นนโทปนนทสตรคาหลวง: การวเคราะหศลปะการแปลและกลวธทางวรรณศลป

นายอสน พลรกษ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปการศกษา ๒๕๕๕

ลขสทธของจฬาลงกรณมหาวทยาลย

บทคดยอและแฟมขอมลฉบบเตมของวทยานพนธตงแตปการศกษา 2554 ทใหบรการในคลงปญญาจฬาฯ (CUIR)

เปนแฟมขอมลของนสตเจาของวทยานพนธทสงผานทางบณฑตวทยาลย

The abstract and full text of theses from the academic year 2011 in Chulalongkorn University Intellectual Repository (CUIR)

are the thesis authors' files submitted through the Graduate School.

NANTHOPANANTHASUT KHAMLUANG:

AN ANALYSIS OF THE ART OF TRANSLATION AND LITERARY TECHNIQUES

Mr. Assanee Poolrak

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts Program in Thai

Department of Thai Faculty of Arts

Chulalongkorn University Academic Year 2012

Copyright of Chulalongkorn University

หวขอวทยานพนธ นนโทปนนทสตรคาหลวง: การวเคราะหศลปะการแปลและกลวธทางวรรณศลป

โดย นายอสน พลรกษ สาขาวชา ภาษาไทย อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก อาจารย ดร. ใกลรง อามระดษ อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ผ ชวยศาสตราจารย รอยโท ดร. บรรจบ บรรณรจ

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญามหาบณฑต

………………………………………….. คณบดคณะอกษรศาสตร (ผ ชวยศาสตราจารย ดร. ประพจน อศววรฬหการ) คณะกรรมการสอบวทยานพนธ …………………………………………… ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร. ชลดา เรองรกษลขต)

…………………………………………... อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก (อาจารย ดร. ใกลรง อามระดษ)

…………………………………………… อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม (ผ ชวยศาสตราจารย รอยโท ดร. บรรจบ บรรณรจ)

…………………………………………… กรรมการ (ผ ชวยศาสตราจารย ดร. ปรมนท จารวร)

…………………………………………… กรรมการภายนอกมหาวทยาลย (รองศาสตราจารย ดร. มณปน พรหมสทธรกษ)

ง

อสน พลรกษ : นนโทปนนทสตรคาหลวง: การวเคราะหศลปะการแปลและกลวธทางวรรณศลป. (NANTHOPANANTHASUT KHAMLUANG: AN ANALYSIS OF THE ART OF TRANSLATION AND LITERARY TECHNIQUES) อ. ทปรกษาวทยานพนธหลก : อ. ดร. ใกลรง อามระดษ, อ. ทปรกษาวทยานพนธรวม : ผศ. ร.ท. ดร. บรรจบ บรรณรจ, ๓๑๘ หนา.

วทยานพนธเรองนมงศกษา นนโทปนนทสตรคาหลวง พระนพนธของเจาฟา

ธรรมธเบศรในฐานะวรรณคดแปลเพอวเคราะหกลวธการแปลและปจจยทกาหนดกลวธ การแปล โดยประยกตใชทฤษฎการแปลของคาทารนา ไรส (Katharina Reiss) เปนกรอบในการศกษา

ผลการศกษาพบวา ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงคอวรรณคดบาลทเรยกชอวา นนโทปนนทวตถ ประพนธโดยพระเถระชอวา พทธสร ซงสนนษฐานวานาจะเปนภกษชาวไทยและประพนธวรรณคดบาลเรองนขนในสมยกรงศรอยธยา เมอพจารณากลวธการแปลพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบเชนเดยวกบตวบทตนฉบบ ทรงถายทอดอรรถสารระดบมหพภาคไดอยางมสมมลภาพกบ ตวบทตนฉบบ และทรงสรางสนทรยลกษณในอรรถสารระดบจลภาคใหเขมขนมากยงขน ทรงถายทอดองคประกอบทางคาศพทดวยกลวธการแปลอนเหมาะสม ทรงใชภาษาแปลไดถกไวยากรณและปจจยดานสานวนภาษา ทรงถายทอดองคประกอบทางวจนลลาไดสมนยกบ ตวบทตนฉบบ และในขณะเดยวกนกทรงดดแปลงวจนลลาของตวบทตนฉบบใหสอดคลองกบวจนลลาของภาษาไทย กลวธการแปลเหลานไดรบอทธพลจากปจจย ๔ ประการ ไดแก ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทย ขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทย ขนบ วรรณศลปของวรรณคดบาล และขนบการแปลโดยพยญชนะ เจาฟาธรรมธเบศรทรงคดสรรขนบตาง ๆ เหลานมาใชสรางความงามทางวรรณศลปไดอยางเหมาะสมกบเนอความแตละตอน คณคาของนนโทปนนทสตรคาหลวงจงเกดจากพระอจฉรยภาพของกวททรงสามารถแปลและแตงตวบทแปลใหมสนทรยลกษณเปนเลศ ภาควชา : ภาษาไทย ลายมอชอนสต……………………………………………………………... สาขาวชา : ภาษาไทย ลายมอชอ อ. ทปรกษาวทยานพนธหลก…………………………..

ปการศกษา : ๒๕๕๕ ลายมอชอ อ. ทปรกษาวทยานพนธรวม…………………………...

จ

# # 5280254822 : MAJOR THAI KEYWORDS : NANTHOPANANTHASUT KHAMLUANG / TRANSLATION / THAI LITERATURE / PALI LITERATURE

ASSANEE POOLRAK : NANTHOPANANTHASUT KHAMLUANG: AN ANALYSIS OF THE ART OF TRANSLATION AND LITERARY TECHNIQUES. ADVISOR : KLAIRUNG AMRATISHA, Ph.D., CO-ADVISOR : ASST. PROF. BANJOB BANNARUJI, Ph. D., 318 pp.

This thesis aims to analyse Nanthopananthasut Khamluang, a translated work of

Prince Dharmadhipesra, in terms of the translation techniques and the factors influential in the translation strategies by applying Katharina Reiss’s theory of translation as the frame of study.

It is found that Nanthopananthasut Khamluang was translated from a Pali literature entitled Nandopanandavatthu, which was probably written by a senior monk named Bhuddhasiri during the Ayutthaya period. Concerning the translation, the translated text maintains a form-focused text type similar to that of the source text. Moreover, all semantic elements at the macro level of Nanthopananthasut Khamluang remain faithful to those of Nandopanandavatthu while at the micro level, the translator embellishes his translation with the explicitation strategies. The lexical elements of the source text are also adequately translated. The translation is grammatically correct and in complete accord with the idiomatic factors of the time. As for the stylistic elements, Nanthopananthasut Khamluang maintains the original style of the source text but its style is also adapted to fit with the Thai language use. Four factors responsible for these translation strategies include the Thai literary convention, the Thai Buddhist literary convention, the Pali literary convention and the convention of Pali literal translation (Plae Doi Phayanchana). Prince Dharmadhipesra skillfully selects and employs these literary conventions in order to create aesthetic effect in the translated text. The literary value of Nanthopananthasut Khamluang, therefore, lies largely in the translator’s skilful translation and embellishment of the text. Department : THAI Student’s Signature Field of Study : THAI Advisor’s Signature Academic Year : 2012 Co-advisor’s Signature

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธนสาเรจลลวงลงไดดวยความเมตตาของอาจารย ดร. ใกลรง อามระดษ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทกรณาประสทธประสาทวชาความรดานการทางานวจยโดยมไดปดบงอาพราง ทงยงสละเวลาตรวจแกวทยานพนธของผ วจยโดยละเอยดลออจนสาเรจเปนวทยานพนธเลมน ความดความชอบใด ๆ ในวทยานพนธน ผวจยขอยกใหแก คร ของผวจยทานน ทงหมด

ขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย รอยโท ดร. บรรจบ บรรณรจ แหงสาขาวชาภาษาบาลและสนสกฤต ภาควชาภาษาตะวนออก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย อาจารย ทปรกษาวทยานพนธรวม ผ เปน คร ภาษาบาลทานแรกในชวตของผวจย ผจดประกายความสนใจในการศกษาภาษาบาลแกผวจย จนผวจยไดนาความรดงกลาวมาใชทางานวจยน

ขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร. ปรมนท จารวร คร ผ เมตตาสนบสนนชวยเหลอผวจยมาตลอดระยะเวลากวา ๘ ปแหงการศกษาทคณะอกษรศาสตร แมในคราวสอบวทยานพนธกกรณาเปนกรรมการสอบวทยานพนธและใหคาแนะนาอนทรงคณคาแกผวจย

ขอขอบพระคณรองศาสตราจารย ชลดา เรองรกษลขต ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และรองศาสตราจารย ดร. มณปน พรหมสทธรกษ กรรมการผทรงคณวฒจากภายนอกทกรณาใหคาแนะนาอนเปนประโยชนแกผวจยเพอปรบปรงวทยานพนธน

วทยานพนธนไดรบทนอดหนนการศกษาระดบบณฑตศกษาเพอเฉลมฉลองวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเจรญพระชนมายครบ ๗๒ พรรษา จากจฬาลงกรณมหาวทยาลยระหวางปการศกษา ๒๕๕๒ – ๒๕๕๓ ผวจยขอขอบพระคณมา ณ โอกาสน

ขอขอบคณนางสาวอธพร ประเทองเศรษฐ เพอนรวมชนเรยนทรวมทกขรวมสข เปนสหายทางปญญา ชวยเหลอเกอกลในการเขยนวทยานพนธมาตลอดระยะเวลา ๔ ป และขอขอบคณมตรภาพจากเพอน ๆ นสตปรญญาโทสายวรรณคดไทยรนปการศกษา ๒๕๕๒ ทกคนทเปนกาลงใจในการทางานวจยน

เหนอสงอนใด ขอขอบพระคณนายมงคลและนางบศรา พลรกษ บดา-มารดาของผวจยทเมตตาชบเลยง อทศกาลงกาย กาลงใจ และกาลงทรพยใหผวจยไดรบความสะดวกสบายในชวตดวยดเสมอมาตลอดระยะเวลากวา ๒๖ ป โดยมไดเหนแกเหนดเหนอย

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย………………………………………………………………………… ง

บทคดยอภาษาองกฤษ................................................................................................ จ กตตกรรมประกาศ...................................................................................................... ฉ สารบญ...................................................................................................................... ช สารบญตาราง………………………………………………………………………………. ญ คาอธบายการอางองคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และปกรณวเสส……………………… ฎ บทท ๑ บทนา…………………………………………………………………………… ๑

๑.๑ ทมาและความสาคญของปญหา…………………………………………….. ๑ ๑.๒ วตถประสงคการวจย………………………………………………………… ๑๐ ๑.๓ สมมตฐานการวจย…………………………………………………………... ๑๐ ๑.๔ ขอบเขตการวจย……………………………………………………………... ๑๐ ๑.๕ วธดาเนนการวจย……………………………………………………………. ๑๑ ๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ…………………………………………………... ๑๑ ๑.๗ เอกสารและงานวจยทเกยวของ……………………………………………… ๑๑ ๑.๘ มโนทศนทใชศกษา…………………………………………………………… ๑๘

บทท ๒ ภมหลงของตวบทตนฉบบและตวบทแปล…………….……………………… ๓๓

๒.๑ ภมหลงของตวบทตนฉบบ……………………………………………………. ๓๓ ๒.๑.๑ ผแตงและสมยทแตง……………………………………………… ๓๓ ๒.๑.๒ ทมาของเรอง……………………………………………………… ๔๒ ๒.๑.๓ ชอเรอง……………………………………………………………. ๔๙ ๒.๑.๔ ประเภทวรรณคด…………………………………………………. ๕๔ ๒.๑.๕ ตนฉบบ…………………………………………………………… ๖๑ ๒.๑.๖ ลกษณะคาประพนธ………………………………………………. ๖๓

๒.๒ ภมหลงของตวบทแปล……………………………………………………….. ๖๔ ๒.๒.๑ ผแปลและสมยทแปล…………………………………………….. ๖๔ ๒.๒.๒ วตถประสงคการแปล…………………………………………….. ๖๖

หนา

ซ

๒.๒.๓ ตนฉบบและชอเรอง………………………………………………. ๖๗ ๒.๒.๔ รปแบบการประพนธ……………………………………………… ๗๔

บทท ๓ การวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง…………………………….. ๗๘

๓.๑ นนโทปนนทสตรคาหลวงในฐานะวรรณคดแปล......................................... ๗๘ ๓.๒ ประเภทตวบทของตวบทตนฉบบและตวบทแปล…………………………… ๘๖

๓.๒.๑ ประเภทตวบทของตวบทตนฉบบ………………………………... ๘๖ ๓.๒.๒ ประเภทตวบทของตวบทแปล……………………………………. ๙๖

๓.๓ องคประกอบทางภาษาในตวบทตนฉบบและตวบทแปล…………………… ๑๐๓ ๓.๓.๑ องคประกอบทางอรรถสาร………………………………………. ๑๐๓

๓.๓.๑.๑ องคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาค…………... ๑๐๔ ๓.๓.๑.๒ องคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาค…………….. ๑๓๒

๓.๓.๒ องคประกอบทางคาศพท………………………………………… ๑๕๐ ๓.๓.๒.๑ การแปลทบศพท……………………………………... ๑๕๐ ๓.๓.๒.๒ การแปลออกศพท……………………………………. ๑๕๒ ๓.๓.๒.๓ การแปลทบศพทซอนดวยการแปลออกศพท………… ๑๕๓ ๓.๓.๒.๔ การแปลอธบายความ………………………………... ๑๕๕ ๓.๓.๒.๕ การแปลโดยใชคายมภาษาตางประเทศ……………… ๑๕๗ ๓.๓.๒.๖ การแปลโดยผกศพทใหม…………………...………… ๑๖๐ ๓.๓.๒.๗ การแปลโดยการหลากคา……………………………. ๑๖๑

๓.๓.๓ องคประกอบทางไวยากรณ……………………………………… ๑๖๖ ๓.๓.๓.๑ การเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลบางการก…………………………………………………..

๑๖๗

๓.๓.๓.๒ การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด………………………………..

๑๗๐

๓.๓.๓.๓ การแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ………………………………………………………...

๑๗๔

หนา

ฌ

๓.๓.๔ องคประกอบทางวจนลลา……………………………………….. ๑๗๘ ๓.๓.๔.๑ การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ…………………... ๑๗๘ ๓.๓.๔.๒ ระดบภาษา…………………………………………… ๑๘๖

บทท ๔ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง………................... ๑๙๙ ๔.๑ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบรปแบบ…………………………………. ๑๙๙

๔.๑.๑ ปจจยทกาหนดการใชคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาว ในการแปล………………………………………………………………...

๑๙๙

๔.๑.๒ ปจจยทกาหนดการแปลแบบเลนเสยงสมผสในวรรค…………….. ๒๐๘ ๔.๒ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบคา………………………………………. ๒๒๒

๔.๒.๑ ปจจยทกาหนดการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปล….. ๒๒๒ ๔.๒.๒ ปจจยทกาหนดการแปลโดยการหลากคา………………………... ๒๓๗ ๔.๒.๓ ปจจยทกาหนดการแปลโดยคานงถงระดบภาษา………………... ๒๔๖ ๔.๒.๔ ปจจยทกาหนดการแปลคาศพทภาษาบาลแบบอธบายความ ….. ๒๕๑ ๔.๒.๕ ปจจยทกาหนดการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานาม ภาษาบาลบางการก……………………………………………………….

๒๕๔

๔.๓ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบประโยค………………………………… ๒๖๐ ๔.๓.๑ ปจจยทกาหนดการแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปน ประโยคเลขในแบบระบผพด/คด………………………………………….

๒๖๗

๔.๓.๒ ปจจยทกาหนดการแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปล โดยพยญชนะ……………………………………………………………..

๒๕๔

บทท ๕ สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ…………………………………………… ๒๗๖ รายการอางอง……………………………………………………………………………... ๒๘๑ ภาคผนวก………………………………………………………………………………….. ๒๙๐ ประวตผเขยนวทยานพนธ……………………………………………………………….. ๓๑๘

ญ

สารบญตาราง ตารางท หนา

๑ หนาท มต และประเภทตวบท…………………………………………………… ๒๑ ๒ เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลและแนวทางการแปลตวบท

แตละประเภท…………………………………………………………………… ๒๓

๓ องคประกอบทางภาษาและเกณฑการวเคราะห………………………………... ๒๘ ๔ เปรยบเทยบคาภาษาบาลในนนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปลและ

นนโทปนนทสตรคาหลวง……………………………………………………….. ๕๒

๕ เปรยบเทยบหลกฐานทแสดงวาตวบทตนฉบบและตวบทแปลเปนตวบทมงรปแบบ…………………………………………………………………………...

๑๐๓

๖ ลาดบเวลากบเหตการณในตวบทตนฉบบและตวบทแปล……………………… ๑๑๔

ฎ  

 

คาอธบายการอางองคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา และปกรณวเสส

๑. คมภรพระไตรปฎก ใชอกษรยอบอกชอคมภร ดงน

ว. จ. = พระวนยปฎก จลวรรค ท. ส. = พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค ท. ม. = พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค ม. ม. = พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก อง. เอก. = พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต ข. ข. = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ข. ธ. = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ข. ว. = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย วมานวตถ ข. เปต. = พระสตตนตปฎก ขททกนกาย เปตวตถ

การอางองใชระบบ ชอยอคมภร + (ภาษา) + เลขเลม/เลขขอ/เลขหนา เชน

- ท. ส. (บาล) ๙/๑๐๒/๘๒ หมายถง พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค ภาษาบาล เลมท ๙ ขอ ๑๐๒ หนา ๘๒

- ม. ม. (ไทย) ๑๒/๔๖๖/๔๒๙) หมายถง พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก ภาษาไทย เลมท ๑๒ ขอ ๔๖๖ หนา ๔๒๙

พระไตรปฎกภาษาบาล ใชพระไตรปฎกฉบบสยามรฐ (สยามรฏฐสส เตปฏก) ฉบบพมพครง ๔ พ.ศ. ๒๕๓๘

พระไตรปฎกภาษาไทย ใชพระไตรปฎกฉบบหลวง ฉบบพมพครงท ๔ พ.ศ. ๒๕๒๕

อนง หมายเลขเลมทอางอง หมายถง เลขลาดบเลมของพระไตรปฎกจากจานวนทงสน ๔๕ เลม มไดหมายถงลาดบทของเลมในแตละปฎก เชน เลข ๒๐ ใน อง เอก (ไทย) ๒๐ /๑๙๓/๓๕ หมายถง พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เอกกนบาต ภาษาไทย เปนพระไตรปฎกภาษาไทย เลมท ๒๐ จากทงสน ๔๕ เลม (แตเปนเลมท ๑๒ ของพระสตตนตปฎกจากทงสน ๒๕ เลม) เปนตน

ฏ  

 

๒. คมภรอรรถกถา ใชอกษรยอบอกชอคมภร ดงน

ว. อ. = อรรถกถาวนยปฎก (สมนตปาสาทกา) อง. อ. = อรรถกถาองคตตรนกาย (มโนรถปรณ) ข. ธ. อ. = อรรถกถาขททกนกาย ธรรมบท (ธมมปทฏฐกถา) ข. เถร. อ. = อรรถกถาขททกนกาย เถรคาถา (ปรมตถทปน) ข. ชา. อ. = อรรถกถาขททกนกาย ชาดก (ชาตกฏฐกถา) ข. อป. อ. = อรรถกถาขททกนกาย อปทาน (วสทธชนวลาสน)

การอางองใชระบบ ชอยอมคมภร + (ภาษา) + เลม/ขอ เชน

- ว. อ. (บาล) ๑/๒ หมายถง อรรถกถาวนยปฎก (สมนตปาสาทกา) ภาษาบาล เลม ๑ หนา ๒

- อง อ. (ไทย) ๓๒/๒๓๘ หมายถง อรรถกถาองคตตรนกาย (มโนรถปรณ) ภาษาไทย เลมท ๓๒ หนา ๒๓๘

อรรถกถาภาษาบาลใชฉบบสยามรฐ (สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา) ฉบบพมพครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๓๕ หมายเลขเลมทอางอง หมายถง เลขลาดบเลมของอรรถกถาภาษาบาลฉบบสยามรฐซงมทงสน ๔๘ เลม มไดหมายถงลาดบเลมของอรรถกถาแตละคมภร เชน เลข ๑๓ ใน อง. อ. (บาล) ๑๓/๑๗๗ หมายถง อรรถกถาองคตตรนกาย ภาษาบาล (มโนรถปรณ นาม องคตรนกายฏฐกถา เอกกนปาตวณณนา) เปนอรรถกถาภาษาบาลเลมท ๑๓ จากทงสน ๔๘ เลม (แตเปนเลมท ๑ ของมโนรถปรณ จากทงสน ๓ เลม) เปนตน

อรรถกถาภาษาไทยใชฉบบมหามกฏราชวทยาลย ฉบบพมพครงท ๔ พ.ศ. ๒๕๔๓ หมายเลขเลมทอางอง หมายถง เลขลาดบเลมของอรรถกถาภาษาไทยฉบบมหามกฏราชวทยาลยซงมทงสน ๙๑ เลม มไดหมายถงลาดบเลมของอรรถกถาแตละคมภร เชน เลข ๓๒ ใน อง. อ. (ไทย) ๓๒/๒๓๘ หมายถง อรรถกถาองคตตรนกาย ภาษาไทย (เอกนบาต เลมท ๑ ภาคท ๑) เปนอรรถกถาภาษาไทยเลมท ๓๒ จากทงสน ๙๑ เลม (แตเปนเลมท ๑ ของอรรถกถาองคตตรนกาย จากทงสน ๗ เลม) เปนตน

ฐ  

 

๓. คมภรปกรณวเสส ใชอกษรยอบอกชอคมภร ดงน

วสทธ. ๑ = คมภรวสทธมรรคภาษาบาล ภาค ๑ วสทธ. ๒ = คมภรวสทธมรรคภาษาบาล ภาค ๒

การอางองใชระบบ ชอคมภร+ภาค/เลขหนา เชน วสทธ ๑/๑๐ หมายถง คมภรวสทธมรรคภาษาบาล ภาค ๑ หนา ๑๐

คมภรวสทธมรรคภาษาบาลทง ๒ ภาคใชฉบบทมหามกฏราชวทยาลยจดพมพ ภาค ๑ ใชฉบบพมพครงท ๕ พ.ศ. ๒๕๑๒ ภาค ๒ ใชฉบบพมพครงท ๔ พ.ศ. ๒๕๐๗

บทท ๑

บทนา

๑.๑ ทมาและความสาคญของปญหา

เจาฟาธรรมธเบศร หรอ เจาฟากง ทรงเปนกวเอกพระองคหนงของไทย พระนพนธทเปนทรจกแพรหลาย คอ พระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลง อนไดแก กาพยเหเรอ กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง๑ และ กาพยหอโคลงนราศธารโศก พระอจฉรยภาพในการประพนธวรรณคดประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงของเจาฟาพระองคนเปนทประจกษแกผ สนใจวรรณคดเปนอยางด ดงท ศภร บนนาค และสรยา รตนกล (๒๕๔๘: ๑๐) กลาวถง พระนพนธของพระองคไววา “...สาหรบงานวรรณกรรมนนทรงเปนยอด โดยเฉพาะในกระบวนกาพยและกาพยหอโคลงไมมผ เทยบเทาเสมอเหมอน...”

นอกจากพระนพนธทง ๓ เรองขางตนแลว เจาฟาธรรมธเบศรยงทรงพระนพนธวรรณคดอกเรองหนง คอ นนโทปนนทสตรคาหลวง๒ พระนพนธเรองนแมจะไดรบยกยองวาเปน “หนงสอดอยางยง” (พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, ๒๔๕๐ อางถงใน ปรดา ศรชลาลย, ๒๔๙๖: ๖๔) เพราะ “ไพเราะงดงาม รกษาลลาโวหารอยางเกาของกวนพนธประเภทคาหลวงไวไดครบถวน แตคนกไมมความสนใจหรอรจกมากเทากาพยเหเรอ” (ศภร บนนาค และสรยา รตนกล, ๒๕๔๘: ๒๒) ทเปนเชนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (๒๔๕๐ อางถงใน ปรดา ศรชลาลย, ๒๔๙๖: ๖๔) ทรงอธบายเหตผลไววา

...หนงสอฉบบน จะไมเปนปอบปลารอยางยง...เหตทวา

เชนนใชจะเปนดวยหนงสอไมด หนงสอดอยางยง แตเกนความรความคดของคนทกหมเหลา คอนกเลงอานหนงสอทไมรภาษามคธ ไมใชถงตองรภาษา แตทานองเรยงหนงสอภาษามคธ กจะเบอหนายทอถอยดวยอานไมเขาใจมากกวาเขาใจ...จงเหนวาจะ

                                                            ๑บางตาราเรยกวา กาพยหอโคลงนราศธารทองแดง เนองจากนกวชาการหลายคนมความเหนวาไมนาจะเรยกวา

นราศ เพราะไมมการพรรณนาอารมณเศราโศกทจากนาง มแตการพรรณนาธรรมชาตทพบเหนขณะการเดนทาง ๒ในตาราประวตวรรณคดไทยสวนใหญกลาววา เจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธวรรณคดอกหนงเรอง คอ

พระมาลยคาหลวง แตนกวรรณคดไทยบางคน เชน ศกดศร แยมนดดา (๒๕๓๔: ๘๑ – ๙๐) เหนวาวรรณคดเรองนมใช พระนพนธของพระองค

๒  

หาบรสชทอานหนงสอนดมจอยางเชนฉนอานไดไมถง ๒๐ คน ผ ทเปนบรสชชอบหนงสอน ถาเปนผ ทไมไดเรยนภาษาบาลจะตองเปนจนตกวชนสง ๆ ถาเปนผ เรยนภาษาบาลตองเปนผ ทรหนงสอไทยเปรยบอยางกรมสมเดจพระยาเดชา พระยาศรสนทร (นอย) ดงนจงจะชอบหนงสอได

พระบรมราชาธบายขางตนแสดงใหเหนวา นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดทอาน

ยาก นอกจากจะใชคาศพท รปประโยค และลลาภาษาแบบภาษาบาลแลว ยงมศพทวรรณคด ชนสง อยมากอกดวย ผ ทจะอานวรรณคดเรองนอยางเขาใจและเขาถงความงามอยางลกซงจงหาไดยาก

ในทศนะของศภร บนนาคและสรยา รตนกล ความยากของนนโทปนนทสตรคาหลวง สวนหนงมาจากการทพระนพนธเรองน “รกษาลลาโวหารอยางเกาของกวนพนธประเภทคาหลวงไวไดครบถวน” นนคอ การนยมใชคาแผลงซงคนทวไปเขาใจยาก ดงปรากฏในคาอธบายตอไปน

...เรองนนโทปนนทสตรคาหลวงนนทจรงไพเราะงดงาม

รกษาลลาโวหารอยางเกาของกวนพนธประเภทคาหลวงไวไดครบถวน แตคนกไมมความสนใจหรอรจกมากเทากาพยเหเรอ ทงนกเพราะวา ถาจะเฟนเอารส มหาชาตคาหลวงกเพราะจบใจเสยพอแลว และหนงสอคาหลวงนน ไมวาสมยไหนกฟงกนไดรเรองรรสละเอยดแตในวงเฉพาะผ มความรเทานน สาหรบคนทวไปกฟงแคเวลาทเทศนหรออานเปนทานองเสนาะยามเทศน จะจบคาไดทกคากคงจะเปนไปไมได ทงนเพราะภาษาทใช ถอยคาทแผลงมานนลวนยากทจะเขาใจไดสาหรบคนทวไปทงสน เชน คนโบราณถงจะ “ฝงหว” กบศาสนาเพยงไรกคงจะเขาใจคาวา “ผสด” มากกวา “พทพบรรษต” และคงนยมคาวา “จาคะ” หรอ “จาค” มากกวา “ตยาค” เปนแน รปทกลาวถงอยางหลงนนคอสนสกฤตแผลง ไมใชบาลหรอสนสกฤตตรง ๆ คาเชนนในหนงสอคาหลวงมเตมไปทงนน ยากทคนทวไปจะยอมรบวาไพเราะ

๓  

นแหละ เมอคนพดถงเจาฟาธรรมธเบศร คนกนกถงกาพยหอโคลงเหเรอมากกวานนโทปนนทสตรคาหลวง... (ศภร บนนาค และ สรยารตนกล, ๒๕๔๘: ๒๒)

พระบรมราชาธบายในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและคาอธบายของศภร

บนนาค และสรยา รตนกลแสดงใหเหนกลวธทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงซงถอเปนลกษณะเดนอยางนอย ๒ ประการ คอ ๑) การใชศพทภาษาตางประเทศและการใชศพทภาษาตางประเทศแผลง และ ๒) การใชรปประโยคแบบภาษาบาล เมอศกษานนโทปนนทสตร คาหลวงจะพบวา วรรณคดเรองนมการใชคาศพทภาษาตางประเทศตลอดทงเรอง และมการใชรปประโยคแบบภาษาบาลจรง ยงไปกวานน ยงมการใชภาพพจนหรอความเปรยบทไมคอยปรากฏในวรรณคดไทยทสรางสรรคขนจากจนตนาการอกดวย ตวอยางเชน

(๑) ในเมอนางเบญจกลยางควรา มภกตราซรมซราบ อาบดวย

อสสชลธารา พรรณนาคอนาคาง ประดจนางครวญครา รองไหราพลาป สะอนภาพรญจวน อนควรจเอนดกรณา อประมาตอเสยงนก ตางโผผกรอนรอง สาเนยงกองพงไพร ในยามไสมยปจจาศม จวนประภาศกรจรประเมอล โลกย ดาเนอรรถคลไล อรโณทไทยเพลาจไกษยแหงราตร กมในกาลนน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

ตวอยางขางตนเปนบทพรรณนาภาพการเปลยนแปลงของธรรมชาตในเวลาเชามดอนเปน

เวลาทกลางคนจะเปลยนมาสยามเชา เมอพจารณากลวธการใชคาของกวจะเหนวา กวนยมใชคายมภาษาตางประเทศ ไดแก คายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมร ในการประพนธ เชน เบญจกลยางควรา ภกตรา อสสชลธารา พลาป ปจจาศม ประภาศกร จร ประเมอล คลไล อรโณทไทย ไกษย เปนตน คายมเหลานลวนเปนศพททไมใชในภาษาสามญ แตเปนศพททนยมใชในภาษาแบบพเศษเชนวรรณคดโบราณเปนสวนใหญ

บทประพนธดงกลาวนใชภาพพจนแบบบคลาธษฐาน เปรยบเทยบบรรยากาศยามเชามดทกาลงจะเปลยนไปสยามเชาอยางวจตรงดงาม กลาวคอ เปรยบเทยบเวลากลางคนเปนหญงเบญจกลยาณ (นางเบญจกลยางควรา) หรออาจเรยกวา นางราตร โดยกลาววานางราตรนมนาตาอาบหนาและรองไหสะอกสะอน ซงความหมายทจรงแลว นาตาทอาบหนากคอภาพของนาคางท

๔  

ตกในยามเชามด สวนเสยงรองไหสะอกสะอนทจรงแลวกคอเสยงนกรองในยามเชามด การเปรยบเทยบเวลากลางคนใหมชวตเปนมนษยผหญงหรอนางราตร ตลอดจนการพรรณนาภาพการเปลยนแปลงของธรรมชาตในเวลาเชามดในลกษณะดงกลาวนเปนลกษณะเดนของวรรณคดเรองน เนองจากความเปรยบดงกลาวไมนาจะเปนความคดสรางสรรคของกวไทย หากแตนาจะมมาแตวรรณคดบาล

นอกจากน การใชรปประโยคในตวอยางขางตนยงมลกษณะทซบซอน แตกตางกบรปประโยคทกวใชในวรรณคดประเภทกาพยเหเรอและกาพยหอโคลง ดงจะเหนไดวา การเปรยบเทยบตามขนบวรรณคดไทยนน กวนยมยกบทอปไมยขนตนแลวตามดวยบทอปมา แตในบทประพนธขางตน กวมไดยกบทอปไมย (คอ เวลากลางคน นาคาง และเสยงนกรอง) ขนตน แลวตามดวยบทอปมา (คอ นางราตร นาตา และเสยงรองไห) หากแตกวขนตนดวยบทอปมา คอ นางราตรมนาตานองหนา รองไหสะอกสะอน แลวจงยกบทอปไมยวา นาตานนคอนาคาง และเสยงรองไหสะอกสะอนคอเสยงนกรองในยามเชามด โดยมไดระบโดยตรงวานางราตรคอเวลากลางคน การเรยบเรยงรปประโยคในความเปรยบขางตนนนบวามลกษณะซบซอน แตกตางจากรปประโยคความเปรยบในวรรณคดไทยอยางเหนไดชด

ลกษณะเดนประการตาง ๆ ดงกลาวนนบวาแตกตางกบพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงอยางเหนไดชด ดงจะเหนไดวา ความงามทางวรรณศลปในพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลง “มไดอยทการเลอกใชคาศพทสงทเขาใจยาก ใชศพทบาล หรอสนสกฤตซงตองมการแปลตอหลายทอด แตขนอยกบการเลอกสรรคาไทยงาย ๆ ทสามารถถายทอดสาระทกวตองการใหผอานผ ฟงไดครบถวน” (นตยา ตนทโอภาส, ๒๕๒๐: ๘๔) ลกษณะ งายแตงาม นยงปรากฏในดานสานวนโวหารอกดวย ดงท นตยา ตนทโอภาส (๒๕๒๐: ๑๒๓) กลาววา “กวทรงใชสานวนโวหารทไมซบซอนเชนเดยวกบการเลอกใชคางาย ๆ แตกระนนสานวนโวหารทกวทรงใชนนกสามารถสรางจนตภาพและอารมณสะเทอนใจไดอยางมประสทธภาพ”

การทนนโทปนนทสตรคาหลวงมลกษณะเดนดานกลวธทางวรรณศลปทแตกตางกบ พระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงอยางเหนไดชด ทง ๆ ทเปนผลงานของกวพระองคเดยวกนนน ชวนใหศกษาวามปจจยใดอยเบองหลงการเลอกใชกลวธทางวรรณศลปเหลานบาง

เมอพจารณาประณามพจนและนคมนกถาในตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวงจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงกลาวไววา พระองคทรงประพนธวรรณคดเรองนเปนภาษาไทยโดยอาศยเรองนนโทปนนทะใน มคธภาษา หรอ พระบาฬ ดงน

๕  

อห อนวาขา สรปาโล นาม ผ ชอมหาสรบาล เมอใน กาลบรรพช ครนนวตรนเวส เปนกระษตรเพศวรา…วกขาม กปรารพภ เ พ อจกกล าว วต ถ ใน เ ร อ ง ราว นทานธรรม

นนโทปนนทนามก อนชอนนโทปนนท ปวร อนมพจนสนธบวร สลฏฐ ใหเกลยงเกลาในอกษรแลพากยา สามภาสายา ดวยสยามภาสาแหงไทย นสสาย เหตอาไศรยพระบาฬ มคธภาส ซงมในมคธภาษา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕ – ๑๑๖)

…แลขานกสาแดงบท สงคายาม แตงสลษฐพจนคา

สยาม สลฏฐ ใหเกลยงเกลาตามพระบาฬ นนโทปนนทวตถ ซงมในนนโทปนนทพศด… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

พระนพนธขางตนแสดงใหเหนวาวรรณคดเรองนมฐานะเปนวรรณคดแปลททรงแปลจาก

ตนฉบบภาษาบาล เมอพจารณารปแบบการประพนธในวรรณคดเรองนจะพบวามการยกตวบทภาษาบาลสลบกบเนอความภาษาไทยตลอดทงเรอง รปแบบการประพนธดงกลาวนมไดเพงเกดขนในนนโทปนนทสตรคาหลวง หากแตมปรากฏในวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยในยคกอนหนา คอ มหาชาตคาหลวง และ กาพยมหาชาต นอกจากนยงปรากฏใน พระมาลยคาหลวง ซงเปนวรรณคดพทธศาสนาทรวมสมยกบนนโทปนนทสตรคาหลวงอกดวย

ในแวดวงวชาการวรรณคดไทยไมปรากฏวามการบญญตศพทขนใชเรยกลกษณะการประพนธทยกภาษาบาลสลบกบการแปลภาษาไทยอยางเปนทางการ ในหนงสอประวตวรรณคดหรอตาราวรรณคดเลมตาง ๆ เมออธบายลกษณะการประพนธของวรรณคดทประพนธในลกษณะดงกลาวนกมกอธบายไปในทานองวา เปนการแตงโดยยกคาภาษาบาลสลบกบคาแปลภาษาไทย ตวอยางเชน พระวรเวทยพสฐ (๒๕๓๔: ๑๐๗) อธบายลกษณะการประพนธในมหาชาตคาหลวงวา

...จงทรงพระกรณาโปรดเกลา ฯ ใหประชมนกปราชญ

ราชบณฑตและกวทเชยวชาญแปลคาถาพนออกเปนภาษาไทย แลวประพนธเปนบทกลอนใหไพเราะเพราะพรงสาหรบสวดใหอบาสกอบาสกาฟง แตการแปลและการประพนธนแปลกกวาหนงสออน คอ ยกคาถาภาษาบาลข นมาวรรคหนง แลวประพนธเปนคาประพนธ ขอความในวรรคนนเปนรายสภาพกม

๖  

รายโบราณกม รายยาวกม กาพยยาน กาพยฉบง และกาพยสรางคนางคกม เมอจบความของคาถาวรรคหนงแลว กขนตนคาถาวรรคตอไปแลวกแปลและประพนธเปนบทกลอนดงทวาน สบกนไปตลอด๓

จากคาอธบายขางตนน จะเหนไดวาคาอธบายนไมไดใชคาศพทใดเรยกรปแบบการ

ประพนธทใชในมหาชาตคาหลวง หากแตปรากฏคาวา แปล หรอ การแปล ซงหมายถง การแปลตวบทภาษาบาล กบคาวา ประพนธ หรอ การประพนธ ซงหมายถง การแตงเนอความทแปลเปนคาประพนธภาษาไทย

อยางไรกตาม ในหนงสอบางเลมใชคาวา แปลแตง อธบายรปแบบการประพนธดงกลาว เชน ชลดา เรองรกษลขต (๒๕๔๗: ๙๐) กลาวถงฉนทลกษณประเภทรายในมหาชาตคาหลวงวา

หากศกษาฉนทลกษณโดยพจารณาคาประพนธแตละ

ชนดทมปรากฏในมหาชาตคาหลวง ๑๑ กณฑ มรายละเอยดทนาสนใจดงตอไปน

๑. ราย เปนรายบทสน ๆ ทแปลจากภาษาบาลแลวแตงเปนคาประพนธชนดราย วธการแปลแตง ม ๒ วธ คอ

๑.๑ แปลแตงจากภาษาบาลทเปนคา ๆ หรอคราวละชวงสน ๆ...

๑.๒ แปลแตงจากภาษาบาลทเปนประโยค... เชนเดยวกบอรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๒๙) ทเรยกรปแบบการประพนธในมหาชาต

คาหลวงและนนโทปนนทสตรคาหลวงวา แปลแตง เชนเดยวกน ดงน

เมอศกษาเปรยบเทยบมหาชาตคาหลวงกบนนโทปนนทสตรคาหลวง จะพบวาหนงสอทงสองเลมมความคลายคลงกน

                                                            ๓การเนนขอความเปนของผ วจย 

เพอความสะดวกในการอาน นบแตนไปในวทยานพนธน การเนนขอความใด ๆ ในตวบททยกมาอางองเปนของผ วจย หากขอความทเนนมมาแตตนฉบบ ผ วจยจะระบไวในเชงอรรถ    

๗  

มาก กลาวคอ…วธแตง ยกคาถาบาลขนหนา แลวแปลแตงเปนคาประพนธภาษาไทยเหมอนกน…

การตระหนกวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคด แปลแตง ทาใหไมสามารถศกษา

วรรณคดเรองนในฐานะวรรณคดทรงสรรคขนจากจนตนาการเชนเดยวกบพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงได เนองจากเมอศกษาคาอธบายเรองรปแบบการประพนธแบบ แปลแตง แลวจะเหนไดวา ในการประพนธนนโทปนนทสตรคาหลวง กวตองทรงมปฏสมพนธกบตวบทตนฉบบ หรอกลาวอกนยหนงคอ ตองทรง แปล ตวบทภาษาบาล นอกจากนยงตองทรง แตง ซงหมายถง ตองทรง ประดบตกแตง เนอความททรงแปลควบคกนไปดวย ดวยเหตน การศกษาวรรณคดเรองนจงควรใหความสาคญกบการศกษากลวธการแปลและการสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลหรอการแตงของเจาฟาธรรมธเบศรเปนสาคญ

การศกษาวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงดวยกลวธอยางไรจาเปนตองมกรอบความคดบางประการในการศกษา การศกษาภาษาบาลสายคณะสงฆไทยแตโบราณมามวธการแปลหลก ๆ ๒ วธ คอ การแปลโดยพยญชนะ และ การแปลโดยอรรถ๔ แมวา นนโทปนนทสตรคาหลวงจะเปนวรรณคดทแปลมาจากวรรณคดบาล แตการนาคาอธบายเรองวธการแปล ๒ แบบนมาเปนมโนทศนหลกในการศกษานนอาจไมเพยงพอและไมเหมาะสม เนองจากวธการแปลทง ๒ แบบนมใชทฤษฎทใชศกษางานแปล หากแตเปนวธการแปลทคณะสงฆไทยบญญตขนเพอวดความรดานไวยากรณของผ เรยนภาษาบาล วธการแปลทง ๒ แบบนจงเปนขอกาหนดเรองสานวนการแปล มใชทฤษฎทใหคาตอบเรองกลวธการแปลอยางรอบดาน ยงไปกวานน เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเพอสอนไวยากรณภาษาบาล แตนาจะมพระประสงคสาคญ คอ เพอสรรเสรญและสรางศรทธาในสมเดจพระสมมาสมพทธเจา หาก

                                                            ๔บรรจบ บรรณรจ (๒๕๔๘: [๓] – [๔]) อธบายวา การแปลโดยพยญชนะ คอ การแปลตามตวอกษรใหไดมากทสด

โดยไมคานงถงความไพเราะ ภาษาบาลเปนภาษาทสรางรปคามาจากสวนประกอบหลายอยาง อยางนอยทสดกมาจาก อปสค + ธาต + ปจจย ในการแปลโดยพยญชนะจะตองแปลความหมายของธาตและอปสคออกมาใหชดเจน ในกรณทแจก วภตนามตองออกสาเนยงอายตนบาตดวย เชน เขาไปสบาน เขากนซงอาหาร สวนการแปลโดยอรรถ คอ การแปลเอาความ หมายถง แปลโดยคานงถงความหมายมากกวาแปลตามตวอกษร และไมคานงถงวภตนามและอายตนบาต การแปลวธน ผแปลสามารถเตมแตงสานวนใหไพเราะไดตามความประสงคเทาทไมเสยความ สวนการแปลโดยพยญชนะ ไมสามารถเตมแตงสานวนใหไพเราะอยางนนได เพราะมงถอความตามตวหนงสอเปนหลก จนบางทกทาใหเขาใจความไดยาก แตอยางไรกตาม การแปลโดยพยญชนะกมความสาคญตรงททาใหเกดการคดวเคราะหหาสวนประกอบของคาภาษาบาลแตละคาอยางละเอยด และเกดประโยชนตรงททาใหรหนาทของคาบาลทประกอบวภตแลวแตละคา ซงจะเปนประโยชนตอการเรยนวากยสมพนธ

๘  

นาวธการแปลทง ๒ แบบมาเปนกรอบในการศกษากลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรยอมทาใหไดคาตอบแตเพยงวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลดวยวธแปลโดยอรรถหรอโดยพยญชนะ แตอาจไมใหคาตอบทครอบคลมประเดนอน ๆ เชน วจนลลา ประเภทตวบท เปนตน ซงมความสาคญตอการวเคราะหคณคาของวรรณคดเรองนในดานการแปล

ผวจยเหนวามโนทศนการวจารณงานแปลของคาทารนา ไรส (Katharina Reiss) มความเหมาะสมทจะนามาใชเปนกรอบการวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร เนองจากมโนทศนดงกลาวเสนอเกณฑการวเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลอยางละเอยดครอบคลมหนวยภาษาหลายระดบ ทงยงเสนอเกณฑการประเมนคางานแปลไวอยางนาสนใจ การใชมโนทศนดงกลาวมาวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงจงนาจะใหคาตอบทละเอยดลกซงกวาการพจารณาสานวนการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรวาเปนการแปลโดยพยญชนะหรอการแปลโดยอรรถเพยงอยางเดยว

นอกจากน การเลอกใชกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศรยอมไดรบอทธพลจากปจจยทางสงคมและวฒนธรรมประการตาง ๆ ในเบองตนอาจสนนษฐานไดวา การทตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดบาล ขนบวรรณศลปของวรรณคดบาลนาจะมอทธพลตอกลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรอยบาง เชน การใชความเปรยบทนาจะมมาแตวรรณคดบาลดงคาประพนธในตวอยาง (๑) เปนตน นอกจากน เมอทรงแปลวรรณคดบาลมาเปนวรรณคดไทย ปจจยเรองขนบวรรณศลปไทยนาจะมอทธพลตอกลวธการแปลของ เจาฟาธรรมธเบศรอยไมนอยเชนกน อาท การเลนเสยงสมผสในคาประพนธ ทงสมผสสระและสมผสพยญชนะ จากการสงเกตในเบองตนพบวา เจาฟาธรรมธเบศทรงเลนเสยงสมผสใน ทงสมผสสระและสมผสพยญชนะในตวบทแปลตลอดทงเรอง ตวอยางเชน

(๒) …แลสมเดจบรมจกษมาสรรเพชญ เสดจพทธยาตรลลา

ตฤณโณรรฆจดรามหรรณพ เลอศลบโลกยโลกา ยงบนยานภาพนก เลอศยศศกดอดดมา อรรคาธรรมมบาย บรรยายธรรโมวาท ฉลาดลาโลกยนกร กสงสอนสตวทงหลาย หมายมอาทคอเทวา ยกษามานษนาค อนผ อนจกทรมานยากนกหนา สมเดจมเนศวราบพตร เปลองไปลปลดใหพน จากหนทางมฤจฉา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

๙  

การเลนเสยงสมผสในวรรคเปนขนบนยมประการสาคญของวรรณคดไทย การท นนโทปนนทสตรคาหลวงมการเลนเสยงสมผสในจงสะทอนใหเหนอยางชดเจนวา ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยเรองการเลนเสยงสมผสในมอทธพลตอกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร สอดคลองกบทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแถลงไวในนคมนกถาทายเรองวา พระองคทรงแตงนนโทปนนทสตรภาษาไทยให มบทสมผสสะอนเจรอญ (พหสมผสสก) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

ปจจยดานขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยอกประการหนงทนาจะมอทธพลตอกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร ไดแก ขนบวรรณศลปของวรรณคด พทธศาสนาพากยไทยทแปลแตงขนกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวง โดยเฉพาะอยางยง มหาชาตคาหลวง ดงปรากฏวา ในตอนทายของนนโทปนนทสตรคาหลวงมการอางถงมหาชาต คาหลวงวา “เมอแรกแตงพระมหาชาตคาหลวงนน จลสกราชได ๘๔๔ ศก แตงนนโทปนนทสตร คาหลวงครงน จลสกราชได ๑๐๙๘ ศก วางกนอยถง ๒๕๔ ป” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔) การอางถงมหาชาตคาหลวงไมนาจะเพยงเพอเทยบระยะเวลา หากแตอาจเปนเพราะมหาชาต คาหลวงนาจะสมพนธกบนนโทปนนทสตรคาหลวงในฐานะทเปนตนแบบของการแปลแตง นนโทปนนทสตรคาหลวงกเปนได

การศกษาวามปจจยใดบางทมอทธพลตอกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของ เจาฟาธรรมธเบศรยอมนาไปสการตอบคาถามเรองกลวธการสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปล เนองจากปจจยตาง ๆ ทกาหนดกลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศร มขนบวรรณศลปวรรณคดบาลและวรรณคดไทยเปนอาทนน นาจะสงผลใหตวบทแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดทมวรรณศลปอนงดงาม เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงคดสรรและประสานปจจยประการตาง ๆ เหลานมาสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลไดอยางเยยมยอด การศกษาปจจยทมอทธพลตอการเลอกใชกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศรจงเปนการตอบคาถามเรองการ แตง หรอการประดบตกแตงตวบทแปลใหมอลงการทางภาษา

เทาทผานมายงไมปรากฏวามงานวจยชนใดทศกษานนโทปนนทสตรคาหลวงในฐานะวรรณคดแปลเพอตอบคาถามเรองกลวธการแปลและปจจยทมอทธพลตอการเลอกกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร ดวยเหตน ผวจยจงสนใจศกษาวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงดวยกลวธอยางไรบาง และทรงนาปจจยประการ ตาง ๆ ทมอทธพลตอกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงมาสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลอยางไรบาง

๑๐  

การศกษานนโทปนนทสตรคาหลวงในวทยานพนธนนาจะทาใหเขาใจวรรณคดเรองนในแงมมทแตกตางไปจากงานวจยในอดต และจะทาใหตระหนกถงพระอจฉรยภาพของเจาฟา ธรรมธเบศรททรงสามารถแปลวรรณคดบาลใหเปนวรรณคดไทยทมอลงการวจตรบรรจง ตองกบรสนยมทางวรรณศลปไทยไดอยางเยยมยอด

๑.๒ วตถประสงคการวจย

๑) เพอศกษาการแปลนนโทปนนทสตรภาษาบาลมาเปนนนโทปนนทสตรคาหลวง ๒) เพอวเคราะหการประสานขนบวรรณศลปของวรรณคดบาลกบวรรณคดไทยใน

นนโทปนนทสตรคาหลวง

๑.๓ สมมตฐานการวจย

๑) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยรกษาเนอความจากตนฉบบภาษาบาลไดอยางครบถวน

๒) การสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงแสดงใหเหน พระอจฉรยภาพทางวรรณศลปของกวซงประสานเขากบขนบวรรณศลปของวรรณคดบาลและวรรณคดไทยอยางกลมกลน

๑.๔ ขอบเขตการวจย

ตวบทนนโทปนนทสตรคาหลวงทผวจยใชศกษามดงน

๑) นนโทปนนทสตรคาหลวง ในหนงสอ วรรณกรรมสมยอยธยา เลม ๓ กรมศลปากรจดพมพเผยแพร พทธศกราช ๒๕๔๕

๒) ตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวง สมดไทยขาว ฉบบหลวง อกษรขอมและอกษรไทยยอ

ทงน ผวจยจะใชตวบทในขอ ๑) เปนหลก แตจะสอบเทยบกบตวบทในขอ ๒) ดวยในกรณทตวบทในขอ ๑) มปญหา เชน สนนษฐานวาคาภาษาบาลในตวบทขอ ๑) ปรวรรตมาคลาดเคลอน เปนตน

๑๑  

เหตทผ วจยเลอกใชตนฉบบในขอ ๒) สอบเทยบเปนเพราะเปนตนฉบบตวเขยนของเรองนนโทปนนทสตรคาหลวงเพยงฉบบเดยวทสารวจพบในหอสมดแหงชาต (อรอนงค พดพาด, ๒๕๒๒: ๓)

๑.๕ วธดาเนนการวจย

๑) ศกษาทบทวนเอกสาร งานวจยทเกยวของ ๒) ศกษาทฤษฎการแปลและทฤษฎอน ๆ ทเปนประโยชนในการวจยเพอนามาประยกตใช

วเคราะหขอมล ๓) วเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง ๔) วเคราะหปจจยทเจาฟาธรรมธเบศรทรงคดสรรมาใชสรางความงามทางวรรณศลป

ในนนโทปนนทสตรคาหลวง ๕) สรป อภปรายผล และนาเสนอผลการวจย

๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑) เขาใจลกษณะการแปลเรองนนโทปนนทสตรจากตนฉบบภาษาบาลเปนภาษาไทย ๒) เขาใจวธการสรางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวง ๓) เปนแนวทางในการศกษาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากภาษาบาล

๑.๗ เอกสารและงานวจยทเกยวของ

เอกสารและงานวจยทเกยวของกบงานวจยน ไดแก เอกสารและงานวจยทศกษาวเคราะหพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร โดยเฉพาะอยางยงนนโทปนนทสตรคาหลวง และงานวจยทศกษาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยในเชงการแปล นอกจากน ดงทไดกลาวไปแลววาเจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดรบอทธพลดานการสรางความงามทางวรรณศลปจากมหาชาตคาหลวง ดงนน จงสมควรศกษางานวจยทศกษามหาชาตคาหลวงในเชงวรรณศลปดวยเชนกน เอกสารและงานวจยทเกยวของกบงานวจยนมทงทเปนหนงสอ วทยานพนธ และบทความวจย โดยอาจจาแนกประเภทได ดงน

๑๒  

๑.๗.๑ เอกสารและงานวจยเกยวแกพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร

เอกสารงานวจยในกลมนสวนใหญมกมงเนนศกษาวเคราะหพระนพนธประเภทกาพยเหเรอและกาพยหอโคลง มเพยงไมกเรองทศกษาพระนพนธเรองนนโทปนนทสตรคาหลวง นอกจากน ยงพบวางานวจยในกลมนหลายเรองยงนาพระมาลยคาหลวงมาศกษาดวย เพราะเชอวาเปน พระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร ดงน

ศภร บนนาคและสรยา รตนกล (๒๕๔๘) วเคราะหวจารณพระนพนธของเจาฟา ธรรมธเบศรไวในหนงสอชอ สนทรภาพจากเจาฟากง (ตพมพครงแรกเมอป พ.ศ. ๒๕๑๗) ผ เขยนทงสองมความเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงเปนเลศในการประพนธวรรณคดประเภทกาพยอยางไมมกวไทยคนใดเทยบฝมอได สวนพระนพนธประเภทคาหลวง คอ นนโทปนนทสตรคาหลวงและพระมาลยคาหลวงนน แมผ เขยนทงสองจะเหนวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธไดไมแพมหาชาตคาหลวง แตกไมประสบความสาเรจเทากบพระนพนธประเภทกาพยและมหาชาต คาหลวง เนองจากสานวนภาษายากและเนอเรองของคาหลวงทงสองเรองไมมอรรถรสชวนตดตามเหมอนมหาชาตคาหลวง

ในวทยาพนธเรอง ลกษณะเดนของกาพยหอโคลงและกาพยเหเรอพระนพนธเจาฟา ธรรมธเบศร นตยา ตนทโอภาส (๒๕๒๐) ศกษาพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงของเจาฟาธรรมธเบศรในเชงสนทรยศาสตรโดยละเอยด พบวาความดเดนของพระนพนธประเภทกาพยหอโคลงและกาพยเหเรอของเจาฟาธรรมธเบศรคอใชการประพนธแนวนราศมาถายทอดเรองราวในพระนพนธ ทาใหมเนอหาทสะเทอนใจผอานมาทกยคทกสมย ทรงเพมสมผสในเขาไปในกาพยและโคลง สงผลใหพระนพนธมทวงทานองออนโยนไพเราะมากยงขน นอกจากนยงทรงใชคา สานวนโวหาร ความเปรยบและจนตนาการทเรยบงาย แตสอความหมายและสรางอารมณสะเทอนใจไดเปนอยางด

งานวจยทถอวาศกษานนโทปนนทสตรคาหลวงโดยละเอยดไดแกวทยานพนธเรอง พระนพนธประเภทคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร ของ อรอนงค พดพาด (๒๕๒๒) วทยานพนธน ศกษาวเคราะหนนโทปนนทสตรคาหลวงและพระมาลยคาหลวงในเชงทมาของเรอง สมยทแตง จดมงหมายในการแตง สาระสาคญของเรอง สนทรยภาพ และการใชภาษาโดยละเอยด ผลการวจยในสวนของนนโทปนนทสตรคาหลวงพบวา นนโทปนนทสตรคาหลวงมสนทรยภาพทงในดานเสยง คา และความหมาย ในดานการใชภาษาพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใชคายม

๑๓  

ภาษาบาลและสนสกฤต โดยทรงนยมใชคายมภาษาสนสกฤตมากกวา นอกจากนยงมการใชคาแผลงและคาสมาส

วทยานพนธนนบวาเปนงานวจยทใหความรเกยวแกนนโทปนนทสตรคาหลวงและพระมาลยคาหลวงโดยครอบคลมประเดนตาง ๆ มากทสดเทาทเคยมมา อยางไรกตาม แมอรอนงค พดพาดจะตระหนกวาวรรณคดทงสองเรองนจะเปนวรรณคดแปลแตง แตอรอนงค พดพาดกมไดวเคราะหวรรณคดเรองนในฐานะวรรณคดแปล แตกตางกบผ วจยทมงศกษาวรรณคดเรองนในฐานะทเปนวรรณคดแปลโดยตรง

มงานวจยอกเรองหนงทกลาวถงนนโทปนนทสตรคาหลวง คอ บทความเรอง คาหลวง ของศกดศร แยมนดดา (๒๕๓๔) บทความนศกดศร แยมนดดา วนจฉยลกษณะของวรรณคดไทยทเรยกชอวา คาหลวง ทง ๔ เรอง ไดแก มหาชาตคาหลวง นนโทปนนทสตรคาหลวง พระมาลย- คาหลวง และพระนลคาหลวง เนองจากคาอธบายเกยวแกลกษณะของวรรณคดคาหลวงทรบรกนไมครอบคลมลกษณะทเปนจรงของวรรณคดคาหลวงแตละเรอง ผ เขยนตงขอสงเกตวา หากไมพจารณาเรองพระมาลยวาเปนคาหลวงแลวจะพบวา คาหลวงคอหนงสอทพระมหากษตรยทรงพระราชนพนธหรอโปรดเกลา ฯ ใหแตงขน แตสาหรบนนโทปนนทสตรคาหลวงนน กวคอเจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงเปนพระมหากษตรย อกทงพระมหากษตรยกมไดโปรดเกลา ฯ ใหทรงพระนพนธ ผ เขยนบทความจงวนจฉยวา เหตทเจาฟาธรรมธเบศรทรงเรยกวรรณคดเรองนวาคาหลวง เปนเพราะทรงคาดการณวาพระองคจะไดเสดจขนครองราชยเปนพระมหากษตรย แตการณกลบไมเปนเชนนน

นอกจากงานทศกษาวเคราะหพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศรโดยตรงแลว ยงมงานวจยทศกษาพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศรเชอมโยงกบวรรณคดเรองอน ๆ ดวย คอ วทยานพนธเรอง นราศสมยรตนโกสนทร: การสบทอดขนบวรรณศลปของเจาฟาธรรมธเบศร ของสภาพร พลายเลก (๒๕๔๑) วทยานพนธนศกษาพระนพนธกาพยเหเรอและกาพยหอโคลงของเจาฟาธรรมธเบศรในฐานะวรรณคดนราศ สภาพร พลายเลกพบวา พระนพนธกาพยเหเรอและกาพยหอโคลงของเจาฟาธรรมธเบศรสบทอดขนบวรรณคดนราศมาจากวรรณคดนราศในสมยอยธยาตอนตนและตอนกลาง และนราศในสมยรตนโกสนทรจานวน ๕๘ เรองไดสบทอดขนบการแตงวรรณคดนราศจาก พระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศรในดานตาง ๆ ไดแก เนอหา วตถประสงค รปแบบคาประพนธ วธการดาเนนเรอง และศลปะการใชภาษา แตในขณะเดยวกนกมการสรางสรรคลกษณะใหมขนเชนกน

๑๔  

เอกสารและงานวจยกลมนหลายเรองเปนประโยชนตอการวจยในดานสานวนภาษาในพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร ทาใหเขาใจลกษณะทโดดเดนของสานวนภาษาในนนโทปนนทสตรคาหลวงกบพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงไดเปนอยางด

๑.๗.๒ เอกสารและงานวจยวรรณคดพทธศาสนาในเชงการแปล

เอกสารและงานวจยทศกษาวรรณคดพทธศาสนาในเชงการแปลมอยทงในรปแบบบทความวจยและวทยานพนธ ดงน

บทความเรอง ปฐมสมโพธสานวนลานชาง ของ อนนต เหลาเลศวรกล (๒๕๔๕) ศกษาวเคราะหปฐมสมโพธสานวนลานชางฉบบแปลนสสยหรอสานวนทแปลแตงเปนภาษาบาลสลบกบภาษาลาว ซงพบทวดใหมสวณณภมาราม ประเทศลาว ผ เขยนบทความนาเสนอรายละเอยดเกยวแกตนฉบบวรรณคดเรองนทงในแงลกษณะตนฉบบ อายทแตง ชอเรอง ความสมพนธกบเนอเรอง ลกษณะเนอหาเปรยบเทยบกบเนอหาในนทานกถาในอรรถกถาชาดก ลกษณะภาษา และความสมพนธระหวางปฐมสมโพธสานวนดงกลาวกบปฐมสมโพธสานวนลานนา ในสวนของลกษณะภาษา ผ เขยนบทความไดวเคราะหลกษณะการแปลแบบนสสยในปฐมสมโพธสานวนน พบวาปฐมสมโพธสานวนนมทงการแปลแบบตรงกบภาษาบาล และแปลแบบเรยบเรยงความเพมเตมเพอความไพเราะ นอกจากนผ เขยนบทความยงไดวเคราะหความงามของตวบทภาษาบาลในสวนคาถาตนเรองและคาถาทายเรอง

เมอปการศกษา ๒๕๕๓ มวทยานพนธทศกษาวรรณคดมหาชาตสานวนตาง ๆ ในเชงการแปล ๓ เรอง ไดแก วทยานพนธเรอง มหาชาตคาหลวง: การแปลเพอการรบรสาร ของ จฑารตน ไชยสวสด (๒๕๕๓) รายยาวมหาเวสสนดรชาดกสานวนเจาพระยาพระคลง (หน): การแปลเพอการรบรสาร ของ ชนดา สหามาตย (๒๕๕๓) และ รายยาวมหาเวสสนดรชาดก พระนพนธสมเดจพระมหาสมณเจากรมพระปรมานชตชโนรส: การแปลเพอการรบรสาร ของ ปทตตา พพะเนยด (๒๕๕๓) วทยานพนธทง ๓ เรองมไดศกษาตวบทภาษาบาลเปรยบเทยบกบเรองมหาชาตสานวนทศกษาโดยตรง แตนามหาชาตสานวนทศกษามาเปรยบเทยบกบอรรถาเวสสนตรชาดกทแปลเปนภาษาไทย ผลการวจยทไดเปนไปในทศทางเดยวกน คอ ในดานวธการแปลแตงพบวาวธการแปลทกวทกสานวนใช คอ การเพม การตด การเปลยน สานวนสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระ ปรมานชตชโนรสมการแปลแบบผสมดวย สวนสานวนเจาพระยาพระคลง (หน) มการแปลแบบสลบลาดบและการแปลแบบผสมดวย นอกจากการวเคราะหวธการแปลแลว ผ วจยทง ๓ ยงนา

๑๕  

กรอบแนวคดทางนเทศศาสตรเรองการสอสารเพอโนมนาวใจมาวเคราะหสารและวธการโนมนาวใจของกว

ยงมงานวจยอกเรองหนงทกลาวถงการแปลแตงมหาชาตคาหลวง คอ บทความเรอง มหาชาตคาหลวงกณฑทศพรและหมพานต: ราลกคาอาจารยสอน ของ ชลดา เรองรกษลขต (๒๕๕๕) บทความนชลดา เรองรกษลขตกลาวถงภมหลงของมหาชาตคาหลวง การแปลแตงมหาชาตคาหลวง การผกศพท และคาประพนธในมหาชาตคาหลวงกณฑทศพรและหมพานต ในสวนของการแปลแตงมหาชาตคาหลวง ผ เขยนบทความตงขอสงเกตเรองวธการแปลของกวไววา มการแปลแตงทงจากคา วล และประโยค โดยกวอาจขยายความลงไปในคาแปลเพอประโยชนดานเสยงสมผส ความชดเจนของเนอความ และจนตภาพ คาทกวใชแปลมทงคาไทยแท คาภาษาเขมร และคาภาษาบาลสนสกฤต การแปลแตงจากภาษาบาลทเปนประโยคมทงทแปลเปนรายและคาประพนธประเภทอน

นอกจากงานวจยทศกษาการแปลวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยโดยตรงแลว ยงมงานวจยทศกษาการแปลวรรณคดพทธศาสนาในเชงสงคมและวฒนธรรมเรองหนง คอ งานวจยเรอง การเดนทางของปญญาและจนตนาการในกามนตของเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป ของ สจตรา จงสถตยวฒนา (๒๕๔๙) งานวจยนศกษานวนยายองพทธศาสนาเรองกามนตในฐานะงานแปลจากภาษาองกฤษ สจตรา จงสถตยวฒนาพบวา ผ แปลกามนตไดดดแปลงใหกามนตมลกษณะเปนวรรณคดพทธศาสนาดวยการอางวาเรองกามนตมทมาจากพระสตรในพทธศาสนามหายานชอ กามนตสตร และรจนาคาถาบชาพระโพธสตวในตอนตนเรองและจบเรอง ผแปลไดประณตบรรจงแปลกามนตเปนนยายรกทางธรรมทซาบซง และดวยเหตทในตวบทมการผสมผสานเนอหาจากพระไตรปฎกบาลและสขาวดวยหสตรจากพทธศาสนามหายาน ในทศนะของสจตรา จงสถตยวฒนา การแปลวรรณคดเรองนมาเปนภาษาไทยจงเปนการเปดมตแหงการศกษาพทธศาสนามหายานสผ อานชาวไทย นอกจากนแนวคดทแปลกใหมของเรอง คอ ความรกอนประกอบดวยสจจะและศรทธาอาจเปนปจจยหนนนาไปสนพพานไดนน ยงสงผลใหผอานชาวไทยมทศนะเรองนพพานในมมมองทแปลกออกไป กลาวคอ มความเชอมนวานพพานเปนอดมคตทอาจบรรลถงได

นอกจากงานวจยทง ๖ เรองขางตนนแลว ยงมงานวจยทนาวรรณคดพทธศาสนา พากยไทยมาใชพสจนทฤษฎการแปล คอ วทยานพนธเรอง เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลวรรณกรรมของคาทารนา ไรส: กรณศกษาเรองกามนต ของ บญชา สวรรณานนท (๒๕๔๖) วทยานพนธนนานวนยายเรอง กามนต มาพสจนทฤษฎการประเมนคณภาพงานแปลของคาทารนา

๑๖  

ไรส เมอนาทฤษฎดงกลาวมาวเคราะหงานแปลเรองกามนตแลวพบวา กามนตเปนงานแปลแบบดดแปลงทประณตและมคณภาพด แตเนองจากเกณฑของไรสไมไดคานงถงงานแปลทสงคมวฒนธรรมในเนอเรองของตวบทตนฉบบหางจากสงคมวฒนธรรมของผอานตวบทตนฉบบ แตใกลกบสงคมวฒนธรรมของผอานตวบทแปลอยางกามนต สงผลใหเมอพจารณาประเดนยทธศาสตรการแปลจะทาใหผวจารณพบวา ผแปลใชยทธศาสตรในการแปลไมเหมาะสม กลาวคอ ตามเกณฑของไรส การแปลตวบทมงรปแบบควรแปลแบบโนมหาตนฉบบ แตผ แปลกามนตพากยไทยใชยทธศาสตรการแปลแบบโนมหาตวบทแปล ดงนน หากยดเกณฑของไรสอยางเครงครดจะตองถอวาผแปลกามนตใชยทธศาสตรการแปลไมเหมาะสม แตในความเปนจรงแลวยทธศาสตรการแปลของผแปลกามนตนนถอวามความเหมาะสม ดงปรากฏวาวรรณกรรมแปลเรองนไดรบการยกยองในสงคมไทยมาเปนเวลายาวนาน ดวยเหตน บญชา สวรรณานนทจงเหนวาเกณฑการประเมนคณภาพงานแปลของไรสสามารถนามาใชประเมนคณภาพงานแปลในคภาษาองกฤษ-ไทยได แตอาจมขอจากดอยบางเนองจากไรสไมไดคานงถงงานแปลทมบรบททางวฒนธรรมซบซอนอยางกรณของกามนต

อยางไรกตาม บญชา สวรรณานนทยนยนวา การคนพบขอจากดดงกลาวมไดหมายความวาทฤษฎของไรสจะไมมความเหมาะสมทจะนามาประเมนคณภาพงานแปล ขอจากดดงกลาวแสดงใหเหนเพยงวาทฤษฎของไรสไมครอบคลมงานแปลทกชนด แตผประเมนสามารถนาทฤษฎดงกลาวไปใชประเมนคณภาพงานแปลได โดยตองตระหนกถงขอจากดดงกลาว จงจะสามารถนาทฤษฎนไปใชไดอยางเหมาะสมและไดประโยชนตามสมควร

แมวางานวจยในกลมนจะใชแนวทางการวเคราะหการแปลอนหลากหลาย แตกอาจนาแนวทางการวเคราะหเหลานมาประยกตใชในการวเคราะหขอมลของผวจยได โดยเฉพาะอยางยงทฤษฎการประเมนคณภาพงานแปลของคาทารนา ไรส

๑.๗.๓ เอกสารและงานวจยมหาชาตคาหลวงในเชงวรรณศลป

งานวจยมหาชาตคาหลวงในเชงวรรณศลปเลมสาคญ ไดแก วทยานพนธเรอง อลงการในมหาชาตคาหลวง ของ ลลลนา ศรเจรญ (๒๕๒๕) วทยานพนธนใชทฤษฎอลงการศาสตรของสนสกฤตมาวเคราะหวรรณศลปในมหาชาตคาหลวง ผลการศกษาพบวาในดานศพทาลงการหรออลงการทางเสยง มหาชาตคาหลวงมศพทาลงการตรงกบอลงการของสนสกฤต ๓ ประเภท ไดแก อนปราส คอ การซาอกษรตวเดยวกนโดยมงความเหมอนกนของเสยงพยญชนะหนง ๆ ยมกะ คอ การเลนเสยงทซากนเปนค ๆ และ ปนรกตวทาภาส คอ การซาคาทมความหมายคลายคลงกน

๑๗  

นามารวมเปนคาเดยวกนหรอนามาวางไวใกล ๆ กน สวนอรรถาลงการหรออลงการทางความหมายในมหาชาตคาหลวงม ๑๔ ประเภท ไดแก อปมา รปกะ ชาต สงสยะ อตศยะ ประต- วสตประมา สงกร อตตรเปกษา อากเษป เหต ทปกม อวสระ ปรวฤตต และปรศโนตตรม สวนรสในมหาชาตคาหลวงพบวามครบทง ๙ รส ลลลนา ศรเจรญสนนษฐานวา เหตทมหาชาตคาหลวงมความงามทางวรรณศลปหลายประการตรงกบอลงการศาสตรของสนสกฤตอาจเปนเพราะความบงเอญทกวไทยประพนธไดตรงตามหลกอลงการของสนสกฤต หรอมฉะนนกอาจเปนเพราะกวไทยไดศกษาทฤษฎอลงการมาเปนอยางด และตงใจประพนธมหาชาตคาหลวงใหมอลงการตรงตามอลงการศาสตร

ลลลนา ศรเจรญเหนวา อลงการนาจะเปนเกณฑทกวผประพนธมหาชาตคาหลวงแตละกณฑดาเนนตาม สงผลใหมหาชาตคาหลวงแตละกณฑมความงามไมตางกน แมวาจะประพนธขนตางเวลากนกตาม

แมวามหาชาตคาหลวงจะมอลงการหลายประการตรงกบอลงการศาสตรของสนสกฤต แตลลลนา ศรเจรญพบวาในมหาชาตคาหลวงมความงามทเปนลกษณะพเศษทไมปรากฏในทฤษฎอลงการของสนสกฤต ๙ ประการ ไดแก สมผสสระ สมผสพยญชนะขามวรรค สมผสพยญชนะเปนค ๆ สรอยสลบวรรค คาอพภาส คาแผลง คาประสม การเลนคา และกลบท ลกษณะเหลานจดวาเปนเอกลกษณของวรรณคดไทย

ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๐) เขยนบทความวจยเรอง การใชคาเขมรในมหาชาตคาหลวง ผ เขยนบทความพบวา คาเขมรในมหาชาตคาหลวงมทงทเปนคาธรรมดาทใชในภาษาไทยปจจบน และทเปนคาศพทพเศษทไมไดใชในบรบททวไปในภาษาไทยปจจบน เมอพจารณาในเชงวรรณศลปพบวา กวผประพนธมหาชาตคาหลวงใชคาภาษาเขมรเพอวตถประสงค ๓ ประการ ไดแก เพอเออเสยงสมผส ทงสมผสระหวางวรรคและสมผสภายในวรรค เพอเออเสยงเสนาะและเนนจงหวะคา และเพอใชคาซอนเพอยาความหมาย การใชคาเขมรในมหาชาตคาหลวงแสดงถงความเปนปราชญทางภาษาของกวทมาสามารถนาคาเขมรมาเปนอปกรณในการสรางวรรณศลปใหสอดคลองกบรสนยมทางวรรณศลปทงทางดานเสยงและความหมาย ทงน ธเนศ เวศรภาดาตงขอสงเกตวา การใชคาเขมรเพอวตถประสงคตาง ๆ นนนาจะสมพนธกบการสรางและการเสพวรรณคดในเชงมขปาฐะในสมยดงกลาว

แมวางานวจยมหาชาตคาหลวงในเชงวรรณศลปทง ๒ เรองนจะมไดศกษาวรรณคดเรองน ในเชงการแปล แตผลการศกษานบวากอใหเกดความเขาใจเกยวแกวรรณศลปในมหาชาตคาหลวง

๑๘  

จงเปนประโยชนตอการนาผลการศกษาไปวเคราะหเปรยบเทยบกบการสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวง

๑.๘ มโนทศนทใชศกษา

ผวจยจะประยกต มโนทศนการวจารณงานแปลของคาทารนา ไรส (Katharina Reiss) มาใชวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร

๑.๘.๑ มโนทศนการวจารณงานแปลของคาทารนา ไรส

คาทารนา ไรส (Katharina Reiss) นกวชาการดานการแปลชาวเยอรมนไดเสนอมโนทศนเกยวแกการวจารณงานแปลไวในหนงสอชอ Möglichkeiten und Grenzen der Übersetzungskritik: Katagorien und Kriterien für eine sachgerechte Beurteilung von Übersetzungen หนงสอเลมนไดรบการปรบปรงในการพมพเมอป ค.ศ. ๑๙๗๘ และ ๑๙๘๔ ตอมาเมอป ค.ศ. ๒๐๐๐ แอโรล เอฟ. โรฮเดส (Errol F. Rhodes) ไดแปลหนงสอเลมนออกเปนพากยองกฤษใชชอวา Translation Criticism – The Potentials and Limitations, Categories and Criteria for Translation Quality Assessment

ไรสเหนวาการวจารณงานแปลทเคยมมาสวนใหญผ วจารณมกมไดวจารณงานแปลในฐานะทเปนงานแปลอยางแทจรง กลาวคอ ผ วจารณมกใหคาวจารณแบบกวาง ๆ เชน แปลไดสละสลวย แปลไดดเหมอนอานตนฉบบ แปลไดยอดเยยม แปลอยางพถพถน เปนตน โดยปราศจากการเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบ สงผลใหคาวจารณมความเปนอตวสย (Reiss, 2000: 2) ไรสเหนวา การวจารณงานแปลตองเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบ และมเกณฑการวจารณทเปนวตถวสยหรอสามารถอธบายหรอพสจนไดและเหมาะสม คาวจารณทไดจงจะมลกษณะเปนวตถวสย ดวยเหตน ไรสจงเสนอเกณฑการวจารณงานแปลทไรสอางวามความเปนวตถวสยสงขนมา

ไรสจาแนกเกณฑการวจารณงานแปลออกเปนหมวดตาง ๆ ๕ หมวด ไดแก

๑) เกณฑหมวดวรรณกรรม (literary category) เปนเกณฑทใชวเคราะหประเภทตวบท (text type) วาตวบทตนฉบบกบตวบทแปลเปนตว

บทประเภทเดยวกนหรอไม

๑๙  

๒) เกณฑหมวดภาษา (linguistic categoty)

เปนเกณฑทใชประเมนวาผแปลถายทอดองคประกอบทางภาษาซงไดแก องคประกอบทางอรรถสาร (semantic elements) องคประกอบทางคาศพท (lexical elements) องคประกอบทางไวยากรณ (grammatical elements) และองคประกอบทางวจนลลา (stylistic elements) เหมาะสมกบตวบทตนฉบบหรอไม

๓) เกณฑหมวดปฏบตนยม (pragmatic category) เปนเกณฑทใชประกอบการวเคราะหองคประกอบทางภาษา กลาวคอ การจะตดสนไดวา

ผ แปลถายทอดองคประกอบทางภาษาไดเหมาะสมหรอไมจาเปนตองคานงถงตวกาหนดนอกภาษา (extra-linguistic determinants) ดวย ไดแก สถานการณประชด (immediate situation) เนอหา (subject matter) เวลา (time factor) สถานท (place factor) ผฟง (audience factor) ผพด (speaker factor) และนยทางอารมณ (affective implication)

๔) เกณฑหมวดหนาท (functional category) เปนเกณฑทใชประเมนงานแปลในกรณทตวบทแปลเปนงานดดแปลง หรอมหนาท

จดประสงค หรอผอานเปาหมายตางกบตวบทตนฉบบ การประเมนคางานแปลทเปนงานดดแปลงหรอมหนาทพเศษตางกบตวบทตนฉบบควรพจารณาวางานแปลนนบรรลวตถประสงคพเศษนนหรอไม

๕) เกณฑหมวดบคคล (personal category) เปนเกณฑทไรสเสนอใหผประเมนงานแปลตระหนกถงขอจากดเชงอตวสยของงานแปลอน

เกดจาก กระบวนการอรรถปรวรรต (hermeneutical process) หรอกระบวนการตความตวบท และบคลกภาพของผแปล ดงนน ในการวจารณงานแปล ผประเมนควรแสดงเหตผลในการตดสนดวย ไมวาจะตดสนในแงบวกหรอลบ หากเปนการตดสนในแงลบ ผประเมนสมควรเสนอวธการแกไขใหผแปลดวย

วทยานพนธเลมนจะใชเฉพาะเกณฑหมวดวรรณกรรมและหมวดภาษามาวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง สวนเกณฑอก ๓ ขอ ผ วจยจะนามาใชประกอบเกณฑหมวดภาษาเพอประเมนคากลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศรในบทท ๓ และ ๔ โดยไมไดแยกเปนหวขอใหญตางหาก เนองจากเหนวาเกณฑทง ๓ ขอนตองนามาวเคราะหรวมกบเกณฑหมวดภาษาโดยไมสามารถแยกออกจากกนได เกณฑหมวดวรรณกรรมและเกณฑหมวดภาษามรายละเอยดดงน

๒๐  

๑) เกณฑหมวดวรรณกรรม (literary category)

เกณฑหมวดวรรณกรรมเปนเกณฑทใชวเคราะหประเภทตวบท ไรสเหนวางานแปลไมสามารถรกษาองคประกอบตาง ๆ ของตวบทตนฉบบออกมาไดอยางครบถวนได ดงนน การประเมนคณภาพงานแปลจงไมควรใหความสาคญกบประเดนใดประเดนหนงเทานน แตควรเรมตนพจารณางานแปลในมตของประเภทตวบทเสยกอน การวเคราะหประเภทตวบทตนฉบบจะทาใหผแปลเลอกใชวธการแปลทเหมาะสม สวนนกวจารณกจะสามารถใชเกณฑการประเมนงานแปลไดอยางเหมาะสม (Reiss, 2000: 47)

ไรสแบงประเภทตวบทตามหนาทของภาษาตามทฤษฎของคารล บอเลอร (Karl Bühler) นกปรชญาภาษาชาวเยอรมนซงแบงหนาทของภาษาออกเปน ๓ หนาท ไดแก หนาทบรรยาย (representation) หนาทแสดงออก (expression) และหนาทเรยกรองจงใจ (appeal/persuasion) (Reiss, 2000: 25) จากหนาททางภาษาทง ๓ หนาทน ไรสจงแบงประเภทตวบทออกเปน ๓ ประเภท ไดแก ตวบทมงอรรถสาร (content-focused text type) ตวบทมงรปแบบ (form-focused text typed) และ ตวบทมงจงใจ (appeal-focused text type)๕ ตวบทแตละประเภทมลกษณะสาคญ ดงน

ก. ตวบทมงอรรถสาร

ตวบทมงอรรถสารเปนตวบททมหนาททางภาษาหนาทหลก คอ การบรรยายหรอถายทอดเนอหา ตวบทประเภทนมรปแบบ แตรปแบบเปนสอทชวยถายทอดเนอหาหรอขอมลอยางมประสทธภาพเทานน แตกตางจากรปแบบในตวบทมงรปแบบทกอใหเกดสนทรยลกษณในตวบท ตวอยางตวบทประเภทน เชน บทแถลงขาว บทวจารณ ขาว จดหมายธรกจ คมอการใชงาน สทธบตร สนธสญญา เอกสารราชการ เอกสารทางการศกษา ตาราวชาการ บทความ รายงาน วทยานพนธ เปนตน (Reiss, 2000: 27 – 28)

ข. ตวบทมงรปแบบ

ตวบทมงรปแบบ คอ ตวบททมหนาททางภาษาหนาทหลก คอ การถายทอดอารมณหรอความรสกนกคดโดยอาศยรปแบบ คาวา รปแบบ ในทน ไรสมไดหมายถงเพยงวธการทผประพนธใชถายทอดเนอหาออกมาเทานน หากแตหมายถงองคประกอบทผประพนธใชเพอสรางสนทรย

                                                            ๕คาแปลชอประเภทตวบทใชตาม บญชา สวรรณานนท  (๒๕๔๖) ในวทยานพนธเรอง เกณฑประเมนคณภาพงาน

แปลวรรณกรรมของคาทารนา ไรส: กรณศกษาเรองกามนต

๒๑  

ลกษณในตวบททงโดยตระหนกรและไมตระหนกร องคประกอบดงกลาวนไมเพยงมบทบาทในการถายทอดเนอหาเทานน หากแตยงกอใหเกดความงามเชงศลปะอนทาใหตวบทโดดเดนขนมา (Reiss: 2000: 31 – 32)

ตวบททมงรปแบบหมายรวมถงตวบททกชนดทเปนงานวรรณศลป กลาวคอ เปนตวบททมงแสดงออกทางอารมณและสนทรยะมากกวาการใหขอมลหรอขอเทจจรง มการใชภาพพจนและวจนลลาเพอผลทางสนทรยะเชน วรรณกรรมรอยแกว เชน ความเรยง ชวประวต เรองปกณกะ เรองสน นวนยาย นยายวรคต เปนตน ตลอดจนกวนพนธทกรปแบบ (Reiss, 2000: 34 – 35)

ค. ตวบทมงจงใจ

ตวบทมงจงใจมหนาททางภาษาหนาทหลก คอ การจงใจหรอการโนมนาวใจ ตวบทประเภทนไมเพยงแตนาเสนอขอมลหรอเนอหาเทานน หากแตยงมงกอใหเกดผลในทางปฏบต คอ การจงใจหรอโนมนาวใจผอานหรอผ ฟงใหมปฏกรยาตอบสนองตามทผผลตตวบทตองการ อาจกลาวไดวา ในตวบทมงจงใจ รปแบบทางภาษามความสาคญเปนรองการมงใหเกดผลในทางปฏบต ตวอยางตวบทมงจงใจ เชน โฆษณาประชาสมพนธ บทเทศนสงสอน โฆษณาชวนเชอ บทโจมต (polemic) บทยยงปลกปน (demagogy) บทเสยดส เปนตน (Reiss, 2000: 38 – 39)

ไรสสรปลกษณะดานหนาท และมตทางภาษา ของตวบททงสามประเภทเปนตาราง ดงน

ตารางท ๑: หนาท มต และประเภทตวบท (Reiss, 2000: 26)

หนาททางภาษา บรรยาย แสดงออก โนมนาวใจ มตทางภาษา ตรรกะ สนทรยะ ทววจน ประเภทตวบท มงอรรถสาร

(ใหขอมล) มงรปแบบ

(แสดงออก) มงจงใจ (จงใจ)

อยางไรกตาม ไรสกลาววาหนาททางภาษาทงสามนมไดปรากฏอยางเทากนทกครง ตวบท

หนง ๆ มไดมหนาททางภาษาเพยงหนาทเดยว แตอาจประกอบดวยหลายหนาทผสมกนอย แตกระนน ตวบทหนง ๆ ยอมมหนาททางภาษาหนาทใดหนาทหนงทโดดเดน (dominant) กวาหนาทอน ๆ การพจารณาวาตวบทนนเปนตวบทประเภทใดจงตองพจารณาจากหนาททโดดเดนนนเปนสาคญ (Reiss, 2000: 25)

ไรสเสนอเกณฑในการประเมนคณภาพงานแปลทสมพนธกบตวบทแตละประเภทไว ดงน

๒๒  

ตวบทมงอรรถสาร

การแปลตวบทมงอรรถสารตองใหความสาคญกบความครบถวนสมบรณของเนอหาหรอขอมลเปนหลก เนองจากเนอหาหรอขอมลเปนองคประกอบสาคญทสดของตวบทประเภทน ผวจารณพงประเมนวางานแปลสามารถถายทอดเนอหาและขอมลของตวบทตนฉบบไดครบถวนสมบรณหรอไม ในดานสานวนภาษานน งานแปลควรโนมหาภาษาปลายทาง กลาวคอ ผแปลควรใชสานวนภาษาทเปนธรรมชาตในภาษาปลายทาง เพราะตวบทประเภทนมงถายทอดเนอหาหรอขอมล ดงนน ผแปลจงควรถายทอดเนอหาหรอขอมลใหผอานงานแปลเขาใจไดดวยภาษาทผอานงานแปลคนเคย การแปลจงจะถอวาสมฤทธผล (Reiss, 2000: 30 – 31)

ในกรณทตวบทตนฉบบมการใชภาพพจนหรอกลวธทางภาษาอน ๆ เชน การเลนคา ผแปลอาจไมตองถายทอดรปแบบดงกลาวไดตราบเทาทยงสามารถรกษาเนอหาหรอขอมลของตวบทตนฉบบไวไดอยางสมบรณ หากตวบทตนฉบบสอความแบบแฝงนย (implicit) ผแปลกพงถายทอดเนอหาดงกลาวออกมาใหแจงชด (explicit) (Reiss, 2000: 36)

ตวบทมงรปแบบ

การแปลตวบทมงรปแบบตองสามารถถายทอดรปแบบทเทยบเคยงไดกบตวบทตนฉบบเพอกอใหเกดผลทางสนทรยะทสมนยกบตวบทตนฉบบ (Reiss, 2000: 32) เพราะหากไมสามารถถายทอดรปแบบดงกลาวไวได ตวบทกจะสญเสยลกษณะเดนเฉพาะตวไป สวนความแมนยาดานเนอหานนเปนรองความเทาตรงดานรปแบบและผลทางสนทรยะ (Reiss, 2000: 35 – 36)

ในตวบทตนมงรปแบบ รปแบบตาง ๆ ไมวาจะเปนเสยง โครงสรางประโยค จงหวะ วจนลลา สมผส ภาพพจน สานวน อปลกษณ ฉนทลกษณ ลวนเปนองคประกอบสาคญ ผแปลตองถายทอดรปแบบดงกลาวออกมาเพอสรางผลทางสนทรยะดจเดยวกนกบตวบทตนฉบบ แตหากความแตกตางทางภาษาเปนอปสรรคทาใหไมสามารถถายทอดลกษณะดงกลาวออกมาไดโดยตรง วธการแปลทเหมาะสมคอ สรางรปแบบทเทยบเทยบเคยงกนไดขนมาใหมจงจะสามารถสรางผลทางสนทรยะไดเหมอนกบตวบทตนฉบบ วธการแปลในลกษณะนไรสจดวาเปนการแปลแบบโนมหาตวบทตนฉบบ (Reiss, 2000: 32 – 33)

ตวอยางเชน การเลนคา ผแปลตองหากลวธทางภาษาทเทยบเคยงกนไดและกอใหเกดผลทางสนทรยะไดเชนเดยวตวบทตนฉบบ แตหากไมสามารถหากลวธการแปลดงกลาวไดเนองจากความแตกตางดานภาษา ผแปลอาจใชกลวธทางภาษาวธอน ๆ ทสามารถสรางผลทางสนทรยะไดเทาเทยมกบตวบทตนฉบบ หรออาจใชการเลนคาในตาแหนงอนทตวบทตนฉบบไมมเปนการ

๒๓  

ชดเชย แตหากการโนมหาภาษาตนฉบบทาใหคาแปลสอความไมเปนธรรมชาตหรอไมสอความในภาษาแปล ผแปลอาจปรบคาแปลใหเปนธรรมชาตในภาษาแปลได (Reiss, 2000: 36 – 37)

ตวบทมงจงใจ

การแปลตวบทมงจงใจตองสามารถกอใหเกดผลไดเหมอนกบตวบทตนฉบบ แมผแปลตองผละจากเนอหาหรอรปแบบของตวบทตนฉบบมากกวาตวบทประเภทอน ๆ แตกยงถอวาผ แปลซอตรงตอตนฉบบ เพราะความซอตรงตอตวบทตนฉบบในทน หมายถง การบรรลผลทผประพนธตวบทตนฉบบคาดหวง คอการรกษาความจงใจในตวบทนนเอง (Reiss, 2000: 41)

เจเรม มนเดย (Jeremy Munday) สรปเกณฑการประเมนคณภาพงานแปลและแนวทางการแปลตวบทมงอรรถสาร ตวบทมงรปแบบ และตวบทมงจงใจไวเปนตาราง ดงน

ตารางท ๒: เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลและแนวทางการแปลตวบทแตละประเภท (Munday, 2001: 47)

ประเภทตวบท มงอรรถสาร มงรปแบบ มงจงใจ ตวบทแปลควร ถายทอดเนอหา ถ า ย ท อ ด ส น ท ร ย

ลกษณ ส ร า ง ป ฏ ก ร ย าตอบสนองทคาดหวง

วธการแปล แปลแบบเ รยบง ายและชดเจนมากทสด

แปลโดยเขาถงกลวธของผประพนธ

แปลโดยส รางผล ทเทยบเทากบตนฉบบ

กลาวโดยสรป ไรสเสนอเกณฑหมวดวรรณกรรมเพอใหผประเมนคณภาพงานแปลใช

พจารณาตวบทตนฉบบวาเปนตวบทประเภทใด และควรแปลตวบทดงกลาวดวยวธการอยางไร การระบประเภทตวบทและวธการแปลทเหมาะสมจะทาใหผประเมนคณภาพงานแปลสามารถประเมนงานแปลอยางเปนวตถวสย กลาวคอ ทาใหวจารณอยางมหลกเกณฑวาผ แปลทาตามเกณฑทเหมาะสมไดเพยงใด ตวบทมงอรรถสารกตองประเมนวาผแปลถายทอดขอมลออกมาไดถกตองแมนยาหรอไม ตวบทมงรปแบบตองประเมนวา ผแปลสามารถรกษารปแบบทางวรรณศลปอนกอใหเกดผลทางสนทรยะไดเชนเดยวกนกบตวบทตนฉบบหรอไม สวนตวมงจงใจกตองประเมนวางานแปลบรรลผลตามทผประพนธตวบทตนฉบบประสงคหรอไม (Reiss, 2000: 47)

๒๔  

๒) เกณฑหมวดภาษา (linguistic category)

เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลโดยเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบเกณฑทสอง คอ เกณฑหมวดภาษา เกณฑดงกลาวนเปนการพจารณาวา นอกเหนอจากประเภทตวบทแลว ตวบทตนฉบบมลกษณะทางภาษาอยางไร และตวบทแปลสมมลกบตวบทตนฉบบหรอไม หรอกลาวอกนยหนงคอ ผแปลถายทอดลกษณะเฉพาะทางภาษาของตวบทตนฉบบอยางไร (Reiss, 2000: 48) เกณฑหมวดภาษาพจารณาจากองคประกอบยอย ๆ ๔ ขอ ดงน

ก. องคประกอบทางอรรถสาร (semantic elements)

องคประกอบทางอรรถสารตองว เคราะหสมมลภาพทางความหมาย (semantic equivalence)๖ ระหวางตวบทตนฉบบกบตวบทแปล การจะระบความหมายในตวบทไดจาเปนตองพจารณาจากบรบททางภาษา (linguistic context) เนองจากบรบททางภาษาจะทาใหเขาใจวาทผแตงกลาวเชนนน ผแตงตองการจะสออะไร ไรสจาแนกบรบททางทางภาษาออกเปน ๒ ระดบ ไดแก ๑) บรบทจลภาค (microcontext) และ ๒) บรบทมหพภาค (macrocontext) บรบทจลภาค ไดแก คา หรอบางกรณอาจครอบคลมถงระดบประโยค สวนบรบทมหพภาค ไดแก ยอหนาและตวบท การจะหาคาแปลหรอสมมลบททเหมาะสม (optimal equivalent) อาจตองพจารณาจากทงบรบทจลภาคและบรบทมหพภาคประกอบกน เชน การแปลชอหนงสออาจตองอานหนงสอนนจบทงเลมเสยกอนจงจะสามารถเลอกคาแปลชอเรองทเหมาะสมได เปนตน (Reiss, 2000: 53 – 56)

ไรสกลาววาประเดนทมกเปนปญหาในการถายทอดสมมลภาพทางความหมายของผแปล ไดแก การแปลคาหลายความหมาย (polysemous words) คาพอง (homonyms) คาทภาษาใดภาษาหนงมแตอกภาษาหนงไมม การตความผด การจงใจเพมความหรอการละเวนความ (Reiss, 2000: 53)

ข. องคประกอบทางคาศพท (lexical elements)

การประเมนองคประกอบทางคาศพทใหพจารณาจากความเหมาะสม (adequacy) เหตทไรสเสนอใหพจารณาจากความเหมาะสมเพราะไรสเหนวา การประเมนโดยใชเกณฑความเทาตรง                                                            

๖ไรสใหคานยามของ สมมลภาพ ไววา “สมมลภาพมใชเพยงความเทาตรงหรอการจาลองหนวยทางภาษาในตวบท

ตนฉบบเทานน ตามรปศพทแลว สมมลภาพคอการมคาเทากน ถอยคาใด ๆ ในภาษาปลายทางทสามารถถายทอดบรบททางภาษา สถานการณแวดลอม การใชภาษาและวจนลลา ตลอดจนเจตนาของผประพนธตวบทตนฉบบใหมคาเทากบถอยคาในภาษาตนฉบบได ถอยคานนจดวาเปนสมมลบททเหมาะสม” (Reiss, 2000: 3 – 4)

๒๕  

แบบคาตอคานนไมเหมาะสม เนองจากแตละคภาษายอมมโครงสรางและความคดแตกตางกน (Reiss, 2000: 57 – 58)

องคประกอบทางคาศพททไรสยกตวอยางวาผ วจารณควรใหความสาคญ เชน คาศพทเฉพาะสาขา สานวนพเศษ ศพทปฏภาคในแตละคภาษาแตมความหมายตางกน (false friend) คาพอง คาทแปลไมได ชอเฉพาะ อปลกษณ การเลนคา สานวน สภาษต เปนตน ผ วจารณควรประเมนวาผ แปลสามารถถายทอดองคประกอบทางคาศพทเหลานออกมาไดอยางเหมาะสมหรอไม (Reiss, 2000: 58)

การประเมนวาผแปลถายทอดองคประกอบทางคาศพทออกมาอยางเหมาะสมหรอไมนนจาเปนตองนาเกณฑประเภทตวบทมาพจารณารวมดวย เชน การแปลอปลกษณ หากเปนตวบทมงอรรถสาร หากผแปลใชถอยคาใด ๆ ทมคาทางอรรถสาร (semantic value) ทเหมอนกบตวบทตนฉบบ แตมไดเปนอปลกษณหรอความเปรยบเหมอนดงตวบทตนฉบบกถอวาแปลไดอยางเหมาะสม แตถาเปนตวบทมงรปแบบ ผแปลตองใชอปลกษณทมความหมายเทยบเทากน หากภาษาปลายทางไมมอปลกษณทเทยบเทากนไดแลว ผแปลอาจตองสรางอปลกษณขนใหม คาแปลจงจะถอวามความเหมาะสม เปนตน (Reiss, 2000: 58 – 59)

ค. องคประกอบทางไวยากรณ (grammatical elements)

การประเมนองคประกอบดานไวยากรณตองใชเกณฑความถกตอง (correctness) ความถกตองในทนหมายถงความถกตองในเชงรปคา (morphology) และวากยสมพนธ (syntax) ของภาษาแปล เวนเสยแตวางานแปลนนจะมเงอนไขพเศษ เชน การแปลเทยบบรรทดเพอการศกษา เปนตน นอกจากน งานแปลจะนบวามความถกตองทางไวยากรณกตอเมอสามารถใชภาษาในงานแปลอยางเปนธรรมชาต และถายทอดโครงสรางทางไวยากรณในเชงความหมายและวจนลลาของภาษาตนฉบบออกมาเปนภาษาแปลไดอยางเหมาะสม (Reiss, 2000: 60)

คาวา ความเหมาะสม ในทนมไดหมายถงการใชถอยคาทคลายกนระหวางภาษาตนฉบบกบภาษาแปล ปจจยทกาหนดวางานแปลใชไวยากรณอยางเหมาะสมหรอไมม ๒ ประการ ไดแก ๑) ปจจยดานวจนลลา และ ๒) ปจจยดานสานวน ดงน

๒๖  

(๑) ปจจยดานวจนลลา (stylistic factor)

ในการแปลอาจมสมมลบททเปนไปได (potential equivalent) อยมากกวาหนง แตการพจารณาปจจยดานวจนลลาจะชวยใหตดสนใจเลอกสมมลบททเหมาะสม (optimal equivalent) (Reiss, 2000: 60)

ไรสยกตวอยางประโยคภาษาสเปนกบประโยคแปลภาษาเยอรมนมาแสดงถงขอเทจจรงดงกลาวน เชน ประโยคภาษาสเปนวา Solía madrugar. อาจแปลเปนภาษาเยอรมนไดสองแบบ คอ Er pflegte sich sehr früh zu erheben. [‘It was his custom to get up early’] และ Er stand immer sehr früh auf. [‘He always got up early.’] ประโยคแปลทงสองนเปนประโยคทถกไวยากรณทงค แตประโยคแรกเปนวจนลลาแบบทางการ (formal style) ในขณะทประโยคทสองเปนวจนลลาสามญ (normal style) เปนตน (Reiss, 2000: 61)

ผวจยขอยกตวอยางทพอจะเทยบกนไดหนงตวอยาง คอ การเรยงลาดบคาสนธานแสดงเหตผลวา จง ในประโยค พจารณาตวอยางตอไปน

(ก) ฤษมโนสารไดสาเรจอภญญาและนาคมภรธรรมศาสตรมาถวายพระเจามหาสมมตราช พระเจามหาสมมตราชจงใหใชในการพพากษาคด และเปนหลกในการปกครองบานเมองสบไป (ศกดศร แยมนดดา, ๒๕๕๓: ๑๐๗)

(ข) ฝายมโนสารดาบศกตามพชายออกทาราชการดวย จงสมเดจพระเจามหาสมมตราชตงมโนสารใหเปนใหญในทบงคบบญชากจคดมนษทงปวง (กฎหมายตราสามดวง เลม ๑, ๒๕๑๕: ๑๔)

ประโยค (ก) ตดตอนมาจากขอเขยนในหนงสอ สานวนไทยทมาจากวรรณคด ของ ศกดศร แยมนดดา ประโยคดงกลาวเปนภาษาไทยรวมสมยและใชวจนลลาแบบทางการ ในประโยคน เรยงคาวา จง ไวหลงประธานของประโยคผล คอ พระเจามหาสมมตราช

ประโยค (ข) ตดตอนมาจาก กฎหมายตราสามดวง เปนภาษาไทยสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (รชกาลท ๑) ผ เขยนเรยงคาวา จง ขนตนประโยคผล

ประโยคทงสองเปนประโยคทถกไวยากรณ ในทศนะของผ ใชภาษาไทยปจจบน โครงสรางประโยคแบบประโยค (ก) เปนโครงสรางประโยคทใชเปนสามญ หรออาจเรยกไดวาเปนวจนลลาสามญ (normal style) แตโครงสรางประโยคแบบประโยค (ข) ผ ใชภาษาไทยปจจบนจะรสกวาไมใชภาษาทใชกนเปนสามญ แตเปนภาษาโบราณและมกปรากฏในวรรณคดโบราณ

๒๗  

ดงนน หากผแปลตองแปลประโยคแสดงความเปนเหตผลจากวรรณคดภาษาตางประเทศ เชน วรรณคดบาล เปนภาษาไทย ผแปลอาจเลอกใชโครงสรางประโยคแบบประโยค (ข) จงจะถอวามความเหมาะสมทางไวยากรณมากกวา เพราะโครงสรางดงกลาวใหความรสกโบราณและเปนวจนลลาแบบวรรณคดโบราณ

(๒) ปจจยดานสานวน (idiomatic factor)

ในแตละภาษามวธการสอความคดเดยวกนแตกตางกนผแปลควรใชสานวนทเหมาะสมตามธรรมชาตของภาษาปลายทางจงจะถอวาแปลไดอยางเหมาะสมทางไวยากรณ (Reiss, 2000: 61 – 63) ผวจยขอยกตวอยางของอมรา ประสทธรฐสนธ (๒๕๔๕: ๗๐) ประกอบ ดงน

ภาษาองกฤษ: Cats are beautiful animals. ภาษาไทย: (ก) แมวเปนสตวสวยงาม (ข) *แมวทงหลายเปนสตวสวยงาม

อมรา ประสทธรฐสนธ (๒๕๔๕: ๗๐๗) อธบายวา “ภาษาองกฤษ…แสดงพหพจนโดยการเตมหนวยทายศพท –s แตในภาษาไทยไมมการแยกสรรพสงตามจานวน จรงอยเราอาจใชคาวา ทงหลาย หลายตว หลายคน หลายอน หนงตว หนงคน หนงอน ฯลฯ ขยายคานามเพอใหตรงกบคาพหพจนและเอกพจนในภาษาองกฤษ แตกไมเปนธรรมชาตของภาษาไทย…” ดงนน ประโยคภาษาไทย (ก) จงเปนคาแปลทเหมาะสม สวนประโยคภาษาไทย (ข) ซงเตมคาวา ทงหลาย ตอทายคาวา แมว นน ถงแมจะไมผดไวยากรณ แตกถอวาไมเหมาะสมเพราะไมเปนธรรมชาตหรอไมใชสานวนทเปนธรรมชาตของภาษาไทย

ง. องคประกอบทางวจนลลา (Stylistic element)

คาวา วจนลลา ในทน ไรสหมายถง “การเลอกใชองคประกอบและรปภาษาจากองคประกอบและรปแบบตาง ๆ ทมอยในภาษา”๗ (Reiss, 2000: 63)

การประเมนองคประกอบทางวจนลลาตองใชเกณฑความสมนย (correspondence) เกณฑดงกลาวนคอการประเมนวาผแปลตระหนกถงความแตกตางของการใชภาษาระดบตาง ๆ

                                                            ๗ไรสใชคาวา Style ในความหมายกวางครอบคลมทงในเชงระดบภาษา (เชน ภาษาปาก ภาษามาตรฐาน ภาษา

ทางการ) ภาษาเฉพาะบคคล ภาษาเฉพาะสมย และทวงทานองเขยนแบบพเศษทผประพนธจงใจใช (ด Reiss, 2000: 63) ดงนน คาวา Style หรอ วจนลลา ในทนจงมไดหมายถงเฉพาระดบภาษาหรอความแตกตางของรปแบบทางภาษาทแปรไปตามปจจยการใชภาษาในสงคมเทานน

๒๘  

เชน ภาษาปาก (colloquial) ภาษามาตรฐาน ภาษาทางการในตวบทตนฉบบหรอไม (ทงน อาจขนอยกบประเภทของตวบทดวย) และผแปลสามารถถายทอดความแตกตางดานระดบภาษาน ออกมาดวยภาษาทเทยบกนไดกบระดบภาษาของตวบทตนฉบบหรอไม ผแปลเลงเหนการใชภาษามาตรฐาน ภาษาเฉพาะบคคล ภาษาเฉพาะสมย รวมถงการใชภาษาทเบยงเบนไปจากธรรมชาตของภาษาตนฉบบหรอไม เชน ในภาษาเยอรมนไมนยมใชถอยคาซา ๆ หากผประพนธใชถอยคาซากนแสดงวาผประพนธมเจตนาทจะใชสานวนภาษาทเบยงเบนจากธรรมชาตของภาษาเยอรมนเพอผลทางสนทรยะบางประการ (Reiss, 2000: 63 – 64)

กลาวโดยสรป การประเมนคณภาพงานแปลตามเกณฑหมวดภาษา ผ ประเมนตองพจารณาองคประกอบตาง ๆ รวมกบเกณฑเฉพาะแตละขอซงอาจสรปเปนตารางได ดงน

ตารางท ๓: องคประกอบทางภาษาและเกณฑการวเคราะห

องคประกอบทางภาษา เกณฑการวเคราะห อรรถสาร สมมลภาพ (equivalence) คาศพท ความเหมาะสม (adequacy) ไวยากรณ ความถกตอง (correctness) วจนลลา ความสมนย (correspondence)

