a21_2012_comunicacion

Xornadas A21EG. 2012:

Desenvolvendo competencias coa educación ambiental

A EDUCACIÓN MEDIOAMBIENTAL NOS MARCOS DA A21EG E DUN PROXECTO eTwinning

Teresa Susana Vázquez RegueiroCEIP Virxe do Portal. Sobrado.

“A educación é de importancia crítica para promover o desenvolvemento sostible e aumentar a capacidade das poboacións para abordar cuestións ambientais e e desenvolvemento. (...) A educación é igualmente fundamental para adquirir conciencia, valores e actitudes, técnicas e comportamentos ecolóxicos e éticos en consonancia co desenvolvemento sostible e que favorezan a participación pública efectiva no proceso de toma de decisións.” (Artigo 36 da Axenda 21)

Unha das limitacións que, con frecuencia, encontramos os profesores para comprometernos en diferentes ideas innovadoras que imos coñecendo é o tempo. Temos un programa a desenvolver, unhas actividades pre-programadas polo centro ao que pertencemos, certos compromisos persoais con determinadas ideas profesionais e… moita información sobre cousas que outros fan e nos encantaría incluír no noso quefacer diario. Conxugar iso é case un problema alxébrico.

Co paso do tempo fun comprobando que moitos programas educativos non precisan dun espazo único de desenvolvemento. Pola contra, compleméntanse á perfección con outros, xerando un novo sistema cartesiano de desenvolvemento, onde non é preciso coordinar todas e cada unha das actividades realizadas, senón deixar, naturalmente, que conflúan, cando así o suxira o seu desenvolvemento.

Matematicamente poderíamos usar unha metáfora visual: véxase unha liña (seguramente non recta) á que conflúen en diferentes puntos diferentes trazados. Esa liña vai crecendo en grosor coas incorporacións e dá a impresión (ilusión óptica ou virtual) de ser máis forte ao fin.

A A21EG é un deses programas. Despois de anos de experimentación, de asistencia e participación de teorizacións sobre a Axenda 21 Escolar de Galicia, cheguei á conclusión práctica de que é ese o trazado de partida. E o é porque, por definición, a A21 é unha estratexia para encontrar os ámbitos de actuación prioritaria, establecendo, neles, as accións e identificando os recursos para a mobilización na

8 e 9 de Xuño. 2012. Santiago de Compostela. 1



procura dun modelo de desenvolvemento sostible, fóra da escola, a longo prazo, dentro da aula, a curtísimo.

“A Axenda 21 Escolar é o compromiso da escola, de cada comunidade educativa que o asuma, para traballar pola calidade ambiental e a sustentabilidade do centro educativo e o seu contorno, aceptando a súa parte de responsabilidade en mellorar o presente e o futuro de todos e contribuíndo así, desde o seu nivel local, á sustentabilidade global do planeta.” (LÓPEZ RODRÍGUEZ, R e GARCÍA GANDOY, J, 2004, p. 37)

Deseñar actividades que desenvolvan este programa é algo case innecesario se, de partida, organizamos a nosa tarefa seguindo o desenvolvemento transversal do contido intrínseco do mesmo. Non é facer A21EG, é que a A21EG sexa a liña do que facemos. É dicir, unha deseña unha liña de traballo para o mes / trimestre /curso... Esa liña ten que ver con facer máis competentes aos seus alumnos en diferentes aspectos da súa formación. Alén diso, ten que ver con valorar cada centímetro cúbico que se vive. E valorar non só é querer, gozar, plasmar... senón coñecer e dar o valor que ten en comparación con outros medios ou co medio que sería desexable. Esa liña de traballo transversal nunca se ve superada, de aí que, ao longo dos tempos educativos de que dispoñamos, vaiamos a ela unha e outra vez para fortalecer, fomentar, asimilar o que nela imos aprendendo. Entrando aí outras experiencias educativas, que, desde as súas perspectivas parciais, enriquecen aquela de partida. E suman. Por iso son positivas.

É nesa aprendizaxe onde nos imos convertendo en cidadáns máis comprometidos co noso contorno máis próximo e, a medio e curto prazo, cos contornos máis globais que vaiamos conquistando. Actuar localmente pensando globalmente. É nese actuar onde facemos confluír factores naturais, sociais, económicos... os mesmos que conforman a propia vida do lugar en que vivimos.

