Adizlagunak - atalak.eus · Adizlagunak izen sintagmen gainean osatzen dira, eta erlazio atzizki...
7
Adizlagunak
Transcript of Adizlagunak - atalak.eus · Adizlagunak izen sintagmen gainean osatzen dira, eta erlazio atzizki...
Adizlagunak
● Adizlagunen egitura
● Adizlagun berezia: aditzondoa
● Postposizioak
Perpausean, sintagmez gainera, adizlagunak ditugu:
Aitonarentzat Liburuez ParkeetatikGabonetarako Zugatik Tenteltzat
Baina zein egitura dute? Nola egin dezakegu horien analisia eta iruzkina?Bada, adizlagunen iruzkina landuko dugu atal honetan.
HIZKUNTZ IRUZKINA
24
Honako atal hauek adizlagunak dira (Adlag):Trenean, ibaietara, hondartzetako, eskolarako...Adizlagunak izen sintagmen gainean osatzen dira, eta erlazio
atzizki bat (erl), hots, deklinabide atzizki bat izaten dute amaieran.Osa ezazu adizlagunen hurrengo laukia.
• Nor, Nork eta Nori → sintagmak
• Noren eta Nongo → izenlagunak
• Beste galdetzaileei erantzuten dietenatalak adizlagun dira.
Adizlagunak
Norengana eta norengandik kasuei dagozkienak ere azkeneko horren modura osatzen dira.
{etxean
nNon
Galdera Mugag.erl Sing. Plur.
etxe a n {............................
etxe ak n {
etxetan
etxe Ø n{............................
ra..............etxe a ra {
............................
etxe ak ra {etxetara
etxe Ø ra {............................
rantzNorantzetxe a ....... {
etxeetarantz
....... ....... ....... {............................
etxe Ø .......{............................
.....................etxe a raino {
............................
etxe ....... ....... {etxetaraino
....... ....... .......{
etxetiktik..............
....... ....... ....... {............................
etxe ak tik {etxetatik
....... ....... .......{
...................................
ZerekinNorekin
etxe a ekin {etxeekin
etxe ....... ....... {............................
etxe Ø ekin{
...................................
ZertazZerez
etxe a z {etxeez
....... ....... ....... {etxez
etxe Ø z{
etxea(ren)gatikgatik
ZergatikNorengatik
....... ....... ....... {
............................
etxe ak gatik {etxe(ren)gatik
etxe Ø gatik{
............................entzat
..............
..............
..............
..............
etxe a entzat {
etxeentzat
....... ....... ....... {............................
....... ....... .......{
etxerako.......
etxe a rako {
............................
etxe ak rako {
etxetarako
....... ....... .......
tzatZertzatNortzat
— — {
etxetzat
etxe Ø tzat
Adizlagunak
{
umearenganenganNorengan
ume a engan {
............................
ume ak engan {
umerengan
ume Ø engan
raino
rantz
HIZKUNTZ IRUZKINA
25
•• Egitzazu hurrengo adizlagunen zuhaitzak.
Ondo(an), ertz, albo, gain...moduko hitzak IZEN batenondoan joaten dira etahoriek ere IZ dira, muga -tzaileak onartzen baitituzte.
1. Adizlagunak ISren gainean eraikitzen al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
2. Erlazio atzizkiak atzizki lexikalak al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
3. Erlazio atzizkiak deklinabide atzizkiak al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
4. Erlazio atzizkiek zehazten al dute singularra, plurala edo mugagabea? . . . . ❍ ❍
5. Erlazio atzizkiek forma finkoa, aldaezina al dute? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
6. Adizlaguna kategoriaren laburdura Adlag al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
7. Adizlagunen formula bakarra IS + erl al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
Bai Ez
{➔ kaleetatik
{➔ Perurentzat
Adlag
IS
Det
ekinbaloi batbeste
Det IM
{
➔ beste baloi batekin
erl
zenb iz zenb
{
➔ bide ertzean
{
➔ zeru garbirantz
Oharra
1. Beranduegi . . . . . ❍ ❍
2. Telefonorako . . . . . ❍ ❍
3. Astiroegi . . . . . . . ❍ ❍
4. Iruzkinean . . . . . . ❍ ❍
5. Atzo . . . . . . . . . . ❍ ❍
6. Jadanik . . . . . . . ❍ ❍
Adlagadond
IS + erl
HIZKUNTZ IRUZKINA
26
Aditzondoak (adond) determinatzailerik onartzen ezduten adizlagunak dira: ez dute -a edo -ak onartzen.Onartzen dituzte, ordea, graduatzaileak oso, -ago, -en...edo erlazio atzizkiak. Hiru motatakoak dira.