อยางไรกตาม ไรสกลาววา องคประกอบทางภาษาทง ๔ ประการนมไดแยกจากกนอยาง

เปนเอกเทศ หากแตเกยวของสมพนธตอกนและกน เชน องคประกอบทางอรรถสารอาจปรากฏในระดบคาศพท วายสมพนธ และวจนลลา สวนองคประกอบทางวจนลลาอาจปรากฏในขนเสยง ไวยากรณ และความหมายของคา เปนตน (Reiss, 2000: 66)

นอกจากน ลาดบความสาคญขององคประกอบทางภาษาแตละขอยงแปรผนไปตามประเภทตวบทอกดวย เชน ตวบทมงอรรถสาร องคประกอบทางอรรถสารและไวยากรณสาคญทสด สวนตวบทมงรปแบบและตวบทมงจงใจเสยง วากยสมพนธ และคาศพทสาคญทสด เปนตน (Reiss, 2000: 66)

ในบรรดาตวบทประเภทเดยวกนแตตางชนดกน ความสาคญขององคประกอบทางภาษาแตละขอกยอมตางกนไป เชน โดยทวไปตวบทมงอรรถสาร องคประกอบทางอรรถสารจดวามความสาคญทสด ถาเปนตวบทชนดรายงาน องคประกอบทางไวยากรณมความสาคญเปนลาดบ

๒๙  

ถดมา แตถาเปนตวบทชนดงานเขยนเชงเทคนก (technical work) องคประกอบทางคาศพทถอวามความสาคญเปนลาดบถดมา เปนตน (Reiss, 2000: 66)

๑.๘.๒ การประยกตมโนทศนการวจารณงานแปลของคาทารนา ไรส

๑.๘.๒.๑ ความเหมาะสมของมโนทศน

มโนทศนการวจารณงานแปลของไรสมความเหมาะสมทจะนามาใชเปนกรอบการวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง เนองจากมโนทศนดงกลาวเสนอเกณฑในการวเคราะหตวบทตนฉบบกบตวบทแปลอยางละเอยดครอบคลมหนวยภาษาหลายระดบ ตงแตระดบตวบท (เกณฑหมวดวรรณกรรม) อรรถสาร คาศพท ไวยากรณ วจนลลา (เกณฑหมวดภาษา) หรอกลาวอกนยหนงคอ มโนทศนการวจารณงานแปลของไรสเสนอแนวทางการวเคราะหเปรยบเทยบตวบทตนฉบบทงดานความหมายและดานรปภาษาตงแตหนวยภาษาระดบยอยไปจนถงหนวยทใหญขน การใชมโนทศนดงกลาววเคราะหตวบทตนฉบบกบตวบทแปลเพอหาคาตอบเรองกลวธการแปลนนจงนาจะใหคาตอบทละเอยดและลกซงกวาการวเคราะหในเชงเนอหาเพยงอยางเดยว

นอกจากน มโนทศนการวจารณงานแปลของไรสยงไดรบการพสจนวาสามารถนาไปใชวเคราะหวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากภาษาตางประเทศได ดงจะเหนไดวาในวทยานพนธเรอง เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลวรรณกรรมของคาทารนา ไรส: กรณศกษาเรองกามนต บญชา สวรรณานนท (๒๕๔๖) ตงคาถามวา มโนทศนการประเมนคณภาพงานแปลของไรสสามารถนามาใชวจารณงานแปลทมบรบททางวฒนธรรมตามเนอเรองในตวบทตนฉบบหางจากบรบททางวฒนธรรมของตวบทตนฉบบ แตใกลกบบรบททางวฒธรรมของตวบทแปลอยางกามนตไดหรอไม บญชา สวรรณานนทพบวา เกณฑการประเมนคณภาพงานแปลของไรสใชประเมนคณภาพวรรณคดพทธศาสนาแปลเรองกามนตได ถงแมจะไมไดระบเกณฑเฉพาะสาหรบใชประเมนงานแปลทมบรบททางวฒนธรรมอยางเรองกามนตไวกตาม

เมอมโนทศนการประเมนคณภาพงานแปลของไรสไดรบการพสจนวาสามารถนามาประเมนคาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากภาษาตางประเทศได จงมความเปนไปไดทจะใชมโนทศนดงกลาวมาประยกตใชศกษานนโทปนนทสตรคาหลวงซงเปนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากภาษาบาลอนเปนภาษาตางประเทศไดเชนเดยวกน

๓๐  

๑.๘.๒.๒ วธการวเคราะห

การวเคราะหตวบทตนฉบบกบตวบทแปลโดยใชมโนทศนการวจารณงานแปลของไรสนน ผ วจยจะพรรณนาขอเทจจรงดานกลวธการแปลในตวบทแปลประกอบกบพจารณาความดเดนดานกลวธการแปลดวยเกณฑของไรส โดยตระหนกถงขอจากดบางประการดวย เชน การทตวบทตนฉบบและตวบทแปลในวฒนธรรมทางวรรณศลปของตะวนออกอาจมลกษณะบางประการทแตกตางไปจากตวบทตนฉบบและตวบทแปลในวฒนธรรมทางวรรณศลปของตะวนตก

นอกจากน ผ วจยจะประยกตทฤษฎและแนวทางการวเคราะหใหเหมาะสมกบธรรมชาตของตวบทตนฉบบและตวบทแปล ดงน

๑) พสจนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนงานแปล ๒) วเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลดวยเกณฑหมวดวรรณกรรมเพอระบ

ประเภทตวบท ๓) วเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลดวยเกณฑหมวดภาษาเพอวเคราะห

องคประกอบทางภาษา

ผวจยขออธบายเหตผลและรายละเอยดการใชทฤษฎในแตละขนตอน ดงน

ขนตอนแรก ผวจยจะพสจนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลทแปลจากตวบทตนฉบบภาษาบาลชอนนโทปนนทวตถจรงหรอไม เหตทผ วจยตองพสจนประเดนดงกลาวนกเพอยนยนวาสามารถนาทฤษฎการประเมนคณภาพงานแปลไปใชวเคราะหได และเพอทจะเลอกใชเกณฑการประเมนคณภาพงานแปลของไรสมาวเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลไดอยางเหมาะสม

การพสจนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนงานแปลนน ผวจยใชวธแปลเนอความจากตวบทตนฉบบบางตอนแลวนามาเปรยบเทยบกบเนอความตอนเดยวกนในนนโทปนนทสตร คาหลวง และเรองนนโทปนนทะสานวนตาง ๆ ไดแก วสทธมคค มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา และฎกาพาหแปล๘

เหตทผ วจยตองนาเรองนนโทปนนทะสานวนตางมาเปรยบเทยบดวยนนกเพอยนยนวา เนอความตอนดงกลาวในตวบทตนฉบบกบนนโทปนนทสตรคาหลวงไมไดพองกนในเชงเน อเ รองเทานน แตยงพองในรายละเอยดปลกยอยอกดวย อนจะเปนการยนยนไดวา                                                             

๘ดบทท ๒ ขอ ๒.๑.๒

๓๑  

นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปล และแปลจากนนโทปนนทวตถ มใชเรองนนโทปนนทะสานวนอน ๆ

ในขนตอนตอมา ผ วจยจะวเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลดวยเกณฑหมวดวรรณกรรมเพอคนหาวาตวบทตนฉบบเปนตวบทประเภทใด และเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทประเภทเดยวกนกบตวบทตนฉบบหรอไม

หลงจากวเคราะหประเภทตวบทแลว ผวจยจะวเคราะหองคประกอบทางภาษาในตวบทตนฉบบและตวบทแปล ดงน

(๑) องคประกอบทางอรรถสาร

ผวจยจะจาแนกองคประกอบทางอรรถสารออกเปน ๒ ระดบ ไดแก องคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาค และองคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาค องคประกอบทาง อรรถสารระดบมหพภาคเปนการวเคราะหสมมลภาพ (equivalence) ทางความหมายในระดบตวบทวาตวบททงสองมเนอเรองตรงกนหรอไม มการละความ เพมความ หรอเปลยนแปลงความหรอไม อยางไร โดยพจารณาจากโครงเรอง เนอเรอง ตวละคร ฉาก กลวธการเลาเรอง และแนวคด สวนองคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาคเปนการวเคราะหสมมลภาพทางความหมายในระดบทตากวาตวบท ไดแก คาประโยค เหตทตองจาแนกองคประกอบทางอรรถสารเปน ๒ ระดบเชนน เนองจากตวบทแปลอาจมรายละเอยดความหมายในระดบคาและประโยคแตกตางกบตวบทตนฉบบ แตความแตกตางดงกลาวมไดทาใหเนอเรองหรออรรถสารระดบมหพภาคแตกตางกบตวบทตนฉบบ

(๒) องคประกอบทางคาศพท

ผ วจยจะวเคราะหวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงมกลวธการแปลคาศพทในตวบทตนฉบบอยางไรบาง และกลวธเหลานเปนไปตามเกณฑความเหมาะสม (adequacy) หรอไม

(๓) องคประกอบทางไวยากรณ

ผวจยจะวเคราะหวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงถายทอดลกษณะทางไวยากรณในตวบทตนฉบบออกมาเปนภาษาไทยอยางไร โดยจะพจารณาเฉพาะประเดนทสามารถแสดงใหเหนปจจยทกาหนดกลวธการแปลในวรรณคดเรองนเปนหลก และการถายทอดลกษณะทางไวยากรณเหลานเปนไปตามเกณฑความถกตอง (correctness) หรอไม

๓๒  

(๔) องคประกอบทางวจนลลา

ผวจยจะวเคราะหวจนลลาทโดดเดนในตวบทแปล โดยเปรยบเทยบวาวจนลลาของตวบทแปลมความสมนย (correspondence) กบตวบทตนฉบบหรอไม

การวเคราะหเปรยบเทยบตวบทตนฉบบกบตวบทแปลในดานตาง ๆ ทกลาวมานนจะนาไปสคาตอบเรองกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงทลกซงในหลายมต นอกจากนยงเปนพนฐานไปสการตอบคาถามเรองปจจยทกาหนดแนวทางการแปลและการสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลของเจาฟาธรรมธเบศรอกดวย

  

บทท ๒

ภมหลงของตวบทตนฉบบและตวบทแปล

ในบทนผ วจยจะกลาวถงภมหลงของขอมลทศกษา ไดแก ตวบทตนฉบบและตวบทแปลเพอเปนพนฐานในการวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงในบทตอไป

๒.๑ ภมหลงของตวบทตนฉบบ

๒.๑.๑ ผแตงและสมยทแตง

มขอความภาษาบาลทายเรองนนโทปนนทสตรคาหลวงระบวา พระเถระชอวา พทธสร หรอ พระพทธสรเถระ เปนผแตงตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง

พทธสรตเถเรน สงคายต นนโทปนนทวตถ นฏฐต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓)

[“เ รองนนโทปนนทะ อนพระพทธส รเถระแตง จบบรบรณ”]

นอกจากนตอนทายเรองยงมขอความของผบนทกตนฉบบตวเขยนระบไววา พระมหา-

พทธสรเถระ เปนผแตงตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง

พระบาฬนนโทปนนทสตรน พระมหาพทธสรเถรเจาแตงไวแตกอน… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

ประเดนทนกวชาการมความเหนแตกตางกน คอ พระพทธสรเถระ หรอ พระมหาพทธสร

เถระ นเปนใคร และแตงวรรณคดเรองนขนเมอใด มนกวชาการทแสดงความเหนในประเดนนไวแตกตางกน ดงน

แสง มนวทร สนนษฐานวาพระพทธสรนาจะเปนภกษชาวลงกา และแตงวรรณคดเรองนในลงกาในรชสมยพระเจามหานามราวพทธศตวรรษท ๑๐ ดงน

๓๔  

…เรองนนโทปนนทสตรนน เรยกชอวา นนโทปนนท-นาคราชา เปนเรองท ๗ ในฎกาพาห ผแตงชอพระพทธสรเถระ เขาใจวาเปนชาวลงกาและแตงในลงกา สมยพระเจามหานาม ราวพทธศตวรรษท ๑๐… (กรมศลปากร, ๒๕๐๕ข: ๓๓๑)

สภาพรรณ ณ บางชางเหนสอดคลองกบแสง มนวทร แตเหนแยงในประเดนทวาพระพทธ-

สรเถระเปนชาวลงกา เนองจาก “...ไดตรวจสอบหลกฐานประวตศาสตรลงกา โดยเฉพาะจากคมภรมหาวงศและหลกฐานเอกสารตาง ๆ ทแสดงขอมลวรรณคดบาลแลว ไมพบเรองพระมหาพทธสรเถระ บทสวดพาห และคมภรฎกาพาหในเอกสารเหลานน และไมพบในเอกสารฝายพมาดวย” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๓๓: ๒๙๙) ทงไดเสนอความเหนวา “...พระมหาพทธสรเถระผแตง นนโทปนนทสตร หรอ คมภรฎกาพาหนน เปนพระภกษชาวอยธยาและไดแตงคมภรฎกาพาหในชวงสมยเดยวกบการแตงพระมหาชาตคาหลวงสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๒๐๒๕...” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๓๓: ๓๐๐) โดยอางเนอความในจดหมายเหตสมยอยธยาเรอง กรมพระราชวงบวรสถานมงคลทรงนพนธนนโทปนนทสตรคาหลวงเมอปมะโรง พ.ศ. ๒๒๗๙ ในรชกาลสมเดจพระบรมโกศ๑ ประกอบการใหเหตผลวา

ถาพจารณาจดหมายเหตขางตนอยางละเอยด จะพบวาผ บนทกจดหมายเหตนนไดกลาวถงพระมหาพทธสรเถระในลกษณะททานเปนภกษชาวไทย ผซงแตงนนโทปนนทสตร หรอกลาวใหกวางคมภรฎกาพาหไวกอนทเจาฟาธรรมธเบศรจะไดนามานพนธนนโทปนนทสตรคาหลวง ผบนทกกลาววาพระมหาพทธสรเถระแตงพระบาลนนโทปนนทสตรในปใดไมปรากฏ เพราะมไดลงพทธศกราชไว “แลแตแตงพระบาฬมาคมเทาถงธรงแตงเนอความคาประดบในครงน จะรวาวางอยนนจะไดไกลกนสกขสบปนนบมไดแจง” แลวทานยกระยะเวลาเปรยบเทยบวา “เมอแรกแตงพระมหาชาตคาหลวงนนจลศกราชได ๘๔๔ ศก แตงนนโทปนนทสตรคาหลวงครงนจลศกราชได ๑๐๙๘ ศก วางกนอยถง ๒๕๔ ป”

                                                            ๑จดหมายเหตดงกลาวคอขอความทตอจากโคลงกระทตอนทายตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวง ซงนาจะ

เปนขอเขยนของผบนทกตนฉบบ ไมใชพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร

๓๕  

เนอความในจดหมายเหตขางตนนาจะสอความคดหรอความรของผบนทกวา พระมหาพทธสรเถระผแตงนนโทปนนท-สตร หรอ คมภรฎกาพาหนน เปนพระภกษชาวอยธยาและไดแตงคมภรฎกาพาหในชวงสมยเดยวกบการแตงพระมหาชาต คาหลวงในสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ พ.ศ. ๒๐๒๕ การทผบนทกกลาวถงระยะเวลา โดยระบปทแตงมหาชาตคาหลวงนน กคงเปนดวยเหตวาพระมหาพทธสรเถระเปนพระภกษรปหนงทอยในกลม “นกปราชญราชบณฑต” ทสมเดจพระบรมไตร-โลกนาถม รบสงใ หชวยแตงมหาชาต คาหลวงในคร งนน พระมหาพทธสรเถระไมไดระบปทแตงคมภรฎกาพาห แตถาถอเอาป พ.ศ. ๒๐๒๕ ททานมสวนรวมในงานพระราชนพนธมหาชาตคาหลวง เวลาดงกลาวเปนระยะเวลาวาง (หรอหาง) จากปทเจาฟาธรรมธเบศรหรอกรมขนเสนาพทกษนาเอา พระบาลนนโทปนนทสตรซงเปนเรองท ๗ ในคมภรฎกาพาหมาเปนหลกในการนพนธนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนเวลา ๒๕๔ ป (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๓๓: ๓๐๐)

จะเหนไดวาสภาพรรณ ณ บางชางไมเพยงแตสนนษฐานวาพระพทธสรเถระแตงตวบท

ตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเทานน หากแตยงสนนษฐานวาพระพทธสรนาจะเปนหนงในกวทแตงมหาชาตคาหลวงดวย

นอกจากนสภาพรรณ ณ บางชาง (๒๕๓๓: ๓๐๐) ยงไดอางความคดเหนของแยม ประพฒนทอง (๒๕๑๓: ๑๖๗) ทสนนษฐานวาบทสวดพาหนาจะแตงในสมยสมเดจพระบรม- ไตรโลกนาถเพราะเปนยคทองแหงวรรณคดบาลมาสนบสนนขอสนนษฐานของตนอกดวย

บรรจบ บรรณรจ (สมภาษณ, ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔) มความเหนสอดคลองกบสภาพรรณ ณ บางชางวา พระพทธสรนาจะเปนภกษชาวไทย และแตงวรรณคดบาลเรองนในสมยอยธยา แตจะแตงในรชสมยใดนนไมอาจทราบได โดยใหเหตผลดานสานวนภาษาวา วรรณคดบาลเรองนใชสมาสขนาดยาวจานวนมาก ลกษณะดงกลาวนเปนลกษณะเดนดานการใชภาษาในวรรณคดบาลของกวไทยสมยอยธยา เ ชน ในศภอกษรภาษาบาลของอครมหาเสนาบดในราชสานก

๓๖  

พระเจาอยหวบรมโกศทสงไปยงอครมหาเสนาบดในราชสานกพระเจากรงศรวฒนบระแหงลงกากนยมใชสมาสขนาดยาวตลอดทงเรองเชนกน

จากการคนควา ชอ พทธสร มปรากฏในคมภร สมนตปาสาทกา อรรถกถาแหงพระวนย-ปฎก โดย พระพทธโฆสะ หรอ พระพทธโฆสาจารย ผแตงคมภรดงกลาวระบวา พระพทธสร เปนผเชญใหทานแตงคมภรดงกลาว ดงน

สวณณนา สหลทปเกน วากเยน เอสา ปน สงขตตตา น ก ญจ อตถ อภสมภณาต ทปนตเร ภกขชนสส ยสมา ตสมา อม ปาฬนยานรป สวณณน ทาน สมารภสส อชเฌสน พทธสรวหยสส เถรสส สมมา สมนสสรนโตฯ (ว. อ. (บาล) ๑/-/๒)

[“กระนน เพราะสงวรรณนานมไดอานวยประโยชนไร ๆ แกชาวภกษในเกาะอน เพราะทานเรยบเรยงไวดวยภาษาชาวเกาะสงหล ฉะนน ขาพเจาผ ราลกอยดวยดโดยชอบถงคาเชญของพระเถระนามวาพทธสร จงจกเรมดวยดซงการสงวรรณนาน อนควรแกนยพระบาล ณ บดน.”] (ว. อ. (ไทย) ๑/-/๒๐ – ๒๑)

มาลลเสเคร (Malalasegera, 2007: 311) ใหขอมลเพมเตมวา พระภกษรปนเปนพระภกษ

ในกลมมหาวหารทลงกา

จากขอมลขางตนสามารถอนมานไดวา พระพทธสรทพระพทธโฆสะอางถงนนาจะเปนชาวอนเดยหรอลงกา และมชวตอยรวมสมยกบพระพทธโฆสะผแตงคมภร สมนตปาสาทกา หากเชอตามขอสนนษฐานทวาพระพทธโฆสะเรมแตง สมนตปาสาทกา เมอ พ.ศ. ๙๗๒ (ค.ศ. ๔๒๙) ใน รชสมยพระเจาสรนวาส (พระเจามหานาม) แหงลงกา๒ กหมายความวา พระพทธสรรปนนาจะม

                                                            ๒อานรายละเอยดเพมเตมในหนงสอ ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖:

๒๙๒ – ๒๙๓)

๓๗  

ชวตอยถงป พ.ศ. ๙๗๒ เปนอยางนอย พระพทธสรรปนนาจะเปนรปเดยวกนกบทแสง มนวทรกลาวถง

อยางไรกตาม ผวจยเหนวา พระพทธสรผแตงตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงไมนาจะเปนชาวอนเดยหรอลงกา และแตงวรรณคดเรองนในรชสมยพระเจามหานามใน พทธศตวรรษท ๑๐ เนองจากเหตผลดานสานวนภาษา ๒ ประการ ดงน

ประการแรก ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงใชภาษาอยางวจตรบรรจง ซบซอน มการพรรณนาความอยางละเอยดลออดวยการผกบทสมาสขนาดยาวตลอดทงเรอง อนแสดงใหเหนวากวใชความรภาษาบาลมาสรางสรรคการใชภาษาใหมวรรณศลป นอกจากนยงมการใชศพททแสดงใหเหนอทธพลของภาษาสนสกฤต เชน คาวา เวฑรย (= “ไพฑรย”)๓ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๖) ลกษณะดงกลาวนไมใชลกษณะภาษาบาลในพทธศตวรรษท ๑๐ ซงเปนสมยอรรถกถา หากแตเปนภาษาทมอายใหมกวามาก กลาวคอ เปนภาษาบาลในยคท ๔ คอ ภาษาบาลยคกวนพนธ๔

ประการทสอง เมอพจารณาภาษาบาลในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวา มลกษณะการใชภาษาบางประการทไมเปนไปตามหลกภาษาบาล อนแสดงใหเหนวา พระพทธสรไมนาจะเปนภกษอนเดยหรอลงกา ลกษณะการใชภาษาดงกลาวในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงอาจจาแนกเปนประเดนตาง ๆ ได ดงน

                                                            ๓รป เวฑรย ไมมในภาษาบาล มแตรป เวฬรย ซงปฏภาคกบภาษาสนสกฤตวา ไวฑรย การใชรป ฑ แทน ฬ ในคาวา

เวฑรย จงนาจะเปนอทธพลของภาษาสนสกฤตทมตอภาษาบาลในยคดงกลาว   ๔ วลเฮลม ไกเกอร (Geiger, 2005: 1) จาแนกภาษาบาลออกเปน ๔ สมย ไดแก

๑) ภาษาบาลในรอยกรองหรอคาถา เปนภาษาบาลทเกาทสด ภาษาในยคนมรองรอยของภาษาอนโด-อารยนยคโบราณปะปนอยมาก

๒) ภาษาบาลรอยแกวในพระไตรปฎก ภาษาในยคนมกฎเกณฑคอนขางแนนอน ไมคอยปรากฏรองรอยของภาษาอนโด-อารยนยคโบราณมากเทากบภาษาบาลยคคาถา

๓) ภาษาบาลรอยแกวสมยอรรถกถา ภาษาในยคนมรากฐานมาจากภาษาบาลยคทสอง แตมลกษณะของภาษาประดษฐมากขน รองรอยหรออทธพลของภาษาอนโด-อารยนยคโบราณมนอยมาก

๔) ภาษาบาลยคกวนพนธ เปนภาษาทมลกษณะหลากหลาย กวใชความรทางภาษาบาลสรางสรรครปแบบทางภาษาขนใหม มการยมรปภาษาโดยไมคานงวาเปนภาษาสมยเกาหรอใหม และมการอทธพลของภาษาสนสกฤต

๓๘  

อกขรวธ

ในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงมการสะกดคาทตางออกไปจากรปทปรากฏในพจนานกรมภาษาบาล เชน

รปทไมพบในพจนานกรมภาษาบาล รปทพบในพจนานกรมภาษาบาล ปรวตโต ปรวโต นมมตวา นมมนตวา ธมาย ธมาย ปจจสสมเย ปจจสสมเย อาสวโส อาสวโส

การใชอกขรวธทไมพบในพจนานกรมภาษาบาลดงตวอยางขางตนน หากมไดเปนเพราะการสะกดของผคดลอกคมภรแลว อาจเปนเพราะกวไมใชชาวอนเดยหรอลงกา จงสะกดตางไปจากอกขรวธภาษาบาล หรอมฉะนนรปเหลานอาจเปนรปทใชจนคนเคยในสงคมของกว กอนหนาทกวจะประพนธวรรณคดเรองนแลว

การใชคากรยาทไมปรากฏในภาษาบาลชนพระไตรปฎกหรออรรถกถา

ในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงมคากรยาทไมปรากฏในภาษาบาลชนพระไตรปฎกหรออรรถกถา คากรยาเหลานอาจปรากฏใชในวรรณคดบาลชนหลงอรรถกถาทประพนธโดยภกษทไมใชชาวอนเดยหรอลงกา หรออาจเปนคาทพระพทธสรสรางขนใชใหมโดยองแนวเทยบจากคากรยาเดมในภาษาบาลเพอถายทอดความหมายทกวตองการ แมวาตามความจรงแลว คากรยาเดมในภาษาบาลสามารถสอความไดตรงตามทกวตองการแลว เชน

…สมคคตสคตกาย สมปฏจฉนโน… (กรมศลปากร,

๒๕๔๕: ๑๒๖) [“(พระผ มพระภาค) ทรงสะพก (หม) พระวรกายอน

เกดขนและเปนไปดวยด”]

๓๙  

คาวา สมปฏจฉนโน (< สมปฏจฉนน) เปนกรยาขยายรปอดตกาล (past participle) ซงประกอบรปจากรากศพท ฉท “คลม, ปกปด” อปสรรค ส- และ ปฏ- และปจจย –ต อยางไรกตาม ใน Pali-English Dictionary ของรส เดวดส (Davids and Stede, 2007) ซงเกบรวบรวมคาศพทภาษาบาลในพระไตรปฎกและอรรถกถาไมมรปดงกลาว มแตรป ปฏจฉนน ซงเปนกรยาขยายรปอดตกาลของกรยารปปจจบนกาลวา ปฏจฉาเทต ซงมความหมายหนงวา ‘to clothe oneself’ (Davids and Stede, 2007: 394) รป สมปฏจฉนโน จงอาจเปนรปทปรากฏใชในวรรณคดบาลชนหลงอรรถกถาทประพนธโดยพระภกษทไมใชชาวอนดยหรอลงกา หรออาจเปนรปทพระพทธสรสรางขนใหมดวยการเตมอปสรรค ส- ลงขางหนาคากรยาเดม ทงน อาจเปนเพราะกวตองการสอความหมายวาประธานของประโยค (คอ ภควา “พระผ มพระภาค”) ทากรยา “หม” ดวยพระองคเอง เนองจากอปสรรค ส- มความหมายหนงวา “เอง, ตนเอง”๕ อยางไรกตาม คากรยาเดมกสามารถสอความหมายทกวตองการไดอยแลว ไมจาเปนตองเตมอปสรรคดงกลาวลงไป

โครงสรางประโยค

ในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงมการใชอนประโยคประเภท ลกขณวนตะ (locative absolute)๖ ลอย ๆ โดยไมมมขยประโยคประกอบ ซงไมพบในไวยากรณภาษาบาล ตวอยางเชน

อถ รตตยา วรมหยาสาย อตตโน ขยปปนวรตตโสกาย ภควโต สนตกมปปฏฐน อลภนตยา ตสสาสนนปฏฐาเน ทวาห ทวาปตห จ ปฏลภตพพมตเรกปปตสข อนสสรนตยา วย. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๒)

[“ครงนน เมอกลางคน ราวกบ หญงผ มความหวงยง ผเศราโศกเพราะการจะสนไปของตน ไมไดบารงรบใชใกลพระผ มพระภาค และระลกปตสขอนกลางวนและเจาแหงกลางวนจะไดรบ เพราะการบารงรบใชพระผ มพระภาค”]

                                                            ๕คมภร อภธานปปทปกาสจ อธบายวา “ส สาม และ สย ทงสามคานมความหมายวา เอง” (ส สาม สย เจต ตโย สย

มจจตเถ) (อภธานปปทปกาและอภธานปปทปกาสจ, ๒๕๓๕: ๘๓๐) ๖ประโยคลกขณวนตะ (locative absolute) เปนประโยคยอยชนดหนง ใชกบเหตการณทเกดขนกอนหรอพรอมกบ

เหตการณในประโยคหลก โดยทประธานของประโยคลกขณะวนตะเปนคนละตวกบประธานในประโยคหลก ประธานของประโยคลกขณวนตะจะผนอยในรปการกสถานท (locative case) สวนกรยาจะอยในรปกรยาขยาย (participle) ทผนเปนรปการกสถานทเชนกน (Warder, 2001: 103)

๔๐  

ประโยคทยกมาขางตนนเปนอนประโยคลอย ๆ ไมมมขยประโยคหรอประโยคหลกมาเตมเตม ลกษณะดงกลาวนไมพบในไวยากรณภาษาบาล จงอาจเปนไปไดวา พระพทธสรไมนาจะเปนภกษชาวอนเดยหรอลงกา เพราะหากกวเปนภกษอนเดยหรอลงกาจรงยอมนาจะมความรไวยากรณภาษาบาลอยางแตกฉาน ไมนาจะใชภาษาทไมเปนไปตามไวยากรณภาษาบาลเชนน

การเปรยบเทยบเวลากลางคนเปนผหญง

บรรจบ บรรณรจ (สมภาษณ, ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔) ใหความเหนวา การเปรยบเทยบกลางคนเปนผหญงหรอ นางราตร ในตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงทยกมาแสดงกอนหนานแสดงใหเหนวา กวมองเวลากลางคนวาเปนเทพเจาเชนเดยวกบการมองวาแผนดนเปนเทพเจาคอแมพระธรณ ความคดดงกลาวนนาจะเกดในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใต คอ พมาหรอไทย อนแสดงใหเหนวาพระพทธสรนาจะเปนภกษชาวพมาหรอไทย

ผ วจยสนนษฐานวา พระพทธสรนาจะเปนภกษไทยเนองจากในตวบทตนฉบบของ นนโทปนนทสตรคาหลวงมการสรางคาใหมโดยองแนวเทยบจากคาเดมดวยการเตมคาทแสดงความหมายในแงบวกลงไปเพอแสดงความยกยองสรรเสรญ สวนใหญพบในคาทเกยวของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ลกษณะดงกลาวนอาจเทยบไดกบการสรางคาราชาศพทในภาษาไทย ตวอยางเชน

…ปรมสคนธกฏโต นกขมตวา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๖)

[“(สมเดจพระผ มพระภาค) เสดจออกจากพระบรมสคนธกฎ”]

คาวา ปรมสคนธกฎโต (มาจากนามศพทวา ปรมสคนธกฏ) ไมมในภาษาบาล ในภาษาบาลมแตคาวา คนธกฏ ซงหมายถง “หองหรอกระทอมทพระพทธเจาประทบอย, โดยเฉพาะอยางยงทอนาถบณฑกเศรษฐสรางไวสาหรบพระองคในพระเชตวน” (Davids and Stede, 2007: 244) กวเตมคาวา ปรม “เลศ, ดทสด” และอปสรรค ส- “ด” เหตทกวเพมคาทงสองลงขางหนาคาเดมอาจเปนเพราะกวตองการสอความหมายวามใชกฏสาหรบภกษทวไป แตเปนกฏของสมเดจพระ-สมมาสมพทธเจา ซงอาจเทยบไดกบการสรางคาราชาศพทโดยการเตมคาวา พระ- บรม- มหา- เปนตน ลงขางหนาคาสามญ อยางไรกตามคาวา คนธกฏ กหมายถงกฏของสมเดจพระสมมา-สมพทธเจาอยแลว

๔๑  

ในภาษาบาล ในบทสนทนาจะใชสรรพนามบรษท ๑ และ ๒ รปพหพจนแทนผพดและผ ฟงเพอเปนการใหเกยรตและแสดงความเคารพระหวางคสนทนา นอกจากน ในกรณทคสนทนามสถานภาพทางสงคมตางกนจะใช นบาต หรอคาเรยกขานเรยกคสนทนาตางกนไป เชน ภเณ “คาเรยกขานทผ มบงคบบญชาใชเรยกผ ใตบงคบบญชา เชน พระเจาแผนดนรบสงแกขาราชการ” ภนเต หรอ ภทนเต “คาเรยกขานสาหรบคฤหสถเรยกบรรพชต หรอบรรพชตผออนพรรษากวาเรยกบรรพชตผ มพรรษามากกวา” เปนตน (สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ๒๕๕๐: ๙๖ – ๑๐๐) นอกเหนอจากนไมมการแยกระดบภาษาตามชนชนหรอสถานภาพทางสงคมของบคคลเหมอนในภาษาไทย เชน เมอกลาวถงคาวา “เทา” ไมวาจะพดถงเทาของพระราชาหรอสามญชนกใชคาวา ปาท เหมอนกน ดงนน การเตมคาเพอแสดงคายกยองลงในคาเดมนจงนาจะเปนอทธพลของการใชราชาศพทในภาษาไทย อนหมายความวาพระพทธสรนาจะเปนภกษไทย

หากพระพทธสรเปนภกษไทยแลว คาถามตอมาคอ พระพทธสรแตงวรรณคดเรองนขนเมอใด

ผวจยเหนวา พระพทธสรนาจะแตงวรรณคดบาลเรองนในสมยอยธยา เนองจากเหตผลดานสานวนภาษาเรองการใชสมาสขนาดยาวดงทบรรจบ บรรณรจตงขอสงเกต

สภาพรรณ ณ บางชางตงขอสงเกตเรองการใชสมาสยาวในศภอกษรภาษาบาลของ อครมหาเสนาบดในราชสานกพระเจาอยหวบรมโกศทสงไปยงอครมหาเสนาบดในราชสานก พระเจาศรวฒนบระแหงลงกาไววา ในศภอกษรฉบบนนยมใชสมาสยาวเพอใหรายละเอยดหรอขยายความสงทกลาวถง ดงน

ศภอกษรในสมยพระเจาอยหวบรมโกศ มการใชศพทท

มความวจตรมากกวาสาสนบรรณในสมยรตนโกสนทรอยางมาก สวนใหญเปนคาสมาสยาว ๆ ประกอบดวยคาขยายความแสดงรายละเอยดมาก เชน เมอเลาวาพระเจาอยหวบรมโกศทรงโปรดใหจดเรอออกไปรบคณะทตลงกาทมาถง กไมเพยงบอกวา สงเรอออกไป แตแสดงความงามของเรอทสงออกไปดวยวา

เอกาทสรทธอสสรปรมนาถปรมปวตตนารายนทสพธราชธมมธรมหาราชา ลงกาทปาคตสาสนปวตต สตวา สร สหนาทวจเนน รตตกมพลสนนทธรตตปรกก มม

ฉทนมณฑปปฏมณฑต นานาราชวจตตนาว สชชาเปตวา…

๔๒  

สมเดจพระเอกาทศรทธอศวร บรมนาถบรมบพตรพระนารายณมหาราช ผ ทรงทศพธราชธรรม ไดทรงทราบศาสนประวตอนมาแตลงกาทวป จงม (ราชโองการมานพระบณฑร) สรสงหนาทดารสสงใหจดเรอลายงามตาง ๆ ประดบมณฑป

ผกผากมพลแดง แลหลงคาบรกรรมผาแดง (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๙: ๕๔๔ – ๕๔๕)

เมอเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวจะพบวา พระพทธสร

ใชสมาสขนาดยาวเพอพรรณนาความอยางละเอยดลออตลอดทงเรองเชนเดยวกน ตวอยางเชนการกลาวถงจวรของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา กวกพรรณนาจวรดงกลาวอยางละเอยดลออ ดงน

อปรปกกลาขารสตนตชยกสมโกวฬารปปผวณณรตต-

ปรมปสกลจวเรน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๖) [“ดวยผามหาบงสกลจวรอนยอมสแดงสกปลงชมดวย

หวนามนครงประดจสดอกโกวฬาร”]

การพรรณนาความอยางละเอยดลออโดยใชสมาสขนาดยาวนาจะเปนความนยมดานการใชภาษาบาลของกวชาวไทยสมยอยธยาดงหลกฐานทยกมาขางตน ดงนน จงเปนไปไดอยางยงทพระพทธสรจะเปนภกษชาวไทย และแตงวรรณคดบาลเรองนในสมยอยธยา

จากทกลาวมาขางตนอาจสรปไดวา พระพทธสรเถระผ ประพนธตวบทตนฉบบของ นนโทปนนทสตรคาหลวงนาจะเปนภกษชาวไทย และประพนธวรรณคดเรองนขนในสมยกรงศรอยธยา แตจะประพนธขนในรชสมยใดนนไมอาจสรปไดเนองจากมหลกฐานสนบสนนไมเพยงพอ อยางไรกตาม สภาพรรณ ณ บางชาง (๒๕๓๓: ๓๐๐) ไดเสนอความเหนวา พระพทธสรนาจะประพนธวรรณคดบาลเรองนในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถดงทไดอธบายไปแลว ประเดนดงกลาวนสมควรไดรบการศกษาคนควาตอไป

๒.๑.๒ ทมาของเรอง

ตอนทายของตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวงมขอความระบทมาของตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง ดงน

๔๓  

นนโทปนนทสตร ทพระบาฬเปนปรกตอยางเทศนาทงปวง มอยในพระคมภรทฆนกายสลขนธนนน ตงงเอวมเมกอน นนโทปนนทสตรอนมในพระอตถกถาแกพระคมภรอปปทานน อนพระมหาพทธสรเถรเจา แตงเปนพระบาฬคาประดบน บมไดตงงเอวมเมกอนเลอย บคคลผ มปญญาอยาพงสงไสยวา นนโทปนนทสตรนนอกคาพระอานนท แลนอกสงคายนาย นนโทปนนทสตรนมในสงคายนายแทจรง แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๕)

ขอความขางตนนระบถง นนโทปนนทสตร ๓ สานวน ไดแก ๑) สานวนในพระไตรปฎก

(นนโทปนนทสตรทพระบาฬ) ๒) สานวนอรรถกถาแหงคมภรอปทาน (นนโทปนนทสตรอนมในพระอตถกถาแกพระคมภรอปปทาน) และ ๓) สานวนพระพทธสรเถระซงแตงจากอรรถกถาแหงคมภรอปทาน ([นนโทปนนทสตรอนมในพระอตถกถาแกพระคมภรอปปทานน] อนพระมหาพทธ-สรเถรเจา แตงเปนพระบาฬคาประดบ) สานวนทสามนกคอตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตร คาหลวงนนเอง

สานวนแรกนน ผ บนทกอางวามปรากฏใน พระสตตนตปฎก ทฆนกายสลขนธวรรค นนโทปนนทสตรทกลาวถงนมลกษณะการแตงอยางพระสตร คอ ขนตนพระสตรดวยประโยควา เอวมเม สต

จากการสารวจ ผวจยไมพบวามพระสตรชอนนโทปนนทสตรปรากฏในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรคแตอยางใด๗ แมในนกายอน ๆ ในพระสตตนตปฎกกไมปรากฏวามพระสตรชอนแตอยางใด

อยางไรกตาม ผวจยพบวาในคมภร สมนตปาสาทกา อรรถกถาแหงพระวนยปฎก มการกลาวถงนนโทปนนทสตรรวมกบพระสตรอนอก ๔ สตร คอ กลมพสตร ราโชวาทสตร ตกขนทรยสตร และจตปรวตตสตร วาเปนพระสตรทไมไดขนสสงคายนา๘

                                                            ๗พระสตรในทฆนกาย สลขนธวรรคมทงสน ๑๓ พระสตร ไดแก พรหมชาลสตร สามญญผลสตร อมพฏฐสตร

โสณทณฑสตร กฏทนตสตร มหาลสตร ชาลยสตร มหาสหนาทสตร โปฏปาทสตร สภสตร เกวฏฏสตร โลหจจสตร และ เตวชชสตร 

๘ด ว. อ. (บาล) ๒/๓๒๗; ว. อ. (ไทย) ๒/๑๖๑ – ๑๖๒

๔๔  

นอกจากน ในคมภร มโนรถปรณ อรรถกถาแหงคมภรองคตตรนกายกมการอางถงการทรมานพญานนโทปนนทนาคราชของพระโมคคลลานะเชนเดยวกน ดงน

ยถา จ สารปตตตเถโร เอว มหาโมคคลลานตเถโรป สพ

เพเหว จตหป อเมห การเณห เอตทคคฏฐาน ลภ ฯ กถ เถโร ห มหทธโก มหานภาโว นนโทปนนทสทส นาคราชาน ทเมสต เอว ตาว อตถปปตตโต ลภต ฯ (อง. อ. (บาล) ๑๓/๑๗๗)

[“กแมพระมหาโมคคลลานะกเหมอนพระสารบตรเถระไดตาแหนงเอตทคคะดวยเหตแม ๔ ประการนทงหมดไดอยางไร? กพระเถระมฤทธมาก มอานภาพมาก ทรมานนาคราชเชนนนโทปนนทนาคราช เพราะฉะนน พระเถระยอมไดโดยอตถปปตตเหตเกดเรองอยางนเปนอนดบแรก”] (อง อ. (ไทย) ๓๒/๒๓๘)

จากขอมลขางตนนทาใหสรปไดวาพระสตรชอนนโทปนนทสตรไมมอยในพระสตตนตปฎก

เนองจากไมไดนาขนสสงคายนา แตกระนนกพออนมานไดจากคมภร สมนตปาสาทกา และ มโนรถปรณ วาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญานนโทปนนทนาคราชนาจะเปนทรบรในสมยทมการแตงคมภรอรรถกถา ดงทปรากฏการอางถงนนโทปนนทสตรในคมภร สมนตปาสาทกา วาเปนพระสตรหรอพระธรรมเทศนาเรองหนง และปรากฏการอางถงการทรมานพญานนโทปนนท-นาคราชของพระโมคคลลานะในคมภร มโนรถปรณ

อรอนงค พดพาดพบวาเ รองนนโทปนนทสตรปรากฏอย ใน มหาโมคคลลานต- เถราปทานวณณนา พทธวคค ในคมภร วสทธชนวลาสน อรรถกถาแหงคมภรอปทาน ดงน

“ . . . เ รองนนโทปนนทสตรปรากฏอย ในพทธวคค

มหาโมคคลลานตเถรอปทานวณณนา เนอเรองตรงกบ นนโทปนนทสตรคาหลวงทกประการ…อตถกถาแกอปทานน แตงโดยพระภกษโบราณรปใดรปหนง แตมไดระบชอไว” (อรอนงค พดพาด, ๒๕๒๒: ๒๗ – ๒๘)

๔๕  

เรองนนโทปนนทสตรทอรอนงค พดพาดกลาวถงนกคอ นนโทปนนทสตรอนมในพระ อตถกถาแกพระคมภรอปปทาน นนเอง

อยางไรกตาม ศกดศร แยมนดดา (๒๕๒๒: ๑๑๗) กลาววา “เรองนนโทปนนทสตร คาหลวงมทมาจากอรรถกถาสฏฐนบาต มหาโมคคลลานเถร คาถาท ๑ ในอรรถกถาแหง เถรคาถา…” สอดคลองกบวชร รมยะนนทน (๒๕๒๒: ๙,๕๐๓) ทอธบายวาเนอเรองเดมของ นนโทนนทสตรคาหลวง “…มอยในคมภรอรรถกถาแหงเถรคาถา (ปรมตถทปนของพระธรรมปาล)”

จากการคนควา ผวจยพบวาเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชมอยทงในคมภร วสทธชนวลาสน อรรถกถาแหงคมภรอปทาน และคมภร ปรมตถทปน อรรถกถาแหงคมภรเถรคาถา โดยในคมภร วสทธชนวลาสน นน เ รองพระโมคคลลานะทรมานพญา นนโทปนนทนาคราชเปนเรองแทรกอยใน มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา สวนในคมภร ปรมตถทปน นนเปนเรองแทรกอยใน มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา ทงสองเรองนเปนเรองเดยวกน สานวนเดยวกน ดงจะเหนไดวามเนอหาและสานวนภาษาตรงกน

นอกจากเรองพระโมคคลลานะทรมานพญาพญานนโทปนนทนาคราชจะปรากฏใน มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนาและ มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา แลว บรรจบ บรรณรจ (สมภาษณ, ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔) ยงอธบายวา เรองดงกลาวยงมปรากฏในคมภร วสทธมคค (วสทธมรรค) ตอน อทธวธนทเทส อกดวย เมอเปรยบเทยบเนอความและสานวนภาษาของเ รองนนโทปนนทะใน วสท ธมคค กบ มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา และ มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา แลว พบวา สานวนในคมภรอรรถกถาทงสองเลมแตกตางกบใน วสทธมคค เพยงเลกนอย กลาวคอ มคาเพยงบางคา หรอประโยคเพยงบางประโยคแตกตางกนเทานน มไดมความแตกตางดานเนอความ เปนไปไดวาเรองพระโมคคลลานะทรมานพญา นนโทปนนทนาคราชใน วสทธมคค นาจะเปนตนฉบบใหพระอรรถกถาจารยผ แตงคมภร ปรมตถทปน และ วสทธชนวลาสน นาตวบทดงกลาวไปใสไวใน มหาโมคคลลานตเถรคาคาวณณนา และ มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา หรอมเชนนนอรรถกถาเลมใดเลมหนงในสองเลมนอาจนาเรองนนโทปนนทะใน วสทธมคค ไปใสไวในคมภรของตนกอน แลวคมภรอรรถกถาอกเลมหนงจงคดลอกตวบทจากอรรถกถาเลมดงกลาวไปใสไวคมภรของตนอกชนหนง โดยพระอรรถกถาจารยของคมภรทงสองอาจดดแปลงรปคาหรอประโยคจากตนฉบบเพยงเลกนอย

เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชสานวนพระพทธสรซงเปนตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงนนมความยาวกวาเรองในคมภรทง ๓ มาก แตความ

๔๖  

แตกตางนไมไดเปนความแตกตางดานเนอเรอง หากแตเปนความแตกตางดานสานวนภาษา กลาวคอ เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชสานวนพระพทธสรนนมการใชภาษาเพอใหรายละเอยดของตวละครและเหตการณในเชงการพรรณนาความอยางละเอยดลออและการใชความเปรยบอนวจตรบรรจงตลอดทงเรอง๙ การใชภาษาในลกษณะดงกลาวนสอดคลองกบคาของผบนทกตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวงทเรยกวรรณคดเรองนวา พระบาฬคาประดบ ซงอาจตความไดวา วรรณคดเรองนเปนวรรณคดบาลทแตงอยางงดงามวจตรบรรจงเตมไปดวย การประดบตกแตง หรอ อลงการ ทางภาษามากมาย

มขอสงเกตประการหนงคอ เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชทปรากฏในคมภรทง ๓ นลวนไมมชอเรอง เปนเพยงเรองแทรกทผรจนาคมภรใชอธบายขยายความบาทคาถาหรอประเดนทผรจนาคมภรตองการขยายความ ดงน

พระพทธโฆสะผ รจนาคมภร วสท ธมคค เลาเ รองพระโมคคลลานะทรมานพญา นนโทปนนทนาคราชเพออธบายเรองอปาทนนกะ (สงขารทมใจครอง) ของภกษผ มฤทธขณะกระทาปาฏหารยจบตองดวงจนทรและดวงอาทตย ดงน

วฑเฒนตสส ปน ก อปาทนนก วฑเฒต อนปาทนนกนตฯ อปาทนนก นสสาย อนปาทนนก วฑเฒตฯ ตตถ ตปฏกจฬ-นาคตเถโร อาห ก ปนาวโส อปาทนนก ขททกมป มหนตมป น โหต นน ยทา ภกข ตาฬจฉททาทห นกขมต ตทา อปาทนนก ขททก โหต ยทา มหนต อตตภาว กโรต ตทา มหนต โหต มหาโมคคลลานตเถรสส วยาตฯ (วสทธ. (บาล) ๒/๒๓๕)

[“ถามวา กแลเมอยดออกไป (นน) ยดรางกายสวนทเปนอปาทนนกะหรอสวนทเปนอนปาทนนกะ ? ตอบวา อาศยสวนทเปนอปาทนนกะ ยดสวนทเปนอนปาทนนกะออกไป ในขอนน พระตปฎกจฬนาคเถระกลาววา ‘ดกรอาวโสทงหลาย กอปาทนนกะจะเปนของเลกบางใหญบางไมไดหรอ เมอใดภกษ (แสดงฤทธ) ออกทางชองเลก ๆ มชองดาลเปนตน เมอนน อปาทนนกะกเปนของเลกได เมอใดภกษทาอตภาพใหใหญ เมอนนอปาทนนกะกเปนของใหญได ดงอปาทนนกะของพระมหา

                                                            ๙ดบทท ๓ ขอ ๓.๑ 

๔๗  

โมคคลลานเถระฉะนน มใชหรอ’ ”] (วสทธมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒, ๒๕๕๓: ๑๔๙)

เหตทพระคนถรจนาจารยนาเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชมาอธบายเรองการขยายและการยออปาทนนกะนนอาจเปนเพราะเรองดงกลาวมตวอยางของการกระทาปาฏหารยขยายและยออปาทนนกะ คอเหตการณทพระโมคคลลานะเนรมตอตภาพใหมขนาดใหญและเลกเพอทรมานพญานนโทปนนทนาคราช

สวนพระอรรถกถาจารยผ แตง มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา และ มหา- โมคคลลานตเถรคาถาวณณนา เลาเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเพอขยายความบทแกอรรถของคาถาบทหนง ดงน

มหาเนรโน กฏนต กฏสเสน สกลเมว สเนรปพพตราช

วทสฯ วโมกเขน อปสสยต ฌานวโมกเขน นสสเยน อภญญา

เยนา ปสสยต อธปปาโยฯ วนนต ชมพทปฯ โส ห วนพาหลลตาย วนนต วตโต เต

นาห ชมพมณฑสส อสสโรตฯ ปพพวเทหานนต ปพพวเทหฏฐาญจ ปพพวเทหนต

อตโถฯ เย จ ภมสยา นราต ภมสยา นรา นาม อปรโคยาน

อตตรกรกา จ มนสสา ฯ เต ห เคหาภาวโต ภมสยาต วตตา ฯ เตป สพเพ อปสสนตต สมพนโธ ฯ อย ปนตโถ นนโทปนนท-

ทมเนน ทเปตพโพฯ๑๐ (ข. อป. อ. ๔๒/๔๔๙ และข. เถร. อ. ๒๖/๘๐๕)

[“ดวยบทวา มหาเนรโน กฏ น ทานกลาวถงขนเขาสเนรทงสนทเดยว โดยจดเดนคอยอด.

บทวา วโมกเขน อปสสย มอธบายวา เหนแลวดวยวโมกขอนสมปยตดวยญาณ คออภญญาอนเปนทอาศย.

                                                            ๑๐ขอความทพมพตวหนาและเอนเปนของผ วจย 

๔๘  

บทวา วน ไดแก ชมพทวป. จรงอย ชมพทวปนนทานเรยกวนะ เพราะมปามากหลาย. ดวยเหตนน ทานจงกลาววา ชมพมณฑสส อสสโร ผ เปนใหญแหงชมพมณฑประเทศ.

บทวา ปพพวเทหาน ไดแก ปพพวเทหสถาน คอปพพวเทหทวป.

บทวา เย จ ภมสยา นรา ความวา พวกมนษยชาวอปรโคยานทวป และอตตรกรทวป ชอวานระผนอนบนแผนดน. จรงอย นระเหลานน ทานเรยกวาภมสยะ นอนบนแผนดน เพราะไมมเรอน. เชอมความวา นรชนแมเหลานนทงหมดไมเหนอย. กเ น อความน พ งแสดงดวยการทรมานนนโทปนนทนาคราช.”]๑๑ (ข. อป. อ. ๗๐/๕๐๕ และข. เถร. อ. ๕๓/๔๗๔)

คาถา ทพระอรรถกถาจาร ย น ามาแ กอรรถ ขาง ตน น ม ไ ด เ ปนคาถา ท มมาแต มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา หรอ มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา แตเปนคาถาใน มารตชชนยสตร แหงพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก คาถาบทนมเนอความและ คาแปลดงน

โย มหาเนรโน กฏ วโมกเขน อปสสย วน ปพพวเทหาน เย จ ภมสยา นรา ฯ

(ม. ม. (บาล) ๑๒/๕๖๖/๖๐๘) [“ภกษใดไดกระทบยอดภเขามหาเนรดวย ชมพทวป

ดวย ทวปของชาวปพพวเทหะดวย พวกนรชนผ อยในแผนดน (ชาวอมรโคยานทวป และชาวอตตรกรทวป) ดวยวโมกข”]

(ม. ม. (ไทย) ๑๒/๕๖๖/๔๒๙)

เหตทพระอรรถกถาจารยนาเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชมาอธบายขยายความคาถาและบทแกอรรถของคาถาขางตนนอาจเปนเพราะคาถาดงกลาวเลาถงการกระทาปาฏหารยของพระโมคคลลานะทเขาสเนร (เขาพระสเมร) อนเปนศนยกลางของทวปทง ๔

                                                            ๑๑ขอความทพมพตวหนาและเอนเปนของผ วจย

๔๙  

ซงพระอรรถกถาจารยตความวาเหตการณนไดแกเหตการณพระโมคคลลานะทรมานพญา นนโทปนนทนาคราช จงไดยกเรองดงกลาวมาขยายความไว

สวนเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชสานวนพระพทธสรเถระซงเปนตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงนน แมเนอเรองจะเหมอนกบเรองในคมภรทง ๓ แตเมอพจารณาอยางละเอยดแลวจะพบวา พระพทธสรเถระมไดมวตถประสงคเพยงการอธบายเ รองปาฏหา ร ยห รอ เล า เ ร อง อท ธฤท ธปา ฏหา ร ยของพระโมคคลลานะเหมอนกบ ท พระคนถรจนาจารยหรอพระอรรถกถาจารยของคมภรทง ๓ ม หากแตพระพทธสรประพนธเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเพอสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ๑๒

จากทกลาวมาขางตนอาจสรปไดวา เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนท-นาคราชมปรากฏอยคมภรตาง ๆ ดงน

(๑) คมภร วสทธมคค ตอน อทธวธนทเทส (๒) มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา ใน วสทธชนวลาสน (อรรถกถาแหงคมภร

อปทาน) (๓) มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา ใน ปรมตถทปน (อรรถกถาแหงคมภรเถรคาถา)

เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชใน (๑) นาจะเปนเปนสานวน ลายลกษณทเกาแกทสด และเปนทมาหรอตนเคาของการแตงเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชสานวนอน ๆ ในภายหลง ไดแก เ รองใน (๒) และ (๓) โดย พระอรรถกถาจารยไดดดแปลงถอยคาหรอรปประโยคเพยงเลกนอยดงทไดอธบายมาแลว และในเวลาตอมาพระพทธสรไดประพนธเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชขนมาอกสานวนหนงซงตามขอความทายตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวงระบวา พระพทธสรไดใชเรองใน (๒) เปนตนฉบบในการแตง

๒.๑.๓ ชอเรอง

แมวาจะพอมหลกฐานเรองชอผแตงและทมาของเรองดงทไดกลาวมาแลว แตรายละเอยดเกยวแกวรรณคดเรองนยงมนอยมาก หลกฐานมเพยงตวบทภาษาบาลทเจาฟาธรรมธเบศรทรงนามาแทรกสลบกบคาแปลภาษาไทยในตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวงเทานน ดงนน

                                                            ๑๒ดบทท ๓ ขอ ๓.๓.๑.๑.๖ 

๕๐  

จงพงพจารณาวา ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงซงเปนผลงานของพระพทธสรนเปนวรรณคดทแตงขนเปนเอกเทศหรอเปนเรองยอยในวรรณคดเรองอน ๆ และวรรณคดเรองนมชอเรองวาอยางไร

นกวชาการเพยงคนเดยวทอธบายประเดนนโดยตรง คอ แสง มนวทร (๒๕๐๕: ๓๓๑) ซงกลาวไวเพยงสน ๆ วา “เรองนนโทปนนทสตรนน เรยกชอวา นนโทปนนทนาคราชา เปนเรองท ๗ ในฎกาพาห…” คากลาวนทาใหอนมานไดวา ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงคอวรรณคดบาลชอ นนโทปนนทนาคราชา วรรณคดเรองนมไดเปนวรรณคดทอยเปนเอกเทศ แตเปนเรองยอยเรองหนงในวรรณคดบาลชอ ฎกาพาห หรอ พาหฏกา ขอสนนษฐานนมความเปนไปได เนองจาก พาหฏกา หรอ ฎกาพาห เปนวรรณคดบาลทแตงขยายความ พทธชยมงคลคาถา หรอคาถาพาหทง ๘ บท๑๓ โดยยกคาถาใน พทธชยมงคลคาถา ตง แลวแตงรอยแกวขยายความคาถาดงกลาว๑๔ เรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชสานวนพระพทธสรเถระนจงนาจะเปนรอยแกวทขยายความคาถาพาหบทท ๗

แตเมอพจารณาตวบทภาษาบาลทปรากฏตอนทายนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวกลบไมปรากฏวามการอางถงวรรณคดเรอง ฎกาพาห หรอเรยกชอวรรณคดบาลเรองนวา นนโทปนนท- นาคราชา แตอยางใด หากแตเรยกวรรณคดเรองนวา นนโทปนนทวตถ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓ – ๑๕๔) นอกจากนในตอนทายเรอง เจาฟาธรรมธเบศรกทรงอางถงวรรณคดบาลเรองนโดย

                                                            ๑๓พทธชยมงคลคาถา หรอ คาถาพาห เปนรอยกรองบาล แตงดวยฉนทลกษณประเภท วสนตตลกคาถา

(วสนตดลก) จานวน ๙ บท ไมปรากฏวาผแตงเปนใครและแตงขนสมยใด เหตทเรยกวาคาถานวาคาถาพาหนนเปนเพราะเรยกตามคาแรกของคาถาบทแรกซงขนตนวา พาห สหสสมภนมมตสาวธนต

เนอความในคาถาบทท ๑ – ๘ กลาวถงชยชนะของพระพทธเจาในการปราบมนษยหรออมนษยดวยวธตาง ดงน บทท ๑ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะพระยามาราธราชดวยธรรมวธมทานบารมเปนตน บทท ๒ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะอาฬวกยกษดวยขนต บทท ๓ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะชางนาฬาครดวยการแผพระเมตตา บทท ๔ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะองคลมาลโจรดวยอทธาภสงขาร บทท ๕ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะนางจญจมาณวกาดวยการสงบ บทท ๖ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะสจจกนครนถดวยปญญา บทท ๗ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะพญานนโทปนนทนาคราชดวยการแสดงฤทธ บทท ๘ กลาวถงพระพทธเจาทรงชนะพกาพรหมดวยพระญาณ สวนบทท ๙ กลาวถงอานสงสของการสวดคาถาทง ๘ วาจะทาใหเปนผ มปญญา แคลวคลาดจากอปทวนตราย

และบรรลพระนพพาน ๑๔สภาพรรณ ณ บางชาง (๒๕๓๓: ๒๙๘ – ๓๑๓) สนนษฐานวาผแตง ฎกาพาห กคอ พระพทธสร ผแตงตวบท

ตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง

๕๑  

ใชชอวา นนโทปนนทพสด (กรมศลปากร, ๒๕๔๕-: ๑๕๔) ซงแปลมาจากคาภาษาบาลวา นนโทปนนทวตถ เชนเดยวกน ขอเทจจรงดงกลาวนจงชวนใหพจารณาวา วรรณคดเรองนชออะไร นนโทปนนทนาคราชา กบ นนโทปนนทวตถ เปนวรรณคดเรองเดยวกนหรอไม และวรรณคดเรองน คอเรองท ๗ ใน ฎกาพาห จรงหรอไม

ผ วจยไดสารวจตาราวชาการดานวรรณคดบาล ทงทเขยนโดยนกวชาการไทยและตางประเทศ ไมพบวา มการกลาวถงวรรณคดบาล ชอวา นน โทปนนทนาคราชา และ นนโทปนนทวตถ เลย แตใน Reference Table of Pali Literature ซงรวบรวมโดย ญาณตสตภกข (Bhikkhu Nyanatusita, 2008: 25) ปรากฏชอ นนโทปนนทวตถ (Nandopanandavatthu) และ

นนโทปนนทนาคราชา (Nandopanandanāgarājā) นอกจากนยงมคมภรทชอใกลเคยงกนอกเรองหนงคอ นนโทปนนททมนย (Nandopanandadamanaya)๑๕

ในเอกสารฉบบนจด นนโทปนนทวตถ กบ นนโทปนนทนาคราชา อยในคอลมนเดยวกน โดยกลาวถง นนโทปนนทวตถ กอนแลวตามมาดวย นนโทปนนทนาคราชา โดยมเครองหมายจลภาคคน หลงชอ นนโทปนนทนาคราชา มวงเลบระบชอ พทธสร ไวหลงเครองหมายปรศนยแสดงการสนนษฐานวาผแตงคอพระพทธสร และวงเลบตอไปวาเปนเรองยอยของ พาหฏกา สวนคอลมนดานขวาระบแหลงอางองของวรรณคดทงสองเรอง ดงน

Nandopanandavatthu, Nandopanandanāgarājā (?Buddhasiri) (Part of Bāhuṃṭīkā.) Bnf 302f.

(Bhikkhu Nyanatusita, 2008: 25)

อกษรยอ Bnf ซงเปนแหลงอางองในทน หมายถง หนงสอชอ Catalogue des Manuscrits Pālis des Collections Françaises ซงรวบรวมโดย ฌกคลน ฟลโอซาต (Jacqueline Filliozat) ชนทาส ลยนรตเน (Jinadasa Liyanaratne) และ วลเลยม พรตต (William Pruitt) แหงสานกฝรงเศสแหงปลายบรพทศ (EFEO)

การอางองแหลงอางองตออกทอดหนงเชนนทาใหไมสามารถระบไดวาวรรณคดทงสองเรองนเปนเรองเดยวกนหรอเปนคนละเรองกน ในคาชแจงวธการใชเอกสารฉบบน ผรวบรวมกมไดระบชดวาการเขยนในลกษณะนแปลวาเปนเรองเดยวกนหรอไม ดงนน การะบชอวรรณคดเรอง นนโทปนนทวตถ แยกจาก นนโทปนนทนาคราชา จงอาจตความได ๒ แนวทาง คอ วรรณคดทง ๒

                                                            ๑๕ผรวบรวมระบวาเปนเรองยอยในคมภร นวคณสนนย ของสงหล (Bhikkhu Nyanatusita, 2008: 25) 

๕๒  

เรองนเปนวรรณคดเ รองเดยวกน แตมชอเรยก ๒ ชอ อยในวรรณคดเรอง พาห ฏกา หรอ นนโทปนนทวตถ เปนคนละเรองกบ นนโทปนนทนาคราชา แตมปรากฏในแหลงอางองเดยวกน ผรวบรวมจงจดไวในคอลมนเดยวกน เฉพาะเรอง นนโทปนนทนาคราชา เทานนทเปนสวนหนงของพาหฏกา

จากการสารวจของสภาพรรณ ณ บางชาง (๒๕๓๓: ๓๐๒ – ๓๐๓) พบวา ในหอสมดแหงชาตมตนฉบบตวเขยนคมภรใบลานของวรรณคดเรองนรวม ๑๓ ฉบบ และมตนฉบบใบลานแปลวรรณคดเรองนเปนภาษาไทยอก ๖ ฉบบ นอกจากนยงพบวามการแปล ฎกาพาห เปนไทยและตพมพเปนหนงสอ โดย “สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระสมมตอมรพนธ เมอครงทรงเปนกรมขนสมมตอมรพนธไดมรบสงไปยงพระยาวฒการใหขอขนประพนธเนตวฒ และนายคา สาสนดลก แปลเรยบเรยงคมภรฎกาพาหเปนภาษาไทย แลวมอบใหพระสาสนโสภณเปนผ ตรวจแก ผลงานนเขาใจวาตพมพครงแรก พ.ศ. ๒๔๕๘ ครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๐๒” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๓๓: ๓๐๓)

ผวจยไดศกษาฎกาพาหแปล ฉบบตพมพป พ.ศ. ๒๔๕๘ นพบวา มเรองพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเปนเรองยอยเรองท ๗ จรง แตมไดเรยกชอวา นนโทปนนทนาคราชา หรอ นนโทปนนทวตถ แตเรยกชอเปนภาษาไทยวา นนโทปนนทสตร

เ มอพจารณาสานวนภาษาโดยเปรยบเทยบคาภาษาบาลทผ แปลยกข นตง ใน นนโทปนนทสตร (ในฏกาพาหแปล) กบคาภาษาบาลในนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวาใกลเคยงกนแตไมตรงกนทงหมด ขอเทจจรงดงกลาวนทาใหอนมานไดวาตวบทภาษาบาลของ นนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปล เปนคนละสานวนกบตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตร คาหลวง ผวจยขอยกตวอยางเปรยบเทยบ ดงน

ตารางท ๔: เปรยบเทยบคาภาษาบาลในนนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปลและ นนโทปนนทสตรคาหลวง

นนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปล นนโทปนนทสตรคาหลวง ตวอยาง ๑: ต ปน ทวส นาคมาณวกา นนโทปนนทสส อธปตสส สพพรตนมย ปานมณฑล สชฌส (ฎกาพาห, ๒๔๕๘: ๒๒๕)

ตวอยาง ๑: ต ญ จ ป น ท ว ส น า ค ม า น ว น ก ร า นนโทปนนทสส ผณาปตสส สพพรตนมย

อาปานมณฑล สชชยส . (กรมศลปากร ,

๕๓  

นนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปล นนโทปนนทสตรคาหลวง ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

ตวอยาง ๒: เตน โข ปน สมเยน นนโทปนนทสส อรคาธปตสส เอวรป วลาสกนต ทฏฐตร อปปนน โหต (ฎกาพาห, ๒๔๕๘: ๒๒๘)

ตวอยาง ๒: เตน โข ปน สมเยน นนโทปนนทสส อรคาธปตสส เอวรป ลามกตร ทฏฐคต อปปนน โหต… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

ยงไปกวานน เมอเปรยบเทยบเนอเรองแลวพบวา แมวาเรองนนโทปนนทะทงสองสานวนน

จะมเนอเรองโดยรวมตรงกน แตนนโทปนนทสตรในฎกาพาหฉบบแปลนดาเนนเรองอยางกระชบรวดเรว ในขณะทสานวนพระพทธสรดาเนนเรองชากวาเพราะมการพรรณนารายละเอยดโดยใชความเปรยบอยางละเอยดลออมากกวานนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปล๑๖ ความแตกตางดงกลาวนไมนาจะเกดจากกลวธการแปล แตนาจะเกดจากตวบทภาษาบาลแตกตางกน จงทาใหเมอแปลเนอความดงกลาวออกมาเปนภาษาไทยจงมเนอความแตกตางกน

จากขอเทจจรงขางตนทาใหไดขอสนนษฐานหลายประการ ดงน

ประการแรก ตวบทภาษาบาลในตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวงกบตวบทภาษาบาลทเปนตนฉบบนนโทปนนทสตรในฎกาพาหฉบบแปลนาจะเปนคนละสานวนกน

ประการทสอง หากตวบทภาษาบาลทเปนตนฉบบนนโทปนนทสตรในฎกาพาหคอเรอง นนโทปนนทนาคราชา ยอมหมายความวา นนโทปนนทนาคราชา เปนคนละสานวนกบตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง หรอกลาวอกนยหนงคอ นนโทปนนทนาคราชา ไมใชตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวง

ประการสดทาย ตวบทตนฉบบของนนโทนนทสตรคาหลวงนาจะชอวา นนโทปนนทวตถ ดงทมขอความภาษาบาลทายนนโทปนนทสตรคาหลวงอางถงและเจาฟาธรรมธเบศรกทรงเรยกชอดงกลาวนเชนเดยวกน อยางไรกตาม ผวจยยงไมสามารถสรปไดวา นนโทปนนทวตถ เปนวรรณคดทแตงขนเปนเอกเทศหรอเปนเรองยอยในวรรณคดเรองอน

มประเดนทนาสงเกตอกประเดนหนง คอ แมสานวนภาษาของ นนโทปนนทนาคราชา (นนโทปนนทสตรในฎกาพาหแปล) กบ นนโทปนนทวตถ (เรองนนโทปนนทะสานวนพระพทธสร)

                                                            ๑๖ดบทท ๓ ขอ ๓.๑ 

๕๔  

จะะแตกตางกน แตกนบวาใกลเคยงกนยงกวาสานวนภาษาใน มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา ดงนน จงอาจเปนไปไดวาพระพทธสรอาจจะนาเรอง นนโทปนนทนาคราชา มาแตงขยายความใหละเอยดลออมากยงขน มไดใช มหาโมคคลลนาตเถราปทานวณณนา เปนตนแบบในการแตงดงทผบนทกตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวงกลาวกเปนได

อยางไรกตาม จากนไปวทยานพนธนจะกลาวถงตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตร คาหลวงหรอเรองนนโทปนนทะสานวนพระพทธสรวา นนโทปนนทวตถ เนองจากเหนวาเปนชอทปรากฏในตวบทภาษาบาลในตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวง อกทงเจาฟาธรรมธเบศรกทรงเรยกเชนน

๒.๑.๔ ประเภทวรรณคด

ดงทไดกลาวไปแลววาขอความภาษาบาลทายเรองนนโทปนนทสตรคาหลวงและเจาฟาธรรมธเบศรตางอางถงวรรณคดเรองนวา นนโทปนนทวตถ ดวยเหตน คาวา วตถ จงนบเปนคาสาคญทควรจะไดพจารณาเพอสรางความเขาใจเกยวแกวรรณคดบาลเรองนใหชดเจนมากยงขน

คาวา วตถ เปนคาภาษาบาล มาจากรากศพท (ธาต) วส “อย, อาศย, พานก” (Davids and Stede, 2007: 599) กบปจจย ต๑๗ วตถ มความหมายหลก ๒ ความหมาย ความหมายหนงหมายถง “แหลง, ทตง, สนาม, พนท” สวนอกความหมายหนงหมายถง “พนฐาน” (‘ground’) ซงตอมาวงความหมายไดขยายออกอก ๕ ความหมายยอย ดงน

๑) “วตถ, ของจรง, ทรพย, สงของ, สงทเปนสาระ” (object, real thing, property, thing, substance)

๒) “เปาหมาย, กระทง” (object, item) ๓) “โอกาส, เหตผล, พนฐาน” (occasion for, reason, ground) ๔) “มลฐาน, รากฐาน, ทตง, ฐานรองรบ, แกนสาร, ธาต” (basis, foundation, seat,

stratum, substance, element) ๕) “ประเดน, หวขอ, เรอง, รายงาน” (subject matter, subject, story, account)

(Davids and Stede, 2007: 598 – 599)

                                                            ๑๗ปจจย –ต เปนปจจยทประกอบทายรากศพท (ธาต) ทาใหรากศพทดงกลาวกลายเปนคานาม ไวยากรณบาล

เรยก ปจจย –ต วา ปจจยกตก และเรยกคาทสาเรจมาจากการประกอบปจจยดงกลาววา นามกตก (นกไวยากรณบาลชาวตะวนตกเรยกวา primary derivatives)  

๕๕  

หากพจารณาความหมายขางตนแลว คาวา วตถ ใน นนโทปนนทวตถ มความหมายตามความหมายท ๕) คอมความหมายวา “เรอง”๑๘ นนโทปนนทวตถ จงมความหมายตามรปศพทวา “เรอง (ของ, เกยวแก) นนโทปนนทะ”

ในวรรณคดบาลชนพระไตรปฎกและอรรถกถามการใชคาวา วตถ ไปในทานองวา “เรอง” หลายแหง ไดแก

๑) กถาวตถ ๒) วตถคาถา ๓) วมานวตถ และ เปตวตถ ๔) วตถ ในอรรถกถาธรรมบท

กถาวตถ เปนคมภรยอยคมภรหนงในบรรดาคมภรทงเจดของพระอภธรรมปฎก คาวา กถา ในทนมความหมายวา “ขอถกเถยง” (‘discussion’) (Davids and Stede, 2007: 84) กถาวตถ จงมความหมายวา “เรอง (หรอประเดน) แหงการถกเถยง” รส เดวดส ใหความหมายของคานไววา ‘subject of a discourse or discussion, argument; name of the fifth book of the Abhidhamma Pitaka’ (Davids and Stede, 2007: 84) เหตทคมภรนมชอเชนนเพราะเนอหาของคมภรนนเปน “ความพยายามของพระสงฆฝายเถรวาทในการทจะอธบายวจารณความคดเหนของนกายอนในเวลานนวาไมถกตองอยางไร และทถกควรจะพจารณาปญหาดงกลาวอยางไรจานวนถง ๒๑๙ ปญหาดวยกน วธการวจารณใชรปแบบการตงปญหาถามตอบ ชกนาไปสความเขาใจทถกตองระหวางฝายสกวาท– ฝายตน กบฝายปรวาท– ฝายสงฆนกายอน…” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๙๐) เชน

สกวาท ถามวา “ความไมรของพระอรหนตมอยหรอ” ปรวาท ตอบวา “มอย” สกวาทยอนถามวา “พระผ มพระภาคเจาไดตรสวา ‘ดกร

ภกษทงหลาย เรากลาวถงความสนอาสวะสาหรบผ ทรอย เหนอย ไมกลาวสาหรบผ ไมรอย ไมเหนอย…ดกรภกษทงหลาย บคคลรอยอยางน เหนอยอยางนแล ความสนอาสวะจงมได’ ดงน เปนพระสตรทมอยจรงไมใชหรอ”

                                                            ๑๘บรรจบ บรรณรจ (สมภาษณ, ๑ กมภาพนธ ๒๕๕๕) ตงขอสงเกตวา วตถ ทแปลวา “เรอง” นอาจจะมาจากราก

ศพท วท ซงแปลวา “พด, บอก, กลาว” กบปจจย ต กเปนได 

๕๖  

ปรวาท ตอบวา “ถกแลว” สกวาท สรปวา “ถาอยางนนกไมพงกลาววา ความไมร

ของพระอรหนตมอย” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๙๐)

วตถคาถา อยในพระสตตนตปฎก ขททนกาย สตตนบาต ตอนตนของปารายนวรรค เปน

รอยกรองขนาดไมยาวนก เลาเรองวา พราหมณพาวรปฏเสธไมใหทรพยแกเพอนพราหมณทมาขอยม พราหมณผ เปนเพอนโกรธ สาปใหศรษะของพราหมณพาวรแตกเปน ๗ เสยงภายใน ๗ วน เทวดาตนหนงแนะนาใหพราหมณ พาวรสงคนไปถามปญหาเรองศรษะและธรรมทเปนเหตใหศรษะแตกกบพระพทธเจา พราหมณพาวรจงสงลกศษย ๑๖ คนไปเฝาพระพทธเจา พระพทธเจาตรสอธบายวา อวชชาคอศรษะ วชชาอนประกอบดวยศรทธา สมาธ ฉนทะ และวรยะคอธรรมทเปนเหตใหศรษะแตก ตอจากนนทรงโปรดใหพราหมณ ๑๖ คนถามปญหาทละคน (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๐๒)

จะเหนไดวา วตถ ใน กถาวตถ กบ วตถคาถา นนมความหมายไมตรงกนเสยทเดยว วตถ ใน วตถคาถา มความหมายวา “เรอง” ในลกษณะเรองเลาหรอ ‘story’ กลาวคอ มตวละครหรอบคคล คอ พราหมณพาวร เพอนพราหมณพาวร ศษยพราหมณพาวร และพระพทธเจา มเหตการณทเปนความขดแยงหรอเปนเหตนาไปสอกเหตการณหนง และมความคลคลายของเหตการณ ความขดแยงในทนคอพราหมณพาวรถกเพอนพราหมณสาปใหศรษะแตกเพราะไมยอมใหเงน ความขดแยงนทาใหพราหมณพาวรไมสบายใจ นาไปสเหตการณทเทวดาตนหนงแนะนาใหพราหมณพาวรไปทลถามพระพทธเจาเรองธรรมอนเปนเหตใหศรษะแตก ความคลคลายของเรองคอพระพทธเจาทรงแสดงธรรมอนเปนเหตใหศรษะคออวชชาแตก และทรงตอบปญหาธรรมเรองอน ๆ แกพราหมณผ เปนศษยพราหมณพาวร แต วตถ ในกถาวตถนนมไดมนยของ ‘story’ เหมอนอยาง วตถคาถา แตมความหมายไปในทานองวา “ประเดน” (‘point’) เสยมากกวา (รส เดวดส เมอแปลคมภรนเปนภาษาองกฤษกตงชอวา Points of Controversy) ดงจะเหนไดวาเนอหาของคมภรนมไดกลาวถงตวละครหรอบคคล เหตการณ ขอขดแยง หรอความคลคลาย หากแตกลาวถงประเดนหรอขอโตแยงทางธรรมะหรอพทธปรชญาดงทไดยกตวอยางไปขางตน

ขอทนาสงเกตอกประการหนงเกยวแกความหมายของคาวา วตถ ในวตถคาถาคอ คาวา วตถ ในทนใชในความหมายเดยวกนกบคาวา นทาน หรอ “บทนาเรอง กลาวถงสถานท เวลา เหตการณททาใหเกดการแสดงธรรมเรองนน ๆ และบคคลทเกยวของ” (สภาพรรณ ณ บางชาง,

๕๗  

๒๕๒๖: ๖๗) โดยนยน วตถคาถา จงมความหมายตามรปศพทวา “คาถาหรอรอยกรองทเลาเรองราวหรอความเปนมา” กลาวคอ เลาเรองราวทเปนเหตหรอทมาของเหตการณการถามปญหาธรรมของศษยพราหมณพาวรทง ๑๖ คนตอพระพทธเจา รส เดวดสกอธบายความหมายของคาวา วตถคาถา ไวในทานองเดยวกนวา ‘the stanza of the story, the introductory (explanatory, essential to its understanding), stanza, something like ‘prologue’ (Davids and Stede, 2007: 509)

คาวา วตถ ปรากฏเปนคาทตามหลงชอคมภรในพระสตตนตปฎกสองคมภร ไดแก วมานวตถ และ เปตวตถ แหงขททกนกาย วมานวตถ เปนคมภรทแสดงผลของการทาความด ตาง ๆ โดยเฉพาะการใหทาน การรกษาศล และการฟงธรรม ซงเปนเหตใหไดเกดเปนเทพบตร หรอเทพธดาอยในวมานบนสวรรคชนตาง ๆ (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๐๙) เชนเดยวกบ เปตวตถ ซงเปนคมภรทแสดงผลของการทาชวของเปรตเมอครงยงเปนมนษยอนสงผลใหมาเกดเปนเปรต เสวยทกขเวทนาตาง ๆ (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๑๓) คมภรทงสองนรวบรวมเรองยอยไวมากมาย แตงเปนรอยกรอง วมานวตถ มเรองยอยทงสน ๘๓ เรอง (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๐๙) สวน เปตวตถ มจานวนทงสน ๔๗ เรอง (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๒๖: ๑๑๓) เรองยอยในคมภร วมานวตถ ลงทายดวยคาวา วมาน เชน ปฐวมาน สวนเรองยอยในเปตวตถ ลงทายดวยคาวา วตถ เหมอนชอคมภร เชน สกรเปตวตถ

ลกษณะของเรองใน วมานวตถ และ เปตวตถ มลกษณะเดยวกนกบ วตถ ใน วตถคาถา กลาวคอ เปนเรองเลาทมตวละคร มความขดแยง หรอเหตการณทนาไปสเหตการณอกเหตการหนง และมความคลคลายของเรอง เชน เรอง ปฐวมาน ใน วมานวตถ เลาเรองของสตรคนหนงทเหนพระภกษแลวบงเกดจตเลอมใสศรทธา จงไดถวายทานแดภกษนน ดวยผลบญน เมอสนชวตจงไดไปบงเกดเปนเทพธดามวมานทองคา (ข. ว. (บาล) ๒๖/๑/๑-๒; ข. ว. (ไทย) ๒๖/๑/๑ – ๒) เรอง สกรเปตวตถ ใน เปตวตถ เลาเรองชายคนหนงเปนผ สารวมกาย แตไมสารวมวาจา เมอสนชวตลงไดบงเกดเปนเปรต มรศมกายเปนสทองอนเปนผลจากการสารวมกาย แตมปากเหมอนสกรเพราะอกศลกรรมทไมสารวมวาจา (ข. เปต. (บาล) ๒๖/๘๗/๑๕๗ – ๑๕๘; ข. เปต (ไทย) ๒๖/๘๗/๑๒๒) เปนตน

อยางไรกตาม วตถ ใน วมานวตถ และ เปตวตถ มไดมลกษณะเปนนทานหรอบทนาเรองกอนการแสดงธรรมของพระพทธเจาเหมอนอยางวตถในวตถคาถา แตมลกษณะเปนเรองเลาทจบสมบรณในตวเอง เนอหามงแสดงบพกรรมของเทพบตรเทพธดาและเปรตเมอครงเปนมนษยวาไดกระทากรรมดหรอกรรมชวใดไวจงทาใหเกดเปนเทวดาหรอเปรต นอกจากน วมานวตถและ

๕๘  

เปตวตถ ยงเปนคมภรทเปนเอกเทศทรวบรวมเรองยอย ๆ ไว แต วตถคาถา มไดมฐานะเปนคมภรเอกเทศ แตเปนเพยงบทนาเรองสน ๆ ของพระสตรในปารายนวรรคเทานน

นอกจาก กถาวตถ วตถคาถา วมานวตถ และ เปตวตถ แลว ใน ธมมปทฏฐกถา หรอ อรรถกถาแหงคมภรธรรมบทมการใชคาวา วตถ ตอทายชอเรองยอยในคมภรทกเรอง เชน จกขปาลเถรวตถ “เรองพระเถระชอจกขบาล” สญชยวตถ “เรองสญชย” กาลยกขนอปปตตวตถ “เรองการอบตของนางยกษชอกาล” เปนตน

ในเชงเนอหานน วตถ ในอรรถกถาธรรมบทนนเหมอนกบ วตถคาถา วมานวตถและ เปตวตถ กลาวคอ เปนเรองเลาทมตวละครหรอบคคล มความขดแยงหรอเหตการณทนาไปสเหตการณอกเหตการณหนง และมความคลคลายของเรอง สวนในเชงหนาทนน วตถ ในอรรถกถาธรรมบทนคลายกบ วตถ ใน วตถคาถา คอ ทาหนาทอยางนทานหรอบทนาเรองอนเปนมลเหตของการแสดงธรรมของพระพทธเจา ดงจะเหนไดวา วตถในอรรถกาธรรมบทเลาเรองราวแสดงมลเหตหรอทมาของการตรสคาถาธรรมบทของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา กลาวคอ คมภรธรรมบทในชนพระไตรปฎกนนมแตเฉพาะคาถารอยกรองซงมลกษณะเปนสาระธรรมลวน ๆ แตเมอพระ อรรถกถาจารยแตงอรรถกถาธรรมบทไดเพมสวนทเปน วตถ หรอเรองราวอนเปนทมาของการตรสคาถาดงกลาวลงไป ตวอยางเชน คาถาธรรมบทบทท ๑๑ มอยวา

อธ โสจต เปจจ โสจต ปาปการ อภยตถ โสจต โส โสจต โส วหญญต ทสวา กมมกลฏฐมตตโน (ข. ธ. (บาล) ๒๕/๑๑/๑๗)

[“ผ มปกตทาบาป ยอมเศราโศกในโลกน เมอละไปแลวยอมเศราโศก ยอมเศราโศกในททงสอง เขายอมเศราโศก เขายอมเดอดรอน เพราะเหนกรรมอนเศราหมองของตน”]

พระอรรถกถาจารยผ รจนาอรรถกถาธรรมบทไดยก วตถ หรอ เรองของนายจนทะมา

อธบายมลเหตของการตรสคาถาขางตนน เรองดงกลาวมสาระสาคญคอ นายจนทะประกอบอาชพฆาสกรเลยงชพมาเปนเวลากวา ๕๕ ป อยมาวนหนงเขาไดลมปวยลงเพราะผลแหงกรรมชว มรางกายรอนประหนงถกเผาดวยไฟนรก และสงเสยงรองโหยหวนเหมอนเสยงสกร เขาไดรบทกขเวทนาดงนเปนเวลา ๗ วน จนวนท ๘ กเสยชวตและไปบงเกดในอเวจมหานรก ตลอดเวลา ๗

๕๙  

วนทนายจนทะไดรบทกขเวทนาอยนน พระสาวกไดผานไปทางเรอนของเขา และไดยนเสยงรองโหยหวนของนายจนทะ จงสาคญวานายจนทะฆาสกรอยางโหดเหยม จนในวนท ๗ จงไปทลพระพทธเจา พระพทธเจาตรสแกพระสาวกเหลานนวา เสยงทไดยนมใชเสยงของสกรทถกฆา แตเปนเสยงของนายจนทะทไดรบทกขเวทนาจากผลกรรมแหงการฆาสกร และทรงแจงแกพระสาวกทงหลายวา บดนนายจนทะไดเสยชวตและไดบงเกดในอเวจมหานรกแลว หลงจากทรงเลาเรองของนายจนทะจบ พระพทธเจากตรสพระคาถาดงกลาว ภกษจานวนมากซงไดสดบพระคาถานไดบรรลเปนพระอรยบคคลมพระโสดาบนเปนอาท

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา วตถ ในอรรกถาธรรมบทมลกษณะเปนนทานหรอบทนาเรองกอนการแสดงธรรมของพระพทธเจา ธรรมในทนกคอคาถาธรรมบทซงเปนบทรอยกรองสน ๆ นนเอง หรอกลาวอกนยหนงคอ วตถ ในทนทาหนาทแสดงมลเหตของการตรสคาถาธรรมบทของพระพทธเจาวามเหตการณใดททาใหพระพทธเจาตรสพระธรรมบทนน ๆ และดวยเหตทนทานหรอเรองราวทพระอรรถกาจารยยกมานมตวละครหรอบคคลเปนแกนกลางในการดาเนนเรอง พระอรรถกถาจารยจงนาชอตวละครหรอบคคลในเรองมาเปนชอเรองและลงทายดวยคาวา วตถ เชน สญชยวตถ “เรองสญชย” หรอบางกรณอาจนาชอตวละครและพฤตกรรมของตวละครดงกลาวมาตงเปนชอเรอง ดงเชนเรองทยกตวอยางมานใชชอวา จนทสกรกวตถ “เรองนายจนทะผฆาสกร” หรอ กาลยกขนอปปตตวตถ “เรองการอบตของนางยกษชอกาล” เปนตน

เมอเปรยบเทยบ กถาวตถ วตถคาถา วมานวตถ เปตวตถ และวตถในอรรถกถาธรรมบทแลวจะเหนไดวา วตถ ในกถาวตถแตกตางจากคาทเหลอมากทสด เพราะมไดมลกษณะเปน เรองเลา แตเปนเรองหรอประเดนหรอขอถกเถยงทางพทธปรชญาดงทไดอธบายไปแลว ในขณะท วตถ ในคาอน ๆ มลกษณะเปนเรองเลา ดงนน หากไมพจารณากถาวตถแลวอาจสรปไดวา งานเขยนภาษาบาลชนพระไตรปฎกและอรรถกถาทใชคาวา วตถ นนมลกษณะรวมกนประการหนง คอ เปนเรองเลาทมตวละครหรอบคคล มความขดแยงหรอเหตการณทเปนเหตนาไปสอกเหตการณหนง และมความคลคลาย

เมอเปรยบเทยบ วตถคาถา วมานวตถ เปตวตถ และวตถในธรรมบทในแงสถานะของ งานเขยนแลวจะพบวา วตถคาถา แตกตางจากพวก เนองจาก วตถคาถา เปนเพยงนทานนาเรองสน ๆ ของพระสตรในปารายนวรรค ในขณะทวตถในคาทเหลอเปนงานเขยนทไดรบการเรยบเรยงและรวบรวมขนมาอยางเปนระบบในลกษณะ ประชมบทนพนธ (Anthology) กลาวคอ วตถแตละเรองเรยบเรยงขนโดยมแนวคดบางประการรวมกน และรวบรวมอยในคมภรใหญเดยวกน คอ วมานวตถ รวบรวมเรองยอยทวาดวยบพกรรม (กรรมททาไวในชาตกอน) และอฐผล (ผลอนนา

๖๐  

ปรารถนา) ของเทพบตรและเทพธดา เปตวตถรวบรวมเรองยอยทวาดวยบพกรรมและผลแหงอกศลกรรมของเปรต และ ธมมปทฏฐกถา หรออรรถกถาธรรมบทรวบรวมเรอยยอยอนเปนมลเหตแหงการตรสคาถาธรรมบทของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ภายในคมภรแบงออกเปน วคค หรอหมวดยอย ๆ ตามแนวคดหรอสาระทางธรรมทมรวมกน อยางไรกตาม เรองเลาใน วตถคาถา วมานวตถ เปตวตถ และวตถในธรรมบทกมลกษณะเฉพาะรวมกนประการหนง คอ เปนเรองทใชอธบายมลเหตในการแสดงธรรมหรอเปนอบายในการสอสาระธรรม

นอกจากน ตวละครเอกใน วตถคาถา วมานวตถ เปตวตถ และวตถในธรรมบทยงมลกษณะรวมกน คอ เปนบคคลตาง ๆ ทไมใชพระพทธเจา สวนใหญมกไดแกพระสาวกหรอบคคลทวไป ดงนน งานเขยนทใชชอวา วตถ จงนาจะมลกษณะสาคญอกประการหนงคอ เปนเรองเลาทตวละครเอกไมใชพระพทธเจา

หลกฐานหนงทสนบสนนความคดนคอ พทธศาสนานกาย โลโกตตรวาท มคมภรสาคญเลมหนงชอ มหาวสต ซงมความหมายตามรปศพทวา “เรองทยงใหญ” คาวา วสต นเปนคาภาษาสนสกฤต ซงปฏภาคกบคาวา วตถ ในภาษาบาล เนอเรองของคมภรดงกลาวนเปนเรองราวของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทงสน นบตงแตทรงเรมบาเพญบารม การเสดจอบตขน จนถงการตรสรและการประกาศศาสนา (สาเนยง เลอมใส, ๒๕๕๓: ก) คาวา มหา ในคาวา มหาวสต จงเปนคาทเตมลงไปขางหนาคาวา วสต เพอแสดงวาเปนเรองเลาของบคคลทยงใหญ หรอกระทาวรกรรมทยงใหญ คอ สมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดงนน หากองแนวเทยบกบคาวา มหาวสต แลวกมความเปนไปไดสงทคาวา วตถ เพยงคาเดยวจะใชหมายถงเรองเลาทตวละครเอกเปนบคคลใด ๆ ทไมใชสมเดจพระพทธเจา

จากทกลาวมาทงหมดอาจสรปไดวา งานเขยนทเรยกวา วตถ มลกษณะสาคญ ๒ ประการ ไดแก

๑) เปนเรองเลาทอธบายมลเหตในการแสดงธรรมหรอเปนอบายในการสอสาระธรรม ๒) เปนเ รองเลาทกลาวถงบคคลตาง ๆ เชน พระสาวก หรอบคคลอน ๆ ทไมใช

พระพทธเจา

เ มอนาลกษณะงานเขยนประเภทวตถขางตนนมาพจารณาตวบทตนฉบบของ นนโทปนนทสตรคาหลวงแลวจะพบวา วรรณคดบาลเรองนมลกษณะของงานเขยนประเภทวตถ ดงน

๖๑  

ประการแรก ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนเรองเลาทเปนอบายสอสาระธรรมเรองโทษของการมความเหนผดหรอมจฉาทฐ สดดวรกรรมของพระโมคคลลานะ และสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา หรอกลาวอกนยหนงคอ เปนเรองเลาทเปนอบายในการสรางศรทธาในพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ๑๙

ประการทสอง ตวบทตนฉบบของนนโทปนนทสตรคาหลวงมตวละครเอก คอ พญา นนโทปนนทนาคราช และพระโมคคลลานะ แมวาเนอเรองจะกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวยเชนกน แตตวละครทมบทบาทในเรองมากทสด คอ พญานนโทปนนทนาคราชซงมมจฉาทฐ และพระโมคคลลานะซงเปนผ ทสามารถทรมานพญานาคตนนได

เปนทนาสงเกตวา คาวา วตถ ในพระไตรปฎกและอรรถกถามกเปนเรองยอย ๆ ทรวบรวมอยในคมภรใหญอกชนหนง ดงนน จงอาจเปนไปไดวา นนโทปนนทวตถ นอาจเปนวตถหนงในคมภรทรวบรวมวตถเรองอน ๆ ไวมากกวาจะเปนวรรณคดบาลทแตงขนเปนเอกเทศ

๒.๑.๕ ตนฉบบ

ผวจยยงสารวจไมพบตนฉบบวรรณคดเรองน แตเมอพจารณาตวบทภาษาบาลทปรากฏในตนฉบบสมดไทยนนโทปนนทสตรคาหลวงทาใหพออนมานไดวา ตนฉบบ นนโทปนนทวตถประกอบดวย ๓ สวนหลก ไดแก สวนเปดเรอง สวนเนอเรอง และสวนปดเรอง ดงน

ก. สวนเปดเรอง (pre-story)

สวนเปดเรองของ นนโทปนนทวตถ นาจะประกอบไปดวยเนอความ ๒ สวน ไดแก ประณามพจนและอารมภกถา

ประณามพจน หรอ ประณามบท ในวรรณคดบาล หมายถง “คานมสการและคาสรรเสรญปชนยบคคล ซงกวเคารพยดเหนยวฐานะเปนทพงทางใจ มพระรตนตรย พระศาสดา พระธรรมคาสอนของศาสดา” (พระมหาสายญ ศรออน, ๒๕๕๐: ๕) ประณามพจนในวรรณคดบาลนยมแตงเปนรอยกรองไวตอนตนคมภร

อารมภกถา หมายถง “ถอยคาทใชในในการเรมตนงานประพนธ คากลาวในการเรมตน ถอยคาเกรนนา บทเกรนนา และบทนาเรองของงานทจะรจนา” (พระมหาสายญ ศรออน, ๒๕๕๐: ๖)

                                                            ๑๙ดบทท ๓ ขอ ๓.๓.๑.๑.๖ 

๖๒  

ประณามพจนใน นนโทปนนทวตถ มไดแตงเปนรอยกรอง แตกวนา บทนโม ซงเปนรอยแกวภาษาบาลขนาดสนซงมเนอความวา นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕) (แปลวา “ขอนอบนอมแดพระผ มพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน”) มาเปนบทประณามพจน เหตทพระพทธสรเถระนาบทนโมมาเปนบทประณามพจนอาจอธบายไดวาเปนเพราะกวตองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ และเพอขอพรใหตนสามารถแตงวรรณคดเรองนไดจบบรบรณโดยปราศจากสรรพอนตราย ดงมคตปรากฏในคมภร สารตถสมจจย วา “…ในการจดทา รวบรวม จาร จารก รจนา พระคมภรในพระพทธศาสนา พงเรมดวยการตงรตนตตยวนทนาดวยพระบาฬ “นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส” กอน เพอปองกนอนตรายตาง ๆ มใหมแกการจดทา ใหสามารถจดทาพระคมภรไดสาเรจโดยสรสถาพร” (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๔๙: ๒๑)

สวนอารมภกถาใน นนโทปนนทวตถ คอ คาถาบทท ๗ ใน พทธชยมงคลาคาถา คาถาบทนมเนอความสดดชยชนะของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาททรงมตอพญานนโทปนนท-นาคราช ความวา

นนโทปนนทภชค วพธ มหทธ ปตเตน เถรภชเคน ทมาปยนโต อทธปเทสวธนา ชตวา มนนโท ตนเตชสา ภวต เต ชยมงคลาน ฯ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕) [“พระจอมมนทรงชนะพระญานนโทปนนทนาคราช ผ ม

ฤทธมาก มมจฉาทฐ ดวยวธแสดงฤทธ โดยโปรดใหนาคคอพระเถระผ เปนโอรสไปทรมาน ดวยเดชแหงชยชนะนน ขอชยมงคลทงหลายจงมแดทาน”] ข. สวนเนอเรอง (story)

สวนเนอเรองอยตอจากอารมภกถา โดยเรมตนตงแตตอนทผ เลาเรองกลาววา การทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญสมดงสบารม (บารม ๓๐ ทศ) เปนเวลา ๒๐ อสงไขยยงแสนกป ทรงชนะกองทพพญามาราธราช ตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา และทรงสงสอนสตวโลกใหบรรลโลกกตตรธรรม คลายจากมจฉาทฐนน ไมใชเ รองนามหศจรรย (อนจฉรยเมเวท

๖๓  

กปปสตสหสสตตราน วสตอสงเขยยกปปาน…) เรอยไปจนกระทงจบเรองคอตอนทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสคาถาสรรเสรญพระโมคคลลานะ (…นมนต สรสาธโวต)๒๐

ค. สวนปดเรอง (post-story)

สวนปดเรองใน นนโทปนนทวตถ ประกอบดวยนคมนกถาหรอ “ขอความสรป คอ ขอความทกลาวอธบายไวทายหนงสอหรอทายขอความอน ๆ” (พระมหาสายญ ศรออน, ๒๕๕๐: ๘) นคมนกถาในนนโทปนนทวตถเปนขอความรอยแกวขนาดสน ๒ ประโยค บอกวาเรอง นนโทปนนทวตถ จบบรบรณและบอกชอผประพนธ ดงน

นนโทปนนทวตถ นฏฐต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) [“นนโทปนนทวตถจบบรบรณ”] พทธสรตเถเรน สงคายต นนโทปนนทวตถ นฏฐต. (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๓) [“นนโทปนนทวตถอนพระพทธสรเถระประพนธจบ

บรบรณ”]

๒.๑.๖ ลกษณะคาประพนธ

นนโทปนนทวตถ แตงดวยคาประพนธประเภทรอยแกว (คชช) ผสมรอยกรอง (ปชช) ซงมศพทเรยกวา วมสส (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: ๑๕) คาประพนธรอยแกวมจานวนมากกวารอยกรอง กลาวคอ ตลอดทงเรองมรอยกรองเพยง ๒ บท รอยกรองบทแรก ไดแก อารมภกถา (คาถานนโทปนนทภชค) ซงอยในสวนเปดเรอง เปนคาประพนธประเภท วสนตตลก-คาถา (วสนตดลกฉนท) สวนอกหนงบทอยตอนทายของสวนเนอเรอง เปนคาถาทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสสรรเสรญคณของพระโมคคลลานเถระ เปนคาประพนธประเภท ปฐยาวตฉนท (บรรจบ บรรณรจ, สมภาษณ, ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔)

                                                            ๒๐ดบทท ๓ ขอ ๓.๓.๑.๑.๒  

๖๔  

๒.๒ ภมหลงของตวบทแปล

๒.๒.๑ ผแปลและสมยทแปล

ผแปล นนโทปนนทวตถมา เปนนนโทปนนทสตรคาหลวง คอ เจาฟาธรรมธเบศร หรอทออกพระนามโดยลาลองวา เจาฟากง สนนษฐานวานาจะทรงแปลขณะผนวช เนองจากในบท ประณามพจนของเจาฟาธรรมธเบศรตอนตนเรองนนโทปนนทสตรคาหลวงทรงเรยกพระองควา สรปาโล ซงเปนพระสมณฉายา ดงน

อห อนวาขา สรปาโล นาม ผ ชอมหาสรบาล เมอใน กาลบรรพช ครนนวตรนเวส เปนกระษตรเพศวรา ธมมธเปสสชยเชฏฐสรยวส นาม กชอเจาฟาธรรมธเบศรไชยเชษฐ- สรยวงษ เสวยรชชงศฤงคาร วงบวรสถานมงคล ดากลเปนฝายหนา ผจญปจจามตรแพพาย…วกขาม กปรารพภเพอจกกลาว วตถ ในเรองราวนทานธรรม นนโทปนนทนามก อนชอ นนโทปนนท ปวร อนมพจนสนธบวร สลฏฐ ใหเกลยงเกลาในอกษรแลพากยา สามภาสายา ดวยสยามภาสาแหงไทย นสสาย เหตอาไศรยพระบาล มคธภาส ซงมในมคธภาษา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕ – ๑๑๖)

แมในตอนทายเรอง เจาฟาธรรมธเบศรกทรงแถลงไวในทานองเดยวกบตอนตนเรอง ดงน

อห อนวาขา สรปาโล ผ ชอพระมหาสรบาล กประกาศ นาวจท โดยพระนามแตบรรพาทบรรพชช ครนนวตรนเวศน เปนกระษตรเพศวะรา ธมมธเปสสชยเชฏฐสรยวส นาม ชอเจาฟาธมมธเบศร ไชยะเชษฐ สรยวงษ สถตรทยงศฤงฆาร วงบวรสถานมงคล ดากลเปนฝายหนา แลขานกสาแดงบท สงคายาม แตงสลษฐพจนคาสยาม สลฏฐ ใหเกลยงเกลาตามพระบาฬ นนโทปนนทวตถ ซงมในนนโทปนนทพศด… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

๖๕  

ในขอความทายเรองนนโทปนนทสตรคาหลวง ผบนทกตนฉบบระบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวรรณคดเรองนจบเมอวนอาทตย ขน ๑๕ คา เดอน ๘ หลง ปมะโรง จลศกราช ๑๐๙๘ ตรงกบพทธศกราช ๒๒๗๙ ดงน

…แลเจาฟาธรงพระผนวช กรมขนเสนาพทกษ มาธรงแต ง เ ปน เ น อ ค ว าม ค าป ร ะดบค ร ง น เ ม อ ส า เ ร จ น นน พระพทธสกราชลวงไปแลวได ๒๒๗๙ ปกบ ๓ เดอน ในวาร

ทตยาสาธ ปมโรงนกสตร อษฐศก จลสกราช ๑๐๙๘ ศกแล… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

ขอความขางตนนมไดระบวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงเรมแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเมอใด แตธนต อยโพธ (๒๕๑๓: ๘) ระบวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวรรณคดเรองนขนในปเดยวกน คอ พ.ศ. ๒๒๗๙ ซงเปนชวงเวลาททรงพระผนวชอย ณ วดโคกแสง

อยางไรกตาม เปนทนาสงเกตวาในเอกสารทางประวตศาสตรเลมตาง ๆ เชน พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๒ (๒๕๔๘: ๑๑๓) ตางระบไวตรงกนวา เจาฟาธรรมธเบศร ทรงไดรบสถาปนาเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคลเมอ พ.ศ. ๒๒๘๔ (ตรงกบจลศกราช ๑๑๐๓) หากเปนเชนนจรงยอมหมายความวา เจาฟาธรรมธเบศรไมนาจะทรงพระนพนธแปลนนโทปนนท-สตรคาหลวงจบเมอ พ.ศ. ๒๒๗๙ เพราะในชวงเวลาดงกลาวเจาฟาธรรมธเบศรยงมไดทรงรบสถาปนาเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคล หรอมฉะนนอาจเปนไปไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธแปลวรรณคดเรองนจบเมอ พ.ศ. ๒๒๗๙ จรง แตวรรณคดเรองนไดรบการบนทกตนฉบบภายหลงททรงไดรบสถาปนาเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคลแลว และเจาฟาธรรมธเบศรไดทรงพระนพนธประณามพจนภาษาบาลและคาแปลภาษาไทยลงไปในการบนทกตนฉบบครงน ดวยเหตนในประณามพจนจงไดทรงระบวาพระองคทรงดารงพระอสรยยศเปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคล

เมอพจารณาจากคาแถลงของเจาฟาธรรมธเบศรแลวเปนทนาสงเกตวา เจาฟาธรรมธเบศรไมไดกลาววาพระองคทรงแปลเรองนนโทปนนทะ แตทรงใชคาวา กลาว (กปรารพภเพอจกกลาว) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๖) และ แตง (แตงสลษฐพจนคาสยาม ใหเกลยงเกลาตามพระบาฬ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) เชนเดยวกบขอความทายเรองนนโทปนนทสตรคาหลวงทระบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธ (ธรงแตง) วรรณคดเรองน นอกจากน ขอความทายเรองทอางถง

๖๖  

มหาชาตคาหลวง ผบนทกกยงใชคาวา แตง เชนเดยวกน (“เมอแรกแตงพระมหาชาตคาหลวงนน จลสกราชได ๘๔๔ ศก…”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔) ประเดนนอาจตความไดวา ในสมยอยธยายงไมมการแยกความแตกตางระหวางการ แตง หรอการประพนธกบการ แปล อยางชดเจน คาวา แตง หรอ ประพนธ จงอาจเปนคากลาง ๆ ทใชหมายถงกจกรรมใด ๆ กตามทเกยวของกบการเรยบเรยงหนงสอกเปนได

๒.๒.๒ วตถประสงคการแปล

ในตอนทายเรองนนโทปนนทสตรคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรทรงระบวตถประสงคในการแปลไววา เพอเปนเครองบนเทงใจแกหมสมณพราหมณและบรรดาอามาตย นกปราชญราชบณฑตทงปวง ดงน

…ปสาทาย เพอจใหจาเรอญปรดาภรมย เตส ชนาน แหงนกรสรมณพราหมณา แลเสวกามาตยราชบณฑตย โสวตถกมาล เปนถนมภรญชตกรรณา แหงเมธาในโลกยน แลฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

สนท ตงทว (๒๕๒๗: ๑๘๖) ตงขอสงเกตวา “สงเกตจากขอความน เหนวาเปนเรองสาหรบ

ผคงแกเรยนมากกวาทจะแตงเพอสามญชน…”

นอกจากนอรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๒๘ – ๒๙) กลาววาเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธวรรณคดเรองนขนเพอลบลางอกศลกรรมททรงทารายกรมขนสเรนทรพทกษซงผนวชเปนพระภกษอย ดงน

…ตามหลกฐานในพระราชพงศาวดารหลายฉบบม

เนอความสอดคลองกนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงลวงเจาฟาพระกรมขนสเรนทรพทกษไปลอบทาราย แตทรงกระทาไมสาเรจ เปนเหตใหทรงกลวพระราชอาชญาจากสมเดจพระราชบดา จงเสดจออกทรงผนวช ตามธรรมดา การทารายพระภกษถอเปนบาปกรรมรายแรงสาหรบชาวพทธ เจาฟาธรรมธเบศรทรงปรารถนาจะลบลางความผดอนน จงทรงเลอกเรองทสาคญเรองหนงในพระพทธศาสนา คอ นนโทปนนทสตร มาทรงพระนพนธ

๖๗  

เปนวรรณกรรม เพอสรางประโยชนแกพระศาสนาเปนการทดแทน

สวน พระวรเวทยพสฐ (๒๔๙๖: ๑๓๙) ยงตงขอสงเกตเพมเตมวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเพอแขงกบมหาชาตคาหลวงอกดวย โดยใหเหตผลวาตอนทายเรองมการอางถงระยะเวลาทแตงมหาชาตคาหลวงกบนนโทปนนทสตรคาหลวงวาหางกน ๒๕๔ ป ซงมนยวาเจาฟาธรรมธเบศรมพระประสงคจะแตงหรอแปลวรรณคดเรองนแขงกบมหาชาตคาหลวง อยางไรกตาม อรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๓๐) ใหความเหนวา “…เจาฟาธรรมธเบศรทรงยดมหาชาตคาหลวงเปนตนแบบอยางแนนอน แตทรงเจตนาจะแตงแขงขนหรอไมนน ไมมหลกฐานแนชด เพราะคาประพนธในตอนทายของหนงสอเพยงแตกลาวเปรยบเทยบเวลาแตงคาหลวงทงสองเรองเทานน”

การทตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวงมการอางถงมหาชาตคาหลวงนนแสดงใหเหนวา มหาชาตคาหลวงนาจะมอทธพลตอนนโทปนนทสตรคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงศกษามหาชาตคาหลวงมาอยางแตกฉาน และนาจะทรงไดรบอทธพลตาง ๆ จากวรรณคดเรองนอยไมนอย เนองจากเปนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลแตงจากวรรณคดบาลเชนเดยวกน

๒.๒.๓ ตนฉบบและชอเรอง

จากการสารวจของอรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๓) พบวา “นนโทปนนทสตรคาหลวงมตนฉบบตวเขยนอยในหอสมดแหงชาตเพยงฉบบเดยว เรยกชอวา ฉบบหลวงชบ เปนสมดไทยขาว เขยนอกษรไทยยอและอกษรขอม อกษรไทยยอใชเขยนคาประพนธภาษาไทย เขยนดวยหมกสดา สวนอกษรขอมใชเขยนคาถาบาล เขยนดวยหมกสแดง และบางคากลงทองอยางดงาม ตามประวต ขนวทรดรณกรทลเกลาฯ ถวายใหเปนสมบตของหอพระสมดวชรญาณ เมอวนท ๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๑” ขอความตอนทายของตนฉบบตวเขยนนระบวา ผ เขยนภาษาบาล คอ นายสงและนายสา (นายสง นายสา ชบพระบาฬ) สวนผ เขยนภาษาไทยคอนายทอง (นายทองชบเนอความ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๕)

หนาแรกของตนฉบบตวเขยนเปนประวตของตนฉบบ สวนหนาท ๒ มขอความระบไว ดงน

๖๘  

(บรรทดท ๑) ๏ พระนามสมเดจพระพทธเจา ๙๒ ๚ ๛ (บรรทดท ๒) ๏ ชอพระญานาค ๔๔ ๚ ๛ (บรรทดท ๓) ๏ พระมหาโมคคลลานะทรมานพระญานนโทปนนท (บรรทดท ๔) นาคราชสตร จบบรบรณ ||๏|| (บรรทดท ๕) ๏ สสฤทธกฤตยปฤษเฏนตม โพธญาณม สลาภม

เมอเปรยบเทยบตนฉบบตวเขยนกบนนโทปนนทสตรคาหลวงฉบบพมพในหนงสอ เจาฟา

ธรรมธเบศ พรอมดวยพระประวต และพระนพนธบทรอยกรอง ฉบบกรมศลปากรจดพมพ พ.ศ. ๒๕๐๕ หนงสอ เจาฟาธรรมธเบศ พระประวต และพระนพนธรอยกรอง ซงกรมศลปากรอนญาตใหสานกพมพศลปาบรรณาคารพมพจาหนายเมอ พ.ศ. ๒๕๑๓ และหนงสอ วรรณกรรมสมยอยธยา เลม ๓ ซงกรมศลปากรพมพเผยแพรเมอ พ.ศ. ๒๕๓๑ และ พ.ศ. ๒๕๔๕ พบวาฉบบพมพทง ๔ เลมมรายละเอยดของขอความขางตนแตกตางกบตนฉบบตวเขยน ดงน

ในฉบบพมพทง ๔ ครงไมพมพขอความในบรรทดท ๑ และ ๒ สวนบรรทดท ๓ ทกฉบบแกไขขอความเปน พระมหาโมคคลลานเถระทรมานพระยานนโทปนนทนาคราชจบบรบรณ

สวนขอความในบรรทดท ๕ ซงเปนภาษาสนสกฤตนนฉบบพมพทง ๕ นามาพมพไว แตมรายละเอยดดานการปรวรรตเนอความตางกน ดงน

ฉบบพมพของสานกพมพศลปาบรรณาคาร พ.ศ. ๒๕๑๓ ปรวรรตเหมอนกบตนฉบบตวเขยน

ฉบบพมพของกรมศลปากร พ.ศ. ๒๕๐๕ ปรวรรตวา สสฤษฏกฤตยปฤษเฏนตม โพธชญาน สลาภม

ฉบบพ ม พ ขอ งก รมศ ลปากร พ .ศ . ๒๕๓๑ และ พ .ศ . ๒๕๔๕ ป ร ว ร รตว า สสฤทฏกฤตยปฤษเฏนตม โพธชญณน สลาภม

สวนในตอนทายตนฉบบตวเขยนมโคลงกระท สสภาพจานวน ๒ บท บอกทมาของเรองและระบวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธวรรณคดเรองน โคลงทง ๒ บทนมเนอความวา

๏ นนโท พายสศยซาย ภควา

ปนนทะ นาเคนทรา กราบเกลา สตร ทฆนกายสา ทรเลอศ

๖๙  

บรบรณ ธรรมพระเจา เทศนไวควรยอ ฯ

๏ เจาฟาธรรม ทานแท พยายาม ธเบศร กมารนาม บอกแจง ไชยเชษฐ ปญญาคาม ภรภาพ สรยวงษ ธรงแตงแกลง กลาวเกลยงนนโท ฯ

ตอจากโคลงทง ๒ บทนแลวมขอความรอยแกวภาษาไทยบอกทมาของเรอง เวลาทเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธวรรณคดเรองนจบ ทมาของเรองนนโทปนนทสตรภาษาบาล และชอผบนทกตนฉบบตวเขยนนนโทปนนทสตรคาหลวง รายละเอยดการบนทก เจาของตนฉบบดงกลาว และนาหนกของตนฉบบดงกลาว ดงน

พระบาฬนนโทปนนทสตรน พระมหาพทธสรเถรเจาแตง

ไวกอน บมไดลงพทธสกราชไว วาเมอแรกแตงพระบาฬสาเรจนนน พทธสกราชไดเทานนนเทานนน แลเจาฟาธรงพระผนวช กรมขนเสนาพทกษ มาธรงแตงเปนเนอความคาประดบครงน เมอสาเรจนนนพระพทธสกราชลวงไปแลวได ๒๒๗๙ ปกบ ๓

เดอน ในวาร ทตยาสาธ ปมโรงนกสตร อษฐศก จลศกราช ๑๐๙๘ ศกแล แตแตงพระบาฬมาคมเทาถงธรงแตงเนอความคาประดบในครงนแลจะรวาวางกนอยนนนจะไกลกนสกขสบปนนน บมไดแจง

เมอแรกแตงพระมหาชาตคาหลวงนน จลสกราชได ๘๔๔ ศก แตงนนโทปนนทสตรคาหลวงครงน จลสกราชได ๑๐๙๘ ศก วางกนอยถง ๒๕๔ ป

นนโทปนนทสตร ทพระบาฬเปนปรกตอยางเทศนาทงปวง มอยในพระคมภรทฆนกายสลขนธนนน ตงงเอวมเมกอน นนโทปนนทสตรอนมในพระอตถกถาแกพระคมภรอปปทานน อนพระมหาพทธสรเถรเจา แตงเปนพระบาฬคาประดบนบมได ตงงเอวมเมกอนเลอย บคคลผ มปญญาอยางพงสงสยวา นนโทปนนทสตรนนอกคาพระอานนท แลนอกสงคายนาย นนโทปนนทสตรนมในสงคายนายแทจรง แล

๗๐  

ขาพระพทธเจา ชบพระบาฬ นายทองชบเนอความ

พระสมดขาวอยางนโบกดวยฝ นสามครง จงลงนากนเชอมครงหนง จงเขยนพระอกษร แลวจงลงนากนเชอมอกสามครง แมนวาตองนามไดลบเลอนเลย อยางโบกดวยฝ นแลนากนเชอมน ของหลวงโชฎกนอกราชการทลเกลาทลกระหมอมถวาย

พระสมดนชงไดหนก

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔ – ๑๕๕)

นนโทปนนทสตรคาหลวงฉบบพมพทง ๔ ครงพมพเนอความสวนทเปนโคลงกระท และขอความรอยแกวนไวดวย ทงสามฉบบมเนอหาตรงกบตนฉบบตวเขยน

ผวจยเหนวาขอความในหนาท ๒ ของตนฉบบตวเขยนและขอความตงแตโคลงกระท ทายเรองเรอยไปจนจบเลมไมใชพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร แตเปนขอความทผ บนทกหรอคดลอกตนฉบบบนทกไว เนองดวยเหตผลดงน

ประการแรก ขอความในหนาท ๒ ของตนฉบบตวเขยนสองบรรทดแรกกลาวถงจานวน พระนามของพระพทธเจาและชอพญานาค ซงนาจะหมายถงจานวนพระนามพระพทธเจาและชอพญานนโทปนนทนาคราชทปรากฏในพระนพนธนนโทปนนทสตรคาหลวง การระบเชนนนาจะเปนการตงขอสงเกตของผบนทกตนฉบบตวเขยนมากกวาจะเปนขอสงเกตของกว

ประการทสอง ขอความในบรรทดท ๕ เปนภาษาสนสกฤต เจาฟาธรรมธเบศรไมนาจะทรงพระนพนธขอความภาษาสนสกฤตนลงไปในเรองทแปลมาจากวรรณคดบาล

ประการสดทาย โคลงกระททง ๒ บทและขอความรอยแกวทอยตอจากโคลงกระทกลาวถงเจาฟาธรรมธเบศรในฐานะบรษท ๓ วาเปนผ ทรงพระนพนธวรรณคดเรองนขน ซงเจาฟา ธรรมธเบศรไมนาจะทรงทาเชนน ดงจะเหนไดวา เนอความในสวนเปดเรองและสวนปดเรองทเปนพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศร พระองคทรงใชสรรพนามบรษท ๑ วา อห อนวาขา ในการกลาววาพระองคเปนผทรงพระนพนธ หากจะทรงพระนพนธโคลงกระทและขอความทายเรองกนาจะทรงใชสรรพนามบรษท ๑ ดวยเชนกน

๗๑  

ในการวเคราะหกลวธการแปล จงจะไมนาเนอความสวนนมาศกษา เนองจากไมเกยวของในกระบวนการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร เนอความทมมาแต นนโทปนนทวตถ และเนอความทเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธและทรงแปลขนนนนาจะเรมตนตงแตบทนโมในหนาท ๓ ของตนฉบบตวเขยนเรอยไปจนถงพระนพนธนคมนกถาทเปนคาแถลงวตถประสงคในการนพนธ (แปล) นนโทปนนทสตรคาหลวงซงอยกอนหนาโคลงกระท ทายเรอง เนอความตงแตชวงนแบงไดเปน ๓ สวนเชนเดยวกบ นนโปนนทวตถ ดงน

ก. สวนเปดเรอง (pre-story)

เจาฟาธรรมธเบศรทรงยกประณามพจน (บทนโม) และอารมภกถา (คาถานนโทปนนทภชค) จากตวบทตนฉบบมาขนตนนนโทปนนทสตรคาหลวง แตมไดทรงแปลเนอความเหลานเปนภาษาไทย

ตอจากประณามพจนและอารมภกถาภาษาบาลแลว เจาฟาธรรมธเบศรทรงแตงคาถาประณามพจนเปนคาถาภาษาบาลจานวน ๒ บท และแปลคาถาดงกลาวเปนภาษาไทย คาถาและคาแปลดงกลาววาดงน

นมสตวา ชนพทธ สทธมมมมล ป จ อรยสงฆมตตม สามภาสาย สลฏฐ นนโทปนนทนามก วกขาม ปวร วตถ ตสส วสาหมสม นปททวนตรายโก.