Metodoloxicamente trátase de que o alumno e o grupo de alumnos e profesores convidados sexan os construtores dos seus coñecementos, cadaquén daquela parte que lle compete e tamén da parte que é fundamental para o grupo, dando conta da interacción (social e co medio natural) que garanta non só a adquisición de contidos senón a implicación do emocional no intelectual que nos sirva, en vindeiras situacións, para unha abordaxe madura propia dun pensamento global. É o xeito co que, como adultos, estaremos en condicións non só de coidar o medio ambiente, senón de actuar para melloralo, de anticiparnos aos problemas ambientais e evitalos, na medida das nosas posibilidades.

“Los conceptos, principios, objetivos y propuestas a los que se remite la educación ambiental -como estrategia y práctica orientada al análisis crítico del marco socioeconómico en el que se conducen las actuales tendencias de producción y consumo y la potenciación de las capacidades




humanas que consigan transformarlo hacia su sustentabilidad- toman como referencia corrientes de pensamiento y líneas de acción de alcance mundial. “

PEREIRA, GUTIÉRREZ, RODRÍGUEZ (p.15)

A punto de rematar a Década por unha Educación para a Sustentabilidade (2005-2014) que estableceu a UNESCO (www.oei.es/decada/) aínda podemos intervir no coñecemento e compromiso cos problemas relacionados coa contaminación e degradación de ecosistemas, o esgotamento dos recursos, os desequilibrios insustentables e a perda de diversidade biolóxica e cultural que nos ameazan.

E sendo só unha simple mestra cun fantástico grupo de alumnos. Vaiamos, entón, ao caso. Durante este curso tiven a sorte de levar unha titoría de primeiro ciclo (agrupado) na miña escola, en combinación con clases de apoio específico a alumnos que así o necesitaban. No desenvolvemento da miña función, tiven a ocasión, novamente, de participar nun proxecto eTwinning (Proxectos Europeos de desenvolvemento virtual) para traballar a capacitación lectora do alumnado. Era un proxecto exclusivo de lectura, iso si, en moi diferentes soportes: manuais de instrucións, poesía, mapas... ata radiografías... Parece que, na orixe, nada de medioambiental había... O noso interese radicaba en facer que os nenos que coincidirían en España e Portugal, compartirían experiencias variadas para o procesamento de información contida en soportes variados. A creación desas experiencias era o noso reto, como mestras de pedagoxía terapéutica. E foi así como, a lectura deu en confluír con aquela liña descrita máis atrás, aquela transversalidade medioambiental que impregna a miña función formativa e autoformativa. E foi así como a experiencia que hoxe quero compartir tivo que ver con iso, coas confluencias, máis ou menos casuais, do traballo diario.

Entón, estamos a falar de dúas liñas de traballo diferenciadas: a presentada como transversal ambiental e a de capacitación lectora. Nese desenvolver diario, estas liñas confluíron varias veces, ao longo do curso.

Entran aquí as competencias básicas que protagonizan estas Xornadas. E convén facermos unha parada para analizar como, se partimos delas no deseño de cada unidade didáctica, o que facemos cada día encaixa perfectamente nun esquema de programación por competencias.

O primeiro paso é partir dos obxectivos perseguidos. Eles marcarán as competencias básicas implicadas. A partir de aí, a selección de Contidos e demais elementos das competencias básicas: Habilidades, Actitudes e valores e Estratexias de Aprendizaxe. Convén despois fixar os descritores que nos permitan obxectivar a consecución e logro das competencias perseguidas, repartidos de forma equilibrada entre os elementos das competencias básicas citados. Sería o seguinte proceso:


http://www.oei.es/decada/



Para centrarnos na práctica, imos ver, someramente, catro unidades de traballo diferenciadas, todas elas en relación coa Educación Medioambiental, desenvolvidas desde aqueloutro proxecto de Competencia Lectora. Despois, centrarémonos na análise dos descritores que, obxectivamente, enmarcan estas actividades na educación por competencias de que estamos a falar.

1, Lectura de guías de observación de árbores.

As profesoras redactamos unhas guías de observación de 5 especies arbóreas presentes no contorno. Só tres delas estaban no recinto escolar. O alumnado aprendeu a ler esas guías como forma de identificación de árbores.

Nun segundo momento, mediante fotografías, preparamos unha ficha de traballo para os compañeiros portugueses, enviando a nosa guía de observación e as imaxes das tres árbores identificadas, para que foran eles, mediante a observación indirecta, quen as re-identificasen. Así mesmo, eles levaron a cabo un traballo semellante e simultáneo, que recibimos nós. A descrición e presentación da actividade está recollida neste enlace.


http://leer-ler.blogspot.com.es/2012/05/sombra-de.html



2, Creación dun conto colaborativo para celebrar o Ano da Enerxía Sustentable.

No marco anteriormente descrito, o alumnado compartiu, por quendas, a redacción dun conto sobre a sustentabilidade do noso comportamento na escola no que a consumo enerxético se refire.