Osatu zerrenda:
• Moduzkoak: ongi .................................................
• Denborazkoak: orain ..............................................
• Lekuzkoak: hemen .................................................
Hauen formula:
Bereiz itzazu alboan daudenak eta egin azpikoen zuhai tzak.
Adlag → adond + (grad) + (erl)
{
➔ ehizarako
{➔ goizean
{➔ adreilu gorriz
{
➔ kale nagusiraino
{
➔ hurbiletik
{
➔ Amaiarengandik
HIZKUNTZ IRUZKINA
27
Jar iezaiezu ondoko laukian dauden post-posizioei behar duten galdera. Postposizioakdirenez gero, galderak ere konposatuakbeharko dira.
Asko egin du herriaren aldealde
Aginduaren arabera jokatu zutenarabera Nola / Zeren arabera?
Bihar arte ez da jakingoarte
Zelaitik at bota zuten baloiaat
Edonoren aurka ibiltzen daaurka
Ezer esateko gogo barik nagobarik
Basoan barrena abiatu zirenbarrena
Proba astebete barru izango dabarru
Zuri begira egon dabegira
Eskaileretan behera erori dabehe
Mugaz bestaldean dago babesturikbestalde
Lanaren bidez aberastu omen zenbide
Edurneren bila joan behar dutbila
Tabernara bitartean esango dizutbitarte
Gure bizkar utzi dute lan guztiabizkar
Mintza gaitezen izadiari buruzburu
Diru eske hurbildu zaiteske
Gurasoei esker lortu zuenesker
Antolaketa gure esku dagoesku
Tristea da bizitza umorerik gabegabe
Ariketez gain beste lantxo bat dugugain
Ahateak igaro ziren zeruan gaindigaindi
Seme gisa hartu zutengisa
Zazpiak inguru izango dirainguru
Ahoz gora aurkitu zutengora
Postposizioak
Adizlagun berezitzat har ditzakegu, maiz adizla-gunen galdera berberei erantzuten baitiete.
Aldea: aurretik IS, Adlag edo Izlag bat erama-ten dute eta horrekin batera unitatea osatzen dute.
Postposizioak
Adibidea Galdera
HIZKUNTZ IRUZKINA
28
1. Postposizioak IS al dira? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Izen sintagmen ezaugarri nagusia amaieran determinatzaileak edukitzea al da? ❍ ❍3. Adizlagunen ezaugarri nagusia amaieran erlazio atzizki bat edukitzea al da? . ❍ ❍4. Postposizioak perpausaren Aditz Sintagma atal nagusian kokatzen al dira? . . . ❍ ❍5. Postposizioek aurretik duten elementuarekin unitatea osatzen al dute? . . . . . . . . ❍ ❍6. Postposizio hitz batzuen aurrekoa IS bat izaten al da? . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍7. Postposizio hitz batzuen aurrekoa Adlag bat izaten al da? . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍8. Postposizio guztiek al dute amaieran erlazio atzizkiren bat? . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍
Bai Ez
•• Ikus Adlag desberdin horien adierazpen
grafikoak.
Bere kasa ibiltzen da betikasa Nola Zelan?
Sasoiz kanpo egin du elurrakanpo
Denen kontra aritu zenkontra
Mikelez landa ez genuen inor ikusilanda
Nik, zure lekuan, ez nuke egingoleku
Besteen lepotik barre egiten dulepo
Erasotzaileen menpe geratu zirenmenpe
Mikelen ordez beste bat etorri daordez
Lapurren pare tratatu zutela diopare
Goraintziak amamaren partezpartez
Begia begi truk ordaindu zutentruk
Adiskidearen zain nagozain
Kaleetan zehar ibiltzen dirazehar
Adibidea Galdera
Adierazpen grafikoaegiteko, zatiketarik egingabe, formula hau:Adlag → postp
➔ zure zain
Adlag
nondo aetxe {
➔ etxe ondoan
mug
IS erl
Adlag
postp
IM Det
iz iz
➔ gaizki
Adlag
adond
Postposizioak
Postposizioak