อห อนวาขา สรปาโล นาม ผ ชอมหาสรบาล เมอใน กาลบรรพช ครนนวตรนเวส เปนกระษตรเพศวรา ธมมธเปสสชยเชฏฐสรยวส นาม กชอเจาฟาธรรมธเบศร ไชยเชษฐสรยวงษ เสวยรชชงศฤงคาร วงบวรสถานมงคล ดากลเปนฝายหนา ผจญปจจามตรแพพาย นมสสตวา ถวายนมสการบงคม ชนพทธ ซงสมเดจพระชเนนทรทศพล อนผจญเบญจวธมารทงหากด แลขาพระองคนกนมสการเคารพย สทธมม จ ซงพระนพโลกดดรธรรมทงเกา แลพระปรยตตธรรมเจาทงหลาย หมายทงแปดหมนสพน พระธรรมขนธนนกด แลพระสทธรรมนอดดมา อมล อนนฤมลาจากมทล แลขากถวลนมสการ อรยสฆ จ ซง

๗๒  

พระอษฎารยสงฆกด ตราบเทาสมมดดสงฆนกบงคม อตตม อนอดมบวรา ครนแลขาถวายนมสการ ซงพระรตนตไตรยสถานเสรจประณามนบ วกขาม กปรารพภเพอจกกลาว วตถ ในเรองราวนทานธรรม นนโทปนนทนามก อนชอนนโทปนนท ปวร อนมพจนสนธบวร สลฏฐ ใหเกลยงเกลาในอกษรแล พากยา สามภาสาย ดวยสยามภาษาแหงไทย นสสาย เหตอาไศรยพระบาฬ มคธภาส ซงมในมคธภาษา อห อนวาขาพระบาทยคคล นปททวนตรายโก กพนจากอนดรายปททรวาสรรพาพาธ วสา ดวยอานาจพระบารม ตสส รตนตยปณามสส แหงพระศรรตนตไตรยประณาม อสม จงมตามปรารถนาแหงขาเทอญ. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕ – ๑๑๖)

ข. สวนเนอเรอง

สวนเนอเรองในนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนพระนพนธแปลจากสวนเนอเรองของนนโทปนนทวตถทงหมด เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชคาประพนธประเภทรายยาวแปลเนอเรองสวนน

ค. สวนปดเรอง (Post-story)

เจาฟาธรรมธเบศรทรงยกนคมนกถาในตวบทตนฉบบมาไวในนนโทปนนทสตร คาหลวงและทรงแปลเนอความเปนภาษาไทย ดงน

นนโทปนนทวตถ นฏฐต อนวาลกษณสตรอนพรรณนา นนโทปนนทาเสยรพศ

อนสมเดจพระพชตมารเจาบนทล เสรจบรบรรณพระธรรมเทาน แล

พทธสรตเถเรน สงคายต นนโทปนนทวตถ นฏฐต. เถโร อนวาพระมหาเถร อนเปนพระชเนนโทรรสา

พทธสร นาม ผ ชอพระมหาพทธศรกสาแดง สงคายต แตง สลษฐพจนมคธ ส ล ฏ ฐ ใ ห เก ล ยง เกลาในบทพระบาฬ นนโทปนนทวตถ อนมในนนโทปนนทปกรณม นฏฐต กสาเรจ

๗๓  

ใจดานานนทาน อต เมาะ อมนา ปกาเรน ดวยประการดงงน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) หลงจากสวนน เจาฟาธรรมธเบศรทรงประพนธนคมนกถาเปนภาษาบาลอก ๑

ประโยคพรอมทงทรงแปลเนอความเปนภาษาไทย นคมนกถาสวนนมเนอความระบวาพระองคเปนผประพนธ (แปล) และบอกวตถประสงคในการประพนธ (แปล) วรรณคดเรองน ดงน

อห สรปาโล นาม เตส ชนาน ปสาทาย นนโทปนนทวตถ

สลฏฐ พหสมผสสก โสวตถกมาล สงคายาม.

อห อนวาขา สรปาโล ผ ชอมหาสรบาล กประกาศ นาวจท โดยพระนามแตบรรพาทบรรพชช ครนนวตรนเวศน เปน กระษตรเพศวะรา ธมมธเปสสชยเชฏฐสรยวส นาม ชอเจาฟาธรรมธเบศร ไชยะเชษฐ สรยวงษ สถตรทยงศฤงคาร วงบวรสถานมงคล ดากลเปนฝายหนา แลขานกสาแดงบท สงคายาม แตงสลษฐพจนคาสยาม สลฏฐ ใหเกลยงเกลาตามพระบาฬ นนโทปนนทวตถ ซงมในนนโทปนนทพศด พหสมผสสก แลมบทสมผสสะอนเจรอญ ปสาทาย เพอจะใหจาเรอญปรดาภรมย เตส ชนาน แหงนกรสรมณพราหมณา แล เสวกามาตยราชบณฑตย โสวตถกมาล เปนถนมรตนภรญชตกรรณา แหงเมธาในโลกน แล ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

เปนทนาสงเกตวา ตนฉบบตวเขยนสะกดชอวรรณคดเรองนวา นนโทปนนทสตร มไดสะกดวา นนโทปนนทสตร เหมอนเชนปจจบน นอกจากนไมมขอความตอนใดเลยทเจาฟา ธรรมธเบศรทรงเรยกพระนพนธของพระองควา คาหลวง คาวา คาหลวง ปรากฏทายชอเรองเพยงครงเดยวในตอนทผบนทกตนฉบบตวเขยนกลาวถงระยะหางระหวางมหาชาตคาหลวงกบวรรณคดเรองน คอ “เมอแรกแตงพระมหาชาตคาหลวงนน จลสกราชได ๘๔๔ ศก แตงนนโทปนนทสตรคาหลวงครงน จลสกราชได ๑๐๙๘ ศก วางกนอยถง ๒๕๔ ป” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔) นอกเหนอจากนนเรยกชอวานนโทปนนทสตรเทานน

๗๔  

๒.๒.๔ รปแบบการประพนธ

นนโทปนนทสตรคาหลวงมรปแบบการประพนธแบบยกตวบทภาษาบาลสลบกบคาแปลภาษาไทย ตวบทภาษาบาลนมทงทเปนของตวบทตนฉบบมาแตเดม และททรงพระนพนธเพม๒๑ การยกตวบทภาษาบาลประกอบคาแปลภาษาไทยในตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวงม ๒ ลกษณะดงน

๑) ยกตวบทภาษาบาลมาตงทละตอน (อาจมความยาวเพยง ๑ คา เชน กถ จนไปถงความยาวหลายสบบรรทด) แลวสลบดวยคาแปลภาษาไทยของตวบทภาษาบาลขางตนโดยไมยกคาภาษาบาลในตวบทขางตนมารอยในคาแปล ลกษณะดงกลาวนพบมากทสด ดงตวอยาง (ขอความทพมพตวหนาคอตวบทตนฉบบ)

กถ อนวาพระมหาโมคคลลาน ทรมานสตวไดนนเปน

อศจรรย ดงฤๅ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

โส อมสส สมณสส นาสาวาเตน โลมกปมตตป จาเลต นาสกข มหทธโก โข สมโณ ทสสห นยเตโช ยาว ม น มาเรตวาว ปลายมต ปลายต อารพภ

อนวาพระญานาโครคนทรกคานง ราพงไปไปมามา อนวานาศวาตาอาตมาภาพน อนเปนอรรคฤทธมอานาท กบมอาจใหกรรปเมศในกายา แหงสรมณจลาพจลได ธมฤทธไกรมหมา ยงเดชาอนบทคล จกอดทนเปนอนยากแท แมสรมณยงบม พฆาฏ ซงอาตมภาพเสยตราบใด อาตมจหนไปบอยชา พระญานาคปรารพภเลศจนฤมตา คดแตทจะหนไปนน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๖)

๒) ยกตวบทภาษาบาลมาตงทละตอน แลวสลบดวยคาแปลภาษาไทย โดยมการยก

ศพทภาษาบาลในตวบทขางตนมารอยในคาแปลดวย โดยอาจรอยทกคาในตวบทตนฉบบและ

                                                            ๒๑ด ๒.๑.๕ และ ๒.๒.๓ 

๗๕  

เพมอญบท๒๒เขามาเพอใหครบตามหลกวากยสมพนธหรอเพอสอความหมายชดเจนขน หรออาจรอยเพยงบางคา ลกษณะดงกลาวนพบในสวนเปดเรองและสวนปดเรอง แตในสวนเนอเรองพบนอยมาก กลาวคอ พบในตอนตนของสวนเนอเรองเทานน ดงตวอยางตอไปน

แปลแบบรอยคาในตวบทตนฉบบทกคาและเพมอญบท๒๓

นมสสตวา(๑) ชนพทธ(๒) สทธมม (๓) อมล (๔) ป จ (๓) อรยสงฆ (๕) อตตม (๖) สามภาสาย (๗) สลฏฐ (๘) นนโทปนนทนามก (๙) วกขาม (๑๐) ปวร (๑๑) วตถ (๑๒) ตสส (๑๓) วสา (๑๔) อห (๑๕) อสม (๑๖) นปททวนตรายโก (๑๗).๒๔

อห (๑๕) อนวาขา สรปาโล นาม (อ) ผ ชอมหาสรบาล เ มอในกาลบรรพช ครนนวตรนเวส เปนกระษตรเพศวรา ธมมธเปสสชยเชฏฐสรยวส นาม (อ) กชอเจาฟาธรรมธเบศร ไชยเชษฐสรยวงษ เสวยรชชงศฤงคาร วงบวรสถานมงคล ดากลเปนฝายหนา ผจญปจจามตรแพพาย นมสสตวา (๑) ถวายนมสการบงคม ชนพทธ (๒)ซงสมเดจพระชเนนทรทศพล อนผจญเบญจวธมารทงหากด แลขาพระองคนกนมสการเคารพย สทธมม จ (๓) ซงพระนพโลกดดรธรรมทงเกา แลพระปรยตตธรรมเจาทงหลาย หมายทงแปดหมนสพน พระธรรมขนธนนกด แลพระสทธรรมนอดดมา อมล (๔) อนนฤมลาจากมทล แลขากถวลนมสการ อรยสฆ (๕) จ (อ)ซงพระอษฎารยสงฆกด ตราบเทาสมมดดสงฆนกบงคม อตตม (๖) อนอดมบวรา ครนแลขาถวายนมสการ ซงพระรตนตไตรยสถานเสรจประณามนบ วกขาม (๑๐) กปรารพภเพอจกกลาว วตถ (๑๒) ในเรองราว

                                                            ๒๒อญบท เปนศพทในวงการศกษาภาษาบาลในประเทศไทย หมายถง คาทไมปรากฏในตวบทภาษาบาล แตผแปล

เพมเขามาเพอใหครบความตามหลกวากยสมพนธหรอสอความหมายไดชดเจนขน  ๒๓ผ วจยใสตวเลขในวงเลบทายคาภาษาบาลเพอระบใหรวาคาภาษาบาลในคาแปลมาจากคาใดในตวบทตนฉบบ

อกษร อ ในวงเลบหมายถงอญบท)  ๒๔ผ วจยถอดรปสนธในคาถานเพอแสดงใหเหนคาแตละคาทกวนามาแปลรอย ดคาถาดงเดมทไมไดถอดรปสนธได

ในขอ ๒.๒.๓ ก.  

๗๖  

นทานธรรม นนโทปนนทนามก (๙) อนชอนนโทปนนท ปวร (๑๑)อนมพจนสนธบวร สลฏฐ (๘) ใหเกลยงเกลาในอกษรแลพากยา สามภาสาย (๗) ดวยสยามภาษาแหงไทย นสสาย (อ) เหตอาไศรยพระบาฬ มคธภาส (อ) ซงมในมคธภาษา อห (๑๕) อนวาขาพระบาทยคคล นปททวนตรายโก (๑๗) กพนจากอนดรายปททรวาสรรพาพาธ วสา (๑๔) ดวยอานาจพระบารม ตสส (๑๓) รตนตยปณามสส (อ) แหงพระศรรตนตไตรยประณาม อสม (๑๖) จงมตามปรารถนาแหงขาเทอญ. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๕ – ๑๑๖)

แปลแบบรอยคาในตวบทตนฉบบบางคา๒๕

อท ปน อจฉรย (๑)๒๖ ย… กตาธการสมปนโน

อนเตวาสโก (๒)…นพพเสวนมกาส.

อนเตวาสโก (๒) อนวาพระอรรคพามบรมศศย…หมายแหงทรมานอนน อจฉรย (๑) วาเปนทอจฉรรย คออศจรรยดเรก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

การศกษาภมหลงของตวบทตนฉบบและตวบทแปลในบทนทาใหทราบวา เนอความภาษา

บาลตอนใดบางในตนฉบบนนโทปนนทสตรคาหลวงทมมาแตตวบทตนฉบบ และเนอความภาษาบาลสวนใดทเจาฟาธรรมธเบศรทรงพระนพนธเพม การวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงในบทตอไปจงจะวเคราะหเฉพาะสวนทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลมาจากตวบทตนฉบบภาษาบาล

นอกจากน การทไดทราบวานนโทปนนทสตรคาหลวงมผ อานเปาหมายคอนกปราชญ ราชบณฑตและสมณพราหมณ และมการอางถงมหาชาตคาหลวงในตนฉบบนนโทปนนทสตร คาหลวงนบวาเปนประเดนสาคญทพงนามาพจารณาวา ปจจยเรองผอานเปาหมายและมหาชาตคาหลวงมอทธพลตอการเลอกใชกลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรหรอไม อยางไร

                                                            ๒๕ผ วจยใสตวเลขในวงเลบทายคาภาษาบาลเพอระบใหรวาคาภาษาบาลในคาแปลมาจากคาใดในตวบทตนฉบบ  

๒๖รปสนธในตนฉบบเปน ปนจฉรย  

๗๗  

ทกลาวไปทงหมดในบทนเปนภมหลงของตวบทตนฉบบและตวบทแปล ในบทตอไปจะเปนการวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยอาศยมโนทศนการวจารณงานแปลของ คาทารนา ไรสมาเปนเครองมอในการศกษา

บทท ๓

การวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง

ในบทนผ วจยจะวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศรเพอตอบคาถามวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงอยางไร ผวจยจาแนกประเดนการวเคราะหเปน ๓ ประเดน ไดแก

๑) นนโทปนนทสตรคาหลวงในฐานะวรรณคดแปล ๒) วเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลดวยเกณฑหมวดวรรณกรรมเพอระบประเภท

ตวบท ๓) วเคราะหตวบทตนฉบบและตวบทแปลดวยเกณฑหมวดภาษาเพอว เคราะห

องคประกอบทางภาษา

๓.๑ นนโทปนนทสตรคาหลวงในฐานะวรรณคดแปล

แมเจาฟาธรรมธเบศรจะมไดทรงระบวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนงานแปลหรอมไดทรงกลาววาพระองคทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง๑ แตกสามารถอนมานไดวานนโทปนนทสตร คาหลวงเปนวรรณคดแปลดวยเหตผล ๒ ประการ คอ

ประการแรก เมอพจารณาตวบทนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวจะพบวา มขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) สลบกบขอความภาษาไทยตลอดทงเรอง๒ ลกษณะการจดวางขอความภาษาบาลสลบกบขอความภาษาไทยชวนใหเชอไดวาขอความทงสองภาษามความสมพนธกนในเชงการแปล กลาวคอ ขอความภาษาบาลเปนตนฉบบและขอความภาษาไทยเปนคาแปล

ประการทสอง ในประณามพจนและนคมนกถา เจาฟาธรรมธเบศรทรงกลาววาพระองคทรง กลาวนทานธรรม ชอ นนโทปนนท เปน สยามภาษา โดยอาศย พระบาฬ หรอพทธพจนทมใน มคธภาษา ดงน

                                                            ๑ดบทท ๒ ขอ ๒.๒.๑ 

๒ดบทท ๒ ขอ ๒.๒.๔ 

๗๙  

…วกขาม กปรารพภเพอจกกลาว วตถ ในเรองราวนทานธรรม นนโทปนนทนามก อนชอนนโทปนนท ปวร อนมพจนสนธบวร สลฏฐ ใหเกลยงเกลาในอกษรแลพากยา สามภาสายา ดวยสยามภาสาแหงไทย นสสาย เหตอาไศรยพระบาฬ มคธภาส ซงมในมคธภาษา… (กรมศลปากร , ๒๕๔๕ข: ๑๑๖)

และ …แลขานกสาแดงบท สงคายาม แตงสลษฐพจนคา

สยาม สลฏฐ ใหเกลยงเกลาตามพระบาฬ นนโทปนนทวตถ ซงมในนนโทปนนทพศด… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

หลกฐานขอนยนยนวา นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลโดยมขอความภาษา

บาลทกวนามาประกอบไว (นนโทปนนทวตถ) เปนตวบทตนฉบบ

เพอแสดงวานนโทปนนทสตรคาหลวงแปลมาจากนนโทปนนทวตถจรง มไดเพยงแตงขนโดยอาศยเรองจากนนโทปนนทวตถ หรอเรองนนโทปนนทะสานวนอน ๆ เทานน ผ วจยจะยกขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงมาเปรยบเทยบเนอความกบขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ทกวนามาประกอบในนนโทปนนทสตรคาหลวง และขอความภาษาบาลตอนเดยวกนในเรองนนโทปนนทะสานวนอน ๆ ไดแก เรองนนโทปนนทะใน มหาโมคคลลานต- เถรคาถาวณณนา มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา วสทธมคค และขอความภาษาบาลใน ฎกาพาหแปล ดงน

ตวอยางท ๑: ขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวง

ในกาลวนนน อนวาหมนาคมานพทงหลาย กแตงสนามทกบายสราบาน แลเครองอลงการนานา แหงผรรเณนทราธราช ภตรภาชนงามเลอศแลว แตลวนแกวเจดประการทกสง แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

๘๐  

ขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ในนนโทปนนทสตรคาหลวง

ตญจ ปน ทวส นาคมานวนกรา๓ นนโทปนนทสส ผณา ธปต ส ส ส พพ รตนมยอ าปาณมณฑ ล ส ช ช ย ส . (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

[“กแลในวนนน หมนาคมานพทงหลายไดจดเตรยมโรงดมอนสาเรจไปดวยรตนชาตทงปวง แกพญานนโทปนนท-นาคราช”]

ขอความภาษาบาลในมหาโมคคลลานเถรคาถาวณณณา มหาโมคคลลานต-

เถราปทานวณณนา และ วสทธมคค

ต ทวส ญจ นนโทปนนทสส อาปานภม สชชยสฯ (ข. เถร. อ. (บาล) ๒๖/๘๐๖; ข. อป. อ. (บาล) ๔๒/๔๕๐; วสทธ. ๒/๒๓๖)

[“กแลในวนนน นาคบรวารทงหลายไดจดเตรยมสถานทสาหรบการดมแกนนโทปนนทะ”]

ขอความภาษาบาลใน ฎกาพาหแปล

ต ปน ทวส นาคมาณวกา นนโทปนนทสส อธปตสส สพพรตนมย ปานมณฑล สชฌส (ฎกาพาห, ๒๔๕๘: ๒๒๕)

[“กแลในวนนน พวกนาคไดจดเตรยมโรงดมอนสาเรจดวยรตนชาตทงปวง แกนนโทปนนทะผ เปนใหญ”]

เมอเปรยบเทยบเนอความของขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวาม

เนอความตรงกบเนอความของขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ในนนโทปนนทสตรคาหลวง มากทสด ดวยเหตผลดงน

                                                            ๓คอ นาคมาณวนกร 

๘๑  

ประการแรก ขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงกลาวถงหมนาคมาณพ (“นาคหนม”) ไมใชนาคมาณวกา ( “นาคสาว”) ดงใน ฎกาพาห แปล สวนขอความใน มหาโมคคลลานเถรคาถาวณณณา มหาโมคคลลานตเถราปทาน และ วสทธมคค ไมไดระบประธานของประโยควาเปนนาคมาณพหรอนาคมาณวกา

ประการทสอง ใน นนโทปนนทวตถ มการพรรณนารายละเอยดของโรง ดมวา ประดบประดาไปดวยรตนชาตตาง ๆ ซงไมมปรากฏในมหาโมคคลลานเถรคาถาวณณณา มหาโมคคลลานตเถราปทาน และวสทธมคค

ประการสด ท าย ข อความภาษา ไทยในนน โทปนนท สตร ค าหลวงกล า วถ ง พญานนโทปนนทนาคราชโดยใชคาวา แหงผรรเณนทราธราช “จอมราชาแหงง” (< ผรรณ + อนทร + อธ + ราช) ซงสอดคลองกบคาภาษาบาลในนนโทปนนทวตถ วา ผณปตสส ทงในดานความหมาย (ผณปต “ผ เปนใหญแหงง”) และรปศพท (ผณ – ผรรณ) มากกวาคาใน ฎกาพาหแปล ซงใชวา อธปตสส (< อธปต “ผ เปนใหญ)

ดวยเหตผลดงกลาวนแสดงใหเหนวา ขอความภาษาไทยนนโทปนนทสตรคาหลวงแปลมาจากนนโทปนนทวตถ ในตอนทยกมา

ตวอยางท ๒: ขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวง

ในกษณกาลนน อนวาสมเดจอธปไตย บรมไตรยโลก-นารถ พระองคฉลาดในพระปรชา อนพจารณาแจง ซ ง อดตานาคตประจบนน ซราบซงสรรพพสด แลพจารณาวดถคอนนโทปนนทนาครนยา อนถงซงมาปรากฏ ในขายญาณแหงพระองครรศมเบญญา ดงพระองคมาราพง ดงจรงอนวา อปนไสยปจไจย ในนนโทปนนทน จวามแลฤๅหฤๅวาหาบมได พระองคกซราบในวรพระปญญา พทธญาณาอนนต อนวา นนโทปนนทนาค บมอาจเพอจตรสซงพระอรยมารรคผลญาณ เหดเปนเดยรจฉานกาเนอด ถงวาเกอดดงนนกด แลสมเดจพระนรสหสคต จโอวาท ดวยบททรมาน จตงไวใหเจยรกาล หมนคง มองคคอศลเบญจา อนวาพระญานาคนน จกเชอกรรม

๘๒  

เ ชอผล จตรจอาพลดวยสรทธา ในศาษานาพระตถาคตน กจตงอยในทเปนเหต จงจะใหผลพเศษในภายหนา กจฤๅ สกนธแหงอาตมภาพ อนมานชวหญาบกระดาง จากหนทางมฤจฉา แลวกจะตงอาตมาภาพไว เปนทสรณาไศรยแหงตน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

ขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ในนนโทปนนทสตรคาหลวง

อถาตตานาคตปจจปปนนวตถญาณโกวโท โน ภควา อ ย น น โ ท ปน น ท อ ร ค ร า ช า ม ย ห ญาณช า ลป า ม เ ข อาปาถมาคจฉต อต ถ นโข นนโทปนนทสส ผณปต สส อปน สสโย นตถต อาวช เช น โต อ ท อททส ก ญจาป โส เตนตตภาวเวน มคคผล ปตพชฌต น สกโกต ทฬหวนเยน วเนตวา กมมผล สททหตวา มม สาสน สทโธ สมาโน อายต มคคผลปฏพชฌนการเณส ปตฏฐาย กามนมจฉามคคโต สกตตาน สมทธรตวา สกยปฏสรณ กรสสตต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๓)

[“ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาคแหงเราทงหลาย ผทรงปรชาหยงรเรองราวในอดต ปจจบน และอนาคต ทรงราพงวา “พญานนโทปนนทนาคราชนมาปรากฏสคลองในปากขายญาณของเรา อปนสยแหงพญานาคนนโทปนนทะนมอยหรอไมมหนอ ?” ครนทรงเหนแลววามจงทรงดารวา “ถงกระนนกตาม พญานาคตนนยอมไมสามารถทจะรแจงมรรคผลไดเพราะอตภาพของตน (ทเปนสตวเดรจฉาน) ตอเมอไดฝกตนดวยการฝกอนเครงครด จงจะเลอมใสในคาสอนของเรา จะเชอผลกรรม ตงอยในเหตแหงการรแจงมรรคผลตอไปในภายภาคหนา จะยกตนเองขนจากหนทางทผดอนกอปรไปดวยกาม กระทาใหเปนทพงแกตน”]

๘๓  

ขอความภาษาบาลในมหาโมคคลลานเถรคาถาวณณณา มหาโมคคลลานต- เถราปทานวณณนา

ภควา อย นาคราชา มยห ญ าณมเข อาปาถ อาคจฉต

ก น โข ภวสสตต อาวชเชนโต สรณคมนสส อปนสสย ทสวา อย มจฉาทฏฐโก ตส รตเนส อปปสนโน…ฯ (ข. เถร. อ. ๒๖/๘๐๕; ข. อป. อ. ๔๒/๔๔๙ – ๔๕๐)

[“พระผ มพระภาคเจา ทรงราพงวา นาคราชนมาสคลองในปากแหงญาณของเรา จกมอะไรหนอ กไดเหนอปนสยแหง สรณคมน จงทรงราพงวา นาคราชนเปนมจฉาทฐ ไมเลอมใสในพระรตนตรย…”]

ขอความภาษาบาลในวสทธมคค

ภควา อย นาคราชา มยห ญาณมเข อาปาถ อาคจฉต อตถ น โข อสส อปนสสโยต อาวชเชนโต อย มจฉาทฏฐโก ตส รตเนส อปปสนโนต ทสวา… (วสทธ. ๒/๒๓๖)

[“พระผ มพระภาคเจาทรงราพงวา นาคราชนมาสคลองในปากแหงญาณของเรา จกมอะไรหนอ ทรงราพงวา อปนสยแหงพญานาคนมอยหรอหนอ ทรงเหนวา พญานาคนเปนมจฉาทฐ ไมเลอมใสในพระรตนตรย…”]

ขอความภาษาบาลในฎกาพาหแปล

เนองจากเนอความตอนนผ แปลไมไดยกขอความภาษาบาลกากบไว จงไมสามารถนาขอความภาษาบาลมาเทยบได

จะเหนไดวาขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงตรงกบเนอความใน

นนโทปนนทวตถ มากทสด ดงจะเหนไดวานนโทปนนทวตถ มการพรรณนาคณสมบตของพระผ มพระภาคเจาวาทรงมพระปรชาญาณหยงรเรองราวทงอดต ปจจบน และอนาคต และมการพรรณนาพทธดารเกยวกบพญานนโทปนนทนาคราชอยางละเอยดวา พญานนโทปนนทนาคราชม

๘๔  

อปนสยทจะสงสอนได แตไมอาจบรรลมรรคผลไดเพราะเปนสตวเดรจฉาน แตกระนนกยงสามารถทจะสงสอนใหคลายจากมจฉาทฐ เลอมใสในพทธศาสนา จงจะเปนเหตปจจยใหบรรลมรรคผลตอไปในภายภาคหนาได เนอความดงกลาวนตรงกบเนอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตร คาหลวง ในขณะทเรองนนโทปนนทะในมหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา มหาโมคคลลานต- เถราปทานวณณนา และวสทธมคค กลาวเนอความในตอนนอยางรวบรดกวามาก อนแสดงใหเหนวานนโทปนนทสตรคาหลวงแปลมาจากนนโทปนนทวตถ

นอกจากเนอความของขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงจะตรงหรอใกลเคยงกบ นนโทปนนทวตถแลว ผ วจยยงพบวามเนอความบางตอนทไมมในเรองนนโทปนนทะใน มหาโมคคลลานตเถรคาถาวณณนา มหาโมคคลลานตเถราปทานวณณนา วสทธมคค และ ฎกาพาหแปล แตมเฉพาะในนนโทปนนทสตรคาหลวงกบนนโทปนนทวตถ เชนในตวอยางท ๓

ตวอยางท ๓: ขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวง

อนวาสมเดจพระองครโสดดรบวรมนรพพงษ แลมหมพระภกษสงฆทงหลาย ถวายนมสการหอมลอม สระพรงพรอมรจรา โสภาพรรณศรวลาศ ประดจพระญาคเชนทรชาดฉททนต อนสงเสนหนงมประมาณ แลคชบรวารแปดพน ลอมพระฉททนตอนประเสรรรด บงเกอดแทบฉททนตะสระ ใกลเดยรถะชลธ อนเปนทสขรมย อนงโสดประดจ สมเดจเทวราชเพชรปาณ อนมในไตรตรงษโลกา แลมอมรากรทงหลาย หอมลอมถวายอภวนท เสดจเหนอบณฑกมพลสลาอาศน แทบรมปารกชาดยพฤกษา อนงอประมาดงไมแกว อนงามประเสอรรดแลวดวยทพยรตน แลประดบดวยสาขาบตรองกร แลงามดวยรนนอยแลใหญ อนงอประไมยหนบประมา ตอชมพพฤกษามหมา อนประจาทวปมหมา บตรสาขากหรญญ ผลผกาขนธองกร งามอดลยแลวดวยกาญจน แลสถตยในอดดรสถานแหงชมพทวป นเนาสมปเชองพนมชากมพศธมพษฎาร เนากานงสถาน เดอมพนชมอะหมวนตประเทศ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๐)

๘๕  

ขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ในนนโทปนนทสตรคาหลวง

เตห ปรวา ร โต ภควา รามเณยยฉททนตทหต เร อฏฐสหสสกญชรนาเคห ปรวารโต วย อสตหตถพ เพโธ ฉททนตวารณราชา ปารกชาตมเล ปณฑกมพลสลาสเน ตาวตส-เทวตาคณปรวตโต วย สกโก เทวราชา วปลขททกคจฉ- ปลลวงกรสมสญฉนโน วย รตนทพพรกโข สวรณณสาขาปตต-ปปผป ลลว ง ก ร ว ร า ช โต ว ย มหาชมพ ร ก โ ข ว โ ร จ ต ถ . (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๙ – ๑๓๐)

[“พระผ มพระภาคอนหมภกษทงหลายเหลานนแวดลอม ทรงสงางามประดจพญาชางฉททนต ซงมความสง ๘๐ ศอก อนชางทงหลาย ๘,๐๐๐ ตวแวดลอม ณ ฝงสระฉททนตอนนารนรมย, ประดจทาวสกกะ ผ เปนราชาแหงทวยเทพ แวดลอมดวยหม เทวดาแห งสวรร คดาวดง ส บนแทน หนนามวาบณฑกมพล ณ โคนตนปารกชาต, ประดจตนไมแกวอนเปนทพย อนปกคลมแลวดวยพม ใบออน หนอใหญนอย, ประดจตนหวาใหญอนงามดวยกง ใบ ดอก ใบออน หนอ อนมสงามดจทอง”]

ขอความภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงขางตนนมเนอความสวนใหญตรงกบ

เนอความใน นนโทปนนทวตถ กลาวคอ เปนบทเปรยบเทยบภาพสมเดจพระผ มพระภาคทมพระภกษสงฆแวดลอม ความเปรยบนนาคณสมบตเรองความสงางามโดดเดนของสมเดจพระผ มพระภาคทอยทามกลางพระภกษสงฆมาเปรยบเทยบกบ ๑) พญาชางฉททนตทงดงามโดดเดนทามกลางชางบรวาร ๒) ทาวสกกะผ เปนราชาแหงทวยเทพทงหลาย ๓) ตนไมทพยทมพม ใบออน และหนอนอยใหญเปนรตนชาต และ ๔) ตนหวาใหญอนมกง ใบ ดอก หนอเปนทอง เนอความดงกลาวนมปรากฏในนนโทปนนทสตรคาหลวงกบนนโทปนนทวตถ เทานน ในขณะทเรอง นนโทปนนทะสานวนอน ๆ ไมมกลาวไว จงแสดงใหเหนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดทแปลมาจาก นนโทปนนวตถ

กลาวโดยสรป เ มอพจารณาเปรยบเทยบเน อความของขอความภาษาไทยใน นนโทปนนทสตรคาหลวงกบขอความภาษาบาล (นนโทปนนทวตถ) ในนนโทปนนทสตรคาหลวง และเรองนนโทปนนทะสานวนอน ๆ จากตวอยางทยกมาแลวพบวา เนอความของขอความ

๘๖  

ภาษาไทยในนนโทปนนทสตรคาหลวงมรายละเอยดตรง/ใกลเคยงกบนนโทปนนทวตถมากทสด ทาใหสรปไดวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลทแปลจากนนโทปนนทวตถ ถงแมเนอความในภาษาไทยจะแตกตางกบเนอความของนนโทปนนทวตถอยบาง แตความแตกตางดงกลาวนนาจะเกดจากความแตกตางดานภาษา กลวธการแปล ตลอดจนการตความของกวดงจะไดอธบายตอไปขางหนา ๓.๒ ประเภทตวบทของตวบทตนฉบบและตวบทแปล

๓.๒.๑ ประเภทตวบทของตวบทตนฉบบ

ตามเกณฑประเภทตวบทของไรส นนโทปนนทวตถจดเปนตวบทประเภทตวบทมงรปแบบ ดงจะเหนไดวา พระพทธสรผประพนธมไดมงเพยงเลาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญา- นนโทปนนทนาคราชเทานน หากแตมงนาเสนอเนอเรองดงกลาวอยางมศลปะ โดยอาศยรปแบบทกอใหเกดสนทรยลกษณทางภาษา ลกษณะดงกลาวนมปรากฏตลอดทงเรองจนถอไดวาเปนหนาททางภาษาหนาทหลกในตวบทวรรณคดเรองน ในขณะทเนอหาหรออรรถสารในนนโทปนนทวตถเปนรองรปแบบการประพนธ

หลกฐานทยนยนวานนโทปนนทวตถเปนตวบทมงรปแบบ คอ กลวธการใชภาษาอยางมศลปะในลกษณะตาง ๆ ดงน

ก. การใชบทสมาสขนาดยาว

แมวา นนโทปนนทวตถ จะแตงดวยคาประพนธประเภทคชชเปนสวนใหญ แตวรรณคดเรองนกมกลวธการใชภาษาทโดดเดน คอ การใชบทสมาสขนาดยาวในการประพนธ ในคมภรสโพธาลงการ๔ ซงเปนตาราอลงการศาสตรฝายบาลถอวาการใชบทสมาสยาวเปนอลงการประเภท คณ หรอลกษณะดเดนในบทประพนธทเรยกวา โอชคณ (“คณคอความดมใจ”) (แยม ประพฒนทอง, ผแปล, ๒๕๐๔: ๗๒) โอชคณนเปนคณขอสาคญในงานประพนธประเภทรอยแกว (คชช) ถงกบมการเปรยบเทยบวา โอชคณเปรยบดงเปนชวตของรอยแกว ดงน

                                                            ๔สโพธาลงการเปนตาราอลงการศาสตรฝายบาล สนนษฐานวาแตงขนหลงสมยพทธศตวรรษท ๑๗ โดยพระสงฆ-

รกขตชาวลงกา พระคนธสาราภวงศผแปลตาราดงกลาวนสนนษฐานวา ตาราเลมนแตงโดยอาศยตาราอลงการศาสตรฝายสนสกฤตชอ กาวยทรรศะ ของทณฑณเปนตนแบบ (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: [๙] – [๒๘])  

๘๗  

โอโช สมาสพาหลย- เมโส คชชสส ชวต “ความมบทสมาสมาก ชอวา โอชคณ โอชคณนเปนชวต

ของรอยแกว” (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: ๒๓๙) การใชอลงการประเภทโอชคณหรอการใชบทสมาสขนาดยาวในนนโทปนนทวตถ

ตลอดทงเรองนบเปนรปแบบทสรางความงามทางศลปะหรอสนทรยลกษณในวรรณคดเรองนในลกษณะตาง ๆ ดงน

ประการแรก บทสมาสขนาดยาวในนนโทปนนทวตถเปนรปแบบทสรางความงามทางวรรณศลปดวยการใชรปภาษาทมความยาวเปนพเศษ จงโดดเดนออกมาจากตวบท ชวนใหจดจา และกระตนใหเกดการตความ ซงวชาวจนลลาศาสตรเรยกการใชภาษาในลกษณะนวา foregrounding๕ พจารณาตวอยางตอไปน

(๑) …ปรโคปตมโนมยทสปารมตาต คาฬหตรโยธาพล นกาเยน อมรมานวยกขคนธพพวชาธรทานวกมภณฑสหพยคฆขคคกญชรมหสวราหกโคณสรโคควยสภโสณสงคาลตรงครรปจจมกฏอจฉตรจฉโกกมคพานรอชคร นงกลวฬารอรเคนทหงสปงโกรวาตกพกกพลากกาก เสนกงขคชฌกนนรภมรมยรโกญจกมพลมกรทททภ นาคมจฉกจฉปปภต อเนกปปการวณณตมหนตภสนกวรปรปนมม ต กามวสยายตตสกลทพพมานวนกรมา ร ต ส ร จ ร วชลตาการนานาวณณสมชลขคคจกกจาปสรโตมรมสลหลปพพต มหามหรปปหรหตถ จตทปกเอกปปหารปาวสสกา นลพหลชตมณฑลกามธาตสสรพลนกาย ปราเชตวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๖)

[“…(พระองค) ทรงเอาชนะกองทพแหงเจาผ ยนดในกามธาต (วสวดมาร) ซงเนรมตลมฝนใหตกในคราวเดยวสนสทวป มมอถอพระขรรค จกร ธน ศร โตมร สาก ภเขาใหญและ

                                                            ๕Foregrounding คอ การใชภาษาทมลกษณะโดดเดนออกมาจากตวบท ดงดดความสนใจ ชวนใหเกดการจดจา

และกระตนใหเกดการตความ กลวธการใชภาษาแบบ foregrounding อาจแบงออกเปน ๒ ลกษณะใหญ ไดแก การใชภาษาทเบยงจากภาษามาตรฐาน (deviation) และการขนานความ (parallelism) (Jeffries and McIntyre, 2010: 31) 

๘๘  

แผนดนใหญมสหลากหลาย มอาการประดจสายฟาทสองแสงสวาง อนเนรมตรปรางเปนชนดตาง ๆ มขนาดมหมานาเกลยดนากลว เปนเทวดา มนษย ยกษ คนธรรพ วทยาธร ทานพ กมภณฑ ราชสห เสอ แรด ชาง กระบอ หมปา ววปา วว ววลาน ววผ สนข สนขจงจอก มา เนอ คาง ลง หม หมาใน หมาปา กวาง ลง งเหลอม พงพอน เสอปลา งใหญ หงส นกกด นกจากพราก นกยาง นกกระเรยน กา เหยยว นกกระสา แรง กนนร แมลงภ นกยง นกกระเรยน จระเข มกร งนา งใหญ ปลา เตา เปนตน ดวยกองทพนกรบผ แขงแรงยง คอ ทศบารมอนสาเรจดวยใจทระวงรกษาไวอยางหนกแนน…”] ในคาประพนธขางตนน นอกจากคากรยา ปราเชตวา “ทาใหพายแพ, เอาชนะ”

แลว คาทเหลอลวนเปนบทสมาสขนาดยาว มจานวนทงสน ๗ บท ในจานวนนขอความทพมพตวหนาคอบทสมาสทมความยาวมากทสดซงประกอบดวยศพทกวา ๕๐ ศพท คอ อมร “เทวดา”-มานว “มนษย”-ยกข “ยกษ”-คนธพพ “คนธรรพ”-วชาธร “วทยาธร”-ทานว “ทานพ”-กมภณฑ “กมภณฑ”-สห “ราชสห”-พยคฆ “เสอ”-ขคค “แรด”-กญชร “ชาง”-มหส “กระบอ”-วราหก๖ “หมปา”-โคณสร “ววปา”-โค “วว”-ควช “ววลาน”-อสภ “ววผ”-โสณ “สนข”-สงคาล๗ “สนขจงจอก”-ตรงค “มา”-รร “เนอ” -ปจจ๘”คาง”-มกฏ “ลง”-อจฉ “หม”-ตรจฉ “หมาใน”-โกก “หมาปา”-มค “กวาง”-พานร๙ “ลง”-อชคร “งเหลอม”-นงกล๑๐ “พงพอน”-วฬาร “แมว”-อรเคนท “ง”-หงส “หงส”-ปงโกร๑๑ “นกกด” -วาตกพกก๑๒ “นกจากพราก”-๑๓พลาก๑๔ “นกกระเรยน”-กาก “กา”-เสน

                                                            ๖คอ วราห

๗คอ สคาล

๘คอ ปจ

๙คอ วานร

๑๐คอ นกล

๑๑?จงโกร, จโกร รส เดวดส (Davids and Stede, 2007: 258) วา ‘the francolin partridge (Perdix rufa)’ ๑๒คอ จาตก 

๑๓คอ พก 

๑๔คอ พลากา

๘๙  

“เหยยว”-กงข๑๕ “นกกระสา”-คชฌ “แรง”-กนนร “กนนร”-ภมร “แมลงภ”-มยร๑๖ “นกยง”-โกญจ “นกกระเรยน”-กมพล๑๗ “จระเข”-มกร- “มกร” ทททภ๑๘ “งนา” นาค “งใหญ”-มจฉ “ปลา”-กจฉป “เตา”-ปภต “เปนตน”

ประการทสอง นอกจากความยาวทดงดดความสนใจไดเปนอยางดแลว โอชคณหรอการใชบทสมาสขนาดยาวนบเปนรปแบบททาทายผอาน เพราะผอานตองใชความสามารถในการแยกศพทในบทสมาสและหาความสมพนธทางความหมายระหวางศพทแตละศพทในบทสมาสจงจะสามารถเขาใจความหมายทกวตองการสอได เกยวแกประเดนน แยม ประพฒนทอง อธบายไววา

…ในการเรยบเรยงพนธะประเภทความเรยง ตองกระทา

ใหเกดโอชาแกผอานผ ฟง กนาจะเปนความจรง เพราะความเรยงนนหยอนอยแลวในเรองสททรส คอรสของคา เพราะปราศจากความคลองจอง หากไมมสงใดทจะทาใหเกดความพรงเพราะ กทาใหเบอได ดงนน โอชคณจงจาปรารถนา คอตองผกศพทตาง ๆ เขาเปนสมาสยาว ๆ ประดบประดาเขามา ผอานผ ฟงจาตองกาหนดแยกบทแยกศพทจบเคาใหได จะอานเรอยเฉอยไปเหมอนอานกลอนไมได ตองขบคด โอชคณจงเปนขอสาคญในการแตงความเรยง… (แยม ประพฒนทอง, ผแปล, ๒๕๐๔: ๗๒) ประการทสาม บทสมาสขนาดยาวบางบทในนนโทปนนทวตถยงมความสมพนธ

กบการสอความหมายหรอสารในตอนนน ๆ อกดวย เชน ในคาประพนธ (๑) ซงกลาวถงเหตการณสมเดจพระสมมาสมพทธเจาขณะทรงบาเพญเพยรเพอการตรสรถกพญาวสวดมารยกกองทพมาตอส เพอชงโพธบลลงกนน การใชบทสมาสขนาดยาวสมพนธกบการสอความหมายเรองความยงใหญและนาสะพรงกลวของกองทพพญามารทกระทาตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและชวยสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทางออม ดงน

                                                            ๑๕คอ กก, กงก 

๑๖คอ มยร

๑๗คอ กมภล

๑๘?เทฑฑภ (ส. ทณฑภ) รส เดวดส (Davids and Stede, 2007: 328) วา ‘a water-snake, salamander’

๙๐  

บทสมาสในคาประพนธตอนนมทงสน ๗ บท ไดแก (ก) ปรโคปตมโนมยทสปารมตาต [“คอ ทศบารมอนสาเรจดวยใจทระวงรกษาไว

อยางรอบดาน”] (ข) คาฬหตรโยธาพลนกาเยน [“ดวยกองทพนกรบผแขงแรงยง”] (ค) อมรมานวยกขคนธพพวชาธรทานวกมภณฑสหพยคฆขคคกญชรมหสวราหก

โคณสรโคควยสภโสณสงคาลตรงครรปจจมกฏอจฉตรจฉโกกมคพานรอชครนงกลวฬารอรเคนทหงสปงโกรวาตกพกกพลากกากเสนกงขคชฌกนนรภมรมยรโกญจกมพลมกรทททภนาคมจฉกจฉปปภต [“เปนเทวดา มนษย ยกษ คนธรรพ วทยาธร ทานพ กมภณฑ ราชสห เสอ แรด ชาง กระบอ หมปาววปา วว ววลาน ววผ สนข สนขจงจอก มา เนอ คาง ลง หม หมาใน หมาปา กวาง ลง งเหลอม พงพอน เสอปลา งใหญ หงส นกกด นกจากพราก นกยาง นกกระเรยน กา เหยยว นกกระสา แรง กนนร แมลงภ นกยง นกกระเรยน จระเข มกร งนา งใหญ ปลา เตา เปนตน”]

(ง) อเนกปปการวณณตมหนตภสนกวรปรปนมมต [“อนเนรมตรปรางเปนชนดตาง ๆ มขนาดมหมานาเกลยดนากลว”]

(จ) กามวสยายตตสกลทพพมานวนกรมารต [“สงหารหมเทวดามนษยทงปวงอนตดอยในกามวสย”]

(ฉ) สรจรวชลตาการนานาวณณสมชลขคคจกกจาปสรโตมรมสลหลปพพตมหามหรปปหรหตถ [“มมอถอพระขรรค จกร ธน ศร โตมร สาก มสหลากหลาย มอาการประดจสายฟาทสองแสงสวาง”]

(ช) จตทปกเอกปปหารปาวสสกานลพหลชตมณฑลกามธาตสสรพลนกาย [“ซงกองทพแหงเจากามธาต (พญาวสวดมาร) เปนกระบวนแหงชยชนะทหนาแนน บนดาลลมและหาฝนพรอมกนทงสทวป”]

ในจานวนบทสมาสขนาดยาวทง ๗ บทน มบทสมาสทใชพรรณนากองทพพญา

มารถง ๕ บท คอ ขอ (ค) – (ช) บทสมาส (ค) และ (ง) พรรณนาภาพกองทพพญามารเนรมตตนเปนสตวตาง ๆ อนมรปรางนากลว บทสมาส (จ) และ (ฉ) พรรณนาภาพกองทพพญามารถออาวธตาง ๆ สวนบทสมาส (ช) พรรณนาภาพหาฝนทกองทพพญามารเนรมต

๙๑  

บทสมาส (ค) – (ช) นมความยาวมาก ความยาวของบทสมาสในตอนนชวยใหผอานรสกถงความนาสะพรงกลวของกองทพพญามาร ทงปรมาณทมาก ขนาดทใหญโตมหมา ความดรายทารณ และความนาเกลยดนากลวสยดสยองทหนนเนองเขาโจมตสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางไมขาดสาย ความ มากมาย ในบทพรรณนานสมพนธกบความยาวของบทสมาสททาใหผอานตองใชความรความสามารถประกอบกบความเพยรพยายามและความอดทนในการแยกศพทและหาความสมพนธระหวางความหมายของศพทแตละศพทในบทสมาส การทผอานตองพยายามแยกบทสมาสขนาดยาวจงเหมอนกบการทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตองผจญกองทพพญามารทหนนเนองเขามาหวงกระทาอนตรายอยางไมขาดสาย การใชบทสมาสขนาดยาวในตอนนจงสอดคลองกบการสอสารความเรองความยงใหญของพญามารเองและมารเสนาทกระทาตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดเปนอยางด

อยางไรกตาม บทสมาส (ก) และ (ข) ถงแมจะเปนบทสมาสขนาดยาว แตเมอเปรยบเทยบกบบทสมาสทเหลอกถอวาสนกวา บทสมาสทงสองนกลาวถงกองทพทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงใชตอสกบกองทพพญามาร คอ ทศบารม การใชบทสมาสขนาดสนกวานชวยสอความหมายในเชงสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในทางออม กลาวคอ เปนการแสดงวา แมวากองทพพญามารจะมจานวนมากสกเพยงใด และกระทาตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางทารณเพยงใด แตกไมอาจเอาชนะกองทพคอทศบารมทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญได ในสวนของผอาน เมอสามารถแยกศพทในบทสมาส (ค) – (ช) ได และอานไปจนถงกรยา ปราเชตวา “เอาชนะ (absolutive)” ยอมเกดความรสกเทยบไดกบการทสมเดจพระสมมา-สมพทธเจาทรงเอาชนะกองทพพญามารได เพราะการแยกบทสมาสขนาดหลายบทเชนนตองอาศยสมาธสงกวาการอานคาสน ๆ การแยกบทสมาสขนาดยาวไดจงเปรยบเสมอน ชยชนะ ของผอาน ความยาวของบทสมาส ความหมายทกวตองการสอมายงผอาน และวธการถอดรหสของความหมายดงกลาวจงสอดคลองสมพนธกนอยางแนนแฟน

จากทกลาวมาขางตนจงแสดงใหเหนวา การใชบทสมาสขนาดยาวหรอโอชคณในวรรณคดเรองนจงเปนรปแบบทกอใหเกดสนทรยลกษณในบทประพนธไดอยางแยบคาย

ประการสดทาย ในภาษาบาล สมาสเปนกลวธการใชภาษาเพอพรรณนาความและเปรยบเทยบวธหนง การผกศพทเขาเปนบทสมาสขนาดยาวจงเออตอการพรรณนาความเพอใหรายละเอยด สรางจนตภาพ และการนาเสนอความคดเชงเปรยบเทยบใหละเอยดลออ แจมชดไดอยางมประสทธภาพ

๙๒  

ในนนโทปนนทวตถปรากฏการใชบทสมาสขนาดยาวเพอพรรณนาความในเชงการใหรายละเอยดและสรางจนตภาพ ตลอดจนนาเสนอความคดเชงเปรยบเทยบตลอดทงเรอง ผวจยขอยกตวอยางประกอบ ดงน

(๒) สพพรตนขจตสวณณรชฏภาชเนส [“ในภาชนะเงนทอง (ทงหลาย) ทฝงดวยรตนชาตทงปวง”] (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗) (๓) นานาวธรตนวจตรโกฏสตสหสสผณ [“มพงพานขนาดใหญแสนโกฏอนวจตรไปดวยรตนชาตตาง ๆ นานา”] (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖) (๔) สมพาธภวทคคมทธานปปภวอตฆฏมจฉาทฏฐวนปาทปลตาชาล [“ซงเถาเครอไมในปาคอมจฉาทฐอนหนายงทเกดจากการถอทางอนยากและคบแคบ”] (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๙) (๕) นลวณณภมรฏฐนภนยนยมกราชต [“ซงดวงตาทงคท (ดา) แวววาวประดจสดาของแมลงภ”] (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๗)

จากตวอยางขางตน (๒) และ (๓) เปนตวอยางบทสมาสขนาดยาวทใชพรรณนา

ความในเชงการใหรายละเอยดและสรางจนตภาพ สวน (๔) และ (๕) เปนบทสมาสขนาดยาวทใชในการนาเสนอความคดในเชงเปรยบเทยบ (เกยวแกประเดนหลงน ผวจยจะอธบายอยางละเอยดในหวขอตอไป)

กลาวโดยสรป การใชบทสมาสขนาดยาวหรอการใชอลงการประเภทโอชคณนบเปนกลวธการใชภาษาทโดดเดนประการหนงในนนโทปนนทวตถ กลวธการใชภาษาดงกลาวน นบเปนรปแบบทผประพนธบรรจงสรางสรรคขนเพอสรางสนทรยลกษณในบทประพนธในลกษณะตาง ๆ ดงทไดอธบายมาแลว

ข. การใชความเปรยบ

การใชความเปรยบจดเปนกลวธการใชภาษาอกประการหนงในนนโทปนนทวตถทแสดงใหเหนวาวรรณคดเรองนเปนตวบทประเภทมงรปแบบ เมอพจารณาตามหลกอลงการศาสตร

๙๓  

ในคมภรสโพธาลงการแลว อาจจาแนกลกษณะความเปรยบในวรรณคดเรองนไดเปน ๒ ประเภท ไดแก อปมา และ รปกะ

อปมาเปนอลงการฝายความหมาย (อตถาลงการ) ประเภทหนงทเกดจากการนาสงสองสงมาเปรยบเทยบกน สงทถกเปรยบเรยกวา อปเมยย สงทนามาเปรยบเรยกวา อปมาน โดยททงสองสงนมคณสมบตบางประการทคลายหรอรวมกนซงเรยกวา สธมมตต ดงทคมภรสโพธาลงการอธบายไววา

อปมาโนปเมยยาน สธมมตต สโยปมา ความเปนสภาพเสมอกนระหวางอปมานะ (ตวเปรยบ)

กบอปไมย (สงทรบเปรยบ) ชอวา อปมา (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: ๓๖๔)

นอกจากนยงอาจมคาทแสดงความเปรยบเทยบ หรอ อปมาโชตก เชน อว วา

ตลย “เหมอน” เปนตน (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: ๓๖๔)

สวนรปกะเปนอลงการฝายความหมาย (อตถาลงการ) อกประเภทหนง มลกษณะคลายกบอปมา แตตางกนตรงทรปกะไมไดเปรยบเทยบสงหนงวาเหมอนกบอกสงหนง แตเปรยบเทยบวาสงสองสงนนเปนสงเดยวกน ดงทคมภรสโพธาลงการกลาวไววา

อปมาโนปเมยยาน อเภทสส นรปนา อปมาว ตโรภต- เภทา รปกมจจเต. “อปมาทมความตางกนถกปดไว เพราะยกขนสความไม

ตางกนแหงอปมานะและอปไมย ทานเรยกวา รปกะ” (พระคนธสาราภวงศ, ผแปล, ๒๕๔๖: ๔๓๐)

ในนนโทปนนทวตถมการใชอลงการแบบอปมาและรปกะอยตลอดทงเรองเพอ

สรางจนตภาพอนงดงามและเพอสอความคดบางประการ โดยเฉพาะอยางยงความคดทมลกษณะเปนนามธรรมใหมลกษณะเปนรปธรรมมากขน เชน

๙๔  

(๖) ตทา จตรสตโยชนสตสหสสโยชนปปมาณ สเนรโน ขนธ สพพสตตาน ราคทหน สสเทนคคนา กปปทหนสมย วย สมนตปชชลตเมว อโหส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙)

[“ในกาลนน เขาสเนรซงมขนาดประมาณแสนแปดหมนสพนโยชนไดลกโพลงเปนไฟไปทวราวกบสมยทไฟไหม (คราวสน) กป เพราะไฟทหนาขนจากไฟคอราคะแหงสรรพสตวทงหลาย”]

คาประพนธ (๖) กลาวถงเหตการณทพระมหาโมคคลลานเถระซงเนรมตตนเปน

พญานาคกบพญานนโทปนนทนาคราชบนดาลไฟตอสกน กวใชอปมาลงการสรางจนตภาพความรนแรงของเปลวไฟทไหมเขาพระสเมรวารอนแรงลกโชนราวกบไฟลางโลกในคราวกลปวนาศ ความเปรยบดงกลาวนมอปเมยย คอ ไฟทไหมเขาพระสเมร มอปมาน คอ ไฟลางโลกคราวกลปวนาศ คณสมบตททงสองสงนมรวมกน (สธมมตต) คอ ความรอนแรงโชตชวง และมอปมาโชตกหรอคาแสดงความเปรยบคอ วย

การใชอปมาลงการดงกลาวนทาใหผอานเกดจนตภาพวาพระโมคคลลานเถระและพญานนโทปนนทนาคราชมอทธฤทธมากเพยงใด นอกจากนยงทาใหผอานรสกตนเตนชวนใหตดตามเรองราวตอไปวาการตอสครงนผ ใดจะไดรบชยชนะ

นอกจากอปมาลงการแลว ยงปรากฏการใชรปกาลงการดวย กลาวคอ กวเปรยบเทยบราคะ๑๙ของสตวโลกวาเปนไฟ (ราคทหน-) ความเปรยบดงกลาวนถายทอดความคดทเปนมลกษณะนามธรรม (ราคะ) ใหมลกษณะเปนรปธรรม (ไฟ) ทาใหผอานเหนโทษของราคะวามคณสมบตเหมอนไฟ คอทาใหผ ทมราคะรสกเรารอนเหมอนถกไฟเผา และราคะของสรรพสตวนเองทเปนเหตใหเกดไฟลางกป การใชความเปรยบดงกลาวนจงเปนอบายสงสอนธรรมเรองโทษของราคะอยางแยบคาย

(๗) อถ ส ตถา…อม ต ต ๒๐สม ภา รา ภ น พพ ต ต ส ส า รทกขกณณสลาทปรตาปตสกลโลกกณณววรามตรสปรสญจมาน

                                                            ๑๙ราคะ “ความกาหนด, ความตดใจหรอความยอมใจตดอย, ความตดใครในอารมณ” (พระพรหมคณาภรณ,

๒๕๕๓: ๓๔๐) ๒๐คอ อมต “ไมมกาหนด, วดมได” 

๙๕  

มว อตมธรตร อฏฐงคสมนนาคต พรหมโฆส โฆสตวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๐)

[“ลาดบนน พระศาสดา…ทรงเปลงพระสรเสยงประดจสาเนยงแหงพรหมอนอดมไปดวยองคแปด อนไพเราะยง ประดจนาอมฤตอนพระองคทรงรดอยในชองหของสตวโลกทงปวงผ เรารอนทรมานจากไมแหลมในหคอสงสารทกข อนบงเกดจากการสงสมสมภาระมานบไมถวน…”] คาประพนธ (๗) กลาวถงเหตการณภายหลงพญานนโทปนนทนาคราชปราชย

และเขามาขอขมาตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ในตอนนสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงสงสอนพญานนโทปนนทนาคราช กวใชความเปรยบ ๒ แหง แหงแรกเปนอปมาลงการเปรยบเทยบพระสรเสยงของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา (อปเมยย) วาไพเราะยงประดจพระสาเนยงของพรหม (อปมาน) โดยคณสมบตทมรวมกน (สธมมตต) คอ คณลกษณะ ๘ ประการ (อฏฐงค- สมนนาคต)๒๑ สวนความเปรยบแหงทสองเปนการเปรยบเทยบความไพเราะของพระสรเสยงของพระสมมาสมพทธเจาซงทรงใชแสดงธรรมกบนาอมฤต ความเปรยบตอนนประกอบดวยอลงการประเภทอปมาและรปกะ กลาวคอ กวใชอปมาลงการเปรยบเทยบพระสรเสยงทไพเราะ (อปมาน) วาเหมอนกบนาอมฤต (อปเมยย) มคาแสดงการเปรยบเทยบ (อปมาโชตก) คอ อว คณสมบตทมรวมกนระหวางอปเมยยและอปมาน (สธมมตต) คอ ความสามารถในการดบความทกขทรมาน และใชรปกาลงการเปรยบเทยบความทกขทรมานอนเกดแตการเวยนวายตายเกดหรอสงสารทกขวาเปนไมแหลมทแทงอยในหของสตวโลก นาอมฤตชวยดบความทกขจากไมแหลมทแทงอยในหของสตวโลก สวนพระสรเสยงอนไพเราะททรงสงสอนพระธรรมชวยนาสตวโลกใหพนจากสงสารทกข (คอบรรลอมฤตบทหรอพระนพพาน)

การใชความเปรยบเปนชดในคาประพนธ (๗) นชวยถายทอดเนอหาทมลกษณะเปนนามธรรมใหเปนรปธรรม นอกจากนยงมบทบาทในการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระสทธรรมอกดวย ดงจะเหนไดวาความเปรยบเหลานลวนกลาวถงคณวเศษของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทงในเชงกายภาพ คอ พระสรเสยง ซงแสดงใหเหนวาสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมพระคณลกษณะเหนอสามญมนษย และในเชงคณสมบตภายใน คอ พระสทธรรมท

                                                            ๒๑เสยงของพรหมมความไพเราะ ๘ ประการ ไดแก ๑) แจมใส (วสสฏฐ) ๒) ชดเจน (วญเญยย) ๓) นมนวล (มญช)

๔) นาฟง (สวนย) ๕) กลมกลอม (พนท) ๖) ไมพรา (อวสาร) ๗) ลก (คมภโร) และ ๘) กงวาน (นนนาท) (สตต. ท. ๑๐/๑๙๘/๑๖๒; สตต. ท. (บาล) ๑๐/๑๙๘/๒๔๑)

๙๖  

สามารถพาสตวโลกใหลวงพนสงสารทกขได การใชอลงการทางภาษานาเสนอภาพอนไมพงประสงคของสงสารทกขเพอใหผ อานเกดความหวาดกลวควบคกบการนาเสนอคณวเศษของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระสทธรรมจงกอใหเกดพลงโนมนาวใจอนทรงประสทธภาพ คาประพนธดงกลาวนจงนบเปนศลปะการใชภาษาขนสง

การนาเสนอความคดเชงเทยบเทยบโดยใชอลงการประเภทอปมาและรปกะจดเปนการใชภาษาทไมตรงไปตรงมา กลาวคอ ผ อานตองตความจงจะเขาใจความหมายทกวตองการสอสารได สโพธาลงการเรยกการใชภาษาในลกษณะนวา วงกวตต “ถอยคาทกลาวโดยออม” อปมาลงการและรปาลงการในนนโทปนนทวตถจงจดเปนรปแบบสาคญอกประการหนงในวรรณคดเรองน

ทงการใชบทสมาสขนาดยาวและการใชความเปรยบนนปรากฏอยตลอดทงเรองอนแสดงให เ หนวา นน โทปนนทวตถม ไ ด มวตถประสงคเ พอเลา เ รองพระโมคคลลานะทรมาน พญานนโทปนนทนาคราชเทานน หากแตมงนาเสนอเรองดงกลาวอยางซบซอนและมศลปะโดยอาศยกลวธการใชภาษาทงสองประการดงทไดอธบายมาแลว กลวธการใชภาษาเหลานจงจดเปน รปแบบทกอใหเกดสนทรยลกษณในตวบท ดวยเหตผลทงหมดนจงสรปไดวา นนโทปนนทวตถเปนตวบทประเภทตวบทมงรปแบบ

๓.๒.๒ ประเภทตวบทของตวบทแปล

เ มอพจารณานนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวา เ จาฟาธรรมธเบศรทรงแปล นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบเชนเดยวกนกบนนโทปนนทวตถซงเปนตวบทตนฉบบ หลกฐานทแสดงวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบ ไดแก

๙๗  

ก. การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ

คาวา ศพทในทาเทยบภาษาพเศษ ในทน ผวจยหมายถง “ศพททมกไมปรากฏในทาเนยบภาษาพดหรอภาษาเขยนแบบสามญ”๒๒

ผ วจยมหลกการพจารณาคอ ศพททจดวาเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษมลกษณะขอใดขอหนงเปนอยางนอยในบรรดาลกษณะตาง ๆ ดงน

๑) เปนศพททมทมาจากคาภาษาตางประเทศ โดยมคาไวพจนเปนคาไทยแทซงอาจใชแทนได เชน คาทมความหมายวา “(จานวน) สาม” มหลายคา เชน สาม ตร ไตร คาวา ตร และ ไตร นาจะเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษ เพราะเปนคาทยมจากคาภาษาสนสกฤตวา ตร และ ไตร ตามลาดบ และมคาไทยแทวา สาม ใชแทนได เปนตน

๒) เปนศพททมวธการประกอบรปซบซอน เชน การสมาส การเชอมเสยง (สนธ) การเปลยนแปลงเสยง (แผลง) เปนตน ตวอยางเชน คาวา ภกษรภกษรนนยาท “มภกษและภกษณเปนอาท” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) จดเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพราะมการแผลงคาวา ภกษ > ภกษร, ภกษณ > ภกษรน และมการสนธระหวางคาวา ภกษร+ภกษรน+อาท > ภกษรภกษรนนยาท เปนตน

๓) กรณเปนคาไทยแทหรอคาทไมทราบทมาแนชด ในภาษาไทยปจจบนเปนคาทไมคอยนยมใชในภาษาสามญ และมคาไวพจนซงเปนคาไทยใชแทนได เชน คาวา แหง และ ของ เปนคาไวพจนกน แตคาวา แหง ไมคอยนยมใชในภาษาสามญ จงจดเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษ

ในนนโทปนนทสตรคาหลวงมการใชศพทในทาเนยบพเศษตลอดทงเรอง สวนใหญมกเปนคายมภาษาตางประเทศ โดยเฉพาะคายมภาษาสนสกฤตและบาล สวนคายมภาษาเขมรมเปนจานวนนอยกวาคายมภาษาสนสกฤตและบาล คายมเหลานอาจเปนคาทบศพท หรอ                                                            

๒๒อมรา ประสทธรฐสนธ (๒๕๕๐: ๑๔๘) อธบายความหมายของ ทาเนยบภาษา (register) ไววา “ทาเนยบภาษา

เปนคากลาง ๆ หมายถงวธภาษาประเภทหนงทตางจากวธภาษาประเภทอนโดยการใช ภาษากฎหมาย ภาษาโฆษณา ภาษาวชาการ ฯลฯ ตางกเปนทาเนยบภาษาประเภทตาง ๆ…” คาวาทาเนยบภาษามความหมายใกลเคยงกบคาวา วจนลลา (style) มาก แต “…การแบงประเภทของทาเนยบภาษาดเหมอนจะไมมขดจากดเทาการแบงประเภทวจนลลา ทาเนยบภาษาจะแบงเปนกประเภทกได แลวแตเกณฑทจะใชแบง อาจแบงออกเปนประเภทใหญ ๆ เชน ภาษาโทรทศน ภาษาโฆษณา ภาษาเปนทางการ ฯลฯ หรออาจแบงประเภทยอย ๆ ทเฉพาะเจาะจงใหแคบลงไปอกกได เชน ภาษาโฆษณาทางโทรทศน ภาษาทใชกลาวสนทรพจนตอหนานกวชาการ เปนตน สวนการจาแนกภาษาเปนวจนลลา เปนการมองภาษาจากมมมองของรปแบบทางภาษาเอง แตความแตกตางของรปแบบเหลานน ขนอยกบปจจยการใชภาษาในสงคม…” (อมรา ประสทธรฐสนธ, ๒๕๕๐, ๑๔๘)

๙๘  

อาจมการเปลยนแปลงรปคาทงแบบคาแผลงและคาสมาสทงทมและไมมการเชอมเสยง (สนธ) สวนคาไทยแทและคาทไมทราบทมาแนชดมจานวนนอยกวามาก ตวอยางเชน

(๘) ในกาลนน อนวาพระมหากสสปเถร ยงกมเลนทรยจตร อนมศรดวยกเลสลามก แลตกแตงโลกย บมเปนประโยชนทงปวง อนสถตยในทรวงแหงพระองค ประดจคงคาอนมากในมหาสมทร ใหแหงสนสดดวยพระอรยมคค อนมานลกษณประสษฐ ประดจนฤรรพดดสรยา เมอกลปาพนาศ รดศโมภาษทงปวง ถวนหาดวงนฤรชฌ ชลกานงสมทรบมาน เมอโลกานดราย ฉบหายดวยอคยา ธกลธรรมมรรคาธกธยาน

ธกพาเอาบรพารแหงพระองค อนธารงธรรมวสทธ มาลอมสมเดจพระพทธเจาอย แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๙) ศพทในทาเนยบภาษาพเศษในคาประพนธขางตนมดงน (จาแนกตามทมาและ

วธการสรางคา)

- คายมภาษาสนสกฤต ไดแก มศร สถตย - คายมภาษาสนสกฤตและบาล ไดแก คงคา ชล - คายมภาษาบาล ไดแก ลามก วสทธ สรยา - คายมภาษาเขมร ไดแก ทรวง กานง มาน - คาแผลงจากคาภาษาสนสกฤตและบาล ไดแก ประสษฐ นฤรรพดด นฤรชฌ

อคยา - คายมภาษาสนสกฤตและบาลแบบสมาส ไดแก กมเลนทรยจตร รศศโมภาษ

โลกานดราย ธรรมมรรคาธกธยาน - คาไทยแท ไดแก แหง - คาทไมทราบทมาแนชด ไดแก ธ ธารง

ศพทในทาเนยบภาษาพเศษเหลานอาจใชศพทในทาเนยบภาษาสามญแทนได เพราะมความหมายเหมอนกน แตกวกทรงนยมใชศพทกลมแรกมากกวา แมกระทงศพทบางหมวดทมไดเปนคาบอกเนอความ เชน บพบท กวกทรงเลอกใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ เชน ทรงใช แหง แทน ของ เลอ แทน เหนอ, บน กานง แทน ใน สมป แทน ใกล เปนตน การทกวเจตนาใชศพท

๙๙  

เหลานอาจอธบายไดวา ศพทเหลานม สถานภาพพเศษ บางประการเชน ใหความรสกทขลงหรอศกดสทธกวาศพทในทาเนยบภาษาสามญ จงเหมาะสมทจะนามาใชในการแปลวรรณคดศาสนา ชวยหลกเลยงการใชคาเดมซากนอนอาจทาใหรสกนาเบอ หรอชวยสรางเสยงสมผสในคาประพนธ เปนตน (ผวจยจะอธบายโดยละเอยดตอไปขางหนา) การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษนจงเปนกลวธการใชภาษาทชวยสรางสนทรยลกษณในวรรณคดเรองน การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษจานวนมากอยางมนยสาคญในวรรณคดเรองนจงเปนหลกฐานยนยนวา นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบ

ข. การแตงเปนคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาว

การใชคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาวในการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนหลกฐานอกประการหนงทแสดงวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบ เนองจากรอยกรอง เ ปนการใ ชภาษา ทแปลกออกไปจากภาษา ท ใ ช ส อสารใน ชว ตประ จาวน (defamiliarisation) เพราะรอยกรองมขอกาหนดทางฉนทลกษณ เชน สมผส คณะ เปนตน

รายยาวเปนคาประพนธทไมกาหนดจานวนวรรคและจานวนคาในแตละวรรคอยางเครงครด วรรคหนง ๆ อาจม ๕ – ๖ คา หรอ ๖ – ๗ คา หรออาจมากกวานกได คาสดทายของแตละวรรคสงสมผสไปยงคาใดคาหนงในวรรคถดไป คาทรบและสงสมผสนไมเครงครดเรองรปวรรณยกตเหมอนรายอน ๆ (พระยาอปกตศลปสาร, ๒๕๔๕: ๔๒๒)

คาในแตละวรรคของรายยาวในนนโทปนนทสตรคาหลวงมจานวนไมแนนอน บางวรรคมจานวนคานอยเพยง ๓ – ๔ คา เชน ในกาลนน ดบกาลนน ในกาลเมอใกล เปนตน สวนใหญมกปรากฏตอนตนบทของราย ในขณะทบางวรรคมจานวนคาตงแต ๑๐ – ๒๐ คา เชน อนวาสมเดจพระองครโสดดรบวรมนรพพงษ ซงพระนพโลกกดดรธรรมทงเกาแลพระปรยตตธรรมเจาทงหลาย เปนตน เปนตน นอกจากน เจาฟาธรรมธเบศรยงทรงนยมจบบทรายยาวในนนโทปนนทสตรคาหลวงดวยคาสรอย ไดแก แล เทอญ นเลย ดงฤา เปนตน (อรอนงค พดพาด, ๒๕๒๒: ๑๑๔ – ๑๑๕)

ดวยเหตทคาประพนธประเภทรายยาวมขอบงคบเรองการแบงวรรคและสมผสระหวางวรรค คาประพนธจงมเสยงเสนาะ สละสลวย ไมหวน การใชรายยาวจงทาใหตวบทมสนทรยลกษณทางดานเสยงเดนกวาการใชภาษารอยแกว ยงไปกวานนเสยงสมผสระหวางวรรคยงชวยดงดดความสนใจและตดตามตวบทไดดกวาภาษาประเภทรอยแกว การใชรอยกรองประเภท

๑๐๐  

รายยาวจงจดเปนการใชภาษาแบบ foregrounding อนนบเปนลกษณะสาคญประการหนงของตวบทมงรปแบบ

ค. การเลนเสยงสมผสในวรรค

แมวานนโทปนนทสตรคาหลวงแตงเปนรายยาวซงมขอบงคบทางฉนทลกษณคอการแบงวรรคและสมผสระหวางวรรค แตเ มอพจารณาโดยละเอยดแลวจะพบวา เจาฟา ธรรมธเบศรทรงสรางเสยงสมผสในวรรคเพมขนนอกเหนอจากสมผสระหวางวรรค สมผสในวรรคมทงสมผสสระและสมผสพยญชนะ ตวอยางเชน

(๙) …แมแลเพลองนนโสด บมไดไพโรจโชตนา ดวยวาตาอนพานพด คอมจฉรรยชงชง บมยงใหเกอดดวยโทโษ อนโลโภแลมวเมา แลทรมานเขาดวยมานะ ดวยสภาวะอาตมภาพ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗) คาประพนธขางตนนมการเลนเสยงสมผสในวรรคทงสมผสสระและสมผส

พยญชนะ สมผสสระในวรรค ไดแก แม-แล, ได-ไพ(โรจ), (ไพ)โรจ-โชต(นา), วา-ตา, โท-โษ, โล-โภ สวนสมผสพยญชนะในวรรค ไดแก พาน-พด, (มจ)ฉรรย-ชง-ชง, มว-เมา, (ทร)มาน-มา(นะ), (ส)ภา(วะ)-(อาตม)ภาพ

สมผสสระในวรรคบางคในคาประพนธขางตนนมลกษณะเดน คอ มเสยงเดยวกนกบคาสงสมผสในวรรคกอนหนา เชน โสด---(ไพ)โรจ-โชต(นา), โท-โษ---โล-โภ เปนตน ลกษณะดงกลาวนสงผลใหเกดเสยงสมผสสระเสยงเดยวกนตอเนองเปนทอด ๆ จากวรรคกอนหนาและวรรคเดยวกน

การเลนเสยงสมผสในวรรณคดเรองนนบวามใชเรองงาย เนองจากกวตองคานงถงการถายทอดเนอความภาษาบาลในตวบทตนฉบบดวย ดวยเหตนคาทกวสรรมาใชแปลตวบทภาษาบาลจงตองทงสามารถถายทอดเนอความและกอใหเกดเสยงสมผสดวย (ผวจยจะอธบายประเดนนโดยละเอยดเมอวเคราะหองคประกอบทางวจนลลา)

การเลนเสยงสมผสในวรรคทงสมผสสระและสมผสพยญชนะนปรากฏอยตลอดทงเรอง ทาใหคาประพนธมความสละสลวยมากยงขน กอใหเกดเสยงเสนาะในคาประพนธ

๑๐๑  

การเลนเสยงสมผสสระและพยญชนะในวรรคจงจดเปนรปแบบสาคญประการหนงทกอใหเกดสนทรยลกษณในนนโทปนนทสตรคาหลวง

ง. การใชความเปรยบ

หลกฐานสาคญอกประการหนงทแสดงใหเหนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบ คอ การใชภาษาเพอนาเสนอความคดเชงเปรยบเทยบหรอการใชความเปรยบ ดงจะเหนไดวานนโทปนนทสตรคาหลวงมการใชความเปรยบอยางวจตรบรรจงตลอดทงเ รอง ความเปรยบเหลานสอดคลองกบความเปรยบในตวบทตนฉบบ กลาวคอ เจาฟาธรรมธเบศรทรงถายทอดความเปรยบจากตวบทตนฉบบมาไวในนนโทปนนทสตรคาหลวงทกความเปรยบ ตวอยางเชน

(๑๐) ในกษณกาลนน อนวาทอนบรรพตราชา อนคณนาไดแสนหกหมนแปดพนโยชนกเปนเปลวโชดสมนต เหมอนเมอกาลนดราย โลกยฉบหายดวยเพลองกลป เหตสรรพสตวทงปวง เปนเหดในทรวงหมนไหม ไปดวยราคคค กมดวยอเนก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙) คาประพนธขางตนเปนการเปรยบเทยบภาพไฟทลกโพลงจากการตอส ของ

พญานาคแปลงกบพญานนโทปนนทนาคราชททาใหเกดไฟลกไหมเขาสเนร โดยเปรยบเทยบกบไฟลางกปในสงวฏกป (กปเสอม) อนเกดจากไฟทหนาขนของสตวโลกคอราคะ ความเปรยบขางตนน มใชความเปรยบทเจาฟาธรรมธเบศรทรงประพนธขนใหม หากแตเปนคาแปลของความเปรยบประเภทอปมาลงการและรปกาลงการในนนโทปนนทวตถซงผวจยไดกลาวถงไวในขอ (๖)

(๑๑) ในกาลนนอนวาสมเดจพระโลกยโมลศบวร…กเปลงพระพทธสรสาเนยง ไกรกวาเสยงกมเลนทรา มองคอษฎาประการ อนอบดดดวยพทธสมภารอนนต อนจนบกลปบมได แลไพรอะสนอะยงนก ประดจอรรคอมฤตยสฤตชลา รดในชองกรรณาสตวโลกย อนเดอดรอนโสกอนนต เปนตนวาไมแทงกรรณ อนกลาวคอสงสารวฏร พระองคกตรสโอวาท ซงพระญานาคราชดวยสกษาบท อนจพงอดพงเวน จากเบญจาวธเวร

๑๐๒  

อาฆาฏ มปราณาตบาตเปนเดอม แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๐) คาประพนธขางตนนกลาวเปรยบเทยบพระสรเสยงของสมเดจพระสมมาสมพทธ

เจาวาไพเราะยงนกประดจสาเนยงแหงพรหมอนมองคแปดประการ และมความไพเราะประดจนาอมฤตทรกษาสตวททรมานจากไมแหลมแทงหคอสงสารทกขได ความเปรยบดงกลาวนแปลมาจากความเปรยบประเภทอปมาและรปกะในนนโทปนนทวตถซงผวจยไดกลาวถงในขอ (๗)

ความเปรยบในขอ (๑๐) กอใหเกดจนตภาพการตอสอนแจมชดและชวนใหผอานตดตามเรองและยงเปนการถายทอดความคดทมลกษณะเปนนามธรรมสใหเปนรปธรรมเพอสงสอนธรรมทางออม สวนความเปรยบในขอ (๑๑) ชวยนาเสนอความคดทมลกษณะเปนนามธรรมใหเปนรปธรรมเขาใจชดเจนมากยงขน ทงยงมบทบาทสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระสทธรรมอกดวย รายละเอยดเรองความดเดนของการใชความเปรยบในตวอยางขอ (๑๐) และ (๑๑) นเปนไปตามนยทผ วจยไดอธบายไวแลวในบทวเคราะหคาประพนธในนนโทปนนทวตถขอ (๖) และ (๗)

การใชความเปรยบในนนโทปนนทสตรคาหลวงดงทผ วจยไดยกตวอยางขางตนแสดงใหเหนอยางชดเจนวานนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบ เนองจากการแปลความเปรยบเหลานจากตนฉบบภาษาบาลทกความเปรยบแสดงใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงมงเพยงเกบเนอความหรอมงเลาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเทานน หากแตม ง รกษาและถายทอดสนทรยลกษณในตวบทตนฉบบใหปรากฏในตวบทแปล นนโทปนนทสตรคาหลวงอกดวย

อนง แมเจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลความเปรยบในนนโทปนนทวตถมาทกความเปรยบ แตในระดบองคประกอบทางอรรถสารในระดบจลภาคนนอาจมรายละเอยดบางประการแตกตางกน ผวจยจะอธบายประเดนนเมอวเคราะหองคประกอบทางภาษา

กลาวโดยสรปนนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวงจดเปนตวบทมงรปแบบทงค อยางไรกตาม กลวธการใชภาษาทแสดงวาตวบททงสองเปนตวบทมงรปแบบสวนใหญแลวแตกตางกนอยางเหนไดชด สวนทคลายคลงกนมเพยงการใชความเปรยบเทานน อาจสรปหลกฐานทแสดงวาตวบททงสองเปนตวบทมงรปแบบไดดงน

๑๐๓  

ตารางท ๕: เปรยบเทยบหลกฐานทแสดงวาตวบทตนฉบบและตวบทแปลเปนตวบทมงรปแบบ

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

ลกษณะรวม การใชความเปรยบ

ความแตกตาง

การแตงเปนรอยแกวแบบใชสมาสขนาดยาว

การแตงเปนบทประพนธรอยกรอง

- การสรางเสยงสมผสในวรรค - การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ

เหตทกลวธการใชภาษาทเปนลกษณะของตวบทมงรปแบบในตวบททง ๒

แตกตางกนเปนสวนใหญนนเปนเพราะความแตกตางดานภาษาและขนบวรรณศลปของวรรณคดทงสองเรองนเปนสาคญ ผวจยจะวเคราะหประเดนนโดยละเอยดตอไปขางหนาและในบทท ๔

การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทมงรปแบบสะทอนใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงตระหนกวาตวบทตนฉบบมลกษณะของงานวรรณศลป มไดเปนเพยงงานประพนธทเลาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเทานนจงทรงถายทอดสนทรยลกษณดงกลาวออกมาในนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยใชกลวธการใชภาษาประการตาง ๆ ททาใหตวบทแปลมลกษณะเปนงานวรรณศลป ลกษณะดงกลาวนจงสะทอนใหเหนพระอจฉรยภาพของเจาฟาธรรมธเบศรในฐานะนกแปลทด กลาวคอ ทรงอานตวบทตนฉบบไดอยางแตกฉาน และทรงถายทอดคณลกษณะสาคญของตวบทตนฉบบออกมาในตวบทแปลไดอยางมประสทธภาพ

๓.๓ องคประกอบทางภาษาในตวบทตนฉบบและตวบทแปล

๓.๓.๑ องคประกอบทางอรรถสาร

ผวจยแบงการวเคราะหองคประกอบทางอรรถสารเปน ๒ ระดบ ไดแก ๑) องคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาค และ ๒) องคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาค ดงน

๑๐๔  

๓.๓.๑.๑ องคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาค

องคประกอบทางความหมายระดบมหพภาคเปนการวเคราะหสมมลภาพในระดบตวบทเพอหาคาตอบวา ตวบทแปลมเนอเรองหลกเหมอนตวบทตนฉบบหรอไม หรอกลาวอกนยหนงคอ เพอศกษาวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงดดแปลง เพม หรอลดเนอเรองของตวบทตนฉบบบางหรอไม เกณฑทผ วจยใชวเคราะหม ๖ ประเดน ไดแก ๑) โครงเรอง ๒) เนอเรอง ๓) ตวละคร ๔) ฉาก ๕) กลวธการเลาเรอง และ ๖) แนวคด ดงน

๓.๓.๑.๑.๑ โครงเรอง

คาวา โครงเรอง (Plot) ในทน ผวจยหมายถง “โครงสรางของเหตการณตาง ๆ ซงรอยเรยงเขาดวยกนอยางเปนเหตเปนผลและสมเหตผล” (Forster, 1927: 93)

นนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวงมโครงเรองเหมอนกน คอ พญานนโทปนนทนาคราชซงมมจฉาทฐ (ความเหนผด) เขามาปรากฏในขายพระญาณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมพทธประสงคจะทาใหพญานาคตนน คลายมจฉาทฐและหนมาเลอมใสพระพทธศาสนา จงทรงเลอกใหพระโมคคลลานเถระทรมานพญานาคตนนจนคลายมจฉาทฐหนมาเลอมใสพระพทธศาสนา

อาจวเคราะหความเปนเหตเปนผลและความสมเหตสมผลของเหตการณตาง ๆ ของโครงเรองดงกลาวโดยละเอยดไดดงน

เหตการณ ๑ (เหต): พญานนโทปนนทนาคราชซงมมจฉาทฐปรากฏในขายพระญาณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา (พระพทธเจาทรงทราบวาพญานาคตนนมมจฉาทฐ)

เหตการณ ๒ (ผล): พระพทธเจามพทธประสงคจะทาใหพญานาคคลายมจฉาทฐหนมาเลอมใสพระพทธศาสนา (เพราะเปนพทธกจของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทตองโปรดเวไนยสตว โดยเฉพาะสตวทเขามาสขายพระญาณ)

เหตการณ ๓ (ผลของเหตการณ ๒): พระพทธเจาทรงเลอกให พระโมคคลลานะทรมานพญานาคตนน (เพราะพระโมคคลลานะมอทธฤทธสง สามารถตอสกบพญานาคตนนได พระสาวกรปอน ๆ ไมมอทธฤทธถงขนทจะเอาชนะพญานาคตนนได)

๑๐๕  

เหตการณ ๔ (ผลของเหตการณ ๓): พระโมคคลลานะทรมานพญา นนโทปนนทนาคราช

เหตการณ ๕ (ผลของเหตการณ ๔): พญานนโทปนนทนาคราชปราชย (เพราะพญานนโทปนนทนาคราชมอทธฤทธนอยกวาพระโมคคลลานะ)

เหตการณ ๖ (ผลของเหตการณ ๕) พญานนโทปนนทนาคราชคลายมจฉาทฐ หนมาเลอมใสในพระพทธศาสนา (เพราะพญานาคหมดมจฉาทฐ จงเกดปญญา เหนคณคาของพทธศาสนา)

๓.๓.๑.๑.๒ เนอเรอง

คาวา เนอเรอง (Story) หมายถง “เหตการณตาง ๆ ในเรองเลาทมความสมพนธกนตามลาดบเวลา” (Forster, 1927: 93) ตวบทตนฉบบและตวบทแปลมเนอเรองตรงกน ดงน

ผ เลาเรองกลาววา การทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญ สมดงสบารม (บารม ๓๐ ทศ) เปนเวลา ๒๐ อสงไขยยงแสนกป ทรงชนะกองทพพญามาราธราช ตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา และทรงสงสอนสตวโลกใหบรรลโลกกตตรธรรม คลายจากมจฉาทฐนน ไมใชเรองนามหศจรรย แตการทศษยรปหนงของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาสามารถทรมานสตวทมมจฉาทฐใหคลายพยศ มสมมาทฐ ตามพระอนญาตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจานน เปนเรองทนาอศจรรย

ผ เลาเรองขยายความวา สมยหนงอนาถบณฑกเศรษฐไดสดบพระธรรมเทศนาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาแลวบงเกดจตเลอมใส จงกราบทลอาราธนาสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพรอมกบพระสาวก ๕๐๐ รปมารบภตตาหารทเรอนของตนในวนรงขน

ในเชามดวนรงขนขณะสมเดจพระผ มพระภาคกาลงตรวจดสตวโลก พญานนโทปนนทนาคราชกเขามาปรากฏในขายพระญาณ สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงทราบวาพญานาคตนนมมจฉาทฐ แตกมอปนสยปจจยทจะสงสอนได แตเนองจากเปนสตวเดรจฉานจงไมอาจบรรลธรรมในชาตน จงดารทจะทาใหพญานาคคลายมจฉาทฐ หนมาเลอมใสในพระรตนตรยเสยกอน ตอไปในภายภาคหนาจงจะสามารถบรรลธรรมได

๑๐๖  

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงทราบวา พญานนโทปนนทนาคราชมฤทธมาก แตกระนนเพยงพระสาวกกสามารถทจะทรมานใหคลายมจฉาทฐได ทรงเหนวา พระโมคคลลานะสามารถทจะทรมานพญานาคนได

ในเวลาเชา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสเรยกพระอานนทใหแจงแกภกษทงหลายวาพระองคจะเสดจไปดาวดงสเทวโลก พระสารบตร พระโมคคลลานะ พระอญญา-โกณฑญญะ พระมหากสสปะ และพระมหาเถระทงหลายตางพาภกษบรวารของตนมาเฝาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาพรอมดวยพระภกษทงหลายเหลานนไดเหาะไปยงดาวดงสเทวพภพโดยขามวมานแหงพญานนโทปนนทนาคราช พญานาคเหนดงนนจงโกรธ และเนรมตตนใหใหญพนรอบเขาพระสเมรและใชพงพานปกครอบดาวดงสวรรคเอาไวจนเกดความมดไปทว พระรฐบาลเถระจงทลถามสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวาเกดเหตการณใดขน สมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงทรงเลาถงเหตดงกลาวแกพระรฐบาลเถระ

เมอทราบดงนน พระรฐบาลเถระ พระภททยะ และพระเถระทงหลายตางอาสาจะทรมานพญานาค แตสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไมทรงอนญาต จนกระทง พระโมคคลลานเถรทลอาสาจงทรงอนญาต

พระโมคคลลานเถระเนรมตตนเปนพญานาคมขนาดใหญกวาพญานนโทปนนทนาคราชสองเทา ตอสกบพญานนโทปนนทนาคราชอยางดเดอด ทงทาควนใหหวนตลบขน พนไฟ เนรมตรางใหเลกเขาไปในหซาย-ขวา และรจมกซาย-ขวาของพญานาค เขาไปเดนจงกรมในทองของพญานาค พญานาคไมสามารถทาอนตรายพระโมคคลลานะได กถงความปราชย เนรมตตนใหมขนาดเลกหนพระโมคคลลานะ

พระโมคคลลานะเถระซงเนรมตตนเปนพญาครฑบนตดตามพญานาค พญานาคยอมแพขอลแกโทษ พระโมคคลลานเถระจงนาพญานาคมาสสานกของสมเดจพระผ มพระภาค

พญานนโทปนนทนาคราชขอขมาสมเดจพระผ มพระภาค สมเดจพระผ มพระภาคทรงเทศนาสงสอนพญานาค พญานาคปฏญาณตนปฏบตตามคาสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

หลงจบเหตการณ สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงนาภกษ ๕๐๐ รปมายงเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐ อนาถบณฑกเศรษฐทลถามสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวาเหตใดจงเสดจมาสายกวาปกต เมออนาถบณฑกเศรษฐทราบเรองราวทเกดขนกเกดความเลอมใส

๑๐๗  

ศรทธามากยงขน จงกระทามหาสกการะทลนมนตสมเดจพระผ มพระภาคและพระภกษ ๕๐๐ รปมารบภตตาหารทเรอนของตนเปนเวลา ๗ วน และนมนตพระโมคคลลานเถระมารบภตตาหารตางหากอกเปนเวลา ๗ วน

สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตงพระโมคคลลานะเปนทตยอครสาวกและเปนเอตทคคะดานการแสดงฤทธ และทรงตรสคาถาสรรเสรญพระโมคคลลานเถระและตรสใหสาธชนนมสการพระโมคคลลานะวา

ทเมตวา โย อทนตาน นาคาทน มหาปเถ ฐเปส ต มหาวร นมนต สรสาธโวต

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) [“ดกร สาธชนทงหลาย พระเถระใดฝกสตวทยงไมถกฝก

มนาคเปนอาทใหตงอยบนทางอนยงใหญ ขอทานทงหลายจงนอบนอมพระเถระผกลาหาญยงรปนนดวยเศยรเกลาเทอญ”]

๓.๓.๑.๑.๓ ตวละคร

ตวละคร (Character) หมายถง “คนหรอสตวในเรองเลาทมบทบาทในชวงเวลาและสถานทจาเพาะ และเกยวของกบความขดแยงบางอยางในเรองเลา” (กลวด มกราภรมณ, ๒๕๔๖ อางถงใน รงสมา นลรต, ๒๕๕๐: ๑๔)

ตวละครในตวบทตนฉบบและตวบทแปลมจานวนทงสน ๑๐ ตว ไดแก พระพทธเจา พระโมคคลลานะ  พญานนโทปนนทนาคราช อนาถบณฑกเศรษฐ  พระอานนท พระสารบตร  พระอญญาโกณทญญะ  พระมหากสสปะ  พระมหารฐบาล  และพระภททยะ ในบรรดาตวละครทง ๑๐ ตวน มตวละครทมบทบาทสาคญในเรองเพยง ๓ ตว ไดแก พระพทธเจา พระโมคคลลานะ และพญานนโทปนนทนาคราช ดงนน ในการวเคราะหตวละคร ผ วจยจะเฉพาะตวละครทง ๓ น

จากการศกษาพบวาตวละครในตวบทตนฉบบและตวบทแปลมลกษณะตรงกน เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงตดตวละครใด ๆ ออกไป มไดทรงเพมตวละครอนเขามา และทรงถายทอดลกษณะของตวละครเหลานตรงตามตนฉบบ ดงน

๑๐๘  

๑) พระพทธเจา

ลกษณะของพระพทธเจาใน นนโทปนนทวตถ และนนโทปนนทสตร คาหลวงมรายละเอยดตรงกน ดงน

ลกษณะทางกายภาพ

พระพทธสรมไดอธบายลกษณะทางกายภาพของพระพทธเจาโดยละเอยดวาพระองคทรงรปลกษณเชนไร แตกวกไดกลาวไววาพระองคทรงบรบรณไปดวยอาการทงปวงซงหมายถงมหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ และ อนพยญชนะ ๘๐ ประการ เจาฟาธรรมธเบศรกทรงบรรยายพทธลกษณะดงกลาวตามตวบทตนฉบบ ดงน

นนโทปนนทวตถ (๑๒) …สพพาการสมปณโณ…โน ภควา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

[…สมเดจพระผ มพระภาค ของเราทงหลาย…ทรงบรบรณดวยอาการทงปวง (คอ มหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ และอนพยญชนะ ๘๐)”] นนโทปนนทสตรคาหลวง (๑๓) …สมเดจพระบรมโลโกดดราธกธคณ ไพบลพทธกายาประดบดวยทวดดงษาการชวลต แลอสตยานพยญชนวรา พทธไภรญชดาดเรก แลมอเนกประการ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๙)

นอกจากน พระพทธสรยงไดกลาวถงลกษณะทางกายภาพของสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจาโดยใชความเปรยบอก เชน เปรยบเทยบพระบาทของสมเดจพระสมมา-สมพทธเจาวาคอดอกบว เจาฟาธรรมธเบศรกทรงแปลเนอความดงกลาวตามตวบทตนฉบบ ดงน

