A voz do Courel - aelg.gal · de fidalgos rurais con pazo na parroquia cebreirega de Pacios do...
12
Transcript of A voz do Courel - aelg.gal · de fidalgos rurais con pazo na parroquia cebreirega de Pacios do...
A voz do Courel■ Uxío Novo Neira naceu o 19 de xaneiro do 1930 na aldea de Pa-rada, da parroquia de Seoane ou Savane, preto da Devesa da Ro-gueira. Por parte de nai procedía de fidalgos rurais con pazo na parroquia cebreirega de Pacios do Señor; por parte de pai, de podentes labregos; a súa casa na-tal era a máis forte da aldea.
Chegado o tempo, Uxío estu-dou o Bacharelato en Lugo, onde fixo fraternal amizade co seu es-trito coetáneo Manuel María, de parecida orixe social. Xunto con el, frecuentou o trato de intelec-tuais da xeración anterior, como Luís Pimentel –mestre de poesía para os dous–, Ánxel Fole, Celesti-no Fernández de la Vega, Ánxel Johán e Ramón Piñeiro.
Ós 19 anos Uxío trasladouse a Madrid, onde ficou ata 1951 e se
matriculou como ouvinte na Fa-cultade de Letras. Voltou a Galicia para facer o servizo militar, coin-cidiu de novo no campamento de Parga con Manuel María. Remata-do o período de instrución, os do-us foron destinados a Santiago, onde seguiron en fraternidade, frecuentando de novo Ramón Pi-ñeiro e outros intelectuais e artis-tas entre os cales Otero Pedrayo e Carlos Maside foron talvez os máis decisivos na súa formación.
Estando en Santiago, Novone-yra enfermou dunha pleuresía que o tivo ás beiras da morte. Aín-da que facía escapadas a Lugo, a Compostela, a Madrid e a outros lugares, entre 1953 e 1962 viviu case recluído no Courel.
Cando volveu para a aldea, ha-bía nela veciños vidos de fóra: María Mariño e o seu marido Ro-berto Pose, mestre de Parada e an-tigo militante das Mocedades Ga-leguistas, os dous en amizade cor-dial coa súa familia, propietaria da casa da escola. A fraternal rela-ción cotiá entre o mozo poeta, que xa escribira Os eidos, e aquela complexa muller de Noia, xa de mediana idade e cunha cultura máis fragmentaria, foi de parte a
parte unha das grandes e frutífe-ras amizades literarias de Galicia.
En 1962 Uxío radicouse por un tempo en Madrid, onde traballou en programas de radio e televisión como comentador e recitador de poesía, e onde mantivo unha fra-ternal amizade co pintor Reimun-do Patiño e participou nalgunhas actividades do grupo Brais Pinto, ademais de frecuentar unha certa bohemia nucleada no Café Gijón.
Desta época data a súa amiza-de co poeta galego Carlos Oroza. Pero en 1966 volveu ao Courel. Contra 1968 coñeceu a lucense Elba Rei, coa que casou en 1973 e coa que tivo tres fillos. Elba Rei é enfermeira; de casados residiron durante anos no Courel, ou entre o Courel e Lugo, até que en 1983 se radicaron en Santiago; o ano anterior Novoneyra fora elixido presidente da Asociación de Escri-tores en Lingua Galega, que os-tentou até a súa morte.
Nestes anos composteláns, No-voneyra incrementou a súa activi-dade pública con ducias de inter-vencións e recitais multitudina-rios, que o levaban por asociacións culturais e centros de ensino de toda Galicia. A súa poderosa voz e
o seu sabio e delicadísimo manexo de todos os recursos da expresión oral e corporal fixeron del un reci-tador -el prefería a palabra «dici-dor»- inimitable, non só dos seus propios poemas, senón tamén dos alleos, e especialmente das cánti-gas dos trobadores. Á súa condi-ción de poeta xenial unía varias condicións persoais que o conver-
teron nun auténtico mito: unha bondadosa inxenuidade de neno enormeun radical compromiso cí-vico co pobo e coa lingua e unha insubornable e tranquila honesti-dade na súa vida.
Novoneyra morreu en Santia-go de Compostela o 30 de outubro de 1999 e foi enterrado en Lugo, no cemiterio de San Froilán.
Uxío Novoneyra debuxado por Carlos Maside en 1953 ✢
O seu sabio e delicadísimo manexo
dos recursos da expresión oral e
corporal fixeron del un recitador inimitable
En 1962 radicouse por un tempo en Madrid,
onde traballou en programas de radio
e televisión
12I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
El Ideal Gallego e Diario de Ferrol dando conta das diferentes homenaxes a Uxío Novoneyra pouco tempo despois do seu pasamento en 1999✢
22•EL IDEAL GALLEGO, DOMINGO 13 AGOSTO 2000 AS MARIÑAS
Una balconada coruñesa consigue el premio de la votación popular
El Ayuntamiento brigantino dedicauna plaza al poeta Uxío Novoneyra
Teresa Pérez • Betanzos
E l destacado poeta, Uxío No-voneyra, fue objeto ayer de
un homenaje por parte delAyuntamiento brigantinoquien le dedicó una céntricaplaza, hasta ahora la del Am-b u l a t o r i o .