Esta actividade, contou con outras liñas de traballo accesorias, de coñecemento de medidas de aforro, de estudo de recibos de pago, de contabilidade de aparellos eléctricos utilizados... Esta actividade pode ser consultada neste enlace.

3, Identificación e estudo da rede eléctrica do centro e dos terminais conectados

O alumnado a partir dos planos do primeiro andar da escola:

Identificou os puntos de toma de corrente eléctrica de cada estancia, as luces de emerxencia e os terminais eléctricos que, por norma, están conectados á rede, nese espazo.

Posteriormente, vimos en Internet varios documentos gráficos sobre aforro enerxético moi sinxelos e redactaron unha guía de aforro en clase.

Toda a actividade está descrita neste enlace.


http://virxedoportalprimeirociclo.blogspot.com.es/2012/06/xuno-explorando-o-colexio.html

http://www.leer-ler.blogspot.com.es/2012/04/abril-facemos-outro-conto.html

http://www.leer-ler.blogspot.com.es/2012/04/abril-facemos-outro-conto.html



4, Reutilización de papel para facer artigos de agasallo.

Para a celebración do Día da Nai, os nenos reutilizaron papeis escritos por unha cara e cartolinas de refugallo para facer un caderniño que regalar ás súas nais.

Este proceso contribúe á asimilación de que reutilizar é creativo e interesante.

Este é o enlace no que visionar a actividade.

Estas actividades contribuíron, no seu conxunto á adquisición de competencias básicas, en relación con iso, e seguindo a Cabrerizo, Rubio, Castillo (2007), debemos recordar que os contidos de aprendizaxe están en relación cos outros compoñentes das competencias básicas que vimos antes e que son: habilidades, actitudes e valores e estratexias de aprendizaxe.

Un dos obxectivos desta comunicación era describir, en termos obxectivos, como as actividades medioambientais contribúen á adquisición das competencias básicas. Para iso, voume valer do seguinte cadro de dobre entrada, no que aparece un reducido


http://virxedoportalprimeirociclo.blogspot.com.es/2012/05/maio-dia-da-nai.html



número de descritores (para facilitar a súa lectura) en función de todas as competencias básicas nas que se traballaron nestas catro sinxelas actividades.

Unha simple ollada ao cadro supón, sen dúbida, unha comprobación visual, nun primeiro instante, unha verificación, nunha análise posterior, de que todas as actividades cumpren o seu obxectivo de espallar o seu radio de acción no nivel horizontal de desenvolvemento da programación que nos guiaba, de partida, contribuíndo á capacitación dos nosos alumnos e, tamén, á nosa formación como profesoras.

A validez deste cadro permítenos a valoración do proceso, no que á súa adecuación para os obxectivos propostos se refire. Se, alén diso, a particularizásemos para cada alumno, en lugar de para cada actividade, serviríanos, tamén, para unha avaliación obxectiva do desempeño dos nenos, xa que, en parte, a avaliación será a comprobación do grao de adquisición das competencias básicas. Así, para cada competencia traballada, poderíamos fixar unha escala de número de descritores conseguidos como a que se dá como exemplo, seguindo aos mesmos autores:

● Competencia básica suficientemente adquirida: mínimo de 5 descritores superados

● Competencia ben adquirida: mínimo de 6 descritores.● Competencia adquirida de forma notable: mínimo de 7 descritores● Competencia básica adquirida de forma sobresaliente: mínimo de 9 descritores

superados.