นนโทปนนทวตถ (๑๔) อถ นาคราชา…ว ส ท โ ธ ตตมนขว ร า ช ต ภควโต ปาทปงกชยมก วนทตวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๙)

๑๐๙  

[“ลาดบนน พญานาคไดกราบแทบคแหงดอกบวคอ พระบาทของสมเดจพระผ มพระภาค ประกอบดวยนวพระบาททบรสทธ…]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๑๕) ในกาลนน อนวาทฤรรฆสรรญราชา อนเปนอศวราในบาดาล กถวายนมสการซงบงกช ทสนขะวรา คอพทธบาทายมก แหงสมเดจบรมนายก ดลกโลกยมกฎ อดดมวสทธชชวาลย… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๙)

การกลาวถงรปลกษณของพระองควาทรงประกอบดวยมหาปรสลกษณะ

อนพยญชนะ และการกลางถงรปลกษณในเชงเปรยบเทยบนนทาใหเหนวา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมรปลกษณทงดงามและประเสรฐเหนอกวาสามญมนษย

คณลกษณะพเศษ

ในนนโทปนนทวตถกลาวถงคณลกษณะพเศษของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เชน

- ทรงหลดพนจากกเลสทงปวง ดงปรากฏในคาวา สพพาสววนมตโต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

- ทรงหยงรความคดของผ อน ดงปรากฏในคาวา จตตวสโก (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ทรงมพระญาณ (ความหยงร) อนยากทจะเปรยบ ดงปรากฏในคาวา ทรปโม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ทรงเปนผประเสรฐสดในโลก ดงปรากฏในคาวา โลกวเสฏโฐ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

ในนนโทปนนสตรคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรกทรงรกษาคณสมบต

พเศษของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในนนโทปนนทวตถไวอยางครบถวน ดงน

๑๑๐  

- ทรงหลดพนจากกเลสทงปวง ดงปรากฏในขอความวา วมดดกเลศอาสรพ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

- ทรงหยงรความคดของผ อน ดงปรากฏในขอความวา แลพระ โลกเชษฐพจารณ ชานาญในพทธหฤไทย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ทรงมพระญาณ (ความหยงร) อนยากทจะเปรยบ ดงปรากฏในขอความวา อนทรสสถานแหงบทคลอนจะเปรยบดยพระสมนตญาณอนเลอศ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ทรงเปนผประเสรฐสดในโลก ดงปรากฏในขอความวา พระองคประเสรอฐกวาโลกา โลกยนบชาดวยพเศษ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

พระอปนสย

ทรงเมตตากรณาตอสรรพสตว

พระพทธสรกลาวถงพระอปนสยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไววาทรงเปนผ เมตตาตอสรรพสตว (สพพสตตานกมปโก) เจาฟาธรรมธเบศรกทรงถายทอดพระอปนสยขอนไวดวยเชนกนวา “…ธรงพระเมดตาอนครอะหฉพอะแกสตวโลกยสบสกล…” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

เมอพจารณาการกระทาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในวรรณคดทง ๒ เรองแลวจะพบวา สมเดจพระสมมาสมพทธเจานนทรงมเมตตากรณาตอสรรพสตว ดงจะเหนไดวาสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญพทธกจตรวจดสตวโลกทกเชามด เพอชวยใหสตวทเขามาในขายพระญาณนนสามารถบรรลธรรมหรอสงสอนใหสตวนนอยในหนทางธรรมทเหมาะสมกบภมรของตน ในกรณของพญานนโทปนนทนาคราชกเชนเดยวกน การทสมเดจพระสมมาสมพทธเจามพระประสงคทจะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชนนมใชเปนเพราะทรงประสงคทจะทาใหพญานาคหนมานบถอพระองค แตทรงประสงคทจะทาใหพญานาคคลายจากมจฉาทฐ เนองจากหากพญานาคยงมมจฉาทฐยอมไมสามารถบรรลมรรคผลได

๑๑๑  

ทรงเลอกใชคนไดเหมาะกบงาน

ลกษณะนสยของพระพทธเจาอกขอหนงทปรากฏทงในตวบทตนฉบบและตวบทแปลกคอ ทรงเลอกใชคนไดเหมาะกบงาน ดงจะเหนไดจากการทพระองคทรงทราบวาพญานนโทปนนทนาคราชมมจฉาทฐ กทรงคดหาผ ทจะไปทรมานพญานาคตนน เนองจากทรงทราบวาพญานาคตนนเปนผ ทพระสาวกสามารถทรมานได โดยทพระองคไมตองทรงเสดจไปทรมานดวยพระองคเอง

ในการเลอกพระสาวก พระองคกทรงเลอกพระสาวกทเหมาะสมจะไปทรมานพญานาค เหตททรงเลอกพระโมคคลลานะนนเปนเพราะทรงทราบวา พญานาคมฤทธมาก แมวาพระสาวกรปอน ๆ จะสามารถกระทาปาฏหารยตาง ๆ เหมอนดงทพระโมคคลลานะกระทามาแตตนได แตเมอถงตอนทพญานาคพนลมทางจมก พระสาวกรปอน ๆ จะไมสามารถเขาสมาบตไดทน พระสาวกรปเดยวทสามารถเขาสมาบตไดทนโดยไมไดรบอนตรายมเพยงพระโมคคลลานะรปเดยวเทานน การทพระองคทรงเลอกใชคนไดเหมาะกบงานทาใหพระองคทรงประสบชยชนะในเหตการณน

๒) พระโมคคลลานะ

พระโมคคลลานะนบวา เ ปนตวละครเอกท สาคญอกตวหน งใน นนโทปนนทวตถ เพราะเปนผ ททรมานพญานนโทปนนทนาคราชจนพญานาคปราชย

ในนนโทปนนทวตถกลาววา พระโมคคลลานะเปนทตยอครสาวกของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา (ทตยคคสาวโก) เปนผ ทถงพรอมดวยบญญาบารมมาตงแตอดตชาตเปนเวลากวาอสงไขยยงดวยแสนกป (กปปสตสหสสาธกมสงเขยย กตาธการสมปนโน) และเปนผ ทมอบายอนแยบคายในการทรมานหรอสงสอนสตวททรมานไดยาก (ทททมนปปายกสโล) เจาฟาธรรมธเบศรกทรงถายทอดคณสมบตดงกลาวนไวในนนโทปนนทสตรคาหลวงเชนเดยวกน ดงน

(๑๖) อนวาพระอรรคพามบรมศศย แหงสมเดจสษกดศวราจารย คอพระมหาโมคคลลานเถรา อนมบรรพปรารถนาไดทาไว สนอสงไขยแสนกลป… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

นอกจากน ลกษณะสาคญของพระโมคคลลานะอกประการหนงกคอ

เปนผ ทมฤทธมาก ดงจะเหนไดวาในวรรณคดทง ๒ เรอง พระโมคคลลานะสามารถกระทาอทธฤทธ

๑๑๒  

ปาฏหารยตอสกบพญานนโทปนนทนาคราชไดหลายอยาง เชน เนรมตรางเปนพญานาคทมขนาดใหญกวาพญานนโทปนนทนาคราชถงสองเทา บงหวนควน บนดาลไฟจากรางกาย เนรมตรางใหเลกเขาไปในรห รจมก และในทองของพญานาคได และทสาคญคอสามารถเขาสมาบตไดทนทวงทโดยไมไดรบอนตรายจากพษของพญานนโทปนนทนาคราช ซงอทธฤทธประการหลงนพระสาวกรปอนไมสามารถจะทาได จงเปนเหตผลททาใหสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเลอกให พระโมคคลลานะเปนผทรมานพญานนโทปนนทนาคราช

๓) พญานนโทปนนทนาคราช

พญานนโทปนนทนาคราชเปนราชาแหงนาคอยในนาคพภพ วรรณคดทง ๒ เรองนระบไวอยางชดเจนวา พญานาคตนนมนาคบรวารทงนาคมาณพและนาคมาณวกามากมาย ซงแสดงใหเหนวาพญานนโทปนนทนาคราชเปนพญานาคทมอานาจมาก และมสถานะสงสงกวานาคทวไป

ในตวบทตนฉบบระบไวอยางชดเจนวา พญานนโทปนนทนาคราชเปนผ มมจฉาทฐหรอมความเหนผด ลกษณะมจฉาทฐของพญานนโทปนนทนาคราชน คอ ไมรจกสมณพราหมณ อปชฌาจารย มารดาบดา และธรรมะ (โส จาย มจฉาทฏฐโก สมโณต วา พราหมโณต วา อปชฌาจรโยต วา มาตาปตโรต วา ธมโมต วา น ชานาต) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๓) เจาฟาธรรมธเบศรกทรงถายทอดรายละเอยดดงกลาวนออกมาอยางครบถวนวา

(๑๗) อนวาพระญานนโทปนนท อนเปนคนพาลา เปนมฤจฉาทฤษฎน กบมรวาบคคลเปนอรหนตศรมณกด อนงกบมรวาผนพราหมณา อปชฌาจารยชนกา แลผ เปนมาดาบงเกอดเกลา บมรจกวาพระเจากม แกนนโทปนนทน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

สมเดจพระผ มพระภาคเจาทรงพจารณาเหนวา พญานาคตนนมอปนสย

แหงสรณคมนหรอมพนฐานทจะสามารถสงสอนใหคลายมจฉาทฐ เพอทในชาตตอ ๆ ไป พญานาคจะบรรลมรรคผลไดในทสด

พญานนโทปนนทนาคราชมอทธฤทธมาก สามารถเนรมตรางใหมขนาดใหญจนสามารถพนรอบเขาพระสเมร และใชพงพานปกครอบดาวดงสสวรรคได นอกจากนยง

๑๑๓  

สามารถบงหวนควน พนไฟ สามารถเนรมตรางกายใหมขนาดเลกในคราวทปราชยเพอหน พระโมคคลลานะ และแปลงเปนมนษยได

ในตอนทายเ รอง เ มอพญานนโทปนนทนาคราชปราชย พญา - นนโทปนนทนาคราชไดสานกผด คลายมจฉาทฐ และหนมาเลอมใสศรทธาหลกธรรมของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา อนแสดงใหเหนวาพญานนโทปนนทนาคราชเปนผ ทสามารถกลบตวจากผ ทเคยประพฤตชวหนมาประพฤตทางทถกทควรได

๓.๓.๑.๑.๔ ฉาก

คาวา “ฉาก” (Setting) หมายถง “สถานทและเวลา รวมทงสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมในบนเทงคด” (อราวด ไตลงคะ, ๒๕๔๖: ๖๐) จากนยามขางตนฉากจงมความหมายครอบคลมมตทางเวลา สถานท และบรบททางสงคมและวฒนธรรมในเรอง

ฉากในนนโทปนนทสตรคาหลวงมรายละเอยดตรงกบ นนโทปนนทวตถ เชนเดยวกบองคประกอบขออน ๆ ทไดกลาวไปแลว ดงน

ก. เวลา

นนโทปนนทวตถเปนเรองเลาทเลาเหตการณสมยพทธกาล แตมไดระบเวลาทชดเจน ผ เลาเรองระบแตเพยงวาเหตการณในเรองเกดขนในสมยหนง (เอกสม สมเย) เทานน

(๑๘) เอกสม กร สมเย สมมาทฏฐโก กมมผลสททหนโต อนาถปณฑโก เสฏฐ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

[“ไดยนวา ในสมยหนง เศรษฐนามวาอนาถบณฑก ผ มความเหนชอบ มศรทธาในกรรมและผลแหงกรรม…”]

เวลาในนนโทปนนทสตรคาหลวงกยงคงเปนเวลาทไมระบชดเจน

เหมอนกบในนนโทปนนทวตถ กลาวคอ ระบเพยงวาเปนเรองราวทเกดขน ในกาลครงหนง ดงน

(๑๙) คอในกาลครงหนงนน อนวาอนาถบณฑกคฤหบด มศรทธาชมชอบ กอปรดวยสมมาทฤษฎ มความเพยรขวายขวล เชอในผลในกรรม… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

๑๑๔  

เหตการณในวรรณคดทง ๒ เรองกนเวลาตงแตวนทอนาถบณฑกเศรษฐนมนตพระพทธเจาและพระสาวกมาเสวยภตตาหารทเรอนของตนจนกระทงเชาของวนรงขนซงเปนชวงเวลาทพระโมคคลลานะทรมานพญานนโทปนนทนาคราช เหตการณหลกของเรองเกดขนในชวงเวลาน และหลงจากเหตการณวนนอก ๑๔ วนซงเปนชวงเวลาทอนาถบณฑกเศรษฐกระทามหาสกการะแดพระพทธเจาและพระภกษ ๗ วน และกระทาสกการะพระโมคคลลานะอก ๗ วน หลงจากนนมเหตการณทพระพทธเจาทรงตงพระโมคคลลานะเปนทตยอครสาวกผ เปนเลศในการแสดงฤทธ แตผ เลาเรองไมไดระบเวลาวาเหตการณนเกดขนตอจากอนาถบณฑกเศรษฐกระทาสกการะพระโมคคลลานะทนทเลยหรอไม

จะเหนไดวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงลาดบการเลาเรองในนนโทปนนทสตรคาหลวงตามนนโทปนนทวตถทกประการ กลาวคอ ทรงลาดบการเลาเรองตามลาดบเวลาของวน อาจสรปลาดบเวลาทสมพนธกบเหตการณในเรองไดดงน

ตารางท ๖: ลาดบเวลากบเหตการณในตวบทตนฉบบและตวบทแปล

เวลา เหตการณ

วนหนง อนาถบณฑกเศรษฐสดบพระธรรมเทศนาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา บงเกดจตเลอมใส จงกราบทลอาราธนาสมเดจพระผ มพระภาคเจามารบภตตาหารทเรอนของตนในวนรงขน

วนรงขน

ตอนเชามด พญานนโทปนนทนาคราชมาปรากฏในขายพระญาณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ตอนเชา พระพทธเจาและพระสาวกเสดจไปยงดาวดงสเทวพภพ พระโมคคลลานทรมานพญานนโทปนนทนาคราช

ตอนสาย พระพทธเจาและพระสาวกเสดจมารบภตตาหารทเรอนอนาถบณฑกเศรษฐ

หลงจากวนนนอก ๑๔ วน อนาถบณฑกเศรษฐกระทามหาสกการะพระพทธเจาและพระสาวก ๗ วน กระทาสกการะพระโมคคลลานะอก ๗ วน

ไมระบ สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตงพระโมคคลลานะเปนทตยอครสาวก ผ เปนเลศในการแสดงฤทธ

๑๑๕  

ข. สถานท

เหตการณในตวบทตนฉบบและตวบทแปลเกดขนในโลกมนษยและสวรรคชนดาวดงส โลกมนษยเปนฉากของเหตการณตอนเปดเรองและปดเรอง คอตอนท อนาถบณฑกเศรษฐอาราธนาสมเดจพระสมมาสมพทธเจามารบภตตาหารทเรอนของตน เหตการณพญานนโทปนนทนาคราชมาปรากฏในขายพระญาณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และเหตการณเมอพระพทธเจาพาพระสาวกมารบภตตาหารทเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐภายหลงเหตการณทรมานพญานนโทปนนทนาคราช

พระพทธสรและเจาฟาธรรมธเบศรไมไดระบชดเจนวา ฉากโลกมนษยน คอทใด แตอนมานไดวานาจะเปนกรงสาวตถ เพราะอนาถบณฑกเศรษฐเปนชาวเมองสาวตถ และสถานททสมเดจพระสมมาสมพทธเจาประทบอยกนาจะอยไมไกลจากเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐ อาจเปนไปไดวานาจะเปนเชตวนารามซงเปนอารามทอนาถบณฑกเศรษฐสรางถวายพระพทธเจา๒๓

กวทงสองไมไดใหรายละเอยดของเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐหรอทประทบของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเลย ทงนอาจเปนเพราะสถานทดงกลาวนไมใชฉากทเกดเหตการณสาคญในเรอง

สวนดาวดงสเทวพภพเปนบรเวณทเกดเหตการณสาคญของเรอง คอ พระโมคคลลานะตอสกบพญานนโทปนนทนาคราช ในนนโทปนนทวตถกลาววาพญานนโทปนนนาคราชไดเนรมตรางกายใหมขนาดใหญพนรอบเขาพระสเมร แลวใชพงพานปกครอบสวรรคดงกลาวจนเกดความมดไปทวบรเวณ

(๒๐) อฏฐาย อเนเกห นาคมานเวห ปรวตโต สเนรปาท คนตวา นาคานภาเวน ทฆมหนตตร อตตภาว นมมตวา สเนร สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา อทธมจจคคตสส จตราสตโยชนสหสสปปมาณสส สเนรเสลราชสโสปรตลตถต ทวาทสโยชนปปมาณ ตาวตสามราน มหาสทสสนนคร สมนตาว กญจตายตโนตตงคตร ชชชลตนานาววธรตนวจตตาเนกภสนกสก

                                                            ๒๓ด ว. จ. (บาล) ๗/๒๔๑ – ๒๗๑/๑๐๒ / ๑๒๒, ว. จ. (ไทย) ๗/๒๔๑ – ๒๗๑/๖๕ – ๗๘

๑๑๖  

โกฏปญจทสสหสสผเณน ปฏจฉาเทตวา อทสสน คเมส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

[“พญานนโปนนทนาคราชลกขนซงมนาคมานพจานวนมากแวดลอม ไดลกจากทนงไปยงเชงเขาพระสเมร เนรมตรางกายของตนใหมขนาดใหญและยาวยงดวยอานภาพแหงนาค ใชขนดพนรอบเขาสเนร ๗ รอบ แลวใชพงพานมขนาดประมาณ ๕๐, ๐๐๐ โกฏ นาสะพรงกลว มรตรชาตอเนกประการสองแสงปกคลมทวมหาสทสสนนครแหงเทวดา ๓๓ ตน อนมประมาณ ๑๒ โยชน อนตงอยบนเขาสเนรซงสงประมาณ ๘๔, ๐๐๐ โยชน ทาใหเกดความมดจนมองไมเหน”]

เมอเกดความมดไปทวบรเวณ พระรฐบาลไดกราบทลถามสาเหตท

กอใหเกดความมดขน

(๒๑) …ปพเพ ภนเต อมสม ปเทเส ฐตาน อมหาก สเนรราชสส สตตรตนมยาน จตตาร กฏาน ทสสนต สเนรโน วจตตเมขล สตตรนตมย สตตปปรภณฑปพพตญจ ทสสต ตาวตสามรา น สท สสสนมหานค ร ป ท ส สต ส กก สส เ ท ว ร ญ โญ นวาสนฏฐาน เทวโลเก มหาตลกสมภต สตตโยชนสมคคต สวณณรชฏมย เวชยนตปาสาท ทสสต เวชยนตปาสาทสสปร สมสสตนานาปปการววธวณณทพพจฉตตธชปฏากจามราทน ทสสนต โก นโข ภนเต ปเนตเรห เหตน สพพาน ปเนตาน น ทสสนตต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

[“…ในกาลกอน…ในภมประเทศน (ดาวดงสสวรรค) ยอมปรากฏยอดเขาทงสแหงเขาพระสเมรอนแลวไปดวยรตนชาตทงเจด ยอมปรากฏสตตบรภณฑคร (เขาบรวารทงเจด) อนประดจสายสรอยแหงเขาสเนรยอมปรากฏนครมหาสทศนะของเทวดาทง ๓๓ ตน ยอมปรากฏเวชยนตปราสาทอนแลวไปดวยทองและเงน สง ๗ โยชน เปนยอดในเทวโลก เปนทประทบของทาวสกกะ ราชาแหงทวยเทพ ยอมปรากฏทพยฉตร ธงชย ธงผน

๑๑๗  

ผา จามรเปนตนอนมสตาง ๆ กนทตงขนเหนอยอดเวชยนตปราสาท ขาแตงพระองคผ เจรญ แตบดนอะไรเปนเหตใหสงทงหลายเหลานไมปรากฏ”]

คาประพนธทงสองตอนนทาใหทราบลกษณะภมประเทศของดาวดงส-

เทวพภพวา ดาวดงสเทวพภพนตงอยบนเขาสเนรซงมความสง ๘๔, ๐๐๐ โยชน มยอดสยอด๒๔ มเขาบรวาร ๗ ลก (สตตบรภณฑ) แวดลอม บนดาวดงสเทวพภพนนมนครมหาสทศนะซงเปนทอยของเทวดา ๓๓ ตน มขนาด ๑๒ โยชน นอกจากนยงมเวชยนตปราสาทอนเปนทประทบของทาวสกกเทวราชอนงดงาม มความสง ๗ โยชน ประดบดวยเครองสงตาง ๆ เชน ฉตร ธงชย ธงผนผา จามร

ในนนโทปนนทสตรคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรกทรงพรรณนาฉากดงกลาวนไวตรงกนวา

(๒๒) อนวาพระญาอรคนทรภชงค ออกจากบลลงกบมชา แลมนาคามาตยาทงหลาย นาคนกายหอมลอม สพรงพรอมนาไป สเชองไศลศขเรนทร อนชอสเมรราชา แลนนโทปนนทาเสยรพศ กนฤรรมตรกายา ใหญยาวสามารถนก ดวยยศศกดบนยา แหงนาคานภาพ โดยใจหยาบแหงเขา กเกยวเขาซงราชบรรพต ดวยขนดตวอนใหญ คณนาไดเจดรอบ กปกครอบดวยพงพาน มดปราสาทสถานนครนทรา อนชอมหาสทศนไพศาล สงมประมาณสบสองโยชน แลกอปรดวยทพยวโนททยาน อนตงบนอรรคสถานพระสเมร อนเปนจธาธรเณนทรกรลาสถาน มประมาณแสนหกหมนแปดพนโยชน๒๕ อนไพโรจนรจตรนน แลพระญานนโทปนนทนาคราช ยงพพานอาตมคณนา นฤมตรไดหาหมนโกฏ สาแดงสโรดดมพนลก อธกดเรกพจตร ดวยรตนพพธอาภา ดรดงคกายาทฤรรฆา กงามดดาวดงษา แลทวยางคชวเหนทร

                                                            ๒๔ผ วจยยงไมพบในคมภรทางพทธศาสนาเลมใดเลยทกลาววาเขาพระสเมรมยอดสยอด

๒๕รายละเอยดของฉากดาวดงสสวรรคในนนโทปนนทสตรคาหลวงขางตนนแตกตางกบตวบทตนฉบบเลกนอย

กลาวคอ ในตวบทตนฉบบระบวา เขาพระสเมรมความสงแปดหมนสพนโยชน แตตวบทแปลระบวามความสง แสนหกหมนแปดพนโยชน ซงเปนการแปลไมตรงกบเนอความในตวบทตนฉบบ (ดขอ ๓.๓.๑.๒.๔)

๑๑๘  

ราชาภชงค กบงมรรคาทงปวงไว เพอบมใหปรากฏ ดวยพาลพยศอนหยาบ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒ – ๑๓๓)

แมในกาลขณะนน อนวาพระมหารษฐบาลเถร อนเปนพระมเนนทรโอรสา ผ มพระชนมายสม กเหนลกษณอนธการมหมา ธกยอขนซงกระมททผกาอนตม คอกระพมประนมได กตงไวในสโรเพศ กทลถามเหตอศจรรย ซงสมเดจพระบรมสรรเพชญวา ขาแตสมเดจพระชนกาธราช อนวาขาพทธบาททงหลาย สถตภายในประเทศน กยอมมมาแตกอน กบหอนยลอนธการมหมา กปรากฏอรรคบรรพตราชา อนอาภาทงส มพรรณเลอมประภสสร แลวดวยสตตรตนบวรชชวาลย แลลกษณประการหนงเลา อนวาภเขาอนลอมรอบพระสเนรราช แตลวนรตโนภาษทงเจดชน ชอสตตบรภณฑพรรณราย ประดจสายสระอง พรรณงามยงอนคาด พระสเมรราชกปรากฏ อนงเวชยนตรบรนททปราสาท แหงสมเดจเทวราชมฆวาน อนแลวดวยกนกรตนมาลยรชฎสดปปรากฏไดรอยโยชน บงเกอดเปนอรรโคดดรมกฎ อดดมในเทวโลกยสภา เปนทสถตแหงสษดศวราธราช อนมอานาทอาชญา ยงกวาเทพดาทงหลาย หมายในสองชนฟา คอชนจาตมหาราชกา แลดาวดงษาอาวาศ อนวาปราสาทบรนทท กยอมปรากฏแตกอนมา อนงอนวาเครองทพยานทพทงหลาย หมายคอธงไชยแลฉตร ธวชบวนชารงพชนจามร อนมพรรณบวรตางตาง อนยกไวพางพนเบองบน แหงไพชยนตรนครา กปรากฏแตบรรพกาล อนวาสถานทงหลาย อนดรธานหายบดน แลมดวยเหตอนใด จงบมไดปรากฏ ขาแตสมเดจสคตศาษดา ดงขาพระองคกราบทลถาม อนวาความอศจรรยน จวามเหตดงฤๅ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

จะเหนไดวาฉากสวรรคชนดาวดงสน กวทงสองใหรายละเอยดมากกวา

ฉากโลกมนษยมาก ทงนอาจเปนเพราะสถานทดงกลาวเปนฉากของเหตการณสาคญของเรอง เมอพจารณาลกษณะการพรรณนาสวรรคนพบวา กวมงพรรณนาในเชงขนาด (ความสงใหญ) และความสวางไสวงดงามจากรตนชาตทประดบสถานทตาง ๆ บนสวรรค การพรรณนาความเชนนเปน

๑๑๙  

กลวธทชวยแสดงใหเหนอานภาพและขนาดของของพญานนโทปนนทนาคราชอยางแยบคาย เพราะตวบทกลาววาพญานนโทปนนทนาคราชมอทธฤทธมากถงขนสามารถเนรมตตนใหมขนาดใหญพนรอบเขาพระสเมรถง ๗ รอบ และสามารถใชพงพานครอบดาวดงสสวรรคซงมขนาดใหญจนบรเวณโดยรอบเกดความมดมดได

ค. สงคมและวฒนธรรม

สงคมและวฒนธรรมในนนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนสงคมอนเดยสมยพทธกาลในชวงทพระพทธศาสนากาลงเจรญรงเรอง สมเดจพระสมมาสมพทธเจายงทรงพระชนมชพอย และพระสาวกกมจานวนไมนอย (ในตวบทระบวามพระสาวกจานวนถง ๕๐๐ รป) และทรงสงสอนพระธรรมแกประชาชน ประชาชนเลอมใสศรทธาในพระธรรมของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา (ดงกรณของอนาถบณฑกเศรษฐ) อยางไรกตาม แมพระพทธศาสนาจะอยในสมยทรงเรอง มผ เลอมใสศรทธา แตกยงมผ ทไมเลอมใสศรทธาอยางเชนพญานนโทปนนทนาคราชอยเชนกน

๓.๓.๑.๑.๕ กลวธการเลาเรอง

กลวธการเลาเรองในตวบทตนฉบบและตวบทแปลใช ผเลาเรองแบบผร (omniscient) เหมอนกน ผ เลาเรองประเภทนมลกษณะสาคญคอ “แสดงทศนะ ความเหน ตความ วจารณได สามารถถายทอดอดต ปจจบน และอนาคตของตวละครได รความคดของตวละคร ฯลฯ…ผ เลาเรองประเภทนจะเปนเพยง “เสยง” แตผอานจะรสกเสมอนวามตวตน เพราะ “เสยง” ทวจารณหรอตดสนตวละครนนเอง เราจะรสกวาผ เลาเรองมทศนะหรอบรรทดฐานในการตดสน ตาง ๆ” (อราวด ไตลงคะ, ๒๕๔๖: ๓๗)

ผ เลาเรองแบบผ รในวรรณคดทง ๒ เรองนทาหนาทตาง ๆ ไดแก ๑) บรรยายเหตการณในเรอง ๒) นาเสนอคาพดหรอบทสนทนาของตวละคร ๓) ถายทอดความคด/ความรสกของตวละคร ๔) แสดงทศนะ/ความเหนเชงประเมนคา และ ๕) อธบายประเดนทผอานอาจสงสย ดงน

๑) บรรยายเหตการณในเรอง เชน

- บรรยายเหตการณหลงจากอนาถบณฑกเศรษฐทลอาราธนาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

๑๒๐  

นนโทปนนทวตถ (๒๓) อถ สพพสตตานกมปโก สพพาสววนมตโต สพพโลกเชฏโฐ โน สตถา ตสส นมนต อธวาเสตวา ต ทวสาวเสส รตตภาคญจ ปกตกตตพพพทธกจเจน วตนาเมส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

[“ลาดบนน สมเดจพระศาสดา ผทรงเมตตาตอสรรพสตว ผทรงพนวเศษจากอาสะทงปวง ผประเสรฐสดในโลก ทรงรบคานมนตของเศรษฐนนแลว กทรงใชเวลากลางวนและกลางคนวนนนบาเพญพทธกจตามปกต”]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๒๔) ในกาลนน อนวาสมเดจบรมมารชนศาษดา อนเปนอศวราแหงไตรโลกยดวยพเศศ วมดดกเลศอาสรพ ปรารพภพระกรณา ธรงพระเมตตาอนเครอะห ฉพอะแกสตวโลกสบสกล ครนธรบนมนตคฤหบดเสรจ ธกเสดจสถตสาราญหฤไทย ยงอยในทพส ยงพระอรยาบถมน สนราษตรประพฤดด ดวยพทธกฤตยพไสย ตามอนใดอนหนง อนพระองคพงกทานน เปนปรกตธรรมดา แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

- บรรยายเหตการณตอนพระโมคคลลานะและพญานนโทปนนทนาคราช

บนดาลไฟตอสกน นนโทปนนทวตถ (๒๕) อภนน เตชสสปปนนา นฬชาลา จ สกลจกกวาฬคพภ ปตถรตา สมปชชลส (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙)

[“ไฟทบคคลทงสองบนดาลใหเกดขนนนราวกบไฟทเกดจากตนออ ลกโพลงแผขนไปทวจกรวาล”]

๑๒๑  

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๒๖) อนวาฤทธเดชชาลคยาแหงพระญานาคาทงสอง กผรตไปสหองสกลจกรวาฬทงหลาย หมายประดจเพลองไหม ปาไมออนองเนอง กพลงเรองเปนเปลวพฦกษ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙)

- บรรยายภาพพระโมคคลลานะกระทาปาฏหารยทรมานพญานาคโดยเขาไป

ไปในหของพญานาคและออกมา

นนโทปนนทวตถ (๒๗) …ตสส ทกขณกณณโสเตน ปวสตวา วามกณณโสเตน นกขม. วามกณณโสเตน ปวสตวา ทกขณกณณโสเตน นกขม. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒)

[“...พระโมคคลลานะเขาไปในหขวาของพญานาค แลวออกมาทางหซาย แลวเขาไปในหซาย แลวจงออกมาทางหขวา”]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๒๘) ...ธจงเสดจเขาไป ในชองกรรณเบองขวา แหงผรรณดศวราธราชนน ธกออกไปโดยชองกรรณเบองซาย แล

อนวาพระมหาเถรา ธกเสดจจลเทาโดยรลงกรรณาฝายพาม กเสดจเจญตามทกษณกรรณ แหงสรรปะรนยาธราช แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒)

๒) นาเสนอคาพดหรอบทสนทนาของตวละครโดยตรง เชน

- บทสนทนาระหวางพญานนโทปนนทนาคราชกบพระโมคคลลานะ

๑๒๒  

นนโทปนนทวตถ พญานนโทปนนทนาคราช:

(๒๙) กสมา ภนเต ตมเห สมณา เอวรป กมม กโรถ น ตมหาก ยตต ยทท สพพภเตส ทณฑปตฏฐาปนนต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

[“ขาแตทานผ เจรญ ทานเปนสมณะกระทากรรมเชนน เพราะเหตใด? การกระทาทณฑกรรมตอสรรพสตวทงหลายนนไมสมควรกบทาน”]

พระโมคคลลานะ:

(๓๐) นาห โกธาปปเยน โทสนตเรน วา กโรม ตมหาก มจฉามคคโต ปรโมเจตวา สมคเค ปตฏฐาปนายาต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

[“ ‘เราไมไดกระทา(ตอทาน) เพราะความโกรธหรอโทสะ เราจะเปลอง (ทาน) จากหนทางทผดใหตงอยในทางทถก’ ” ]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๓๑) อนว าพระญาพศธ รนท ร สลบนทรา ธ ราช กปรกาสปรดพจนพากยา แกพระมหาโมคคลลาะเถระ ขาแตพระผอยเกลา พระผ เปนเจาเปนสรมณา แลทาซงกรรมะอนมสวภาพดงนแกขา เพอการณาอนใด อนวางดไวซงโทษาในสตวคณาทงปวงไส อนวากษานตในโทษทงมวล บมควรฤาแกสรมณา ยอมยกดาเทยงแท กมแกพระผ เปนเจาทงหลาย แล

อนวาพระมหาโมคคลลาน กเปลงพระอทานทวนทาว กลาวแกพาสเกรนทรราชา อนวาอาตมาภาพน บมกทาซงกมมนน ดวยฉนทาคดแลบมทยา แลใจหยาบชาอนคมนมโรธ ทาเพอจะโปรดเปนประธาน จเปลองทานจากมรรคา อนเปนมจฉาทฏฐนตย แลทานยอมเหนผดเปนชอบ อนกอปรดวยกรรมลามก กจยกทานไวในมรรคา อนชอบธรรมบวราอธก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

๑๒๓  

๓) ถายทอดความคด/ความรสกของตวละคร เชน

- ผ เลาเรองบรรยายอารมณความรสกของพญานนโทปนนทนาคราชทโกรธแคนสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระสาวก

นนโทปนนทวตถ (๓๒) เตน โข ปน สมเยน นนโทปนนทสส อรคธปตสส เอวรป ลามกตร ทฏฐคต อปปนน โหต อเม นาม มณฑกสมณา มยห อปรภวเนน เทวตาน ตาวตสาน ภวน ปวสสนต นกขมนตป อทาน อโต ปฏฐาย อเมส มยห ปาทปส โอกรนตาน คนต น ทสสามต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

[“กในครานนแล ความเหนผดอนชวชายงเชนนไดเกดขนแกนนโทปนนทะผ เปนพญาแหงนาควา ‘สมณะโลนเหลาน (เหาะ) ไปยงทอยแหงเทพ ๓๓ ตน (ดาวดงสเทวพภพ) เหนอภพของขา แมคราวออกมากเชนกน ตงแตบดนเปนตนไป เมอสมณะพวกจะเรยรายละอองเทาแกขา ขาจกไมใหไป’ ”]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๓๓) แมในกาลวนนน อนวานนโทปนนทนาคราช ก กลาวคาวปลาศนานา กอปรดวยมฤจฉาทฤษฎ เปนวจลามกยงนก กมลกษณะดงน อนวาพวกชสรมณ อนโกนสสะเหลานไส ยอมเขาไปสเทวา อนอยดาวะดงษาสถาน กมาเหนอพมานแหงเรา แมจะกลบเทาเมองชน กขามไปเบองบนปราสาท แหงอาดมน หลายวาร ตงแตกาลวนนไป อาดมบมใหสรมณา สเทวโลกาทงหลาย อนเ รยรายรชทล อนมในฝาบาทา แหงสรมณาอน อาเกยรณ แลไปเหนอเสยรแหงอาดมภาพน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

๑๒๔  

๔) แสดงทศนะ/ความเหนเชงประเมนคา เชน

- ผ เลาเรองแสดงทศนะในเชงประเมนคาวา ความคดของพญานนโทปนนทนาคราชในตวอยาง (๓๓) เปนความเหนผด (ทฏฐคต-กอปรดวยมฤจฉาทฤษฎ) และเปนความเหนอนชวชายง (ลามกตร-ลากยงนก)

- ผ เลาเรองแสดงทศนะวา การทศษยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาสามารถทรมานสตวททรมานยากไดนนเปนเรองทนาอศจรรย

นนโทปนนทวตถ (๓๔) อท ปนจฉรย ย ตสส ตถาคตานมเตน กปปสตสหสสาธกมสงเขยย กตาธการสมปนโน อนเตวาสโก เตส ทททมนาน ทเมตวา มจฉามคคโต ปรโมเจตวา สมมามคเค ปตฏฐาเปตวา นพพเสวนมกาส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

[“แตการทศษย ผสมบรณดวยปจจยทกระทามาในอดตเปนเวลาอสงไขแสนกลปทรมานสตวอนทรมานยากเหลาน ใหหลดพนจากหนทางทผด แลวใหตงอยในหนทางอนถก หมดพยศ ตามพระอนญาตของพระตถาคตนน เปนเรองนาอศจรรย”]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๓๕) อนเตวาสโก อนวาพระอรรคพามบรมศศย แหงสมเดจสษกดศวราจารย คอพระมหาโมคคลลานเถรา อนมบรรพปรารถนาไดทาไว สนอสงไขยแสนกลป แลสตวทงปวงอนจทรมานยาก ธกชกมาจากมารรคมฤจฉา กตงไวในสมมาทฤษฎมารรค ใหปราสจากพาลพยศอนรายไดนน แลทรมานอนใดอนอดดมา พนอนวาทรมาน แหงพระมหาโมคคลลานอดดม ดวยบรมมดดราสมพทธาธบบาย หมายแหงทรมานอนน อจฉรย วาเปนทอจฉรรย คออศจรรยดเรก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙)

๑๒๕  

๕) อธบายประเดนทผอานอาจสงสย เชน

- อธบายประเดนทผอานอาจเคลอบแคลงใจวา เหตใดพระโมคคลลานเถระจงตองกระทาปาฏหารยทรมานพญานนโทปนนทนาคราชดวยการบนดาลไฟตอสกบพญานนโทปนนทนาคราชอยางรนแรง เนองจากพระโมคคลลานะเปนสมณเพศ ยอมไมสมควรทารายสงมชวต ผ เลาเรองอธบายประเดนนไววา การกระทาของพระเถระรปนมไดกระทาดวยอกศลเจตนา แตทาดวยกศลเจตนา คอ เพอทาใหพญานาคละพยศ คลายมจฉาทฐ หนมาประพฤตธรรมอนจะเปนเหตใหบรรลธรรมตอไปในภายภาคหนา เหมอนกบการทชางทาทองตองนาทองมาเผาไฟและตดวยคอนจงจะไดทองฉนใด การบนดาลไฟทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเพอใหคลายมจฉาทฐกเปรยบไดฉนนน ดงน

นนโทปนนทวตถ (๓๖) อเธกจจาน ห สภาโว สวณณโลหสทโส อคคนา อปจตวา สพพถาเมน กเฏน น ปหรตวา ยถา อจฉตกมมญญ น โหต สวณณ วา น โหต ตสมา ยถา สวณณกาโร โลหกาโร สวณณโลหวกต กตตกาโม อกมมญญสวณณโลห คเหตวา อคคนา ปจตวา ปชชลตกาเล สนธาเสน คเหตวา อธกรณย ฐเปตวา โลหกเฏน ปหรนโต กมมญญ กโรนต เอว กโรนตา ปน โทสนตเรน น กโรนต กโรนต นาป อปปเยน อปจ โข ปน สวณณกมมญญภาวตถาย ปกโรนต เอวเมว โข ปน ปณฑตา ชนา กญจาป ภตาน สกยหทยพภนตเร ฐต โกธคค ปชชลาเปนต อทธยา พาหรตต น อสสา ปกเตน น โทสนตเรน น อปปเยน ปชชลนต อถ โข นพพเสวเนน กมมญญภาวตถาย ปกโรนต สลาทส จ อญญตรสมปทาย โสตาปตตผลาทส อญญตรมคคผลสมปทาย ตสมา เถโร มหนต อทธยา พาหรคคขนธ ปชชลต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๘)

[“แทจรงแล สภาวะของบคคลใดบคคลหนงประดจแรทอง เมอชางไมเผาไฟ ไมตดวยคอนดวยกาลงทงหมด ยอมไมสามารถใชงานได หรอยอมไมเปนทองคา ดงนน ชางทอง

๑๒๖  

ปรารถนาทจะกระทาวการแรทอง (เปนทองคา) นาแรทองอนยงใชงานไมไดมาเผาไฟ ใชคมคบขนมาขณะไฟลกโชน นามาวางบนทง ใชคอนเหลกต จนสามารถใชงานได (กลายเปนทองคา) ขณะทชางทองกระทาการอยนน กไมไดกระทาดวยโทสะและความเกลยด แตยอมกระทาเพราะปรารถนาจะใหเปนทองคาทใชการไดอยางนนนนเทยวฉนใด กแลอนวาชนทงหลายผ เปนบณฑต เมอจะทาใหไฟคอความโกรธลกโชนอยในใจของสตวทงหลายเหลานน กไมไดใชฤทธบนดาลไฟใหออกมานอกรางกายเพราะความรษยาตามปกต โทสะ หรอความเกลยด แตยอมกระทาเพอใหมคณสมบตเหมาะสมจากความหมดพยศ เพอใหบรรลสมปทาอนหนงมศลเปนอาท และเพอใหบรรลสมปทาอกอนหนงคอมรรคผลมโสดาปตตผลเปนอาท ฉนนน เพราะเหตนน พระเถระจงบนดาลกองไฟใหออกมาภายนอก (รางกาย) ดวยฤทธอนมหนต]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๓๗) แทจรงแล แมอนวาพระโมคคลลาน อนธทรมานจตรแหงพระญานาค ทาเพอลาบากเพอจะใหด กมอประไมยอประมา ดวยสตวในโลกาทงหลาย อนมากมายลางบาง ลางจาพวกตางแผนก จตรชวแปลกแปลกกน อนควรทรมานดวยสาหศ กมบทอประมา ตอชางสพรรณโลหาชานาน อนทาการโลหสพรรณา บมไดเผาดวยชาลาอคค บมไดเพยรตดวยคอน ดวยฝคอนกาลงรน อนวาสพรรณแลโลหา จสาเรจปรารถนาบมได รปทรงใสกบมเปนการ แสงอนชชวาลลบปรากฏ อนนเปนบทอประไมย มเหตใดแลเหตนน แลนายสพรรณโลหสลป เมอมจานงปรารถนา จใหรจนายงขนไป ในพลกการนานา กเอาสพรรณโลหาทงมวล อนยงบมควรแกการนน วางกานงขนธอคยา เมออณหอาภาดวยพลน นายชางกนดวยสนธาส ไวเลอภาชนหนาทง ถอคอนกงษประหารกม บางทตดวยคอนโลหกมาน กทาใหการบรบวรณ ควรแกกตยทงผอง แลนายชางทอง

๑๒๗  

ชางเหลกนน อนกทาการดงกลาวนบมทาดวยใจอนไพโรจ อนงโสดบมไดทาดวยบมทยา ดวยอาตมาอนเกลยดชง นายชางกยงเพยรพยายาม จใหสเรจความปรารถนา จใหควรแกกตยานกตยนน เพอจะใหรปพรรณงามด แลมอประมาเปนฉนใด ในเมอสบบรษทงหลาย ฉลาดดวยอบายแหงปญญา บมใหโกรธานอคค อนมในจตรแหงอาตม ใหรอนแกสตวชาดทงผอง ดวยจานองจตรรษยา อนเปนธรรดาปรกฤด บใหเรองดวยมเนนทรยอนโรธ กบมยงใหโชดอณหา ดวยบมทยาแลเกลยดชง กเปนสจจงแทถอง ธกยงกองเพลองอนเปนภายนอก ใหเรองออกดวยฤทธพลพหลพหลา อนงโสดอนวาบทคลผ มปฤชาญาณ กเพยรในการอนเปนปรโยชน เพอจโปรดจงทวรมาน แลจใหควรแกการทงหลาย จใหสละพยศอนรายแลทรอง อนงเพอจใหบรบรรณดวยธรรมในสกนธ แลจใหเปนผลเปนภพพะ เพอจใหอรยทรพยทงหลาย หมายคอเบญจศลเปนตน แลอรยมคคผลญาณา มพระโสดาเปนอาท จใหเวไนยชาดทงปวงได ในธรรมอนใดอนหนงกด กมอบประไมยอบประมา เหมอนสพรรณโลหการาสลปนน อนวาพระมหาโมคคลลาน อาไศรยเหตการณดงนน กยงอคคขนธใหอณหาศ ดวยเพลองพาเหยรอาตมอาภา ดวยฤทธพลาอเนก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๘)

- อธบายประเดนทผ อานอาจสงสยวา เหตทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไม

ทรงพระอนญาตใหพระสาวกรปอน ๆ ทรมานพญานาคตนนเปนเพราะ พระสาวกรปอน ๆ แมจะสามารถกระทาปาฏหารยตาง ๆ เหมอนพระโมคคลลานะกระทามาตงแตตนได แตจะไมสามารถเขาสมาบตไดทนขณะทพญานาคพนลมออกมาทางจมก ดงน

นนโทปนนทวตถ (๓๘) อวเสสภกข กร อาทโต ปฏฐาย สพพาน ปาฏหารยาน กาต สกกเณยย อท ปน ฐาน ปตวา เอว ขปป นสสนต โน หตวา สมาปชชต น สกขสสนต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๖)

๑๒๘  

[“มคาอธบายวา ภกษรปอน ๆ สามารถกระทาอทธฤทธปาฏหารยทกลาวมาตงแตตนได แตเมอมาถงตอนน ภกษเหลานนไมมความสามารถทจะเขาสมาบตไดทน จะประสบความพนาศทนท ดวยเหตน สมเดจพระผ มพระภาคเจาจงไมทรงอนญาตใหภกษอน ๆ ทรมานพญานาค”]

นนโทปนนทสตรคาหลวง (๓๙) ดงจะไดยนมา อนวาพระมหาเถรานเถรทงปวงอนเศศ กอาจทาซงฤทธเดชปราฏหารยทงหลาย หมายอนควรทรมานพระยานาค จาเดอมแตภาคประถมมา อนวาพระมหาเถราคณาทงหลายนน ครนมาถงในทน เมอทวชวหนทรยราชา จสละลมนาสาใหพนาศ กบมอาจเพอจเขา ซงสะบาบดดเชาวะใหทนได กจถงซงประไลยพบดด กมดวยอรรถดงงน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๖)

จะเหนไดวาผ เลาเรองในนนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวง

มไดเปนตวละครในเรอง แตเปนเพยงเสยงของผสงเกตการณทเลาหรอบรรยายเหตการณในเรอง ลวงรความคดของตวละคร ยกความคดและคาพดของตวละครมานาเสนอ แสดงความคดเหน ประเมนคาพฤตกรรมของตวละคร ตลอดจนใหคาอธบายประเดนทผ อานอาจเคลอบแคลงหรอสงสย ลกษณะดงกลาวนจดเปนลกษณะของผ เลาเรองแบบผ ร

๓.๓.๑.๑.๖ แนวคด

แนวคด (theme) หมายถง “ความคดทนาเสนอในเรอง ซงสรปจากสถานการณเฉพาะของโลกบนเทงคดออกมาเปนความเขาใจทว ๆ ไปเกยวกบโลกในชวตจรง” (อราวด ไตลงคะ, ๒๕๔๖: ๖๖)

ทงนนโทปนนทวตถและนนโทปนนสตรคาหลวงมแนวคดหลกและแนวคดยอยตรงกนทกประการ ดงน

๑๒๙  

แนวคดยอย ม ๒ ขอ ดงน

แนวคดยอยแรก คอ พระโมคคลลานะเปนพระเถระผ มอทธฤทธยงใหญ ควรแกการเคารพสรรเสรญ แนวคดนพจารณาไดจากเนอเรองสวนใหญของนนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวงทเลาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญานนโทปนนทนาคราชใหคลายจากมจฉาทฐ พญานนโทปนนทนาคราชเปนพญานาคทมฤทธมาก พระสาวกรปอน ๆ ไมสามารถทจะทรมานพญานาคตนนได การทพระโมคคลลานเถระสามารถเอาชนะพญานนโทปนนทนาคราชไดจงแสดงใหเหนวา พระเถระรปนเปนผ ทมฤทธมาก สมดงทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตงไวในทอครสาวกเบองซายผ เปนเลศในการแสดงฤทธ สมควรแกการเคารพสรรเสรญ

แนวคดยอยขอท ๒ คอ มจฉาทฐมโทษมหนต ผ มปญญาพงละทฐดงกลาวน เพราะเปนมลรากแหงอกศลธรรม ไมเปนไปเพอความหลดพน แนวคดยอยขอนสามารถเหนไดจากการทตวละครเอกของเรองคอพญานนโทปนนทนาคราชเปนผ มมจฉาทฐ มจฉาทฐของพญานาคตนนตามทกวบรรยายไวในเรอง คอ การไมเคารพสมณพราหมณ ครอาจารย มารดาบดา และธรรม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๓) อาจกลาวไดวา มจฉาทฐของพญานาคตนนกคอการไมเคารพบชาบคคลหรอสงทควรบชา

การเคารพบชาบคคลหรอสงทควรบชามสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนอาทในทางพทธศาสนาถอวาเปนการบาเพญกศลกรรมประการหนง และนบวาเปนมงคลสงสดประการหนง (ปชา จ ปชนยาน เอตมมงคลมตตม) (ข. ข. (บาล) ๒๕/๖/๓) อาจอธบายไดวาสมณพราหมณเปนผ ทควรบชาเพราะเปนผประพฤตธรรมและสงสอนธรรมอนเปนประโยชน ครอาจารยเปนผ ทควรเคารพบชาเพราะเปนผสงสอนวชาความร อบรมจรยาแกศษย มารดาบดาเปนผควรบชาเพราะเปนผ ใหกาเนด อบรมสงสอนและเลยงดบตรธดาจนเตบใหญ สวนธรรมเปนสงทควรบชาเพราะเปนคาสอนทชวยขดเกลาผประพฤตใหเจรญในทางกศลอนเปนหนทางสความหลดพน การบชาบคคลหรอสงทควรบชาจงไมใชเพยงการเคารพทตวบคคลหรอธรรมะโดยตรง แตเปนการเคารพคณธรรมหรอคณประโยชนจากบคคลหรอธรรมอนเปนประโยชนตอบคคลผ เคารพบชา ดงนน การทพญานนโทปนนทนาคราชไมเคารพบชาธรรมและบคคลทควรบชา โดยเฉพาะอยางยงการไมเคารพเลอมใสสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงไมไดเปนเพยงการปฏเสธธรรมะหรอความมอยของบคคลเหลานเทานน แตเทากบเปนการปฏเสธคณธรรมหรอคณประโยชนทจะไดจากบคคลเหลาน

๑๓๐  

ความเหนดงกลาวของพญานาคตนนแสดงใหเหนวาพญานาคตนนไมเชอเรองจรยธรรม ซงกคอการปฏเสธความคดเรองกรรมและผลของกรรม การไมเคารพเลอมใสศรทธาสมเดจพระสมมาสมพทธเจามไดเปนเพยงการปฏเสธความมอยของพระพทธเจาเทานน แตเทากบเปนการปฏเสธพระสทธรรมอนจะนาไปสความหลดพน ความเหนผดดงกลาวนพทธศาสนาถอวาเปนความเหนผดอยางมหนต ดงทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสวา “ดกรภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงจะมโทษมาก เหมอนมจฉาทฐนเลย ดกรภกษทงหลาย โทษทงหลายมมจฉาทฐเปนอยางยง ฯ” (อง. เอก. (ไทย) ๒๐/๑๙๓/๓๕) เนองจาก “เมอบคคลเปนผ มความเหนผด อกศลธรรมทยงไมเกด ยอมเกดขน และอกศลธรรมทเกดขนแลว ยอมเปนไปเพอความเจรญไพบลยยง…กศลธรรมทยงไมเกด ยอมไมเกดขน และกศลธรรมทเกดขนแลวยอมเสอมไป” (อง. เอก. (ไทย) ๒๐/๑๘๑, ๑๘๓/๓๒-๓๓)

ดวยเหตนจงกลาวไดวา วรรณคดทง ๒ เรองนชใหเหนวา มจฉาทฐมโทษมหนต ผ มปญญาพงละทฐดงกลาวน เพราะเปนมลรากแหงอกศลธรรม และไมเปนไปเพอความหลดพน

แนวคดหลก

แนวคดหลกของนนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวง คอ สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเปนผ มพระหฤทยเมตตากรณาตอสรรพสตว ทรงตรสรพระสทธรรม และทรงสงสอนและเผยแผพระสทธรรมเพอชวยเหลอสตวโลกใหพนทกขโดยใชอบายอนเหมาะสมกบอชฌาสยของผ ทจะทรงสงสอน

แนวคดนสรปไดจากการพจารณาวา มจฉาทฐมโทษมหนต ผ ท มมจฉาทฐเมอละโลกนไปยอมเขาถงทคตภม ดงทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงตรสไววา “ดกรภกษทงหลาย เราไมเลงเหนธรรมอยางอนแมขอหนง ซงเปนเหตใหสตวทงหลายเมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาตนรก เหมอนกบมจฉาทฐนเลย ดกรภกษทงหลาย สตวทงหลายผประกอบดวยมจฉาทฐ เมอแตกกายตายไป ยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก ฯ ” (อง. เอก. (ไทย) ๒๐/๑๘๗/๓๓) ดวยเหตน การทสมเดจพระสมมาสมพทธเจามพระประสงคทจะทาลายมจฉาทฐของพญานนโทปนนทนาคราชจงไมไดเปนเพราะทรงตองการใหพญานาคหนมานบถอหรอยอมรบความยงใหญของพระองค หากแตเปนเพราะตองการทจะชวยเหลอพญานาคตนนใหพนจากอบาย กลาวคอ ตองการใหพญานาคคลายมจฉาทฐ มความเหนชอบ (สมมาทฐ) เพอเปนพนฐานทจะนาไปสธรรมาภสมยในชาตตอ ๆ ไป การกระทาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใน

๑๓๑  

วรรณคดสองเรองนจงสะทอนใหเหนวาสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมพระหฤทยเมตตากรณาอนยงใหญตอสรรพสตวในอนทจะเปลองสรรพสตวใหหลดพนจากสงสารทกขมทคตภมเปนอาท พระคณธรรมดงกลาวนสมดงพระเนมตตกนามทพระพทธสรเถระประพนธวา สพพสตตานกมปโก (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

ในการสงสอนสรรพสตวนน สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงพจารณาอชฌาสยของผ ทจะทรงสงสอน การททรงสงพระมหาโมคคลลานเถระใหไปทรมานพญานนโทปนนทนาคราชนนแสดงใหเหนวาทรงเลอกอบายทเหมาะสมในการสงสอนพญานาคตนน เนองจากพญานาคตนนมมจฉาทฐมาก และมฤทธมาก ยอมไมสามารถใชการเทศนาสงสอนได แตตองใชอทธฤทธปาฏหารยในการสงสอน และพระสาวกทมฤทธทจะสามารถเอาชนะพญานาคไดมเพยงพระมหาโมคคลลานเถระเทานน ดงนน การททรงเลอกใชอบายทเหมาะสมในการสงสอนพญานาคตนนจงสะทอนใหเหนพระปญญาธคณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ดงนน การทสมเดจพระสมมสมพทธเจามพระประสงคทจะทรมานพญานนโทปนนทนาคราชใหคลายมจฉาทฐโดยสงพระโมคคลลานะไปทรมานนนจงแสดงใหเหนวา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงเปนผ มพระหฤทยเมตตากรณาตอสรรพสตว ทรงตรสรพระสทธรรม และทรงสงสอนและเผยแผพระสทธรรมเพอชวยเหลอสตวโลกใหพนทกขโดยใชอบายอนเหมาะสมกบอชฌาสยของผ ทจะทรงสงสอน

ดวยเหตน แมวา นนโทปนนทวตถ และนนโทปนนทสตรคาหลวงจะมงเลาเรองพระโมคคลลานเถระทรมานพญานนโทปนนทนาคราชเปนหลก แตวรรณคดทง ๒ เรองนกมไดมงใชเรองดงกลาวอธบายเรองการแสดงฤทธหรอสรรเสรญวรกรรมของพระโมคคลลานเถระเหมอนกบเรองในวสทธมคค มหาโมคคลลาตเถรตเถราปทานวณณนา และมหาโมคคลลานตเถร-คาถาวณณนา หากแตเปนเรองทมแนวคดหลกคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ สอดคลองกบทอรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๕๔) อธบายวา “นนโทปนนนทสตรคาหลวงเปนเรองทยกยองพระพทธเจาโดยตรง ถงแมพระพทธองคจะมไดทรงทรมานพระยานนโทปนนท นาคราชดวยพระองคเอง การปราบพระยานาคราชจนเปนผลสาเรจกเปนชยชนะของพระองคโดยแท…ในเมอพระมหาโมคคลลานะซงเปนพทธสาวกยงมฤทธเดชถงเพยงน จงไมตองสงสยเลยวา พระบรมศาสดาจะทรงมพระบรมเดชานภาพยงใหญกวาเพยงไหน…” แนวคดดงกลาวนสอดคลองกบกลวธการประพนธของพระพทธสร ทนาคาถาบทท ๗ ใน พทธชยมงคลคาถา (คาถา นนโทปนนทภชค) ซงอธบายวาชยชนะทมตอพญานนโทปนนทนาคราชนนบเปนชยชนะของสมเดจพระสมมาสมพทธเจามาเปนอารมภกถาของเรอง

๑๓๒  

จากทกลาวไปในขอ ๓.๒ และ ๓.๓.๑.๑ สามารถสรปไดวา ตวบทแปลเปนตวบทประเภทเดยวกบตวบทตนฉบบ คอ เปนตวบทมงรปแบบเชนเดยวกน มองคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาคตรงกบตวบทตนฉบบ ดงจะเหนไดวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตร คาหลวงโดยรกษาโครงเรอง เนอเรอง ตวละคร ฉาก กลวธการเลาเรอง และแนวคดของเรองตามตวบทตนฉบบ มไดทรงดดแปลง เพม หรอลดองคประกอบเหลานจนทาใหมเนอเรองแปลกไปจากตนฉบบแตอยางใด ดวยเหตนจงสรปไดวา ในเชงประเภทตวบทและอรรถสารในระดบมหพภาค เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทวตถเปนนนโทปนนทสตรคาหลวงดวย การแปลแนวรกษาตนฉบบ ซงหมายถง “การแปลทมการเกบรกษาองคประกอบและกลวธการประพนธของตวบทตนฉบบไวอยางครบถวน” (พนดา หลอเลศรตน, ๒๕๔๘: ๑๗๐)

๓.๓.๑.๒ องคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาค

การวเคราะหองคประกอบทางอรรถสารระดบจลภาคเปนการวเคราะหสมมลภาพของตวบทตนฉบบกบตวบทแปลในระดบทตากวาระดบตวบท ไดแก คาและประโยค

จากการศกษาพบวา แมวาตวบทแปลจะมองคประกอบทางอรรถสารระดบมหพภาคเหมอนกบตวบทตนฉบบ แตในระดบจลภาคตวบทแปลมอรรถสารแตกตางกบตวบทตนฉบบอยางเหนไดชดอยบาง ความแตกตางเหลานเกดจากกลวธการแปลในลกษณะตาง ๆ ดงน

๓.๓.๑.๒.๑ การขยายความ

การขยายความ (explicitation) หมายถง กลวธการแปลแบบถายทอดเนอความในตวบทแปลใหแจมชดกวาทกลาวไวในตวบทตนฉบบ เนองจากตวบทตนฉบบกลาวเนอความไวเพยงสงเขป (implicitly) เพราะสามารถเขาใจไดจากปรบทหรอสถานการณในตวบทตนฉบบ (Vinay and Darbelnet, 1958: 8 cited in Klaudy, 1998: 80)

การขยายความเปนกลวธการแปลทปรากฏมากทสดในนนโทปนนทสตรคาหลวง การขยายความบางประเภทเปนการขยายความทเลยงไมได (obligatory explicitation)

๑๓๓  

เนองจากเหตผลดานความแตกตางทางไวยากรณระหวางคภาษา๒๖ การขยายความบางประเภทมความจาเปนเพราะความแตกตางระหวางวฒนธรรมซงเรยกวา การขยายความเชงวจนปฏบต (pragmatic explicitation)๒๗ ในขณะทการขยายความบางประเภทเปนการขยายความทสามารถเลยงได (optional explicitation) เนองจากแมไมมการขยายความ คาแปลกสามารถสอความเขาใจไดและไมผดไวยากรณ แตผแปลใชการขยายความดวยเหตผลบางประการ เชน เพอใหคาแปลสละสลวยเปนธรรมชาต เปนตน (Klaudy, 1998: 82 – 83) ในทน ผวจยจะวเคราะหเฉพาะการขยายความทสามารถเลยงไดเทานน เพราะผลการวเคราะหจะสะทอนใหเหนพระอจฉรยยภาพดานการแปลของเจาฟาธรรมธเบศร

การขยายความทสามารถเลยงไดในตวบทแปลอาจจาแนกไดดงน

การขยายความเชงจนตภาพ

การขยายความประเภทนมวตถประสงคเพอสรางจนตภาพในตวบทแปลใหแจมชด เชน

(๔๐) อถ นาคราชา ธมาส๒๘ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗)

[“ลาดบนน พญานาค ทาใหควนหวนตลบขน”]

                                                            ๒๖การขยายความทเลยงไมได (obligation explicitation) เกดจากความแตกตางทางอรรถวากยสมพนธของภาษา

ทงสอง หากไมขยายความจะทาใหภาษาแปลผดไวยากรณ ตวอยางทเหนไดชด คอ การทภาษาแปลไมมคาหมวดเหมอนภาษาตนฉบบ เชน ภาษารสเซยไมมคากากบนาม (article) เมอแปลเปนภาษาองกฤษตองเพมคากากบนามเขามา (Klaudy, 1998: 82-83) กรณของการแปลภาษาบาลเปนภาษาไทย เชน การแปลบทสมาสภาษาบาลเปนภาษาไทยอาจจาเปนตองเตมบพบทหรอประธานเขามาในคาแปลโดยไมอาจหลกเลยงไดเพอแสดงความสมพนธเชงการกระหวางบทตาง ๆ ในสมาสซงถกละไว เนองจากภาษาบาลไมมหมวดคาบพบท เปนตน

๒๗การขยายความเชงวจนปฏบต (pragmatic explicitation) เกดจากความแตกตางทางสงคมวฒนธรรมของ

ภาษาตนฉบบกบภาษาแปล ผแปลจาเปนตองขยายความเนองจากผอานภาษาแปลอาจไมมความรทางสงคมวฒนธรรมการเหมอนกบผ ใชภาษาตนฉบบ (Klaudy, 1998: 83) เชน การแปลคาวา Maros เปนภาษาไทยอาจตองเตมคาวา แมนา ลงไปเปน แมนามารอส เพอใหผอานชาวไทยรวาคาดงกลาวเปนชอแมนา ในภาษาบาลคาวา สตตปรภณฑ เปนชอเฉพาะ หมายถง “ภเขา ๗ ลกทแวดลอมเขาพระสเมร” แตเมอแปลคานภาษาไทยจาเปนตองใสคาขยายวา เขา ลงขางหนาหรอคาวา คร ลงขางหลงเปน เขาสตตบรบณฑ หรอ สตตบรภณฑคร ตามลาดบเพอใหชาวไทยเขาใจชดเจน ทง ๆ ทคาวา สตตปรภณฑ ในภาษาบาลไมจาเปนตองมคาวา คร “ภเขา” ตอทายกเขาใจความหมายชดเจน

๒๘นาจะเปน ธมายส, ธมยส

๑๓๔  

ในกาลนน อนวาสลปราชา กบงหวนธรรมาใหกลมไป ในทศานทศ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗)

คาประพนธขางตนนกลาวถงเหตการณทพญานนโทปนนทนาคราช

บงหวนควนตอสกบพระโมคคลลานะ ตวบทตนฉบบใชคาวา ธมาส ซงแปลวา “บงหวนควน, หรอทาควนใหหวนตลบขน” เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวา บงหวนธรรมา “บงหวนควน” หากพจารณาในเชงความหมาย คาแปลดงกลาวนบวามสมมลภาพเพยงพอกบตวบทตนฉบบแลว เนองจากคาวา บงหวน มความหมายวา “ทาใหควนหวนตลบขน” แตในเชงจนตภาพการแปลเพยงวา บงหวนธรรมา ยอมไมกอใหเกดจนตภาพแจมชดเทากบททรงขยายความดวยวลวา ใหกลมไป ในทศานทศ การใชคาวา กลม “ปกคลมอยทาใหมดคลม” ทาใหเหนภาพควนทแผตลบปกคลมจนมดครม สวนการใชคาวา ทศานทศ “ทศนอยทศใหญ” ชวยขยายความคาวา กลม ใหแจมชดมากยงขน เมอนามาประกอบกบวล บงหวนธรรมา จงชวยใหผ อานรบรถงมหทธฤทธของพญานนโทปนนทนาคราชไดเปนอยางด

(๔๑) …อรคราชสส ทฆปถสรร อวรตสนทนเสท… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

[“รางอนยาวและใหญของพญานาค…มเหงอไหลไมหยด”]

…อนวากายแหงโภคนทรราชา…แลกายอนใหญมหมา...มเสทารนร ไหลสรกปรบมขาด หยาดเสทางคเปนธาร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

คาประพนธขางตนเปนบทพรรณนาภาพพญานนโทนนทนาคราชถกพระ

โมคคลลานะซงเนรมตกายเปนพญานาครดเขากบเขาพระสเมร คาประพนธนมความเปรยบซงอยในรปสมาส คอ อวรตสนทนเสท ซงมความหมายตามรปศพทวา “มเหงอไหลไมหยด” เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลความเปรยบดงกลาวนวา มเสทารนร คาแปลเพยงเทานนบวามสมมลภาพเพยงพอกบตวบทตนฉบบแลว แตกวไดขยายความเพมลงไปอกดวยวลวา ไหลสรกปรบมขาด หยาดเสทางคเปนธาร เพอกอใหเกดภาพเหงอไหลไมหยดอยางชดเจนมากยงขน คาทกวสรรมาใชแปลนนนบวากอใหเกดจนตภาพอยางดเยยม เนองจากแตละคาลวนใหภาพของเหลวทไหลไมหยดทงสน ไดแกคาวา รนร “ไหลออกเรอย ๆ” ไหล สรก (ซก) “เปยกชมจนหยด” ปร “เคลอนไป

๑๓๕  

เรอย” นอกจากนคาเหลานบางคายงมเสยงสมพนธกบความหมาย กลาวคอ คาวา รนร และ ปร มหนวยเสยงพยญชนะ /ร/ ซงเปนเสยงรว สวนคาวา ร และ ปร เปนคาเปนทประสมหนวยเสยงสระ /อ/ ซงเปนสระเสยงยาว เสยงของคาทงสองลกษณะนนบวาสมพนธกบการสอภาพของเหลวทไหลไมหยดเชนกน เมอนามาซอนกบวลวา บมขาด และ หยาดเสทางคเปนธาร “เหงอออกราวกบนาไหลเปนสายธาร” จงสงผลใหเกดจนตภาพอยางแจมชด เพราะทาใหเหนภาพของเหลอทไหลไมหยดและปรมาณของเหงอทมากดจนาในสายธาร การแปลขยายความในตวอยางนยอมทาใหผ อานเขาใจความทรมานพญานนโทปนนทนาคราช และในขณะเดยวกนกทาใหตระหนกวา พระโมคคลลานะวามอทธฤทธมากเพยงใด

(๔๒) …นมนเตตวา สหสสนยนปงกชภวนาทลนมขนกรสญจมพต ภควโต ปาทปทมเมถน สกสรสาภวนทตวา ปกกาม. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

[“เมอทลนมนตแลว (อนาถบณฑกเศรษฐ) จงกราบแทบคแหงดอกบวคอพระบาทแหงสมเดจพระผ มพระภาค (ประดจดอกบว) อนฝงแมลงภจมพต (ตอม) อยในสระบวมสระแหงทาวสหสนยนเปนอาท ดวยเศยรเกลาของตน แลวจงหลกไป”]

…แลวเศรษฐถวายอภวาท แทบพทธบาทยคคล สมเดจพระญาณสมนตตรการ เปรยบดวยกมทบานประดบ กบดวยหมแมลงภ บนหวหว รอนรอง รงมกองไปมา ในพนสราปทเมศ แหงสมเดจเทเวศรมฆวา…ดวยเสยรอาตมแลวกไป แล (กรมศลปกร, ๒๕๔๕: ๑๒๐ – ๑๒๑)

คาประพนธขางตนเปนบทพรรณนาภาพอนาถบณฑกเศรษฐกราบ

พระบาทสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระพทธสรเปรยบเทยบพระบาทของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวาเปนดอกบวอนงดงามในสระบวมสระบนดาวดงสวรรคเปนตนทมฝงแมลงภคออนาถบณฑกเศรษฐจมพตหรอบนตอมอย เจาฟาธรรมธเบศรทรงทรงเพมภาพพจนแบบสทพจน คอ คาเลยนเสยงธรรมชาตวา หวหว ลงไปในคาแปล พรอมทงขยายความใหชดเจนโดยใชคาขยายวา บน-รงมกองไปมา อนแสดงใหเหนวาแมลงภเหลานมไดเกาะทดอกบวเฉย ๆ หากแตบนไปมาดวย สงผลใหเกดจนตภาพในตวบทแปลอยางแจมชด ทงในแงภาพเคลอนไหว จานวน และเสยง ภาพท

๑๓๖  

เกดในจนตนาการของผอานจงเปนภาพบรรยากาศทนารนรมย ชวนใหเกดความปตในพระยคลบาทของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดเปนอยางด

เปนทนาสงเกตวา มความเปรยบอกหลายตอนทเจาฟาธรรมธเบศรทรงเพมภาพพจนแบบสทพจนลงไปในคาแปล ทง ๆ ทในตวบทตนฉบบไมมสทพจนเลย๒๙ เชน ...ฝนสรสรกเซงซา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘), …ใหกรวมกรวมดวยทาฐาทงส… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒) …เปนพยฮอพนลก… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๑) การเพมสทพจนลงไปในคาแปลสงผลใหสอบรรยากาศของเหตการณไดแจมชดสมจรงและสรางอารมณรวมของผอานไดมประสทธภาพกวาการไมเพมสทพจนลงไป

การขยายความเชงตวละคร

กลวธการแปลลกษณะนเปนการขยายความทเกยวของกบตวละครในเรอง การขยายความเชงตวละครนม ๒ ลกษณะใหญ ไดแก การเพมการประเมนคาพฤตกรรมของตวละคร และการเพมรายละเอยดเกยวแกคณสมบตของตวละคร

การประเมนคาพฤตกรรมของตวละครปรากฏในบทบรรยายทกลาวถงพญานนโทปนนทนาคราช เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมเพมขอความเชงประเมนคาพฤตกรรมของพญานาคตนนลงไปเสมอ แมวาในตวบทตนฉบบจะไมระบไว เชน

(๔๓) …นาคานภาเวน ทฆมหนตตร อตตภาว นมมตวา…อทสสน คเมส (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

[“(พญานนโทปนนทนาคราช) เนรมตอตภาพใหมขนาดใหญและยาวดวยอานภาพแหงนาค…กระทาใหถงซงการมองไมเหน”]

…กนฤรรมตรกายา ใหญยาวสามารถนก ดวยยศศกดบนยา แหงนาคานภาพ โดยใจหยาบแหงเขา…กบงมรรคาทงปวงไว เพอบมใหปรากฏ ดวยพาลพยศอนหยาบ แล (หนา ๑๓๓)

                                                            ๒๙ผ วจยยงไมพบวาอลงการศาสตรฝายบาลมอลงการแบบสทพจนของไทย 

๑๓๗  

(๔๔) …อย รฏฐปาล นนโทปนนทอรคาธปต อมหาก อปรสเส ปาทปส โอกรตวา ตาวตสเทวโลเก คจฉนตานมาคจฉนตาน กปปโต สเนร สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา มหนเตน ผเณน ปฏจฉาเทตวา เอกนธการมกาสต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๔)

[… ‘ดกร รฐบาล นนโทปนนทจอมราชาแหงงนโกรธทพวกเราเดนทางไปมา ณ ดาวดงสเทวโลก แลวเรยรายละอองเทาลงเหนอเศยร จงเอาขนดพนรอบเขาสเนรสน ๗ รอบ แลวใชพงพานปกครอบไว ทาใหเกดความมดไปทวทงหมด’ ”]

…พระญานนโทปนนท อนเปนนาครนยา โกรธแกหมสรมณาทงหลาย วาเรยรายลอองฝาเทา ลงบนวมานเขาอาเกยรณ ในเบองบนเสยรแหงเขา เมอเราไปเรามา ในดาวดงษาสวรรคน เขาเปนมฤจฉาทฤษฎกระดาง กกนกลางฉวางมรรคา เพอบมใหเราไปมาอกเลา เขาเกยวเขาซงพระสเนร อนชอพระสเมรบรรพต กพนดวยขนดไดเจดรอบ กปกครอบอนทรพมานปราการ ดวยพงพานเขาอนใหญ ทาใหมดมดมหนธเปนเอกนธการ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

จะเหนไดวา ในคาประพนธ (๔๓) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลขยายความ

วา การทพญานนโทปนนทนาคราชเนรมตอตภาพใหมขนาดใหญเพอพนเขาสเนรและกระทาใหดาวดงสวรรคเกดความมดมดนนเปนเพราะพญานาคตนนม ใจหยาบ และม พาลพยศอนหยาบ ในขณะทในคาประพนธ (๔๔) กทรงกลาววาพญานาคตนน เปนมฤจฉาทฤษฎกระดาง เนอความเหลานไมไดมระบไวตวบทตนฉบบ

การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงเพมเนอความประเมนคาพฤตกรรมของพญานนโทปนนทนาคราชลงไปในตวบทแปลนน ทาใหผอานรบรอปนสยของตวละครดงกลาวไดชดเจนมากยงขนกวาการรบรผานการกระทาเพยงอยางเดยวในตวบทตนฉบบ การแปลดวยกลวธดงกลาวนชวยเนนยาภาพดานลบของพญานาคตนนใหเดนชดขน สงผลใหผอานรสกเปนปฏปกษตอตวละครตวนและเอาใจชวยฝายสมเดจพระสมมาสมพทธเจามากยงขน

๑๓๘  

ยงไปกวานน การสรางภาพแงลบของพญานนโทปนนทนาคราชผานการขยายความนยงเปนการแสดงใหเหนนาพระหฤทยเมตตาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาชดเจนมากขน กลาวคอ ทาใหผ อานเหนวาแมพญานาคจะมอปนสยหยาบชาเพยงใด แตสมเดจพระสมมาสมพทธเจากยงทรงมพระเมตตาปรารถนาทจะชวยพญานาคตนนใหคลายจากมจฉาทฐ โดยนยนจงอาจกลาวไดวา เจาฟาธรรมธเบศทรงเนนยาเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหเดนชดมากยงขนกวาตวบทตนฉบบ

สวนการเพมรายละเอยดเกยวแกคณสมบตของตวละครมกปรากฏในการแปลเนอความทกลาวถงพระสาวก กวมกขยายความลงไปวาพระสาวกเหลานเปนเชอสายแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เชน

(๔๕) อนกกเมน สพเพ เถรา … อาโรจยส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

[“พระเถระทงปวง…กราบทลแลว…โดยลาดบ”] ในกาลนน อนวานกรพระมหาเถรานเถร อนเปนพระ

ชเนนทรโอรสา กกราบทลดวยบทจทวรมาน พระญาบาดาลอศรา โดยพรรษานกรม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

(๔๖) เถโร…อาห (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๕)

[“พระโมคคลลลานเถระ…กราบทลแลว…] อนวาพระมหาโมคคลลานะเถรา อนเปนพระชเนนทร

กล กกราบทลแกสมเดจ พระสรรเพชญบดราช (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๕) (๔๗) อถ โข ปนายสมา รฏฐปาโล สมนธการ ทสวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

[“กแลในลาดบนน พระรฐบาลผ มอายมองเหนความมดมนอนธการ…”]

แมในกาลขณะนน อนวาพระมหารษฐบาลเถร อนเปนพระมเนนทรโอรสา ผ มพระชนมายสม กเหนลกษณอนธการมหมา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

๑๓๙  

จะเหนไดวาในตวบทตนฉบบกลาวถงสาวกโดยไมมคาใดระบวาพระสาวกเหลานเปนวงศแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แตเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลโดยเพมความดงกลาวนเขาไป ดงน

ในคาประพนธ (๔๕) ทรงแปลขยายความดวยวลวา อนเปนพระชเนนโทรสา (ชน + อนทร + โอรสา “ผ เปนบตรแหงพระชนศร”)

ในคาประพนธ (๔๖) ทรงแปลขยายความดวยวลวา อนเปนพระชนเนทรกล (ชน + อนทร + กล “ผอยในสกลแหงพระชนศรผยงใหญ”)

ในคาประพนธ (๔๗) ทรงแปลขยายความดวยวลวา อนเปนพระมเนนทรโอรสา (มน + อนทร + โอรสา “ผ เปนบตรแหงพระมนผยงใหญ”)

นอกจากนเมอกลาวถงพระสารบตรเถระและพระโมคคลลานเถระ เจาฟาธรรมธเบศรกทรงขยายความวาเปนพระอครสาวกเบองขวาและเบองซายตามลาดบ ทง ๆ ทไมมระบไวในตวบทตนฉบบ ดงน

(๔๘) …ปฐมคคสาวโก สารปตตวรคนธคโช… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗)

[…ชางคนธหตถตวประเสรฐคอพระสารบตร ผ เปนปฐมอครสาวก…]

…อนวาพระมหาสารบตร อนเปนทกษณพทธพาหา ประถมอรรคสาวกอนเลอศ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗)

(๔๙) …อคคผลปตโต ทตยสาวกมหาโมคคลลานตเถรกมมารปวโร… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗)

[“ชางเหลกผประเสรฐคอพระมหาโมคคลลลานเถระผเปนทตยอครสาวก ผบรรลผลอนประเสรฐ…”]

…อนวาพระมหาโมคคลลา อนเปนอดดรพาหาพระพทธ มกฎโลกาจารยบพตร ธกประพฤดกตยในทตยะ อรรคสราวกะอนเลอศ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗ – ๑๒๘)

๑๔๐  

ในคาประพนธ (๔๘) เจาฟาธรรมธเบศทรทรงเพมวล อนเปนทกษณพทธพาหา (ทกษณ + พทธ + พาหา “ผอยเบองแขนขวาแหงพระพทธเจา”) เพอใหขอมลเพมเตมวา พระสารบตรเปนพระอครสาวกเบองขวา

ในคาประพนธ (๔๙) เจาฟาธรรมธเบศทรทรงเพมวล อนเปนอดดรพาหาพระพทธ มกฎโลกจารยบพตร (อดดร + พาหา + พระ + พทธ + มกฎ + โลก + อาจารย + บพตร “ผอยเบองแขนซายแหงพระพทธเจา ผ เปนบรมครแหงสตวโลก” เพอใหขอมลเพมเตมวา พระโมคคลลานเถระเปนพระอครสาวกเบองซาย

การขยายความเรองความเปนวงศแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและการเปนพระอครสาวกเบองขวาและซายนนนบวาสมพนธกบการขยายความเชงประเมนคาพฤตกรรมของพญานนโทปนนทนาคราชอกดวย กลาวคอ ชวยสรางภาพทแตกตางกนระหวางพระสาวกกบพญานนโทปนนทนาคราช การขยายความเรองการเปนวงศแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและการเปนพระอครสาวกเบองซายและขวานนเปนการเนนยาวาตวละครเหลานเปนตวละครฝายดทยดมนศรทธาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตรงกนขามกบพญานนโทปนนทนาคราชซงกวเนนยาวาเปนผ มความเหนผด มใจหยาบกระดาง การกระทาเชนนจงชวยทาใหภาพแงลบของพญานาคเดนชดขน ทาใหผอานรสกรงเกยจการกระทาของพญานาค และหนมาเลอมใสศรทธาการกระทาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา อนนบเปนการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางแยบคาย

การขยายความประโยคเลขใน

การขยายความประเภทนคอการเพมผพด/ผคดและกรยาแสดงการพด/คดลงขางหนาประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด (free direct speech) ทาใหกลายเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด (direct speech) ตวอยางเชน

(๕๐) ทเมม ภนเต นาคราชนต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

[“ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระพทธเจาขอทรมานพญานาค”]

อนวาพระมหารษฐบาลเถรกกราบทลคด แตสมเดจพระผมพระภาคยวา ขาแตสมเดจพระพทธองคอย

๑๔๑  

เกลา ขาพระพทธเจาทวรมานซงอธบดบาดาลเถอดฤๅ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

คาพดของพระรฐบาลเถระทกราบทลสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ขางตนนเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด แตในคาแปลเจาฟาธรรมธเบศรทรงขยายความโดยเพมประโยคนาเพอระบวาพระรฐบาลเถระกราบทลสมเดจพระสมมาสมพทธเจา (อนวาพระมหารษฐบาลเถรกกราบทลคด แตสมเดจพระผมพระภาคยวา) สงผลใหคาแปลกลายเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด

เหตทเจาฟาธรรมธเบศรทรงขยายความประโยคเลขใน หรอแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดนนอาจเปนเพราะทรงตองการสอความหมายใหชดเจนวาถอยคาตาง ๆ นน ใครเปนผกลาว โดยเฉพาะอยางยงหากนาตวบทแปลนไปใชเทศนหรอสวด หากไมเพมประโยคระบผพด/คดเขามา อาจทาใหผ ฟงเขาใจเนอความลาบากวาผกลาวถอยคานน ๆ เปนใคร ในเชงอรรถสารระดบจลภาค การกระทาเชนน สงผลใหตวบทแปลมอรรถสารเพมขนมากกวาตนฉบบ แตไมกระทบอรรถสารระดบมหพภาคแตอยางใด

การขยายความประโยคเลขในนเปนกลวธการแปลทพบตลอดทงเรอง ผวจยจะอธบายประเดนนโดยละเอยดอกครงในหวขอ ๓.๓.๓ องคประกอบทางไวยากรณ

เมอพจารณาการขยายความลกษณะตาง ๆ ทไดอธบายมานนจะเหนไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงมวตถประสงคในการแปลขยายความ ๓ ประการ ดงน

ประการแรก เพอใหคาแปลสอความหมายความชดเจน ทาใหผอานหรอผ ฟงสามารถตดตามเนอเรองไดงาย ไมสบสบ ดงปรากฏในกรณของการขยายความประโยคเลขใน

ประการทสอง เพออรรถรสของเรอง เนองจากบางครง การแปลความใหมสมมลภาพเพยงพอกบตวบทตนฉบบอาจไมกอใหเกดอรรถรสไดเทากบการขยายความ ตวอยางเชน การแปลตวบททบรรยายเหตการณพญานนโทปนนทนาคราชบงหวนควนในตวอยาง (๔๐) หากแปลตรงตามรปศพท ผอานยอมไมเกดจนตภาพ และสงผลใหตวบทแปลหยอนในเรองอรรถรส

ประการทสาม เพอเนนยาแนวคดหลกของเรองอยางแยบคาย การแปลขยายความในตวอยางตาง ๆ ทผ วจยไดยกมาอธบายนน แมจะมวตถประสงคเบองตนเพอสราง

๑๔๒  

จนตภาพหรอใหขอมลเพมตมกตาม แตเมอพจารณาโดยละเอยดแลว การขยายความลวนชวยเนนยาภาพอนนารนรมยและพงประสงคของฝายสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และเนนยาภาพเชงลบของพญานนโทปนนทนาคราช กลวธดงกลาวนจงชวยโนมนาวใจผ อานใหเลอมใสศรทธาฝายสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางทรงประสทธภาพอกทางหนง

การขยายความในตวบทแปลน แมมไดกระทบตออรรถสารระดบมหพภาค แตในระดบจลภาคนนนบวาแตกตางกบตวบทตนฉบบอยางเหนไดชด ทงน ความแตกตางทเกดขนลวนสงเสรมใหตวบทแปลบรรลวตถประสงคสาคญของผประพนธตวบทตนฉบบคอการสรรเสรญพระพทธานภาพดงทไดอธบายมาแลว

๓.๓.๑.๒.๒ การละความ

การละความ (Omission) หมายถง การไมแปลคาหรอเนอความทมปรากฏในตวบทตนฉบบ การละความสงผลใหตวบทแปลมอรรถสารระดบจลภาคตางกบตวบทตนฉบบ แตไมกระทบอรรถสารระดบมหพภาค ในทางตรงกนขามอาจชวยใหคาแปลกระชบ ไมซาซอน เยนเยอ

จากการศกษาพบวามการละความอยบาง เชน การละความไมแปลคาวา โน “ของเราทงหลาย” อยางสมาเสมอตลอดทงเรอง ดงน

(๕๑) อถ ปจจสสสมเย สมปาคเต… โน ภควา…ภวตตยมเสส โอโลเกส (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

[“ลาดบนน ในกาลเมอเวลาเชามดเขามาใกล สมเดจพระผมพระภาคของเราทงหลาย …ทรงพจารณาภพทงสามโดยตลอด…”]

ในกาลเมอใกล จไกษยแหงพระฮาม ยามจอรโณทยะ สมเดจพระบรมโลโกดดราธกธคณ…ธกเสดจพจารณา ในภวาทงสามเนยรพเศษ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

(๕๒) อถาตตานาคตปจจปป นนว ตถญาณโกว โท โน

ภควา…อาวชเชนโต… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๓)

๑๔๓  

[“ลาดบนน สมเดจพระผมพระภาคของเราทงหลาย ผทรงปรชาหยงรเรองราวในอดต ปจจบน และอนาคต ทรงราพงวา…”]

ในกษณกาลนน อนวาสมเดจอธปไตย บรมไตรยโลกนารถ พระองคฉลาดในพระปรชา อนพจารณาแจง ซงอดตานาคตประจบนน ซราบซงสรรพพสด…ดงพระองคมาราพง…(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

(๕๓) อถ นรามรนาโถ มลปรสทโธ โน ภควา ปภาตาย รตตยา…(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

[“ครนเมอราตรสวางแลว ลาดบนน สมเดจพระผมพระภาคเจาของเราทงหลาย ผทรงเปนทพงแหงมนษยและเทพ…”]

ในอนดบกาลนน อนวาสมเดจพระผ มพทธภาคย อนบรสทธจากมทล เปนทพงพรหมมนทรามรมานษชาต ในเมอสนโกษฐาสแหงราษตรน ทนกรจรกระจาง สวางพนคคนา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

(๕๔) อถ สพพสตตานกมปโก สพพาสววนมตโต สพพโลกเชฏโฐ โน สตถา ตสส นมนตน อธวาเสตวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

[“ลาดบนน สมเดจพระศาสดาของเราทงหลาย ผทรงเมตตาตอสรรพสตว ผทรงพนวเศษจากอาสวะทงปวง ทรงยงคานมนตของเศรษฐนนใหอยทบแลว (ทรงรบนมนตของเศรษฐนนแลว)…”]

ในกาลนน อนวาสมเดจบรมมารชนศาษดา อนเปนอศวราแหงไตรโลกยดวยพเศศ วมดดกเลศอาสรพ ปรารพภพระกรณา ธรงพระเมตตาอนเครอะห ฉพอะแกสตวโลกสบสกล ครนธรบนมนตคฤหบดเสรจ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

๑๔๔  

จะเหนไดวาในคาประพนธ (๕๑) – (๕๔) ตวบทตนฉบบมวลวา โน ภควา “พระผ มพระภาคของเราทงหลาย” และ โน สตถา “พระศาสดาของเราทงหลาย” แตในตวบทแปล เจาฟาธรรมธเบศรทรงละความ ไมแปลคาวา โน “ของเราทงหลาย” เลย

การจะมคาวา โน ขยายคาวา ภควา หรอ สตถา หรอไมนนไมไดกอใหเกดความแตกตางอยางมนยสาคญ เพราะใจความสาคญของวลนอยทคาวา ภควา หรอ สตถา ไมจาเปนตองระบคาขยายทแสดงความเปนเจาของลงไป เนองจากการกลาวถงพระผ มพระภาคหรอสมเดจพระศาสดาในปรบทนยอมเปนทเขาใจไดวาหมายถงสมเดจพระโคตมพทธเจาซงมเพยงพระองคเดยว ไมตองมคาขยายวาองคใดหรอของใครมาประกอบกสามารถเขาใจไดชดเจน โดยนยน การทกวแปลเฉพาะคาวา ภควา หรอ สตถา และไมแปลคาวา โน กถอวาเพยงพอ ไมมผลกระทบตออรรถสารระดบมหพภาคแตอยางใด ยงไปกวานนยงสงผลใหคาแปลกระชบ ไมเยนเยออกดวย

(๕๕) อถ เตน สเนรนา นปป ฬยมาน อรคราชสส ทฆปถสรร… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

[“ลาดบนน รางอนยาวและใหญของพญานาค อนพระโมคคลลานะบบเขากบเขาสเนร…”

ในกาลนน อนวากายแหงโภคนทรราชา พระมหาโมคคลลาหนบเขาไว แลกายอนใหญมหมา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

ในคาประพนธขางตน เจาฟาธรรมธเบศรไมทรงแปล สเนรนา “กบเขาสเนร” ทงนอาจเปนเพราะทรงเหนวา เนอความตอนกอนหนาไดระบไวชดเจนแลววา พระโมคคลลานะไดแปลงกายเปนพญานาคแลวพนรดรางพญานนโทปนนทนาคราชเขากบเขาสเนร ดงนน เนอความในตอนนจงไมจาเปนตองแปลซา ทาใหคาแปลไมซาซอนกบตอนกอนหนา การไมแปลคาดงกลาวสงผลใหอรรถสารระดบจลภาคของตวบทแปลไมตรงกบตวบทตนฉบบ แตไมกระทบตออรรถสารระดบมหพภาคแตอยางใด

๓.๓.๑.๒.๓ การแปลไมตรงกบตนฉบบ

การแปลไมตรงกบตนฉบบ หมายถง การแปลความหมายของตวบทตนฉบบคลาดเคลอน ไมตรงกบความหมายในตวบทตนฉบบ

๑๔๕  

จากการศกษาพบวา มการแปลไมตรงกบตนฉบบอยบาง คอ (๕๖) ตทา จตรสตโยชนสตสหสสโยชนปปมาณ สเนรโน ขนธ สพพสตตาน ราคทหนสสเทนคคนา กปปทหนสมย วย สมนตปชชลตเมว อโหส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙)

[“ในกาลนน เขาสเนรซงมขนาดประมาณแสนแปด

หมนสพนโยชนไดลกโพลงเปนไฟไปทวราวกบสมยทไฟไหม (คราวสน) กป เพราะไฟทหนาขนคอไฟราคะแหงสรรพสตวทงหลาย”]

ในกษณกาลนน อนวาทอนบรรพตราชา อนคณนาไดแสนหกหมนแปดพนโยชนกเปนเปลวโชดสมนต เหมอนเมอกาลนดราย โลกยฉบหายดวยเพลองกลป เหตสรรพสตวทงปวง เปนเหดในทรวงหมนไหม ไปดวยราคคค กมดวยอเนก แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙)

ในตวบทตนฉบบ คาวา จตรสตโยชนสตสหสสโยชนปปมาณ แปลวา “(ม

ขนาด) ประมาณหนงแสนแปดหมนสพนโชยน” แตกวแปลวา อนคณนาไดแสนหกหมนแปดพน โยชน จงไมตรงกบความหมายในตนฉบบ

(๕๗) อฏฐาย อเนเกห นาคมานเวห ปรวตโต สเนรปาท คนตวา นาคานภาเวน ทฆมหนตตร อตตภาว นมมตวา สเนร สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา อทธมจจคคตสส จตราสตโยชนสหสสปปมาณสส สเนรเสลราชสโสปรตลตถต ทวาทสโยชนปปมาณ ตาวตสามราน มหาสทสสนนคร สมนตาว กญจตายตโนตตงคตร ชชชลตนานาววธรตนวจตตาเนกภสนกสกโกฏปญจทสสหสสผเณน ปฏจฉาเทตวา อทสสน คเมส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

[“พญานนโปนนทนาคราชลกกขนไปยงเชงเขาพระสเมร โดยมนาคมานพจานวนมากแวดลอม เนรมตรางกายของตนใหมขนาดใหญและยาวยงดวยอานภาพแหงนาค ใชขนดพนรอบ

๑๔๖  

เขาสเนร ๗ รอบ แลวใชพงพานมขนาดประมาณ ๕,๐๐๐ โกฏ นาสะพรงกลว มรตนชาตอเนกประการสองแสงปกคลมทวมหาสทสสนนครแหงเทวดาสามสบสามตน อนมขนาดประมาณสบสองโยชน อนตงอยบนเขาสเนรซงสงประมาณแปดหมนสพน

โยชน ทาใหเกดความมดจนมองไมเหน”] อนวาพระญาอรคนทรภชงค ออกจากบลลงกบมชา แล

มนาคามาตยาทงหลาย นาคนกายหอมลอม สพรงพรอมนาไป สเชองไศลศขเรนทร อนชอสเมรราชา แลนนโทปนนทาเสยรพศ กนฤรรมตรกายา ใหญยาวสามารถนก ดวยยศศกดบนยา แหงนาคานภาพ โดยใจหยาบแหงเขา กเกยวเขาซงราชบรรพต ดวยขนดตวอนใหญ คณนาไดเจดรอบ กปกครอบดวยพงพาน มดปราสาทสถานนครนทรา อนชอมหาสทศนไพศาล สงมประมาณสบสองโยชน แลกอปรดวยทพยวโนททยาน อนตงบนอรรคสถานพระสเมร อนเปนจธาธรเณนทรกรลาสถาน มประมาณแสนหกหมนแปดพนโยชน อน ไพโรจนร จตรน น แลพระญานนโทปนนทนาคราช ยงพพานอาตมคณนา นฤมตรไดหาหมนโกฏ สาแดงสโรดดมพนลก อธกดเรกพจตร ดวยรตนพพธอาภา ดรดงคกายาทฤรรฆา กงามดดาวดงษา แลทวยางคชวเหนทรราชาภชงค กบงมรรคาทงปวงไว เพอบมใหปรากฏ ดวยพาลพยศอนหยาบ แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

คาประพนธขางตนน ในตวบทตนฉบบระบวาเขาพระสเมรมความสง

ประมาณแปดหมนสพนโยชน (จตราสตโยชนสหสสปปมาณสส) แตเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวา แสนหกหมนแปดพนโยชน ซงไมตรงกบตนฉบบ

คาวา อสต แปลวา “(จานวน) แปดสบ” จตราสต แปลวา “(จานวน) แปดสบส” (จตร “(จานวน) ส”) จตรสตโยชนสตสหสสโยชน จงแปลวา “แสนแปดหมนสพนโยชน” และ จตราสตโยชนสหสส จงแปลวา “แปดหมนสพนโยชน”) แตกวแปลวา อสต วา “(จานวน) หกสบ” ทงสองกรณ สงผลใหคาแปลไมตรงกบตวบทตนฉบบ (“จานวนหกสบ” คอ สฏฐ)

๑๔๗  

อยางไรกตาม การวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงทผานมาและทจะกลาวตอไปขางหนาแสดงใหเหนวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงเปนผ แตกฉานในภาษาบาลอยางสง จงสามารถแปลวรรณคดบาลทใชภาษายากเชนนได ดงนน เจาฟาธรรมธเบศรจงไมนาจะทรงแปล อสต ซงเปนศพททไมมความซบซอนผด ดงนน อาจเปนไปไดวาเจาฟาธรรมธเบศรอาจมไดทรงแปลไมตรงกบตนฉบบ แตผคดลอกตนฉบบอาจคดลอกคลาดเคลอนจากคาวา สฏฐ เปน อสต กเปนได

(๕๘) อถ โข ปนายสมา รฏฐปาโล…ภควนตเมตทโวจ ปพเพ ภนเต อมสม ปเทเส ฐตาน อมหาก… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

[“ลาดบนนแล ฝายพระรฐบาลผ มอาย ไดกราบทลสมเดจพระผ มพระภาควา “ขาแตพระองคผ เจรญ ในกาลกอน เมอขาพระพทธเจาอยในทน…”]

แมในกาลขณะนน อนวาพระมหารษฐบาลเถร อนเปนพระมเนนทรโอรสา ผ มพระชนมายสม…กทลถามเหตอศจรรย ซงสมเดจพระบรมสรรเพชญวา ขาแตสมเดจพระชนกาธราช อนวาขาพทธบาททงหลาย สถตภายในประเทศน… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

คาวา อมหาก ในประโยคนเปนสรรพนามบรษท ๑ พหพจน ทาหนาทเปน

ผกระทาในประโยคอนาทร (Genitive absolute)๓๐ แปลวา “เมอพวกเรา… (When we…)”๓๑ อยางไรกตาม ในบรบทน อมหาก มไดมความหมายเปนพหพจน แตมความหมายเปนเอกพจน เพราะประธานของประโยคมเพยงคนเดยว คอ พระรฐบาล แตเหตทใชสรรพนามเปนรปพหพจน

                                                            ๓๐ประโยคอนาทร (genitive absolute) เปนอนพากยหรอประโยคยอยแบบหนงในภาษาบาล ประธานในประโยคน

จะอยในรปการกเจาของ (genitive case) และกรยาจะอยในรปกรยาขยายปจจบนกาล (present participle) หรอกรยาขยายอดตกาล (past participle) ซงผนเปนรปการกเจาของเชนกน ประธานในประโยคอนาทรจะเปนคนละตวกบประธานของประโยคหลก ประโยคยอยชนดนใชแสดงวาเหตการณเกดขนกอนหรอกาลงเกดขนพรอม ๆ กบเหตการณของประโยคหลก โดยทวไปมกแปลวา “เมอ…” (เทยบ ประโยคลกขณวนตะ (genitive absolute) บทท ๒) (ด Warder, 2005: 68, 103)

๓๑ตามปกตแลว อมหาก เปนคาสรรพนามบรษท ๑ พหพจน การกกรรมรอง (dative case) และการกเจาของ

(genitive case) แปลวา “แกพวกเรา (for us)” และ “ของพวกเรา (ours)” ตามลาดบ 

๑๔๘  

นนเปนเพราะ ผพดตองการแสดงความเคารพผ ฟง (Collins, 2006: 65) ในกรณน พระรฐบาลกราบทลสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงใชศพทนามรปพหพจนแทนตนเองเพอแสดงความเคารพสมเดจพระสมมาสมพทธเจา การทเจาฟาธรรมธเบศรแปล อมหาก วา อนวาขาพทธบาททงหลาย จงไมตรงกบอรรถสารระดบจลภาค

อยางไรกตาม อาจเปนไปไดวา การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลเชนน อาจเปนเพราะทรงตความวา ประโยคดงกลาวนพระรฐบาลกราบทลถามสมเดจพระผ มพระภาคในนามของตนและพระสาวกรปอน ๆ ดวย จงใชสรรพนามวา อมหาก และทาใหทรงแปลเปนไทยโดยใชสรรพนามบรษท ๑ รปพหพจนวา อนวาขาพทธบาททงหลาย การตความเชนนมไดกระทบสาระสาคญของเรอง ยงไปกวานนคาแปลของเจาฟาธรรมธเบศรกยงคงรกษาวจนลลาการแสดงความเคารพสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไวไดเชนเดยวกบตวบทตนฉบบ ตางกนแตเพยงวา ในตวบทตนฉบบผ กราบทลคอพระรฐบาลเถระ แตในคาแปลผกราบทลคอพระรฐบาลทพดแทนพระสาวกรปอน ๆ

(๕๙) …ภควา…อาวชเชนโต…กญจาป โส เตนตตภาวเวน มคคผล ปตพชฌต น สกโกต ทฬหวนเยน วเนตวา กมมผล สททหตวา มม สาสน สทโธ สมาโน อายต มคคผลปฏพชฌนการเณส ปตฏฐาย กามนมจฉามคคโต สกตตาน สมทธรตวา สกยปฏสรณ กรสสตต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

[“…สมเดจพระผ มพระภาคแหงเราทงหลาย…ทรงราพงวา… ‘ถงกระนนกตาม พญานาคตนนยอมไมสามารถทจะรแจงมรรคผลไดเพราะอตภาพของตน (ทเปนสตวเดรจฉาน) ตอเมอไดอบรมตนดวยวนยอนหนกแนน จงจะเลอมใสในคาสอนของเรา จะศรทธาในกรรมผล ตงอยในเหตแหงการรแจงมรรคผลตอไปในภายภาคหนา จะยกตนเองขนจากหนทางทผดอนกอปรไปดวยกาม กระทา (เรา) ใหเปนสรณะของตน’ ”]

…อนวาสมเดจอธปไตย บรมไตรยโลกนารถ…ดงพระองคมาราพง …อนวานนโทปนนทนาค บมอาจเพอจตรสซงพระอรยมารรคผลญาณ เหดเปนเดยรจฉานกาเนอด ถงวาเกอดดงนนกด แลสมเดจพระนรสหสคต จ โอวาท ดวยบททรมาน จตงไวใหเจยรกาลหมนคง มองคคอศลเบญจา อนวาพระญา

๑๔๙  

นาคนน จกเชอกรรมเชอผล จตรจอาพลดวยสรทธา ในศาษานาพระตถาคตน กจตงอยในทเปนเหต จงจะใหผลพเศษในภายหนา กจฤๅสกนธแหงอาตมภาพ อนมานชวหญาบกระดาง จากหนทางมฤจฉา แลวกจะตงอาตมภาพไว เปนทสรณาไศรยแหงตน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

ในคาประพนธขางตนน ในตวบทตนฉบบเปนการถายทอดความคดของ

สมเดจพระสมมาสมพทธเจามาโดยตรงแบบประโยคเลขใน (direct speech) ดงจะสงเกตไดจากการใชกรยา อาวชเชนโต “ราพงอย” การใช อต ศพท๓๒ และการใชสรรพนามบรษท ๑ เอกพจน การกเจาของ มม “ของเรา” ซงหมายถง สมเดจพระสมมาสมพทธเจา

แตในตวบทแปลมหลกฐานทแสดงใหเหนวา กวทรงแปลงความคดในประโยคเลขในเปนประโยคเลขนอก (indirect speech) ดงจะเหนไดวาทรงเพมประธานวา แลสมเดจพระนรสหสคต แทรกเขามา และทรงเปลยนบรษท ๑ เอกพจน การกเจาของวา มม “ของเรา” ในตวบทตนฉบบเปนคานามวา พระตถาคต ซงแสดงใหเหนวาผ เลาเรองเปนผ ถายทอดความคดของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาแทน

อยางไรกตาม ในตอนทายของคาแปลน มหลกฐานทแสดงวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงกลบมาใชการถายทอดความคดแบบประโยคเลขในดงตวบทตนฉบบ ดงจะเหนไดวาทรงแปลวา แลวกจะตงอาตมาภาพไว เปนทสรณาไศรยแหงตน แล (คาวา อาตมาภาพ ในทน เปนสรรพนามบรษท ๑ แทนผพดคอสมเดจพระสมมาสมพททเจา)

จะเหนไดวา คาแปลขางตนนมการใชประโยคเลขในและประโยคเลขนอกปนกน ในขณะทตวบทตนฉบบเปนประโยคเลขในเพยงอยางเดยว คาแปลดงกลาวจงไมตรงกบลกษณะการถายทอดความคดในตวบทตนฉบบ อยางไรกตาม การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลเชนนมไดกระทบตออรรถสารระดบมหพภาค ยงไปกวานน เนอความตอนดงกลาวเปนพระดารของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงมขนาดไมยาวนก ทงยงมใชบทสนทนา การแปลโดยใชทงประโยคเลขในและเลขนอกปนกนจงไมทาใหผอานเกดความสบสนแตอยางใด

                                                            ๓๒อต ศพท ใชเปนเครองหมายแสดงวาขอความขางหนาเปนขอความทอางหรอยกมา ประโยคทม อต ศพทนจะ

เปนประโยคเลขใน (ด Warder, 2001: 35 – 36) อต ศพทนอาจเทยบไดกบเครองหมายอญประกาศ  

๑๕๐  

เมอพจารณาการถายทอดองคประกอบทางอรรถสารโดยใชเกณฑ สมมลภาพ (equivalence) พบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยมสมมลภาพทางอรรถสารระดบมหพภาคตรงตามตวบทตนฉบบ กลาวคอ ทรงรกษาโครงเรอง เนอเรอง ตวละคร ฉาก กลวธการเลาเรอง และแนวคดของเรองตรงตามตวบทตนฉบบทกประการ

สวนในอรรถสารระดบจลภาคนน แมวาจะมสมมลภาพไมตรงกบตวบทตนฉบบ แตกมไดกระทบตอสมมลภาพทางอรรถสารระดบจลภาค ยงไปกวานนกลวธการแปลแบบขยายความยงชวยเสรมอรรถรส สรางจนตภาพ สอความหมายและเนนยาแนวคดของเรองคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหแจมชดมากยงขน ดงนน จงอาจกลาวไดวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงถายทอดองคประกอบทางอรรถสาร ทงในระดบมหพภาคและจลภาคไดอยางเหมาะสม

๓.๓.๒ องคประกอบทางคาศพท

เจาฟาธรรมธเบศรทรงมกลวธการแปลคาศพทภาษาบาลเปนภาษาไทย ดงน

๓.๓.๒.๑ การแปลทบศพท

การแปลทบศพท หมายถง การแปลคาภาษาตางประเทศโดยวธถายเสยงและถอดอกษร (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๖: ๕๒๐) การแปลทบศพทในนนโทปนนทสตรคาหลวงมทงทเปนการแปลทบศพทโดยใชรปภาษาบาลโดยตรง เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๖๐) อรยมคค (= ทางอนประเสรฐ, อรยมรรค)

อรยมคค

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘ – ๑๒๙)

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๖๑) สาวก (= ศษยของศาสดา, สาวก) สาวก (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๔ – ๑๔๕)

