attachments › File...