Cadro de descritores de competencias en función das actividades sinaladas

com

pete

nci

a

Cará

cter

Descriptor de competencia

ACTIVIDADES

árb

ore

s

con

to

Red

e e

léct

rica

cad

ern

os

EN

CO

MU

NIC

AC

IÓN

LIN

GÜ

ÍSTIC

A

hab

ilid

ad

es Precisión no uso de termos X X X

Comprensión das expresións dos outros X X X

Busca de datos básicos e información X X

Expresión de datos e ideas de forma sinxela X X X X

act

itu

des Participación democrática e activa X X X X

Cooperación grupal X X X

est

rate

xia

s Busca de información X X X

Expresión de datos e ideas X X X X

Comprensión e asimilación X X X X

MA

TE

MÁ

TIC

A

hab

ilid

ad

es Precisión no uso de termos X X X

Uso de conceptos matemáticos básicos aplicados ao medio

X X

Resolución de problemas sinxelos X X X X

Relacións de influencia X X X X

Manexo de elementos sinxelos X X X

act

itu

des Espírito crítico X X X X

Tendencia cara un desenvolvemento sostible X X X X

est

rate

xia

s Comprensión e asimilación X X X X

Inicio na realización de mecanismos dedutivos X X X X

Comparación de elementos X X X

Idear novas estratexias X X X X




CO

ÑE

CE

ME

NTO

E I

NTE

RA

CC

IÓN

CO

MU

ND

O

Hab

ilid

ad

es




Relacións de complementariedade X X X X


Act

itu

des

Respecto ao medio natural X X X X

Coñecemento de algúns problemas do medio natural

X X X X

Relacións entre hábitos e formas de vida e saúde X X

Tendencia cara un desenvolvemento sustentable X X X X

Coñecemento dalgúns problemas sociais X X X X

Est

rate

xia

s Busca de información X X




DIX

ITA

L E

DE

TR

ATA

ME

NTO

DA

I.

Hab

ilid

ad

es



Expresión de datos e ideas de forma sinxela X X X

Desenvolvemento do espírito creativo X X X X


Act

itu



Est

rate

xia

s Busca de información X X

Elaboración de traballos sinxelos X X X X


Elaboración de propostas sinxelas X X X X

SO

CIA

L E

CID

AD

Á

Hab

ilid

ad

es Comprensión das expresións dos outros X X X


Relacións de complementariedade X X




Act

itu

des

Respecto ao medio natural X X X X

Coñecemento dalgúns problemas do medio natural e social

X X X XX

Relacións entre hábitos e formas de vida e saúde X X


Espírito crítico X X X X

Participación democrática e activa X X X


Solidariedade e participación X X X

Colaboración e axuda X X X X

Est

rate

xia

s Expresión de datos e ideas X X X


Participación en grupos de traballo X X X

CU

LTU

RA

L E

AR

TÍS

TIC

A

Hab

ilid

ad

es

Comprensión das expresións dos outros X X X

Expresión de datos e ideas X X X



Act

itu


Solidariedade e participación X X X


Est

rate

xia

s


Elaboración de traballos sinxelos X X X X

Elaboración de propostas sinxelas X X X X



AP

RE

ND

ER

A A

PR

EN

DE

R

Hab

ilid

ad

es Resolución de problemas sinxelos X X X



Relacións de influencia e complementariedade X X X X


Manexo de elementos sinxelos X X X X

Act

itu


Participación democrática e activa X X X





Est

rate

xia

s d

e a

pre

nd

izaxe Busca de información X X




Comparación de elementos X X X X

Elaboración de traballos e propostas sinxelos X X X X



Complementar coñecementos X X X X

AU

TO

NO

MÍA

E I

NIC

IATIV

A P

ER

SO

AL

Hab

ilid

ad

es Resolución de problemas sinxelos X X X X




Manexo de elementos sinxelos X X X X

Act

itu

des


Espírito crítico X X X X



Est

rate

xia

s

Busca de información X X


Comprensión e asimilación X X X


Elaboración de traballos e propostas sinxelas X X X X


Complementar coñecementos X X

PARA SABER MÁIS:

http://leer-ler.blogspot.com.es/http://virxedoportalprimeirociclo.blogspot.com.es/ http://issuu.com/susanaguitiriz/docs/a21_2012_comunicacion

[email protected]


mailto:[email protected]

http://issuu.com/susanaguitiriz/docs/a21_2012_comunicacion

http://virxedoportalprimeirociclo.blogspot.com.es/

http://leer-ler.blogspot.com.es/



Bibliografía:

•Cabrerizo Diago, J; Rubio Roldán, MJ; Castillo Arredondo, S (2008): Programación por competencias. Formación y práctica. Madrid. Pearson. Prentice Hall.

•Delors, J (1996): La educación encierra un tesoro. Informe a la UNESCO de la Comisión Internacional sobre la Educación para el siglo XXI. Madrid. Santillana. Ediciones Unesco.

•García, J.L., Rey, M., Vázquez, M. (2003): O traballo cooperativo: un recurso de atención á diversidade e mellora da convivencia na aula. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia. Consellería de Educación e Ordenación Universitaria.

•López Rodríguez, R; García Gandoy, J (2004): A axenda 21 escolar galega. Santiago de Compostela. Consellería de Medio Ambiente. Xunta de Galicia.

•Robinson, K, (2009): El elemento: Descubrir tu pasión lo cambia todo. Barcelona. Debolsillo, clave.

•Rodríguez Rogina, A; Pereira Cordido, JM; Gutiérrez Roger, J (rec) (2000): Estrategia gallega de educación ambiental. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia.


a21_2012_comunicacion

Documents

Transcript of a21_2012_comunicacion