๑๕๑  

นอกจากการทบศพทโดยใชรปภาษาบาลโดยตรงแลว ยงพบวาเจาธรรมธเบศรทรงนยมทบศพทโดยอาจตดพยางค ใชรปปฏภาคภาษาสนสกฤต หรอใชรปแผลงใหมลกษณะอยางคาภาษาสนสกฤตอกดวย เชน

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๖๒) ธมมปเรกขา (= ความเคารพธรรม) ธรรมบเรกษา

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒)

ตวอยาง (๖๒) กวแปลคาวา ธมมปเรกขา “ความเคารพธรรม” โดยเปลยนแปลงรปคาเปน ธรรมบเรกษา (แผลง ป > บ และ แผลง ข > ษ)

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๖๓) ทตยคคสาวโก (= สาวกผ เลศลาดบทสอง)

ทตยสราวก

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

ตวอยาง (๖๓) กวแปลคาวา ทตยคคสาวโก (< ทตย+อคค+สาวก) “สาวกผ เลศลาดบทสอง” เปน ทตยสราวก โดยตดคาวา อคค ทง และใชคาวา สราวก ซงเปนคายมจากภาษาสนสกฤตวา ศราวก (ปฏภาคกบคาภาษาบาลวา สาวก)

ตวอยางการแปลทบศพทตวอยางอน ๆ เชน แปล มจฉาทฏฐ “ความเหนผด” วา มฤจฉาทฤษฎ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๙) แปล อฏฐงคกมคค “มรรคมองคแปด” วา อษฎางคกมคค (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘) แปล อทธปปาท “ธรรมททางแหงความสาเรจฎ วา อทธบาท (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗) แปล สตปฏฐาน “ธรรมอนเปนทตงแหงสต” วา สตปฏฐาน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗) เปนตน เปนทนาสงเกตวาคาศพทเหลานลวนเปนคาศพททางพทธศาสนาทงสน เหตททรงนยมแปลคาศพททางพทธศาสนาดวยการทบศพทอาจเปนเพราะคาเหลานใชแบบทบศพทจนเปนทเขาใจความหมายกนทวไปแลว นอกจากนยงอาจเปนเพราะเหตผลดานวจนลลาดวย (ประเดนนผวจยจะอธบายในหวขอ ๓.๓.๔ องคประกอบทางวจนลลา)

๑๕๒  

เปนทนาสงเกตวากวทรงนยมทบศพทโดยใชรปปฏภาคในภาษาสนสกฤตมากกวาทบศพทโดยใชรปภาษาบาลโดยตรง เชน นยมใช สราพก “สาวก” (< ส. ศราพก) มากกวา สาวก (< ป. สาวก) ใช อษฏ “แปด” (< ส. อษฏ) แทน อฏฐ (< ป. อฏฐ) เปนตน นอกจากนยงทรงนยมแผลงคาทบศพทใหมรปอยางคาภาษาสนสกฤต ทง ๆ ทรปดงกลาวไมมในภาษาสนสกฤต เชน ทรงใชวา มฤจฉา “ผด” แทน มจฉา (< ป. มจฉา) ทง ๆ ทภาษาสนสกฤตไมมรป *มฤจฉา มแตรป มถยา ใช บเรกษา แทน บเรกขา “ความเคารพ” (< ป. ปเรกขา) ทง ๆ ทภาษาสนสกฤตไมมรป *ปเรกษา มแตรป ปรสการ (Monier-Williams, 2005: 634) เปนตน

๓.๓.๒.๒ การแปลออกศพท

การแปลออกศพท หมายถง การแปลความหมายของคาภาษาบาลดวยคาหรอความทมความหมายเทยบเทากนในภาษาไทย (พระมหานยม อตตโม, ๒๕๓๒: ๑๘) คาแปลออกศพทไมจาเปนวาตองเปนคาไทยแททงหมด เชน แปลคาวา สาสน วา คาสอน, คาสง (ถาเปนการแปลแบบทบศพทใชวา ศาสนา) แปล อาโปธาต วา ธาตนา (ถาเปนการแปลแบบทบศพทใชวา อาโปธาต) เปนตน การแปลออกศพทเปนกลวธการแปลคาศพททพบมากทสดในนนโทปนนทสตรคาหลวง ตวอยางเชน

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๖๔) โกฏสตสหสสจกกวาเฬส (= ในจกรวาลทงแสนโกฏ)

ในแสนโกฏจกรวาฬ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗)

คาวา โกฏสหสสจกวาเฬส ในตวอยาง (๖๔) แปลวา “ในจกรวาลจานวนแสนโกฏ, ในแสนโกฏจกรวาล” (โกฏ “สบลาน + สตสหสส “แสน” + จกกวาเฬส “ในจกรวาลทงหลาย”) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคานแบบออกศพทวา ในแสนโกฏจกรวาฬ

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๖๕) กตาธการสมปนโน (= ผถงพรอมซงบญญาธการทตนไดกระทาแลว)

กอปรดวยคณบนยา อนไดอบรมมามากแลว

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

๑๕๓  

คาวา กตาธการสมปนโน ในตวอยาง (๖๕) แปลวา “ผถงพรอมซงบญญาธการทตนไดกระทาแลว” (กต “กระทาแลว + อธการ “การกระทายง + สมปนโน “ถงพรอม”) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาดงกลาวแบบออกศพทวา กอปรดวยคณบนยา อนไดอบรมมามากแลว

ตวอยางการแปลออกศพทอน ๆ เชน แปลคาวา มลปรสทโธ “(เปนผ) บรสทธจากมลทน” วา อนบรสทธจากมทล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕) แปลคาวา จกกวตตรปสร “(ซง) รปงามประดจพระจกรพรรด” วา รปสนทรธราประดจมหาจกรพรรด (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๖) แปลคาวา อายสมา “ผ มอาย” วา “ผมพระชนมายสม” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓) แปลคาวา เวตตปจฉก “ตระกราหวาย” วา กระเชาอนเขาทาดวยหวาย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖) แปลคาวา เลณ “ถา, ทกาบง, ทหลกเรน” วา ทซอน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๘) เปนตน

แมวาเจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลคาศพทภาษาบาลดวยการแปลออกศพทมาก แตเมอพจารณาคาศพทททรงใชในการแปลแลวพบวา สวนใหญยงทรงนยมใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปล มเพยงสวนนอยททรงใชคาศพทในทาเนยบภาษาสามญ เชน ทรงใชคาวา โกฏ แทนคาวา สบลาน ใชคาวา มทล (< มลทน) แทนคาวา สกปรก, มวหมอง ใชคาวา สนทร แทนคาวา สวย, งาม เปนตน

๓.๓.๒.๓ การแปลทบศพทซอนดวยการแปลออกศพท

กลวธการแปลคาศพทขอน กวจะทรงแปลคาศพทภาษาบาลดวยการทบศพทแลวแปลความคาศพทดงกลาวแบบแปลออกศพทซอนลงขางหลงคาแปลทบศพท เชน

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๖๖) สาวกเวเนยโย (= เปนผอนพระสาวกพงทรมาน)

กเปนศราพกเวไนย คอเปนพสยพทธบรพาร พระสาวกจะพงทรมาน

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

คาวา สาวกเวเนยโย ในตวอยาง (๖๖) มความหมายวา “เปนผอนพระสาวกพงทรมาน” เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาดงกลาวดวยการทบศพทเปน ศราพกเวไนย (ใชคาวา ศราพก ซงเปนคาทยมจากคาภาษาสนสกฤตวา ศราวก ซงปฏภาคกบคาภาษาบาลวา สาวก และใชคาวา เวไนย ซงแผลงมาจากคาภาษาบาลวา เวเนยย) และแปลความหมายของคาดงกลาวซอน

๑๕๔  

ลงไปวา คอเปนพสยพทธบรพาร พระสาวกจะพงทรมาน วลดงกลาวนทาหนาทไขความวาคาวา ศราพกเวไนย ขางตนนนมความหมายวากระไร

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๖๗) นยยานกสาสาน (= (เปน) คาสอนอนนา (สตว) ออกจากทกข)

แลเปนนยยานกะธรรม อนจนาสรรพสตวอนมาก ใหเจญจากวฎรทกขา

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๒)

คาวา นยยายกยสาสน มความหมายวา “(เปน) คาสอนอนนาออกจากทกข” กวแปลคาดงกลาวนวา แลเปนนยยานกะธรรม ในกรณน กวมไดทบศพทคาวา นยยานกสาสน มาโดยตรง แตใชคาวา ธรรม ซงมความหมายใกลเคยงกบคาวา สาสน มาแปลคาดงกลาวแทน (ธรรม “คาสงสอน,” สาสน “คาสอน, ศาสนา”) หลงจากแปลแบบทบศพทแลว กวไดแปลความหมายของคาดงกลาวซอนลงไปขางหลงคาทบศพทนนวา อนจนาสรรพสตวอนมาก ใหเจญจากวฎรทกขา เพอไขความคาศพทขางหนา

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๖๘) มณฑกสมณา (= สมณะศรษะโลนทงหลาย)

หมมณฑกาสรมณน อนโกนสสะทงหลาย

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๑)

คาวา มณฑกสมณา แปลวา “สมณะศรษะโลนทงหลาย” เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลบทสมาสนวา หมมณฑกาสรมณ ซงจดเปนการแปลแบบทบศพท และแปลออกศพทคาวา มณฑก “โลน” วา อนโกนสสะ ซอนลงขางหลงคาแปลทบศพทอกครงหนง

การแปลทบศพทและแปลออกศพทซอนพบไมมาก เหตทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชกลวธการแปลดงกลาวนอาจอธบายไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงประสงคทจะใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษดวยการแปลทบศพท แตในขณะเดยวกนกทรงประสงคทจะทาใหคาแปลสอความหมายชดเจน จงทรงใชกลวธการแปลทงสองลกษณะซอนกน

๑๕๕  

๓.๓.๒.๔ การแปลอธบายความ

การแปลอธบายความคลายกบการแปลออกศพท แตตางกนตรงทการแปลอธบายความมการอธบายขยายความคาศพทบางคาทความหมายไมชดเจนใหชดเจนมากยงขนดวยการใหคาจากดความ ยกตวอยาง แจงแจงรายละเอยด หรอการตความของเจาฟาธรรมธเบศร การแปลลกษณะนมศพทภาษาบาลเรยกวา อธปายตถนย (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๔๙: ๑๕) เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๖๙) เทวรญโญ (< เทวราชา) (= เทวดาผเปนราชา, ราชาแหงเทวะทงหลาย)

อนมอานาทอาชญา ยงกวาเทพดาทงหลาย หมายในสองชนฟา คอชนจาตมหาราชกา แลดาวดงษาอาวาศ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

คาวา เทวราชา หมายถง ทาวสกกะซงเปนเจาแหงสวรรคชนดาวดงส คานมความหมายตามรปศพทวา “เทวดาผ เปนราชา” หรอ “ราชาแหงเทวะทงหลาย” ความหมายขางตนสอความไมชดเจน เนองจากมไดระบวา ทาวสกกะเปนราชาของใคร หรอ เทวะทงหลายในทน หมายถงใคร เจาฟาธรรมธเบศรทรงอธบายความวา ราชา ในทนหมายถงราชาของเทวดาในสวรรคชนดาวดงสและจาตมหาราชกา (อนมอานาทอาชญา ยงกวาเทพดาทงหลาย หมายในสองชนฟา คอชนจาตมหาราชกา แลดาวดงษาอาวาศ)

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตนบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๗๐) โลกวท (= ผ รแจงโลก) ทราบในโลกทงหลาย หมายในภพทงสาม อนม

นามบรรหาร สงขารโลกยโลกา ภาชนาโอกาสโลก

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

คาวา โลกวท มความหมายตามรปศพทวา “ผ รแจงโลก” ซงมาจากบทวา โลก “โลก” กบ วท “ผ ร” แตเจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงแปลสมาสนแบบทบศพทหรอแปลความแบบตรงตว แตทรงแปลวา ทราบในโลกทงหลาย หมายในภพทงสาม อนมนามบรรหาร สงขารโลกยโลกา

๑๕๖  

ภาชนาโอกาสโลก คาแปลนอธบายความหมายของคาวา โลก ในทนวา ไดแก สงขาร (คอ สงขารโลก) โลกยโลกา (คอ สตตโลก) และ ภาชนาโอกาสโลก๓๓ (คอ โอกาสโลก)๓๔

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๗๑) สพพาการสมปณโณ (= (เปนผ ) บรบรณดวยอาการทงปวง)

ไพบลพทธกายาประดบดวยทวดดงษาการชวลต แลอสตยานพยญชนวรา พทธไภรญชดาดเรก

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

ศพทวา สพพาการสมปณโณ ในตวอยางขางตนมาจากคาวา สพพ “ทงปวง” อาการ “ลกษณะ, อาการ” และ สมปณณ “สมบรณ” มความหมายตามรปศพทวา “(ผ) บรบรณดวยอาการทงปวง” ในทนเปนคาแสดงคณสมบตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา คาวา อาการ ในทนมความหมายไมชดเจนวาหมายถงอะไร เจาฟาธรรมธเบศรทรงอธบายความคาวา อาการ วาหมายถง มหาปรสลกษณะ ๓๒ ประการ (ทวดงสาการ) และ อนพยญชนะ ๘๐ ประการ๓๕ ดงคาแปลทวา ไพบลพทธกายาประดบดวยทวดดงษาการชวลต แลอสตยานพยญชนวรา พทธไภรญชดาดเรก

                                                            ๓๓บรรจบ บรรณรจ (สมภาษณ, ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔) อธบายวา ภาชนโลก แปลวา “โลกเปนทรองรบ” หมายถง

โอกาสโลก ศพทนไมปรากฏในพทธศาสนาฝายบาล แตเปนศพทในพทธศาสนาทใชภาษาสนสกฤตพนทาง (Buddhist Hybrid Sanskrit) (ด Edgerton, 2004: 408) ผ วจยเหนวา การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชคาวา ภาชนา(โอกาส)โลก แสดงใหเหนวา กวนาจะทรงมความรภาษาสนสกฤตพนทางดวย

๓๔โลกในทางพทธศาสนามไดหมายถงดาวเคราะหดวงหนงในระบบสรยจกรวาลทมนษยอาศยอยเทานน ในคมภร วสทธมคคจาแนกประเภทของ โลก วามความหมาย ๓ นย ไดแก สงขารโลก สตตโลก และโอกาสโลก สงขารโลก หมายถง “สตวทงปวงทตงอยดวยอาหาร” (สพเพ สตตา อาหารฏฐตกา) สตตโลก หมายถง หมสตว โอกาสโลก หมายถง จกรวาลหรอบรเวณทพระอาทตยและพระจนทรโคจรไปรอบ (ยาวตา จนทมสรยา ปรหรนต ทสา ภนต วโรจนา ตาว สหสสธา โลโก) สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงไดชอวาโลกวทเพราะทรงมพระอนนตพทธญาณรแจงโลกทงสามน (วสทธ. ๑/๒๖๑ – ๒๖๕)

๓๕ในคมภรวสทธมรรคใหความหมายของ อาการ ไววา “เครองปรากฏอน ๆ มผวพรรณเปนอาท” (วสทธมรรคแปล

ภาค ๒ ตอน ๒, ๒๕๕๓: ๒๑๐) อาการ มความหมายใกลเคยงกบคาวา อทเทส อทเทส หมายถง ชอและโคตร เหตทชอและโคตรเรยกวา อทเทส เปนเครองชตว (ใหรวาใครเปนใคร) สวน อาการ หมายถงสภาพรางกาพ เชน ขาว ดา เปนตน (วสทธมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒, ๒๕๕๓: ๒๑๐)

๑๕๗  

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๗๒) ญาณทาฐาห (= ดวยเขยวคอญาณทงหลาย)

…ดวยกราม คอนามญาณสบประการ มอทยญาณเปนตน

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘)

คาวา ญาณทาฐาห “ดวยเขยวทงหลายคอญาณ” (< ญาณ “ความหยงร” + ทาฐา “เขยว”) ในตวอยาง (๗๒) มคาทเจาฟาธรรมธเบศรทรงขยายความ คอ ญาณ หรอ “ความหยงร” โดยทรงอธบายความวา ญาณ ในทน คอ ญาณ ๑๐ หรอ วปสสนาญาณ๓๖ และทรงยกตวอยางวามอทยญาณ๓๗ เปนตน (ญาณสบประการ มอทยญาณเปนตน)

ตวอยางการแปลคาศพทแบบอธบายความอน ๆ เชน อธบายคาวา อสมภต “ไมกลว” ในคาวา อสมภตตรณหรณนโท “ลกจอมราชาแหงกวางผ ไมกลว” วา บมไดไหมหวาดดวยสาเนยง เสยงพทธยตอนตก บมสดงตรหนกอาการ แกพาลมฤคราชทงหลาย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗) อธบายความคาวา มหานาค “ชางใหญ, จอมชาง” วาหมายถง บณฑรหศดนทร๓๘ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘) อธบายความคาวา ทรปโม “ผยากท (ผ อน) จะเปรยบ” วาหมายถงยากทจะเปรยบดวย พระสมนตญาณอนเลอศ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

๓.๓.๒.๕ การแปลโดยใชคายมภาษาตางประเทศ

กลวธการแปลคาศพทขอนเปนการใชคายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมรคาอนทมความหมายเหมอนกนมาใชแปลคาศพทภาษาบาล ทงทเปนคาศพทสมบรณในประโยคและทเปนคาศพทยอยในบทสมาส ดงน

                                                            ๓๖วปสสนาญาณ คอ “ญาณทเกดขนแกผ เจรญวปสสนาตามลาดบ ตงแตตนจนถงทสด” (พระพรหมคณาพร,

๒๕๕๓: ๒๖๐) วปสสนาญาณนบางคมภรแบงออกเปน ๑๖ ขนหรอ โสฬสญาณ มนามรปปรจเฉทญาณเปนตน แตในคมภรอภธมมตถสงคหระบไวเพยง ๑๐ ขน (พระพรหมคณาภรณ, ๒๕๕๓: ๒๒๗) เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงแบงตามนยของคมภรน จงทรงขยายความบทวา ญาณ ในทนวาม ๑๐ ประการ อยางไรกตาม เปนทนาสงสยวา หากทรงขยายความตายนยหลงนเหตใดจงทรงระบวามอทยญาณเปนตน เพราะตามนยหลงน ญาณทเปนขนตนคอ สมมสนญาณ มใชอทยญาณ

๓๗อทยญาณหรออทยพพยานปสสนาญาณ หมายถง “ญาณอนตามเหนความเกดและความดบ คอ พจารณา

ความเกดขนและความดบไปแหงเบญจขนธ จนเหนชดวา สงทงหลายเกดขน ครนแลวกตองดบไป ลวนเกดขนแลวกดบไปทงหมด” (พระพรหมคณาภรณ, ๒๕๕๓: ๒๒๖)

๓๘บณฑรหสดนทร หรอ บณฑรหตถ หมายถง “ ชอชางตระกล ๑ ใน ๑๐ ตระกล กายสขาวดงเขาไกรลาส”

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๕: ๖๑๕) 

๑๕๘  

แปลโดยใชคายมภาษาสนสกฤต เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๗๓) จามกร (= ทองคา) สพรรณ (< ส. สวรณ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๖)

(๗๔) วทน (= หนา) (พระ) ภกตร (< ส. วกตร) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

(๗๕) ธช (= ธง) ธวช (< ส. ธวช) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

(๗๖) เสฏฐ (= เศรษฐ) คฤหบด (< ส. คฤหปต “ผ มอนจะกนซงเปนเจาบาน”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

(๗๗) กมม (= การกระทา, กจ) กฤตยา (< ส. กฤตย “การกระทา, กจ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

แปลโดยใชคายมรวมเชอสายภาษาบาลและสนสกฤต เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๗๘) ยมก (= ค, ทงสอง) ยคล (< ป. ส. ยคล) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

(๗๙) ชลธ (=เมฆ)๓๙ เมฆา (< ป. ส. เมฆ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

(๘๐) กมล (= ดอกบว) กระมท (< ป. ส. กมท) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

(๘๑) สรร (= รางกาย) กาย (< ป. ส. กาย) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

(๘๒) กจฉ (= ทอง) นาภ (ป. ส. นาภ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๔)

                                                            ๓๙คาวา ชลธ มความหมายตามรปศพทวา “ทรงไวซงนา” หมายถง “ทะเล” (Davids and Stede, 2007: 279) แต

ในปรบทนกวใชในความหมายวา “เมฆ” อาจเปนเพราะเมฆคอผทรงไวซงนากอนตกลงมาเปนฝน  

๑๕๙  

แปลโดยใชคายมภาษาบาล เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๘๓) ขททก (= เลกนอย, ละเอยด, เบดเตลด)

สขม (< ป. สขม) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๓)

แปลโดยใชคายมภาษาเขมร เชน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๘๔) กรณ (= การกระทา, สราง) เถพอ (< ข. เธว “ทา”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๙)

(๘๕) พทธปปมขาน (= มพระพทธเจาเปนประธาน [การกจาของ])

ชา (< ข. ชา “เปน”) (มองคสมเดจพระสคตชาประธาน) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓)

(๘๖) ธม (= ควน) แผสง (< ข. แผสง “ควน”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗)

(๘๗) นข (= เลบ) ตรจอก (< ข. กรจก “เลบ”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๗)

(๘๘) สตต (= จานวนเจด) ปราพร (< ข. บราพร “จานวนเจด”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๔)

(๘๙) ปวสตวา (= เขาไป [absolutive]) จลเทา (< ข. จล “เขา + เทา “ไป” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒)

(๙๐) อธกรณย (= บนทง) เลอ (< ข. เล “บน”) (ไวเลอภาชนหนาทง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๘)

เมอเปรยบเทยบอตราสวนการใชคาไวพจนทเปนคายมภาษาตางประเทศ

แปลภาษาคาศพทบาลแลวจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใชคายมภาษาตางประเทศทเปนคายมภาษาสนสกฤต คารวมเชอสายภาษาบาลและสนสกฤต และคายมภาษาเขมรมากกวาคายภาษาบาล ความนยมใชคาไวพจนทเปนคายมภาษาสนสกฤตสอดคลองกบการแปลคาศพทแบบทบศพททกวนยมใชรปปฏภาคภาษาสนสกฤตมากกวาภาษาบาล

๑๖๐  

นอกจากนยงเปนทนาสงเกตวา คายมภาษาบาลและสนสกฤตทนามาแปลคาภาษาบาลมกเปนคานาม สวนคายมภาษาเขมรนนมกนามาใชแปลความหมายของคาภาษาบาลทงทเปนคานาม คากรยา และคาบพบท

๓.๓.๒.๖ การแปลโดยผกศพทใหม

กลวธดงกลาวนเปนการสรางคาศพททมความหมายเทาหรอใกลเคยงกบคาภาษาบาลในตวบทตนฉบบมาแปลศพทดงกลาว เชน

ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๙๑) มหานภาว (= มอานภาพมาก) พหวานภาพ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๒)

จากตวอยางขางตน เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาวา มหานภาว “มอานภาพมาก” (< มหา “มาก” + อานภาว “อานภาพ, ความวเศษ”) ดวยการผกศพทขนใหมวา พหวานภาพ อนเปนคาสมาสระหวางคาวา พห “มาก” + อานภาพ “อานภาพ, ความวเศษ” คาแปลทไดมความหมายตรงกบตวบทตนฉบบ

ตวบทตนฉบบ ตวบทแปล

(๙๒) มธรสร (= เสยงหวาน) ศบมฤท (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๔)

คาวา มธรสร ในตวบทตนฉบบแปลวา “เสยงหวาน” (มธร “หวาน” + สร “เสยง”)

ในทหมายถงพระสรเสยงของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาดงกลาวดวยการผกศพทขนใหมวา ศบมฤท ซงเปนคาสมาสระหวางคาวา ศบ (< ศพท < ส. ศพท “เสยง”) + มฤท๔๐ (< ส. มฤธ “นาผง, นาหวาน”) มความหมายวา “เสยงหวาน” เชนเดยวกบ มธรสร

                                                            ๔๐คาวา มฤท นอาจวเคราะหวามาจากคายมภาษาสนสกฤตวา มฤท ซงแปลวา “ออนโยน” กได  

๑๖๑  

ตวบทตนฉบบ ตวบทแปล (๙๓) อคคผล- (= ผลอนเลศ, อรหตผล) ธรรมมรรคาธกธยาน

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๙)

คาวา อคคผล แปลวา “ผลอนเลศ” ซงหมายถง “อรหตผล” เจาฟาธรรมธเบศรทรงผกศพทใหมขนเพอแปลคาดงกลาวน โดยทรงผกศพทวา ธรรมมรรคาธกธยาน “ฌานอนเลศอนเปนทางไปสธรรม” อนเปนคาสมาสระหวางคาวา ธรรม “ธรรม” + มรรค “ทาง” + อธก “ยง, เลศ” + ธยาน “ฌาน, ภาวะจตสงบประณตซงมสมาธเปนองคหลก” คาแปลดงกลาวนหมายถงอรหตผลหรอสภาวะธรรมทพระอรหนตบรรลเชนเดยวกบตวบทตนฉบบ

๓.๓.๒.๗ การแปลโดยการหลากคา

การแปลโดยการหลากคา (over-lexicalization) เปนการเลอกใชคาทมรปหลากหลายมาใชแปลคาในตวบทตนฉบบทใชคารปเดมซา ๆ กลวธดงกลาวนชวยดงดดความสนใจและสอความหมายโดยนยผานคาทเลอกใช (Hatim and Mason, 1999: 151) คาแปลทไดมไดมความหมายอางถง (referent) ตางออกไปจากตวบทตนฉบบ แตอาจมนยความหมาย (sense) แตกตางกบตวบทตนฉบบ เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชกลวธดงกลาวนแปลคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพญานนโทปนนทนาคราชโดยตลอดทงเรอง ดงน

คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในตวบทตนฉบบใชคาวา ภควา และ สตถา อยางสมาเสมอ คาวา ภควา มใชเปนพระนามของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แตเปน เนมตตกนาม (“ชอทมาตามคณอนเปนนมต”) โดยทวไปใชเปนคาทใชเรยกบคคลทเปนทเคารพยกยองอยางสง ในภาษาไทยนยมแปลคาดงกลาววา พระผมพระภาค ซงมความหมายตามรปศพทวา “ผ มสร, ผ มโชค” สวนคาวา สตถา มความหมายวา “พระศาสดา” มความหมายตามรปศพทวา “คร, ผสอน” เปนคาทใชอางถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในฐานะทเปนผ กอตงพทธศาสนา คอ เปนผตรสรธรรมและนามาสงสอนสตวโลก

ในตวบทแปลมการใชคาแปลทมนยความหมายตรงกบคาวา ภควา และ สตถา อยบาง เชน แปลคาวา ภควา วา สมเดจพระผมพระภาคยอดดมา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๕) หรอมฉะนนกทรงนานยความหมายอนมาแปลรวมกบนยความหมายของคาวา ภควา และ สตถา เชน ใชคาวา สมเดจพระผมพทธภาคย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๒) แปลคาวา ภควา ใชคาวา

๑๖๒  

สมเดจดลกโลกยสากษดาจารย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐) แปลคาวา สตถา เปนตน แตโดยสวนใหญแลว เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงแปลความหมายของคาวา ภควา หรอ สตถา ตามนยขางตนนเลย แตทรงใชรปอางถงทมนยความหมายหลากหลายมาแปลคาวา ภควา และ สตถา นยความหมายเหลานลวนมความหมายเชงยกยองสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในดาน ตาง ๆ ดงน

สรรเสรญพระปญญาคณ

คานามในกลมนมกใชคาทสรรเสรญพระปญญาตรสรวาทรงเปนผ รแจง (พทธ) ทรงมปรชาหยงร (ทศพลญาณ) ทรงเปนผ มปญญารแจงทกสงทกอยาง (สรรเพชญ) ทรงเปนผชนะมารคอกเลสเปนตน (มารช) ทรงเปนผ มปรชาหยงรอนถงซงความงาม (สคต) ทรงเปนผ มปญญา เชน

สมเดจพระสวยมภญาณมหมา “พระสยมภผทรงญาณใหญยง” สมเดจพระญาณสมนตตรการ “พระผทรงญาณมประการตาง ๆ ทงปวง” สมเดจพระสรรเพชญบรมนารรถ “พระผ รทว ทรงเปนทพงอนเลศ” สมเดจพระสรรเพชญพทธทวากร “พระผ รทว ผ ร ผ ตน ผ เบกบาน ผประดจดวง

อาทตย” สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา, สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา, พระสรร

เพชญพทธเจา, สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา, สมเดจพระบรมสรรเพชญ “พระผตรสร ทรงมปญญารแจงทกสงทกอยาง”

สมเดจพระพทธองค “พระผ ร ผ ตน ผ เบกบาน” สมเดจพระทศพล “พระผ มกาลงสบ คอ ทศพลญาณหรอปรชาหยงรสบประการ” สมเดจบรมมารชนศาษดา สมเดจแธรรยกฤษฎา นคคอนอดดมา “พระผอดมปญญาอนสงสด หาคามได” สมเดจบรมแธรยา “พระผ มปญญาอนยงใหญ” สรรเสรญพระบารม

คานามในกลมนมกใชคาทสรรเสรญบารมหรอความยงใหญของสมเดจพระสมมาสมพทธวาทรงเปนผยงใหญกวาบคคลใด ๆ ในโลก ทรงเปนฤษผยงใหญ ทรงเปนบรมครของสตวโลก และทรงเปนทพงของสตวโลก เชน

๑๖๓  

สมเดจพระบรมโลโกดดราธกธคณ “พระผ เปนใหญเหนอโลกและทรงคณอนยงใหญ”

สมเดจบรมนายก ดลกโลกยจธา “พระจอมนายก ผ เปนเลศแหงโลก” สมเดจบรมนายก ดลกโลกยมกฎ “พระจอมนายก ผ เปนเลศในโลก” สมเดจอธปไตย บรมไตรยโลกนารถ “พระผ เปนใหญ ทรงเปนทพงอนเลศของ

สามโลก” สมเดจบรมไตรภวนารรถ “พระผ เปนทพงอนเลศแหงสามโลก” สมเดจพระบรมตรภพนารรถ “พระผ เปนทพงอนเลศแหงสามโลก” สมเดจพระบรมไตรโลกาภวาท “พระผ เปนเลศอนโลกทงสามนอมไหว” สมเดจบรมโมลตรโลกากรสรณรรค “พระผประเสรฐผกระทาทพงอนเลศแกโลก

ทงสาม” สมเดจพระโลกยโมลศบวร “พระผ เปนปนแหงโลก” สมเดจโลกยพานกนสบสกล “พระผ เปนทพงของสกลโลก” สมเดจภวนารรถบพตร “พระองคผ เปนทพงแหงพภพ” สมเดจบรมโลกนารรถมนวงษ “พระผ เปนทพงอนเลศของโลก ผ เปนวงศพระมน” สมเดจมหามเนศวะรา โลกาจารยบพตร “พระจอมมนผประเสรฐ ผทรงเปนบรม

ครแหงสตวโลก”

สรรเสรญพระกายภาพและพระชาตกาเนด

คานามในกลมนใชคาทสรรเสรญพระพทธลกษณะและพระชาตกาเนดของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทมลกษณะพเศษกวาสามญชน ไดแก สมเดจพระองครโสดดรบวรมนรพพงษ “พระผ มพระรศมซานออกจากพระวรกาย ผทรงเปนจอมมนแหงวงศพระอาทตย”

คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาบางรปประมวลคาสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดานตาง ๆ มารวมอยในคาเดยวกน เชน สรรเสรญพระจรยวตรและพระบารมในคาเดยวกน คอ สมเดจโลกครง อดงเดชมหมา พรหมมนทรามรนรคณ สกลไตรโลกยนาถา ผเปนพระชนกาธราช “พระผทรงเปนครของโลก ทรงมเดชอนใหญยงไมมผ ใดเปรยบ ทรงเปนทพงแหงโลกทงสาม มหมพรหม เทวดา และมนษย ทรงเปนจอมบดา (แหงสตวโลก)”

จะเหนไดวา คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทกวใชแปลคาวา ภควา และ สตถา นน ไมเพยงแตมรปทหลากหลายเทานน หากแตยงสอนยความหมายถงสมเดจ

๑๖๔  

พระสมมาสมพทธเจาในแงมมทหลากหลายมากยงขนกวาในตวบทตนฉบบ กลาวคอ ในขณะทตวบทตนฉบบใชเพยงคาวา ภควา และ สตถา แตตวบทแปลกลบใชคาทไมเพยงแตมรปหลากหลายอนชวยเลยงการใชคาซา ๆ อนจะทาใหนาเบอเทานน หากแตยงมนยความหมายสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางลกซงแยบคาย การแปลรปอางถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวยการหลากคาแปลจงชวยเนนยาแนวคดเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหชดเจนมากยงขนกวาตวบทตนฉบบ

คานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราช

คานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชทปรากฏในตวบทตนฉบบมกใชวา นาคราชา “พญานาค, นาคราช” แตในการแปล เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใชรปอางถงทหลากหลาย รปอางถงทกวใชแปลอาจแบงได ๓ ลกษณะ ดงน

๑) ใชชอเฉพาะ ไดแก พระญานนโทปนนทนาค ๒) ใชคาวา พญานาค โดยตรง ไดแก พระญานาค ๓) ใชคาทสรางขนใหม มความหมายวา “พญานาค” หรอ “ราชาแหงง” เชน

พระญาอรคราช (อรค “ผไปดวยอก” หมายถง “ง” + ราชา)

สลปราชา (สลป แผลงจาก ส. สรป “ง” + ราชา)

พระญาวาสก (< ส. วาสก “ชอพญานาคตนหนง”)

อหนทรนาครนยา (อห ป., ส. “ง” + อนทร + นาค + รนยา แผลงจาก ราชา)

บรรณเคนทราธบด (บรรณเคนทรา แผลงจาก ผณ “พงพาน” + ค “ไป” + อนทร + อธบด)

พระญานาครรคนทราธบดนทร (นาครรคนทร < นาค + อรรค แผลงจาก อรค + อนทร)

พระญาอรเคนทร (อรค + อนทร)

พระญาวาสกนทราเสยรพศ (วาสก + อนทร + อนทร + อาเสยรพศ แผลงจาก อสรพษ “มพษในเขยว” หมายถง ง”)

พระญาภชนทรราชา (ภชนทร < ภช “ขนด” + อนทร)

พระญาอรคาธบดสสร (อรคาธบดสสร < อรค + อธบด + อสสร)

สลเบนทราธราช (< สลบ แผลงจาก ส. สรป + อนทร + อธราช)

๑๖๕  

จะเหนไดวาคานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชแปลคาวา นาคราชา นนมรปทหลากหลาย อนเกดจากการสรางคาทใหมความหมายวา “พญานาค” หรอ “ราชาแหงง” ทงสน คาแปลเหลานแมจะมนยควาหมายไมตางกบในตวบทตนฉบบ แตการผกศพททมความซบซอนเชนนนบวาเปนกลวธอนแยบคายในการแสดงฐานะอนยงใหญของพญานนโทปนนทนาคราช เนองจากคาเหลานสรางมาจากคายมภาษาบาลและสนสกฤตเปนสวนใหญซงจดเปนคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษ จงสมควรนามาใชอางถงพญา นนโทปนนทนาคราชซงเปนจอมราชาแหงง

การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงสรางรปอางถงพญานนโทปนนทนาคราชอยางหลากหลายเพอสอฐานะอนยงใหญของพญานาคตนนนบเปนกลวธในการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในทางออม กลาวคอ การแปลเพอเนนยาวาพญานนโทปนนทนาคราชเปนพญานาคทมฐานะยงใหญทาใหผอานตระหนกวา นนโทปนนทะนมใชนาคทวไป แตเปนจอมราชาแหงนาคทงหลาย และมอทธฤทธสง การทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงมชยชนะตอผ เปนจอมราชาแหงนาคนจงเปนชยชนะทสมศกดศร และยงไปกวานนยงทาใหผ อานตระหนกใน พระพทธานภาพของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดเปนอยางด

กลาวโดยสรป การแปลโดยการหลากคานนสงผลใหตวบทแปลมอรรถสารในระดบจลภาคตางออกไปจากตวบทตนฉบบ แตความแตกตางนนมไดกระทบตออรรถสารระดบมหพภาค ในทางตรงกนขามการแปลดวยการหลากคายงชวยเนนยาแนวคดเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงเปนองคประกอบหนงในอรรถสารระดบมหพภาคใหชดเจนหนกแนนมากยงขน

จากการศกษาองคประกอบทางคาศพทในนนโทปนนทสตรคาหลวงขางตนทาใหเหนวา นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดทอดมไปดวยศพทในทาเนยบภาษาพเศษ ดงจะเหนไดวา ไมวาเจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลคาศพทในตวบทตนฉบบดวยกลวธใด แตคาศพทททรงใชแปลลวนเปนคายมภาษาบาล สนสกฤต เขมร และศพททผกขนในลกษณะคาสมาสขนาดยาวเปนสวนใหญ ลกษณะดงกลาวนแสดงถงภมรทางดานอกษรศพทของเจาฟาธรรมธเบศรไดเปนอยางด

เมอนาเกณฑ ความเหมาะสม (adequacy) มาวเคราะหการถายทอดองคประกอบทางคาศพทในนนโทนนทสตรคาหลวงจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงถายทอดองคประกอบทางคาศพทในตวบทตนฉบบออกมาในนนโทปนนทสตรคาหลวงไดอยางเหมาะสมในประเดนตาง ๆ ดงน

๑๖๖  

ความเหมาะสมกบภมรของผอาน

ไรส (Reiss, 2000: 78) เหนวาผอานเปนตวกาหนดนอกภาษาขอหนงทผแปลควรใหความสาคญ ผอานนนโทปนนทสตรคาหลวงนาจะไดแกสมณพราหมณและนกปราชญราชบณฑตซงเปนผ มความรสง ดงปรากฏในนคมนกถาทายเรองวา “…ปสาทาย เพอจใหจาเรอญปรดาภรมย เตส ชนาน แหงนกรสรมณพราหมณา เสวกามาตยราชบณฑตย โสวตถกมาล เปนถนมภรญชตกรรณา แหงเมธาในโลกยน แล ฯ” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔) กลวธการแปลคาศพทของ เจาฟาธรรมธเบศรนาจะสมพนธกบภมรของผอาน ดงน

เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงใชกลวธการแปลแบบทบศพทในกรณทเปนคาศพททผอานนาจะรความหมายอยแลว เชน ชอหลกธรรมทางพทธศาสนา การใชการแปลแบบทบศพทจงชวยใหคาแปลกระชบ สอความหมายชดเจน ไมตองอธบายความอยางยดยาว

สวนการแปลออกศพท แปลทบศพทซอนดวยการแปลออกศพท และแปลอธบายความนาจะเปนเพราะเจาฟาธรรมธเบศรทรงเหนวาไมสามารถแปลทบศพทไดเนองจากขอจากดทางไวยากรณ หรอแปลแลวอาจไมสอความ หรอสอความไมชดเจน กลวธการแปลตาง ๆ เหลานจงทาใหสามารถถายทอดเนอความไปยงผอานไดอยางแจมชด

ความเหมาะสมกบวตถประสงคของเรอง

นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดพทธศาสนาทมงสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเหมอนกบตวบทตนฉบบ กลวธการแปลคาศพททนบวาพอเพยงกบวตถประสงคของเรองกคอกลวธการแปลแบบหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เพราะคานามเหลานชวยสอความหมายในเชงยกยองสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางหลากหลาย นอกจากน การแปลคาศพทโดยใชคายมภาษาตางประเทศและการแปลโดยผกศพทใหมกนบวามความพอเพยงกบวตถประสงคของเรองเชนกน เพราะชวยสรางความรสกขลงและศกดสทธใหกบคาแปล อนสงผลตอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอกทางหนง

๓.๓.๓ องคประกอบทางไวยากรณ

ภาษาบาลเปนภาษามวภตตปจจย สวนภาษาไทยเปนภาษาคาโดด ดงนน ความแตกตางดงกลาวนยอมสงผลใหภาษาทงสองมระบบไวยากรณทแตกตางกนอยางเหนไดชด ความแตกตางทางดานระบบไวยากรณอาจสงผลใหคาแปลภาษาไทยมโครงสรางหรอรปภาษาทไมตรงกบภาษาบาล แตมไดหมายความวาภาษาไทยจะถายทอดเนอความในภาษาบาลไมได

๑๖๗  

ดวยเหตน ในการวเคราะหเปรยบเทยบรปแบบไวยากรณของตวบทตนฉบบกบตวบทแปล ผวจยจงมไดมงทจะวเคราะหความเหมอนและความแตกตางทางดานไวยากรณของภาษาบาลกบภาษาไทย เนองจากผวจยมไดมงศกษาประเดนน แตผวจยจะวเคราะหกลวธการแปลลกษณะทางไวยากรณบางประเดนทสามารถแสดงใหเหนปจจยทกาหนดการเลอกใชภาษาในการแปลวรรณคดเรองนเปนหลก ดงน

๓.๓.๓.๑ การเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลบางการก

การก คอ ประเภททางไวยากรณของคานามเพอบงชวาคานามนนเลนบทบาทอะไร คอสมพนธกบคาอนในประโยคอยางไร เชนเปนประธาน กรรม สถานท เปนตน (อมรา ประสทธรฐสนธ, ๒๕๔๕: ๗๑)

ในภาษาบาล การกเปนประเภททางไวยากรณ (grammatical category)๔๑ ทสาคญ คานาม (รวมถงสรรพนามและคณนาม) ในภาษาบาลแสดงการกดวยการลงวภตตปจจยทคานน แตในภาษาไทยไมมการลงวภตตปจจยทคานามเพอแสดงการก แตใชการเรยงคาเชน หนงสอคร กระเปาถอแม เปนตน (อมรา ประสทธรฐสนธ, ๒๕๔๕: ๗๑) นอกจากนยงอาจใชการเตมบพบทลงขางหนาคานามเพอแสดงควาสมพนธเชงการกกบคาขางหนา เชนตวจากตวอยางทยกมาอาจเตมบพบท ของ ลงขางหนาคานาม คร และ แม เปน หนงสอของคร กระเปาถอของแม เพอแสดงความสมพนธวา คานาม คร และ แม เปนเจาของของคานาม หนงสอ และ กระเปา ตามลาดบ

การแปลคานามในการกตาง ๆ ในภาษาบาลมาเปนภาษาไทยมไดเปนปญหาในการแปล เพราะถงแมภาษาไทยจะไมมการลงวภตตปจจยเพอบงการก แตกมวธการแสดงความสมพนธเชงการกดวยการลาดบคาและการเตมคาบพบทดงทไดอธบายไปแลว แตประเดนทนาสนใจเรองการกในการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงคอ กวมกจะเตมตวบงช (marker) บางคาลงไปหนาคานามในการกหนง ๆ เสมอ ทงทไมจาเปนตองเตมตวบงชเหลาน การกทกวนยมเตมตวบงชคาเดมซา ๆ ลงไปมดงน

                                                            ๔๑ประเภททางไวยากรณ (grammatical category) หมายถง ลกษณะสาคญในไวยากรณของภาษาใดภาษาหนง

ซงมกสมพนธกบชนดของคา เชน บรษ (person) พจน (number) ลงค (gender) การก (case) มาลา (mood) วาจก (voice) เปนตน (อมรา ประสทธรฐสนธ, ๒๕๔๕: ๖๙)

๑๖๘  

การกประธาน การแปลคานามการกประธานพบวากวนยมเตมคาวา อนวา ลงขางหนาคานามท

เปนคาแปล เชน ตวบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๙๔) อนาถปณฑโก เสฏฐ (= เศรษฐ (ชอ) อนาถบณฑกะ)

อนวาอนาถบณฑกคฤหบด

(๙๕) นนโทปนนทนาคราชา (= พญานนโทปนนทนาคราช)

อนวาพระญานนโปนนท อนเปนนาคราชา

(๙๖) อปนสสโย (= พนฐานทเออตอการบรรลธรรม, อปนสย)

อนวาอปนสไสยปจไจย

(๙๗) นาคมานวนกรา (= หมนาคหนมทงหลาย)

อนวาหมนาคมานพทงหลาย

(๙๘) มหาเถรา (= พระมหาเถรทงหลาย) อนวาพระมหาเถราทงผอง แมกวไมเตมคาวา อนวา ลงขางหนาคานามทแปลมาจากคานามการกเจาของใน

ภาษาบาลกสามารถสอความไดชดเจนวาคาดงกลาวทาหนาทเปนประธานของประโยค

การกกรรมตรงของกรยาสกรรม

เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมเตมคาบพบท ซง ลงขางหนาคานามทแปลมาจากคานามการกกรรมตรงของกรยาสกรรมในภาษาบาล เชน

ตนบทตนฉบบ

(นนโทปนนทวตถ) ตวบทแปล

(นนโทปนนทสตรคาหลวง) (๙๙) มคคผล (= มรรคผล) ซงพระอรยมารรคผลญาณ (๑๐๐) สพพกเลสตณลตานกเร (= หมกอหญาคอบรรดากเลสทงหลาย)

ซงตฤณลดาทงหลาย หมายคอกเลศทงปวง

(๑๐๑) สตถจกกวตตนรนท (= พญาจกรพรรดคอพระศาสดา)

ซงสมเดจพระญาจกรพรรด คอสมเดจพระองครรศมสาษดา

๑๖๙  

ตนบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๑๐๒) สเนร (= เขาสเนร, เขาพระสเมร) ซงราชบรรพต

(๑๐๓) ปาฏหารยาน (= ปาฏหารยทงหลาย) ซงฤทธเดชปราฏหารยทงหลาย

คาวา ซง ทนาหนาคานามททาหนาทการกกรรมตรงของกรยาสกรรมนนสามารถ

ละไดโดยไมเสยความ

การกเจาของ

บพบททเจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใสไวขางหนาคานามทแปลจากคานามการกเจาของในภาษาบาล คอ แหง เชน

ตนบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๑๐๔) พทธทวากรสส (= ของดวงอาทตยคอพระพทธเจา)

แหงพระพทธทวากรวรญาณบพตร

(๑๐๕) ภควโต (= ของพระผ มพระภาค) แหงสมเดจ พระสรรเพชญพทธเจา (๑๐๖) เทวรญโญ (= ของราชาแหงเทวดา, ทาวสกกะ)

แหงสมเดจเทวราชมฆวาน

(๑๐๗) เวชยนตปาสาทสส (= ของเวชยนตปราสาท)

แหงไพชยนตรนครา

(๑๐๘) อรคราชสส (= ของราชาแหงง) แหงโภคนทรราชา ในภาษาไทยอาจละบพบทแสดงความเปนเจาของได หรอหากตองการใช คาบพ

บทแสดงความเปนเจาของทใชกนเปนสามญคอคาวา ของ มใชคาวา แหง ดงทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใช

การกเรยกขาน

ตวบงชทใชนาหนาคานามทแปลมาจากคานามการกเรยกขานในนนโทปนนทสตรคาหลวง ไดแก ดกร และ ดรา

๑๗๐  

ตนบทตนฉบบ ตวบทแปล (๑๐๙) อานนท (= อานนท!) ดกรแสดงอานนท (๑๑๐) นนท (= นนทะ!) ดรานาคบดบาดาลราษฎร (๑๑๑) โมคคลลาน (= โมคคลลานะ!) ดกรมหาโมคคลลาน

ในการแปลคานามการกเรยกขานนนอาจใชเพยงคานามดงกลาวโดยลาพง ไม

จาเปนตองเพมตวบงชดงกลาวลงขางหนาคานามการกเรยกขาน

กลาวโดยสรป เจาฟาธรรมธเบศรมกเตมตวบงชหนง ๆ ลงขางหนาคานามบางการก ไดแก อนวา- สาหรบการกประธาน, ซง- สาหรบการกกรรมตรงของกรยาสกรรม, แหง- สาหรบการกเจาของ และ ดกร-, ดรา- สาหรบการกเรยกขาน ทง ๆ ทแมไมทรงเตมคาเหลานลงไปกสามารถสอความได เพราะลาดบคาในประโยคยอมสอความหมายอยแลววาคานนทาหนาทใดในประโยค

๓.๓.๓.๒ การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด

ในภาษาบาล การถายทอดความคดในประโยคเลขในอาจแบงออกเปน ๒ ประเภท ไดแก ประโยคเลขในทระบผพด/คด กบประโยคเลขในทไมระบผพด/คด

ประโยคเลขในแบบแรกจะปรากฏประธานคอผพด/คดและกรยาทแสดงการพด/คด และอาจมการระบผ ทผพดกาลงพดดวย แลวจงตามดวยประโยคเลขในทลงทายดวย อตศพท เชน

โส โก น โข ตวนต ปจฉ [“เขาถามวา “ทานเปนใคร”/ He asked ‘who are you?’]

คาวา โส “เขา” เปนประธานของประโยค และกรยา ปจฉ “ถาม-อดตกาล” เปนกรยาของประธานในประโยคหลก สวนประโยค โก น โข ตว “ทานเปนใคร” เปนประโยคเลขใน คอเปนคาถามของประธาน โส มอต ศพทแสดงการจบคาถามของประธาน (ตว เขาสนธกบ อต สาเรจเปน ตวนต)

๑๗๑  

ประโยคเลขในประเภทน วชาวจนลลาศาสตรเรยกวา direct speech (DS) (Leech and Short, 2007 cited in Jeffries and McIntyre, 2010: 88)

สวนประโยคเลขในประเภทหลงจะตางกบประโยคเลขในประเภทแรกตรงท ไมปรากฏประธานหรอผ พด/คด และกรยาทแสดงการพด/คด มเพยงประโยคทเปนคาพดหรอความคดลอย ๆ และอาจลงทายดวยอต ศพทหรอไมกได แตผอาน/ผ ฟงสามารถอนมานจากบรบทไดวา ผพดหรอผคดถอยคาดงกลาวเปนใคร ตวอยางเชน๔๒

(๑) สกกา ปน ภนเต อญญมป ทฏเฐว ธมเม สนทฏฐก สามญญผล ปญญาเปต

อเมห สนทฏฐเกห สามญญผเลห อภกกนตตรญจ ปณตตญจาต. (ท. ส.(บาล) ๙/๑๐๒/๘๒) [“ ‘ขาแตพระองคผเจรญ พระองคอาจบญญตสามญผลทเหนประจกษในปจจบน แมขออน ทงดยงกวา ทงประณตกวาสามญผลทเหนประจกษเหลานไดหรอไม ?’ ”] (ท. ส. ๙/๑๐๒/๕๙)

(๒) สกกา มหาราช. (ท. ส. (บาล) ๙/๑๐๒/๘๒) [“ ‘อาจอย มหาบพตร’ ”] (ท. ส. ๙/๑๐๒/๕๙)

ตวอยางขางตนนเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด ดงจะเหนไดวาไมมการ

ระบวาผพดในประโยค (๑) และ (๒) เปนใคร ประโยค (๑) มอต ศพทลงทายขอความ สวนประโยคทสองไมม อยางไรกตามผอาน/ผ ฟงสามารถทราบไดวา ผพดประโยค (๑) คอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา สวนผพดในประโยค (๒) คอพระเจาอชาตศตร เนองจากสถานการณกอนหนาระบใหทราบ

ประโยคเลขในประเภทน วชาวจนลลาศาสตรเรยกวา free direct speech (FDS) (Leech and Short, 2007 cited in Jeffries and McIntyre, 2010: 88)

ในการเลาเรองในภาษาบาลมการใชทงประโยคเลขในแบบระบผ พด/คดและประโยคเลขในแบบไมระบผ พด/คด ในนนโทปนนทวตถกเชนเดยวกน เมอพจารณาการแปลประโยคเลขในประเภทแรกแลวพบวาเจาฟาธรรมเบศรทรงแปลตรงตามรปแบบประโยคในตนฉบบ

                                                            ๔๒ตวอยางนเปนตวอยางท Collins (2006: 141) ยกมาอธบายในตารา A Pali Grammar for Students ขอความท

ยกมานมาจากสามญญผลสตรในพระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค ผ วจยยกคาแปลภาษาไทยในพระสตรตอนดงกลาวมาแสดงแทนคาแปลภาษาองกฤษของผ เขยน

๑๗๒  

คอ ทรงแปลเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดเหมอนกบตนฉบบ แตสาหรบกรณประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดพบวา เจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลกลบมาเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดเสมอ เชน

(๑) อห โข นนท สกลภวนมณฑลปรมสตถโน สมมาสมพทธสส

ทตยคคสาวโก โมคคลลาโน นามาต (๒) กสมา ภนเต ตมเห สมณา เอวรป กมม กโรถ น ตมหาก

ยตต ยทท สพพภเตส ทณฑปตฏฐาปนนต (๓) นาห โกธาปปเยน โทสนตเรน วา กโรม ตมหาก มจฉามคค

โต ปรโมเจตวา สมคเค ปตฏฐาปนายาต (๔) เอว สนเตป อตทารณ เต กต อตตโน ภกขภาเวน ตฏฐาหต.

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐) [คาแปล: (๑) “ ‘ดกรนนทะ เราชอโมคคลลานะเปนอครสาวกลาดบทสอง

ของพระสมมาสมพทธเจาผทรงเปนบรมครทงสกลพภพ’ (๒) ‘ขาแตพระคณเจา เหตใดทานซงเปนสมณะจงกระทาอย

กรรมเชนน การไมทาทณฑกรรมตอสรรพสตวทงหลายนไมสมควรแกทานหรอ?’

(๓) ‘เราไมไดกระทาตอทานดวยความโกรธและไมรกหรอดวยโทสะ เราจกเปลองทานจากทางทผด เพอใหตงอยในทางทถก’

(๔) ‘ถาเปนเชนน ทานจงเลกกระทากรรมอนทารณยง จงดารงอยดวยอตภาพของทานทเปนภกษ’ ”]

คาประพนธขางตนนเปนบทสนทนาระหวางพระโมคคลลานะ (ขอ ๑ และ ๓) กบ

พญานนโทปนนทนาคราช (ขอ ๒ และ ๔) จะสงเกตเหนไดวา ขอความทงสนเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด

แตเมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลบทสนทนาดงกลาวเปนภาษาไทย พระองคทรงใชรปประโยคแบบประโยคเลขในแบบระบผ พด/คดเสมอ ดงน (ขอความทขดเสนใตคอภาคประธาน (ผพด) และภาคแสดง (กรยาและผ ทพดดวย) ทกวทรงเพมเขามา)

๑๗๓  

(๑) อนวาพระมหาเถรเจากประกาส แกพาสกรนทราธราชพาลา ดวยพจนาดงน ดรานาคบดบาดาลราษฎร อนวาอาตมเปนทตยสราวก แหงสมเดจดลกโลกยสากษดาจารย ในสถานปรมณฑล สกลไตรภพโลกย อาตมชอมหาโมคคลลานะ แล

(๒) อนวาพระญาพศธรนทร สลบนทราธราช กปรกาสปรดพจนพากยา แกพระมหาโมคคลลาะเถระ ขาแตพระผอยเกลา พระผ เปนเจาเปนสรมณา แลทาซงกรรมะอนมสวภาพดงนแกขา เพอการณาอนใด อนวางดไวซงโทษาในสตวคณาทงปวงไส อนวากษานตในโทษทงมวล บมควรฤาแกสรมณา ยอมยกดาเทยงแท กมแกพระผ เปนเจาทงหลาย แล

(๓) อนวาพระมหาโมคคลลาน กเปลงพระอทานทวนทาว กลาวแกพาสเกรนทรราชา อนวาอาตมาภาพน บมกทาซงกมมนน ดวยฉนทาคดแลบมทยา แลใจหยาบชาอนคมนมโรธ ทาเพอจะโปรดเปนประธาน จเปลองทานจากมรรคา อนเปนมจฉาทฏฐนตย แลทานยอมเหนผดเปนชอบ อนกอปรดวยกรรมลามก กจยกทานไวในมรรคา อนชอบธรรมบวราอธก แล

(๕) อนวาพระญานนโทปนนท กกลาวอนสนธพากยา แกพระมหาเถรด งน เมอทานบมกทาแกขาดวยเจตนาอนโกรธน ผแลมแกทานจรง แลทานทาซงกรรมแกขา เหนหยาบชายงนก ถาจะใหลกษณคณอนจาเรอญ เชอญพระผ เปนเจากลายอาตม จากนาคราชดวยไมตร จงเปนปรกดภาวะ แหงรปพระสรมณอย เทอญ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

การเพมผพด/คดและกรยาแสดงการพด/คดลงไปในประโยคเลขในทไมระบผพด/

คดนจดเปนการแปลแบบขยายความ เนองจากทาใหตวบทแปลมอรรถสารระดบจลภาคเพมขน แตไมกระทบตออรรถสารระดบมหพภาค

๑๗๔  

๓.๓.๓.๓ การแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ

ในภาษาบาลมประโยคประเภทหนง นกไวยากรณบาลชาวไทยเรยกชอวา ประโยค ย กรยาปรามาส

ประโยค ย กรยาปรามาสนกคอประโยค ย-ต๔๓ ประเภทหนง โดยมประโยค ต ขนตน แลวตามดวยประโยค ย อนยมวเสสนะในประโยค ย นสวนใหญจะอยในรป ย (อาจอยในรป ยสมา บาง ยโต บาง)

นกไวยากรณบาลชาวตะวนตกวเคราะหวา ย ในประโยคประเภทนประพนธวเศษณ (relative adverb) ตรงกบคาวา that ในภาษาองกฤษ (ด Warder, 2001: 291) แตนกไวยากรณบาลชาวไทยอธบายวา ย ในทนเปนอนยมวเสสนะ แตมไดขยายบทนามบทใดในประโยค แตเปนวเสสนะททาใหประโยค ย ทงประโยคมความสมพนธกบประโยค ต คอเปนประธานของประโยค ต (ด พระโศภนคณาภรณ, ๒๕๕๓: ๓๕) คาวา ย นกาหนดใหแปลวา ใด

ผวจยขอยกตวอยางประโยค ย กรยาปรามาส ดงน ๔๔

ธมมตา เอสา, ย ธมโม ธมมจารน รกขต.

ประโยคขางตนน ประโยค ธมมตา เอสา เปนประโยค ต (ต ศพทผนอยในรป เอสา นยมวเสส การกประธาน เพศหญง) สวนประโยค ย ธมโม ธมมจารน รกขต. เปนประโยค ย ประเภทกรยาปรามาส

หากนกไวยากรณบาลชาวตะวนตกแปลประโยคขางตนอาจแปลไดวา

                                                            ๔๓ภาษาบาลมโครงสรางประโยคแบบ …ใด, …นน เชน ประโยคภาษาไทยวา ทานจงประสบสงทปรารถนา ภาษา

บาลจะพดวา สงใดททานปรารถนา, สงนนจงสาเรจ (แกทาน) ดงปรารถนา (ย อจฉต ต ยถจฉต สมชฌต) ประโยค…ใด ประกอบดวยอนยมสรรพนาม ย จงเรยกชอโดยลาลองวา ประโยค ย สวนประโยค …นน ประกอบดวยนยมสรรพนาม ต จงเรยกชอโดยลาลองวา ประโยค ต ทจรงแลวประโยคนกคอประโยคความซอนแบบ relative clause และ adverb clause นนเอง โดยมอนยมสรรพนาม ย ทาหนาทอยางประพนธสรรพนาม (relative pronoun) และประพนธวเศษณ (relative adverb)

๔๔ประโยคตวอยางและคาแปลโดยพยญชนะตามหลกสตรคณะสงฆไทยนามาจาก บญสบ อนสาร (๒๕๕๓: ๙๐)

ในหนงสอ เทคนคการแปลธรรมบทประโยค ๑ – ๒ และ ประโยค ป.ธ. ๓ ฉบบสบสานพทธศาสน

๑๗๕  

ธมมตา เอสา, ย ธมโม ธมมจารน [lit. ‘commonness this that Dharma one who practice dhama รกขต protects’] [‘It is common, that Dharma protects the good man.’] [“เปนเรองธรรมดาทธรรมยอมรกษาผประพฤตธรรม”]

คาแปลขางตนมลกษณะแบบประโยคความซอนชนดวเศษณานประโยค คาแปลในสวนของประโยค ย กรยาปรามาสอยเปนอนประโยคขยายประโยค ต ซงเปนประโยคหลก

แตหากแปลประโยคนโดยพยญชนะ คณะสงฆไทยกาหนดใหแปลประโยคนวา

อนวาธรรม ยอมรกษา ซงบคคล ผประพฤตซงธรรมโดยปกต ใด, ความเปนคออนรกษา ซงบคคลผประพฤตซงธรรมโดยปกต แหงธรรม นน เปนธรรมดา ยอมเปน

จะเหนไดวาคาแปลขางตนนมไดมลกษณะเปนประโยคความซอน แตเปน

ประโยคสองประโยคขนานความกน กลาวคอ คาแปลขางตนนาประโยค ย ขนมาแปลกอน (คอขอความทขดเสนใต) แลวนาประโยคดงกลาวมาเปลยนเปนหนวยนามตามขอกาหนดของคณะสงฆไทย ( คอขอความทพมพตวหนาเอน ผวจยไมขออธบายประเดนน) แลวจงแปลประโยค ต (คอประโยคทพมพดวยตวอกษรปกต)

หากจะอธบายใหงายขนอาจอธบายไดวา การแปลประโยคดงกลาวตามแบบของคณะสงฆไทยจะแปลประโยค ย กรยาปรามาสกอน แลวจงแปลประโยค ต ภายหลง ในทานองวา “ธรรมะยอมรกษาผประพฤตธรรม ใด, ขอทวา (ธรรมะยอมรกษาผประพฤตธรรม) นนเปนเรองธรรมดา”

ในนนโทปนนนทวตถมประโยค ย กรยาปรามาสอยตดกน ๒ ประโยค คอ ตอนตนเรอง ไดแก ประโยคทขนตนวา อนจฉรยเมเวท… (ตอนทสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวา การทพระองคทรงบาเพญสมดงสบารมจนตรสรและสงสอนสตวโลกใหบรรลธรรมนนไมนาอศจรรยท) ประโยคนมความยาวมาก สวนอกประโยคคอประโยคทขนตนวา อท ปนจฉรย… (ตอนทกลาวถงศษยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาททรมานสตวใหหมดพยศไดนนนาอศจรรย) มขนาดสนกวาประโยคแรกมาก

๑๗๖  

ประโยคแรก: อนจฉรยเมเวท กปปสตสหสสตตราน วสตอสงเขย

ยกปปาน…อตสมเย ปปผวกสน วย จ โหต. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๖ – ๑๑๗)

ขอความทขดเสนใตคอประโยค ต (ประกอบดวยบทวา อนจฉรย “ไมนาอศจรรย,

เอว “คาเนน” และ อท “น”) มความหมายวา “นไมนาอศจรรย” สวนขอความหลงจากนนเรอยมาจนจบประโยคคอประโยค ย กรยาปรามาส (แตประโยคนละคาวา ย)

ประโยคทสอง:

อท ปนจฉรย ย ตสส ตถาคตานมเตน กปปสตสหสสาธกมสงเขยย กตาธการสมปนโน อนเตวาสโก เตส ทททมนาน ทเมตวา มจฉามคคโต ปรโมเจตวา สมมามคเค ปตฏฐาเปตวา นพพเสวนมกาส. (กรมศลปกร, ๒๕๔๕: ๑๑๙)

ขอความทขดเสนใตคอประโยค ต (ประกอบดวย อท “น”, ปน “แต, ก” และ อจฉ

รย “นาอศจรรย”) มความหมายวา “แตนนาอศจรรย” สวนขอความทเหลอเรอยไปจนจบเปนประโยค ย กรยาปรามาส

ในการแปลประโยคทงสองนจะสงเกตเหนไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลประโยค ย กรยาปรามาสกอน แลวจงทรงแปลประโยค ต ดงน

คาแปลประโยคแรก:

ย อเนน โลกนาเถน ภควตา นพพเสวนกรณ อนวาสมเดจพระโลกนารถมนวร ผ เปนอดสรณแหงไตรโลกยจธาโลกาจารย แลเสรจบาเพญพทธบารมสมดงษ องคนงโลกยพนลอ ทสปารมต อนงคอพระทศบารม ธบาเพญดวยปรดสามารถ พระบาทบรตยาคทานอนนต มอาทคอไอสวรรยสมบดด แหงบรมจกรพรรดราชา...แลลกษณอนทวรมาน ใหพาลเสยพยศราย อนหมายหมนสญญา วาอาตมายงนนได ในพระสรรเพชญโพธสมภาร อนถงสถานเลอศน กลรศมพนแสง มเดชแรงจารล แสง

๑๗๗  

สรยสองจารส บาบดมดมหนธ อนบทคลทนดวยยาก ในภาคอรรฒทวา เพลาสรยเทเวศ ในเมอเจตรกาลมาส อนอณหาสโลกา ดจพระภาณเทวบตร ผดผาดรถคนไล อรโณทยขนมา เมอไกษยราตรกาล ยงบษปมาลยใหญนอย ใหชนชอยบานแบง แหงอนควรแกฤด อนนเปนลกษณประมา แหงสมเดจพระชเนนทราจารย อท ทมน อนพระองคทรมานแลวน อนจฉรย

ยงบมเปนอศจรรยกอน แล. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗ – ๑๑๙)

คาแปลประโยคทสอง:

อนเตวาสโก อนวาพระอรรคพามบรมศศย แหงสมเดจสษกดศวราจารย คอพระมหาโมคคลลานเถรา อนมบรรพปรารถนาไดทาไว สนอสงไขยแสนกลป แลสตวทงปวงอนจทรมานยาก ธกชกมาจากมารรคมฤจฉา กตงไวในสมมาทฤษฎมารรค ใหปราสจากพาลพยศอนรายไดนน แลทรมานอนใดอนอดดมา พนอนวาทรมาน แหงพระมหาโมคคลลานอดดม ดวยบรมมดดราสมพทธาธบบาย หมายแหงทรมานอนน อจฉรย วาเปนทอจฉรรย คออศจรรยดเรก แล

ขอความทขดเสนใตทงสองประโยคคอคาแปลของประโยค อนจฉรยเมวท และ

อท ปนจฉรย ซงเปนประโยค ต จะเหนไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลประโยค ย กรยาปรามาสกอน และจงมาแปลประโยค ต ในตอนทาย หรออธบายใหงายขน คอ

ประโยคแรก ไมทรงแปลในลกษณะวา “ไมนาอศจรรยเลยทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญสมดงสบารม…ทรงทรมานใหคลายพยศได” แตทรงแปลในลกษณะวา “สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงบาเพญสมดงสบารม…ทรมานสตวใหคลายพยศได ใด, การทรมานนนไมนาอศจรรย”

ประโยคทสอง ไมทรงแปลในลกษณะวา “แตนาอศจรรยทศษยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา…ทรมานสตวใหคลายมจฉาทฐได” แตทรงแปลในลกษณะวา “แตศษยของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา…ทรมานสตวใหคลายมจฉาทฐได ใด, การทรมานนนนาอศจรรย”

๑๗๘  

การแปลประโยค ย กรยาปรามาสทงสองประโยคนแสดงใหเหนอยางชดเจนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงมแนวทางการแปลเชนเดยวกบแนวทางการแปลภาษาบาลตามหลกสตรของคณะสงฆไทยในปจจบน ซงหมายความวา หลกเกณฑการแปลประโยคดงกลาวนนาจะมมาในสมยของเจาฟาธรรมธเบศรหรอกอนหนานนแลว ปจจยเรองแนวทางการแปลภาษาบาลในประเทศไทยในสมยของเจาฟาธรรมธเบศรจงนาจะเปนปจจยประการหนงทกาหนดใหเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลประโยค ย กรยาปรามาสออกมาเชนน (ผวจยจะอธบายประเดนนโดยละเอยดในบทท ๔)

เ มอพจารณาการถายทอดองคประกอบทางไวยากรณตามเกณฑ ความถกตอง (correctness) พบวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลเนอความออกมาถกไวยากรณภาษาไทย นอกจากน การถายทอดลกษณะทางไวยากรณ ๓ ประการ ไดแก การเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลบางการก การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด และการแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ ยงนาจะสอดคลองกบปจจยดานสานวนภาษา (idiomatic factors) ทเปนทนยมในวรรณคดแปลยคกอนหนาอกดวย อนแสดงใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรไมเพยงแตทรงใชภาษาไดถกไวยากรณเทานน แตทรงใชสานวนภาษาในการแปลไดอยางเหมาะสมกบความนยมของยคสมย (ผวจยจะอธบายประเดนนโดยละเอยดในบทท ๔)

๓.๓.๔ องคประกอบทางวจนลลา

ดงทไดกลาวไปแลวในหวขอ ๓.๒ วานนโทปนนทวตถและนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนตวบทประเภทตวบทมงรปแบบทงค อยางไรกตามเมอพจารณาในเชงวจนลลาแลวจะพบวา นนโทปนนทสตรคาหลวงมวจนลลาบางประการทแตกตางกบตวบทตนฉบบอยางเหนไดชด ดงน

๓.๓.๔.๑ การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ

ในภาษาบาลไมมการแยกศพทตามทาเนยบภาษาชดเจนเหมอนในภาษาไทย ในการแปลนนโทปนนทวตถเปนนนโทปนนทสตรคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปลตลอดทงเรอง เหตทเจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใชศพทเหลานเปนเพราะเหตผล ๓ ประการ ไดแก ๑) เพอสรางเสยงสมผส ๒) เพอเนนยาความหมาย และ ๓) เพอสรางความรสกขลงและศกดสทธ ดงจะอธบายตอไปน

๑๗๙  

การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเออเสยงสมผส

ดงทไดกลาวไปแลววาเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทวตถเปนนนโทปนนทสตรคาหลวงดวยคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาว การใชคาประพนธประเภทน นอกจากจะสงผลใหทรงตองสรรคาแปลโดยคานงถงเนอความแลว พระองคยงทรงตองคานงถงเสยงสมผสระหวางวรรคอนเปนสมผสบงคบดวย การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษชวยใหกวสามารถสรรคาอนหลากหลายมาใชสรางเสยงสมผสสระหวางวรรค นอกจากนศพทเหลานยงเออใหกวแผลงคาเพอประโยชนดานเสยงสมผสไดเปนอยางด เนองจากศพทในทาเนยบภาษาพเศษเหลานสวนใหญเปนคายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมรซงเออตอการเปลยนแปลงรปคาโดยยงคงความหมายเดม ดวยเหตนจงไมแปลกทจะพบวา คาในตาแหนงคารบและสงสมผสระหวางวรรคสวนใหญมกเปนคายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมร เชน

(๑๑๒) …แกพระสาพกเบญจสต มองคสมเดจพระสคตชาประธาน… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘) คาประพนธขางตนน แปลมาจากภาษาบาลวา พทธปปมขาน ปญจนน ภกข

สาตน (= แดภกษ ๕๐๐ รป มพระพทธเจาเปนประธาน) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) เจาฟาธรรมธเบศรทรงสรรคาวา เบญจสต ซงมาจากภาษาบาลวา ปญจสต (= จานวน ๕๐๐) เพอแปลภาษาบาลวา ปญจนน (ภกข)สตาน โดยทรงเปลยนแปลงการออกเสยงจาก เบน – จะ – สะ –ตะ เปน เบน – จะ – สด เพอใหพยางคสดทายมเสยงสมผสกบพยางค คต ซงเปนพยางครบสมผสในคาวา สคต (= ผ ไปดแลว) ซงทรงสรรมาแปลคาภาษาบาลวา พทธ “พระพทธเจา” ในคาวา พทธปปมขาน การสรรคายมภาษาบาล-สนสกฤตและการเปลยนแปลงการออกเสยงคายมดงกลาวในตวอยางขางตนนจงกอใหเกดเสยงสมผสระหวางวรรคและรกษาสมมลภาพไวไดอยางครบถวน

(๑๑๓) ...อนเทยมยอดยคนธรนทร กทฤษฎนโอชาหาร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๖) พยางค รนทร ในคาวา ยคนธรนทร เปนคาสงสมผสทายวรรค ซงกวสรางขนจาก

การเชอมเสยง (สนธ) ระหวางพยางค ร ในคาวา ยคนธร และพยางค อ ในคาวา อนทร (ยคนธร + อนทร > ยคนธรนทร) สวนพยางค ฎน ในคาวา ทฤษฎน เปนคารบสมผส ซงกวแผลงจากคาภาษา

๑๘๐  

สนสกฤตวา ทฤษฏ “ความเหน” คาวา ยคนธรนทรใชแปลคาภาษาบาลวา ยคนธร ในบทสมาสสา ยคนธรสมคคตรณสรโย “ดวงอาทตยทขนเหนอเขายคนธร” สวนคาวา ทฤษฎน แปลมาจากกรยาวา โอโลเกตวา “มอง, ด (absolutive)” (หนา ๑๒๖) จะเหนไดวากวจงใจเปลยนแปลงเสยงของคายมภาษาบาล-สนสกฤตทงสองคาเพอกอใหเกดเสยงสมผสระหวางวรรค

(๑๑๔) ...ธกยงอรยทรพยเจดประการ มานสรทธลกขณาเปนตน... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๔) คาประพนธขางตนนแปลมาจากภาษษบาลวา สทธาทก สตตวธ อรยธน ปเรนโต

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๔) “…(พระโมคคลลานเถระ) ยงทรพยอนประเสรฐเจดอยาง มศรทธาเปนตนใหเตมอย…” เจาฟาธรรมธเบศรทรงเลอกใชคาวา ประการ “อยาง” ซงเปนคาทยมจากคาภาษาสนสกฤตวา ปรการ มาแปลคาวา วธ และใชคาวา มาน ซงเปนคาทยมจากคาภาษาเขมรมาแปลคาแปลวา “ม” ในสมาสวา สทธาธก “มศรทธาเปนตน” เพอใหมเสยงสมผสกบพยางค การ

ตวอยางอน ๆ ของการใชคายมภาษาตางประเทศเพอสรางเสยงสมผสระหวางวรรค เชน

...อนกอปรดวยกงจกรรตนเปนอาท นานาราชอปกรณบวรรตตรการ... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) ...กขจดใหผองแผวราคา แหงผรรณนทราธราช... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๒๕) ...อนวาพระมหาเถรเจากประกาส แกพาสกรนทราธราชพาลา ดวยพจนาดงน

... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐) ...ไดสดบวาจาอนลามก แหงพระยามโหรคอนเปนพาล กบมไดมนสสการ

วจปรภาศน... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๓) ....อนจใหรตนาปราพร ลวนวรมณนทรเจดประการ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๔๔)

๑๘๑  

ไมเพยงแตการสรางเสยงสมผสระหวางวรรคซงเปนสมผสบงคบเทานน คายมภาษาตางประเทศยงนบเปนอปกรณสาคญในการสรางเสยงสมผสในวรรคทงสมผสสระและสมผสพยญชนะ เชน

(๑๑๕) ...ในยามไสมยปจจาศม จวนประภาศกรจรประเมอล... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒) คาประพนธขางตนเปนบทพรรณนาฉากทแปลมาจากภาษาบาลวา พลวปจจส

สมเย๔๕ “ในเวลาเชามด, ในเวลาใกลรง” พยางค กร ซงมาจากคาวา ประภาศกร “ผกระทาแสง คอดวงอาทตย” (< ส. ปรภาส + กร) มเสยงสมผสกบคาวา จร “ไป, เทยวไป” (< ป. ส. จร) การใชคายมภาษาบาล-สนสกฤตในตวอยางนจงกอใหเกดเสยงสมผสสระในวรรค

(๑๑๖) ....มตนวามสารคลลไพทรยพรรณประพาลรตน... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) คาประพนธขางตนนกวสรรคายมภาษาบาลและสนสกฤตมาใชแปลคาภาษาบาล

กลาวคอ ใชคาวา ไพทรย แปลคาวา เวฑรย๔๖ “เพชรตาแมว, ไพฑรย” ใชคาวา พรรณ แปลคาวา จามกร “ทองคา” และใชคาวา ประพาล แปลคาวา ปพาล๔๗ “รตนะชนดหนง สแดงออน เกดจากหนปะการงใตทะเล” จะสงเกตเหนไดวา กวเจตนาแผลงและสรรคาทมเสยง /พ/ มาใชแปลคาภาษาบาลในตวบทตนฉบบเพอกอใหเกดเสยงสมผสพยญชนะในวรรค

ตวอยางอน ๆ ของการใชคายมภาษาตางประเทศเพอสรางสมผสสระในวรรค เชน ...เปนทพงพรหมมนทรามรมานษชาต... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕) ...ในกาลนน อนวาสมเดจโลกครงอดงเดชมหมา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๓๖)

                                                            ๔๕คอ พลวปจจสสมเย 

๔๖คอ เวฬรย  

๔๗คอ ปวาล หรอ ปวาฬ 

๑๘๒  

...ดราวศธเรนทรสรรเบนทราธราช... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๓)

...บมเปนประโยชนกแจง แหงนกรเทพามานษ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑) ตวอยางอน ๆ ของการใชคายมภาษาตางประเทศเพอสรางเสยงสมผสพยญชนะ

ในวรรค เชน ...อนงคอทศบรมดถบารม... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) ...พระบาทบรตยาคทานอนนต... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) ...พระสรรเพชญพทธเจา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐) ...คอเปนพสยพทธบรพาร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔) ...อนวาหมนาคมานพทงหลาย... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕) การเลนเสยงสมผสนบเปนวจนลลาโดดเดนประการหนงของนนโทปนนทสตรคา

หลวงดงจะเหนไดวานนโทปนนทสตรคาหลวงมการเลนเสยงสมผสสระและสมผสพยญชนะตลอดทงเรอง อาจกลาวไดวานอกจากเจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลโดยคานงถงเนอความแลว ยงทรงคานงถงการเลนเสยงสมผสในตวบทแปลดวย และคายมภาษาตางประเทศจดเปนอปกรณสาคญในการสรางเสยงสมผส

เมอเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบจะพบวา แมวาตวบทตนฉบบจะเปนตวบทมงรปแบบเชนเดยวกน แตการเลนเสยงสมผสไมใชลกษณะเดนดานรปแบบของวรรณคดเรองน กลาวคอ ตวบทตนฉบบไมมการเลนเสยงสมผสจนโดดเดนตามหลกอลงการศาสตรฝายสททาลงการ (อลงการทางเสยง) ดงนน การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงใหรมรวยดวยเสยงสมผสตลอดทงเรองจงเปนความแตกตางดานวจนลลาทสาคญประการหนงอนสงผลใหตวบทแปลมสนทรยลกษณสอดคลองกบรสนยมทางวรรณศลปของไทย

การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเนนยาความหมาย

ดงทไดอธบายไปแลววา ในอรรถสารระดบจลภาค เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชกลวธการแปลแบบขยายความหลายแหง ศพทในทาเนยบภาษาพเศษเปนอปกรณสาคญประการหนงทกวใชขยายความคาแปลใหมความหมายแจมชดมากยงขน เชน

(๑๑๗) เตห ปรวารโต ภควา . . .ว โร จ ตถ . (กรมศลปากร , ๒๕๔๕ข: ๑๒๙ - ๑๓๐)

๑๘๓  

[“สมเดจพระผ มพระภาค อนหมพระสาวกแวดลอมแลว ทรงรงเรอง (ประดจ)…”]

อนวาสมเดจพระองครโสดดรบวรมนรพพงษ แลมหมพระภกษสงฆทงหลาย ถวายนมสการหอมลอม สระพรงพรอมรจรา โสภาพรรณศรวลาศ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๐) คาประพนธขางตนเปนบทพรรณนาภาพสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงประทบ

อยทามกลางหมพระสาวกวา สมเดจพระผ มพระภาคเจาทรงรงเรองโดดเดน (วโรจตถ) แมจะประทบอยทามกลางหมพระสาวกกตาม เจาฟาธรรมธเบศรทรงสรรคาทเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษทมความหลายใกลเคยงกนมาซอนกนเพอแปลความคาดงกลาว คาเหลานไดแก รจรา “งาม, สวาง, รงเรอง, สวย” (< ป. ส. รจร) โสภา “งาม” (< ป. สภ “เจดจา, สวาง, งดงาม”) สร “สวยงาม” วลาศ “เสนห, ความงดงาม” (< ป. วลาส) จะเหนไดวา ศพทในทาเนยบภาษาพเศษเหลานไมเพยงแตจะสอความหมายวาสวยงามเทานน หากแตยงมนยความหมายเรองความสกสวางรงเรองอกดวย เมอนามารวมกบคาวา พรรณ “สผว” เปน รจรา โสภาพรรณศรวลาศ จงชวยเนนยาภาพความงดงามรงเรองโดดเดนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในหมพระสาวกใหแจมชดมากยงขน

(๑๑๘) ...ทฏเฐ ธมเมว ตาทส ทกข อนภวสต... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๑)

[“…‘…ทานยอมประสบซงทกขเหนปานนในปจจบนนนเทยว’…”]

...ทานกจไดซงทกขเพทนา เหมอนวาจาทานวาอนหยาบนก ในอาตมทานปรตยกษพลนพลน ในปจจบนนะน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๒) คาประพนธขางตนน เ ปนคาพดของพระโมคคลลานะทพดกบพญานน

โทปนนทนาคราชวา กรรมชวทพญานาคตนนกระทาตอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและพระสาวกนนยอมสงผลตอพญานาคในปจจบนชาต (ทฏเฐ ธมเมว) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวลดงกลาวนวา ปรตยกษพลนพลน ในปจจบนนะน นอกจากกวจะใชคาวา พลน ซากนแลว กวยงใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษคอคาวา ปรตยกษ ซงเปนคาทยมจากคาภาษาสนสกฤตวา ปรตยกษ

๑๘๔  

“เหนชดแกตา, ประจกษ” และ ปจจบนนะ “เวลาเดยวน, ทนท” มาแปลวลดงกลาว การใชคายมภาษาบาลและสนสกฤตในปรบทนจงชวยเนนนาความหมายใหแจมชดมากยงขน

ตวอยางอน ๆ ทกวใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเนนยาความหมาย เชน …อนพนจากสถานอปทวาสรรพาทกข อนบรมศขอนนต… (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ข: ๑๑๙) ...แมแลเพลงนนโสด บมไดไพโรจโชตนา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๗) ...ประดจนางครวนครา รองไหราพลาป สะอนภาพรญจวน... (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ข: ๑๒๒) การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอสรางความรสกขลงและศกดสทธ

ศพทในทาเนยบภาษาพเศษแมหลายคาจะมความหมายเหมอนกบศพทในทาเนยบภาษาสามญ แตกเปนทประจกษวากวไทยนยมใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการประพนธวรรณคดมากกวาศพทภาษาสามญ เหตผลขอหนงอาจเปนเพราะศพทเหลานสวนใหญลวนเปนคายมภาษาตางประเทศ ไดแก ภาษาบาล สนสกฤต และเขมร อนเปนภาษาทเนองมาแตการรบวฒนธรรมพทธศาสนาและพราหมณ ศพทเหลานจงใหความรสกขลงและศกดสทธ เพราะสวนหนงเปนศพททเกยวเนองกบเรองราวทางศาสนา ดวยเหตน ในการแปลนนโทปนนทสตร คาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรจงทรงนยมใชศพทกลมนในการแปลแทนการใชศพทสามญ

ตวอยางการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอสรางความรสกขลงและศกดสทธทเหนไดชดคอการหลากคาทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดงทไดกลาวไปในขอ ๓.๓.๒.๗ วา ในตวบทตนฉบบนยมใชคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวา ภควา (= พระผ มพระภาค) และ สตถา (= พระศาสดา) แตในตวบทแปล เจาฟาธรรมธเบศรทรงผกศพทและสรรคานามทหมายถงพระพทธเจาอยางหลากหลายมาใชแปล ตวอยางเชน

(๑๑๙) ในกาลนน อนวาสมเดจโลกครงอดงเดชมหมา พรหมมนทรามรนรคณ สกลไตรโลกยนาถา ผเปนพระชนกาธราช กอนญาตแกพระมหาโมคคลลา ดวยมพระพทธฎกาบวร วาดกรมหาโมคคลลาน ทานจทวรมานนาคราชา กตามปรารถนาแหงทานเทอญ

๑๘๕  

ในตวอยางขางตน ตวบทตนฉบบใชคาทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาวา ภควา แตในคาแปล เจาฟาธรรมธเบศรทรงผกศพทขนาดยาวเพอแปลวา สมเดจโลกครงอดงเดชมหมา พรหมมนทรามรนรคณ สกลไตรโลกยนาถา ผเปนพระชนกาธราช คาศพททกวทรงสรางขนนชวยสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในแงมมทหลากหลายมากกวาการแปลความหมายตามรปศพทของคาวา ภควา โดยตรง ดงจะเหนไดวา คาศพททกวทรงผกขนนมนยสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาหลากหลายนย ไดแก ทรงเปนครของสตวโลก (โลกครง) มพระเดชาอนใหญยง (อดงเดชมหมา) ทรงเปนทพงสรรพสตวใน ๓ โลก ไดแก มนษย เทวดา และพรหม (พรหมมนทรามรนรคณ สกลโลกนาถา) ทรงเปนจอมราชาและประดจบดาแหงสตวโลก (ชนกาธราช) การทคาแปลภาษาไทยมนยสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาหลากหลายนยนยอมกอใหเกดความรสกขลงและศกดสทธในตวบทไดเปนอยางด เนองจากคาแปลทเจาฟาธรรมธเบศรทรงผกขนนทาใหผอานตระหนกวา สมเดจพระสมมาสมพทธเจามพระคณลกษณะเหนอสามญมนษย จงทรงมสถานทศกดสทธสงสง สมควรทสาธชนจะพงเคารพบชา

จะเหนไดวาในการผกศพทเพอแปลคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในตวบทแปลนน ศพทในทาเนยบภาษาพเศษ โดยเฉพาะอยางยงคายมภาษาบาล-สนสกฤตนบเปนอปกรณสาคญในการผกศพท โดยนยน การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปลจงมบทบาทสาคญประการหนง คอ การสรางความรสกขลงและศกดสทธ ดงทไดยกตวอยางและอธบายไปแลว

นอกจากศพทในทาเนยบภาษาพเศษทเปนคายมภาษาตางประเทศแลว การใชตวบงชวา แหง ซง อนวา และ ดกร ดกอน ในตวบทแปลกจดวาเปนการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอสรางความรสกขลงและศกดสทธเชนเดยวกน ตวบงชเหลานอาจละไดโดยไมเสยความหรอมฉะนนบางคาอาจใชศพทสามญแทนได เชน อาจใชคาวา ของ แทนคาวา แหง ไดดงทไดอธบายและยกตวอยางไปแลวในขอ ๓.๓.๑ แตหากทาเชนนตวบทอาจขาดความรสกขลงและศกดสทธไป ในภาษาไทยปจจบน สานวนภาษาดงกลาวนเปนสานวนภาษาทกอใหเกดความรสกขลงและศกดสทธ สานวนเหลานไมคอยปรากฏในการใชภาษาในชวตประจาวน หากแตจะปรากฏในงานเขยนทางศาสนาเปนสวนใหญ ดงนน จงอาจอนมานไดวา ในสมยทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง การใชตวบงชเหลานกนาจะทาใหเกดความรสกขลงและศกดสทธในตวบทแปลเชนเดยวกน

การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเหตผลประการตาง ๆ ดงทไดอธบายไปแลวนบเปนลกษณะเดนดานวจนลลาของตวบทแปลซงแตกตางกบตวบตนฉบบอยางเหนไดชด

๑๘๖  

การใชวจนลลาดงกลาวนนบเปนศลปะการแปลประการหนงททาใหตวบทแปลมสนทรยลกษณตามขนบวรรณศลปไทย

๓.๓.๔.๒ ระดบภาษา ระดบภาษาในนนโทปนนทวตถซงประพนธดวยภาษาบาลนนอาจแบงออกเปน ๒

ลกษณะ คอ ระดบภาษาในบทสนทนาและระดบภาษาในบทบรรยาย เมอเปรยบเทยบกบตวบทแปลแลวจะพบวา ระดบภาษาในตวบทแปลมทงความคลายคลงและความแตกตางกบตวบทตนฉบบ ดงน

๓.๓.๔.๒.๑ ระดบภาษาในบทสนทนา

ในภาษาบาลมการใชคาเรยกขานหรอ อาลปนบาต และสรรพนามแตกตางกนไปตามความสมพนธทางสงคมระหวางคสนทนา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาเรยกขานและสรรพนามเหลานเปนภาษาไทยโดยรกษาระดบภาษาตามตวบทตนฉบบ โดยคานงถงความสมพนธทางสมคมระหวางคสนทนา ดงน

คาเรยกขาน

คาเรยกขานทปรากฏในตวบทตนฉบบม ๒ คา ไดแก ภนเต และ ชอคสนทนา หากคสนทนามฐานะตากวาผพดหรอมความสนทสนมกบผพดจะใชชอคสนทนาเปนคาเรยกขาน

คาเรยกขาน ภนเต “เปนคาสาหรบคฤหสถเรยกบรรพชตดวยเคารพ หรอบรรพชตผ ออนพรรษากวา เรยกบรรพชตผ แกกวา” (สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ๒๕๕๐: ๙๗)

เมอพจารณากลวธการแปลคาเรยกขานดงกลาวในนนโทปนนทสตร คาหลวงจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงตระหนกวาตวบทตนฉบบมการใชคาเรยกขานเพอแสดงความเคารพคสนทนาทเปนบรรพชต อยางไรกตาม ในขณะทภาษาบาลใชเพยงคาวา ภนเต คาเดยวในการเรยกขานคสนทนาโดยไมจาแนกวาคสนทนาเปนบรรพชตระดบใด แตในภาษาไทยกลบแปลคาเรยกขานดงกลาวออกไปอยางหลากหลาย แตกตางกนไปตามฐานะของคสนทนา ตวอยางเชน

๑๘๗  

ผพด คสนทนา คาแปล (๑) อนาถบณฑกเศรษฐ พระพทธเจา ขาแตสมเดจพระพทธองค ผ

เปนพงษสรยา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

(๒) พระรฐบาลเถระ พระพทธเจา ขาแตสมเดจพระพทธองคอยเกลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๕)

(๓) พระโมคคลลานเถระ พระพทธเจา ขาแตสมเดจพระพทธอยเกลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖)

(๔) พญานนโทปนนทนาคราช พระพทธเจา ขาแตสมเดจพระผ มพระภาคย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๙)

(๕) พญานนโทปนนทนาคราช พระโมคคลลานเถระ ขาแตพระผ อย เ ก ลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

เมอพจารณาตวอยางขางตน จะเหนไดวาปจจยดานสถานะของผพดไม

วาจะเปนบรรพชต (พระรฐบาลเถระ, พระโมคคลลานเถระ) ฆราวาส (อนาถบณฑกเศรษฐ) หรอพญานนโทปนนทนาคราช ลวนไมมผลตอการแปลคาเรยกขาน ภนเต แตปจจยดานสถานภาพของคสนทนากลบมผลตอการสรางคาแปลของเจาฟาธรรมธเบศรเปนอยางยง กลาวคอ คสนทนาในตวอยาง (๑) – (๔) คอ สมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาเรยกขาน ภนเต ดวยคาวา ขาแต + คานาหนาวา สมเดจพระ หรอ พระ + รปอางถงพระพทธเจารปตาง ๆ ซงมนยความหมายในเชงยกยองสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดงทผ วจยไดอธบายไปแลวในหวขอการแปลโดยการหลากคา และอาจลงทายดวยคายกยองวา อยเกลา

สวนตวอยางท (๕) ซงคสนทนนาคอพระโมคคลลานเถระนน แมวาในตวบทตนฉบบจะใชคาวา ภนเต เหมอนกน แตในภาษาไทยเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลวา ขาแตพระผอยเกลา คาแปลดงกลาวนเปนคาทยกยองสรรเสรญคสนทนาเชนเดยวกน ดงจะเหนไดวามการใชคาวา ขาแต และลงทายดวยคายกยองวา อยเกลา เชนกน แตคาทใชอางถงนนใชเพยงคายกยองวา พระ เทานน ไมใชคาวา สมเดจ เชนทใชกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

๑๘๘  

สรรพนาม

ในภาษาบาลมการใชรปสรรพนามบรษท ๑ และ ๒ รปพหพจนแทนผพดและคสนทนาทเมอตองการแสดงความสภาพ แมวาผพดและคสนทนาจะเปนเอกพจนกตาม เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลสรรพนามเหลานโดยรกษาการแสดงความเคารพคสนทนาเหมอนตวบทตนฉบบ เชน

อนาถบณฑกเศรษฐพดกบพระพทธเจา

(๑๒๐) เสว…ปญจห ภกขสเตห สทธ อมหาก เคเห ภกข คณหตต… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

[“…ขอพระองคทรงรบภตตาหารพรอมดวยพระภกษ ๕๐๐ รปทเรอนขาพระพทธเจา…”]

ข าขออญเชอญเสดจพระพทธอง ค จง รบโภชนสปพยญช น กบ ดวยพระอรหน ต ถ วน ห า ร อย ใน เ รอนขาพระพทธเจา เพลาเชาพรกน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑ – ๑๒๑)

ตวอยางขางตนน ตวบทตนฉบบใชสรรพนามบรษท ๑ เอกพจน อมหาก

แทนผพด คอ อนาถบณฑกเศรษฐ ซงทลนมนตสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเพอแสดงความสภาพ เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลตสรรพนามดงกลาวดวยสรรพนามวา ขาพระพทธเจา ซงในภาษาไทยเปนสรรพนามทใชกราบบงคมทลพระเจาแผนดนหรอกราบทลเจานายชนสง ในกรณเจาฟาธรรมธเบศรทรงนามาใชกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงในสงคมไทยยกยองวาเปนบคคลชนสงเชนเดยวกน

พญานนโทปนนทนาคราชพดกบพระโมคคลลานเถระ

(๑๒๑) กสมา ภนเต ตมเห สมณา เอวรป กมม กโรถ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

[“ขาแตทานผ เจรญ เหตใดทานผ เปนสมณะจงกระทากรรมเชนน…”]

๑๘๙  

…ขาแตพระผอยเกลา พระผเปนเจาเปนสรมณา แลทาซงกรรมะอนมสวภาพดงนแกขา เพอการณาอนใด… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐)

ตวอยางขางตนนเปนคาถามทพญานนโทปนนทนาคราชถามพระโมคคล

ลานเถระ พญานนโทปนนทนาคราชใชสรรพนามบรษท ๒ พหพจน ตมเห อางถงพระโมคคลลานแทนการใชสรรพนามรปเอกพจนเพอแสดงความเคารพ เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลสรรพนามดงกลาวดวยคาทแสดงสถานภาพของพระโมคคลลานะวา พระผเปนเจา อนแสดงใหเหนวาพญานนโทปนนทนาคราชพดกบพระโมคคลลานะดวยความเคารพ

แมวาเจาฟาธรรมธเบศรจะทรงแปลสรรพนามบรษท ๑ และ ๒ โดยรกษาการแสดงความเคารพคสนทนาเหมอนตวบทตนฉบบดงตวอยางทแสดงขางตน อยางไรกตามผ วจยเชอวา หากในตวบทตนฉบบมบทสนทนาทคสนทนามสถานภาพตางออกไปจากตวอยาง (เชน สามญชนพดกบกษตรย) การใชสรรพนามแสดงความเคารพยอมไมแปรไปตามสถานภาพคสนทนา แตเมอแปลเปนภาษาไทย คาแปลทไดยอมมระดบการแสดงความเคารพแตกตางกนไปเชนเดยวกนการแปลคาเรยกขานอยางแนนอน

จะเหนไดวา ในภาพรวมแลวเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลโดยรกษาระดบภาษาในตวบทแปลใหแหมอนกบตวบทตนฉบบ แตเมอพจารณาในรายละเอยดแลวจะพบวา คาแปลในภาษาไทยมการแบงระดบรปภาษาแสดงความเคารพละเอยดกวาตวบทตนฉบบ

๓.๓.๔.๒.๒ ระดบภาษาในบทบรรยาย

แมวาในบทสนทนาในตวบทตนฉบบจะมการใชภาษาตางระดบเพอยกยองคสนทนา แตในบทบรรยายกลบพบวาไมปรากฏลกษณะดงกลาว กลาวคอ ไมวากวจะกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พญานนโทปนนทนาคราช พระมหาโมคคลลานเถระ หรอกลาวถงบคคลหรอสงใดในเรองกตาม ภาษาทใชลวนเปนภาษาระดบเดยวกนทงสน หรอกลาวอกนยหนงคอ ไมมการใชภาษาตางระดบเมออางถงบคคลทมสถานภาพหรอชนสงคมแตกตางกนเหมอนกบการใชภาษาในบทสนทนา ทงนเปนเพราะภาษาบาลไมมการแบงแยกศกดของคาหรอระดบภาษาในบทบรรยายเปนราชาศพท ภกษศพท ภาษาทางการ ภาษาไมเปนทางการ ฯลฯ เหมอนกบภาษาไทย อยางไรกตาม เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลบทบรรยายในตวบทตนฉบบใหม

๑๙๐  

ความแตกตางทางดานระดบภาษาแตกตางกนไปตามสถานภาพของบคคลหรอสงทกวกลาวถง ดงน

กรยา

เจาฟาธรรมธเบศรทรงเลอกสรรคาแปลกรยาภาษาบาลใหเหมาะกบผกระทากรยาและผ รบการกระทา ดงน

ถาผกระทากรยาเปนสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จะทรงใชกรยาราชาศพท หรอใชการเตมหนวยคาททาใหกรยาสามญกลายเปนกรยาราชาศพท ดงตวอยาง (๑๒๒) (๑๒๕) และ (๑๒๗)

ถาผกระทากรยามไดมสถานสงสงเทยบเทาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แตผ รบการกระทาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จะทรงใชกรยาราชาศพทในการแปลเชนกน ดงตวอยาง (๑๒๔)

ถาผ ทากรยามไดมสถานะสงสงเทยบเทาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จะทรงใชกรยาทเหมาะสมกบสถานภาพของผกระทากรยา ดงตวอยาง (๑๒๓) (๑๒๖) และ (๑๒๘)

ผวจยขอแสดงตวอยางเปรยบเทยบใหชดเจน ดงน

กรยาแสดงการพด

(๑๒๒) …สตถา อาห… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) [“…พระศาสดา…ตรสแลว…”] อนวาสมเดจมหามเนศวะรา โลกาจารยบพตร…กตรส

พระคาถา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓)

(๑๒๓) เถโร…อาห… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐) [“พระเถระ…กลาวแลว…”] อนวาพระมหาโมคคลลานเถร…กกลาวแกนาคปต

พาลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๑)

๑๙๑  

(๑๒๔) อถ อนาถปณฑโก…อาห (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

[“ลาดบนน อนาถบณฑกเศรษฐ กลาวแลว…”] อนวาอนาถปณฑกะเศรษฐ กกราบทลถามคดจเดยง

อรรถ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

จากตวอยางขางตนนจะสงเกตเหนไดวา ตวบทตนฉบบใชกรยา อาห “กลาวแลว” ซงเปนกรยารปการณลกษณะการณสมบรณ (perfect) เหมอนกนทง ๓ ตวอยาง แมวาผกระทากรยาจะมชนสงคมตางกน แตในตวบทแปล เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคากรยาน ออกมาแตกตางกนไปตามชนสงคมของผกระทากรยาและผ รบการกระทา ดงน

ในตวอยางท (๑๒๒) ผกระทากรยาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลโดยใชกรยา ตรส ซงเปนราชาศพทและเปนศพททใชกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ตวอยางท (๑๒๓) ทรงแปลโดยใชกรยา กลาว ซงเปนคาสามญ เนองจากผกระทากรยาคอพระโมคคลลานเถระ ซงมสถานภาพเปนพระสงฆ มใชสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงมไดใชกรยา ตรส และในภาษาไทยไมมคากรยาแสดงการพดทเปนภกษศพทโดยเฉพาะ สวนผ รบการกระทาคอพญานนโทปนนนาคราชกถอวามฐานะไมตาไปกวาพระโมคคลลานเถระ กวจงทรงใชจงใชกรยา กลาว ซงเปนคากลาง ๆ ในการแปล

สวนตวอยางท (๑๒๔) ผกระทากรยา คอ อนาถบณฑกเศรษฐ เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลโดยใชกรยา กราบทล ซงเปนราชาศพท เนองจากผกระทากรยาเปนสามญชน และผ รบการกระทาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ในสงคมไทยถอวามสถานภาพสงสงเทยบเทาพระราชา

กรยาแสดงการเคลอนท

(๑๒๕) อถ ภควา…อนาถปณฑกสส นเวสน อคมาส. (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

[“ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาค…เสดจไปแลวสเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐ”]

๑๙๒  

ในกาลนน อนวาสมเดจบรมโมลตรโลกากรสรณรรค…กเสดจไปสสถานคฤหาศน แหงอนาถบณฑกคฤหบด… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑)

(๑๒๖) …สเนรปาท คนตวา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

[(พญานนโทปนนทนาคราช…ไปแลวสเชงเขาสเนร…”] อนวาพระญาอรคนทรภชงค…สพรงพรอมนาไป สเชอง

ไศลศขเรนทร อนชอสเมรราชา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๒)

ตวอยางขางตนน ตวบทตนฉบบใชกรยาทมาจากรากศพท คม ซงมความหมาย “ไป” แมวาจะมรปแตกตางกน แตกเปนความแตกตางทางดานหนาททางไวยากรณ มไดเปนความแตกตางดานระดบภาษา แตเมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลกรยาดงกลาวเปนภาษาไทย ทรงเลอกสรรคาแปลทแตกตางไปตามผกระทากรยา ดงน

ในตวอยางท (๑๒๕) ผกระทากรยาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ซงในสงคมไทยถอวามสถานภาพเทยบเทาพระราชา จงทรงใชกรยาราชาศพท เสดจ ซอนกบคาสามญวา ไป เปน เสดจไป เพอใหเหมาะสมกบสถานภาพของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

สวนตวอยางท (๑๒๖) ผกระทากรยาคอพญานนโทปนนทนาคราชซงมไดมสถานภาพสงสงเทยบเทาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา จงใชกรยาวา ไป ซงเปนคาสามญ

กรยาอน ๆ (๑๒๗) …ภวตตยมเสส โอโลเกส. (หนา ๑๒๒)

[“(สมเดจพระผ มพระภาค)…ทรงพจารณาตลอดภพทงสาม…”]

ธกเสดจพจารณา ในภวาทงสามเนยรพเศษ (หนา ๑๒๒)

๑๙๓  

(๑๒๘) …ภควโต วรวทนวกสต…โอโลเกตวา… (หนา ๑๕๑) [“(พญานนโทปนนทนาคราช) มองซงพระพกตรอน

ประดจดอกไมบาน… อนวาพระญาทฤรรฆปฤษฎางคกายนทร กทฤษฎนซง

พระพทธภกตร อนมบวรลกษณอะมะลงค ประดจสพรรณบงกชสมชลต อนพกษตรจตรจ…

ในตวอยางขางตน ตวบทตนฉบบใชกรยาทมาจากรากศพท โลก และ

อปสรรค “โอ-, อว-” มความหมายวา “มองด, พจารณา” ความแตกตางของรปกรยาในตวอยาง (๑๒๗) และ (๑๒๘) เปนความแตกตางดานหนาททางไวยากรณ มไดเปนความแตกตางดานระดบภาษา สวนคาแปลในตวบทแปลมความแตกตางทางดานระดบภาษา กลาวคอ

ในตวอยางท (๑๒๗) ผกระทากรยาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ซงในสงคมไทยถอวามสถานภาพสงสงเทยบเทาพระราชา เจาฟาธรรมธเบศรจงทรงแปลกรยาดงกลาววา เสดจพจารณา อนเกดจากการนาคาวา เสดจ ซงในปรบทนทาหนาทเหมอนกบคาวา ทรง คอ ทาใหกรยาสามญเปนกรยาราชาศพทประกอบลงขางหนากรยาสามญวา พจารณา

สวนตวอยางท (๑๒๘) แมวาผกระทากรยาคอพญานนโทปนนทนาคราชจะมไดมสถานภาพสงสงเทาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แตกถอวามสถานสงสงกวาสตวเดรจฉานทวไป เพราะเปนราชาของนาค (พญานาค) ดงนน เจาฟาธรรมธเบศรจงทรงใชคาวา ทฤษฏน ซงเปนคาทมทมาจากภาษาสนสกฤตมาแปลกรยา โอโลเกตวา เนองจากคายมภาษาสนสกฤตขางตนนบวาเปนศพทในทาเนยบภาษาพเศษ มศกดสงกวาคาไทยแท จงเหมาะสมทจะใชเปนกรยาของพญานนโทปนนทนาคราช สอดคลองกบคาเรยกพญานนโทปนนทนาคราชขางตนวา พระญาทฤรรฆปฤษฎางคกายนทร ซงมนยยกยองพญานนโทปนนทนาคราชวามสถานภาพสงสงกวาสตวเดรจฉานทวไป

คานาม

จากการศกษาพบวา มคานามบางกลมในตวบทแปลทเจาฟาธรรมธเบศรทรงตกแตงคาแปลใหมระดบภาษาสงเปนพเศษกวาการใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษ คานามกลมนสวนใหญมกไดแก คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา คานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราช คาศพทเกยวแกหลกธรรมและสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

๑๙๔  

คานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

การตกแตงคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหมระดบภาษาสงเปนพเศษนน เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชการเตมคายกยองวา สมเดจ- สมเดจพระ- พระ- องคสมเดจพระ- ลงขางหนาคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เชน สมเดจโลกยพานกนสบสกล สมเดจพระชเนนทรทศพล พระตถาคตทศพล องคสมเดจพระสคต เปนตน

คายกยองทเตมลงขางหนาคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาลวนเปนคาทใชนาหนาชอของบคคลชนสงเชนพระมหากษตรยและพระบรมวงศ เมอนามาใชนาหนาคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงทาใหคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจามระดบภาษาสงเปนพเศษเทยบเทากบคานามราชาศพท

คานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราช

การตกแตงคานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชสวนใหญกระทาดวยการเตมคาวา พระญา- ซงแปลวา “ผ เปนใหญ, ผ เปนหวหนา” ลงขางหนาคานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชทกวสรางขน เชน พระญาอรคราช พระญาวาสก หรอมฉะนนกใชการลงทายคาสมาสดวยคาทสอความหมายเรองความเปนราชาหรอผ เปนใหญ อาท ราชา, อธบด ตวอยางเชน สลปราชา บรรณเคนทราธบด เปนตน กลวธการเตมคายกยองเหลานทาใหคานามทหมายถงพญานนโทปนนทนาคราชมระดบภาษาสงเปนพเศษเทยบเทากบคานามราชาศพท

คาศพทเกยวแกหลกธรรมและสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

จากการศกษาพบวา กลวธการตกแตงคาศพทเกยวแกหลกธรรมและสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหมระดบภาษาสงเปนพเศษประกอบดวย ๒ ขนตอน ดงน

ขนตอนแรก คอ การแปลคานามทตองการตกแตงใหมระดบภาษาสงเปนพเศษดวยการแปลแบบทบศพทหรอใชศพททใกลเคยงกบคาในภาษาบาล เหตททรงใชกลวธดงกลาวนเนองจากคาแปลทไดจะใหความรสกศกดสทธสงสง เนองจากคาแปลจะประกอบไปดวยคายมภาษาบาล และ/หรอ สนสกฤตซงจดเปนคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษ

ขนตอนทสอง คอ การเตมคาทมความหมายยกยองลงขางหนาหรอขางหลงคาแปลดงกลาว คาททรงนยมเตมลงหนาหรอหลงคาแปล ไดแก

๑๙๕  

คาวา พระ - ซ งแผลงมาจากคาภาษาบาลและสนสกฤตวา วร “ยอดเยยม, ประเสรฐ, เลศ” คานทรงเตมลงขางหนาคาแปล

คาวา วรา วรางค ซงแผลงมาจากคาวา วร และคาวา บวร บวรางค ซงแผลงมาจากคาภาษาบาลและสนสกฤตวา ปวร “ประเสรฐ, ลาเลศ” คาเหลานจะทรงเตมลงขางหลงคาแปล

ขอยกตวอยางคานามททรงตกแตงใหมระดบภาษาสง ดงน

ตวบทตนฉบบ (นนโทปนนทวตถ)

ตวบทแปล (นนโทปนนทสตรคาหลวง)

(๑๒๙) ปฏสมภทาห (= ดวยปญญาอนแตกฉาน, ปฏสมภทาญาณ)

…กบดวยพระประฏสมภทาญาณทงปวง… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๗)

(๑๓๐) ทสปารมต (= ซงทศบารม) …อนงคอพระทศบารม… (กรมศลปากร , ๒๕๔๕ข: ๑๑๗)

(๑๓๑) ปาทปทมเมถน (= ซงคแหงดอกบวคอพระบาท)

…กฤษดาญชลพระบาท… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑)

(๑๓๒) ตณ สรณาน (= ซงทพงทงสาม) …ซ งพระไตรสรณาคมนบวร… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๐)

(๑๓๓) -วปสสนาภสต (= ซงเครองสบสมคอความเหนแจง, วปสสนา)

…อนธสบวาตนรนดรไปมา คอพระวปสสนาวรางค… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘)

ประฏสมภทาญาณ ในตวอยางท (๑๒๙) และ ทศบารม ในตวอยางท

(๑๓๐) เปนคาศพทเกยวแกหลกธรรมทางพทธศาสนา เจาฟาธรรมธเบศรทรงเตมคาวา พระ- ลงขางหนาคาทงสองเพอทาใหคาแปลมระดบภาษาสงขน

ในตวอยางท (๑๓๑) คาวา ปาท “เทา” ในทนหมายถง เทาของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศรจงทรงเตมคาวา พระ- ลงขางหนาคาวา บาท ซงเปนคาแปลแบบทบศพทเพอทาใหคาแปลมระดบภาษาสงขนกวาการแปลวา เทา

ในตวอยางท (๑๓๒) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปล ตณ สรณาน “ซงทพงทงสาม” ซงเปนคาศพททางพระพทธศาสนาดวยคาสมาสวา ไตรสรณาคม และเตมคาวา พระ- ลงขางหนา และคาวา –บวร ลงขางทายคาแปล เพอทาใหคาแปลมระดบภาษาสงขน

๑๙๖  

ในตวอยางท (๑๓๓) เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปล วปสสนา “ความเหนแจง” ซงเปนคาศพททางพทธศาสนาดวยการทบศพทวา วปสสนา และเตมคาวา พระ- ลงขางหนา และคาวา วรางค ลงขางทายคาแปล เพอทาใหคาแปลมระดบภาษาสงขน

กลาวโดยสรป เจาฟาธรรมธเบศรทรงดดแปลงระดบภาษาในบทบรรยายใหมความเหมาะสมกบสถานภาพของตวละครตามแบบแผนการใชภาษาในสงคมไทย เชน ทรงใชกรยาราชาศพทเมอผ ทากรยาหรอผ รบการกระทาคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทรงเตมคายกยองลงขางหนาคานามทเกยวของกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พญานนโทปนนทนาคราช และหลกธรรมทางพทธศาสนาเพอใหมระดบภาษาสงเปนพเศษ เปนตน

เมอพจารณาวจนลลาในตวบทแปลเปรยบเทยบกบตวบทตนฉบบโดยใชเกณฑความสมนย (correspondence) พบวา วจนลลาในนนโทปนนทสตรคาหลวงมทงทสมนยและไมสมนยกบตวบทตนฉบบ วจนลลาทสมนยกบตวบทตนฉบบ ไดแก การรกษาระดบภาษาในบทสนทนาใหสอดคลองกบสถานภาพของคสนทนา สวนวจนลลาทไมสมนยกบตวบทตนฉบบนนพบวา ในตวบทแปลมการใชระดบภาษาสงเปนพเศษเมอกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาหรอสงทยกยอง และใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปล

การใชวจนลลาทไมสมนยกบตวบทตนฉบบนนมไดทาใหตวบทแปลดองคณคาแตอยางใด ในทางตรงกนขาม การใชวจนลลาทไมสมนยกบตวบทตนฉบบกลบทาใหตวบทแปลมความไพเราะและชวยเนนยาแนวคดหลกของเรองคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหเดนชดมากยงขน กลาวคอ การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเออใหเกดเสยงสมผสในวรรค ชวยเนนยาความหมายใหแจมชด และชวยสรางความรสกขลงและศกดสทธในตวบทแปล สวนการใชระดบภาษาสงเปนพเศษเมอกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาหรอสงทยกยองนนชวยเนนยาแนวคดหลกของเรองคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ผลการวเคราะหในบทนอาจสรป ดงน

ประการแรก นนโทปนนทสตรคาหลวงมอรรถสารระดบมหพภาคตรงกบตวบทตนฉบบ สอดคลองกบสมมตฐานการวจยขอท ๑ ทวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยรกษาเนอความจากตนฉบบภาษาบาลไดอยางครบถวน

ประการทสอง นนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลทมความดเดนอนเกดจากกลวธการแปลทสาคญ ๒ ประการ คอ ๑) การรกษาสนทรยลกษณหรอลกษณะอนดเดนทมมาแตตนฉบบ และ ๒) การเพมสนทรยลกษณหรอหรอลกษณะดเดนอน ๆ ลงไปในตวบทแปล

๑๙๗  

การรกษาสนทรยลกษณหรอลกษณะดเดนทมมาแตตนฉบบ ไดแก การถายทอดประเภทตวบทและอรรถสารระดบมหพภาคทมมาแตนนโทปนนทวตถไวอยางครบถวน กลวธการแปลดงกลาวนนบเปนปจจยขนพนฐานททาใหนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลทมศลปะ เนองจากนนโทปนนทวตถซงเปนตวบทตนฉบบนนเปนวรรณคดทมอลงการเปนเลศ การรกษาประเภทตวบทและอรรถสารระดมหพภาคจากตนฉบบทมความงามเปนเลศจงเปนการคงสงทดไวเพอเปนพนฐานในการสรางใหตวบทแปลมความงามทางวรรณศลปเปนเลศมากยงขน

สวนการเพมสนทรยลกษณหรอลกษณะดเดนอน ๆ ลงไปในตวบทแปลอาจจาแนกได ดงน

๑) การเพมสนทรยลกษณทางดานเสยง

การเพมสนทรยลกษณทางดานเสยง ไดแก การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนรอยกรองประเภทรายยาว และทรงเลนเสยงสมผสในวรรคทงสมผสสระและสมผสพยญชนะ สงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงมเสยงสมผสไพเราะ

๒) การเพมสนทรยลกษณดานความหมาย

การเพมสนทรยลกษณดานความหมายทเหนอยางชดเจน ไดแก การแปลแบบขยายความเพอสรางอรรถรส สรางจนตภาพ สอความหมายชดเจน และเนนยาแนวคดหลกของเรอง การแปลคาศพทแบบอธบายความทชวยขยายความคาศพททมอรรถเคลอบคลมใหสอความหมายชดเจน และการแปลแบบหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอนสงผลใหการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในตบทแปลมความเขมขนมากยงขนกวาตวบทตนฉบบ

๓) การเพมสนทรยลกษณทางดานระดบภาษา

การเพมสนทรยลกษณดานระดบภาษา ไดแก การตกแตงภาษาในตวบทแปลใหมระดบภาษาสงเปนพเศษ โดยเฉพาะอยางยงเมอกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปลอนสงผลใหตวบทเกดความรสกขลงและศกดสทธมากยงขน

เมอพจารณาในภาพรวม การรกษาสนทรยลกษณทมมาแตเดมในตวบทตนฉบบและการเพมสนทรยลกษณอน ๆ ลงไปในตวบทแปลสงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงไมเพยงแตเปนวรรณคดแปลทมความงดงามเทยบเทากบตวบทตนฉบบเทานน หากแตยงมวรรณศลปอนงดงามเขมขนเปนเอกลกษณแตกตางกบตวบทตนฉบบอกดวย คณวเศษของนนโทปนนทสตรคาหลวงจงเปนประจกษพยานทชใหเหนพระอจฉรยภาพของเจาฟาธรรมธเบศรททรงแปลวรรณคดเรองน ออกมาอยางมวรรณศลป

๑๙๘  

การวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงในบทนทาใหเหนวา ตวบทตนฉบบมไดมอทธพลกาหนดกลวธการแปลอนกอใหเกดความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลแตเพยงฝายเดยว แตขนบวรรณศลปไทยหลายประการ มการเลนเสยงสมผสเปนอาท รวมถงขนบอน ๆ กนาจะเปนปจจยท กาหนดกลว ธการแปลและเกอกลตอการสรางความงามทางวรรณศลปใน นนโทปนนทสตรคาหลวงดวยเชนกน ดงนน ในบทตอไป ผวจยจะวเคราะหวามปจจยใดบางทมอทธพลกาหนดการเลอกกลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรและเกอกลใหนนโทปนนทสตร คาหลวงเปนวรรณคดแปลทมความงามทางวรรณศลปเปนเลศ

บทท ๔

ปจจยทกาหนดกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวง

ในบททผานมาผ วจยไดวเคราะหกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟา ธรรมธเบศรไปแลว ในบทนผ วจยจะวเคราะหวา เหตใดเจาฟาธรรมธเบศรจงทรงเลอกใชกลวธเหลานในการแปล หรอกลาวอกนยหนงคอ มปจจยใดบางทมอทธพลตอการเลอกกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร

จากการศกษาพบวา ม ปจจยหลายประการท ม อทธพลกาหนดกลว ธการแปล นนโทปนนทสตรคาหลวง ปจจยตาง ๆ เหลานอาจจาแนกเปน ๓ ระดบ ไดแก ระดบรปแบบ ระดบคา และระดบประโยค ดงน

๔.๑ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบรปแบบ

๔.๑.๑ ปจจยทกาหนดการใชคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาวในการแปล

ลกษณะคาประพนธในตวบทตนฉบบกบตวบทแปลแตกตางกน กลาวคอ ในสวนเนอเรอง นนโทปนนทวตถแตงดวยคาประพนธประเภทรอยแกว (คชช) เปนสวนใหญ มปฐยาวตฉนทแทรกตอนทายเพยง ๑ บท สวนนนโทปนนทสตรคาหลวงนนใชคาประพนธรอยกรองประเภทรายยาวในการแปล คาถามทนาสนใจคอ ๑) เหตใดการแปลแตงนนโทปนนทสตรคาหลวงจงตองใช คาประพนธประเภทรอยกรอง ทง ๆ ทตวบทตนฉบบแตงเปนรอยแกว และ ๒) เหตใดจงตองใช รอยกรองประเภทรายยาวในการแปล

วรรณคดพทธศาสนาพากยไทยสมยกรงศรอยธยาทไดรบอทธพลจากวรรณคดบาลอาจจาแนกไดเปน ๒ กลมใหญ ๆ กลมแรก คอ วรรณคดทวาดวยคตความเชอทางพทธศาสนา ไดแก ไตรภมกถา และวรรณคดทอธบายขยายความขออรรถธรรม ไดแก เทศนาแกพระราชปจฉาของพระมหากษตรย และมลนทปญหา (ฉบบเจาปานเจาปอม) กลมทสอง คอ วรรณคดพทธศาสนาเชงบนเทงคด เชน มหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต สมทรโฆษคาฉนท เสอโคคาฉนท พระมาลย เปนตน

อาจกลาวไดวาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยในกลมแรกนนมวตถประสงคเพอนาเสนอคตความเชอทางพทธศาสนาและอธบายขยายความขออรรถธรรมเปนสาคญ ไตรภมกถากลาวถง

๒๐๐  

โลกสณฐานและจกรวาลวทยาตามคตทางพทธศาสนาเพอนาเสนอแนวคดเรองการเวยนวายตายเกดในภพภมตาง ๆ และการบรรลพระนพพานอนเปนบรมสข มลนทปญหาเปนคมภรทมงตอบปญหาขออรรถธรรมตาง ๆ เทศนาแกพระราชปจฉาของพระมหากษตรยมวตถประสงคเพออธบายขออรรถธรรมทพระมหากษตรยทรงสงสย แมวาวรรณคดกลมนอาจมเรองเลาเชงบนเทงคดรวมอยดวย แตกเปนเพยงเรองแทรกทชวยอธบายขยายความประเดนทางธรรมะหรอคตทางพทธศาสนาใหชดเจนมากยงขนเทานน สวนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยกลมหลงนนมวตถประสงคหลกเพอถายทอดสาระธรรมแบบบคลาธษฐานหรอสอสาระธรรมผานเรองเลาเพอเปนอทาหรณ มเนอเรอง โครงเรอง ตวละคร ปมปญหา ฉาก เปนอปกรณสอสาระธรรมซงเปนนามธรรมใหเขาใจแจมชดมากยงขน มไดนาเสนอสอสาระธรรมหรอแนวคดแบบธรรมาธษฐานเหมอนวรรณคดกลมแรก

ลกษณะคาประพนธของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทงสองกลมนแตกตางกนอยางเหนไดชด วรรณคดพทธศาสนาพากยไทยในกลมแรกประพนธดวยคาประพนธแบบความเรยงหรอรอยแกวแบบมภาษาบาลสลบกบภาษาไทย (รอยแกวมคาบาลคาประดบ) สวนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยกลมทสองลวนประพนธดวยคาประพนธรอยกรองทงสน ลกษณะคาประพนธของวรรณคดทงสองกลมนสอดคลองกบวตถประสงคของเรอง กลาวคอ วรรณคดพทธศาสนาพากยไทยกลมแรกมงนาเสนอคตความเชอทางพทธศาสนาหรออธบายขออรรถธรรมซงมรายละเอยดมากและซบซอน อาจตองอธบายขยายความโดยละเอยด ดวยเหตนความเรยงหรอรอยแกวคาประดบจงเหมาะสมทจะใชถายทอดเนอหาซงเปนองคประกอบสาคญทสดของเรองใหออกมาโดยละเอยดครบถวน เพราะไมตองคานงถงขอกาหนดทางฉนทลกษณ ในขณะทวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยเชงบนเทงคดนนนาเสนอเนอหาผานเรองเลาเพอสรางอรรถรสใหผอาน การแตงเปนคาประพนธรอยกรองจงเปนกลวธหนงทชวยสรางอรรถรสในเรองเลา เพราะรอยกรองมขอกาหนดทางฉนทลกษณบงคบคอการเลนเสยงสมผสระหวางวรรค ทาใหเกดเสยงเสนาะใน คาประพนธ หากใชความเรยงหรอรอยแกวอาจทาใหสญเสยอรรถรสจากเสยงสมผสไป สงผลใหกลายเปนการเลาเรองเพอใหขอมลมากกวาการเลาเรองเพอสรางอรรถรสเพอเปนอบายในการสอแนวคดอยางแยบคาย

ดวยเหตน เมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทวตถเปนภาษาไทยจงทรงใชคาประพนธรอยกรองในการแปล เพราะวรรณคดเรองน เมอพจารณาจากวตถประสงคและลกษณะเนอหาจงจดเปนวรรณคดพทธศาสนาเชงบนเทงคดเชนเดยวกบมหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต สมทรโฆษคาฉนท และเสอโคคาฉนท

๒๐๑  

สวนเหตผลทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชรายในการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงนนอาจตอบไดเมอพจารณาการใชคาประพนธประเภทรายในวรรณคดไทยทแตงขนกอนหนาและรวมสมยกบนนโทปนนทสตรคาหลวง ดงน

วรรณคดไทยยคกอนหนาและรวมสมยกบนนโทปนนทสตรคาหลวงทใชคาประพนธประเภทรายในการแตงมจานวนทงสน ๑๑ เรอง ไดแก โองการแชงนา ยวนพายโคลงดน มหาชาตคาหลวง ทวาทศมาสโคลงดน กาสรวลโคลงดน ลลตพระลอ อนรทธคาฉนท กาพยมหาชาต กาพยหอโคลงของพระศรมโหสถ โคลงนราศนครสวรรค และพระมาลย

วรรณคดทง ๑๑ เรองนอาจจดแบงออกเปน ๒ กลมโดยพจารณาจากจานวนของรายในเรองไดดงน

กลมแรก คอ วรรณคดทมรายนอยกวาคาประพนธประเภทอน วรรณคดกลมนมจานวนทงสน ๘ เรอง ไดแก

โองการแชงนา มรายโบราณ ๙ บท เปนรายตอนตนเรอง ๓ บท เปนบวงสรวงสดดพระวษณ พระศวะ และพระพรหม รายอก ๕ บทอยตอนทายเรอง มเนอความอญเชญเทพยดาและสงศกดสทธเปนพยานและลงโทษผคดคดทรยศ สวนรายทเหลออก ๑ บทอยตอนจบเรอง เปนคาถวายพระพรพระมหากษตรย (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๔๕ – ๔๘)

ยวนพายโคลงดน มราย ๒ บท เปนรายดน ๑ บท เปนรายนาเรอง แตงเปนบทประณามพจนนมสการสมเดจพระสมมาสมพทธเจาและสดดสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ สวนรายอก ๑ บทอยตอนทายเรองเปนรายสภาพสน ๆ (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๗๑) บรรยายความวาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถเสดจไปยงเมองเชยงชน๑

ทวาทศมาสโคลงดน มรายขนาดสน ๑ บทตอนจบเรอง มลกษณะแบบรายสภาพในระยะเรมแรก (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๑๓๙) เนอความถวายพระพรพระมหากษตรยผครองกรงศรอยธยา

กาสรวลโคลงดน มรายดนนาเรองขนาดสน ๑ บท (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๑๕๘) เนอความเปนบทชมกรงศรอยธยา

                                                            ๑ชลดา เรองรกษลขต (๒๕๔๗: ๗๑) สนนษฐานวารายบทน “เปนการแตงแทรกเขาไปในสวนทเปนโคลงดนเพอเปน

สญญาณแจงใหทราบวาตรงนนมเนอความบางตอนขาดหายไป”

๒๐๒  

ลลตพระลอ มรายทงสน ๑๑๔ บท ประกอบดวยรายโบราณ และรายสภาพ (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๑๘๒ – ๑๘๘) รายในวรรณคดเรองนใชแตงสลบกบคาประพนธประเภทโคลง ตอนตนเรองใชแตงบทสรรเสรญพระเกยรตพระมหากษตรยททรงทาสงครามชนะลาวและชมบานเมอง

อนรทธคาฉนท มรายโบราณ ๒ บทสน ๆ แตไมไดแตงตอเนองกน มกาพยฉบงคนอย ๓ บท (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๕๐) เนอความเปนบทพรรณนากองทพของพาณะ

กาพยหอโคลงของพระศรมโหสถและโคลงนราศนครสวรรคมรายสภาพนาเรอง ๑ บท๒ เปนบทนมสการขอพรเทพเจา

กลมทสอง คอ วรรณคดทแตงดวยรายทงหมด หรอแตงดวยรายมากกวาคาประพนธประเภทอน วรรณคดในกลมนมจานวนทงสน ๓ เรอง ไดแก มหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต และพระมาลย

มหาชาตคาหลวง๓ สวนใหญแตงดวยคาประพนธประเภทราย คาประพนธประเภทอน ไดแก โคลง ฉนท และกาพย มจานวนนอยกวาราย (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๘๙) รายในมหาชาตคาหลวงนเปนรายโบราณ มทงรายโบราณธรรมดา และรายโบราณทมลกษณะเปนกลบท (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๙๑)

กาพยมหาชาต๔ ซงเหลอตกทอดมาเพยง ๓ กณฑ คอ กณฑวนประเวศน กณฑกมาร และกณฑสกรบรรพ แตงดวยคาประพนธประเภทรายยาวทงเรอง

                                                            ๒รายบทดงกลาวนกรมศลปากรสนนษฐานวา ผบนทกตนฉบบกาพยหอโคลงพระศรมโหสถคดเอารายนาของโคลง

นราศนครสวรรคมาใสไว (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๖๖๙)  ๓เฉพาะกณฑทสนนษฐานวาแตงในรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ๑๑ กณฑ  ไมรวมกณฑหมพานตและ

สกรบรรพซงสนนษฐานวาแตงซอมขนใหมในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๘๔ – ๘๕)

๔เปนทเชอถอกนตามพระมตของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพวากาพยมหาชาตแปล

แตงขนในรชสมยสมเดจพระเจาทรงธรรมแหงกรงศรอยธยา (ระหวาง พ.ศ. ๒๑๔๕ – ๒๑๗๐) อยางไรกตาม นกวชาการ บางคน เชน เปลอง ณ นคร (๒๕๒๗: ๗๓) และนธ เอยวศรวงศ (๒๕๓๘: ๓๖๙) เหนวากาพยมหาชาตนาจะแตงขนภายหลง รชสมยดงกลาว เนองจากสานวนภาษาไมนาจะเกาถงรชสมยดงกลาว

๒๐๓  

พระมาลย แตงดวยคาประพนธประเภทรายสภาพ๕

นนโทปนนทสตรคาหลวงกเปนวรรณคดทใชรายตลอดทงเ รองเชนเดยวกน ดงนน นนโทปนนทสตรคาหลวงจงจดอยในวรรณคดกลมน

เมอพจารณาวรรณคดทง ๔ เรองนแลวจะพบวา วรรณคดในกลมนมลกษณะรวมกน ๒ ประการ คอ

๑) เปนวรรณคดพทธศาสนา ๒) เปนวรรณคดทแปลมาจากวรรณคดบาล

จากขอเทจจรงดงกลาวนจงอาจสรปไดวา กวไทยมขนบนยมในการใชรายเปนคาประพนธหลกในการแปลแตงวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยจากตนฉบบวรรณคดบาล หรอกลาวอกนยหนงคอ การใชรายเปนขนบนยมประการหนงในการประพนธวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากวรรณคดบาล

ขอสนนษฐานนนาจะมนาหนกขนเมอพจารณาวา ในสมยกอนหนาการแปลแตง นนโทปนนทสตรคาหลวงมวรรณคดพทธศาสนาอกสองเรอง คอ สมทรโฆษคาฉนท และ เสอโค คาฉนท วรรณคดทง ๒ เรองนมไดแตงดวยรายเลย หากแตแตงเปนคาฉนท ทงนอาจเปนเพราะมไดเปนวรรณคดแปลเหมอนกบวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยอก ๔ เรอง

เหตทวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากวรรณคดบาลนยมใชรายเปนคาประพนธหลกในการแปลอาจเปนเพราะเหตผลตาง ๆ ดงน

ประการแรก เมอพจารณาในเชงรปแบบของตวบทตนฉบบแลวจะพบวา ตวบทตนฉบบของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทง ๔ เรองลวนประพนธดวยรอยแกว (คชช) เปนสวนใหญ รายนบวาเปนคาประพนธทเหมาะสมกบการแปลแตงวรรณคดบาลเหลาน เพราะรายมรปแบบใกลเคยงกบคชชในภาษาบาลมาก เนองจากรายเปนคาประพนธทแตงความตอเนองกนไปเรอย ๆ โดยไมมขอกาหนดเรองจานวนวรรค จานวนบท ฯลฯ เครงครดเหมอนกบคาประพนธรอยกรองประเภทอน ดงนน จงเปนไปไดสงทกวไทยจะเลงเหนความสอดคลองทางดานรปแบบระหวางคชชกบราย จงไดเลอกใชรายเปนคาประพนธหลกในการแปลแตงวรรณคดบาลทในเรองประพนธดวยคชชเปนสวนใหญ

                                                            ๕พจารณาเฉพาะเนอเรอง ไมพจารณาบทประณามพจนตนเรองและนคมกถาทายเรองซงประพนธเปนโคลงส

สภาพ 

๒๐๔  

เหตทผ วจยเชอวากวไทยนาจะใหความสาคญกบความสอดคลองระหวางรปแบบคาประพนธของตวบทตนฉบบกบตวบทแปลนน ผวจยมขอสนบสนนคอ หากพจารณากาพยมหาชาต นนโทปนนทสตรคาหลวง และพระมาลยแลวจะพบวา ตวบทตนฉบบของวรรณคดทง ๓ เรองน ลวนประพนธดวยคชชเปนสวนใหญ สวนทประพนธเปนรอยกรองภาษาบาล (คาถา) มสดสวนนอยกวา แตเมอกวแปลเนอความดงกลาวออกมาเปนภาษาไทย กวกลบใชคาประพนธประเภทรายทงสน และไมใชรอยกรองประเภทอนแปลคาถาเลย แสดงใหเหนวากวใหความสาคญกบรปแบบคาประพนธสวนใหญของตวบทตนฉบบซงแตงเปนคชช

สวนมหาชาตคาหลวงนน แมวาจะมคาประพนธประเภทโคลง ฉนท และกาพยปนอยดวยนน แตกมเปนสวนนอยเมอเทยบกบราย ยงไปกวานน เมอพจารณาการใชคาประพนธประเภทโคลง กาพย และฉนทในมหาชาตคาหลวงกณฑทแตงในสมยอยธยาแลว จากการศกษาพบวา สวนใหญแลวกวยงคงใชรายแปลคชชเปนสวนใหญ สวนโคลง กาพย และฉนทมกใชแปลตวบทตนฉบบทประพนธดวยคาถา แตกจดวาเปนสวนนอยมาก สวนใหญแลวกวจะนยมใชรายแปลคาถามากกวา และมเพยงสวนนอยทใชรอยกรองชนดอน ๆ แปลคชช เหตทมหาชาตคาหลวงใชรอยกรองประเภทอนนอกจากรายมาแปลนนอาจเปนความคดรเรมสรางสรรคของกวบางคนทตองการจะรกษาความเทาตรงเชงรปแบบระหวางตวบทตนฉบบกบตวบทแปล จงทดลองใชโคลง ฉนท และกาพยมาแปลคาถาซงเปนรอยกรองเชนกน แตความคดรเรมนไมเปนทนยมของกวในยคตอมา อาจเปนเพราะการแตงเปนรอยกรองประเภทอน ๆ นอกจากรายนนอาจทาใหเกบเนอความไดยากกวาการแปลเปนราย เนองจากตองคานงถงขอกาหนดทางฉนทลกษณอน ๆ นอกเหนอจากสมผสระหวางวรรค เชน จานวนวรรค จานวนคาในวรรค เสยงหนก-เบา เปนตน ดวยเหตนจงไมปรากฏวาการแปลแตงเรองมหาเวสสนดรชาดกในสมยตอมาจะใชคาประพนธประเภทอนนอกจากรายในการแปล

ขอเทจจรงและขอสนนษฐานตาง ๆ ขางตนนจงชวนใหเชอไดวา การใชรายในการแปลวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยนาจะมเหตผลเรองความสอดคลองดานรปแบบคาประพนธระหวางตวบทตนฉบบ (คชช) ซงเปนคาประพนธสวนใหญของตวบทตนฉบบกบตวบทแปล (ราย) ดงทไดอธบายมาแลว

สวนเหตผลทวาเหตใดเจาฟาธรรมธเบศรจงทรงเลอกใชรายยาวในการแปลแตง นนโทปนนทสตรคาหลวงนน อาจเปนเพราะวาทรงดาเนนตามกาพยมหาชาตซงใชรายยาวแปลแตงเชนเดยวกน นอกจากนยงอาจเปนเพราะนนโทปนนทวตถมสมาสขนาดยาวจานวนมาก เมอแปลเปนไทยแบบแปลออกศพทอาจมความยาวมาก การแตงเปนรายสภาพจงไมเอออานวย

๒๐๕  

เพราะรายสภาพมขอกาหนดเรองจานวนคาในวรรค โดยเฉพาะอยางยงตอนลงทายบททตองแตงเปนโคลงสองสภาพ หากใชรายสภาพแปลตวบทตนฉบบอาจทาใหตองแบงคาแปลออกเปนชวง ๆ ซงสงผลใหหาสมผสยากมากขนกเปนได

ประการทสอง ดงทไดกลาวไปแลววามหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต นนโทปนนทสตรคาหลวง และพระมาลยแลวนจดเปนวรรณคดพทธศาสนาเชงบนเทงคด ตวบทตนฉบบของวรรณคดทง ๔ เรองนลวนเปนวรรณคดทมอลงการในการประพนธ หรอกลาวอกนยหนงคอเปนตวบทมงรปแบบ ดงนน ในการแปลนอกจากกวจะตองถายทอดเนอความของตวบทตนฉบบออกมาใหครบถวนสมบรณแลว ยงตองถายทอดอรรถรสหรอสนทรยลกษณของตวบทตนฉบบออกมาดวย รายนบเปนคาประพนธทเหมาะสมในการถายทอดทงเนอความและสนทรยลกษณไดเปนอยางด ดงน

ในเชงการถายทอดเนอความ รายเปนคาประพนธทสามารถแตงตอเนองไปไดเรอย ๆ คลายความเรยงหรอรอยแกว เพยงแตเพมสมผสระหวางวรรคเขามาเทานน ดงนน จงเหมาะสมทจะใชถายทอดเนอความทกวแปลออกมาไดอยางตรงไปตรงมามากกวาคาประพนธรอยกรองประเภทอนทกวอาจตองคานงถงขอกาหนดทางฉนทลกษณมากกวาราย

ในเชงการสรางสนทรยลกษณ แมวารายจะมขอกาหนดทางฉนทลกษณนอยกวาคาประพนธประเภทอน ๆ แตการทรายสามารถแตงเนอความไปไดเรอย ๆ นเองทเออใหกวสรางสนทรยลกษณผานการเลนเสยงสมผสในวรรค ทงสมผสสระและสมผสอกษร การเลนเสยงสมผสจากการใชคาประพนธประเภทรายนจงทาใหตวบทแปลมสนทรยลกษณเปนตวบทมงรปแบบ คอความมเสยงเสนาะอนเกดจากสมผสสระและสมผสพยญชนะอนจดเปนลกษณะโดดเดนประการหนงของวรรณคดไทย

ประการทสาม เมอยอนไปพจารณาวรรณคดกลมทมรายนอยกวาคาประพนธประเภทอนแลวจะพบวา รายใชแตงเนอความตาง ๆ ดงน

๑) ใชแตงบทประณามพจน สดดขอพรเทพเจา บทสรรเสรญพระมหากษตรย บทอญเชญเทพยดาหรอสงศกดสทธ และบทชมเมอง ไดแก โองการแชงนา ยวนพายโคลงดน กาสรวลโคลงดน ลลตพระลอ กาพยหอโคลงของพระศรมโหสถ และโคลงนราศนครสวรรค หรอมฉะนนกใชแตงบทสรรเสรญพระมหากษตรยตอนทายเรอง ไดแก ทวาทศมาสโคลงดน

๒๐๖  

๒) ใชแตงบทพรรณนาทพหรอกระบวนพยหยาตราหรอบรรยายความสน ๆ ไดแก อนรทธคาฉนท และยวนพายโคลงดน

๓) ใชดาเนนเรองโดยแตงสลบกบคาประพนธอน ๆ ไดแก ลลตพระลอ

จะเหนไดวา รายมกไมใชในการดาเนนเรอง หากแตนยมใชแตงบทประณามพจน บทสรรเสรญพระมหากษตรย บทชมบานเมองเปนหลก หรอมฉะนนกใชแตงบทบรรยายทพสน ๆ แทรกในเรองดงเชนในอนรทธคาฉนท มเพยงสวนนอยทใชรายในการดาเนนเรอง คอ ลลตพระลอ ซงเปนขอกาหนดของคาประพนธประเภทลลต แตกระนนเมอเปรยบเทยบกบโคลงแลวพบวารายในลลตพระลอมจานวนนอยกวาโคลงมาก๖ สวนใหญแลวรายในวรรณคดกลมนมกมขนาดสนและมจานวนนอยกวาคาประพนธประเภทอน ๆ สวนใหญมกมจานวนเพยง ๑ – ๒ บทเทานน

จากขอเทจจรงดงกลาวนจงอาจสรปไดวา รายเปนคาประพนธทกวไทยนยมใชแตงตวบททมเนอหาขลงและศกดสทธมาแตเดม ดงจะเหนไดวาวรรณคดทมรายนอยกวาคาประพนธประเภทอนนนมกใชรายแตงบทประณามพจน บทสดดสรรเสรญพระมหากษตรยเปนสาคญนอกจากนในงานเขยนโบราณอน ๆ กมกใชรายในการแตงเนอความทตองการความขลงและศกดสทธเชนเดยวกน เชน “กฎหมายพสจนดานาลยเพลง ซงตราขนในป พ.ศ. ๑๘๙๙ ในรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๑ ปรากฏรายทอาลกษณอานคาสจจาธษฐาน รายดงกลาวมลกษณะแบบเดยวกบรายทปรากฏในลลตโลงการแชงนา” (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๔๖) เนอความของรายดงกลาวนเปนบทนมสการพระศรรตนตรย เทพเจาในศาสนาฮนด ตลอดจนเทพยดาและสงศกดสทธอนสถต ณ สถานทตาง ๆ กอนถวายเครองบวงสรวงพลกรรม

ดวยเหตทรายเปนทนยมใชแตงตวบททมเนอหาขลงและศกดสทธดงมหลกฐานปรากฏนน จงเปนไปไดสงทกวไทยจะนยมใชคาประพนธประเภทรายแปลแตงวรรณคดพทธศาสนาพากยไทย เพราะวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยมเนอหาเกยวแกสมเดจพระสมมาสมพทธเจา หลกธรรม คาสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตลอดจนพระสาวกหรอบคคลทเกยวของเปนสาคญ เนอหาเหลานจดเปนสงสงสงและศกดสทธในทศนะของพทธศาสนกชน เฉกเชนเดยวกนกบบทประณามพจนหรอบทนมสการสงศกดสทธในวรรณคดไทยเรองอน ๆ ทมการอางถงพระรตนตรยและสงศกดสทธตาง ๆ

                                                            ๖รายในลลตพระลอมจานวนทงสน ๑๑๔ บท ในขณะทโคลงมจานวนถง ๕๔๕ บท แบงเปนโคลงส ๒๙๔ บท โคลง

สองสภาพ ๒๔๓ บท และโคลงสามสภาพ ๘ บท (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๑๘๒ – ๑๙๗)

๒๐๗  

ขอสนนษฐานดงกลาวนสอดคลองกบทนธ เอยวศรวงศ (๒๕๓๗: ๔๕ – ๔๗) อธบายไววารายเปนภาษาทคลายความเรยง แตมความละเอยดออน สละสลวยมากกวา จงเปนภาษาทมสถานะพเศษ เหมาะสมทจะใชแตงตวบทศกดสทธตาง ๆ รวมถงการแปลวรรณคดบาลดวย ดงน

…คาประพนธประเภททเรยกวารายนน คาบเกยวกากง

กบภาษาประเภทความเรยง กลาวคอ ละเอยดออนขน ดวยเกณฑเพมขนอกเลกนอย หลกเกณฑสาคญของรายกคอ แตละวรรค หรอจะเรยกวาแตละประโยค ตองมความสมพนธกนดวยการสมผสสระ และเนองจากรายเปนลาดบขนตอมาของบนไดความละเอยดออนนบจากความเรยง (ซงอยในลาดบขนถดมาจากภาษาพดปกต) กฎขอบงคบทพงใชกบภาษาความเรยง อนเปนภาษาทไพเราะละเอยดออนอยแลว กตองนามาใชกบรายดวย แมวารายและภาษาความเรยงจะกากงกน แตกแตกตางกนอยางเหนไดชดแกผ ฟง (หรออาน) ภาษารายจงเปนภาษาทเหมาะสมจะใชในสถานการณทพเศษกวาสถานการณทจะใชภาษาความเรยงและภาษาพด หนงในสถานการณพเศษเชนน คงจะเปนกรณทตองการจะพดกบเทพ ผ หรอสงศกดสทธ เปนไปไดอยางมากวา ภาษารายเปนภาษาทถกใชในกรณเชนน มาแตเกากอนมาก การเลอกสรรคา และการสงสมผส ทาใหรายเปนภาษาศกดสทธ หลกฐานทสอวารายเปนภาษาทดารงสถานะเชนน จะเหนไดจากบทเซนผ บททาขวญในงานตาง ๆ ทงการแตงงาน ทาขวญนาค สขวญ เรยกขวญ ทาขวญจก ฯลฯ ลวนใชภาษารายทงสน…

ภาษารายน ทงวรรณกรรมวดและวรรณกรรมราชสานกจะรบไปใชในวรรณกรรมของตนบาง ในดานวรรณกรรมวด ภาษารายกลายเปนแบบอยางของการแปลคมภรบาลเปนไทย การทปญญาชนในวดเลอกใชภาษานในการแปลกเปนสงทพงเขาใจได เนองจากภาษารายเปนภาษาศกดสทธอยแลว จงเหมาะทจะใชบรรจความในคมภร ซงตองการสวดใหคนฟงเอาบญ และดวยเหตน แมวาตนฉบบบาลมไดเขยนเปนภาษา

๒๐๘  

รอยกรอง ผแปลในวดกยงสมครทจะใชภาษารายเปนภาษาไวแปลคมภรอยนนเอง ภาษาเชนนกลายเปนธรรมเนยมทจะใชในการแปลคมภรศาสนาเกอบทวไป…เมอกวราชสานกจะแตงวรรณกรรมสาหรบสวดในวดบาง กนาไปใชเชนเดยวกน ดงเชนทปรากฏในวรรณกรรมคาหลวงของอยธยาทงสามเรอง

กลาวโดยสรป อาจกลาวไดวา การใชรายเปนขนบนยมของการแปลแตงวรรณคด

พทธศาสนพากยไทยจากวรรณคดบาลทมเนอหาเชงบนเทงคด ดงปรากฏในมหาชาตคาหลวงและกาพยมหาชาตซงเปนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยซงแปลแตงจากเวสสนตรชาตกฏฐวณณนา เหตทกวไทยมขนบนยมดงกลาวนเปนเพราะเหตผลดานลกษณะเนอหาทเปนบนเทงคด ความสอดคลองเชงรปแบบคาประพนธกบตวบทตนฉบบ และความศกดสทธของตวบท เจาฟา ธรรมธเบศรทรงดาเนนตามขนบนยมดงกลาวน และขนบนยมดงกลาวนยงสงอทธพลตอการแปลแตงเรองพระมาลยอนเปนวรรณคดรวมสมยกบนนโทปนนทสตรคาหลวงอกดวย

๔.๑.๒ ปจจยทกาหนดการแปลแบบเลนเสยงสมผสในวรรค

ดงทไดกลาวในบทท ๓ แลววาตวบทตนฉบบไมเดนดานการเลนเสยงสมผส แตเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลตวบทตนฉบบออกมาโดยใหความสาคญกบการสรางเสยงสมผสในวรรคนอกเหนอไปจากสมผสสระระหวางวรรคอนเปนสมผสบงคบ ลกษณะดงกลาวนสะทอนใหเหนวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงใหความสาคญกบการสรางเสยงเสนาะในตวบทแปลเปนอยางยง สมดงททรงกลาวไวในนคมนกถาทายเรองวา “…แลขานกสาแดงบท สงคายาม แตงสลษฐพจนคาสยาม ใหเกลยงเกลาตามในพระบาฬ นนโทปนนทวตถ ซงมในนนโทปนนทพศด พหสมผสสก แลมบทสมผสสะอนเจรอญ…” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๔)

การสรางเสยงสมผสในวรรคอนกอใหเกดเสยงเสนาะในคาประพนธนบเปนขนบนยมประการหนงของการแตงวรรณคดไทยโบราณ ขนบนยมดงกลาวนมแถลงไวชดเจนในตารา ประพนธศาสตรไทยและกวไทยไดสบทอดขนบนยมดงกลาวนมาโดยตลอด ดงทธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๓: ๓๔๖) กลาววา “นอกจากการใชสมผสนอกตามขอบงคบของฉนทลกษณทกประการแลว ตาราประพนธศาสตรของไทยทกเลมยนยนรวมกนวา สมผสใน เปนเครองมอสาคญของการสรางกฤตยาการในลาดบแรกสดของกวนพนธไทย…” และ “วรรณคดไทยแบบฉบบของไทยไดแสดงชดเจนเชนกนวา การเลนเสยงสมผสในเปนขนบวรรณศลปอนขาดเสยมได…”

๒๐๙  

ดงนน การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงใหมลกษณะเดนดานเสยงสมผสในแสดงใหเหนวา พระองคทรงไดรบอทธพลจากขนบวรรณศลปไทยเรองการเลนเสยงสมผส หรอกลาวอกนยหนงคอ ขนบวรรณศลปไทยเรองการเลนเสยงสมผสในเปนปจจยทกาหนดกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร เจาฟาธรรมธเบศรทรงสบทอดการเลนเสยงสมผสในวรรคจากวรรณคดแบบฉบบในยคกอนหนาในลกษณะตาง ๆ ดงน

๔.๑.๒.๑ การเลนเสยงสมผสพยญชนะ

ในนนโทปนนทสตรคาหลวงมการเลนเสยงสมผสพยญชนะจานวนมาก มทงทเปนสมผสชดและสมผสคน ดงน

สมผสคน - ...แลพระผยศโยคอดดมา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๒๒) - ...อนงคอทศบรมดถบารม... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๑๗) - ...คอเปนพสยพทธบรพาร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๒๔) สมผสชด - ...พานรโลดลมจร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘) - . . .แลพระมนนทรนารถสรรเพชญ . . . (กรมศลปากร ,

๒๕๔๕ข: ๑๑๗ – ๑๑๘) - ...พระสรรเพชญพทธเจา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๒๐) - ...แลเลอนหลากรปา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘) - ...สมเดจมเนศวราบพตร เปลองไปลปลดใหพน... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมการเลนเสยงสมผสพยญชนะแบบสมผสชด ลกษณะดงกลาวนมปรากฏในวรรณคดไทยยคกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวงเชนเดยวกน ดงเชนในคาประพนธประเภทโคลง ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๓: ๓๔๖) พบวา

๒๑๐  

นบตงแตยวนพายโคลงดนซงเปนวรรณคดสมยอยธยาตอนตนเปนตนมา กวไทยนยมเลนเสยงสมผสพยญชนะค ๒ คาในตาแหนงวรรคหลงของโคลงในแตละบาท ตวอยางเชน

ยวนพายโคลงดน เชน

- เรองรววรจา แจมจนทร - เอกาทสเทพแสรง เอาองค - พระเสดจดารงรกษ ลยงโลก - ทกเทพทกทาวไหวง ชวยไชย - ทกเทศทกทาวไท นอบเนอง

กาสรวลโคลงดน เชน

- อานาจบญเพรงพระ กอเกอ - ทกแหงหองพระเจา นงงเนอง - เตมราสวรรคฤๅปาง แผนเผา - แสนยอดแยมแกวเกา เฉกโฉม - เรอนทองเทพแปลงปลก ยนยาก

ทวาทศมาสโคลงดน เชน

- วาทาประภาภกตร พรายแพรง - เสยสาฤทธอาหาร แหลงเหลน - นยนามพลาลส ศลยเสพย

- ปางเจบชางอถวล ลวโลด - ยงพรานาวนองเหนา รวมเรยง

(ธเนศ เวศรภาดา, ๒๕๔๓: ๓๔๖ – ๓๔๘)

สวนในคาประพนธประเภทราย ผ วจยพบวากวไทยนยมเลนเสยงสมผสอกษรแบบสมผสชดเชนเดยวกน

๒๑๑  

ลลตพระลอ เชน … ตะเคยนไมสงสดหมอก พะยอมดอกมงเมฆ อเนก

ไมหลายพรรณ มวลยเวยนเกยวก ง ไมแมกมงใบระบด … (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๘)

… ไกแกวไซรบมกลว ขกผกหวองอาจ ผาดผนตปกปอง รองเรอย เฉอยฉาดฉาน เสยงขนขานแจวแจว … (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๔๐)

มหาชาตคาหลวง เชน

อจเฉจฉ วต โภ รกข ดงงคบแคนธชาวเรา ทวยชนเฉาเฉทเชอ สพพกามทท ทม อวนชลดเลอลาแมก สรรพกามแจกเจอคน ยถา ขาดภชผลพงใจ เหมอนฉนใดอปมระมา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๘๗)

… สองกลาวกลยงเกลาใจ ฟงงสยงใสสวน สวน รฏฐวฑฒโน บาเพญผลพยบหลา ถวนหนาอย เยนใจโสดไส

… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๙๓)

กาพยมหาชาต เชน

… ทงรนรานหานบง เหลาเหลอบยงยาย ทงทฆชาตกมมากหลาย ยงเลอยไลใกลกรายแกลงกระทา ใหทาวเธอชอกชาประชวรปวนจต ดวยพวกพศมพาธา … (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๖)

… จงอสาหสทกขทนทรมานมา รบทานสองราชโอรสาทรามสวาด ไปเปนทาสทาส จงทรงพระโสมนสเปรมปรดปราโมทย … (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๘)

๒๑๒  

สมผสพยญชนะอกลกษณะหนงทมปรากฏในวรรณคดไทยในยคกอนหนา นนโทปนนทสตรคาหลวง คอ สมผสพยญชนะทเกดจากคาซอนทมหนวยเสยงพยญชนะตนเปนเสยงเดยวกน (คาซอนเสยง) ตวอยางเชน

มหาชาตคาหลวง

…พวกตภธรหกหมน กจะตงเปนเจาหนมไหสวรรย ปตตา ลทธปจจยา ครนตไดธ มาเปนเจา กจชมชนเทาวนตาย ปรวาเรตวาน คจฉนต ตทงงหลายเหลอแหล กจะแหนแหทาวธเมอเมอง เอว ชานาห ขตตยาต ทาวธอยาเคองใจเลยพอ ใชตขาฬอลวงพลาง ปางนทาวธดารส ตรสเองทรพอฮา ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๑๗) กาพยมหาชาต

…แตเรานใหพระยาคชสารศรเสวตร กญชร อนเปนเชษฐกญชร เปนธงไชยชาวพระนครสพ อสาทนต มงางอนงามดดจด งงอนราชรถ สพพยทธาน อนองอาจออมอดใจอาวธ ทงวองไวในยงยทธโยธา มกมพลพตราคชาภรณพาดเหนอหลง ปภนน อนซบมนมกาลง สตตมททน ทงรวดเรวในณรงค เปนชางทรงศตรนาศ…ทงกรงไกรเขากรวโกรธกระทา บพพาชนยกรรมไปวงกฏ บวชเปนดาบสบรรพชา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๑ – ๕๐๒) สมทรโฆษคาฉนท

๏ รอนรองรงมสม และบรรสานสาเนยงส สวนศพทเปรมปร- ดประดจดงดรยางค

๏ เรยงเรยงทพากร ทวชกรสรกอกลาง ปากวางยงรงลาง และคคลายกบนโบย

๏ นกหกตางรวงรง และประนงบงเหรโหย หากนกระสนโบย บตรเรยกมารงเรยง

(กรมศลปกร, ๒๕๔๕ก: ๑๕๑)

๒๑๓  

โคลงพาลสอนนอง ๏ อยาคดจะนทรปลง ยาวยด (กรมศลปกร, ๒๕๔๕ก: ๓๐๑) ๏ อยาแตงแนงนอยผจง นอบนอม (กรมศลปกร, ๒๕๔๕ก: ๓๐๒) ๏ มชอบประกอบอาดร หยดยง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๓๐๒) ๏ บาเหนจเสรจสรรพอน ถถวน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๓๐๓) ๏ อยาคดปดแสวงหวง อาจเออม (กรมศลปกร, ๒๕๔๕ก: ๓๐๓)

เสอโคคาฉนท ๏ สกณาทงสองยนยน ถบศรขณฑ สทานสเทอนธรณนทร ๏ กางปกแถกถาโบยบน เสยงศพทนมดน ในรมยปตครนเครง ๏ ยงยางพานลมหกเอง สรรพสตวกลวเกรง กตกประหมาบาใจ ๏ ซอกซอนเรนในพงไพร พนคคณาไลย ชรอมชรอาอมพร

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๓๔๙) การเลนเสยงสมผสพยญชนะจากคาซอนเสยงนนบเปนลกษณะทโดดเดนอก

ประการหนงในนนโทปนนทสตรคาหลวง ดงปรากฏวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมสรรคาซอนเสยง มาเลนเสยงสมผสพยญชนะในตวบทแปล โดยเฉพาะอยางยงคาซอนเสยง ๒ พยางค ตวอยางเชน

- ...ปราบหมมารใหพายแพ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๑๘) - . . .สตวในแหลงหลาทงหลาย . . . (กรมศลปากร ,

๒๕๔๕ข: ๑๑๘) - ...อนหมายหมนสญญา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข:

๑๑๙) - ...มศรทธาชมชอบ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

๒๑๔  

- ...มความเพยรขวายขวล... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

- ...มภกตราซรมซราบ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ...ประดจนางครวนครา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

- ...แลจะเปลองปลดพระญานาค... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

- ...ใหอภวาทนบนอบ... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

- ...กขจดใหผองแผวราคา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕)

นอกจากในนนโทปนนทสตรคาหลวงแลว ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๓: ๓๕๐)

พบวาในพระนพนธประเภทกาพยยานของเจาฟาธรรมธเบศร พระองคทรงนยมใชคาซอนเสยง ๒ พยางคมาสรางเสยงสมผสเปนจานวนมาก ตวอยางเชน

- พระเสดจโดยแดนชล ทรงเรอตนงามเฉดฉาย - กงแกวแพรวพรรณราย พายออนหยบจบงามงอน - เรอรวทวธงสลอน สาครลนครนครนฟอง - พลพายกรายพายทอง รองโหเหโอเหมา - เรยบเรยงเคยงคจร ดงรอนฟามาแดนดน - สวรรณหงสทรงภหอย งามชดชอยลอยหลงสนธ

(ธเนศ เวศรภาดา, ๒๕๔๓: ๓๕๐)

หลกฐานทแสดงมาขางตนนแสดงใหเหนวา การเลนเสยงสมผสพยญชนะดวยคาซอนเสยง ๒ พยางคนาจะเปนลลาการประพนธแบบหนงทเจาฟาธรรมธเบศรโปรด

กลาวโดยสรป กวไทยโบราณนยมการเลนเสยงสมผสพยญชนะเพอสรางเสยงเสนาะในคาประพนธ เมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงกทรงดาเนนตาม

๒๑๕  

ขนบนยมดงกลาวน โดยทรงผสมผสานขนบการเลนเสยงสมผสพยญชนะในรปแบบตาง ๆ ของกวไทยโบราณมาสรางเสยงเสนาะในวรรณคดเรองน

๔.๑.๒.๒ การเลนเสยงสมผสสระ

นอกจากการเลนเสยงสมผสพยญชนะแลว การเลนเสยงสมผสสระในวรรคกนบเปนขนบนยมอกประการหนงทกวไทยยดถอปฏบตตาม ดงปรากฏการเลนเสยงสมผสพยญชนะในวรรณคดไทยโบราณหลายเรองทแตงขนกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวง เชน

ลลตพระลอ เชน

นอนเดยวเปลยวอางวาง กรกอดอกไหชาง จากช เมยไกล อกนา (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๒๘) สมทรโฆษคาฉนท เชน

เทโพและชะโดหลากหลาย แกมชาชาชาย แลไปใหปลาหมอด

ปลาแมวลนหมาปลาหม คชราราห มจนทรเมดและทรมาง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๑๕๖)

กาพยมหาชาต เชน

สมเดจพระเวสสนดรราชฤๅษ ไดทรงฟงคดนางกณหา ทรงพระโศกากาสรดระทดพระทย นาพระเนตรไหลเปนหยาดเลอด สดสดสแสงแดงเดอดดนออกมาจากพระนยนาทงสอง จะระบายอสสาสะปสสาสะตามคลองกคบคง… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๓๒)

คาฉนทสรรเสรญพระเกยรตสมเดจพระพทธเจาหลวงปราสาททอง เชน

เบองใตไดยนถงสด กาลาคนรทร พหทกขาอารมณ

เบองบนคนขนถงพรหม ดาลเดอดแดกรม คระหวคระโหยโรยรน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๔๑)

๒๑๖  

เมอพจารณานนโทปนนทสตรคาหลวงจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงดาเนนตามขนบนยมดงกลาว ดงจะเหนไดวาในนนโทปนนทสตรคาหลวงมการเลนเสยงสมผสสระในวรรคโดยตลอดทงเรอง ทงสมผสชดและสมผสคน เชน

สมผสคน - ...ในเมอสนโกษฐาสแหงราษตรน ทนกรจรกระจาง... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕) - ...กฤษณพรรณมลตรการ ปานปกษภมรมฤธกรยคคล...

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑) - ...ดงจรงอนวาอปนสไสยปจไจย ในนนโทปนนทน...  (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔) - ...อนมในสถานพนาทวา มพรรณาอนชม...  (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ข: ๑๒๖) - ...แลอสตยานพยญชนวรา พทธไภรญชดาดเรก… (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๒)

สมผสชด - ...ใหรอนแกสตวชาดทงผอง ดวยจานองจตรรษยา... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘) - ...ดราพระญานนโทปนนท ทานเปนคนอนธพาล ... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐) - ...แลสมเดจพระศรสรรพชญ ผ กาจดรปหมบาป... (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

เปนทนาสงเกตวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมเลนเสยงสมผสสระแบบสมผสชด ๒ พยางค และมกอยในตาแหนงคารบ/สงสมผสกบคาสง/รบสมผสในวรรคกอนหนา/ถดไป เชน

- ...เปนสกรพยคฆา ดรคขคคคเชนทรากาสร เปนพานรสฤง

คาล... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

๒๑๗  

- ...กสงสอนสตวทงหลาย หมายมอาทคอเทวา ยกษามานษนาค... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

- ...จกมฤทธไกรอดล กอปรดวยคณบนยา อนไดอบรมมามากแลว... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔)

- ...อนวาภชงคราชา ประดจพระภาณบวร ทนกรจรอไทย... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๖)

- ...เปนทสถตแหงสษดศวราธราช อนมอานาทอาชญา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๓)

- ...อนจองสตวสนกาลนาน ในขนธสนดานสตวทงหลาย… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐)

สมผสสระทอยในตาแหนงคารบ/สงสมผสกบคาสง/รบสมผสในวรรคกอนหนา/

ถดไปมปรากฏในรายในวรรณคดยคกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวงอยบาง แตไมมากนก ตวอยางเชน

มหาชาตคาหลวง ในกาลเมอนนน อนวาบนนพทธพงษทงงหลาย กชกนน

หมายในใจ วาจะไปเหนพระไตรโลกนารถ อนนเปนพระญาต ยดมแหงเราทงงผองนนนแล ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๒)

ลลตพระลอ ตามกนไปบหง ถงตนเขาแตลาง แลลงคางบางชะน ผ

ผวรองนากลว หวหพองอยคคราม…งเหลอมควารดควาย เยยงผาผายปนปาย ฝายชางพงเซราซรก สตวพนลกพนลาย หมอมกลวกลายจรคลาย เขาปาไปคลายคลาย ดวยดนโดยทาง ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๘)

กาพยมหาชาต เมอชชกพฤฒาจารยใจฉกรรจ ตะแกผกพนพาพระพ

นองไปใกลจะถงประตปา พระกณหาละหอยไหเหนเวทนาวา

๒๑๘  

อเม โน ปาทกา ดกรพระพยาชาลของนองเอย นองไมเคยทจะเคองแคนแสนเวทนา ดวยบาทาทงสองกพองพ ระบบวมบอบชา ทชฉดไมปรานตกระหนาหระหนาบไป ทโฆ จทธา หนทางกยงไกลกวาไกลนก ทไหนนองรกจะรอดชวต…(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๓๒) การเลนเสยงสมผสสระทอยในตาแหนงคารบสมผสจากวรรคกอนหนามปรากฏ

อยางเดนชดในกาพยหอโคลงของพระศรมโหสถ และปรากฏในกาพยหอโคลงและกาพยเหเรอ พระนพนธเจาฟาธรรมธเบศรเปนจานวนมากเชนกน ตวอยางเชน

กาพยหอโคลงของพระศรมโหสถ

- หญงชายหลายสาซอง มา ม กอง ถองแถวทาง (กรมศ ลปากร , ๒๕๔๕ก: ๖๖๙)

- ราตรศรสองฟา แสงสวางหลาฉาฉาวชล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๗๐)

- ลางชายลายนงเกยว ยกยาง เ ล ยวเอ ยว โอนด (กรมศลปากร , ๒๕๔๕ก: ๖๗๐)

- แทวครศรสรดแสรง คาดชายแครงแบงทองทอ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๗๐)

- เดนกลางพลางดดนว ชชายหวผวนาเพลง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๗๐)

กาพยเหเรอ

- สวรรณหงสทรงภหอย งามชดชอยลอยหลงสนธ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๐๑)

- เรอไชยไววองวง รวดเรวจรงยงอยางลม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๐๑)

- ดนตรมองอล กองกาหลพลแหโหม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕:๒๐๒)

๒๑๙  

- นวลจนทรเปนนวลจรง เจางามพรงยงนวลปลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๐๒)

- ปลาสรอยลอยลองชล วายเวยนวนปนกนไป (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๐๓)

กาพยหอโคลงนราศธารทองแดง

- เครองสงเพราเพรศพราย ชนชมสาย ซ ายขวา เ ค ย ง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๑๙)

- เพรศเพราเหลานางหาม รปทรงงามตามเสดจไป (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๒๐)

- เทยวเลนเปนเกษมสข แสนส ง ส น กป ล ก ใ จ ห ว ง (ก รมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๒๐)

- พงพลายหมหลายซรอง ใน เ ถอน ทอง รองระงมดง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๒๐)

- กระบอโคโขลรองเทยว เขาเสยมเสยวเสยวใจหาย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๒๑)

กาพยหอโคลงนราศธารโศก - ไรนอยรอยระเรยบ เปนระเบยบเทยบตามแนว (กรมศลปากร,

๒๕๔๕: ๒๕๖) - พศงามตามนะลาต สายสดสวาทผาดผายขง (กรมศลปากร ,

๒๕๔๕: ๒๕๖) - ชมขนงกงเกาทณฑ ดา เ ปน มนกน เ ฉดปลาย (กรมศลปากร ,

๒๕๔๕: ๒๕๖) - นาสาอาแลเลศ งามประเสรฐเกดดวยบญ (กรมศลปากร,

๒๕๔๕: ๒๕๗) - โอฐงามยามยมแยม คางแสลมแกมเปรยบปราง (กรมศลปากร,

๒๕๔๕: ๒๕๗)

๒๒๐  

ดงนน จงอาจเปนไปไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงไดรบอทธพลการเลนเสยงสมผสสระในตาแหนงคารบ/สงสมผสกบคาสง/รบสมผสในวรรคกอนหนามาจากวรรณคดโบราณในยคกอนหนา โดยเฉพาะอยางยง การเลนเสยงสมผสสระทอยในตาแหนงคารบสมผสจากวรรคกอนหนาซงนาจะเปนลลาการประพนธทพระองคโปรดนน เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดรบอทธพลมาจากกาพยหอโคลงของพระศรมโหสถ ดงปรากฏวาในพระนพนธประเภทกาพยเหเรอและกาพย หอโคลงของเจาฟาธรรมธเบศร และในนนโทปนนทสตรคาหลวงมสมผสสระแบบทปรากฏในกาพยหอโคลงของพระศรมโหสถเปนจานวนมาก

๔.๑.๒.๓ การเลนเสยงสมผสแบบกลบทสะบดสะบง

สมผสแบบกลบทสะบดสะบง คอ พยางคท ๑ เปนพยางคเดยวกบพยางคท ๓ สวนพยางคท ๒ และ ๔ มเสยงพยญชนะสมผสกน ในนนโทปนนทสตรคาหลวงพบการเลนเสยงสมผสลกษณะนอยบาง เชน

นนโทปนนทสตรคาหลวง

- ...ธใหชวชวต... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๗) - ...ปลดพระชนมพระชาต... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕:

๑๑๗) - ...บมไดจลาจเลนทร... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๒) - ...เมฆดารศทระทรา... (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๕)

ชลดา เรองรกษลขต (๒๕๔๗: ๒๙๙ – ๓๐๐) พบวาในมหาชาตคาหลวง

ยวนพายโคลงดน ทวาทศมาสโคลงดน อนรทธคาฉนท และสมทรโฆษคาฉนท ซงเปนวรรณคดสมยอยธยาตอนตนกมการเลนเสยงสมผสลกษณะดงกลาวนเชนกน ดงน

มหาชาตคาหลวง (อางถงใน ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๙๙)

… ลางหมดสระดะสระดน ลางหมดรยนรยงง งาสระพรงงสรพราด … ลางหมชรอดชรแอน … เหนคคลนคคลบ มหมดางหมแดง ยอมมาแรงมาเรา หมมาเหลามาเลอก หมมาเผอกมาผอง … หมมาปลงมาปลอด ตนคอขอดคอขด หมมาหมดมาหมน … หมมาหลอมาเหลอง ด

๒๒๑  

เมลองมลาก หมมานาคมานล จบทกดนทกดาน หมมากาลมาแกว โฉมดแพรวดพราย หมมาซายมาแซม … หมมาฝายมาฝน … อาจดรดดรงค … มายรรยงยรรยอง …

ยวนพายโคลงดน (อางถงใน ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๙๙)

- เรงรบเรงหนเขา รมรอบ (หนา ๓๓๐) - ลดเขอนลดขวขนน ชองชาง (หนา ๓๓๒) - ตรบดตรแบงหาญ หาดาบ (หนา ๓๓๓)

ทวาทศมาสโคลงดน (อางถงใน ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๙๙)

- วไลยวลาพนท เพาโพธ (หนา ๖๘๓) - สรสเรนทราธร เฟอยฟา (หนา ๖๘๘) - ธรณธรณศรแลง เลอหาว แหงแล (หนา ๖๙๐) - นรานราศราง แรมสมร (หนา ๖๙๒) - ฤดฤดครรภ รมเยศ (หนา ๖๙๒) - ราเพยราพาธาร ไหลหลง (หนา ๖๙๒)

อนรทธคาฉนท (อางถงใน ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๙๙ – ๓๐๐)

สองเมยงสองมายเมยง สองประเอยงประอรกา มาเสพยกรฑา สขเสวยสไขศวรรย (หนา ๕๘๒)

ตางตางเขจรภธร คอดารากร ประดบประดาษดวงจนทร

[…] พระเสดจพฤษภพระศร ในสงขรจ

จารญจารสจกรพาฬ (หนา ๖๐๙)

สมทรโฆษคาฉนท (อางถงใน ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๔๗: ๒๙๙ – ๓๐๐) กกกองเสยงเกวยนแกวนไกว ธลเวยนไว

ตระลบตระเลศเวหาส (หนา ๑๓๐)

๒๒๒  

เสดจดวยพฤษภมหมา นางเหนโศกา บเลงบแลพศวง (หนา ๑๗๕)

แมสมผสลกษณะดงกลาวในนนโทปนนทสตรคาหลวงจะมไมมาก แตกแสดงให

เหนวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงสบทอดขนบการเลนเสยงสมผสลกษณะนจากวรรณคดแบบฉบบในยคกอนหนา

กลาวโดยสรป เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยคานงถงการเลนเสยงสมผสในวรรคอนกอใหเกดเสยงเสนาะในตวบทแปลนอกเหนอไปจากเสยงสมผสระหวางวรรคอนเปนสมผสบงคบของคาประพนธประเภทรายยาว ปจจยทมอทธพลกาหนดใหเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลเชนน คอ ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยเรองการเลนเสยงสมผสในวรรค เจาฟาธรรมธเบศรทรงสบทอดและผสมผสานการเลนเสยงสมผสพยญชนะ สมผสสระ และสมผสแบบกลบทสะบดสะบงจากกวไทยในยคกอนหนาไดอยางกลมกลนในนนโทปนนทสตรคาหลวง การทเจาฟาธรรมธรรมธเบศรทรงดาเนนตามและผสมผสานขนบนยมดงกลาวนจงเปนปจจยสาคญประการหนงทสงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงเปนวรรณคดแปลทมวรรณศลปดานเสยงอนไพเราะงดงาม

๔.๒ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบคา

๔.๒.๑ ปจจยทกาหนดการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการแปล

กลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงในระดบคาประการหนง คอ การใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอแปลภาษาบาล กลวธการใชภาษาในลกษณะดงกลาวนนบเปนคณสมบตสาคญประการหนงของวรรณคดไทย ดงท จนดามณ ตาราประพนธศาสตรไทยสมยอยธยาไดกลาวถงคณสมบตประการหนงของกวไววา ตองรจก พากย ตาง ๆ ดงน

…ใหรจกพากยทงหลายคอตลมพธพากย กาภชพากย

สยามพากย สงหลพากย ภกามพากย หรภญไชยพากย ตเลงพากย มคธพากยใหเอาศพททงหลายนประกอบประโหยกหนาหลง…” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๔๗๕)

๒๒๓  

ธเนศ เวศรภาดา (๒๕๔๓: ๓๖๙) กลาววา พากย หรอ คาศพทภาษาตางประเทศเหลาน เปน กลแหงศพท ประการหนงทกอใหเกด กฤตยาการ หรอ มนตรเสนห ขนแกตวบท วรรณคดไทยโบราณทกเรองทแตงกอนหนานนโทปนนทสตรคามการใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษในการประพนธ แมวาอาจจะมจานวนมากนอยแตกตางกน คาศพทเหลานสวนใหญเปนคายมภาษาสนสกฤต บาล และเขมร ทงทเปนคายมแบบดดแปลงเพยงการออกเสยงเพยงเลกนอย คายมแผลง และคาสมาส การใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษจงนบเปนขนบวรรณศลปทสาคญประการหนงของวรรณคดไทย ขอยกตวอยางการใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษในวรรณคดไทยโบราณทแตงขนกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวงมาแสดง ดงน

คายมภาษาบาล และ/หรอ สนสกฤต

ยวนพายโคลงดน เชญชวยสงฆผแผว เกลศไกล (ท. เกลศ “กเลส, เครองเศราหมอง” < ส.

เกลศ; ป. กเลส, เกลส) (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๑๐๐) อลปเบญโญเยาว ยงผ (ท. อลป “นอย” < ส. อลป) (ราชบณฑตยสถาน,

๒๕๔๔: ๘๒) อลปเบญโญเยาว ยงผ (ท. เบญโญ “ปญญา” < ป. ปญญา)

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๘๒) สรวมแสดงบนทกสาร สงเษป ไสพอ (ท. สงเษป “สงเขป” < ส. สเกษป)

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๑๐๔) ทวาทศมาสโคลงดน ดกดาฤษณเลอยเลยว กอดไกร (ท. ดาฤษณ “ตณหา, ความปรารถนา” < ส.

ตฤษณา) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๘๓) บานเบกบงกชชอย ชอมาลย (ท. บงกช “บว” < ป. ส. ปงกช) (กรมศลปากร

, ๒๕๔๕ก: ๖๘๓) ตสกนธแลวผาย ผาดจร (ท. สกนธ “รางกาย” < ส. สกนธ) (กรมศลปากร

, ๒๕๔๕ก: ๖๙๐)

๒๒๔  

ลลตพระลอ พระกรเกยผากไท มอลบทรวงไลไล ทาเลหใหเขาเหน (ท. กร “มอ” < ป.ส. กร)

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๔) ชมขาวสองพนอง ตองหฤทยจอมราช (ท. หฤทย “หวใจ, ใจ” < ส. หฤทย) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๔) เหนอบาทยคลขน ครวญครา ไปนา (ท. ยคล “ค” < ป. ส. ยคล) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๒๓) กาสรวลโคลงดน พระเอยสรโรชสรอย ศรสรง กนา (ท. สรโรช “ดอกบว, บว” < ป. ส. สโรช)

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๕๓๑) กระแหนวแนวนาภ พดน (ท. นาภ “สะดอ” < ป. ส. นาภ, นาภ) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๕๔๓) ทวารรจยงหอ สรหลาย (ท. ทวาร “ประต” < ป. ส. ทวาร) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๕๑๕) สมทรโฆษคาฉนท ขานอบนอมดวยใจสา- ทรทลบาทา (ท. สาทร “เคารพนบนอบ” < ป. ส. สาทร)

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๑๑๑) แตรสงขประนงเภร (ท. เภร “กลอง” < ป. ส. เภร, เภร) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก:

๑๕๘) พระสงกาฝนใชฝน (ท. สงกา “สงสย” < ป. สงกา; ส. ศงกา) (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ก: ๑๖๗) อนรทธคาฉนท ธมดบกบแกมารมรณ (ท. ธม “ควน” < ป. ส. ธม) (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐:

๔๙) คกคกเครงเครงธาษตร (ท. ธาษตร “แผนดน, โลก” < ส. ธาตร)

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๖๕)

๒๒๕  

ดวยลกจาปแลนลว (ท. จาป “ธร, ศร, หนาไม” < ป. ส. จาป) (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๕๖)

ราชาพลาปคาฉนท ประสาธนประดบ จกษมลกเหน (ท. ประสาธน “เครองประดบ” < ส. ปรสาธน)

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๙๑) พระนชทอแท จตปลาบควา (ท. ควา “คอ” < ป. ควา) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก:

๗๗๓) เรยมลมพระกาย เหนอวาลฟาย (ท. วาล “ทราย” < ป. ส. วาลกา) (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ก: ๗๘๐) คาฉนทสรรเสรญพระเกยรตพระพทธเจาหลวงปราสาททอง เขษมสนกทวราษฎรประชา (ท. เขษม “สขสบาย, ปลอดภย < ป. เขม + ส.

เกษม) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๗)

คายมภาษาเขมร โองการแชงนา แลบลาสลอง (ท. ส “กน” < ข. ส) (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๗) ตนเขาเรองรอนหลาเลอหาว (ท. เลอ “เหนอ, ขางบน” < ข. เล) (กรมศลปากร,

๒๕๔๐: ๘) ยวนพายโคลงดน หมนตานกเตาหมน โจลจล (ท. โจลจล “ละทงไป” < ข. โจล+จล)

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๑๕๓) เมอลในตรศกดขยน ขามแขง ไสแฮ (ท. เมอล “ด, เหน” < ข. เมล)

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๒๑๔) ทวาทศมาสโคลงดน คดปางพโดรฉม พกเตรศ (ท. พโดร “กลนฟ งไป” < ข. พโฎร) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๘๕)

๒๒๖  

กาเดากาดาลตร ภพนาศ (ท. กาเดา “รอน” < ข. เกฎา “รอน” กเฎา “ความรอน”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๖๘๙)

ชางอคอเดชเหง หรรงค (ท. ชางอ “คดเปนทกข, วตก” < ข. ชง “โรค, ความเจบไข”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๐๑)

กาสรวลโคลงดน มาดลบารคราง ครวญสวาสด (ท. ดล “ถง” < ข. ฎล) (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ก: ๕๒๓) ปางจากอยธยานาน จงเตา (ท. เตา “ไป” < ข. เทา) (กรมศลปากร,

๒๕๔๕ก: ๕๒๙) ตระบอกบววศรไส กลบกลยง (ท. ตระบอก “กลบ” < ข. ตรบก) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๕๓๑) ลลตพระลอ ชมพนมพนาไลย พลางไล มฤคนา (ท. พนม “ภเขา” < ข. ภน) (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๑๔) สองศรสมบรณบง- กชมาศ กเอย (ท. มาศ “ทอง” < ข. มาส) (กรมศลปากร

, ๒๕๔๐: ๓๙๔) ถงจรอกหมอแลวมา (ท. จรอก “ทาง” < ข. จรก) (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๕) สมทรโฆษคาฉนท เบองบรพพระฮามแขไข (ท. พระฮาม “เวลาเชามด” < ข. พรหาม) (กรมศลปากร

, ๒๕๔๕ก: ๑๕๘) พฤษาสรรพางค- คสรอยสรภพรายขจ (ท. ขจ “งามสดใส” < ข. ขจ

“ออน”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๑๔๘) อนรทธคาฉนท พนไรรายแหวน วโรจนดาษดาถมอ (ท. ถมอ “หน” < ข. ถม) (ราชบณฑตยสถาน

, ๒๕๕๐: ๓)

๒๒๗  

กนขนพราน พพวกพลหาญ พนอมดอมไพร (ท. ดอมไพร “ราวปา, แนวปา” < ข. ฎงไพร) (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๔๗)

ราชาพลาปคาฉนท บ ได บ กลบเทาคน (ท. เทา “ไป” < ข. เทา) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๒) นกเถงกลนเภา พะงาชาน (ท. เภา “นอง, นองหญง” < ข. เพา “นองคนสดทอง”)

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๔)

จะเหนไดวาการใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษปรากฏในวรรณคดไทยโบราณทกประเภท ไมเฉพาะแตวรรณคดพทธศาสนากพากยไทยทแปลจากวรรณคดบาลอยางมหาชาต คาหลวงหรอกาพยมหาชาตเทานน คาศพทในทาเนยบภาษาพเศษในนนโทปนนทสตรคาหลวงบางคาพอง/ใกลเคยงกบทวรรณคดโบราณเรองอน ๆ ใช อนแสดงใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงไดรบอทธพลดานการใชคาศพทในทาเนยบภาษาพเศษของกวในยคกอนหนา เชน โองการแชงนา นนโทปนนทสตรคาหลวง

ช อทณพตวโตรด (กรมศลปากร , ๒๕๔๐: ๙)

ลมงงพตวโตรจ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๘)

คาวา โตรด, โตรจ เปนคาทยมจากคาภาษาเขมรวา โตรส มความหมายวา “เปลยว, คะนอง” โองการแชงนา นนโทปนนทสตรคาหลวง

เ ข ยวชาชแวงยาย (กรมศลปากร , ๒๕๔๐: ๙) คาฉนทดษฎสงเวย

มนตรชากรงภตประธานเดชะ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๓๓)

มองคสมเดจพระสคตชาประธาน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๓)

คาวา ชา เปนคาทยมจากคาภาษาเขมรวา ชา มความหมายวา “เปน, ใหเปน”

๒๒๘  

กาสรวลโคลงดน นนโทปนนทสตรคาหลวง ตระบอกบววศรไส กลบกลยง (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๕๓๑) แลมตรบอกเมฆนดรเมฆา (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๐) คาวา ตระบอก, ตรบอก เปนคายมจากคาภาษาเขมรวา ตรบก มความหมายวา “กลบ

เชน กลบดอกไม” สมทรโฆษคาฉนท นนโทปนนทสตรคาหลวง

เบองบรพพระฮามแขไข (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๑๕๘)

ในกาลเมอใกล จไกษยแหงพระฮาม (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๒)

คาวา พระฮาม เปนคายมจากคาภาษาเขมรวา พรหาม มความหมายวา “เวลาเชามด” สมทรโฆษคาฉนท นนโทปนนทสตรคาหลวง

ลลาคลาคง สมปสรอยสระศร (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๑๕๓)

น เนาสมป เชองพนมชากมพศธมพษฎาร (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๐)

คาวา สมป, สมป เปนคายมจากคาภาษาบาลและสนสกฤตวา สมป มความหมายวา “ใกล”

เปนทนาสงเกตวา ในพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศรเรองอน ๆ ไดแก กาพยเหเรอ กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง และกาพยหอโคลงนราศธารโศกไมคอยปรากฏวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษมากหรอซบซอนเหมอนในนนโทปนนทสตรคาหลวง แตทรงนยมใชศพทในทาเนยบภาษาสามญซงสวนใหญไดแกคาไทยแทงาย ๆ มากกวา ตวอยางเชน

กาพยเหเรอ

จาปาหนาแนนเนอง คลกลบเหลองเรองอราม คดคะนงถงนงราม ผวเหลองกวาจาปาทอง

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๐๔) กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง

มหมพดาขลบ ขนไมผบฉบไวถง เรยวแรงแขงขงขง กดโพรงไมไดผงกน ฯ

๒๒๙  

มหมดาขลบหนา เปนมน ขนไมผบฉบพลน ขบขง เรยวแรงแขงขางขยน สามารถ กดฉกไมไดผง คาบเคยวพลางหวาน ฯ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๒๑) กาพยหอโคลงนราศธารโศก

นวนางพพศเพยน เลบยอมเทยนแสงเฉดฉน นวแดงแสงมพรรณ กลมคอปนฟนเทยนกลง ฯ

นวนางเรยวรปตอง ตาเรยม เลบแดงทบทมเทยม กาแกว นวแดงใครและเลยม โลมลบ งามเปรยบเทยนฟนแลว ชางซาเกลากลง ฯ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๒๕๙)

จากคาประพนธทยกตวอยางมาขางตนจะเหนไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชคาไทยแทงาย ๆ แตสอความหมายไดลกซงเปนสวนใหญ แมจะมศพทในทาเนยบภาษาพเศษอยบาง เชน พศ “ด, เพงด” พรรณ “ผว” แตกนบเปนสวนนอย และเปนคาทไมซบซอนเหมอนในนนโทปนนทสตรคาหลวง นกวรรณคดลวนมความเหนสอดคลองกนวา การใชคางาย ๆ แตสอความหมายไดลกซงงดงามนเปนลกษณะเดนดานการใชคาในพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงของเจาฟาธรรมธเบศร เชน นตยา ตนทโอภาส (๒๕๒๐: ๑๑๙) กลาววา

...ความไพเราะของบทพระนพนธนนมไดอย ทการ

เลอกใชศพทสงทเขาใจยาก ใชศพทบาล หรอสนสกฤตซงตองมการแปลตอหลายทอด แตขนอยกบการเลอกสรรคาไทยงาย ๆ ทสามารถถายทอดสาระทกวตองการใหผอานไดฟงครบถวน เจาฟาธรรมธเบศรทรงสามารถใชคาในการถายทอดสงซงทรงตองการใหผอานผ ฟงไดรบทราบดวยอยางชาญฉลาด และนอกจากน ยงทรงแสดงใหเหนอยางเดนชดวา คาไทยนนหากเลอกใชใหถกตอง รจกนามาขยายกนใหเหมาะสมแลว กจะให

๒๓๐  

ความหมายลกซง ใหจนตนาการกระจางชดจบใจไดอยางมากทเดยว

ศภร บนนาคและสรยา รตนกล (๒๕๔๘: ๑๓) กมความเหนไปในทานองเดยวกนวา

“…ในการรจนากาพยตาง ๆ นน ทานทรงใชถอยคา งาย ๆ อยางสามญซงเขากบลลาของกาพย…แตวาคาสามญงาย ๆ นเอง เมอไดผานการเลอกเฟนจากยอดกวเชนเจาฟาก ง และรอยกรองเขาดวยกนเปนอนดแลว กลบไดรสไพเราะอยางทเขาถงใจคนไดรวดเรวและลกซง เพราะเหตทอานแลวเขาใจไดดวยตนเอง ไมตองหาคนชวยแปลหรออธบาย หรอตองคนควาจากพจนานกรมใด ๆ ใหเสยจงหวะแหงความเพลดเพลนไป…”

การทพระนพนธประเภทกาพยเหและกาพยหอโคลงกบนนโทปนนทสตรคาหลวงมลลา

การใชคาศพททแตกตางกนอยางเหนไดชด ทง ๆ ทเปนพระนพนธของกวพระองคเดยวกนนนแสดงใหเหนวา ประเภทของวรรณคดมผลตอการเลอกใชคาศพทในการประพนธของเจาฟาธรรมธเบศรเปนอยางยง หรอกลาวอกนยหนงคอ เจาฟาธรรมธเบศรทรงเลอกใชคาศพททเหมาะสมกบประเภทของวรรณคด ดงจะเหนไดวากาพยเหเรอและกาพยหอโคลงนนมลกษณะอยางวรรณคดนราศซงมงพรรณนาอารมณความรสกของกวเปนสาคญ คาไทยแทงาย ๆ ไมซบซอนเปนคาทเหมาะสมจะนามาพรรณนาอารมณสะเทอนใจของกวไดอยางตรงตามความรสกของกวไดดกวาการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษซงเปนศพททมงกอใหเกดความรสกขลงและศกดสทธสงสง และเปนทนยมใชในการประพนธวรรณคดศาสนาหรอวรรณคดทมเนอหาเกยวแกราชสานกหรอเทพเจา

เมอเปรยบเทยบกบมหาชาตคาหลวงแลวจะพบวา คาศพทในทาเนยบภาษาพเศษใน นนโทปนนทสตรคาหลวงหลายคาพองกบมหาชาตคาหลวง อนแสดงใหเหนวาเจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดรบอทธพลการใชคาศพทหลายคาจากมหาชาตคาหลวง เชน

มหาชาตคาหลวง (ทานกณฑ) นนโทปนนทสตรคาหลวง

สวนสตวโตรดดดน ลมงงพตวโตรจ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๘)

๒๓๑  

มหาชาตคาหลวง (กณฑมหาพน) นนโทปนนทสตรคาหลวง ในเมอพระฮาม ยามสรยะเสดจออก ในกาลเมอใกล จไกษยแหงพระฮาม

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๒) มหาชาตคาหลวง (กณฑทศพร) นนโทปนนทสตรคาหลวง

กรวาตนจะตายวายชพสมปการ ดวยพจารณนนน ฯ

น เนาสมป เชองพนมชากมพศธมพษฎาร (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๐)

มหาชาตคาหลวง (กณฑฉกษตรย) นนโทปนนทสตรคาหลวง

อนอาพาธอาเภทพยาธโรคาบบทาทวา เทวอวกลใด มหาชาตคาหลวง (ทานกณฑ)

เดอรดอนนอนขวงเชอ พมทมเทวอตางไหรญ

อนพระองคเถพอสาเรจมา สนกลปาอนยง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๔)

คาวา เทวอ, เถพอ เปนคายมจากคาภาษาเขมรวา เธว มความหมายวา “ทา”

มหาชาตคาหลวง (กณฑฉกษตรย) นนโทปนนทสตรคาหลวง เพอจะถกลการพระราชพธ ถวลยา

พไชยราชาภเศก มพทธกมลหฤไทย ถกลสตวไวให

บรสทธ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๙) คาวา ถกล เปนคายมจากคาภาษาเขมรวา ถกล มความหมายวา ตง, ตงขน, ตงไว

มหาชาตคาหลวง (ทานกณฑ) นนโทปนนทสตรคาหลวง พระผ ตดตณหาไกษย กลาวแกพนย

ศกษา อรโณทยขนมา เมอไกษยราตรกาล

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๙) คาวา ไกษย เปนคายมจากคาภาษาสนสกฤตวา กษย มความหมายวา “สนไป, หมดไป”

มหาชาตคาหลวง (ทานกณฑ) นนโทปนนทสตรคาหลวง พระพรพอใจ นนนนนน อนนเปน

โกษฐาศถวนหมนนทศพธ ในเมอสนโกษฐาสแหงราษตรน ทนกร

จรกระจาง (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๕)

๒๓๒  

คาวา โกษฐาศ, โกษฐาส เปนคายมจากคาภาษาบาลวา โกฏฐาส มความหมายวา “สวน, ภาค” มหาชาตคาหลวง (กณฑทศพร) นนโทปนนทสตรคาหลวง

ในเมอพระสาศดานนนโสด แลกรง สทโธทนนมสการ กฤษดาญชล

อนนเปนอประมาคฤหบด กฤษดาญชลพระบาท ดวยเสยรอาตมแลวกไป แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๑)

คาวา กฤษดาญชล (< ส. กฤต + ป.ส. อญชล) มความหมายวา “ยกมอไหว” มหาชาตคาหลวง (ทานกณฑ) นนโทปนนทสตรคาหลวง

ลกทานไทบมาน โทษแท บางทตดวยคอนโลหกมาน กทาให การบรบวรณ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๘)

คาวา มาน เปนคายมจากคาภาษาเขมรวา มาน มความหมายวา “ม” เมอพจารณาการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในมหาชาตคาหลวงจะพบวา กวผแปล

แตงมหาชาตคาหลวงใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเออตอการเลนเสยงสมผสในคาประพนธ ดงเชนท ชลดา เรองรกษลขต (๒๕๕๕) วเคราะหไว ขอยกบทวเคราะหบางตวอยางมาแสดงดงน

ปญญตปวรพทธาสเน นสท ธจงเสดจแพนงเชอง

ดาเกองเหนอรตนาศน อนนธลาดเลงงามกวาชนแล… กวแปลคา “นสท” เปนคาภาษาเขมรวา “เสดจพแนง

เชอง” มความหมายวานงขดสมาธ คาวา “พแนงเชอง” ยงสงสมผสไปยงคาวา “ดาเกง” ในวรรคตอไปดวย ใหไดทงภาพและเสยงคาทไพเราะ (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๕๕: ๑๓๙)

ตโต วฏฐาย อากาส อพภคคนตวา พระผนฤทกขกลก

จากอาศน เสดจอาคาตในคคะนานดรแล คาวา “อาคาต” มาจากคาภาษาบาลวา “อาคต” ม

ความหมายวาลกขน เขาไป เมอใชคานมาสามารถรบสมผสจาก

๒๓๓  

คาวา “อาศน” ทอยขางหนาไดเปนอยางด ทาใหเกดเสยงคาทไพเราะคลองจอง (ชลดา เรองรกษลขต, ๒๕๕๕: ๑๔๐)

นอกจากการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเออตอการเลนเสยงสมผสแลวยงปรากฏ

วา กวผแปลแตงมหาชาตคาหลวงยงใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอเนนยาความหมายอกดวย เชน

…กลน ปรเทวย เขากไหพลาปลาลศ กราบกรณา

ทกขนเต ปฏเวเทนต เขากบอกความทกขทรเหล แตตผบนเดนบนเดอรเทาฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๑๑)

คาประพนธในมหาชาตคาหลวงกณฑวนประเทศนขางตนน กวใชศพทในทาเนยบภาษา

พเศษทมความหมายใกลเคยงกนมาซอนกนเพอเนนยาความหมาย ไดแก นาคาวา พลาป (< ป. ส. วลาป) และ ลาลศ (< ป. ส. ลาลสา) ซงมความหมายไปในทานองเดยวกนวา “รองไห, คราครวญ” มาซอนกนเพอสอภาพประชาชนทรองไหคราครวญใหแจมชดมากยงขน เมอเหนสกษตรยถกเนรเทศไปยงเขาวงกต และใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษวา ทรเหล “ความลาบากในการเดนทางไป” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๓๗๗) มาซอนกบคาวา ทกข “ความยากลาบาก” เพอสอความวาการเดนทางไปยงเขาวงกตนนยากลาบากยงนก

การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเพอวตถประสงคตาง ๆ ในมหาชาตคาหลวงดงทไดอธบายไปแลวนนแสดงใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดศกษามหาชาตคาหลวงมาเปนอยางด จงทรงไดรบอทธพลดานการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษจากมหาชาตคาหลวง ดงปรากฏหลกฐานการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในนนโทปนนทสตรคาหลวงทพอง/ใกลเคยงกบมหาชาตคาหลวงหลายคา

ยงไปกวานน เมอพจารณาศพทในทาเนยบภาษาพเศษทเปนคายมภาษาบาลและสนสกฤตในมหาชาตคาหลวงแลว นกวชาการหลายคน เชน พระเจาวรวงศเธอ กรมหมนนราธปพงศประพนธ (๒๕๓๓: ๒) ศภร บนนาคและสรยา รตนกล (๒๕๔๘: ๒๒) ตงขอสงเกตวา กวผแปลแตงมหาชาตคาหลวงนยมใชคายมภาษาสนสกฤตหรอแผลงคายมภาษาบาลใหมรปอยางคาภาษาสนสกฤตมากกวาใชคายมภาษาบาลโดยตรง อนนต เหลาเลศวรกล (๒๕๓๙: ๑๐๔)

๒๓๔  

วเคราะหลกษณะคายมภาษาบาลและสนสกฤตในมหาชาตคาหลวงกณฑทศพร ชชก และกมาร พบวา

“…กระแสความนยมภาษาสนสกฤตยงดารงอยอยาง

ตอเนองสมาเสมอในมหาชาตคาหลวงตลอดทง เ รอง แมมหาชาตคาหลวงจะเปนวรรณกรรมทแปลในลกษณะเสรมความมาจากภาษาบาล และยกคาภาษาบาลตงไวตลอดเรองกตาม แตกลบปรากฏวาภาษาบาลมอทธพลตอการแปลแตงมหาชาตคาหลวงไมเทาภาษาสนสกฤต…”

ตวอยางผลการศกษาของอนนต เหลาเลศวรกล มดงน

๑) การเลอกเฉพาะแตคายมภาษาสนสกฤต เชน ใชคาวา กษณ (< ส. กษณ) แทน ขณ(ะ) (< ป. ขณ) ใชคาวา ตยาค (< ส. ตยาค) แทน จาค(ะ) (< ป. จาค) ใช บทคล (< ส. ปทคล) แทน บคคล เปนตน (อนนต เหลาเลศวรกล, ๒๕๓๙: ๑๐๔ – ๑๐๕)

๒) การสรางศพทสนสกฤตขนใชเองโดยอาศยเสยงปฏภาคระหวางภาษาบาลกบภาษาสนสกฤตเปนแนวเทยบ เชน คาวา แพศยนดร กฤดกา สบรรษด มทธร (อนนต เหลาเลศวรกล, ๒๕๓๙: ๑๐๖)

การเลอกใชคายมภาษาสนสฤตในลกษณะดงกลาวเปนความนยมทปรากฏใน นนโทปนนทสตรคาหลวงเชนกน ดงทผ วจยไดตงขอสงเกตไวในขอ ๓.๓.๒ อรอนงค พดพาด (๒๕๒๒: ๑๕๔ – ๑๖๓) กมความเหนสอดคลองกนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมใชคาทมาจากภาษาสนสกฤตมากกวาคาทมาจากภาษาบาล และทรงนยมแผลงคายมภาษาบาลใหเปนรปภาษาสนสกฤต

ตวอยางการใชคายมภาษาสนสกฤตและการสรางศพทภาษาสนสกฤตขนเองโดยอาศยเสยงปฏภาคระหวางภาษาบาลกบภาษาสนสกฤตเปนแนวเทยบในนนโทปนนทสตรคาหลวงมดงน

การใชคายมภาษาสนสกฤต เชน นยมใชคาวา กษณ (< ส. กษณ) มากกวา ขณ(ะ) (< ป. ขณ) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๔, ๑๒๘,๑๒๙) นยมใชคาวา บรตยาค, ปรตยาค (< ส. ปรตยาค) มากกวา บรจาค (< ป. ปรจจาค) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) นยมใชคาวา บทคล (< ส. ปทคล) มากกวา บคคล (< ป. ปคคล) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๙) นยมใชคาวา มารรค (< ส.

๒๓๕  

มารค) มากกวา มคค (< ป. มคค) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๓๖, ๑๓๗) ใชคาวา ไกษย (< ส. กษย) แทน ขย (< ป. ขย) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙) เปนตน

การสรางศพทสนสกฤตขนเองโดยอาศยเสยงปฏภาคระหวางภาษาบาลกบภาษาสนสกฤตเปนแนวเทยบ เชน คาวา มฤจฉา (ส. มถยา, ป. มจฉา) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๑, ๑๔๓) คาวา สฤโตทก (ส. ศต+อทก, ป. สต+อทก) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๗) คาวา นฤพาณ (ส. นรวาณ, ป. นพพาน) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๗) คาวา ธรรมา (ป., ส. ธม) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐, ๑๓๗) ทรรมบาย (ส. ทมย+อปาย, ป. ทมม+อปาย) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๕) เปนตน

จะเหนไดวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงดาเนนตามขนบนยมของกวผ แปลแตงมหาชาต คาหลวงอกประการหนงคอ ทรงนยมใชคายมภาษาสนสกฤตหรอคายมทแผลงใหมรปอยางคาภาษาสนสกฤตเหมอนอยางในมหาชาตคาหลวง

เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงรบอทธพลขนบการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษจากวรรณคดโบราณในยคกอนหนาในลกษณะการเลยนสานวนเทานน หากแตทรงรบนาแนวคดหรอกลวธการสรางศพทในทาเนยบภาษาพเศษในวรรณคดไทยยคกอนหนามาใชในการแปล นนโทปนนทสตรคาหลวงอกดวย ตวอยางทเหนไดชดคอการรบวธการผกศพทอยางคาสมาส ในวรรณคดไทยโบราณหลายเรองมการผกศพทสมาสขนใชอยางวจตรบรรจง เชน

ยวนพายโคลงดน

- กเพนทราสร “อสรผ เปนใหญคอทาวกเวร” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๑๒) - สนพระสทธรรมาทตย “ประกอบดวยพระธรรมอนดงาม (สองโลก) ดจพระ

อาทตย” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๓) - เอกาทยาศรย “ผปกครองทมความเมตตากรณาเปนเลศ” (ราชบณฑตยสถาน,

๒๕๔๔: ๒๐) - ษฏสารนยารภ “ธรรมอนเปนทตงแหงการระลกถงกน, สาราณยธรรม ๖”

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๓๗) - อษฏโลกดดเรศ “โลกตรธรรม ๘” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๔: ๔๓)

มหาชาตคาหลวง

- กทลมฤคางคณ “เนนทมมกวางหรอชะมด” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๘: ๒๒๑)

๒๓๖  

- กรตยภษตสรรพางค “อาบนาชาระรางกาย” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๘: ๒๓๑) - ขณกพรรษธารา “สายฝนทโปรยลงมาในชวขณะ” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๘:

๒๕๖) - คนโธสธบาบษป “ดอกไมทมกลนหอมซงเปนยารกษาโรค” (ราชบณฑตยสถาน,

๒๕๔๘: ๒๗๐) - จกกฤศวโรรส “โอรสของผ เปนใหญ ผ ประเสรฐผ มจกร ในทนหมายถงพระ

เวสสนดร” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๘: ๓๐๑) ในนนโทปนนทสตรคาหลวงมศพทสมาสทเจาฟาธรรมธเบศรทรงผกขนเองหลายคา

ตวอยางทเหนไดชดคอ รปอางถงพญานนโทปนนทนาคราชซงเปนศพททกวทรงผกขนใชเองอยางหลากหลาย ตวอยางอน ๆ เชน

- สพรรณบงกชสมชลต “ดอกบวอนรงโรจนดจทอง” (< สพรรณ “ทอง” + บงกช

“บว” + สมชลต “รงโรจน, อราม”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑) - ทพสภาคสบดวาร “สวนแหงวนทง ๗, เจดวน” (< ทพส “วน” + ภาค “สวน” +

สบด “เจด” + วาร “วน”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓) - มหาเศรษฐพทธบาสกดดมา “มหาเศรษฐผ เปนจอมอบาสกแหงพระพทธเจา”

(มหาเศรษฐ + พทธ + อบาสก + อดดมา “เลศ, อดม”) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๒)

- ภกษรภกษรนนยาท “มภกษและภกษนเปนตน” (< ภกษร “ภกษ” + ภกษรนน “ภกษณ” + อาท) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓)

- สรรพบโชปกรณาดเรก “สงของพเศษทงปวงสาหรบบชา” (< สรรพ “ทงหมด” + บชา + อปกรณ “เครองใช, สงของ” +อดเรก “พเศษ” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๓)

การผกศพทสมาสขนใชเปนจานวนมากในนนโทปนนทสตรคาหลวงจงเปนประจกษพยาน

ของการนาแนวคดหรอกลวธการสรางศพทในทาเนยบภาษาพเศษจากวรรณคดโบราณในยคกอนหนามาสรางสรรคขนใชใหมอนสะทอนใหเหนพระอจฉรยภาพทางการประพนธของเจาฟา ธรรมธเบศรไดเปนอยางด

๒๓๗  

กลาวโดยสรป การทนนโทปนนทสตรคาหลวงอดมไปดวยศพทในทาเนยบภาษาพเศษนนเปนเพราะเจาฟาธรรมธเบศรทรงไดรบอทธพลจากขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยเรองการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ ดงปรากฏหลกฐานในวรรณคดไทยโบราณทแตงขนกอนหนา นนโทปนนทสตรคาหลวงหลายเรอง โดยเฉพาะอยางยงในวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยอยางมหาชาตคาหลวง เมอเปรยบเทยบลลาการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษในมหาชาตคาหลวงและนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงไดรบอทธพลดานการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษจากมหาชาตคาหลวงเปนอยางสง ดงจะเหนไดวา ศพทในทาเนยบภาษาพเศษหลายคาในนนโทปนนทสตรคาหลวงพอง/ใกลเคยงกบในมหาชาตคาหลวง ทรงนยมใชคายมภาษาสนสกฤตหรอคาภาษาสนสกฤตแผลงมากกวาคายมภาษาบาล นอกจากนยงทรงนาแนวคดหรอกลว ธการสรางศพทในทาเนยบภาษาพเศษคอการผกศพทสมาสมาใชในการแปล นนโทปนนทสตรคาหลวงอกดวย หลกฐานเหลานจงแสดงใหเหนวา วรรณคดโบราณกอนหนา นนโทปนนทสตรคาหลวง โดยเฉพาะอยางยงมหาชาตคาหลวง มฐานะเปนวรรณคด ชนคร ท เจาฟาธรรมธเบศรทรงดาเนนรอยตาม และในขณะเดยวกนกทรงแสดงฝพระหตถในการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษทไมยงหยอนไปกวา คร

๔.๒.๒ ปจจยทกาหนดการแปลโดยการหลากคา

การหลากคาเปนลกษณะเดนอกประการหนงทปรากฏในการแปลนนโทปนนทสตร คาหลวง คาทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลโดยใชการหลากคาอยางเหนไดชด ไดแก คานามทหมายถงพระพทธเจาและพญานนโทปนนทนาคราช

การหลากคานบเปนขนบวรรณศลปวรรณคดไทยอกประการหนง กวไทยนยมใชการหลากคาเพอหลกเลยงการใชคาซาทจะทาใหนาเบอ หลายครงการหลากคายงเปนไปเพอสรางเสยงสมผส และชวยใหสามารถใชคาทมนยความหมายเหมาะสมกบปรบทอกดวย

ในอนรทธคาฉนทมการใชคานามทหมายถงตวละครตาง ๆ อยางหลากหลาย สงผลใหสามารถหลกเลยงการใชคาซา ๆ กน ตวอยางเชน กวเรยกพระอนรทธดวยคานามทแตกตางกนไป มทงการใชชอตวละคร คอ อนรทธ และการนาคณสมบตของพระอนรทธมาใชอางถงแทน เชน กามบตร สมเดจหลานพระจกร ภธเรศตร เปนตน

๏ อนรทธโนมนาวเกาทณฑ ผาดแผลงศรศลย

ดวยเดชอานาจศรศลป (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๑๔)

๒๓๘  

๏ มเจาพระเจา อนเลศลอชาย ฟาหลาเหมอนหมาย แกวนแกลวกามบตร

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๖)

๏ บดนนสมเดจหลาน กฤษณเทพจกร ราลกพนาล สขรมยกรฑา

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๗)

๏ ปลายศรสองตายองยน ยวนตานฤบดนทร ทรดาลรลวยลมหน

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๑๔)

๏ เทพอษาบมรเมยร กลมพาษปธารา สมอมดจนฤปยพา และแปรเพสฤดดวน

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๓๙)

๏ ชมชพระลกษณรจ วางแทบกษตรย อษาสาราญไสยา

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๒๗)

๏ ไปแฮพระโลกา ธปเตมตขาโหย หาใจจะใครโดย บดดาลบโดยใจ

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐: ๑๒)

๏ ถงเถลงรเรงรอง สหนาทเกรยงกร วงวางยงพระภ ธรภธเรศตร

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๕๐:๑๗)

ใน ราชาพลาปคาฉนท กวใชการหลากคาทหมายถงนางสดา กลวธดงกลาวนนบเปนกลวธอนแยบคายในการสอความเรองความทกขของพระรามทตองพลดพรากจากนางสดา เพราะ

๒๓๙  

คานามทหมายถงนางสดาแตละคาลวนมนยความหมายแสดงถงความงดงามของนางสดาและความรกความผกพนของพระรามทมตอนางสดาอยางลกซง ตวอยางเชน

๏ จกราปางเมอนรา นเรศนรา

นราศสดาดวงมาลย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๑)

๏ ใครหนอเรองฤทธชาญยล พาแกวกบตน

จอมสวาดนราศเจยรไกล

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๑)

๏ สรกเรงเรวรอนหา จงพบพนดา แลทลจงรเรยมศลย

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๒)

๏ โอโฉมเฉลมภาคย จกหาหายาก ยากแลแลมา

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๔)

๏ โอโฉมประไพ หายากยากได ไดแลวแลวดาล

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๔)

๏ ปางครวญพไรเถงโฉมเฉลา ทวสตวเหงา บไดจร

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๕)

๏ ดวยทาวเสวยกนแสงศร เถงภควด สดานารนาฏกลยา

(กรมศลปากร, ๒๕๔๕ก: ๗๗๗)

๒๔๐  

เมอพจารณามหาชาตคาหลวงในฐานะทเปนวรรณคดแปลแลวจะพบวา การหลากคาเปนกลวธการแปลทโดดเดนและแตกตางกบกลวธการใชภาษาในตวบทตนฉบบอยางเหนไดชดกลาวคอ ในขณะทตวบทตนฉบบใชการซาเดยวกน (reiteration) แตกวไทยกลบแปลคาเหลานนดวยการหลากคา คาทกวไทยนยมหลากคา ไดแก คานามทหมายถงพระพทธเจา ดงจะเหนไดวาตวบทตนฉบบใชคานามทหมายถงพระพทธเจาเพยงสองรป คอ ภควา “พระผ มพระภาค” และ สตถา “พระศาสดา” แตตวบทตนฉบบใชคาแปลทหลากหลายอยางเหนไดชด ตวอยางรปอางถงพระพทธเจาทปรากฏในมหาชาตคาหลวง๗ เชน

มหาชาตคาหลวง

- พระชนศร “พระผชนะ (กเลส) อยางงดงาม” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๗๗) - พระตถาคต “พระผ ไปเชนนน, พระนามหนงของพระพทธเจา, คาทพระพทธเจา

ทรงเรยกพระองคเอง” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๗๘) - พระไตรโลกนารถ “พระผ เปนทพงใน ๓ โลก” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙:

๔๗๘) - พระทศพลบพตร “พระผ มกาลง ๑๐ หมายถง พระพทธเจา” (ราชบณฑตยสถาน,

๒๕๔๙: ๔๗๘) - พระผ นฤทกขนฤโทษบพตร “พระผ เปนใหญปราศจากทกขปราศจากโทษ

หมายถง พระพทธเจา” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๑) - พระผ มญาณยศยง “พระผ มญาณและยศอนยงใหญ หมายถง พระพทธเจา”

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๒) - พระผ มพระภาคย “พระผ มพระภาค, พระผ จาแนกธรรม หมายถง พระพทธเจา”

(ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๒) - พระภรเบญญาญาณวกสต “พระผ มปญญาญาณอนกวางใหญไพศาลดจ

แผนดน ในทนหมายถง พระพทธเจา” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๕) - พระมนมหษรสาศดา “พระมนมเหสศาสดา, พระมนผ เปนศาสดา; พระมนมหา

ฤษศาสดา, พระมนผ เปนฤษใหญ (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๕)

                                                            ๗เหตทผ วจยไมยกตวอยางการหลากคารปอางถงพระพทธเจาในกาพยมหาชาตเปนเพราะกาพยมหาชาตทง ๓

กณฑ คอ กณฑวนประเวศน กณฑกมาร และกณฑสกรบรรพนน กวละความในสวนทมรปอางถงพระพทธเจาอยางสมาเสมอ ทาใหไมปรากฏรปอางถงพระพทธเจา

๒๔๑  

- พระโลกยเชษฐาจารย “พระอาจารยผ เจรญทสดในโลก คอ พระพทธเจา” (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๙: ๔๘๗)

ในจนดามณมการประมวลคาไวพจนทหมายถงพระพทธเจาไวหลายคา ดงน

ต ถ า ค ต ท ศพ ลญ าณ อ ช ต บ พ ต ร จ อ ม อ า ร ย ไตรโลกาจารย ตรภพมกฎโลกย เมาล ตรภวนารรถ ศรสคต ชเนนทร ชนนราช ชนศร มนราชะ ธรรมราช สมพทโธ โลกนาโถ ไตรภพนาถ สดถาเทวา วานามพระ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๔๔๔)

สนนษฐานวาคาไวพจนทหมายถงพระพทธเจาในจนดามณบางคานน ผ ประพนธ

จนดามณนาจะประมวลมาจากมหาชาตคาหลวง ดงจะเหนไดวาคานามทหมายถงพระพทธเจาใน จนดามณหลายคาพอง/ใกลเคยงกบในมหาชาตคาหลวง เจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดรบอทธพลดานการใชคานามทหมายถงพระพทธเจาจากจนดามณ หรอมฉะนนกนาจะทรงไดรบอทธพลจากมหาชาตคาหลวงโดยตรง เนองจากคานามทหมายถงพระพทธเจาในนนโทปนนทสตรคาหลวงหลายรปพอง/ใกลเคยงกบทงในมหาชาตคาหลวงและจนดามณ เชน

มหาชาตคาหลวง จนดามณ นนโทปนนทสตรคาหลวง

อนวาพระญาตทววไท บมหวงไหวพระตถาคต (ทศพร)

ตถาคต จ ต ร จ อ า พ ล ด ว ย ส ร ท ธ า ในศาษานาพระตถาคต น (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๔) พระตถาคตจ ง เ สด จมาสคฤหาแหงทาน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๒) อนกาเนอดในอรธนา แหงพระตถาคตน แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๒)

อนวาพระชเนนทร มพระกาลมายเถรเปนพถนายก (ทศพร)

ชเนนทร อน ส ม เ ด จพระช เ นนทร

ทศพลผจญมาราธราช (กรม

๒๔๒  

มหาชาตคาหลวง จนดามณ นนโทปนนทสตรคาหลวง ศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๘) อนนเปนลกษณประมา แหงสมเดจพระชเนนทราจารย (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๙)

กมมอถอบษปคนธ ทจะไปรบพระทศพลบพตรนนน (ทศพร)

ทศพลญาณ อ น ส ม เ ด จ พ ร ะ ท ศ พ ล

พระองค ดารงสตวทงปวงไว (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๐) ข า แตสมเดจพระทศพล

ธรวรญาณ จาเดอมแตกาลบ ด น ไ ป ภ า ย ห น า ( ก ร มศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๕๐)

ชกนนหมายในใจ วาเราจะไปเหนพระไตรโลกนารถ (ทศพร) อนวาพระไตรโลกยมนนารถ กประมวลชาตชาฎก (กมาร)

ไตรโลกาจารย, ไตรภพนาถ สมเดจพระบรมไตรโลกาจารย กอธษฐานดงนนเสรจ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๑) สมเดจพระบรมไตรโลกาภวาท บม ไ ดอนญญาตใหท ร ม า น ( ก ร ม ศ ล ป า ก ร , ๒๕๔๕: ๑๓๕)

อนวาพระศรสคต นหตราคตณหา กปรดบพระคาถาให

ศรสคต มองคสมเดจพระสคตชาป ร ะ ธ าน (ก รมศ ล ป าก ร , ๒๕๔๕: ๑๕๓) อนราตรแลทพส อนอย ใกลพร ะ ส ค ตศ าษด า ( ก ร มศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๑)

นอกจากมหาชาตคาหลวงและจนดามณแลว ตนทางของขนบการหลากคานามทหมายถง

พระพทธเจาในนนโทปนนทสตรคาหลวงนาจะไดแกขนบการสรรเสรญพระพทธเจาใน ประณามพจนและนคมนกถาในวรรณคดบาลอกดวย ดงจะอธบายตอไปน

๒๔๓  

ในวรรณคดบาลชนพระไตรปฎก อรรถกถา และฎกามขนบนยมประการหนง คอ การประพนธประณามบท (ปณามพจน, ประณามคาถา) และนคมนกถาเพอสรรเสรญพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ในสวนของบทสรรเสรญพระพทธเจานน พระมหาสายญ ศรออน (๒๕๕๑: ๙๙ – ๑๑๕) พบวามการใชศพทเพอสรรเสรญพระพทธเจาอยางหลากหลาย โดยเฉพาะอยางยงในคมภรชนอรรถกถาและฎกา บางคาเปนคาทกวใชตามทปรากฏในพระไตรปฎก ในขณะทอกหลายคากวผกขนมาใชใหม ลกษณะสาคญของคาศพทกลมนคอการนาพทธลกษณะ พระจรยวตร ตลอดจนพระปญญาคณมาผกขนเพอสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

นอกจากนคานามทหมายถงพระพทธเจายงไดรบการรวบรวมไวในพจนานกรมคาพองภาษาบาลชอ อภธานปปทปกา อกดวย มจานวนถง ๓๙ ศพท ไดแก พทโธ ทสพโล สตถา สพพญญ ทปทตตโม มนนโท ภควา นาโถ จกขมา องครโส มน โลกนาโถ อนธวโร มเหส วนายโก สมนตจกข สคโต ภรปญโญ มารช นรสโห นรวโร ธมมราชา มหามน เทวเทโว โลกคร ธมมสสาม ตถาคโต สยมภ สมมาสมพทโธ วรปญโญ นายโก ชโน สกโก สทธตโถ สทโธทน โคตโม สกยสโห สกยมน อาทจจพนธ (อภธานปปทปกาและอภธานปปทปกาสจ, ๒๕๓๕: ๓)

ดวยเหตนจงนาเชอไดวาคานามทหมายถงพระพทธเจาในภาษาไทยนาจะมทมาจากคานามทหมายถงพระพทธเจาในคมภรบาลตาง ๆ เชน พระไตรปฎก ประณามคาถาและ นคมนกถาในอรรถกถาและฎกา และคมภรอภธานปปทปกา

เมอพจารณารปอางถงพระพทธเจาในอภธานปปทปกา พระไตรปฎก และในประณามบทและนคมกถาในอรรถกถาและฎกาแลวพบวา มรปอางถงหลายรปทคลายคลงกบรปอางถงในมหาชาตคาหลวงและนนโทปนนทสตรคาหลวง เชน

วรรณคดบาล มหาชาตคาหลวง นนโทปนนทสตรคาหลวง

อภธานปปทปกา ภรปญโญ “ผ มปญญามาก, ผม ปญญากวางใหญประดจแผนดน”

อนวาพระภรเบญญาญาณ

วกสต ยงงอามฤตยรศธรรเมศ(ฉกษตรย) (พระภรเบญญาญาณวกสต“พระผ มปญญาญาณอนกวางใหญไพศาลดจแผนดน”) อนวาพระภรบวรญาณมหา

ดวยโอวาทแหงสมเดจภ รเ บญญา (ก รมศ ล ป า ก ร , ๒๕๔๕: ๑๕๑)

๒๔๔  

วรรณคดบาล มหาชาตคาหลวง นนโทปนนทสตรคาหลวง ดลกรตน กบอกบรมรรถธรรมปรเภท (ชชก) (พระภรบวรญาณมหาดลกรตน “พระผ เปนยอดแหงรตนะผ ประกอบดวยปญญาอนลาเลศกวางขวางดจแผนดน”)

อภธาปนปทปกา ทปทตตโม “ผ เลศในบรรดาสตวสองเทา”

- อนอดเรกวสทธ แหงสมเดจทปทดดโมโคดมเจา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๖)

ข. อ. ๓๒/๑๙๕/๒๙๓ ตโลกคร “ผ เปนครของสตวทงสามโลก” สมนตปาสาทกา, สมงคลวลาสน, ปปญจสทน, สารตถปกาสน, อภธาปนปทปกา โลกคร “ผ เปนครของสตวโลก

- ในกาลนน อนวาสมเดจโลกครงอดงเดชมหมา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๖)

ชาตกฏฐกถา, อฏฐสาลน, อภธานปปทปกา มเหส “จอมฤๅษ”

- ในกาลปางนน อนวาสมเดจมเหสยสคต ทสพลธรวรญาณอนนต (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๔)

อภธานปปทปกา นรสโห “มนษยเพยงดงสงห”

- แลสมเดจพระนรสหสคต จ โอวาท ดวยบททรมาน (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๔)

อภธานปปทปกา องครโส “พระองครส, ผ มรสมซานออกจากกาย”

- คอสมเดจพระองคร รศม

สาษดา แล (กรมศลปากร , ๒๕๔๕:๑๒๙) อนวาสมเดจพระองครโสด

๒๔๕  

วรรณคดบาล มหาชาตคาหลวง นนโทปนนทสตรคาหลวง ดรบวรม นรพพงษ (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๓๐)

อภธานปปทปกา สกยสโห “ผ องอาจสามารถเพยงดงราชสห , พระศากยพทธเจาผประดจราชสห”

- คอบนยาพระทศบารม อนสมเดจสากยสหรกษา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๘)

อภธานปปทปกา จกขมา “ผ มญาณจกษ , ผมองเหนแจงชดหรอมปญญาแจมใส”

- แลสมเดจบรมจกษมาสรรเพชญ เสดจพทธยาตรลลา (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๘)

จะเหนไดวาคานามทหมายถงพระพทธเจาในนนโทปนนทสตรคาหลวงหลายคาใกลเคยง

กบในวรรณคดบาล อนแสดงใหเหนวาเจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดศกษาคานามทหมายถงพระพทธเจาจากคมภรบาลตาง ๆ มาอยางแตกฉาน คานามทหมายถงพระพทธเจาหลายคาใน นนโทปนนทสตรคาหลวงจงใกลเคยงกบในคมภรคมภรบาลตาง ๆ มาก

อยางไรกตาม เจาฟาธรรมธเบศรมไดทรงไดรบอทธพลดานการใชรปอางถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจากมหาชาตคาหลวง จนดามณ หรอวรรณคดบาลเทานน แตพระองคยงนาจะทรงสรางสรรครปอางถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาขนใชดวยพระองคเองอกดวย ดงปรากฏวามรปอางถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาหลายคาไมปรากฏหรอพองกบรปอางถงในมหาชาต คาหลวง จนดามณ และวรรณคดบาลขางตน เชน สมเดจอธบดแธรยา๘ “พระผ เปนปราชญผยงใหญ, พระผ เปนใหญในสตปญญา” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๙) สมเดจสษกดศวราจารย “พระผ เปนอาจารยผยงใหญเหนอครทง ๖๙” (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๑๙) เปนตน

กลาวโดยสรป ลกษณะเดนดานการหลากคาในนนโทปนนทสตรคาหลวงสะทอนใหเหนความประสานกลมกลนกนระหวางขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยกบขนบวรรณศลปของวรรณคดบาล กลาวคอ ในเชงแนวคดเจาฟาธรรมธเบศรนาจะทรงไดรบอทธพลเรองการหลากคา

                                                            ๘คาวา แธรยา ในทนนาจะมาจากคาภาษาสนสกฤตวา ไธรย ซงมความหมายวา “สตปญญา ความเฉลยวฉลาด

ความรอบคอบ” (Monier-Williams, 2005: 520) ๙ไดแก ปรณกสสป มกกขลโคสาล นครนถนาฏบตร สญชยเวลฏฐบตร ปกทธกจจายนะ และอชตเกสกมพล

๒๔๖  

จากขนบวรรณศลปของวรรณคดไทย แตในเชงปฏบต เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชคานามทหมายถงพระพทธเจาหลายรปตามทปรากฏในวรรณคดบาลเลมตาง ๆ นอกจากนยงทรงสรางสรรคคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดวยพระองคเองอกดวย

๔.๒.๓ ปจจยทกาหนดการแปลโดยคานงถงระดบภาษา

เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลนนโทปนนวตถเปนนนโทปนนทสตรคาหลวงโดยคานงถงระดบภาษา กลาวคอ ทรงรกษาระดบภาษาในบทสนทนาตามตวบทตนฉบบ และทรงแปลใหมความแตกตางดานระดบภาษาในบทบรรยาย การทเจาฟาธรรมธเบศรทรงคานงถงระดบภาษาในการแปลนนอาจอธบายไดวาเปนเพราะระเบยบการใชภาษาทแปรไปตามความสมพนธระหวางผพดกบผ ฟง

อมรา ประสทธรฐสนธ (๒๕๕๐: ๑๐๔) กลาววา “ความสมพนธระหวางผพดกบผ ฟงทเปนตวกาหนดใหผพดใชภาษาแตกตางกนไปนนถกกาหนดโดยปจจยหลายอยาง เชน ความเกยวของกนในบทบาททางสงคม เชน พอกบลก นายกบบาว ครกบนกเรยน ชนสงคม เชนราชวงศกบคนสามญ หรออาย เชน คนแกกบเดก เปนตน…”

การใชภาษาทมระดบแตกตางกนไปตามปจจยทางสงคมและวฒนธรรมนนอาจนบเปน ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยประการหนง ดงปรากฏวาวรรณคดไทยมการใชภาษาทมระดบแตกตางกนไปตามสถานภาพหรอชนสงคมของตวละคร ตวอยางเชน ในลลตพระลอ กวนยมใช คายมภาษาบาลและสนสกฤตเมออางถงอวยวะของพระลอในบทชมโฉมและนยมเตมคาวา พระ- ลงขางหนาคายมเหลานนเพอแตงใหมระดบภาษาสงอยางราชาศพท เชน

พศคางดสระสม พศศอกลมกลกลง สองไหลพงใจกาม

อกงามเงอนไกรสร พระกรกลวงคช นวสลวยชดเลบเลศ ประเสรฐสรรพสรรพางค แตบาทางคสดเกลา พระเกศงามลวนเทา พระบาทไทงามสม สรรพนา ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๙๐)

ในบทสนทนาระหวางพระลอกบพระนางบญเหลอ พระมารดา กปรากฏวา พระลอใช

สรรพนามแสดงความเคารพพระมารดา โดยใชสรรพนามแทนตนเองวา ขาพระบาท และเรยกพระ

๒๔๗  

นางบญเหลอดวยสรรพนามวา พระเจา นอกจากนกวยงใชกรยาราชาศพทวา ทล เมอบรรยายเหตการณพระลอพดกบพระนางบญเหลอดวย ดงน

ทาวทลธราชไท ชนน

ไหวบาทบงกชศร ใสเกลา ขาพระบาทอยมาม ใจเหนอย พระเอย จกใครลาพระเจา เทยวเหลนพนาสณฑ ฯ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๑๓) เมอพจารณาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลขนกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวง

จะพบวา มการแปลโดยคานงถงปจจยดานระดบภาษาเชนเดยวกบนนโทปนนทสตรคาหลวง เชน ในมหาชาตคาหลวง ในบทสนทนามการแปลคาเรยกขานใหสะทอนความแตกตางดานระดบภาษาเชนเดยวกบในตวบทตนฉบบ เชน

คาเรยกขาน ลกษณะการใช สถานการณ คาแปลใน

มหาชาตคาหลวง ภนเต บรรพชตผออนอาวโสเรยก

บรรพ ชตผ อ า ว โ สกว า , คฤหสถเรยกบรรพชต

พระเจาสทโธทนะพดกบพระพทธเจา

ขาแตพระมนนารถ

พระธดาพระเจาพนธมดพดกบพระวปสสพทธเจา

ขาแดพระชนศร

ภกขเว พ ร ะ พ ท ธ เ จ า พ ด ก บพระภกษ

พ ร ะ พ ท ธ เ จ า พ ด ก บพระภกษ

ดกรพงษพวกภกษ ดกรภกษบรพาร

ภทเท คาเรยกคสนทนาเพศหญง ทาวสกกะเรยกพระนางผสด ดกรเจาสบรรษด พระเวสสนดรเรยกพระนางมทร

ดกรนางพญา

จากตารางขางตนจะเหนไดวาปจจยเรองสถานภาพของคสนทนามผลตอคาแปลคาเรยก

ขานในมหาชาตคาหลวง กลาวคอ ในการแปลคาเรยกขานทผ มสถานภาพตากวาเรยกผ มสถานภาพสงกวา (ไดแก ภนเต) กวจะเตมคาวา ขาแต หรอ ขาแด ลงขางหนารปอางถงคสนทนา เนองจากคานเปนคาขนตนทใชพดกบบคคลทมสถานภาพทางสงคมสง เชน พระสงฆ ดงปรากฏ

๒๔๘  

ในภาษาปจจบนวา ขาแตพระสงฆผเจรญ เปนตน สวนในการแปลคาเรยกขานทผกลาวคาเรยกขานสถานภาพสงกวาคสนทนา (ไดแก ภกขเว) หรอผ กลาวคาเรยกขานมสถานภาพเทากบคสนทนา (ไดแก ภทเท) กวจะเตมคาวา ดกร ลงขางหนารปอางถงคสนทนา เนองจากคานเปนคากลาง ๆ ใชกลาวขนตนขอความกบผ ทจะพดดวยใหสนใจฟง (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๕)

การแปลคาเรยกขานในลกษณะดงกลาวนปรากฏในกาพยมหาชาตเชนเดยวกน เชน แปลคาเรยกขาน ภกขเว วา ดกรสงฆ ผทรงศลสกขา (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๐) ดกรกลยาณสงฆผทรงศลสมาธ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๑) แปลคาเรยกขาน ภทเท วา เออมทร๑๐ (กรมศลปากร, ๒๕๕๐: ๕๑๓) เปนตน

ในบทบรรยาย กวผแปลแตงมหาชาตคาหลวงจะแปลกรยาภาษาบาลทบรรยายพฤตกรรมของตวละครมาเปนภาษาไทยใหเหมาะสมกบฐานะของตวละคร เชน เมอแปลกรยาทผกระทาคอพระเวสสนดร ซงมสถานภาพเปนเชอพระวงศ กวจะนยมตกแตงกรยาเหลานนใหเปนกรยาราชาศพท เชน

มหาสตโต อนโต นคร อปวสตวา อนวาพระมหาสตวกบมไดเสดจประเวศ ในนคเรศมาตลยกนดาล อนนเปนสถานพระภธรทงงหลายอยนนน นครทวาเร สาลาย นสท ทาวธกเ ส ด จ ใ นศ าล า สถ าน อ น อ ย แ ท บ ท ว า ร เ ม อ ง เ ม อ งมาตลยนครนนน ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๑๔)

จะเหนไดวา กวแปลกรยา อปวสตวา “ไมเขาไป (absolutive)” และ นสท “นง (aorist)”

ดวยการเตมคาวา เสดจ ลงขางหนาคาแปล ทาใหคาแปลกลายเปนกรยาราชาศพท เหมาะสมกบการบรรยายถงพระเวสสนดรซงเปนเชอพระวงศ เมอเปรยบเทยบกบบทบรรยายพฤตกรรมของชชกแลวจะพบวา กวแปลโดยใชคากรยาสามญเทานน เชน

ชชโกป อจจตตาปเสน กถตมคเคน ยาว จตรสส

โปกขรณตร ปตวา จนเตส บนนชชกพราหมณ ไปบมขามโดยดาน บมลานบมหลง ดนนแดนดงไตเตา เทาถงฝงงจตรส

                                                            ๑๐คาวา เออ เปนคาทเปลงออกมาเพอบอกรบหรออนญาต มกเปนคาทผ ใหญใชกบผ นอย หรอระหวางเพอนทสนท

สนมกน (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๔๕: ๑๓๙๔)

๒๔๙  

โบษขรณ โดยอจตฤษสงง กชงงใจราพง ราพงดงงน… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๘๓)

กวใชกรยาวา ไป…ถง และ ราพง เพอแปลกรยาภาษาบาล ปตวา “ถง (absolutive)” และ

จนเตส “คด (aorist)” ตามลาดบ กรยาเหลานเปนกรยาสามญ เนองจากผกระทากรยาคอชชกเปนสามญชน

เนอความทงสองตอนขางตนน กวผแปลแตงกาพยมหาชาตกแปลไปในลกษณะเดยวกบในมหาชาตคาหลวง กลาวคอ ใชกรยาราชาศพทกบพระเวสสนดร และใชกรยาสามญกบชชก ดงน

…สมเดจพระบรมนารถหนอมน มไดเสดจดาเนนเขา

ในบรราชฐาน กเสดจประทบแทบทวารนครศาลา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๐)

… ชชโกป แมอนวาชชชกใจกาจฉกรรจ ตะแกเดาะเดนดนดนแดนกนดาร โดยมารคมหาสทธาจารยจอมอจตใจอาร เธอราเรองราววถแถวพนศพนมธารทวไม มาดวยโมหใจนกจานง ประสงคแสวงหาลาภโลภลนเหลอกาลง ปตวา กลวงลถงฝงพระสรงมหามงคลโบกขรณ สายณเห พระสรศรสนธยาเยนยอแสง พราหมณกเคลอบคลายแคลงเคลมจตจนตนา พนจวาไฉนหนอนนจะเปนสานกน พระหนออนชนทรธบดโดยพระดาบสอจตฤๅษเธอชเฉลย… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๒)

สวนการแปลคานามในบทบรรยายในมหาชาตคาหลวงและกาพยมหาชาตนนกม

ลกษณะสอดคลองกบในนนโทปนนทสตรคาหลวง กลาวคอ กวนยมแตงคานามทเกยวของกบตวละครทเปนบคคลชนสง เชน พระเวสสนดร ใหมระดบภาษาสงขนดวยการใชคายมภาษาบาลและสนสกฤตและเตมคายกยองวา พระ- ลงขางหนาเพอทาใหเปนคานามราชาศพท เชน

มหาชาตคาหลวง

…เจากเอามอเบกเลกใบบวว ยอหววขนจากนา ตรลาแลนขนมา คลาจากชลาลยนนน มหาสตตสส ทกขณปาเท ปตต

๒๕๐  

วา เจากกราบสยบซบลงเหนอพระบาทเบองขวา แหงพระมหาสตว โสดแล โคปผกสนธ ทฬห คเหตวา ปโรท เจากเอาพระกรกระหวด สองมอรดขอพระบาท ไหอนาถไปมาลาลศ ครวญกาสรดกวาชนแล ฯ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๙๖)

กาพยมหาชาต

…เธอจงเลกใบบวบงพระเกษาเศยรเกลา เจากกลงเกลอกเสอกซบพระเศยรเขามากอดพระบาทพระบดา ทรงกนแสงกราบกรานสะอนอนอดพระทรวงซบพกตรากบบาทบาทาพระบตเรศ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๒๓)

เมอเปรยบเทยบกบบทบรรยายพฤตกรรมของชชกตอนชชกใชเถาวลยมดสองกมาร จะ

เหนไดวากวจะใชคาสามญเมออางถงสงมความหมายกลาง ๆ เชน เถาวลย สวนคาทอางถงชชก กวยงอาจใชคาทมนยความหมายเชงลบดวย เชน ในมหาชาตคาหลวงใชสรรพนามวา มน ซงแฝงนยไมยกยอง เปนตน แตเมออางถงสองกมาร กวจะนยมแตงคานามใหเปนคาราชาศพท ดงน

มหาชาตคาหลวง

…มนกกดเอาเชอกเถาวลล ดวยฟนนมนนโสดแล อาทาย กมารสส ทกขณหตถ กมารกาย วามหตเถน สทธ เอกโต พนธตวา กเอามากรหวดมอราชชาลเบองขวา พาไปกรหวดมอราชกณหาเบองซายหมนน กฝนนเปนกลยวดยวดวยกน โสดแล… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๒๐๑) กาพยมหาชาต

…เมอพราหมณเฒาไดรบสองบงอรมา ฉนทตวา กดไดเครอเขาขาดแลว กผกพนพระกรแกวกณหาชาล แลวกตอนตกระหนาเนนนวดเอาปลายวลลดาหวดซายขวาพาไปเฉพาะหนาพระทนง… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๒๖)

ดวยเหตนอาจกลาวไดวา ขนบวรรณศลปไทยเรองการใชภาษาใหเหมาะสมกบสถานภาพ

ของตวละครอนเปนผลมาจากระเบยบการใชภาษาในสงคมไทยนนนมอทธพลตอกลวธการใช

๒๕๑  

ภาษาของกวไทยอยางเหนไดชด ยงไปกวานนแมวรรณคดทแปลจากภาษาบาลซงมไดมการจาแนกระดบภาษาโดยละเอยดเหมอนภาษาไทย แตปจจยดงกลาวกลบสงอทธพลตอการเลอกสรรคาแปลของกวไทยไมนอยไปกวาปจจยขออน ๆ ไมเพยงแตเจาฟาธรรมธเบศรเทานนททรงไดรบอทธพลจากปจจยดงกลาวน แตกวผแปลแตงมหาชาตคาหลวงและกาพยมหาชาตกลวนไดรบอทธพลดงกลาวเชนเดยวกน ดงจะเหนไดจากกลวธการแปลคาเรยกขานในบทสนทนา และการแปลคากรยาและคานามในบทบรรยายในวรรณคดทงสองเรองนทเปนไปในลกษณะเดยวกบในนนโทปนนทสตรคาหลวง

๔.๒.๔ ปจจยทกาหนดการแปลคาศพทภาษาบาลแบบอธบายความ

ดงทไดกลาวไปในขอ ๓.๓.๔.๒ วา กลวธการแปลศพทภาษาบาลประการหนงของเจาฟาธรรมธเบศรคอการแปลแบบอธบายความ กลวธดงกลาวนมไดเปนกลวธทเจาฟาธรรมธเบศรทรงสรางสรรคขนโดยพระองคเอง แตเปนกลวธทปรากฏมาแตวรรณบาลประเภทอตถวณณนา (exegetical literature)

สภาพรรณ ณ บางชาง (๒๕๓๓: ๓๘๑) ใหคานยามของ วรรณคดอตถวณณนา วาหมายถง “คมภรบาลประเภทอธบายความหมายของคาและความและอรรถาธบายขยายความคมภรใดคมภรหนงหรอหวขอธรรมหมวดใดหมวดหนง ซงผแตงคดเลอกขนมาเปนหลก” วรรณคดกลมนอาจจาแนกไดเปน ๒ กลมใหญ ไดแก อรรถกถา ซงเปนวรรณคดอธบายความหมายของคาและความในพระไตรปฎก และ ฎกา ซงเปนวรรณคดอธบายความหมายของคาและความใน อรรถกถา นอกจากนยงปรากฏวาในประเทศไทยไดมวรรณคดอตถวณณนาทเปนผลงานสรางสรรคใหมอกหลายเรอง เชน เวสสนตรทปน จกรวาฬทปน สงขยาปากาสกฏกา มงคลตถ-ทปน วชรสารตถสงคหฏกา มาลยยวตถทปนฏกา โลกสณฐานโชตรตนคณฐ ปรตตสงเขป เปนตน (สภาพรรณ ณ บางชาง, ๒๕๓๓: ๓๘๑ – ๓๘๒)

การอธบายความหมายของศพทในวรรณคดอตถวณณนามหลายลกษณะ เชน การแสดงอรรถวเคราะห การอธบายลกษณะทางไวยากรณ การใหคาจากดความ เปนตน ทงน ลวนมวตถประสงคสาคญประการหนง คอ เพอทาใหศพทหรอเนอความทมอรรถเคลอบคลม สอความไดกระจางชดเจนขน

เมอกวไทยแปลแตงวรรณคดบาลมาสพากยไทย การแปลแบบอธบายมอทธพลตอกวไทยอยไมนอย ในวรรณคดบาลบางเรองมการอธบายขยายความคาศพทหรอเนอความภาษาบาลอยแลว เมอกวไทยแปลมาเปนภาษาบาล กวกจะแปลคาอธบายความดงกลาวจากภาษาบาลออกส

๒๕๒  

ภาษาไทย เชน ใน เวสสนตรชาตกฏฐวณณนา หรอ อรรถกถาแหงเวสสนดรชาดก นนมการอธบายขยายความคาถาอยโดยตลอดทงเรอง กวผ แปลแตงมหาชาตคาหลวงไดแปลคาอธบายขยายความนออกสพากยไทยดวย ตวอยางเชน

อรรถกถาเวสสนดรชาดก

ผสสต วรวณณาเภ วรสส ทสธา วเร ปฐพยา จารปพพงค ย ตยห มนโส ปยนต

(ข. ชา. อ. (บาล) ๓๗/๓๙๒) [“แนะผสดผ มรศมแหงผวพรรณอนประเสรฐ ผ มอวยวะ

สวนเบองหนางาม เธอลงเลอกเอาพร ๑๐ ประการ ในปฐพซงเปนทรกแหงหฤทยของเธอ”]

(ข. ชา. อ. (ไทย) ๖๔/๕๖๑) พระอรรถกถาจารยอธบายขยายความคาและความในคาถานไว ๗ สวน ดงน ๑) ผสสต อธบายความวา “ต นาเมนาลปต” (= เปนคาททาวสกกเทวราชใชเรยกชอ) ๒) วรวณณนาเภ อธบายความวา “วราย วณณาภาย สมนนาคเต” (= ผประกอบดวย

รศมแหงผวอนประเสรฐ) ๓) ทสธา อธบายความวา “ทสวเธ” (= ๑๐ อยาง) ๔) ปฐพยา อธบายความวา “ปฐวย คเหตพเพ กตวา” (= ทาใหเปนสงทพงถอเอาใน

แผนดน) ๕) วรสส อธบายความวา “คณหสสต วทต” (= ทาวสกกเทวราชตรสวา “เธอจงถอเอา”) ๖) จารปพพงค อธบายความวา “จารนา ปพพงเคน วรลกขเณ สมนนาคเต” (= ผ ม

อวยวะสวนเบองหนาอนงาม คอดวยลกษณะอนประเสรฐ) ๗) ย ตยห มนโส ปย อธบายความวา “ย ย ตว มนสา ปย, ต ต ทสห โกฏฐาเสห คณหาห

อต วทต” (= ทาวสกกเทวราชตรสวา “เธอจงถอเอาพรซงเปนทรกแหงใจของเธอนน ๆ ทง ๑๐ สวน)

กวไทยผแปลแตงมหาชาตคาหลวงไดแปลคาอธบายขยายความของพระอรรถกถาจารยขงตนออกมาเปนภาษาไทย ดงน

๒๕๓  

ผสสต วรวณณาเภ วรสส ทสธา วเร ป พยา จารปพพงค ย ตยห มนโส ปยนต ฯ ภทเท ผสสต ดกรเจาสบรรษด มหษสวรรคงามรอบ วรวณณาเภ เมาะ วราย วณณาภาย สมนนาคเต ฯ สมนนาคเต อนกอปรดวยสรรพลกษณโฉมตระศกด

เสาวภาคย พศมลากลายอง วณณาภาย ในรงงรองสรรพางค สาอางองคเทพ รบากฤษดเลงเลอศ วราย อนประเสรอฐโสภา จารปพพงค เมาะ จารปพพงเคน วรลกขเณน สมนนาคเต อนกอปรดวยลกษณาการดลย สนทรเทพมกฎ ตว อนวาเจาผอดดมภรมยศขอาจณ พนดาอนทรแสวงหวงง กตวา จงแมมาสดบฟงเสรจสรบ ฯ วเร พรคารบโดยดวน ทสธา เมาะ ทสห โกฏฐาเสห อนนเปนสวสดสวนสบประการ คเหตพเพ แลนางนงพาลพจะพงเอาไป ปฐพยา เมาะ ปฐวย ในพสยแหลงหลา วรสส เมาะ คณหาห จงนางนองหนาแมมาเอา ย ตยห มนโส ปย เมาะ ย ย วร พระพรเราใดใด มนโส ปย แลพอพงใจเจาจงเสพย ตยห แหงนองผ เปนอดเทพเทพ โหต แลมดงงนนน ตว อนวาเบองบนนเทพอนช คณห จงเจาอยาหยดอยาแมมาวาวอนขอ ต ต วร พระพรพอใจนนนนนน ทสห โกฏฐาเสห อนนเปนโกษฐาศ ถวนหมนนทศพธ เพอเจาจะเสยชวตวายชนม ยงงเมองคนนนาเจา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๒ – ๔๓)

ใน นนโทปนนทวตถ มไดมการอธบายความแกอรรถเหมอนดงอรรถกถาเวสสนดรชาดก

แตเมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลเปนภาษาไทยกลบปรากฏวา พระองคทรงใชการแปลคาศพทแบบอธบายความหลายตอน เชน ทรงแปลศพทวา โลกวท (= ผ รแจงโลก) วา ทราบในโลกทงหลาย หมายในภพทงสาม อนมนามบรรหาร สงขารโลกยโลกา ภาชนาโอกาสนโลก (กรมศลปากร, ๒๕๔๕: ๑๒๒) อนเปนการแปลแบบอธบายตามนยทมมาแตวสทธมคค และ สมนตปาสาทกา อรรถกถาแหงพระวนยปฎก หรอทรงแปลศพทวา มหาชมพรกโข (= ตนหวาใหญ) วา ในปรบทน หมายถงตนหวาใหญประจาชมพทวป เชงเขาหมพานต (อนงอประไมยหนบประมา ตอชมพพฤกษามหมา อนประจาทวปมหมา…แลสถตในอดดรสถานแหงชมพทวป นเนาสมปเชองพนมชากมพศธมพษฎาร เนากานงสถานเดอมพนชมอะหมวนตประเทศ แล) (กรมศลปากร, ๒๕๔๕:

๒๕๔  

๑๓๐) เปนตน๑๑ อนแสดงใหเหนวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงนาแนวคดการแปลศพทแบบอธบายความแบบวรรณคดอตถวณณนามาใชอธบายความคาศพทในภาษาบาลดวยพระองคเอง

โดยสรปอาจกลาวไดวา ขนบการอธบายความศพทในวรรณคดบาลประเภทอตวณณนานนสงอทธพลตอกลวธการแปลคาศพทของกวไทยและเจาฟาธรรมธเบศร ดงปรากฏวากวไทยผแปลแตงวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยจากวรรณคดบาลในยคกอนหนานนโทปนทสตรคาหลวงและเจาฟาธรรมธเบศรตางกใชกลวธการแปลคาศพทแบบอธบายความเชนเดยวกน เนองจากกลวธดงกลาวนสงผลใหคาแปลมเนอความชดเจนกระจางขนกวาการแปลเนอความจากภาษาบาลตามรปศพทเพยงอยางเดยว

๔.๒.๕ ปจจยทกาหนดการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลบางการก

ในขอ ๓.๓.๓.๑ ผ วจยพบวาเจาฟาธรรมธเบศรทรงนยมเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลบางการก กลาวคอ ทรงนยมเตมตวบงช อนวา ลงขางหนาคาแปลการกประธาน (คานามทแจกรปวภตท ๑) ทรงนยมเตมตวบงช ซง ลงขางหนาคาแปลการกกรรมตรงของกรยาสกรรม (คานามทแจกรปวภตท ๒) ทรงนยมเตมตวบงช แหง ลงขางหนาคาแปลการกคานามการกเจาของ (คานามทแจกรปวภตท ๖) และทรงเตมตวบงช ดกร, ดรา ลงขางหนาการกเรยกขาน (คานามทแจกรปอาลปนะ)

กลวธการแปลดงกลาวนนาจะเปนอทธพลของสานวนการแปลภาษาบาลโดยพยญชนะซงคณะสงฆไทยกาหนดขน กลาวคอ ในการแปลคานามภาษาบาลในการกหรอรปวภตตาง ๆ โดยพยญชนะนนมขอกาหนดใหเตมตวบงชตาง ๆ ลงขางหนาคาแปลคานามเหลานนเพอแสดงความหมายเชงการกของคานน ไดแก

ลาดบวภต เอกวจนะ พหวจนะ ปฐมาวภต (วภตท ๑)

[การกประธาน]๑๒ อนวา อนวา…ทงหลาย

ทตยาวภต (วภตท ๒) [การกกรรมตรง]

ซง, ส, ยง, สน ซง, ส, ยง, สน…ทงหลาย

ตตยาวภต (วภตท ๓) ดวย, โดย, กบ, ตาม, อน, ม, ดวย, โดย, กบ, ตาม, อน, ม,

                                                            ๑๑ดบทท ๓ ขอ ๓.๓.๔.๒   

๑๒ขอความในวงเลบเหลยมผ วจยใสเพมเขาไปเพอบอกใหรวาคานามรปวภตตาง ๆ ตรงกบการกใด  

๒๕๕  

ลาดบวภต เอกวจนะ พหวจนะ [การกเครองมอ] เพราะ เพราะ…ทงหลาย

จตตถวภต (วภตท ๔) [การกกรรมรอง]

แก, เพอ, ตอ แก, เพอ, ตอ…ทงหลาย

ปญจมวภต (วภตท ๕) [การกแหลงทมา]

แต, จาก, กวา, เหต แต, จาก, กวา, เหต…ทงหลาย

ฉฏฐวภต (วภตท ๖) [การกเจาของ]

แหง, ของ, เมอ, ใน, ท แห ง , ของ , เ ม อ , ใน , ท…ทงหลาย

สตตมวภต (วภตท ๗) [การกสถานท]

เพราะ, ใกล, ครนเมอ, ใต, บน, ในเพราะ

เพราะ, ใกล, ครนเมอ, ใต, บน, ในเพราะ…ทงหลาย

อาลปนะ [การกเรยกขาน]

แนะ, ขาแต, ดกอน แนะ, ขาแต, ดกอน…ทงหลาย

(บรรจบ บรรณรจ, ๒๕๔๙: ๘) ตวบงชตาง ๆ เหลานมศพทเรยกในวงการการเรยนการสอนภาษาบาลสายคณะสงฆไทย

วา อายตนบาต หรอ สาเนยงอายตนบาต เหตทตองเตมสาเนยงอายตนบาตลงขางหนาคานามทแปลจากนามศพทในรปวภตตาง ๆ นนเปนเพราะภาษาบาลแสดงความสมพนธเชงการกของคาตาง ๆ ในประโยคดวยการแจกวภต แตภาษาไทยไมมลกษณะดงกลาว เมอแปลนามศพทเหลาน เปนภาษาไทยจงตองเตมสาเนยงอายตนบาตเหลานแทนเพอบอกความสมพนธเชงการก ดงทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส (๒๕๕๐: ๓๕) ทรงอธบายไววา

คาพดททานจดเปนลงคและวจนะดงนนน ตองอาศย

วภตชวยอปถมภ ผ ศกษาจงจะกาหนดเนอความไดงายขน เพราะในภาษาบาลนนไมมคาใชทจะทานามศพทนและนามศพทนนใหเนองเปนอนเดยวเหมอนภาษาของเรา ซงนกปราชญเรยกวา “อายตนบาต” เหมอนคาวา “ซง, ดวย, แก, จาก, ของ, ใน” เปนตน ตองใชวภตขางหลงศพทบอกใหรเนอความเหลาน ทงสน…

๒๕๖  

อายตนบาตเหลานสวนใหญแลวกคอคาบพบทในภาษาไทยนนเอง โดยปกตแลวภาษาไทยอาจละคาบพบทไดเพราะการลาดบคาแสดงความสมพนธเชงการกอยแลว นกวชาการทางดานภาษาไทยบางคนตงขอสงเกตวา การเตมบพบทบางคาลงขางหนาคานามบางการกอาจเปนอทธพลของการแปลจากภาษาบาล เชน พระยาอปกตศลปสาร (๒๕๔๕: ๙๗) กลาววา “…ทจรงคาบพบทของเราไมมมาก เพมมามมากภายหลงเมอเรานยมใชภาษาบาล…” บพบททพระยาอปกตศลปสารสนนษฐานวาเปน สานวนบาล หรอสานวน หนงสอเทศน ไดแก บพบทนาหนาคาอาลปน เชน ดกร ดรา (๒๕๔๕: ๙๘) บพบท ซง ทใชคาหนากรรมการก (๒๕๔๕: ๑๐๐) บพบท แก ในสานวน อาศยแก (๒๕๔๕: ๑๐๐) บพบท ยง ทนาหนาการตการก (๒๕๔๕: ๙๙) สวน สภาพร มากแจง (๒๕๓๕: ๑๕๖) กลาววา “…สานวนไทยมกละบพบท แตสานวนบาลจะตองมบพบทอยดวยเสมอ ดงนน หากผ เขยนใชบพบทฟ มเฟอยเกนความจาเปน อาจเปนไปไดวาไดรบอทธพลจากภาษาบาล…”

ขอกาหนดเรองการเตมสาเนยงอายตนบาตทคณะสงฆไทยบญญตขนสาหรบการแปลโดยพยญชนะนนนาจะมมาแตอดตแลว ดงปรากฏหลกฐานวาในเทศนาแกพระราชปจฉาสมยกรงศรอยธยาในยคกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวง ในสวนทพระราชาคณะผ ถวายวสชนาอางเนอความจากพระไตรปฎกหรออรรถกถาและแปลความนน มการเตมตวบงชตาง ๆ ลงขางหนาคาแปลการกตาง ๆ ไมเฉพาะแตการกทงสเทานน เชน

เทศนาแกพระราชปจฉาสมเดจพระนารายณมหาราชวาดวยทศพลญาณ

…ฐานญจ ฐานโต อฐานญจ อฐานโต ยถาภต ปชานาต

ฯ ตถาคโต อนวาพระตถาคต ปชานาต ตรสร ยถาภต โดยอนมแท ฐานญจ ซ งธรรมอนเปนเหตเปนปจจยแกธรรมทงหลาย ฐานโต โดยอนเปนเหตเปนปจจยแกธรรมทงหลายฯ ตถาคโต อนวาพระตถาคต ปชานาต ตรสร อฐานญจ ซงธรรมอนมไดเปนเหตเปนปจจยแกธรรมทงหลาย อฐานโต โดยอนมเปนเหตเปนปจจยแกธรรมทงหลาย อนนชอทศพลญาณเปนประถม

กมมสมาทานาน ฐานโส เหตโส วปาก ยถาภต ปชานาตฯ ตถาคโต อนวาพระตถาคต ปชานาต ตรสร ยถาภต โดยอนมแท วปาก ซงวบาก กมมสมาทาน แหงกรรมอนบคคล

๒๕๗  

ทงหลายถอเอาแลวแลกระทา ฐานโส เหตโส โดยฐานะแลโดยเหต อนนชทศพลญาณเปนคารบ ๒ (กรมศลปากร, ๒๕๕๐: ๑๙)

ในตวอยางขางตนนนอกจากการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามในการก

ประธาน (อนวา) การกกรรมตรงของกรยาสกรรม (ซง) และการกเจาของ (แหง) แลว ยงปรากฏการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามในการกเครองมอ (โดย) อกดวย

เทศนาแกพระราชปจฉาสมเดจพระเพทราชาเรองอฏฐธรรมปญหา

สมเดจพระสรรเพชญพทธเจาจงตรสเทศนาดงน

จตส สมทเทส ชล ปรตตก ตโต พห อสสชล อนปปก ทกเขน ผฏฐสส นรสส โสจต กการณา อมม ตว ปมชชสต

ดกรนางปตจฉรา อนวานาในมหาสมทรทง ๔ นนมเปนอนนอย อนวานาตาแหงบคคลผหนงอนเทยวตายเทยวเกดอยในวฏสงสารสนกาลชานานจะนบมไดนน อนทกขโสกาดรมาถกตอง แลรองไหในกาลเมอญาตกาทงหลาย มอาทคอบตรธดาพนาศฉบหายลมตายนน แลนาตาแหงบคคลผหนงนนกเปนอนมาก ยงกวานาในมหาสมทรทง ๔ นน ดงฤาทานจะประมาทอยดวยรกญาตกาทงปวง ทานกจะไดเสวยทกขเวทนาเหนปานดงน สบไปในวฏสงสารนนเลา (กรมศลปากร, ๒๕๕๐: ๔๔)

ในตวอยางขางตนน มการเตมตวบงช ดกร ลงขางหนาคาแปลการกเรยกขาน เตมตวบงช

อนวา ลงขางหนาคาแปลการกประธาน เตมตวบงช แหง ลงขางหนาการกเจาของ และเตมตวบงช อน ลงขางหนาการกเครองมอ

ตวอยางดงกลาวนแสดงใหเหนวา ขอกาหนดเรองการเตมสาเนยงอายตนบาตในการแปลโดยพยญชนะหรอการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลคานามภาษาบาลในการกตาง ๆ นนมมาแตสมยกรงศรอยธยากอนหนาการแปลแตงนนโทปนนทสตรคาหลวงแลว สานวนการแปลดงกลาวน

๒๕๘  

สงอทธพลตอกวไทยเมอแปลแตงวรรณคดบาลเปนวรรณคดไทยดวย ดงจะเหนไดวาในมหาชาตคาหลวงและกาพยมหาชาตมการเตมสาเนยงอายตนบาต อนวา และ ดกร, ดกอน ลงขางหนาคาแปลคานามการกประธาน (วภตท ๑) และการกเรยกขาน (อาลปนะ) เหมอนกบในนนโทปนนทสตรคาหลวง และในมหาชาตคาหลวงมการเตมอายตนบาต แหง ลงขางหนาคาแปลคานามการกเจาของ (วภตท ๖) เหมอนในนนโทปนนทสตรคาหลวง ดงน

คาแปลคานามการกประธาน

ตวบทแปล คาในตวบทตนฉบบ คาแปล มหาชาตคาหลวง สตถา อนวาสรรเพชญพทธอยเกลา

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๑) สากยราชาโน อนวาบนนพทธพงษทงหลาย

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๒) นโครธสกกสสราชาโน อนวาไทรชาตพนารามสนาม

เ จา น โครธ (กรมศลปากร , ๒๕๔๐: ๓๒)

ภควา อนวาพระผ มพระภาคยพมล (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๒)

มย อ น ว าพ ว ก ต ผ เ ถ า ( ก ร มศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๓)

กาพยมหาชาต เต จตตาโร ขตตยา อนวาพระบรมกษตรยทงสศรส ร ย ว ง ศ (ก รมศ ล ป า ก ร , ๒๕๔๐: ๔๙๙)

เจตา อนวาสมเดจกรงกษตรยวเศษเ จต ราชท ง หกห ม น (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๕)

อสสโม อนวาอาศรมแสนสราภรมย (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๒)

ชชโก อน ว า ช ช ช กาจา ร ย (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๔)

๒๕๙  

คาแปลคานามการกเจาของ

ตวบทแปล คาในตวบทตนฉบบ คาแปล มหาชาตคาหลวง อมหาก แหงเราทงผองนนนแล (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๒) ตมหาก แ ห ง ล า พ ง ช า ว เ จ า (ก รม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๓) มยห แ ห ง พ อ ผ จ ะ ห ว ง ป ล ก

ประชาชน (กรมศลปากร , ๒๕๔๐: ๑๘๖)

มม แหงพอผศรทธาใชนอย (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๙๕)

คาแปลคานามการกเรยกขาน

ตวบทแปล คาในตวบทตนฉบบ คาแปล มหาชาตคาหลวง ภกขเว ดกรพง ษพวก ภก ษ (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๐: ๓๗) ดกรพวกภกษบรพาร (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๔๗) ด ก อน ภ ก ษ พ ส ท ธ ( ก ร มศลปากร, ๒๕๔๐: ๘๕)

กาพยมหาชาต ดกรสงฆผทรงศลสกขา (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๐) ดกรกลยาฯสงฆผทรงศลสมาธ (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๐๑) ดกรภกษสงฆผ ทรงศลสกขา (กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๒๐)

เหตทการเตมอายตนบาตของกวไทยแตละคนแตกตางกนนนอาจขนอยกบวตถประสงค

และลกษณะของงานเขยน ดงจะเหนไดวาในเทศนาแกพระราชปจฉาสานวนตาง ๆ นน กวนยม

๒๖๐  

เตมอายตนบาตอยางสมาเสมอเหมอนกบการแปลภาษาบาลโดยพยญชนะ เพราะการอางเนอความภาษาบาลในวรรณคดเหลานเปนการยกหลกฐานเพอสนบสนนคาแกพระราชปจฉา จงตองแปลความเปนภาษาไทยอยางเครงครด คาแปลจงมลกษณะใกลเคยงกบการแปลโดยพยญชนะ สงผลใหปรากฏอายนบาตมากกวาตวบทวรรณคดพทธศาสนารอยกรองอยางมหาชาตคาหลวง กาพยมหาชาต และนนโทปนนทสตรคาหลวง

อาจสรปไดวา การเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการกคานามภาษาบาลของเจาฟา ธรรมธเบศรเปนอทธพลจากขอกาหนดเรองการเตมอายตนบาตทคณะสงฆไทยบญญตขนเพอการศกษาภาษาบาลในประเทศไทย สานวนการแปลดงกลาวเปนขนบนยมประการหนงทกวไทยในยคกอนหนาเจาฟาธรรมธเบศรนยมใชในการแปลวรรณคดบาลเปนวรรณคดไทย เจาฟา ธรรมธเบศรยอมตองเคยศกษาภาษาบาลตามหลกสตรคณะสงฆไทยและยอมตองเคยศกษางานแปลของกวไทยในยคกอนหนามาอยางแนนอน ดวยเหตน เมอทรงแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงจงทรงนาสานวนการเตมอายตนบาตจากขอกาหนดการแปลโดยพยญชนะและขนบนยมของกวไทยในยคกอนหนามาใช สงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงมการใชอายตนบาตอยางหลากหลาย การเตมอายตนบาตหรอตวบงชการกลงในคาแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงจงเปนประจกษพยานของขนบการแปลโดยพยญชนะและสานวนการแปลของกวชนครทมอทธพลกาหนดกลวธการแปล นนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร

๔.๓ ปจจยทกาหนดกลวธการแปลระดบประโยค

กลวธการแปลในระดบประโยคในนนโทปนนทสตรคาหลวงม ๒ ประเดน ไดแก ๑) การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด และ ๒) การแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ ผวจยสนนษฐานวาปจจยทกาหนดใหเจาฟาธรรมธเบศรทรงเลอกใชกลวธการแปลประโยคสองแบบดงทไดอธบายไปในบทท ๓ นนเปนเพราะขนบนยมของกวไทยซงไดรบอทธพลจากขอกาหนดการแปลภาษาบาลโดยพยญชนะซงกาหนดขนโดยคณะสงฆไทย ดงจะอธบายตอไปน

๔.๓.๑ ปจจยทกาหนดการแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด

เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพดผคดเสมอดงทผวจยไดกลาวไวในขอ ๓.๓.๓.๒ เมอพจารณาวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากวรรณคดบาลในสมยอยธยากอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวงแลวจะพบวามความ

๒๖๑  

นยมทจะแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดในภาษาบาลเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดอยางเหนไดชด ในวรรณคดแปลรอยแกวอยาง มลนทปญหาฉบบเจาปานเจาปอม ซงแปลขนในสมยกรงศรอยธยาปรากฏการแปลในลกษณะดงกลาวนตลอดทงเรอง ทง ๆ ทเนอความสวนใหญของวรรณคดเรองนเปนบทสนทนาระหวางพระเจามลนทและพระนาคเสนซงใชประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด ตวอยางเชน

มลนทปญหา (มลนทปญหา ภาษาบาล) พระเจามลนท (๑): ภนเต นาคเสน โฆรสรสส คทรภสส เอกงค คเหตพพนต ย วเทส

กตมนต เอกงคนต ฯ [‘ขาแตพระนาคเสนผ เจรญ ทพระผ เปนเจาวาองคแหงลาอยาง ๑ นนเปนการใด’]

พระนาคเสน (๒): ยถา มหาราช คทรโภ นาม สงการกเฏป จตกเกป สงฆาฏเกป คามทวาเรป ภสราสมหป ยตถ กตถจ สยต น สยนพหโล โหต เอวเมว โข มหาราช โยคนา โยคาวจเรน ตณสนถาเรป ปณณสน ถาเรป กฏฐมญจเกป ฉมายป ยตถ กตถจ จมมขณฑ ปตถรตวา สยตพพ น สยนพหเลน ภวตพพ ฯ อท มหาราช โฆรสรสส คทรภสส เอกงค คเหตพพ ฯ (มลนทปญหา, ๒๙๕ – ๒๙๖) [‘มหาราช ธรรมดาวาลานนมไดเลอกทนอน จะเปนกองแหงหยากเยอกด เปนถนน ๔ แพรงกด เปนหวตะแลงแกงกด ทประตกด กองแกลบกด ทใด ๆ ทไมวา ลานอนไดสน และลานนไมนอนมากนกและนานนกดวยฉนใด พระโยคาวจรเจากมไดเลอกทนอนเหมอนกน จะเปนหญาลาด ใบไมลาดและเพยงตงอยางไรไมวา ลาดลงซงจมมกขนธแลวกจาวดมไดเลอก นแหละเปนองคอน ๑ แหงลา’]

มลนปญหา ฉบบเจาปานเจาปอม พระเจามลนท (๑): สมเดจพระเจามลนทตรสถามพระนาคเสนวา ภนเต

นาคเสน ขาแตพระนาคเสน ผ เปนเจาวา เอก องค อนวาองค อนหนง โฆรสรสส แหงลา พระภกษผปรนนบต คเหตพพ พง ถอเปนอยางนน เปนดงฤๅ

๒๖๒  

พระนาคเสน (๒): พระนาคเสนถวายพระพรวสชนาวา ยถา มหาราช คทรโภ นาม ขอถวายพระพร คทรโภ นาม ชออนวาลา นอนในทใดท หนง แทบกองหยากเยอเปนอาท ยอมมกนอนมไดมาก มไดชา ยถา อปมาฉนใด โยคนา โยคาวจเรน อนพระโยคาวจรเจาอน ประกอบดวยความเพยร สยตพพ พงจาวดในทใดทหนง เหนอ หญาลาดเปนอาท มพงจาวดมากชานาน เอว หมอ ตถา มอปมา ดงลานอนฉนน สมเดจพระบรมครเจาตรสสงสอนพระสงฆวา ให ถอองคอยางลานนจงควร (มลนทปญหา ฉบบเจาปานเจาปอม, ๒๔๖๗: ๓)

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา ในมลนทปญหาภาษาบาลเปนบทสนทนาระหวางพระ

เจามลนกบพระนาคเสน บทสนทนาทงสองผลดนเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดทงค กลาวคอเปนคาถามของพระเจามลนทและคาตอบของพระนาคเสนโดยตรง แตในมลนทปญหาฉบบเจาปานเจาปอม ผแปลเพมประโยคระบวาพระเจามลนถามคาถามพระนาคเสน และพระนาคเสนวสชนาปญหาของพระเจามลนทดงทขดเสนใต ทาใหตวบทแปลกลายเปนประโยคเลขในแบบระบผพดผคด

ในมหาชาตคาหลวงกปรากฏวากวแปลประโยคเลขแบบแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดเชนเดยวกน ขอยกตวอยางบทสนทนาระหวางพระเวสสนดรกบพระนางมทรในกณฑกมารตอนทพระนางมทรเสดจไปยงพระอาศรมของพระเวสสนดรเพอทลขอใหทานายพระสบน และคาแปลในมหาชาตคาหลวงมาแสดง ดงน

พระเวสสนดร (๑): มหาสตโต โก เอโสต อาหฯ [“พระมหาสตวตรสถามวา ‘นนใคร?’”] พระนางมทร (๒): อห เทว มททตฯ [“ขาแตสมมตเทพ หมอมฉนมทรเพคะ”] พระเวสสนดร (๓): ภทเท อมหาก กตกวตต ภนทตวา กสมา อกาเล อาคตาสตฯ [“แนะนางผ เจรญ เธอทาลายกตกาวตรของเราทงสองเสยแลว เพราะเหตไรจงมาในเวลาอนไมสมควร”] พระนางมทร (๔): เทว นาห กเลสวเสน อาคจฉาม อปจ โข ปน เม ปาปโก สปโน

ทฏโฐตฯ

๒๖๓  

[ขาแตสมมตเทพ หมอมฉนมไดมาเฝาดวยอานาจกเลส กแตวา หมอมฉนฝนราย]

พระเวสสนดร (๕): เตน ห กเถห มททตฯ [“ดกร มทร ถาเชนนนเธอจงเลามา”]

(ชา. อฏฐ. (บาล) ๓๗/๕๐๕) จากบทสนทนาขางตนนจะเหนไดวา มประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเพยงประโยค

เดยวคอประโยคหมายเลข (๑) ซงเปนคาถามของพระเวสสนดร สวนประโยคทเหลอเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดทงสน แตในมหาชาตคาหลวง กวไทยแปลประโยคเหลานเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดทงสน ดงน

พระเวสสนดร (๑): อนวาพระมหาสตวกถาม เพอวาดกดนตนนอน ใครแลมาเทง ทวารพระกฎกดงนฯ พระนางมทร (๒): อนวาเจามทรกทล บพตรขานใชผ อนผ ไกล แลจะเขามาในพระ กฎ ขาน ชอมทรสนาทาวฯ พระเวสสนดร (๓): ทาวเธอกมพระเสาวน ดกรนางพญา อนวาความกฤดกาแต สองเราแนกทรงพรต กาหนดวาใชกาลบมพาน ไปมาสสถาน

ดงงฤๅ แลนางบมอยในธรรมอนสตย แลมาตดความปรคนเสยน วาสน กสมา อกาเล อาคตาส ดงงฤๅแลเจามาในเวลาอนใชกาล ใชความจะสงสารแลมาสกเยยใด ดงงนฯ

พระนางมทร (๔): จงเจามทรเฉลอย วาพอเออยใชตงงใจแกความกาหนด ในตรกดกรธา แลขาจะมาในทน อปจ โข ปน เม ปาปโก สปโน ทฏโฐ อนงขาฝนนเหนอศจรรยพงกลว จงมายงสานกนพณหวนโสดไสฯ

พระเวสสนดร (๕): พระมหาสตวกมพระสาสนดงงน ผดงงนนน จงเจามาแกฝนน แตนอกบรรณศาลา มาพจะทานาย ทายทนาเจา ฯ

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๑๘๔) ขอความทขดเสนใตในบทสนทนาหมายเลข (๒) – (๕) เปนประโยคทกวไทยเพมเขามา

ขางหนาบทสนทนาของตวละทงสองเพอระบวาผพดบทสนทนาเหลานนคอใคร สงผลใหประโยค

๒๖๔  

ในตนฉบบซงเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดกลายเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดทงหมดเหมอนกบประโยคหมายเลข (๑)

ความนยมการแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดของกวไทยดงทไดยกตวอยางไปนนสอดคลองกบขอกาหนดของคณะสงฆไทยสมยปจจบน เรองการแปลประโยคเลขในโดยพยญชนะ ดงจะอธบายตอไปน

ในตาราการแปลภาษาบาลสายคณะสงฆไทยในปจจบนมขอกาหนดเรองการแปล ทองนทาน หรอการแปลประโยคเลขในโดยพยญชนะเปนหลกการชดเจนดงปรากฏในตาราแบบเรยนแปลภาษาบาลเปนไทยหลาย ๆ เลม เชน

ในการแปลทองนทาน (ทองเรอง) นน ถาไมมเลขใน ก

ใหแปลไปตามหลกการแปล ๘ ประการดงกลาวแลว แตถามเลขในและไมมศพทเปด อต ปรากฏอย นกเรยนจะตองขนศพทมาเปดอต เปรยบเหมอนสงของทอยภายในหอง อตศพทเปรยบเหมอนประต ศพททขนมาเปดอต เปรยบเหมอนกญแจทใชเปดประต จะเขาหองไดกตองเปดประต จะเขาแปลใน อต กตองเปด อต กอน เมอเปด อต แลว ศพทภายในอต กใหแปลไปตามหลกการแปล ๘ ประการ (บญสบ อนสาร, ๒๕๕๓: ๒๖)

การ ขนศพทมาเปดอต ในคาอธบายขางตนนกคอการเพมประธานและกรยาลงขางหนา

บทสนทนาใน ทองนทาน หรอคอการระบผพด/คดลงขางหนาประโยคเลขในนนเอง วธการ ขนศพทมาเปดอต ใน ทองนทาน อาจสรปสาระสาคญไดดงน

๑) ถาเปนประโยคบอกเลาใหเพมกรยา อาห, อาหส, วตวา (ขนอยกบพจนของประธานและกาล)

๒) ถาเปนประโยคคาถามใหเพมกรยา ปจฉ, ปจฉส, ปจฉตวา (ขนอยกบพจนของประธานและกาล)

๓) ถาเปนประโยคคดใหเพมกรยา จนเตส, จนเตส, จนเตตวา (ขนอยกบพจนของประธานและกาล)

๔) ประธานจะเปนตวใดใหสงเกตจากเนอเรอง (บญสบ อนสาร, ๒๕๕๓: ๒๖ – ๓๙)

๒๖๕  

ขอยกตวอยางวธการแปลทองนทานหรอการแปลประโยคเลขในตามทตาราแบบเรยนแปลภาษาบาลเลมนไดแสดงไว ดงน

ภาษาบาล: ก (๑): อถ น สตถา นตถ เต โกจ อาปจฉตพพยตตโก ญาตต อาหฯ ข (๒): กนฏฐภาตา เม อตถ ภนเตตฯ ก (๓): เตนห ต อาปจฉาหตฯ คาแปลโดยพยญชนะ: ก (๑): อถ ครงนน สตถา อนวาพระศาสดา อาห ตรสวา ญาต อนวาญาต โกจ ไร เต อา

ปจฉตพพยตตโก ผควรแลวแกความเปนแหงญาตอนเธอพงอาลา นตถ ยอมไมม (ก) หรอ อต ดงน น (มหาปาลกฎมพก) กะกฏมพชอวามหาปาละนน ฯ

ข (๒): (มหาปาลกฎมพโก) อนวากฏมพชอวามหาปาละ (อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ กนฏฐภาตา อนวานองผ นอยทสด เม ของขาพระองค อตถ มอย อต ดงน ฯ

ก (๓): (สตถา) อนวาพระศาสดา (อาห) ตรสแลววา เตนห ถาอยางนน ตว อนวาเธอ อาปจฉาห จงลา ต (กนฏฐภาตร) ซงนองชายผ นอยทสดนน อต ดงน ฯ

(บญสบ อนสาร, ๒๕๓๕: ๒๙ – ๓๐)

ทองนทาน ขางตนนเปนบทสนทนาหากพจารณาจากปรบทจะรไดวาเปนบทสนทนาระหวางพระพทธเจา (ก) กบกระฎมพมหาปาละ (ข) ในภาษาบาลมเพยงประโยคหมายเลข (๑) เทานนทเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด (คอสวนทผ วจยพมพตวหนาและขดเสนใต) สวนประโยคหมายเลข (๒) และ (๓) ลวนเปนทองนทาน ทไมม ศพทเปดอต หรอประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดนนเอง แตเมอแปลประโยคทงสองโดยพยญชนะ ผ เรยนแปลจะตองเพม ๑) ประธานหรอผ กลาวขอความนน และ ๒) กรยาทสอดคลองกบลกษณะของขอความ เชน ในประโยคหมายเลข (๒) ผ เรยนแปลจะตองเพมคาวา มหาปาลกฏมพโก เพราะเปนผกลาวขอความนน และเพมกรยา อาห ลงไป สวนในประโยคหมายเลข (๓) ตองเพมประธานคอ สตถา และกรยา อาห ลงไปเสยกอนแลวจงแปลเปนภาษาไทย

ขอกาหนดดงกลาวนคณะสงฆไทยไมนาจะเพงกาหนดขนในสมยปจจบนหรอสมยตนรตนโกสนทร แตนาจะดาเนนตามขอกาหนดทมมาแตเดม อยางนอยทสดในสมยกรงศรอยธยากนาจะมขอกาหนดดงกลาวแลว เนองจากปรากฏวามการแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คด

๒๖๖  

เปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดในวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยทแปลจากวรรณคดบาลในสมยอยธยา เชน มลนทปญหาฉบบเจาปานเจาปอม มหาชาตคาหลวง เปนตน ดงทไดยกตวอยางไปขางตน

อยางไรกตาม สานวนการแปลดงกลาวมไดมอทธพลตอกวไทยทกคน ดงปรากฏวาในกาพยมหาชาต กวนยมแปลประโยคเลขในตามตนฉบบ ดงเชนเนอความตอนพระนางมทรไปพบพระเวสสนดรเพอใหทรงแกพระสบน กวแปลเนอความดงกลาวดงน

พระเวสสนดร(๑): …กโปรดประภาษมาวา โก ปรโส ใครนนหนอมาเคาะพระ ทวารเราปานน พระนางมนทร (๒): พระพทธเจาขามทรมาทลลอองธลพระบาท พระเวสสนดร (๓): เออมทรเปนไรจงลลาศลวงมาผดเวลาฉะน พระนางมทร (๔): พระพทธเจาขามทรนฝนราย จะรบพระราชทานทานายแลวจะ ลาไป พระเวสสนดร (๕): เออเจาอยาเขามาในนงอยแตนอกนน แกความฝนเขามาเถดพ จงจะทานายไป

(กรมศลปากร, ๒๕๔๐: ๕๑๓)

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา ประโยคในหมายเลข (๑) กวแปลเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดตามตนฉบบ สวนประโยคทเหลอกแปลเปนประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดตามตนฉบบ

ดวยเหตนจงอาจสรปไดวา การแปลประโยคเลขในโดยแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดมอทธพลตอสานวนการแปลของกวไทยสวนใหญเปนอยางยง เนองจากกวเหลานยอมตองเคยศกษาภาษาบาลและแปลภาษาบาลโดยพยญชนะมากอน เมอมาแปลแตงวรรณคดบาลเปนวรรณคดไทยยอมไดรบอทธพลการแปลทองนทานหรอการแปลประโยคเลขในตามทคณะสงฆไทยไดกาหนดไว การแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดจงเปนขนบนยมประการหนงของกวไทยทมตนเคามาจากขอกาหนดการแปลทองนทานของคณะสงฆไทย เจาฟาธรรมธเบศรกทรงไดรบอทธพลจากขนบดงกลาว และทรงดาเนนตามขนบดงกลาวตามทกวไทยในยคกอนหนาไดเคยปฏบตมาดงเชนหลกฐานทปรากฏในมลนทปญหาฉบบเจาปานเจาปอมและมหาชาตคาหลวง

๒๖๗  

๔.๓.๒ ปจจยทกาหนดการแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ

เจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบรกษาโครงสรางตามภาษาบาล กลาวคอ แปลเปนประโยคขนานกนไป ๒ ประโยค โดยเรมแปลประโยค ย ซงเปนอนประโยคกอน แลวจงแปลประโยค ต ซงเปนประโยคหลกทหลง (ด ๓.๓.๓.๓) การแปลประโยค ย ในลกษณะน สอดคลองกบทระบในตาราไวยากรณบาลสายคณะสงฆไทย เชน

ภาษาบาล: อนจฉรย ภกขเว เอต, ย สกโก เทวราชา มย สเนห กโรต ฯ [“ดกร ภกษทงหลาย ไมนาอศจรรยททาวสกกเทวราช

ยอมกระทาซงความรกในเรา (= ยอมรกเรา)”] คาแปลโดยพยญชนะ: (ภกขเว) ดกรภกษทงหลาย (เทวราชา) อนวาเทวดาผ

พระราชา (สกโก) พระนามวาสกกะ (กโรต) ยอมทรงกระทา (สเนห) ซงความรก (มย) ในเรา (ย) ใด, (เอต) [สกกสส เทวรญโญ มย สเนหสส กรณ อนวาอนทรงกระทา ซงความรก ในเรา แหงเทวดาผพระราชา พระนามสกกะ] นน (อนจฉรย) เปนเรองไมนาอศจรรย (โหต) ยอมเปน ฯ (บญสบ อนสาร, ๒๕๕๓: ๙๐)

คาแปลจากตวอยางขางตนนมโครงสรางประโยคสอดคลองกบภาษาบาล คอ แปลเปน

ประโยคขนาน ๒ ประโยค ประโยคแรก คอ ดกรภกษทงหลาย อนวาเทวดาผพระราชาพระนามวาสกกะยอมทรงกระทาซงความรกในเรา ใด และประโยคทสอง คอ นน เปนเรองไมนาอศจรรย ยอมเปน ประโยคแรกเปนคาแปลของประโยค ย (ย สกโก เทวราชา มย สเนห กโรต) ประโยคทสองเปนคาแปลของประโยคหลก (อนจฉรย ภกขเว เอต) โครงสรางประโยคในคาแปลนตางกบโครงสรางประโยคในคาแปลตามธรรมชาตของภาษาไทย (แปลโดยอรรถ) ซงมโครงสรางเปนประโยคความซอนแบบวเศษณานประโยค (ดกร ภกษทงหลาย ไมนาอศจรรยททาวสกกเทวราช ยอมกระทาซงความรกในเรา)

ดงนน การแปลประโยค ย กรยาปรามาสเปนประโยคขนานความ ๒ ประโยคจงเปนอทธพลของสานวนการแปลโดยพยญชนะเชนเดยวกบการเตมตวบงชลงขางหนาคาแปลการก

๒๖๘  

คานามภาษาบาล และการแปลงประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด

อยางไรกตาม ในมหาชาตคาหลวง กวมไดแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ ดงตวอยางตอไปน

ภาษาบาล: อโห อจฉรย อโห อพภต อโห พทธาน มหานภาวตา เยส

ญาตสมาคเม เอวรป โปกขรวสส วสส… [“ โอ นาอศจรร ย โอ ไม เคยม โอ อานภาพแห ง

พระพทธเจา มหาเมฆจงยงฝนโบกขรพรรษเหนปานนใหตกในสมาคมแหงพระประยรญาตทงหลาย”]

มหาชาตคาหลวง: อโห อจฉรย โอ อศจรรยหนกหนา อโห อพภต โอบหอน

เหนแกตาแลมาม อโห พทธาน อานภาโว โออานภาพพระศรศาสดา ดมหมากวาชนแล ฯ เยส ญาตน สมาคเม มหาเมโฆ เอวรป โปกขรวสส วสส ในเมอชนพงษญาตกากร อนวาโบษขรพรรษธารา กตกลงมาดวยเดช พระผ เชษฐแกสงสารนนน (หนา ๓๗)

เมอพจารณาโครงสรางประโยคในคาแปลขางตนนแลวพบวา คาแปลดงกลาวมโครงสราง

ใกลเคยงกบคาแปลตามธรรมชาตของภาษาไทย (แปลโดยอรรถ) คอแปลประโยคหลก คอ อโห อจฉรย อโห อพภต อโห พทธาน มหานภาวตา กอน แลวจงแปลประโยค ย คอ เยส ญาตสมาคเม เอวรป โปกขรวสส วสส

ลกษณะดงกลาวนแสดงใหเหนวา การจะแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบใดเปนความนยมของกวเปนสาคญ กวผ แปลมหาชาตคาหลวงเลอกแปลแบบตามธรรมชาตของภาษาไทย (แปลโดยอรรถ) ในขณะทเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลในลกษณะทใกลเคยงกบสานวนการแปลโดยพยญชนะ อนแสดงใหเหนวาสานวนการแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะนนมอทธพลกาหนดกลวธการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรอยางเหนไดชด

๒๖๙  

ทกลาวไปทงหมดขางตนเปนการวเคราะหลกษณะเดนของกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงและปจจยทกาหนดกลวธการแปลเหลานน อาจสรปไดวา ปจจยทกาหนดกลวธการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศรม ๔ ปจจย ไดแก

๑) ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทย มอทธพลตอกลวธการแปลโดยเลนเสยงสมผส การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ การแปลโดยคานงถงระดบภาษา และการหลากคา

๒) ขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทย มอทธพลตอการใชคาประพนธรอยกรองประเภทรายในการแปล การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษและรปอางถงพระพทธเจาทพองกบมหาชาตคาหลวง การแปลโดยคานงถงระดบภาษา และการเตมอายตนบาตลงขางหนาคาแปลคานามบางการก

๓) ขนบวรรณศลปของวรรณคดบาล มอทธพลตอกลวธการใชคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และการแปลศพทแบบอธบายความตามแนววรรณคด อตถวณณนา

๔) ขนบการแปลโดยพยญชนะ มอทธพลตอการเตมอายตนบาตลงขางหนาคาแปลคานามบางการก การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด และการแปลประโยค ย กรยาปรามาสเปนประโยคขนานความสองประโยค

ในจานวนขนบทง ๔ ประการน มขนบทเปนขอคนพบเพมเตมนอกเหนอไปจากสมมตฐาน คอ ขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยและขนบการแปลโดยพยญชนะ สวนขนบ วรรณศลปของวรรณคดไทยและวรรณคดบาลสอดคลองกบสมมตฐาน

ขนบทปรากฏในนนโทปนนทสตรคาหลวงหลายประการมลกษณะคอนไปในทางกฎ กลาวคอ เปนสงทเจาฟาธรรมธเบศรทรงดาเนนตามกวโบราณอยางเครงครด เชน การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คด ขนบบางประการเปนลกษณะเฉพาะพระองคของกว (Idiosyncrasy) เชน การแปลประโยค ย กรยาปรามาสแบบการแปลโดยพยญชนะ เนองจากยงไมพบวามกวโบราณคนใดแปลประโยคชนดนตามแบบการแปลโดยพยญชนะเหมอนดงเจาฟาธรรมธเบศร ในขณะทขนบบางประการทลกษณะคาบเกยวระหวางกฎและลกษณะเฉพาะพระองคของกว เชน การแปลโดยเลนเสยงสมผสในวรรค กลาวคอ กวทรงผสมผสานลกษณะการเลนเสยงสมผสลกษณะตาง ๆ ของกวโบราณในยคสมยกอนหนาพระองคมาสรางเสยงสมผสในนนโทปนนทสตรคาหลวง เปนตน

๒๗๐  

เมอพจารณาโดยละเอยดจะพบวา ในบรรดาขนบทง ๔ ประการน ขนบทมบทบาทสาคญในการสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวง ไดแก ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยและขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสพากยไทย เจาฟาธรรมธเบศรทรงนาขนบทง ๒ ประการนมาเปนอปกรณสาคญในการสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลไดอยางเหมาะสมกลมกลนกบลกษณะเนอหาของตวบทแปลในแตละตอน ตวอยางเชน

(๑) คอในกาลครงหนงนน อนวาอนาถบณฑกคฤหบด มศรทธาชมชอบ กอปรดวยสมมาทฤษฎ มความเพยรขวายขวล เชอในผลในกรรม ไดสดบซงพระธรรมอนเลอศ อนประเสอฐ อดดมา พระธรรมเทสนาแหงสมเดจ พระสรรเพชญพทธเจา อนเปนทเคารพยบชา ไตรโลกาอภวนท อนมพระสรเสยง พทธสาเนยงบวรา ปานพรหมาทงหลาย หมายดวยอษฎางคประการ อนเกดแตสถานชองพระโอษฐ แหงสมเดจพระสรมโณดดม วสทธ มกฎโลกยนมสการ ปานสาเนยงปแกว แจมใสแผว สระหละ เปนลกษณะหนบประมา พระมฤธรสราพทธพากย ยงกวามากอนนต ตรสพระธรรมาภไสมย อนไพรอะสนอะยงนก เปรยบดวยอคคชลชลา อมฤตยาทพโพยทก ธาราตกสงโรจ ในชองโสตประสาท แหงเวไนยชาดทงหลาย รางบจตรกระวายกระวล ในสกนธแหงสตวทงหลาย หมายมอาทคอเทพยดา ยกษาสรกมภณฑ คนธรรพนาคาครธ แลมนษยชาดทงปวง… อนวาอนาบณฑกนน ถวายเครองสรรพบชา ปสสนนาการ คารพย ประณามนบสรรเสรญ เจรญแหงนกรพระคณวรา แหงสมเดจวสทธเทพดามนวร อนอมรนรคณา โลกยสรทธา เปรมปรด จงนมนตพระศรสรรเพชญ ขาแตสมเดจพระพทธองค ผ เปนพงษสรยา อนเปนพระชนกาธราช ทวโลกธาตบชา...แลวเศรษฐถวายอภวาท แทบพทธบาทยคคล สมเดจพระญาณสมนตตรการ เปรยบดวยกมทบานประดบ ดบดวยหมแมลงภ บนหวหวรอนรอง รงมกองไปมา ในพนสราปทเมศ แหงสมเดจเทเวศรมฆวา อนนเปนอประมาคฤหบด กฤษดาญชลพระบาท

๒๗๑  

ดวยเสยรอาตมแลวกไป แล (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐ – ๑๒๑)

ตวอยางคาแปลตอนอนาถบณฑกเศรษฐกราบทลอาราธนาสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ขางตนนเปนตวบททมเนอความพรรณนาพระคณสมบตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในเชงยกยองสรรเสรญเปนสาคญ ในการแปลเนอความตอนดงกลาวน เจาฟาธรรมธเบศรทรงนาขนบการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจามาสรางความงามทางวรรณศลป ดงปรากฏวา ในคาประพนธขางตนนมการใชคานามทหมายถงพระสมมาสมพทธเจาหลายคา ไดแก สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา สมเดจพระสรมโณดดมวสทธมกฎโลกยนมสการ สมเดจวสทธเทพดามนวร สมเดจพระพทธองคผเปนพงษสรยาอนเปนพระชนกาธราชทวโลกธาตบชา สมเดจพระญาณสมนตตรการ การใชขนบการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในปรบทนนบวามความสอดคลองกบเนอหาของตวบททมงสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ เนองจากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาแตละคานนลวนมนยความหมายในเชงยกยอสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในแงมมตาง ๆ เชน สรรเสรญพระปญญาธคณ (สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา สมเดจพระญาณสมนตตรการ) เปนตน การใชขนบดงกลาวนสงผลใหตวบทแปลมนยของการยกยองสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางเขมขนมากยงขนกวาตวบทตนฉบบทมไดใชการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาดงเชนตวบทแปล

ขนบประการสาคญอกประการหนงทเจาฟาธรรมธเบศรทรงนามาใชสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลขางตนน ไดแก ขนบการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ ดงทไดกลาวไปแลววาเนอความในตวบทแปลตอนดงกลาวนมงพรรณนาสรรเสรญพระคณของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ การใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษจงเปนกลวธสาคญประการหนงทชวยใหตวบทแปลบรรลวตถประสงคดงกลาว เนองจากศพทในทาเนยบภาษาพเศษ ไดแก คายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมร เชน สดบ ตรส ประเสรอฐ พระโอษฐ อดดมา เปนศพททมศกด

สงสงกวาคาไทยแท เมอนามาใชในการแปลเนอความทเกยวของกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงชวยในการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหหนกแนนมากยงขน นอกจากน ดวยเหตทคายมภาษาบาล-สนสกฤตสวนใหญมศกดสงอยแลว เมอเจาฟาธรรมธเบศรทรงนาศพทเหลาน หลาย ๆ คามาผกรวมกนเปนคาสมาส เชน อษฎางคประการ พระมฤธรสราพทธพากย อมฤตยาทพโพยทก ยงสงผลใหเกดลลาสงสงสงางามในตวบทแปล อนชวยสนบสนนวตถประสงคสาคญ คอ การสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหหนกแนนมากยงขน

๒๗๒  

เนองจากเนอความขางตนกลาวถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเปนสาคญ เจาฟา ธรรมธเบศรจงทรงนาขนบวรรณศลปไทยเรองระดบภาษามาใชในการแปลตวบทขางตนนดวย ดงจะเหนไดวา กวทรงใชกรยาราชาศพทและนามราชาศพทกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เชน ตรส พระสรเสยง พระโอษฐ เปนตน และใชคาไดเหมาะสมกบอนาถบณฑกเศรษฐ เชน ใชกรยา ถวายอภวาท เมออนาถบณฑกเศรษฐกราบสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เปนตน การใชราชาศพทกบสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจงชวยเนนยาเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอกทางหนง

ยงไปกวานน เมอพจารณาดานเสยงสมผสแลวจะพบวา คาประพนธในตอนนมเสยงสมผสในทไพเราะรนหอนเกดจากสมผสสระและสมผสพยญชนะมากมาย เชน มความเพยรขวายขวล ประณามนบสรรเสรญ บนหวหวรอนรอง เปนลกษณะหนบประมา อกทงสวนใหญจานวนคาในแตละวรรคยงคอนขางยาว สงผลใหเกดเสยงทรนไหล สอดคลองกบความยาวของรายแตละวรรค ไมหวน ความไพเราะทางดานเสยงนจงมอานาจโนมนาใหผ ฟงเกดความรนรมย อนชวยสนบสนนใหคลอยตามเนอความทมงสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดอยางทรงประสทธภาพ ดงนน ขนบวรรณศลปเรองการเลนเสยงสมผสในวรรคจงนบเปนปจจยสาคญอกประการหนงททาใหตวบทแปลนมความงามทางวรรณศลปเปนเลศ

ในทางตรงกนขาม เมอแปลเนอความทมไดมงสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศรกจะทรงใชลลาการแปลทแตกตางกบคาแปลในขอ (๑) อยางเหนไดชด เชน

(๒) …แลขนดหมมารโยเธศ อนนฤมตรเพศกายา มรปานานตว เปนขนดพลนาเนก มารดเรกพงกลว ตวสงบงงคคนานต รปามารนานา เปนเทพดามนษ อดบดดเปนคนธรรพ กมภณฑาสรยกษทธ แปลงเปนวทยาธร เปนกนรสบรรณ ลางบางผนรปา เปนพญาไกรสร เปนสกรพยคฆา ดรคขคคคเชนทรากาสร เปนพานรสฤงคาล อจฉาสวานมฤคา เปนพฤสภาแลโคพลอะ ฉพลอะ เปนวราหพานรโชมล กทงโทนโคกวาง ลางบางเปนวฬาร ลางมารเปนนาคราช แมลบมลนพราศพรายแสง ลางจาแลงกายา เปนสบปาอชฌคร เปนสนขไนแลชน ลมงงพตวโตรจ พานรโลดลมจร เปนพงพอนเปนเสอแผว แลวหมยกษนานา นฤมตรเปนปกษาคณางค ลางบางเปนหงษปกษา นก

๒๗๓  

กต รมกานกลาง เปนนกยาง เสนภมร โมร เ ขา เพลองโกรญจคชฌา เปนสกณาคอนหอย แขงกนลอยโบยบน เปน กมภลสงสมาร เปนพศดารกายา เปนมกราเปนนาค แลเลอนหลากรปา… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๘)

คาประพนธในตวอยาง (๒) นเปนบทพรรณนาภาพกองทพพญามารทแปลงกายเปน

อมนษยนานาชนดเพอมาชงโพธบลลงกของสมเดจพระบรมโพธสตว จะสงเกตเหนไดวา ลลา คาประพนธตอนดงกลาวนแตกตางกบคาประพนธ (๑) อยางเหนไดชด แมวาจะมการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษเชนเดยวกบคาประพนธ (๑) แตศพททเปนบทสมาสขนาดยาวทมการประกอบรปซบซอนกลบมจานวนนอยกวาในคาประพนธ (๑) มาก แตสงทแตกตางกบคาประพนธ (๑) อยางชดเจน คอ จานวนคาในแตละวรรค ดงจะเหนไดวา รายในคาประพนธ (๒) มจานวนคาในแตละวรรคนอยกวาคาประพนธ (๑) กลาวคอ มจานวนเฉลยเพยง ๕ – ๖ คาตอวรรคเทานน สงผลใหรายในแตละวรรคมขนาดสน และมจงหวะกระชบอยางสมาเสมอ นอกจากนเมอพจารณาโครงสรางประโยคในคาประพนธนมกมโครงสรางแบบ เปน… หรอ ลางบางเปน… ขนานความกนไปเรอย ๆ ความสนกระชบของรายในแตละวรรค และการใชโครงสรางประโยคแบบขนานความกนไปเชนนนบวาชวยสรางจนตภาพเรองกองทพพญามารอยางแจมชด กลาวคอ รายทมจานวนคาสน กระชบทาใหรสกถงความรวดเรวและรนแรงของกองทพพญามารทโถมกระหนาเขามาโจมตพระบรมโพธสตวเจา สวนการใชโครงสรางประโยคทขนานความกนไปชวยสรางจนตภาพเรองปรมาณของกองทพพญามารทมจาวนมากและมรปรางตาง ๆ นานาทนากลวไดอยางชดเจน ความงามทางวรรณศลปในตวบทแปลขางตนนจงเกดจากพระอจฉรยภาพของเจาฟาธรรมธเบศรททรงนาขนบการใชคาประพนธประเภทรายมาประพนธใหมจานวนคาในวรรคและมโครงสรางประโยคทเหมาะสมกบการถายทอดเนอความของตวบทตอนดงกลาวไดอยางยอดเยยม

สวนขนบวรรณศลปของวรรณคดบาล แมวาจะมบทบาทเปนรองขนบวรรณศลปของวรรณคดไทยและขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทย แตกนบวาชวยเกอกลการสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงใหเดนชดมากยงขน เนองจากเปนตนเคาของการผกศพทเพอหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงทาใหเจาฟา ธรรมธเบศรทรงสรรคามาแปลคาศพททหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดอยางหลากหลาย อนชวยเนนยาแนวคดเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหหนกแนนมากยงขน และการแปลคาศพทแบบอธบายความตามแบบวรรณคดอตถวรรณนาชวยใหคาแปลมความแจมชด

๒๗๔  

ดงนนจงอาจกลาวไดวา ขนบวรรณศลปของวรรณคดบาลมบทบาทชวยสรางความงามทางวรรณศลปในเชงเนอความเปนสาคญ

สวนขนบการแปลโดยพยญชนะนนพบวามไดมบทบาทโดยตรงในการสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวง แตเจาฟาธรรมธเบศรอาจทรงตดสานวนดงกลาวและทรงดาเนนตามสานวนแปลของกวในยคกอนหนาดงทไดวเคราะหไปแลว อยางไรกตาม เมอวเคราะหโดยละเอยดจะพบวา เจาฟาธรรมธเบศรกทรงใชประโยชนจากขนบการแปลโดยพยญชนะมาสรางความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงเชนกน คอ ทรงใชอายตนบาตเปนอปกรณในการสรางเสยงสมผส ดงปรากฏวา อายตนบาตหลายคามกอยในตาแหนงคาสมผส ทงสมผสนอกและสมผสใน เชน

- …แลทรมานอนใดอนอดดมา พนอนวาทรมาน แหงพระมหา

โมคคลลานอดดม… (กรมศลปกร, ๒๕๔๕ข: ๑๑๙) - …คอในกาลครงหนงนน อนวาอนาถบณฑกคฤหบด มศรทธา

ชมชอบ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๐) - …ในกาลนน อนวาสมเดจบรมมารชนศาษดา อนเปนอศวรา

แหงไตรโลกยดวยพเศศ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๑) - …ธกถงซงอรหตตผลญาณ กพาเอาบรพารทงหลาย… (กรม

ศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๒๘) - …ผแลมแกทานจรง แลทานทาซงกรรมแกขา เหนหยาบชายง

นก… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๐) - …แลขาพระพทธเจาผหนง อาจจงซงจกทรมาน ซงภชคนทรใน

บาดาลทงหลาย… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๔๕) - …พระพทธองคฉลาดในปรโยชนกด บมเปนปรโยชนกแจง แหง

นกรเทพามานษ… (กรมศลปากร, ๒๕๔๕ข: ๑๕๑) นอกจากน การแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/

คดกยงชวยสรางความงามทางวรรณศลปคอ ชวยใหสอเนอความในบทสนทนาไดอยางแจมชด ไมสบสนดงทไดอธบายไปแลวในขอ ๓.๓.๑.๒.๑

๒๗๕  

ขนบแตละประการแมจะมบทบาทโดดเดนแตกตางกนไป แตเจาฟาธรรมธเบศรกทรงแสดงใหเหนวา ขนบตาง ๆ เหลานตางเกอกลกนในการสรางความงามทางวรรณศลปในตวบทแปล ดงเชนขนบการเตมอายตนบาตทเกอกลการสรางเสยงสมผสในคาประพนธดงทไดอธบายไปแลว หรอการเลนเสยงสมผสในคาประพนธอาจเกดขนไดยากหากปราศจากการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ เพราะศพทในทาเนยบภาษาพเศษเออใหเกดเสยงสมผสไดเปนอยางดดงทไดอธบายไวในขอ ๓.๓.๔.๑

จากทกลาวไปขางตนจะเหนไดวา แมวาตวบทแปลตอนหนง ๆ จะสะทอนใหเหนอทธพลของขนบหลายขนบ แตขนบตาง ๆ เหลานมไดมบทบาทเสมอกนทกตอน เจาฟาธรรมธเบศรทรง คดสรรขนบมาใชไดอยางสอดคลองเหมาะสมกบวตถประสงคของเนอความแตละตอน ความงามทางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงจงมไดเกดจากขนบตาง ๆ เหลานโดยตรง แตเกดจากพระอจฉรยภาพของเจาฟาธรรมธเบศรททรงคดสรรขนบตาง ๆ มาทรงใชแปลเนอความไดอยางสอดคลองเหมาะสมกบวตถประสงคของเนอความแตละตอนไดอยางชาญฉลาด ดจดงนายชางมาลาการบรรจงเกบดอกไมนานาพรรณมารอยเรยงเปนพวงดอกไมอนงดงามไดอยางแยบคายฉะนน

บทท ๕

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

นนโทปนนทสตรคาหลวง เปนพระนพนธของเจาฟาธรรมธเบศรผทรงเปนกวเอกพระองคหนงของไทย วรรณคดเรองนแตกตางกบพระนพนธเรองอน ๆ คอ กาพยเหเรอ กาพยหอโคลง ประพาศธารทองแดง และกาพยหอโคลงนราศธารโศก ตรงทมใชวรรณคดทกวทรงรงสรรคขนโดยอาศยจนตนาการเหมอนดงพระนพนธเรองอน ๆ หากแตเปนวรรณคดททรงแปลแตงจากวรรณคดบาลชอ นนโทปนนทวตถ ของ พระพทธสรเถระ ซงสนนษฐานวานาจะเปนภกษชาวไทย และประพนธวรรณคดเรองนขนในสมยกรงศรอยธยา

เมอนามโนทศนเรองการวจารณงานแปลของคาทารนา ไรส (Katharina Reiss) นกทฤษฎการแปลชาวเยอรมนมาศกษาการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงรกษาความดเดนของตวบทตนฉบบไวในนนโทปนนทสตรคาหลวงไดอยางครบถวน ดวยการถายทอดตวบทแปลใหเปนตวบทมงรปแบบเชนเดยวกบตวบทตนฉบบ ทงยงทรงรกษาสมมลภาพของอรรถสารหรอเนอความในระดบมหพภาคไวไดอยางสมบรณ ดงจะเหนไดวา นนโทปนนทสตรคาหลวงมโครงเรอง เนอเรอง ตวละคร ฉาก กลวธการเลาเรอง และแนวคดของเรองตรงกบตวบทตนฉบบ

ไมเพยงแตทรงรกษาสมมลภาพของอรรถสารในระดบมหพภาคไวอยางครบถวนเทานน แตเจาฟาธรรมธเบศรยงทรงใชการแปลขยายความในอรรถสารระดบจลภาค ทงทเปนการขยายความเชงจนตภาพ การขยายความเชงตวละคร และการขยายความในประโยคเลขใน การขยายความในลกษณะตาง ๆ เหลานสงผลใหตวบทแปลมอรรถรสเขมขนขน มจนตภาพแจมชด มเนอความกระจางมากยงขน อกทงยงชวยเนนยาแนวคดสาคญของเรอง คอ การสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหชดเจนมากยงขนอกดวย

เมอพจารณากลวธการแปลคาศพทในนนโทปนนทสตรคาหลวงแลวพบวา เจาฟา ธรรมธเบศรทรงมความรในเรองทแปลอยางแตกฉาน ทรงสามารถเลอกใชกลวธอนหลากหลายในการแปลคาศพทภาษาบาลออกมาเปนภาษาไทยไดอยางเหมาะสมกบภมรของผอาน เชน ศพทภาษาบาลใดทสามารถสอความไดอยางชดเจนแลวกทรงเลอกใชกลวธการแปลแบบทบศพท ศพทใดทมอรรถเคลอบคลมกทรงใชกลวธการแปลแบบอธบายความ เปนตน นอกจากน ดวยเหตทวรรณคดเรองนมวตถประสงคสาคญคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา เจาฟาธรรมธเบศร

๒๗๗  

ทรงใชกลวธการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในการแปล สงผลใหตวบทแปลมนยความหมายเรองการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเขมขนมากยงขนกวาตวบทตนฉบบ

ในดานไวยากรณ เจาฟาธรรมธเบศรทรงใชสานวนภาษาไดถกไวยากรณและความนยมของสานวนภาษาแปลในยคสมยของพระองค ดงปรากฏวาทรงแปลการกคานามภาษาบาล ประโยคเลขในแบบไมระบผ พด/คด และประโยค ย กรยาปรามาสตามแนวทางการแปลโดยพยญชนะ

เมอพจารณาในเชงวจนลลา เจาฟาธรรมธเบศรทรงรกษาวจนลลาทมในตวบทตนฉบบ คอ การใชสรรพนามในบทสนทนาตามสถานภาพของคสนทนา นอกจากนยงทรงใชภาษาในบทบรรยายไดอยางเหมาะสมตามระเบยบการใชภาษาไทย นอกจากนยงทรงนยมใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษ ไดแก คายมภาษาบาล สนสกฤต และเขมรในการแปลภาษาบาล เนองจากคาศพทเหลานเออใหตวบทแปลมเสยงสมผส ชวยเนนยาความหมาย และชวยสรางความรสกขลงและศกดสทธในตวบท

อาจกลาวไดวา เจาฟาธรรมธเบศรทรงสามารถแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงออกมาโดยรกษาสนทรยลกษณทมมาแตตวบทตนฉบบ และในขณะเดยวกนกทรงสามารถประดบประดาตกแตงคาแปลดงกลาวนนใหงดงามมวรรณศลปทงดานเสยง ความหมาย และระดบภาษาเขมขนมากยงขน การประดบประดาตกแตงนนโทปนนทสตรคาหลวงใหมวรรณศลปน เกดจาก พระอจฉรยภาพของกวททรงนาขนบประการตาง ๆ มาผสมผสานกบกลวธการแปลอยางกลมกลน ขนบเหลาน ไดแก ขนบวรรณศลปของวรรณคดไทย ขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทย ขนบวรรณศลปของวรรณคดบาล และขนบการแปลภาษาบาลโดยพยญชนะ

ในบรรดาขนบประการตาง ๆ เหลาน ขนบวรรณคดไทยนบเปนปจจยสาคญทสงผลให นนโทปนนทสตรคาหลวงมวรรณศลปเปนเลศ กลาวคอ ขนบวรรณคดไทยเรองการเลนเสยงสมผสในวรรค ทงสมผสสระและสมผสพยญชนะสงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงมเสยงเสนาะ ขนบ วรรณคดไทยเรองการหลากคาสงผลใหตวบทแปลมคาหลากหลาย ไมนาเบอ และสามารถสอความหมายเรองการสรรสเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจาไดอยางละเอยดลกซง เขมขนกวาตวบทตนฉบบ สวนขนบวรรณศลปไทยเรองระดบภาษาสงผลใหตวบทแปลมวจนลลาเหมาะสมกบเนอเรองทเปนวรรณคดพทธศาสนาและเนนยาแนวคดหลกของเรองคอการสรรเสรญสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

๒๗๘  

ขนบวรรณศลปของวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยกนบวามบทบาทสาคญตอการสรางวรรณศลปในนนโทปนนทสตรคาหลวงอยไมนอย โดยเฉพาะอยางยง ขนบวรรณศลปในมหาชาตคาหลวง ซงเปนวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยในยคกอนหนานนโทปนนทสตรคาหลวง นบวามอทธพลตอสานวนการแปลของเจาฟาธรรมธเบศรเปนอยางยง หลกฐานทเหนไดชด ไดแก อทธพลดานการใชศพทในทาเนยบภาษาพเศษและการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดงปรากฏวาในนนโทปนนทสตรคาหลวงมศพทหลายคาทพอง/ใกลเคยงกบในมหาชาตคาหลวง

สวนขนบวรรณศลปของวรรณคดบาลและขนบการแปลโดยพยญชนะนนเปนปจจยเสรมททาใหนนโทปนนทสตรคาหลวงมความงามทางวรรณศลปมากยงขน ดงปรากฏวาคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาในคมภรบาลตาง ๆ เปนคลงคาสาคญทเจาฟาธรรมธเบศรทรงใชเปนวตถดบสาคญในการหลากคานามทหมายถงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ขนบการแปลแบบอธบายความในวรรณคดอตถวณณนาเปนตนแบบใหเจาฟาธรรมธเบศรทรงแปลคาศพทภาษาบาลทมอรรถเคลอบคลมใหสอความหมายไดชดเจนมากยงขน สวนขนบการแปลโดยพยญชนะดวยการเตมอายตนบาตลงขางคาแปลคานามภาษาบาลบางการกนนเออตอการสรางเสยงสมผสตวบทแปล และการแปลประโยคเลขในแบบไมระบผพด/คดเปนประโยคเลขในแบบระบผพด/คดชวยใหตวบทแปลสอความหมายชดเจน

เจาฟาธรรมธเบศรทรงคดสรรขนบประการตาง ๆ มาใชแปลตวบทตนฉบบไดอยางเหมาะสมสงผลใหนนโทปนนทสตรคาหลวงมความงามทางวรรณศลปเปนเลศ ตองกบรสนยมทางวรรณศลปไทยไดเปนอยางด หากมใชเจาฟาธรรมธเบศรแลวไซร กยากทจะมนใจไดวาจะมผ ใดสามารถสรางใหนนโทปนนทสตคาหลวงมความงามทางทางวรรณศลปเปนเลศไดเชนน

การศกษาวเคราะหการแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงครงนจงสะทอนใหเหนวา ผแปลเปนปจจยสาคญทสดททาใหวรรณคดแปลเรองนเปนงานแปลททรงคณคา เจาฟาธรรมธเบศรทรงเพยบพรอมไปดวยคณสมบตของนกแปลทด ดงน

ประการแรก ทรงมความรภาษาบาลซงเปนภาษาตนฉบบ และภาษาแปล คอ ภาษาไทย อยางเปนเลศ ยงไปกวานน ทรงมความรความสามารถดานการประพนธในขนสง ทงยงทรงศกษาวรรณคดโบราณมาอยางแตกฉาน

ประการทสอง ทรงสามารถอานตวบทตนฉบบไดอยางเขาใจลกซง แตกฉาน ทรงตระหนกถงประเภทตวบท กลวธการประพนธในตวบทตนฉบบ ตลอดจนแนวคดและวตถประสงคของตวบทตนฉบบเปนอยางด

๒๗๙  

ประการทสาม ทรงสามารถเลอกใชกลวธการแปลเนอความของตวบทตนฉบบออกมาไดอยางเหมาะสม กลาวคอ ทรงสามารถรกษาสนทรยลกษณของตวบทตนฉบบ และในขณะเดยวกนกทรงเพมสนทรยลกษณทไมปรากฏโดดเดนในตวบทตนฉบบลงไปในตวบทแปล

คณสมบตประการตาง ๆ เหลานเกอกลใหเจาฟาธรรมธเบศรทรงสามารถแปลวรรณคดบาลทแตงขนอยางมอลงการขนสงเปนวรรณคดไทยทมความงามทางวรรณศลปเปนเลศไมแพกน

อาจกลาวไดวา คณคาของนนโทปนนทสตรคาหลวงเกดจากกระบวนการ ๒ กระบวนการ ไดแก กระบวนการแปล คอการถายทอดเนอความจากภาษาบาลมาเปนภาษาไทย และกระบวนการแตง คอการประดบตกแตงคาแปลภาษาไทยใหมอลงการไพเราะงดงาม โดยอาศยขนบประการตาง ๆ ดงทไดอธบายไปแลว ลกษณะการประพนธนนโทปนนทสตรคาหลวงจงสอดคลองกบคาทนกวรรณคดไทยมกเรยกรปแบบการประพนธของวรรณคดเรองนวา แปลแตง

ลกษณะการแปลแตงนนโทปนนทสตรคาหลวงซงไดวเคราะหไปนนนาจะสะทอนมโนทศนเรองการแปลของสงคมไทยในอดต กลาวคอ ลกษณะสาคญของการแปลในสงคมไทยในอดตมไดอยทการถายทอดเนอความจากภาษาหนงไปเปนอกภาษาหนงโดยพยายามรกษาสมมลภาพและองคประกอบตาง ๆ ของตวบทตนฉบบไวใหครบถวนเทานน แตยงอยทการอาศยตวบทตนฉบบเปนวตถดบตงตนในการสรางงานวรรณศลปใหมรสนยมตองตามผ เสพชาวไทย โดยนยนงานแปลในมโนทศนของกวไทยจงไมตางกบการแตงวรรณคดขนใหมโดยอาศยตวบทตนฉบบเปนตนเคา ขอสนนษฐานนจงอาจเปนคาตอบของคาถามทวา เหตใดเจาฟาธรรมธเบศรจงไมทรงใชคาวา แปล ในพระนพนธเรองนเลย แตทรงใชคาวา แตง แทน วรรณคดแปลในยคกอนหนา นนโทปนนทสตรคาหลวงอยางมหาชาตคาหลวงกนาจะมมโนทศนเชนเดยวกน

เปนทนาสงเกตวา มโนทศนเรองการแปลในสงคมไทยสมยโบราณนนบวาคลายคลงกบมโนทศนเรองการแปลในภาษาสนสฤตมาก ดงจะเหนไดวา คาทหมายถง “การแปล” ในภาษาสนสกฤตคอคาวา อนวาท คาวา วาท มความหมายวา “กลาว, พด” สวน อน เปนอปสรรค มความหมายวา “ตาม, ภายหลง” ตามรปศพท อนวาท จงมความหมายวา “การกลาวหรอพดในภายหลง” ซงอธบายความไดวา ลกษณะสาคญของงานแปลในภาษาสนสกฤตนนอยทการทาซาตวบทตนฉบบใหมความไพเราะสละสลวยมากยงขน มใชการถายทอดหรอสงผาน (trans-late) เนอความจากภาษาตนทางภาษาหนงไปยงอกภาษาหนงซงเปนปลายทางซงเปนมโนทศนของคาวา translation ในภาษาองกฤษ (Pym, 2010: 2)

๒๘๐  

การนามโนทศนการวจารณงานแปลของไรสซงเปนทฤษฎตะวนตกมาใชศกษา นนโทปนนทสตรคาหลวงในครงนจงทาใหเขาใจความหมายของคาวา แปลแตง ไดอยางเปนรปธรรม ทงยงทาใหประจกษในพระอจฉรยภาพของเจาฟาธรรมธเบศรในฐานะททรงเปนทง นกแปล และ กว ททรงสรางสรรคผลงานแปลนนโทปนนทสตรคาหลวงใหเปนวรรณคดไทยทมวรรณศลปอนงดงาม นนโทปนนทสตรคาหลวงจงเปนวรรณคดททรงคณคาไมแพพระนพนธเรองอน ๆ และเมอเปรยบเทยบกบวรรณคดพทธศาสนาพากยไทยซงแตงขนกอนหนา คอ มหาชาต คาหลวงและกาพยมหาชาต นนโทปนนทสตรคาหลวงถอไดวามความงดงามไมแพวรรณคดชนครเหลานแตอยางใด

ผลการวจยในวทยานพนธนไดกอใหเกดประเดนทสมควรศกษาตอไปดงน

๑) มวรรณคดไทยหลายเรองทเปนวรรณคดแปล แตมคอยไดรบการศกษาวเคราะหในฐานะวรรณคดแปลสกเทาใด ดงนน จงสมควรทจะศกษาวรรณคดเหลานในฐานะทเปนวรรณคดแปลโดยใชทฤษฎหรอกรอบการศกษาทหลากหลาย ผลการวจยทไดอาจทาใหเหนคณคาของวรรณคดไทยทเปนวรรณคดแปลอยางละเอยดลกซงกวาการศกษาโดยไมตระหนกวาเปนวรรณคดแปล

๒) นกวรรณคดบางคนตงขอสงเกตวาพระมาลยคาหลวงมใชพระนพนธของเจาฟา ธรรมธเบศร การศกษาเปรยบเทยบสานวนการแปลของนนโทปนนทสตรคาหลวงกบพระมาลย คาหลวงอาจชวยตอบขอสนนษฐานนไดชดเจนมากขน

๓) ควรสบคนและชาระตนฉบบของนนโทปนนทวตถ และตพมพเผยแพรเพอประโยชนแกการศกษาวจยทางดานภาษาและวรรณคดบาล เนองจากคาภาษาบาลในตนฉบบ นนโทปนนทสตรคาหลวงหลายคามอกขรวธคลาดเคลอน สงผลตอการแปลเนอความ

๔) นนโทปนนทวตถเปนวรรณคดบาลทมคณคา และมประเดนทนาสนใจมากมาย แตยงไมคอยไดรบการศกษาว เคราะหโดยละเอยดสกเทาใด การว เคราะหภมหลงของ นนโทปนนทวตถในงานวจยนเปนเพยงขอสนนษฐานหนง สมควรทผ เชยวชาญดานภาษาและวรรณคดบาลจะศกษาวรรณคดเรองนในประเดนตาง ๆ โดยละเอยดตอไป

รายการอางอง ภาษาไทย กฎหมายตราสามดวง เลม ๑. ๒๕๑๕. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา. กลวด มกราภรมณ. ๒๕๔๖. เอกสารประกอบการเรยนรายวชา ๓๗๓๓๔๑ เรองสน (short

story). กรงเทพฯ: คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. จฑารตน ไชยสวสด. ๒๕๕๓. มหาชาตคาหลวง: การแปลเพอการรบรสาร. วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. (ม.ป.ป.) พระราชหตถเลขาถงองคนายก

กรรมการหอพระสมดแหงชาต เมอ พ.ศ. ๒๔๕๐. กรงเทพฯ: (ม.ป.ท.). ชนดา สหามาตย. ๒๕๕๓. รายยาวมหาเวสสนดรชาดกสานวนเจาพระยาพระคลง (หน):

การแปลเพอการรบรสาร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

ชลดา เรองรกษลขต. ๒๕๔๗. วรรณคดอยธยาตอนตน: ลกษณะรวมและอทธพล. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ชลดา เรองรกษลขต. ๒๕๕๕. มหาชาตคาหลวง กณฑทศพรและหมพานต: ราลกคาอาจารยสอน. ใน สวมล รงเจรญ (บรรณาธการ), รอยปสศาสตราจารย, หนา ๑๓๑ – ๑๕๗. กรงเทพฯ: คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (บรรณรฦกรอยปสศาสตราจารย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย วนท ๑๕ มถนายน ๒๕๕๕).

ฎกาพาห. ๒๔๕๘. พระนคร: โรงพมพไทย. ธนต อยโพธ. ๒๕๑๓. พระประวตเจาฟาธรรมธเบศ. ใน เจาฟาธรรมธเบศร พระประวต และ

พระนพนธบทรอยกรอง, หนา ๘. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร. ธเนศ เวศรภาดา. ๒๕๔๐. การใชคาเขมรในมหาชาตคาหลวง. วารสารภาษาและวรรณคดไทย

๑๔: ๔๕ – ๗๘. ธเนศ เวศรภาดา. ๒๕๔๓. ตาราประพนธศาสตรไทย: แนวคดและความสมพนธกบ

ขนบทางวรรณศลปไทย. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต. สาขาวชาวรรณคดไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นราธปพงศประพนธ, พระเจาวรวงศเธอ กรมหมน. ๒๕๓๓. คาในมหาชาตคาหลวง. วารสารภาษาและวรรณคดไทย ๗, ๓ (ธนวาคม): ๑ – ๑๑.

๒๘๒ นตยา ตนทโอภาส. ๒๕๒๐. ลกษณะเดนของกาพยหอโคลงและกาพยเหเรอพระนพนธของ

เจาฟาธรรมธบศร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. แผนกวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นธ เอยวศรวงศ. ๒๕๓๘. ปากไกและใบเรอ. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: แพรวสานกพมพ. นยม อตตโม, พระมหา. ๒๕๓๒. วธแปลภาษามคธเปนภาษาไทยโดยพยญชนะและโดย

อรรถ. กรงเทพฯ: เลยงเชยง. บรรจบ บรรณรจ. ๒๕๔๙. ไวยากรณบาลขนตน. กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บรรจบ บรรณรจ. ๑๐ ตลาคม ๒๕๕๔. อาจารยประจาสาขาวชาภาษาบาล-สนสกฤต ภาควชา

ภาษาตะวนออก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณ. บญชา สวรรณานนท. ๒๕๔๖. เกณฑประเมนคณภาพงานแปลวรรณกรรมของคาทารนา

ไรส: กรณศกษาเรองกามนต. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาการแปลและการลาม คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

บญสบ อนสาร. ๒๕๕๓. เทคนคการแปลธรรมบท ประโยค ๑-๒ และ ประโยค ป.ธ. ๓ ฉบบ

สบสานพทธศาสน. พมพครงท ๘. กรงเทพฯ: รงนครการพมพ. ปทตตา พพะเนยด. ๒๕๕๓. รายยาวมหาเวสสนดรชาดก พระนพนธสมเดจพระมหาสมณ

เจากรมพระปรมานชตชโนรส: การแปลเพอการรบรสาร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

ปรดา ศรชลาลย. ๒๔๙๖. คาหลวง. วารสารศลปากร ๖ (มนาคม): ๖๐ – ๖๕. เปลอง ณ นคร. ๒๕๒๗. ประวตวรรณคดไทยสาหรบนกศกษา. พมพครงท ๙. กรงเทพฯ: ไทย

วฒนาพานช. พนดา หลอเลศรตน. ๒๕๔๘. พฒนาการการแปลอาชญนยายชดเชอรลอก โฮมสตงแตสมย

รชกาลท ๕จนถงปจจบน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาการแปลและการลาม คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พรหมคณาภรณ, พระ. ๒๕๕๓. พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๘. นนทบร: เพมทรพยการพมพ.

พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๗ พระวนยปฎก จลวรรค ภาค ๒. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา.

พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๙ พระสตตนตปฎก เลมท ๑ ทฆนกาย สลขนธวรรค. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา.

๒๘๓ พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๑๐ พระสตตนตปฎก เลมท ๒ ทฆนกาย

มหาวรรค. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๑๒ พระสตตนตปฎก เลมท ๔ มชฌมนกาย

มลปณณาสก. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๒๐ พระสตตนตปฎก เลมท ๑๒ องคตตรนกาย

เอกก-ทก-ตกนบาต. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา. พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๒๕ พระสตตนตปฎก เลมท ๑๗ ขททกนกาย

ขททกปาฐ-ธรรมบท-อทาน-อตวตตก-สตตนบาต. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา.

พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท ๒๖ พระสตตนตปฎก เลมท ๑๘ ขททกนกาย วมาน-เปตวตถ เถระ-เถรคาถา. ๒๕๒๕. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา.

พระมาลยคาหลวง. ๒๕๐๙. พระนคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย. (พมพเปนอนสรณในงานฌาปนกจศพนางเจยน ผดงเกยรต ณ เมรวดมกฏกษตรยาราม วนท ๑๕ กมภาพนธ พทธศกราช ๒๕๐๙).

พระราชพงศาวดาร ฉบบพระราชหตถเลขา เลม ๒. ๒๕๔๘. พมพครงท ๑๐. กรงเทพฯ: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

พระวนยปฎก เลม ๑ ภาค ๑ มหาวภงค ปฐมภาค และอรรถกถา. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระวนยปฎก เลมท ๒ มหาวภงค ทตยภาค และอรรถกถา. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๑. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย ชาดก ภาค ๒ เลม ๓. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย เถรคาถา เลมท ๒ ภาคท ๓ ตอนท ๔. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย อปทาน เลมท ๘ ภาคท ๑. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

พระสตรและอรรถกถาแปล องคตตรนกาย เอกกนบาต เลมท ๑ ภาคท ๑. ๒๕๔๓. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

๒๘๔ มหาวสตอวทาน: คมภรพระพทธศาสนาฝายมหายาน. ๒๕๕๓. แปลโดย สาเนยง เลอมใส.

กรงเทพฯ: มลนธสนสกฤตศกษา. มลนทปญหาฉบบเจาปานเจาปอมครงกรงศรอยธยา. ๒๔๖๗. พระนคร: ทพยรตน. สงฆรกขตมหาสาม, พระ. ๒๕๐๔. คมภรสโพธาลงการ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

แปลโดย แยม ประพฒนทอง. พระนคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. แยม ประพฒนทอง. ๒๕๑๓. สวดมนตแปลสบสองตานาน. กรงเทพฯ: (ม.ป.ท.). (อนสรณพล

อากาศเอกเฟอง เฟองวฒราญ ม.ว.ม., ป.ช., ท.อ. กองทพอากาศ จดพมพเนองในงานพระราชทานเพลงศพ ณ เมรวดพระศรมหาธาต ๒๕ กนยายน ๒๕๑๓).

รงสมา นลรต. ๒๕๕๐. การแปลวรรณกรรมเยาวชนของผกาวด อตตโมทย: การศกษา

ประวตและแนวทางการแปล. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาการแปลและการลาม คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๔. พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา โคลงยวนพาย. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๕. พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา ลลตโองการแชง

นา. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๖. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพฯ:

นานมบคสพบลเคชนส. ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๔๙. พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา มหาชาตคาหลวง.

กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. ราชบณฑตยสถาน. ๒๕๕๐. พจนานกรมศพทวรรณคดไทย สมยอยธยา อนรทธคาฉนท.

กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. ลลลนา ศรเจรญ. ๒๕๒๕. อลงการในมหาชาตคาหลวง. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต.

แผนกวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. วชรญาณวโรรส. ๒๕๕๐. บาลไวยากรณ วจวภาค ภาคท ๒ นาม และ อพยยศพท (หลกสตร

เปรยญธรรมตร). พมพครงท ๔๙. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. วรเวทยพสฐ, พระ. ๒๔๙๖. วรรณคดไทย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. วชร รมยนนทน. ๒๕๒๒. นนโทปนนทสตร. สารานกรมไทยฉบบราชบณฑตยสถาน. ๑๕:

๙,๕๐๓. วสทธมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒. ๒๕๕๓. พมพครงท ๘. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย.

๒๘๕ ศกดศร แยมนดดา. ๒๕๓๔. คาหลวง. ใน วรรณวทยา: รวมบทความทางวชาการภาคภาษา

และวรรณคดไทย-บาล-สนสกฤตบางเรอง, หนา ๘๑ – ๙๐. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศกดศร แยมนดดา. ๒๕๔๓. วรรณคดพทธศาสนาพากยไทย. กรงเทพฯ: โครงการตาราคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศกดศร แยมนดดา. ๒๕๕๓. สานวนไทยทมาจากวรรณคด. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศลปากร, กรม. ๒๕๐๕. เจาฟาธรรมธเบศร: พระประวต และพระนพนธบทรอยกรอง. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

ศลปากร, กรม. ๒๕๑๓. เจาฟาธรรมธเบศร พระประวต และพระนพนธบทรอยกรอง. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

ศลปากร , กรม . ๒๕๔๐ . วรรณกรรมสมยอยธยา เลม ๑ . พมพครง ท ๒ . กรงเทพฯ : กองวรรณกรรมและประวตศาสตร.

ศลปากร, กรม. ๒๕๔๕ก. วรรณกรรมสมยอยธยา เลม ๒. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร.

ศลปากร, กรม. ๒๕๔๕ข. วรรณกรรมสมยอยธยา เลม ๓. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: สานกวรรณกรรมและประวตศาสตร.

ศลปากร, กรม. ๒๕๕๐. ประชมพระราชปจฉา เลม ๑. กรงเทพฯ: กรมศลปากร. ศภร บนนาค และ สรยา รตนกล. ๒๕๔๘. สนทรยภาพจากเจาฟากง. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ:

สถาพรบคส. โศภณคณาภรณ, พระ. ๒๕๕๓. อธบายวากยสมพนธ เลม ๒ (อปกรณการเรยนสมพนธและ

การแตงภาษาบาล). พมพครงท ๘. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สนท ตงทว. ๒๕๒๗. วรรณคดและวรรณกรรมศาสนา. กรงเทพฯ: สานกพมพโอเดยนสโตร. สายญ ศรออน, พระมหา. ๒๕๕๐. ประณามบทและนคมนกถาในวรรณคดบาล: แนวคด

รปแบบ และภาษา. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาภาษาบาลและสนสกฤต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สจตรา จงสถตยวฒนา. ๒๕๕๑. การเดนทางของปญญาและจนตนาการใน กามนต ของเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป. วารสารอกษรศาสตร ฉบบพเศษ. ๑: ๑ – ๒๘.

สโพธาลงการมญชร หลกการตกแตงเสยงและความหมาย. ๒๕๔๖. แปลโดย พระคนธ- สาราภวงศ. นครปฐม: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆส.

๒๘๖ สภาพร พลายเลก. ๒๕๔๑. นราศสมยรตนโกสนทร: การสบทอดขนบวรรณศลปจากพระ

นพนธเจาฟาธรรมธเบศร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. สาขาวชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภาพร มากแจง. ๒๕๓๕. ภาษาบาล-สนสกฤตในภาษาไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

สภาพรรณ ณ บางชาง. ๒๕๒๖. ประวตวรรณคดบาลในอนเดยและลงกา. กรงเทพฯ: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สภาพรรณ ณ บางชาง. ๒๕๒๙. ววฒนาการงานเขยนภาษาบาลในประเทศไทย: จารก

ตานาน พงศาวดาร สาสน ประกาศ. กรงเทพฯ: มลนธมหามกฏราชวทยาลย. สภาพรรณ ณ บางชาง. ๒๕๓๓. ววฒนาการวรรณคดบาลสายพระสตตนตปฎกทแตงใน

ประเทศไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สภาพรรณ ณ บางชาง (แมชวมตตยา). ๒๕๔๙. นโม ไตรสรณคมน. กรงเทพฯ: หอพระไตรปฎก

นานาชาต คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. แสง มนวทร. ๒๕๐๕. นนโทปนนทสตรและพระมาลย. ใน เจาฟาธรรมธเบศ พรอมดวยพระ

ประวตและพระนพนธบทรอยกรอง, หนา ๓๓๑. กรงเทพฯ: กรมศลปากร, ๒๕๐๕. อนนต เหลาเลศวรกล. ๒๕๓๙. ลกษณะคายมภาษาบาล-สนสกฤตในมหาชาตคาหลวง

กณฑทศพร ชชก และกมาร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. ภาควชาภาษาตะวนออก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อนนต เหลาเลศวรกล. ๒๕๔๕. ปฐมสมโพธสานวนลานชาง. วารสารอกษรศาสตร ๓๑, ๑: ๕๕ – ๘๒.

อมรา ประสทธรฐสนธ. ๒๕๔๕. ความแตกตางทางโครงสรางของภาษาไทยกบภาษาองกฤษทมผลตอการแปล. วารสารรามคาแหง ๑๙, ๓ (กรกฎาคม – กนยายน): ๗๐.

อมรา ประสทธรฐสนธ. ๒๕๕๐. ภาษาศาสตรสงคม. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อรอนงค พดพาด. ๒๕๒๒. พระนพนธประเภทคาหลวงของเจาฟาธรรมธเบศร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. แผนกวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อราวด ไตลงคะ. ๒๕๔๖. ศาสตรและศลปแหงการเลาเรอง. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

อปกตศลปสาร, พระยา. ๒๕๔๕. หลกภาษาไทย (อกขรวธ วจวภาค วากยสมพนธ

ฉนทลกษณ). พมพครงท ๑๑. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

๒๘๗ ภาษาตางประเทศ มลนทปญหา. ๒๕๓๖. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. วสทธมคคสส นาม ปกรณวเสสส ปฐโม ภาโค. ๒๕๑๒. พมพครงท ๕. กรงเทพฯ: มหามกฏ

ราชวทยาลย. วสทธมคคสส นาม ปกรณวเสสสส ทตโย ภาโค. ๒๕๐๗. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหา

มกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก วนยปฏเก จลลวคโค ทตโย ภาโค. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ:

มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก สตตนตปฏเก ขททกนกายสส ขททกปาฐ-ธมมปท-อทาน-อตวตตก-

สตตนปาตา. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก สตตนตปฏเก ขททกนกายสส วมานวตถ-เปตวตถ-เถรคาถา-เถร

คาถา. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก สตตนตปฏเก ทฆนกายสส มหาวคโค. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔.

กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก สตตนตปฏเก ทฆนกายสส สลขนธวคโค. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔.

กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏก สตตนตปฏเก มชฌมนกายสส มลปณณาสก. ๒๕๓๘. พมพครงท ๔.

กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามร ฐสส เตปตกฏฐกถา ชาตกฏฐกถา ๑๐ มหานปาตวณณนา ๒. ๒๕๓๕. พมพครงท

๒. กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา ธมมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค). ๒๕๓๕. พมพครงท ๒ .

กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา ปรมตถทปน นาม เถรคาถาอฏฐกถา (ทตโย ภาโค). ๒๕๓๕.

พมพครงท ๒ . กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา มโนรถปรณ นาม องคตตรนกายฏฐกถา เอกนปาตวณณนา

(ปฐโม ภาโค) มหาวภงควณณนา. ๒๕๓๕. พมพครงท ๒ . กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย.

สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา วสทธชนวลาสน นาม ขททกนกายฏฐกถา อปทานวณณนา (ปฐโม ภาโค). ๒๕๓๕. พมพครงท ๒ . กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย.

๒๘๘ สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา สมนตปาสาทกา นาม วนยฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) มหาวภง

ควณณนา. ๒๕๓๕. พมพครงท ๒ . กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย. สยามรฏฐสส เตปฏกฏฐกถา สมนตปาสาทกา นาม วนยฏฐกถา (ทตโย ภาโค) มหาวภงค

ภกขนวภงควณณนา. ๒๕๓๕. พมพครงท ๒ . กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย. อภธานปปทปกาและอภธาปปทปกาสจ. ๒๕๓๕. กรงเทพฯ: มลนธมหามกฏราชวทยาลย. Collins, S. 2006. A Pali Grammar for Students. Chaing Mai: Silkworm Books. Davids, R. T. W., and Stede, W. 2007. Pali – English Dictionary. New Delhi: Motilal

Banarsidass. Edgerton, F. 2004. Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. Vol. II. Delhi:

Motilal Banarsidass. Forster, E. M. 1927. Aspects of the Novel. London: Edward Arnold. Geiger, W. 2005. A Pāli Grammar. Translated by Batakrishna Ghosh. Oxford: The Pali

Text Society. Jeffries, L., and McIntyre, D. 2010. Stylistics. Cambridge: Cambridge University Press. Klaudy, K. 1998. Explicitation. In Baker, M., Routledge Encyclopedia of Translation

Studies, pp. 80 – 84. London: Routledge. Leech, G. N., and Short, M. 2007. Style in Fiction: A Linguistic Introduction to English

Fictional Prose. 2nd ed. London: Pearson Education. Nyanatusita, Bhikkhu. 2008. Reference Table of Pali Literature. [Online]. Available from:

http://www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil_elib/Nyt008__Nyanatusita_ReferenceTableOfPaliLiterature.pdf [2011, November 30]

Malalasekera, G., P. 2007. Dictionary of Pali Proper Name. Vol. II. Delhi: Motilal Banarsidass.

Monier-Williams, M. 2005. A Sanskrit-English Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass. Munday, J. 2001. Introducing Translation Studies: Theories and Applications. London:

Routledge. Pym, A. 2010. Exploring Translation Theories. Oxon: Routledge. Reiss, K. 2000. Translation Criticism-The Potentials & Limitations, Categories and

Criteria for Translation Quality Assessment. Translated by Errol F. Rhodes. Manchester: St. Jerome and American Bible Society.

๒๘๙ Vinay, J., P. and Darbelnet, J. 1958. Styistique comparée du français et le l’anglais.

Paris: Didier. Warder, A., K. 2001. Introduction to Pali. 3rd ed. Oxford: The Pali Text Soceity.

ภาคผนวก

๒๙๑

ตวบท นนโทปนนทวตถ ทคดจากจาก นนโทปนนทสตรคาหลวง และคาแปล

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส

นนโทปนนทภชค วพธ มหทธ ปตเตน เถรภชเคน ทมาปยนโต อทธปเทสวธนา ชตวา มนนโท ตนเตชสา ภวต เต ชยมงคลาน

อนจฉรยเมเวท กปปสตสหสสตตราน วสตอสงเขยยกปปาน สกลภวตตยโลกโลภนยมจจนตทฬหสเนหพนธวตถาภรณปสรชฏจามกรวรเวฑรยสงขปพาลมสารคลลปปภต ววธ วจตโต ปกรณสหตมตรมมณยมหาจกกวตตรชชสรยาทธนปรจจาควเสน ทสปารมต สกลามร มานวมนมนาปตราลงกตสสหทยมสญชนนยนนาสกกณณเหตถ ปาทาทวรองคปรจจาควเสน ทสอปปารมต นขณขนธลปงกชภวนตนยอมรนรคณาภรามเณยยชวตปรจจาควเสน ทสปรมตถปารมตนต สมตสปารมต ปเรตวา ปถวนาภยาวชยทมมเล อนปปกปปปกมปตปญจวธ ปรจจาคภตตเวตตนปปทานาตตกาเล ปรโคปตมโนมยทสปารมตาต คาฬหตรโยธาพลนกาเยน อมรมานวยกขคนธพพวชาธรทานวกมภณฑสหพยคฆขคคกญชรมหสวราหกโคณสรโคควยสภโสณสงคาลตรงครรปจจมกฏอจฉตรจฉโกกมคพานรอชนงกลวฬารอรเคนทหงสปงโกรวาตกพกกพลากกากเสนกงขคชฌกนนรภมรมยรโกญจกมพลมกรทททภนาคมจฉกจฉปปภต อเนกปปการวณณตมหนตภสนกวรปรปนมมต กามวสยายตตสกลทพพมานวนกรมารต สรจรวชลตาการนานาวณณสมชลขคคจกกจาปสรโตมรมสลหลปพพตมหามหรปปหรหตถ จตทปกเอกปปหารปาวสสกานลพหล ชตมณฑลกามธาตสสรพลนกาย ปราเชตวา ทสพลจตเวสารชชวสารทาทคณทายกสส สพพญญตญานสส ปฏลภตวา ยสมหนตปญญมหนตปญญามหนตาน ปารคเตน ววธปการวนยปายกสเลน ทททมเทวตามนสสนาคยกขาทน โอฬารวนยา วนยตวา จตราปายานกทธตมจฉามคคโต ปรโมเจตวา สกลอรยาภปฏฐต นรปททวมจจนตสข นพพานมหานคราภมข อฏฐงคกมคคปปวร มคค ปตฏฐาปนมเนน โลกนาเถน ภควตา นทาฆสมเย มชฌนตกกาเล ทสสหตรตมเตชนทนกรเตโช วย นทาฆสมเย สรยคคมน วย จ อตสมเย ปปผวกสน วย จ โหต

อท ปนจฉรย ย ตสส ตถาคตานมเตน กปปสตสหสสาธกมสงเขยย กตาธการสมปนโน อนเตวาสโก เตส ทททมนาน ทเมตวา มจฉามคคโต ปรโมเจตวา สมมามคเค ปตฏฐาเปตวา นพพเสวนมกาส.

๒๙๒

กถ

เอกสม กร สมเย สมมาทฏ ฐโก กมมผลสททหนโต อนาถปณฑโก เสฏฐ สกยหทยพภนตรคตราคทหนปปชชลตกปปคคชาลสตตปรตาปต สกลเทวาสรมนชสปณณคนธพพ ยกขาทน หทยปรฬาหวปสมน นปณณ ครราโชตตงคาวนตลพหลรตนาคมภรนภวสาลมภวน สกลเวเนยยโสตววราภสญจตามตรสวร ตโลกมณฑลสพพาปตวธาย กกขฬขนธสตาน จรกาลป ปวตตตสพพาสววธารณสมตถ ทคคตสสปตตมาน สพพสตตนกราน ธารณ ภควตา โลกทเปน ตสส มขววรอตสวณยตรวรมณวสวสฏฐรนอฏฐงคสมปนนาคเตน พรหมสเรน เทสต อตมธร ธมมสร สตวา สสาทรพหมานสหตมานโส เทวตามนสสนกรมานยคณนกรสมนนาคตสส มนวรสส คณ อานยตวา เสว ภนเต โลกปตามหาขนธสมหโต ปญจห ภกขสเตห สทธ อมหาก เคเห ภกข คณหตต นมนเตตวา สหสสนยนปงกชภวนาทลนมขนกรสญจมพต ภควโต ปาทปทมเมถน สกสรราภวนทตวา ปกกาม.

อถ สพพสตตานกมปโก สพพาสววนมตโต สพพโลกเชฏโฐ โน สตถา ตสส นมนตน อธวาเสตวา ต ทวสาวเสส รตตภาคญจ ปกตกตตพพพทธกจเจน วตนาเมส.

อถ รตตยา วรมหยาสาย อตตโน ขยปปนวรตตโสกาย ภควโต สนตกมปปฏฐน อลภนตยา ตสสาสนนปฏฐาเน ทวาห ทวาปตห จ ปฏลภตพพมตเรกปปตสข อนสสรนตยา วย.

พลวปจจสสมเย นานปปการทชคณาน รวนการญญวลาเปน สรนกรตตนยมพปรฬสตปรปณเณนทมณฑลสกสภควทนาย ปรเทวมานาย วย ปรกขยมปคตาเยว.

อถ ปจจสสสมเย สมปาคเต สพพาการสมปณโณ ทรปโม โลกวเสฏโฐ จตตวสโก โลกวท ทรตทรโต โน ภควา มโนวจปนธาย กายปปตปาเตส กปปสตสหสสาธกวสตอสงเขยยกปปปกปปตนยนปปทปทานาทสจรตจารนา เทวตาคณสมลงกตอวนตลอจลตลกสมภตสสฏฐทมราชมลาธคเตน เคหกฏปาการปาสาทเสลวตถนานาวตเตน อจจนตปรสทเธน ทพพจกขนา สพพากาเรน ทสมานหตถตลฏฐตกนกตณฑกปปตม ภวตตยมเสส โอโลเกส.

ตสโสโลกนกาเลเยว ปราณพทธปปาทปฏฐตตวธสจรตสกลเวเนยยชนวจนตนปณเณ อเนกโกฏสหสสจกกวาฬาภปฏฐรเต พทธทวากรสสญาณชาลมเข ขททกมจฉาทฏฐโก นนโทปนนทนาคราชา อาปาถมาคจฉต.

๒๙๓

โส จาย มจฉาทฏฐโก สมโณต วา พราหมโณต วา อปชฌาจรโยต วา มาตาปตโรต วา

ธมโมต วา น ชานาต.

อถาตตานาคตปจจปปนนวตถญาณโกวโท โน ภควา อย นนโทปนนทอรคราชา มยห ญาณชาลปามเข อาปาถมาคจฉต อตถ นโข นนโทปนนทสส ผณปตสส อปนสสโย นตถต อาวชเชนโต อท อททส กญจาป โส เตนตตภาวเวน มคคผล ปตพชฌต น สกโกต ทฬหวนเยน วเนตวา กมมผล สททหตวา มม สาสน สทโธ สมาโน อายต มคคผลปฏพชฌนการเณส ปตฏฐาย กามนมจฉามคคโต สกตตาน สมทธรตวา สกยปฏสรณ กรสสตต.

โส อทธมา อาสวโส โฆรวโสป สาวกเวเนยโยเยว.

อถ สตถา โก น โข อทธมา กตาธการสมปนโน ทททมนปปายกสโล มานทธตมานส ปฏลทธมานธช ทวนยนาตทารณกกขฬมาน อม นนโทปนนทอรคาธปต วนยนโต นพพเสวน กตวา มฬหวเสนาสปปรสเสวตกมคคมจฉาทฏฐโต ปรโมเจตวา สพพสปปรสเสวเต อรยมคเค ปเวเสสสตต อาวชเชนโต อทธปาฏหารยกรเณ สกลามรมานวนกรวสฏฐตร กตาธการสมปนน ทททมนปายกสล โมคคลลานตถร ทตยคคสาวก ปสส.๑

อถ นรามรนาโถ มลปรสทโธ โน ภควา ปภาตาย รตตยา อปฏฐากานคหณกรณตถ สรรผาสกรณตถญจ มขโธวนาทสรรกมม กตวา สกลทพพมานวนกรานนทพหลชลธมณฑลวรหต สรทสมยวลสตาสภควทนปรปณเณนทมานนทมามนเตตวา อานนท ปญจนน ภกขสตาน อาโรเจห อชช ตถาคโต เกนจเทว กรณเยน เทวโลก คมสสตต.

ตญจ ปน ทวส นาคมานวนกรา นนโทปนนทสส ผณาธปตสส สพพรตนมยอาปาณมณฑล สชชยส.

โส ปน จกกวตตรปสร นมมตวา นานปปการวจตตสวณณรชฏมณมย ทพพเสตฉตต ธารยมาเนห ทพพภสตภสเตห อเนกสหสเสห นาคมานวเกห เจว ทสสนกถนหสนาทห อาการ วลาเสห กามนมโนหราห ปรมวลาสาห นาคกญญาห จ ปรวโต ยคนธรสมคคตรณสรโย วย ทพพ รตนปลลงเก นสนโน สพพรตนขจตสวณณรชฏภาชเนส อปฏฐาปต จกกวตตโภชนาหารรห นานารสอนนปานนวกต โอโลเกตวา ภญชต อารทโธ อโหส.

๑นาจะเปน ปสส แปลวา “เหนแลว” 

๒๙๔

ตโต ภควา สพพญญพทธจกกวตตราชาภเสกาภรญชตกวจสมภเตน นววธวาเรน สกล

ปฐวกมปนสมตเถน อปรปกกลาขารสตนตชยกสมโกวฬารปปผวณณรตตปรมปสกลจวเรน กนกาจลสขรปตม สมคคตสคตกาย สมปฏจฉนโน สมนตสรจรกนกคหพภนตรโต อสมภตตรณหรณนโท วย ปรมสคนธกฏโต นกขมตวา จ ปน อทยปพพตกเฏ ปณณจนโท วย คนธกฏปมเข ฐตวา อานนท ภกขสงฆ สนนปาเตส.

ตทา จ ปน วปสสนาสภายตนหตเถน สพพกเลสตณลตานกเร คณหตวา อทธปปาทวรภมย ปาเตตวา จตสตปฏฐานปณหยา ปหรตวา กามรปารปภวสงขาเต ตโย ภเว จณณวจณเณ กตวา สห ปฏสมภทาห สพพาสวสมจเฉทารหตตปตโต ปฐมคคสาวโก สารปตตวรคนธคโช ปฏสมภทาปตเต อตตโน ปรวาเร คเหตวา อโนปมายคคสาวกลลาย ภควโต ทกขณปสเส นสท.

ตทนนตรเมว สมาธอาวาเฏ วรยงคาร ปรปเรตวา อนจจาทลกขณอกกามขวปสสนาภสต โยเชตวา จตมหาภมก กรชกายอยปณฑญาณคคนา ปรตาเปตวา ทานสนธาเสน คเหตวา สลาธกรณย ฐเปตวา อรยสจจกเฏน ปหรนโต ตสส อวชชาสส ภนทตวา อคคผลปตโต ทตยสาวกมหาโมคคลลานตเถรกมมารปวโร อตตนา สทเส ปรวาเร คเหตวา ภควโต วามปสเส นสท.

ตโต อนตรา โลกยโลกตตรสทธา มหาโสณฑาย สกลกเลสตณลต คเหตวา จตสต ปฏฐานวรชาณมห อปราปร ปหรตวา สพพานฏฐวธายกกามรชช ปปโปเฐตวา อนจจาทวปสสนา มเข ฐเปตวา สมาธชวหาย ปรวตเตตวา ญาณทาฐาห วทธเสตวา มคคผลควาห ปเวเสตวา อมตนพพานกจฉมห ปรโต อญญาตโกณฑญญมหานาโค สพพาสวปรสทเธ อตตโน ปรวาเร คเหตวา ภควนต ปรวาเรนโต ภควโต ปจฉโต นสท.

ตทา สกลหทยพภนตเร ฐต สพพานฏฐวธายกสพพกเลส กปปวคมนสมเย ปญจสรย ปาตพภาเวน มหณณโวทกวนาส วย อรยมคคสรยปาตพภาเวน สกขาเปตวา อคคผลปตโต มหากสสปตเถโร อตตโน ปรวาเร คเหตวา ภควนต ปรวาเรส.

อถญเญ มหาเถรา จตปารสทธสลจามกรกวจกญจก ปารปตวา สมาธรชฏกวเจน ถร พนธตวา อตตมเตรสธตงคสนนาห สนนยหตวา อโยนโส มนสการสรสตตโตมรนวารณตถ จตสตปฏฐานผลกวจ คณหตวา สตตมจจนตภตตจฉาต ทารณตร ชาตชรามรณาทสสารทกขาต สมพาธภวทคคมทธานปปภวอตฆฏมจฉาทฏฐวนปาทปลตาชาล สญฉนทนตถ มคคญาณนสตขคค คณหตวา รจตจามกรจมมวมมกา วย มหาโยธา สตถจกกวตตนรนท ปรวาเรส.

๒๙๕

เตห ปรวารโต ภควา รามเณยยฉททนตทหตเร อฏฐสหสสกญชรนาเคห ปรวารโต วย

อสตหตถพเพโธ ฉททนตวารณราชา ปารกชาตมเล ปณฑกมพลสลาสเน ตาวตสเทวตาคณ ปรวตโต วย สกโก เทวราชา วปลขททกคจปลลวงกรสมสญฉนโน วย รตนทพพรกโข สวณณสาขาปตตปปผปลลวงกรวราชโต วย มหาชมพรกโข วโรจตถ.

อถ รณคณผณปตนกรปหรณกโร โรสานลวนโท สพพญญพทธครฬราชา มานทธตมานส มานนยตราวมานกต นนโทปนนทอรคราช สมปทาเลตกาโม ยถา ปสสนนาน ภยโยภาวาย อสสาปกตตตาน อสสาปกตตตาย ตถานรป อทธาภสงขาร อภสงขรตวา ฉพพธรสโย ปรโต วสชเชตวา ยถา นาคราชา สภกขสงฆ ภควนต ปสสต ตถา อธฏฐหตวา เทวตามนสสวจนปถาตตาย พทธ สรยา อนลปถมพภคนตวา เทวโลกาภมโข ปายาส.

อถ ภควา สาวกนกรรตนมยขททกโปตาการานคโต ฉพพณณาทธโตทกภรตามพรตล ลวนปลลวมานอตตมธมมกขนธววธจตตสารสปณณกนกโปตากาเรนาภลาสมาโน อถวา นลปถตลปกขสมรณปกโข ภตสโฆ ลงฆมาโน ปราธานรปวนยตพพ ทฏฐกมมสมงค นนโทปนนทภชคราช สนทสสมาโน ยตวรคณนานาวธวณณปตตรชนกรปรวตโต ทยฑฒโยชนสตพนธคตโต นหต สพพรณคณกฏลคตวปกโข ราชสปณโณ อถวา สรทสมยพหลปโยธรปตลวรหตวสาลามพร ตลาเนกตนชนกขตตตารกปรวตโต วย นกขตตราชา ปณณจนโท พสมยจงกมสทเสน ตสส วมานมตถเกเนว ปญจภกขสเตห สทธ เทวโลกาภมโข ปายาส.

เตน โข ปน สมเยน นนโทปนนทสส อรคธปตสส เอวรป ลามกตร ทฏฐคต อปปนน โหต อเม นาม มณฑกสมณา มยห อปรภวเนน เทวตาน ตาวตสาน ภวน ปวสสนต นกขมนตป อทาน อโต ปฏฐาย อเมส มยห ปาทปส โอกรนตาน คนต น ทสสามต.

อฏฐาย อเนเกห นาคมานเวห ปรวตโต สเนรปาท คนตวา นาคานภาเวน ทฆมหนตตร อตตภาว นมมตวา สเนร สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา อทธมจจคคตสส จตราสตโยชนสหสสป ปมาณสส สเนรเสลราชสโสปรตลตถต ทวาทสโยชนปปมาณ ตาวตสามราน มหาสทสสนนคร สมนตาว กญจตายตโนตตงคตร ชชชลตนานาววธรตนวจตตาเนกภสนกสกโกฏปญจทสสหสส ผเณน ปฏจฉาเทตวา อทสสน คเมส.

อถ โข ปนายสมา รฏฐปาโล สมนธการ ทสวา สรส สมาโรปตญชลปฏมกลกมโล ภควนตเมตทโวจ ปพเพ ภนเต อมสม ปเทเส ฐตาน อมหาก สเนรราชสส สตตรตนมยาน จตตาร กฏาน ทสสนต สเนรโน วจตตเมขล สตตรนตมย สตตปปรภณฑปพพตญจ ทสสต ตาวตสามราน

๒๙๖

สทสสสนมหานครป ทสสต สกกสส เทวรญโญ นวาสนฏฐาน เทวโลเก มหาตลกสมภต สตต โยชนสมคคต สวณณรชฏมย เวชยนตปาสาท ทสสต เวชยนตปาสาทสสปร สมสสตนานาปปการววธวณณทพพจฉตตธชปฏากจามราทน ทสสนต โก นโข ภนเต ปเนตเรห เหตน สพพาน ปเนตาน น ทสสนตต.

อถ กเลสสงคามวชชยตโม มนสสรมหาวโร สคนธจตชาตคนธภรต สตตรตนขจตวลสต จามกรกรณฑก สมคฆาเฏนโต วย สรสสโตฬารธนวาสนฏฐานสมภต สวณณปาสาทพภนตเร กปปหารปปวฏฐาเนกโกฏสตยมขปปภาสรปราชตปภสสรรสสมจตตาฬสสสตทนตปนตสภคค รตตปทมปปผปตตรตตายตนมทตลนตรวรรสสณฐานสมภต วททมชยกสมพนธชวปปผสมานวณณารณโณฏฐทวยรจร สทธมมามตวสสาภวสสต เมฆมขปตมชชนมข อคฆาเฏตวา ฆณฏาเภรกนนรกรวกวรตตมตตทรทคชชตมคราชนนนาทททธธงสงโขภนชลธคชชตสทส ยตสสรมขววรมณคหพภนตรวสรกสวณยตร อฏฐงคสมปนนาคต อนปปกปปปกปปตสจรตผลนพพตตาต มธรสร นจฉาเรตวา ตเมตทโวจ อย รฏฐปาล นนโทปนนทอรคาธปต อมหาก อปรสเส ปาทปส โอกรตวา ตาวตสเทวโลเก คจฉนตานมาคจฉนตาน กปปโต สเนร สตตกขตต โภเคห ปรกขปตวา มหนเตน ผเณน ปฏจฉาเทตวา เอกนธการมกาสต.

ทเทม ภนเต นาคราชนต.

น ภควา อนชานาต.

อถ โข ปนายสมา ภททโย ตสส ทเมต ตเถว วตวา น ภควา อนชานาต.

อนกกเมน สพเพ เถรา อฏฐายาสนา ตสส ทเมต ภควโต อาโรจยส.

น ภควา อนชานาต.

อถาวสาเน มหาโมคคลลานเถโร อห ทเทม น ภนเตต อาห.

ทเมห โมคคลลานาต ภควา อนชานาต.

เถโร ปกตวณณ ปชชหตวา ปจนทมารตสมรตสขสขาสวณณปฏงค กงกมาราตรสสมานวณณปพลกเลข สมนตรจร นานาวธรตนวจตรโกฏสตสหสสผณ ต ทคโณตตงคปถลนาคตตภาว นมมตวา ต อรคาธปต พนธก วย จททสกขตต เวเฐตวา ตสสปรผเณ มหนตผณ ฐเปตวา สเนรนา สทธ อภปปเลส.

๒๙๗

อถ เตน ส เน รนา นปปฬยมาน อรคราชสส ทฆปถส ร ร อวรตสนทนเสท เตล

นปปฬตตตลวชปรต๒ เวตตปจฉก วย อตตนกมโหส.

อถ นาคราชา ธมาส

ต ปน ธมชาล โกฏสตสหสสจกกวาเฬส ธมายนต ปฐวตลโต ยาว กมลคพภาลยา ธมนรนตรมกาส

เถโร อย มยห สรเร ธโม อตถต มญเญต อมหาก สรเร ธมสส อตถภาวป น ชานาต อปจ โข ปน อมหาก สรเร สมมา ปรคตตตตา น ธมายส สต จ การเณ ธมายนสนต ธมาย.

ตโต นาคราชา ปชชล

เถโร อย มยห สรเร อคค อตถต มญเญต อมหาก สรเร อคคอตถภาว น ชานาต อปจ อมหาก หทยพภนตรทหน สพพกาลเมว อสวฑเฒตวา มจฉรยโกธโลภมทมานปปปรนทนา ปชชลตตตา สพพกาลเมว เมตตากรณาสโตทเกน สมมาปรนพพาปตตตา น ปชชลต สต ปจจเย ปชชลาเปส เยวาต.

อเธกจจาน ห สภาโว สวณณโลหสทโส อคคนา อปจตวา สพพถาเมน กเฏน น ปหรตวา ยถา อจฉตกมมญญ น โหต สวณณ วา น โหต ตสมา ยถา สวณณกาโร โลหกาโร สวณณโลหวกต กตตกาโม อกมมญญสวณณโลห คเหตวา อคคนา ปจตวา ปชชลตกาเล สนธาเสน คเหตวา อธกรณย ฐเปตวา โลหกเฏน ปหรนโต กมมญญ กโรนต เอว กโรนตา ปน โทสนตเรน น กโรนต กโรนต นาป อปปเยน อปจ โข ปน สวณณกมมญญภาวตถาย ปกโรนต เอวเมว โข ปน ปณฑตา ชนา กญจาป ภตาน สกยหทยพภนตเร ฐต โกธคค ปชชลาเปนต อทธยา พาหรตต น อสสา ปกเตน น โทสนตเรน น อปปเยน ปชชลนต อถ โข นพพเสวเนน กมมญญภาวตถาย ปกโรนต สลาทส จ อญญตรสมปทาย โสตาปตตผลาทส อญญตรมคคผลสมปทาย ตสมา เถโร มหนต อทธยา พาหรคคขนธ ปชชลต.

อภนน เตชสสปปนนา นฬชาลา จ สกลจกกวาฬคพภ ปตถรตา สมปชชลส

ตทา จตรสตโยชนสตสหสสโยชนปปมาณ สเนรโน ขนธ สพพสตตาน ราคทหนสสเทนคคนา กปปทหนสมย วย สมนตปชชลตเมว อโหส.

๒นาจะเปน เตลนปฬตตลวชปรต แปลวา “เตมไปดวยเมลดงาทถกบบบเปนนามนงา” 

๒๙๘

อถ เถรสส โลมกปมตต น อณหต

นาครญโญ ปน สรร อกกามขปกขต อยปณฑ วย อตสนตาปมโหส

อถ นาคราชา อยเมว โก ม สเนรนา สทธ ปเฬตวา ธมายต เจว ปชชลต จาต โก นโข ตวนต ปจฉ

อห โข นนท สกลภวนมณฑลปรมสตถโน สมมาสมพทธสส ทตยสาวโก โมคคลลาโน นามาต

กสมา ภนเต ตมเห สมณา เอวรป กมม กโรถ น ตมหาก ยตต ยทท สพพภเตส ทณฑปตฏฐาปนนต

นาห โกธาปปเยน โทสนตเรน วา กโรม ตมหาก มจฉามคคโต ปรโมเจตวา สมคเค ปตฏฐาปนายาต

เอว สนเตป อตทารณ เต กต อตตโน ภกขภาเวน ตฏฐาหต

เถโร ต นาคตตภาว ปชชหตวา ปกตภกขวณเณน ฐตวา อาห ตว อรค ตรจฉาโน หตวา ชาตยา อนโธ สมโณต วา พราหมโณต วา อาจารยปปชฌาโยต วา มาตาปตโรต วา น ชานาส ปรมปญญกเขตต ตถาคต ตาวตสเทวโลเก สสาวกสงเฆน สญจารก อกโกสนวจเนน ผรสวจเนน อกโกสส อเม มณฑกสมณา อมหาก อปรสเส ปาทปส โอกรนตา สญจรนต ปฏสญจรนต อทาน อโต ปฏฐาย เตส สญจรต น ทสสามต อญเญ เทวมนสสา อตตโน สรสม ปรมปาสาทกสส ภควโต สสาวกสงฆสส ปาทปส ปตฏฐาปนาย สมมา ปฏฐยนตาป น ลภส เยว สเจ เกจ กสม ลภมานา สพพานตถวธายก๓ จรกาลกขนธสนตานปปตถต สพพาสวนรวเสสเมว โสเธนต ตว อรคตรจฉาโน สมาโน เอว มจฉาทฏฐโก ตถาคต สมมาสมพทธ ปรมปปาสาทนย สสาวกสงฆญจ ปญญกเขตต อกโกสส สลวนตานญจ อกโกสนนนาม อายต อตตนา ปฏลภตพพ ฉกามาวจรสตตสสรยเมว อกโกสนโต วย โหต ปจฉโต สร อนพนธตวา อกโกสตวา ปหรตวา ปลายนโต วย ทฏเฐ ธมเมว ตาทส ทกข อนภวสต วตวา ตสส ทกขณกณณโสเตน ปวสตวา วามกณณโสเตน นกขม.

วามกณณโสเตน ปวสตวา ทกขณกณณโสเตน นกขม

๓นาจะเปน สพพานตถวธายก แปลวา “ใหความไมเปนประโยชนทงปวง” 

๒๙๙

ทกขณนาสาโสเตน ปวสตวา วามนาสาโสเตน นกขม

วามนาสาโสเตน ปวสตวา ทกขณนาสาโสเตน นกขม

นาคราชา อธมตต เวทน เวเทนโต ยทา มณฑกสมณสส มยห มเขน ปวสตวา ตกขตร มม วสทาฐาห มขปตตกาเล ต มรมราเปตวา ภสม กโรมต จนเตตวา ตเมตทโวจ ภนเต สมณา นาม ธมมปเรกขา เยว สพพกาล ตว ปน สมโณ หตวา น ตถาภาวาห มยห ตาทส ทารณกมม กโรนโต เปเมน กโรม ปเยน กโรม น โทสนตเรน กโรมต วทส เยว ตมทส วจนมตตเมว ปฏชานาสต วตวา อตตโน มข ววรตวา ฐโต.

เถโร ตสส วจน สตวา ปกตยา สตวจฉลชชนน วย สลาลปสส โอรสปตตสส วจน สตวา โทสวเสน มนส อกรตวา ตเมตทโวจ ปพเพ ปนาวโส สมโณต วา พราหมโณต วา อาจารยปปชฌาโยต วา มาตาปตโรต วา น ชานาส อทาน มยา เอวรเปห วนเยห วนยนโต สมณา นาม ธมม ปเรกขาต ชานาส เยว ตสมา ปณฑตาน วนยสส มหนตคณ กถ ตมเหห ชานตพพ เอวญจ อตเถ สต นน มยห วเสสาธคเมน ตาทส กมม กโรตต สลลกเขตตพพ โลกสม ห กทาจ มาตาปตโร ปตตาน เอวรป ปฬน กโรนต อาจารปปชฌายาป อนเตวาสกสทธวหารกาน กทาจ เอว กโรนต อปจ โข ปน เตส วเสสาธคมาย กโรนต น อปปเยน น โทสนตเรนาต ยถา สกสพพกามททาน นธน ปวตตมานสส ปเฬตวา ปหรตวา อเนกปปการ ผรสวจน วทมานสสาป สย อายต ผลปปตตยา โกโธ น กาตพโพ เอวเมว มจฉามคคปฏปนนสส ทฏฐกมมสมงคโน ทนตกมมวสชชนตถาย สมมา ปฏปนเนห วรปรเสห อเนกปปการ ปลน ชนยนตสส อตตโน จมมจเฉทนสมตถ ผรสวจน วทนตสสาป สย โกโธ น กาตพโพ เยวาต วตวา ตสส ววเฏน มเขน ปวสตวา อนโตกจฉย ปาจเนน ปจฉเมน จงกมต.

ยถา นาม กสโล ทกโข ปรโส อายตนมหนเตส ฆเรส สตตวธ รตน ปเรนโต อนโต ปวสตวา สมนตโต อจฉฏฐ วโสเธต ปรปเรต เอวเมว เถโร นาคราชสส อนโตหทเย สทธาทก สตตวธ อรยธน ปเรนโต มจฉาทฏฐโลภโกธาทก วโสเธนโต ตสส อนโต กจฉย อปราปร จงกมต.

อถ ตถาคโต วรรชนโก สาวกตาราคณปรวโต อากาสตเล ฐตวา อตสมพานฏฐานสส ปตตภาว ญตวา โอภาส ทสเสนโต มนส กโรห โมคคลลาน มหทธโก โส นาคราชาต อาห.

เถโร มยห ภนเต จตตาโร อทธปปาทา ภาวตา พหลกตา ยานกตา วตถกตา อนฏฐตา สสมารทธา ตฏฐต เอโก นนโทปนนโท นนโทปนนทสทสาน สตป สหสสป สตสหสสป ทเมต สกกเณยย มา ภควา สงกมามต อาห

๓๐๐

โส ปน นาคราชา ปวสสนโต ตาว น เม ทฏโฐ ตสส นกขมนกาเล ตกขตราห จตห ทาฐาห

ต ขาทสสามต จนเตตวา สเจ ภนเต น อปปเยน น โทสนตเรน เอวมกรตถ มา มยห เอวรป อนโต กจฉย อปราปร จงกมนโต พาธยตถ พห นกขมถาต.

ตสส วจเน อวสฏเฐ เยว เถโร ต ขณเมว นกขมตวา พห อฏฐาส

นาคราชา ต ทสวา อยเมโสต จนเตตวา นาสาวาต วสชเชส

ต ขณเมว เถโร สมาปตต สมาปชช

เตน โลมกปมตตป จาเลต น สกโกต

อวเสสภกข กร อาทโต ปฏฐาย สพพาน ปาฏหารยาน กาต สกกเณยย อท ปน ฐาน ปตวา เอว ขปป นสสนต โน หตวา สมาปชชต น สกขสสนต.

เตน ภควา เตส นาคราชทมน นานชานาต

โส อมสส สมณสส นาสาวาเตน โลมกปมตตป จาเลต นาสกข มหทธโก โข สมโณ ทสสห นยเตโช ยาว ม น มาเรตวา ปลายยามต ปลายต อารพภ.

เถโร ตสส กฏ ล ว โสเธนโต ปากตกตตภาว ปชชหตวา เอกปปหารปาตนโกฏสตสหสสสสนสททสทส ภสนปกขมารตตวปกโขปาตนสมตถ วลส ต สตตวธรตนปตต รญชโตภยปกข ทราสสทเตช ตกขตรนขขคควชรสมนนาคต สเนรปพพตราชจตคณาธกพเพธปถลปรมาณมานต ปกขราชตตภาว นมมตวา นาคราชาน อนพนธ.

โสป นาคราชา อเนกปปการถลสขมตตภาว นมมตวา ปลาย

เถโร ตสส ปราชตปปตตภาว ญตวา ตสส สเวชนตถาย อนพนธ

อถ นาคราชา กญจ เลณ ปฏสรณญจ อลภตวา จรกาล สกยหทยพภนตเร ฐต มจฉาทฏฐหลาหลวส วมมตวา มานวกเสส ธาเรตวา ภนเต ตมหาก สรณ คจฉามต เถรสส ปาเท วนทตวา อาห มยา ภนเต อตตโน อนธพาลตาย สสารทกขน สสาวรสโมกณณาย สสารรตตยา มจฉาทฏฐมหนธการปรโยนทธโลจนยคคเลน ตมหาก คณมหจจ อทสวา เอวรโป มหาปราโธ กโต ยถา ชจจนโธ ปรโส อตตโน อนธภาเวน อจจนตวนทนย จกกวตตนรนท อปสสมาโน น วนทต ตสส โทโส น คเหตพโพ เอวเมว โข มยห ตมหาก เตโชพล อชานนตสส เอวรโป กตาปราโธ มมาปราธ

๓๐๑

มนส อกรตวา มยห ปตตภาเวน สรณ ภวาห อญญถา เม สรณ นตถ ปยปพพโก ภนเต โทโส จรกาลเมว ปวตตตวา มหานตถาวโห โหต อญญมญญสส สฏ ชานตตตา โทสปพพโกป น ปโย ตสส ตยห อชานตตตา จรกาลเมว ปรวตเตตวา ทฏฐธมมกสมปรายกสขาวโห โหตต.

อถ เถโร นาคราชสส วจน สตวา โอรสปตต วย มญญมาโน สตถานนท อธาคโต เตน ต ทมาปยมาโน สเจ ตมหาก โทส ขมาเปต เอห ภควนต โลกากรณ ขมาเปสต.

อถ น เถโร ภควโต สนตเก เนส.

อถ นาคราชา สกลทพพมานวคณสลนมขนกรสตตเสวต จกกลกขณลกขต สวโสธตสพพกายก วมลจามกรวทน๔ปปการ วสทโธตตมนขวราชต ภควโต ปาทปงกชยมก วนทตวา อจจโย ม ภนเต อจจคคมา ยถาพาล ยถามฬห ยถาอกสล โยห ภนเต สสารรตตยา นททายมาโน สกายหทยพภนตเรฏฐตาย มจฉาทฏฐฆฏตนธการาย ปรโยนทธวทโนชนชรามรณรหต นาถ ภควนตมนนตคณ น ชานาม ชานาม ภนเต ปเนตรห ต อคคปคคลมตตม ปญญกเขตตมป ยตถ อปปมตตก ทนน มหปผลตร โหต อโต ปฏฐาย ภนเต อตตาน ปรจจชตวาป ตณ สรณาน ปรจจชต น สกโกมต กตตพพาวสาเน ตณ สรณาน อคคเหส.

อถ สตถา ปาตลปโยธรปตลปรโยนทธกนกาจลนตมพรหหาตกปญจกณฑล ปปผมกลปตมปญจางคลห วราชต อนปปกปปปชนตสจรตผลสญชาต สภลกขสญจต สสารสาครมโหฆ นมมคคชนตาตารณสมตถ สฏฐลลต ภมรทกขณหตถ ปสาเรตวา อมตตสมภาราภนพพตต สสารทกขกณณสลาทปรตาปตสกลโลกกณณววรามตรสปรสญจมานมว อตมธรตร อฏฐงคสมนนาคต พรหมโฆส โฆสตวา ปาณาตปาตาทปญจวธเวรรหตาน สกขาปทาน อนสาสต.

นาคราชา สกลเทวมนสสหตาหตกสเลน สตตหตปฏฐตนายเกน นยยานกสาสเนน อนสฏโฐ สาธ ภนเต ตถา ปรจจชสสาม๕ ยถา ม ภควา อนสาสตต วตวา สพพญญตญาณรจร รสปปภาห วกสตรตตปงกชปตตพภนตเร ฐต นลวณณภมรฏฐนภนยนยมกราชต อเนกโกฏปญญปภาวปายาป สมปณณ ภควโต วรวทนวกสต สวณณกเล๖ สย โอโลเกตวา อฏฐาส.

อถ ภควา ภกขสงฆปรวโต อนาถปณฑกสส นเวสน อคมาส.

๔นาจะเปน วทธน แปลวา “เจรญ, รงเรอง, เพมพน” 

๕นาจะเปน ปฏปชชสสาม แปลวา “ขาพระองคจกปฏบต”

๖นาจะเปน สวณณกวลเย แปลวา “บวทอง” 

๓๐๒

อถ อนาถปณฑโก ก ภนเต อตทวา อาคตตถาต อาห

อชชาป เสฏฐ โมคคลลานสส นนโทปนนทสส สงคาโม อโหสต

กสส ภนเต ชโย กสส ปราชโยต อาห

กญจาป โส มหานภาโว อาสวโส ทททมโต โมคคลลาเนน ทมโต คณฑปาโท วย นพพสตต ปตโต นยยานกสาสเน สกตตาน ปตฏฐโต ตถาคตสส อตตาน โอรสปตตภาว อปเนตต อาห.

ต สตวา เสฏฐ เอวรป มหานภาว นยยานกสาสน อตปสทตวา สตตาห พทธปปมขาน ปญจนน ภกขสตาน มหาสกการสมมาน กตวา เอว มหานภาวสส เถรสส สตตาห สกการ อกาส.

เตน การเณน เอตทคค ภกขเว มม สาวกาน อทธมนตาน ยทท โมคคลลาโนต ทตยฐาเน ฐเปส

ตสส คณ ปกาเสนโต สตถา อาห

ทเมตวา โย อทนตาน นาคาทน มหาปเถ ฐเปส ต มหาวร นมนต สรสาธโวต

นนโทปนนทวตถ นฏฐต

พทธสรตเถเรน สงคายต นนโทปนนทวตถ นฏฐต.

๓๐๓

คาแปล นนโทปนนทวตถ

ขอความนอบนอมจงมแดสมเดจพระผ มพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

พระจอมมนทรงชนะพญานนโทปนนทนาคราช ผ มฤทธมาก มมจฉาทฐ ดวยวธแสดงฤทธ โดยโปรดใหนาคคอพระเถระผ เปนโอรสไปทรมาน ดวยเดชแหงชยชนะนน ขอชยมงคลจงมแดทาน

ไมใชเรองนาอศจรรยแตอยางใดทสมเดจพระผ มพระภาคบาเพญสมดงสบารมเปนเวลา ๒๐ อสงไขย กาไร ๑๐๐,๐๐๐ กป ไดแก (๑) ทศบารม คอ การบรจาคซงทรพยมอาทคอสรราชสมบตแหงพระจกรพรรดอนเปนทนารนรมยยงอนประกอบดวยอปกรณอนวจตรตาง ๆ อาท พสตราภรณ เครองประดบพระวรกาย เงน ทอง ไพฑรย สงข ประพาฬ มสารคล อนผกสตวโลกทง ๓ ภพใหอยากได ปรารถนา และเสนหาอยางเหนยวแนน (๒) ทศอปบารม คอ การบรจาคอวยวะสาคญ อาท พระเศยรอนทรงประดบตกแตงแลว พระหทย พระมงสา พระเนตรทหยอดเยม พระนาสก พระหตถ พระบาท อนยงใจเทวดาและมนษยทงปวงใหเอบอาบยง (๓) ทศปรมตถบารม คอ การสละพระชนมชพอนเปนทนารนรมยยงแกหมมนษย เทวดา และผ มขนธยงไมสนคอรปพรหม ทรงผจญกองทพแหงเจาผ เปนใหญในกามธาตทโคนตนวชยพฤกษทสะดอแหงแผนดน อนเปนบรเวณทถกผจญแลวดวยหาฝนทตกพรอมกนทง ๔ ทวป ถอพระขรรค จกร ธน ศร โตมร สาก ภเขาใหญและแผนดนใหญมสหลากหลาย มอาการประดจสายฟาทสองแสงสวาง อนเนรมตรปรางเปนชนดตาง ๆ อนอาจฆาหมเทพมานพทงหมดในกามภพ มขนาดมหมานาเกลยดนากลว เปนเทวดา มนษย ยกษ คนธรรพ วทยาธร ทานพ กมภณฑ ราชสห เสอ แรด ชาง กระบอ หมปา ววปา วว ววลาน ววผ สนข สนขจงจอก มา เนอ คาง ลง หม หมาใน หมาปา กวาง ลง งเหลอม พงพอน เสอปลา งใหญ หงส นกกด นกจากพราก นกยาง นกกระเรยน กา เหยยว นกกระสา แรง กนนร แมลงภ นกยง นกกระเรยน จระเข มกร งนา งใหญ ปลา เตา เปนตน ดวยกองทพนกรบผแขงแรงยง คอ ทศบารมอนสาเรจดวยใจทระวงรกษาไวอยางแนนหนาในอดตกาลดวยการพระราชทานอาหาร รางวล และการบรจาคทง ๕ ประการ อนยงใหพภพสนสะเทอนสนเวลาหลายกป แลวทรงบรรลพระสพพญญตญาณอนใหคณมทศพลญาณและความแกลวกลาในจตเวสารช-ญาณอาท ทรงแนะนาวนยอนโอฬารแกเทวดา มนษย ยาค ยกษทฝกไดยากเปนอาท ดวยอบายอนแยบคายประการตาง ๆ อนทาใหถงฝงแหงความยงใหญในยศ บญ และปญญา แลวทรงเปลองสตวทงหลายใหหลดพนจากหนทางทผดซงเปนทางไกลททาใหเกดในอบายภมทง ๔ แลการแยม

๓๐๔

บานของสตวโลกยอมมเพราะพระผ มพระภาคผทรงเปนทพงแหงสตวโลกมพระทยกระทาสตวใหตงอยในมรรคา คอ มรรคมองค ๘ อนประเสรฐ ซงนาไปสมหานครคอนพพานอนปราศจากอนตราย เปนบรมสข ไมบงเกดขนอก อนพระอรยเจาทงหลายปรารถนานน ประดจแสงสวางของดวงอาทตยทแผดเผาความมดทขมไดแสนยากในเวลาเทยงวนในฤดรอน เหมอนพระอาทตยทขนในฤดรอน และเหมอนดอกไมแยมบานในสมยทมไออน

แตการทศษยผสมบรณดวยปจจยทกระทามาในอดตเปนเวลาอสงไขแสนกลปทรมานสตวอนทรมานยากเหลาน ใหหลดพนจากหนทางทผด แลวใหตงอยในหนทางอนถก หมดพยศ ตามพระอนญาตของพระตถาคตนน เปนเรองนาอศจรรย

อยางไร?

ไดยนวา ในสมยหนง อนาถบณฑกเศรษฐเปนผ มความเหนชอบ ศรทธาในกรรมและผลกรรม ไดฟงเสยงธรรมแหงสมเดจพระผ มพระภาคพระองคนนอนไพเราะยง อนทรงแสดงแลว ประดจเสยงแหงพรหม อนสมบรณไปดวยคณสมบตทง ๘ อนแผซานออกจากชองพระโอษฐแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาประดจเสยงปแกวอนพงฟงยงนก อนพระผ มพระภาคผ เปนประทปแหงโลกทรงไวทรงไวซงสรรพสตวไมใหตกไปสทคต สามารถทาลายอาสวะทงปวงทเปนไปตลอดกาลนาน จากขนธสนดานทหยาบชาซงทาใหสตวทงหลายเวยนวายตายเกดใน ๓ โลก ดวยการรดนาอมฤตอนประเสรฐทางชองโสตของเวไนยสตวทงปวงทอยบนพนเบองลาง ภเขา และทองฟาอนไพศาล ดบความเรารอนในหวใจของแหงเทวดา อสร มนษย ครฑ คนธรรพ ยกษเปนตน อน เรารอนอยเนอง ๆ จากไฟไหมกปอนลกโชนคอไฟราคะอนอยภายในใจของตน จงนอมนาพระคณแหงพระจอมมนผถงพรอมดวยองคคณซงทาใหหมเทวดาและมนษยดวยจตตงมนพรอมดวยความเคารพเลอมใส แลวกราบทลนมนตวา “ขาแตพระองคผ เจรญ ผ ทรงเปนพระโลกบดา ผ ทรงประกอบดวยมหาขนธ ขอพระองคทรงรบซงภกษาทเรอนของขาพระพทธเจาพรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รป” แลวจงนอมไหวพระยคลลาทแหงพระผ มพระภาคเจา ประดจคแหงดอกบวอนหมแมลงภตอมในสระบวตาง ๆ มสระแหงทาวสหสสนยนเปนอาท ดวยเศยรเกลาของตน แลวจง หลกไป

ลาดบนน พระศาสดาแหงเราทงหลาย ผทรงเมตตาตอสรรพสตว ผทรงพนวเศษแลวจากอาสวะทงปวง ผทรงเปนใหญในโลกทงปวงทรงรบคานมนตของเศรษฐนนแลว ทรงยงเศษแหงวนนนและสวนแหงราตรใหนอมลวงไปวเศษแลวดวยพทธกจอนพระองคพงพระทาโดยปกต (ทรงใชเวลาตอนกลางวนและกลางคนปฏบตกจททรงกระทาตามปกต)

๓๐๕

ครงนน เมอเทพราตร ผ มความหวงดทยงใหญ ผ เศราโศกเพราะการจะสนไปของตน ไมได

เขาใกลพระผ มพระภาค จงทาทประหนงจะระลกถงปตสขอยางยงทดวงทวาและเทพแหงทวาจะพงไดรบเพราะการไดเขาใกลสมเดจพระผ มพระภาคนน

ในเวลาใกลรง เทพราตรผ มดวงหนางดงามดงพระจนทรเพญทพรางพรมดวยนาตาทปรมออกเพราะกลมเสยงครวญ เพราะเสยงรองราพนทแสดงออกถงความสงสาร คอ เสยงรองของหมนกนานาพรรณ

ลาดบนน ครนเมอเวลารงเชามาถแลว พระผ มพระภาคแหงเราทงหลาย ผทรงบรบรณไปดวยอาการทงปวง ผอนบคคลอนจะเปรยบไดยาก ผประเสรฐสดในโลก ผทรงทาจตใหอยในอานาจ ผทรงรแจงโลก ผทรงหางไกลจากความชว ทรงพจารณาภพทง ๓ ไมมเศษ อนมรปรางประดจผลมะขามปอมทองอยบนฝามอ ซงปรากฏดวยอาการทงปวง ดวยทพยจกษอนบรสทธยงพนวตถ ตาง ๆ คอเรอนยอด กาแพง ปราสาท ภเขา อนทรงไดรบแลว ณ โคนตนอสสตถะ ดวยการประพฤตสจรตมอาท คอ การใหประทปเปนทานคอพระเนตรอนสาเรจผลสนยสบอสงไขยกาไรแสนกลป นบแตทรงตงมโนปณธาน ทรงเปลงพระวาจา และทรงบาเพญดวยพระองคเอง

ในกาลเปนอนทอดพระเนตรแหงสมเดจพระผ มพระภาคพระองคนน (เมอพระผ มพระภาคทอดพระเนตร) นนเทยว พระญานนโทปนนทนาคราช ผ มมจฉาทฐละเอยดกมาปรากฏในหนาแหงขายญาณของพระพทธเจาผประดจดวงอาทตยอนแผไปในทวทงแสนโกฏอนเตมไปดวยความคดตาง ๆ ของเวไนยชนทงปวงผ มสจรต ๓ ทเรมปรากฏตงแตพทธปบาทกาลของพระพทธเจาพระองคตาง ๆ

แลพระญานาคนนมมจฉาทฐ ไมรจกสมณะ พราหมณ อปชฌาจารย มารดาบดา หรอธรรม

ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาคแหงเราทงหลาย ผ ทรงปรชาหยงรเรองราวในอดต ปจจบน และอนาคต ทรงราพงวา “พญานนโทปนนทนาคราชนมาปรากฏสคลองในปากขายญาณของเรา อปนสยแหงพญานาคนนโทปนนทะนมอยหรอไมมหนอ ?” ครนทรงเหนแลววามจงทรงดารวา “ถงกระนนกตาม พญานาคตนนยอมไมสามารถทจะรแจงมรรคผลไดเพราะอตภาพของตน (ทเปนสตวเดรจฉาน) ตอเมอไดฝกตนดวยการฝกอนเครงครด จงจะเลอมใสในคาสอนของเรา จะเชอผลกรรม ตงอยในเหตแหงการรแจงมรรคผลตอไปในภายภาคหนา จะยกตนเองขนจากหนทางทผดอนกอปรไปดวยกาม กระทาใหเปนทพงแกตน

๓๐๖

พญานาคนเปนผ มฤทธ เปนอสรพษ มพษรายแรง แมกระนน กเปนผ ทพระสาวกพง

สงสอนได

ลาดบนน พระศาสดาทรงพจารณวา “ใครกนหนอทมฤทธ ถงพรอมดวยการกระทายงอนตนกระทาแลว ฉลาดในอบายในการทรมานอนยาก จะฝกหดพญานาคนนโทปนนทะน ผมานะอนกกขฬะหยาบชายง ยากทจะสงสอน มธงคอมานะอนตนไดรบเฉพาะ มใจอนถกทาลายแลวดวยมานะ ใหคลายพยศ เปลองใหจากความเหนผดนอกทางแหงผ เสพดวยอสตบรษเพราะอานาจแหงความลมหลง นาใหเขาไปสหนทางอนประเสรฐอนสบปรษทงปวงเสพ” กทรงเหนพระโมคคลลานเถระ ผ เปนทตยอครสาวก วาเปนผฉลาดในอบายแหงการทรมานอนยาก ถงพรอมดวยการกระทายงอนตนกระทาแลว ประเสรฐกวาหมเทวดาและมนษยทงปวง ในการกระทาอทธปาฏหารย

ครนเมอราตรสวางแลว ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาคแหงเราทงหลาย ผทรงเปนทพงแหงมนษยและเทวดา ผบรสทธจากมลทน ทรงกระทาประโยชนในการอนเคราะหผอปฏฐาก ความผาสกแหงพระวรกาย และพระสรรกจมการสรงพระพกตรเปนอาท ทรงเรยกพระอานนท ผ มดวงหนาประดจพระจนทรเตมดวงอนงดงามสองแสงในฤดใบไมผล อนปราศจากบรมณฑลหงเมฆใหญอนหมเทวดาและมานพทงปวงยนด แลวตรสวา “ดกรอานนท เธอจงแจงแกภกษ ๕๐๐ รปวา ‘พระตถาคตจกเสดจไปสเทวโลกดวยกจอนพงกระทาบางประการนนเทยวในวนน’ ”

กแลในวนนน หมนาคมานพทงหลายไดจดเตรยมบรเวณโรงดมอนสาเรจไปดวยรตนชาตทงปวง แกพญานนโทปนนทนาคราช

ฝายพญานนโทปนนทนาคราชนนกเนรมตรปแหงจกรพรรดอนงดงาม แวดลอมไปดวยนาคมาณพหลายพนอนประดบประดาดวยเครองแตงกายทพย กางกนทพยเศวตฉตรอนแลวไปดวยแกว เงน และทอง และนางนาคมาณวกาทงหลายอนงดงามยง มอาการอนดงดดใจใหรกใครดวยอาการอนงดงาม มการมอง การเจรจา การหวเราะเปนอาท, แลวนงลงบนบลลงกแกวอนเปนทพย ประดจพระอาทตยยามรงอรณอนขนเหนอยอดเขายคนธร, มองดอาหารและเครองดมมรสหลากหลาย อนเปนโภชนาหารอนคควรกบพระจกรพรรด อนถกจดวางในภาชนะเงนทองอนประดบแลวดวยแกวทงปวงทงหลาย, แลวจงปรารภจะบรโภค

ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาคทรงประดบพระวรกายของพระสคตทสงสงาประดจยอดเขาทองดวยมหาบงสกลจวรอนยอมดวยนาครงสสกแกดจสดอกชยโกสมและดอกทองหลาง อนสามารถยงปฐพทงสนใหหวนไหว ๙ ครง ประดจเกราะอนยอมในพธราชาภเษกแหงพระจกรพรรด

๓๐๗

คอพระสพพญญพทธเจา แลวจงเสดจออกจากพระบรมคนธกฎ ประดจลกราชสหซงไมหวาดกลว ทออกจากระหวางแหงคหาทองอนสองแสงรงเรองทงสน และประดจดวงจนทรเพญอนขนเหนอยอดแหงเขายคนธร ประทบอยหนาพระคนธกฎ แลวโปรดใหพระอานนทเรยกประชมสงฆ

ในกาลนนแล พระสารบตรผประดจชางตวประเสรฐ ผ เปนปฐมอครสาวก ผบรรลอรหตผลตดขาดจากอาสวะทงปวงดวยปฏสมภทาทงหลาย รวบกอหญาคอกเลสทงปวงดวยงวงคออสภวปสสนา แลวทงลงบนพนคออทธบาท เหยยบดวยสนเทาคอสตปฏฐาน ๔ กระทาภพทง ๓ ใหเปนจณและวจณ กพาภกษผ เปนบรวารของตนมาดวยลลาแหงพระอครสาวกอนมทเปรยบหามได แลวนงลง ณ เบองขวาแหงสมเดจพระผ มพระภาคเจา

ในกาลตอมานนเทยว ชางเหลกผประเสรฐสดคอพระมหาโมคคลลานะผ เถระผ เปนอครสาวกลาดบทสอง ผบรรลผลอนเลศ ยงกองถานเพลงคอวรยะใหเตมในหลมไฟคอสมาธ สบลมในเบาหลอมคอไตรลกษณมอาทคออนจจา กระทาใหมหาภตรปทง ๔ รอนดวยไฟคอญาณประดจกอนเหลกในรางกาย ใชคมคบวางบนทงคอศล ตดวยคอนคออรยสจ ทาลายศระษะคออวชชาของตนใหแตก กพาภกษผ เปนบรวารผ เสมอกบตนมา แลวนง ณ เบองซายแหงสมเดจพระผ มพระภาค

ลาดบนน พระอญญาโกญฑญญะผประดจชางตวประเสรฐ รวบกอหญาคอกเลสทงปวงดวยงวงใหญ เหยยบไปมาดวยเขาคอสตปฏฐาน ๔ สลดธลคอความรกใครอนใหซงความไมมประโยชนทงปวง แลวนามาใสในปากคอวปสสนามอนจจาเปนอาท บดดวยลนคอสมาธ และเคยวจนแหลกดวยเขยวคอญาณทงหลาย กลนลงไปในคอคอมรรคและผลจนเตมในทองคอพระนพพานอนเปนอมตะ กพาภกษผ เปนบรวารของตน ผบรสทธจากอาสวะทงปวง มาแวดลอมสมเดจพระผ มพระภาค แลวนงลง ณ เบองหลงของสมเดจพระผ มพระภาค

ในกาลนน พระมหากสสปเถระ ผบรรลผลอนเลศ ยงกเลสทงปวงอนใหความไมเปนประโยชนทงปวงทตงอยภายในใจใหเหอดแหงดวยการปรากฏแหงดวงอาทตยคออรยมรรค ดงดงการพนาศของนาในหวงมหรรณพดวยการปรากฏแหงดวงอาทตยทง ๕ ในคราวแหงการสนไปแหงกป กพาภกษผ เปนบรวารของตนมาแวดลอมสมเดจพระผ มพระภาค

ลาดบนน พระมหาเถรทงหลายรปอน ๆ ประดจนกรบทยงใหญทผกเกราะหนงและทอง ประดบเกราะทองคอศลบรสทธทงส ผกเกราะเงนคอสมาธอยางมนคง และผกเกราะคอธดงค ๑๓ อนเปนยอด ถอเกราะคอผลแหงสตปฏฐาน ๔ อนเปนประโยชนในการปองกนลกศร, ดาบ, โตมร จากการกระทาในใจโดยไมแยบคาย ถอพระขรรคอนคมคอมรรคญาณอนเปนประโยชนในการตด

๓๐๘

ขายแหงเครอไมในปาคอมจฉาทฐอนหนายงซงเกดจากการถอทางอนยากและคบแคบคอทกขแหงสงสารวฏมชาต ชรา มรณะเปนอาท อนทารณยง คอ ความวางเปลานากลวไมรจกสน กมาแวดลอมพระศาสดาผประดจพระจกรพรรดผ เปนใหญแหงมนษย

สมเดจพระผ มพระภาคอนหมภกษทงหลายเหลานนแวดลอม ทรงสงางามประดจพญาชางฉททนต ซงมความสง ๘๐ ศอก อนชางทงหลาย ๘,๐๐๐ ตวแวดลอม ณ ฝงสระฉททนตอนนารนรมย, ประดจทาวสกกะ ผ เปนราชาแหงทวยเทพ แวดลอมดวยหมเทวดาแหงสวรรคดาวดงส บนแทนหนนามวาบณฑกมพล ณ โคนตนปารกชาต, ประดจตนไมแกวอนเปนทพย อนปกคลมแลวดวยพม ใบออน หนอใหญนอย, ประดจตนหวาใหญอนงามดวยกง ใบ ดอก ใบออน หนอ อนมสงามดจทอง

ลาดบนน ราชาแหงครฑคอพระสพพญญพทธเจา ผกระทาซงการประหารหมพญานาคคอหมกเลส ผ ทาลายไฟคอความโกรธ ทรงปรารถนาทจะตดพญานาคนนโทปนนทะ ผมากดวยมานะ ชอบดหมนผ อน มใจฟดวยมานะ ทรงบนดาลอทธาภสงขารทมรปอยางเดยวกนนนเพอทาใหผ ทเลอมใสแลวเลอมใสยงขน และทาใหผ รษยาแลวรษยายงขน ทรงเปลงพระฉพพณณรงสใหปรากฏขางหนา พญานนโทปนนทนาคราชจะเหนอยดวยประการอยางไร กทรงอธษฐานเชนนน แลวทรงเหาะขนไปบนทองฟาดวยพทธรปอนมสรเกนทเทวดาและมนษยจะสรรเสรญได บายพระพกตรเสดจสเทวโลก

ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาคทรงงดงามดวยอาการประดจเรอทองอนเตมพรอมไปดวยของมคามลวดลายวจตรตาง ๆ คอพระธรรมขนธอนสงสดซงลอยไปในหวงทะเลฉพพณณรงสคอทองฟา แวดลอมดวยเรอเลกอนแลวดวยหมแกวคอพระสาวกแลว หรอมฉะนนกประดจพญาครฑผ เปนศตรของหมนาคคอกเลสทงปวงอนถกกาจดแลว มรางกายขนาด ๑๕๐ โยชน แวดลอมดวยหมนกนานาพรรณคอหมพระภกษ ปรากฏอยตอหนาพญานนโทปนนทนาคราช ผ มกรรมอนชวชา ซงสามารถแนะนาไดตามสมควร ทะยานขนอยางรวดเรวและนากลวขนสทองฟาดวยปกทกอใหเกดลมพาย หรอมฉะนนกประดจพระจนทรเพญอนเปนราชาแหงดวงดาว อนแวดลอมแลวดวยดวงดาวอนเกดบนทองฟาอนงดงามปราศจากกอนเมฆมากในฤดใบไมผล เสดจบายพระพตรสเทวโลกประดจจงกรมแกว พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป เหนอยอดวมานของพญานาคนนเทยว

กในครานนแล ความเหนผดอนชวชายงเชนนไดเกดขนแกนนโทปนนทะผ เปนพญาแหงนาควา “ไอสมณะโลนเหลานเหาะไปยงทอยแหงเทพ ๓๓ ตน เหนอภพของขา แมคราวออกมากเชนกน ตงแตบดนเปนตนไป เมอสมณะพวกนเรยรายละอองเทาแกขา ขาจกไมใหไป”

๓๐๙

พญานนโปนนทนาคราชลกกขนไปยงเชงเขาพระสเมร โดยมนาคมานพจานวนมาก

แวดลอม เนรมตรางกายของตนใหมขนาดใหญและยาวยงดวยอานภาพแหงนาค ใชขนดพนรอบเขาสเนร ๗ รอบ แลวใชพงพานมขนาดประมาณ ๕๐,๐๐๐ โกฏ นาสะพรงกลว มรตนชาตอเนกประการสองแสงปกคลมทวมหาสทสสนนครแหงเทวดา ๓๓ ตน อนมขนาดประมาณ ๑๒ โยชน อนตงอยบนเขาสเนรซงสงประมาณ ๘๔,๐๐๐ โยชน ทาใหเกดความมดจนมองไมเหน

ลาดบนน พระรฐบาลผ มอายเหนความมด จงกระพมอญชลประดจดอกบวตมยกขนเหนอเศยรเกลา แลวกราบทลถามสมเดจพระผ มพระภาควา “ขาแตพระองคผ เจรญ ในกาลกอน เมอขาพระพทธเจาอย ณ ทน ยอมปรากฏมยอดเขาทงสแหงเขาพระสเมรอนแลวไปดวยรตนชาตทง ๗ ยอมปรากฏสตตบรภณฑครอนประดจสายสรอยแหงเขาสเนร ยอมปรากฏนครมหาสทศนะของเทวดาทง ๓๓ ตน ยอมปรากฏเวชยนตปราสาทอนแลวไปดวยทองและเงน สง ๗ โยชน เปนยอดในเทวโลก เปนทประทบของทาวสกกะ ราชาแหงทวยเทพ ยอมปรากฏทพยฉตร ธงชย ธงผนผา จามรเปนตน อนมสตาง ๆ กนทตงขนเหนอยอดเวชยนตปราสาท ขาแตงพระองคผ เจรญ แตบดนอะไรเปนเหตใหสงทงหลายเหลานไมปรากฏ ?”

ลาดบนน พระผชนะสงสดซงสงครามคอกเลส ผ เปนพระจอมมนผกลาหาญยง ประดจทรงเปดกลองทองอนประดบดวยแกว ๗ ประการอนบรรจของหอมทงส คอ ทรงเผยพระโอษฐประดจปากเมฆทโปรยปรายฝนคอพระสทธรรม งดงามดวยรมพระโอษฐทงคทมสดจอรณรง ประดจสดอกชบา เปนทอยของพระชวหาทแผออนนมมสแดงดจดอกบวแดง มแถวแหงพระทนต ๔๐ ซซงมรศมแผออกมาดบรศมพระอาทตยและพระจนทรประมาณหลายโกฏ แผเขาไปพรอมกนสภายในปราสาททองอนเปนทประดษฐานพระชวหา ทรงเปลงพระสรเสยงอนไพเราะ อนเกดจากผลแหงสจรตอนเปนประโยชนนานปการ ประกอบดวยความสมบรณแหงองคทง ๘ อนกงวาลนาฟงยงนก จากภายในหองแกวอนเปดแลวคอพระโอษฐแหงพระผ เปนใหญแหงภกษ ประดจเสยงระฆง กลอง กนนร นกการเวก เสยงรองของชางพลายซบมน เสยงคารามของราชสห เสยงทะเลสนสะเทอน และเสยงฟารอง ตรสวา “ดกอน ทานรฐบาล พญานาคชอนนโทปนนทะนโกรธทพวกเราสญจรไปมาสดาวดงสเทวโลก แลวเรยรายละอองเทาเหนอเศยรเขา เขาจงพนเขาพระสเมรดวยขนด ๗ รอบแลวใชพงพานทมขนาดใหญปกครอบดาวดงสวรรค จนทาใหเกดความมดไปทวบรเวณ”

พระรฐบาลกราบทลวา “ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระพทธเจาจะทรมานพญานาคตนน พระพทธเจาขา”

สมเดจพระผ มพระภาคเจาไมประทานพระอนญาต

๓๑๐

ลาดบนนแล พระภททยะผ มอายกไดกราบทลขอประทานพระอนญาตทรมานพญานน

โทปนนทนาคราชเชนเดยวกน

สมเดจพระผ มพระภาคไมประทานพระอนญาต

พระเถระทงปวงตางลกขนจากทนงโดยลาดบ แลวกราบทลขอประทานพระอนญาตทรมานพญานนโทปนนทนาคราช

สมเดจพระผ มพระภาคไมประทานพระอนญาต

ในลาดบทายสด พระมหาโมคคลลานเถระกกราทลสมเดจพระผ มพระภาควา “ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระพทธเจาขอทรมานพญานาคตนน”

สมเดจพระผ มพระภาคประทานพระอนญาตวา “ดกรโมคคลลานะ ทานจงทรมานพญานาคตนนเถด”

พระโมคคลลานเถระกละรางปกต แลวเนรมตเปนพญานาคมขนาดสงใหญเปน ๒ เทา มพงพานแผไปแสนโกฏวจตรไปดวยรตนชาตนานาชนด มความงามโดยรอบ มลวดลวยวเศษ มสเสมอดวยสนาของดอกหญาฝรน มรางกายราวแผนทอง มปลายหงอนราวกบเปลวไฟอนปลวไหวดวยลมพด แลวพนเขาพระสเมรดงทพญานนโทปนนทนาคราชพน ๑๔ รอบ ใชพงพานทมขนาดใหญปกครอบเหนอพงพานของพญานนโทปนนทนาคราช แลวบบรดพญานนโทปนนทนาคราชเขากบเขาพระสเมร

ลาดบนน รางอนใหญและหนาของพญานาคนนถกพระโมคคลลานเถระบบรดไวกบเขาพระสเมรกมเหงอไหลรนไมขาดสาย ราวกบตะกราหวายทเตมไปดวยเมลดงาทถกบบเปนนามนงา จนมขนาดเลกลงยงนก

ลาดบนน พญานนโทปนนทนาคราชกทาใหควนหวนตลบขน

แลกลมควนนนกฟ งตลบไปในแสนโกฏจกรวาลแสนโกฏ ตงแตพนแผนดนจนกระทงถงทอยแหงผ มดอกบวเปนหองคอพรหมโลก จนไมมทใดทเวนวางจากควน

๓๑๑

พระโมคคลลานเถระคดวา “พญานาคนสาคญวา ‘ควนมอยในรางกายเรา’ แตไมรวาควน

ในรางกายของเรากม แตเพราะถกคมครองไวดวยด จงมไดตลบออกมา แตในเมอมเหต เรากจะทาใหควนตลบออกมา” แลวพระโมคคลลานเถระจงบงหวนควน

จากนน พญานนโทปนนทนาคราชกพนไฟออกมา

พระโมคคลลานเถระคดวา “พญานาคนสาคญวา ‘ไฟมอยในรางกายของเรา’ แตไมรวาไฟในรายกายของเรากม แตไฟในใจของเราไมลกโพลงตลอดกาลเพราะไมมเชอเกาคอความตระหน ความโลภ ความมวเมา ความถอตว ถกดบดวยนาเยนคอเมตตากรณาตลอดกาล จงไมลกไหม แตในเมอมเหต เรากจะทาใหไฟโพลงขนมา”

แทจรงแล สภาวะของบคคลใดบคคลหนงประดจแรทอง เมอชางไมเผาไฟ ไมตดวยคอนดวยกาลงทงหมดทม ยอมไมสามารถใชงานได หรอยอมไมเปนทองคา ดงนน ชางทองปรารถนาทจะกระทาแรทองใหเปนทองคา จงนาแรทองอนยงใชงานไมไดมาเผาไฟ ใชคมคบขนมาขณะไฟลกโชน นามาวางบนทง ใชคอนเหลกต จนสาเรจเปนทองคา ขณะทชางทองกระทาการอยนน กไมไดกระทาดวยโทสะและความเกลยด แตยอมกระทาเพราะปรารถนาจะใหเปนทองคาทใชการไดอยางนนนนเทยวฉนใด กแลอนวาชนทงหลายผ เปนบณฑต เมอจะทาใหไฟคอความโกรธลกโชนอยในใจของสตวทงหลายเหลานน กไมไดใชฤทธบนดาลไฟใหออกมานอกรางกายเพราะความรษยา โทสะ หรอความเกลยด แตยอมกระทาเพอใหมคณสมบตเหมาะสมจากความหมดพยศ เพอใหบรรลสมปทาอนหนงมศลเปนอาท และเพอใหบรรลสมปทาอกอนหนงคอมรรคผลมโสดาปตตผลเปนอาทฉนนน เพราะเหตน พระเถระจงบนดาลกองไฟใหออกมาภายนอกรางกายดวยมหทธฤทธ

ไฟทเกดขนจากพญานาคทงสองลกโชนแผไปทวทกหองแหงสกลจกรวาลประดจไฟไหมตนออ

ในกาลนน กองเขาพระสเมรอนมขนาดประมาณแสนแปดหมนสพนโยชนกเปนไฟลกโชนประดจไฟไหมในสมยกลปวนาศดวยไฟทหนาขนคอไฟราคะของสรรพสตว

ลาดบนน รางกายของพระโมคคลลานเถระไมรอนแมเพยงแตรขมขน

แตรางกายของพญานาคนนรอนยงราวกบกอนเหลกทถกโยนลงในเบาหลอม

๓๑๒

ลาดบนน พญานนโทปนนทนาคราชคดวา “ใครกนมาบบเราไวกบเขาพระสเมร

บงหวนควนและพนไฟใหโพลงอย” จงถามวา “ทานเปนใคร ?”

“ดกรนนทะ เราชอโมคคลลานะ เปนทตยสาวกแหงสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผทรงเปนบรมครทวสกลพภพ”

“ขาแตทานผ เจรญ เหตใดทานผ เปนสมณะจงกระทากรรมเชนน การละเวนทณฑกรรมแกสรรพสตวทงหลายเชนนไมสมควรแกทานหรอ ?”

“เราไมไดกระทาตอทานดวยความโกรธและไมรกหรอโทสะ แตปรารถนาทจะเปลองทานใหพนจากทางทผด ใหตงอยในทางทชอบ”

“ถาเชนนน ทานจงหยดกระทากรรมอนทารณยง กลบมาเปนเพศภกษของตนเถด”

พระโมคคคคลานเถรจงกลายรางจากนาคกลบมาเปนภกษตามปกต แลวกลาววา “ดกอนพญานาค ทานเปนสตวเดยรจฉาน เปนผ มดบอดโดยกาเนด ไมรจกสมณะ พราหมณ อปชฌาจารย และมารดาบดา ทานดาพระตถาคต ผทรงเปนเนอนาบญยง ซงเสดจไปสดาวดงสเทวโลกพรอมดวยหมพระสาวก ดวยคาดาอนหยาบคายวา ‘ไอสมณะศรษะโลนทงหลายเหลานโปรยขตนใสหวเราขณะสญจรไปมา นบแตบดนเปนตนไป เราจกไมใหสมณะทงหลายเหลานนสญจรไปมาอก’ เทวดาและมนษยทงหลายอน ๆ แมปรารถนาโดยชอบจะประดษฐานละอองพระบาทแหงสมเดจพระผ มพระภาคผนาเลอมใสอยางยงพรอมดวยหมพระสาวกไวเหนอเศยรของตนกยงไมได ผวาใครกตามไดละอองบาทแหงสมเดจพระผ มพระภาค กจะชาระกเลสทงปวงไมเหลอเศษ อนเปนทปรารถนาในขนธสนดานมาเปนเวลานาน อนใหซงความไมเปนประโยชนทงปวง ทานเปนนาคเดยรจฉาน มมจฉาทฐ ดาพระตถาคต ผตรสรชอบไดดวยพระองคเอง ผ เปนทนาเลอมใสอยางยง พรอมดวยหมพระสาวก ผ เปนเนอนาบญและเปนผ มศลดวย ธรรมดา การดาผ มศลเปรยบเสมอนคนดาความเปนใหญในสวรรคฉกามาพจรอนตนจะพงไดรบตอไปภายหนา และเปรยบเสมอนคนไลตามดาตสรสมบตทตดตามมาเบองหลงใหปลาตหนไป ทานยอมประสบทกขเหนปานนโดยพลนนนเทยว” เมอพระโมคคลลานะกลาวแลว จงเขาไปในรหดานขวาของพญานาคนน แลวออกมาทางรหดานซาย เขาไปในรหดานซาย แลวออกมาทางรหดานขวา เขาไปในรจมกดานขวา ออกมาทางรจมกดานซาย แลวเขาไปแลวในรจมกดานซาย ออกมาทางรจมกดานขวา

๓๑๓

เมอพญานนโทปนนทนาคราชเสวยทกขเวทนาอยางใหญหลวง กคดวา “ในกาลใดทพระ

เถระเขาไปในปากของเรา เราจะเคยวพระเถระนนใหเปนจณดวยเขยวพษทงหลายของเราอนคมยงนก” จงกลาวกบพระโมคคลลานเถระวา “ขาแตทานผ เจรญ ธรรมดาสมณะทงหลายยอมเคารพธรรมเปนธรรมดา ทานกเปนสมณะ แตไมไดกระทาทารณกรรมเชนนแกขาพเจาดวยสภาพเชนนน ขอทานจงกระทาดงททานไดกลาวปฏญาณไววา ‘เรากระทาตอทานดวยความรก ดวยความรก ไมไดกระทาดวยโทสะ’ เทอญ’’ เมอพญานาคกลาวจบแลวกอาปากของตน

พระโมคคลลานเถระฟงถอยคาของพญานาคนน ราวกบมารดาผ มความเมตตากบบตรเปนปกตไดฟงถอยคาของบตรทพดอยกไมถอโทษเพราะความโกรธ จงกลาวแลวกบพญานนโทนนทนาคราชวา “ดกอนอาวโส กแตกอนทานไมรจกสมณะ พราหมณ อปชฌาจารย หรอมารดาบดา บดน เราฝกทานดวยการฝกเชนน ธรรมดาสมณะยอมเคารพธรรม เพราะเหตนน ทานพงรคณอนยงใหญแหงการฝกของบณฑตทงหลายวาเปนอยางไร แลในเมอประโยชนมอยอยางน ทานพงกาหนดวา ‘สาธชนยอมกระทากรรมเชนนดวยหวงใหไดดมใชหรอ ?’ เพราะในโลกน บางครงมารดาบดากกระทาความบบคนเชนนแกบตรทงหลาย บางครงอปชฌาจารยกกระทาเชนเดยวกนแกศษยและสทธวหารกทงหลาย แตบคคลเหลานกระทาเพราะหวงใหคนเหลานนไดด ไมไดกระทาเพราะไมรก หรอโทสะ ประดจบคคลไมพงโกรธผ ชขมทรพยซงใหสงททาใหใจรกใครผกพนทงปวงแกตน แมวาผนนจะกลาวคาหบายตาง ๆ ต หรอบบคนกตาม เพราะประโยชนจะเกดขนแกตนเองตอไปภายหนาฉนใด บคคลกไมพงโกรธบรษผกลา ผปฏบตชอบ หวงทจะสลดกรรมทชวชา ของผ มมกรรมชว ถงพรอมดวยความเหนผด แมวาบรษนนจะกลาวคาหยาบคายอนสามารถตดผวหนง หรอจะสรางความบบคนตาง ๆ ฉนนน” เมอพระเถระกลาวแลว กเขาไปในปากของพญานาคทเผยอย แลวเขาไปเดนจงกรมไปทางทศตะวนออก-ทศตะวนตกภายในทองของพญานาค

ธรรมดา บรษทขยน ฉลาด เมอจะนารตนชาต ๗ ประการมาใสใหเตมเรอนขนาดใหญ ยอมเขาไปชาระสงสกปรกในเรอนใหบรสทธเสยกอน แลวจงนารตนชาตเหลานนมาใสใหเตมฉนใด เมอพระโมคคลลานเถระจะยงทรยพอนประเสรฐ ๗ ประการ มศรทธาเปนอาท ใหเตมอยภายในใจของพญานาคนน และเมอจะชาระความเหนผด ความโลภ ความโกรธเปนอาทใหบรสทธ จงเขาไปเดนจงกรมไปมาภายในทองของพญานาคฉนนน

ลาดบนน พระตถาคตผประดจดวงจนทรอนประเสรฐ อนหมดาวคอพระสากแวดลอมแลว ไดประทบยนอยบนทองฟา ทรงทราบวาพระโมคคลลานะเขาไปอยทอนคบแคบยงนก จงทรงเปลงแสงสวาง แลวตรสวา “ดกอนโมคคลลานะ ทานจงอยาประมาท พญานาคตนนมฤทธมาก”

๓๑๔

พระโมคคลลานเถระกราบทลวา “ขาแตพระองคผ เจรญ อทธบาท ๔ ขาพระองคกระทาให

เกดมแลว กระทาใหมากแลว กระทาใหเปนดจยาน กระทาใหเปนทตง ดารงขนอยเนอง ๆ ทาใหสาเรจแลว พญานนโทปนนทนาคราชตนเดยวจงยกไว แมพญานาคทเทากบนนโทปนนทะสก ๑๐๐ ตน ๑,๐๐๐ ตน ๑๐๐,๐๐๐ ตน ขาพระองคกสามารถทจะทรมานได ขอพระผ มพระภาคเจาอยาไดทรงสงกา”

ฝายพญานาคนนคดวา “ตอนทพระเถระเขาไปในทองเรา เราไมทนเหน ตอเมอพระเถระออกมา เราจกเคยวพระเถระนนดวยเขยวทง ๔ อนคมยงนก” แลวจงกลาวกะพระโมคคลลานเถระวา “ขาแตทานผ เจรญ ผวาทานไมไดกระทาเชนนดวยความไมรกและโทสะ ขอพระคณเจาจงอยาเบยดเบยนดวยการเดนจงกรมไป ๆ มา ๆ ภายในทองของขาพเจาเชนนเลย ขอพระคณเจาจงออกมาภายนอกเถด”

ในขณะทยงไมสนคาของพญานาค พระโมคคลลานเถระกออกมาอยภายนอกในขณะนนเอง

เมอพญานาคเหนพระโมคคลลานะเถระออกมา กคดวา “นแหละคอพระโมคคลลานะเถระ” แลวกสละลมจากจมกออกมา

ในขณะนนนนเทยว พระเถระกเขาสสมาบต

พญานาคนนไมสามารถทจะทาใหพระโมคคลลานะหวนไหวไดแมเพยงรขมขนดวยลมนน

ดงไดยนมาวา ภกษรปอน ๆ สามารถทจะกระทาปาฏหารยทงหลายทพระโมคคลลานะกระทามาแตตนได แตเมอถงตอนนจะไมสามารถเขาสมาบตไดทน กจะถงความพนาศโดยพลน

ดวยเหตน สมเดจพระผ มพระภาคจงไมทรงอนญาตใหพระภกษทงหลายเหลานนทรมานพญานาคตนน

เมอพญานาคไมสามารถทจะทาอนตรายพระสมณะไดแมเพยงแตรขมขน ดวยลมทพนออกทางจมก จงปรารภทจะหนวา “กพระสมณะรปนมฤทธมาก มเดชของตน ตานทานไดยาก เราจกหนในตอนทพระสมณะนยงไมทนสงหารเรา”

พระเถระ เมอจะชาระความคดโกงของพญานาคนนใหบรสทธ จงละอตภาพของตน แลวเนรมตเปนพญาครฑทมขนาดสงใหญกวาเขาพระสเมรถง ๔ เทา มเลบคมยงนกประดจพระขรรค

๓๑๕

เพชร มฤทธอนยากทจะเอาชนะได มปกทงสองขางประดบดวยรตนชาตตาง ๆ ๗ ประการอนสองแสง สามารถยงขาศกใหปลวดวยลมจากปกอนนากลว มเสยงราวกบเสยงสายฟาแสนโกฏอนตกในคราวเดยวกน แลวจงบนตดตามพญานาคไป

ฝายพญานาคกเนรมตกายใหมขนาดเลกและใหญตาง ๆ กน แลวจงหนไป

เมอพระเถระรวาพญานาคถงแกความปราชย จงตดตามพญานาคไป หวงจะใหพญานาคหวาดกลว

ลาดบนน เมอพญานาคไมไดซงทหลกเรนและทพงใด ๆ กคายพษรายคอมจฉาทฐทอยภายในใจของตน แปลงกายเปนมาณพ กราบทเทาของพระโมคคลลานเถระ แลวกลาววา “ขาแตทานผ เจรญ ขาพระองคขอยดถอพระคณเจาวาเปนทพงทระลก ขาแตทานผ เจรญ ขาพเจาไมเหนซงคณอนยงใหญของพระคณเจา ดวยดวงตาทงคมดบอดเพราะมจฉาทฐปกคลมเพราะความยนดในสงสารวฏทเกลอนกลนไปดวยดวยทกขทไหลออกมาจากการเวยนวายตายเกด จงไดกระทาความผดใหญหลวงถงเพยงน บรษผ มตาบอดมาแตกาเนด เมอมองไมเหนสมเดจพระจกรพรรดผเปนใหญแหงชน ผควรแกการกราบไวอยางยง จงไมไดกราบไหวเพราะความมดบอดของตนของตน ไมควรถกถอโทษฉนใด แลเมอขาพระองคไมรซงพลงแหงฤทธของพระคณเจา จงกระทาความผดใหญหลวงเชนน ขอพระคณเจาจงอยาถอโทษของขาพระองค ขอพระคณเจาจงเปนทพงของขาพระองคดจขาพระองคเปนบตร ทพงอนของขาพระองคไมม ขาแตทานผ เจรญ โทษอนเปนทรกมาแตกอนทเปนไปแลวสนกาลนานนนเทยวนามาซงความเปลาประโยชนยง เพราะความทมทฐนาหนา ตางไมเปนทรกของกนและกน เพราะตางฝายตางทามานะใหเกด เมอทานไมทามานะใหเกดตลอดกาลนาน จงยอมนามาซงความสขในปจจบนและในสมปรายภพ

ครนพระเถระไดฟงถอยคาของพญานาคนนแลว กสาคญวาพญานาคนนเสมอนบตร จงกลาววา “ดกอนนนทะ พระศาสดาไดเสดจมาทน เพอโปรดใหเราทรมานทาน ผวาจะใหพระผ มพระภาคยกโทษทาน ทานจงไปขอขอขมาพระผ มพระภาคผทรงกระทาแสงสวางแกโลกเถด”

จากนน พระโมคคลลลานเถระจงนาพญานาคไปสสานกแหงพระผ มพระภาค

ลาดบนน พญานาคไดกราบซงคแหงดอกบวคอพระบาทแหงพระผ มพระภาค อนรงเรองดวยรศมจากพระนขาอนบรสทธยง รงเรองประดจทองคาอนปราศจากมลทน มพระกายทงปวงบรสทธสะอาดดแลว มลกษณะแหงจกรตดอย อนหมแมลงภคอเทวดามนษยทงปวงยอมเสพอยเสมอ แลวจงกราบทลวา “ขาแตพระองคผ เจรญ ความผดไดชนะขาพระองค ขาแตพระองคผ เจรญ

๓๑๖

ขาพระองคเปนผหลบใหลอยตลอดราตรคอสงสารวฏเพราะความเขลา เพราะความหลง เพราะความชว ไมตระหนกรพระคณอนยงใหญแหงพระผ มพระภาคผทรงเปนทพง อนปราศจากการครอบงาจากชรา มรณะ เพราะความมดบอดอนประกอบแลวในมจฉาทฐอนตงอยภายในใจของตนเอง ขาแตพระองคผ เจรญ แตบดน ขาพระองครวาการถวายทานเพยงเลกนอยแดพระผ มพระภาคผทรงเปนเนอนาบญ เปนบคคลผ เลศกวาบคคลใด ๆ ยอมใหผลใหญยง”

ในทายทสด พญานาคไดยดซงไตรสรณคมนวา “ขาแตพระองคผ เจรญ จาเดมแตบดนไป แมขาพระองคจะตองสละชวต กจกไมยอมสละซงสรณะทง ๓”

ลาดบนน พระศาสดาทรงเหยยดพระหตถขวาอนกลมนมนวลยงนก อนสามารถยงหมชนอนจมลงในหวงนาใหญคอสงสารวฏใหขามได อนอดมไปดวยลกษณะมงคลอนบงเกดพรอมเพราะผลแหงความสจรตอนบาเพญเปนเวลาหลายกป อนรงเรองดวยนวพระหตถทง ๕ อนประดจดอกกณฑล๗ทองคา ๕ ดอกอนผดขนบนยอดเขาทองคาอนมนคง มกลมกอนเมฆปกคลมเปนเพดานประดจดอกกณฑล ทรงเปลงพระสรเสยงประดจเสยงแหงพรหมอนอดมไปดวยองคคณทง ๘ อนไพเราะยงประดจทรงรดนาอามฤตลงในชองหแหงสตวโลกทงปวงเดอดรอนทรมานจากไมแหลมในหคอสงสารวฏ อนบงเกดขนดวยการสะสมสมภาระอนประมาณมได สงสอนสกขาบทตาง ๆ คอการงดเวนจากการประกอบกศลกรรม ๕ ประการ มการยงชวตสตวใหตกลวงไปเปนอาท

พญานาค อนพระศาสดาผทรงนามาซงประโยชนอนเปนทปรารถนาของสตว ผทรงปรชาในสงทเปนประโยชนและโทษแกเทวดาและมนษยทงปวง สนสอนแลวดวยคาสอนอนนาสตวออกจากทกข จงกราบทลวา “สาธ ขาแตพระองคผ เจรญ พระผ มพระภาคทรงสงสอนขาพระองคฉนใด ขาพระองคจกปฏบตฉนนน” แลวมองซงพระพกตรประดจดอกบวทองอนแบงบานแหงพระผ มพระภาคอนสาเรจเพราะการบาเพญบญสนเวลาหลายโกฏ รงเรองดวยคแหงพระเนตรสนลอนประดจแมลงภอนอยในทามกลบบวอนแบงบานสกสวาง คอ แสงสวางจากรศมอนงดงามแหงพระสพพญญตญาณ แลวอย ณ ทนน

ลาดบนน สมเดจพระผ มพระภาค ผ มหมภกษเปนบรวาร ไดเสดจมาสเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐ

๗นาจะหมายถงดอกพลบพลง 

๓๑๗

ลาดบนน อนาถบณฑกเศรษฐกราบทลถามวา “ขาแตพระองคผ เจรญ เหตใดพระองคจง

เสดจมาทนสายยงนก ?”

“ดกร เศรษฐ ในวนนเกดสงครามระหวางพญานนโทปนนทนาคราชกบพระโมคคลลานะ”

“ขาแตพระองคผ เจรญ ชยชนะมแกผใด ความปราชยมแกผใด ?”

“แมพญานาคนนจะมอานภาพมาก เปนอสรพษ ทรมานไดยาก แตกถกพระโมคคลลานะทรมานจนหมดพษประดจไสเดอน ตงตนอยในคาสอนอนนาออกจากทกข ปฏญาณตนเปนบตรของเราผตถาคต”

เมอไดสดบแลวซงเรองราวนน อนาถบณฑกเศรษฐบงเกดศรทธายงแลวในคาสอนอนนาสตวออกจากทกขอนมอานภาพยงใหญปานน จงกระทามหาสกการะแกภกษทงหลาย ๕๐๐ รป มพระพทธเจาเปนประธานเปนเวลา ๗ วน และกระทาสกการะพระโมคคลลานเถระผ มอานภาพยงใหญเปนเวลาอก ๗ วนเชนเดยวกน

ดวยเหตน สมเดจพระผ มพระภาคทรงตงพระโมคคลลานเถระไวในเอตทคคะลาดบท ๒ วา “ดกรภกษทงหลาย โมคคลลานะเปนเลศกวาสาวกทงหลายผ มฤทธของเรา”

พระศาสดา เมอจะทรงประกาศคณแหงพระโมคคลลานะ จงตรสพระคาถาวา

“ดกรภกษทงหลาย พระโมคคลลานะผ ใดทรมานสตวททรมานยาก มนาคเปนอาทใหตงอยบนทางอนยงใหญ สาธชนทงหลายจงนอบนอมซงพระโมคคลลานะผกลาหาญยงผนนดวยเศยรเกลาเถด”

เรองนนโทปนนทะจบบรบรณ

เรองนนโทปนนทะอนพระพทธสรเถระประพนธจบบรบรณ

๓๑๘

ประวตผเขยนวทยานพนธ นายอสน พลรกษ สาเรจการศกษาระดบมธยมศกษาจากโรงเรยนเตรยมอดมศกษาเมอ ปการศกษา ๒๕๔๗ จากนนไดเขาศกษาตอทคณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในโครงการภาษาและวรรณคดไทย และเปนนสตโครงการเกยรตนยมบณฑต ( รนท ๒) สาเรจการศกษาหลกสตรอกษรศาสตรบณฑต สาขาวชาภาษาไทย (เกยรตนยมอนดบหนง) เมอ ปการศกษา ๒๕๕๑ และไดเขาศกษาตอในหลกสตรอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอปการศกษา ๒๕๕๒ โดยระหวางปการศกษา ๒๕๕๒ – ๒๕๕๓ ไดรบทนอดหนนการศกษาระดบบณฑตศกษาเพอเฉลมฉลองวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเจรญพระชนมายครบ ๗๒ พรรษา จากจฬาลงกรณมหาวทยาลย