El alcalde, Manuel Lagares,presidió el acto al que asistie-ron familiares del homenajea-do, concejales de la corpora-ción local y los poetas Bernar-dino Graña, Manuel María yXosé Neira Vilas que, tras des-tapar la placa conmemorativa,se desplazaron al museo de AsMariñas, donde ofrecieron unrecital poético, presentado porel escritor Xulio Cuns y que,como afirmó Lagares, “fue or-ganizado en recuerdo a otrorecital celebrado en el mismolugar y con los mismos poetasy en el que participó Novoney-ra poco antes de fallecer”. Eneste sentido, el alcalde anun-ció que cada año se celebraráun acto literario en recuerdodel genial poeta.
Poemas a la ciudadEn su intervención, el primeredil destacó la importanciaque tuvo y tiene la obra del po-eta y la relación que mantuvocon Betanzos, ciudad a la quese desplazaba en muchas oca-siones y a la que dedicó variospoemas.
Entre ellos, destacó el libropublicado sobre Os Caneirosque contó también con la par-
ticipación del artista briganti-no Jesús Núñez.
GanadoraUna coruñesa, Begoña TojoVarela, resultó ganadora en lavotación popular organizada
dentro del certamen de Balco-nadas y cuyo escrutinio se lle-vó a cabo en el Liceo con el co-rrespondiente notario.
En total votaron 131 perso-nas, imponiéndose la ganado-ra por estrecho margen. La
pintura más votada, con el nú-mero 112, recibirá un premiode 100.000 pesetas.
Dispositivo de tráficoLa Policía Local brigantinapondrá en marcha un disposi-tivo especial de tráfico conmotivo de las fiestas patrona-les de San Roque. Además dereforzar los turnos de trabajose llevará a cabo una reorde-nación de la circulación porlas principales calles de accesoal casco urbano.
Estas actuaciones comenza-rán el día 14 con un dispositivosimilar al de la celebración delas ferias los días 1 y 16 de ca-da mes. De esta forma, semantendrán abiertas a la cir-culación las calles de PérezSalas, Emilio Romay y LinaresRivas. Este dispositivo se man-tendrá también el día 15 desdelas seis de la tarde.
En cambio, el día 16, el tráfi-co se cortará desde por la ma-ñana en el cruce de A PonteNova, facilitando sólo la circu-lación a los vehículos que sedirijan hacia Ferrol. Los que sedesplacen hacia el centro de laciudad deberán hacerlo por lazona de O Carregal. Por otrolado, quedará prohibido esta-cionar en varias zonas del cas-co histórico y en el centro de laciudad. Durante estos días, losresidentes podrán acceder aesta zona por San Francisco.
También están previstas ac-tuaciones especiales los días18 y 25 en la zona portuaria.
El alcalde, Manuel Lagares, entrega una placa conmemorativa a la viuda de Uxío Novoneyra
La balconada ganadora por votación popular es de Begoña Tojo
La casa consistorialde Curtis es elescenario de laexposición “Música Maestro”
Redacción • Curtis
E l salón de plenos del Ayun-tamiento de Curtis será a
partir de las 20.30 horas delpróximo miércoles, día 16 deagosto, cuando quede inaugu-rada oficialmente la muestra,escenario de la exposición “Mú-sica Maestro”.
A través de la misma se pue-de tener constancia de la histo-ria de la música desde sus orí-genes hasta la actualidad, ha-ciendo especial mención en al-gunos de los compositores másdestacados de todos los tiem-pos, así como los estilos por losque ha transcurrido el lenguajem u s i c a l .
Asimismo, en la muestra seincluye un apartado en el quese destacan los aspectos másimportantes de la música de lacomunidad gallega.
La organización de estamuestra corre a cargo del de-partamento de Cultura, Depor-tes e Xuventude de la Diputa-ción en colaboración con elAyuntamiento de Curtis.
El Ayuntamiento deB e rgondo abre elplazo para re a l i z a rla cartografía delPlan General
Redacción • Bergondo
E l Ayuntamiento de Bergon-do sacó a concurso, el pasa-
do día 9 de agosto, la adjudica-ción de los trabajos de asisten-cia técnica consistentes en laejecución de la cartografía delm u n i c i p i o .
Esta decisión fue adoptadauna vez se han aprobado lospliegos de cláusulas adminis-trativas y de prescripciones téc-nicas que deberán regirse paradicha contratación. Por esomismo, están expuestas al pú-blico en la secretaría generaldel Ayuntamiento para que, sise considera oportuno, se pre-senten las pertinentes reclama-c i o n e s .
SolicitudesPor lo que respecta al concurso,la licitación del mismo, de13.500.000 pesetas, podrá re-sultar aplazada cuando resultenecesario en el supuesto de quese formulen reclamaciones con-tra los pliegos que ahora estánexpuestos en la casa consisto-rial.
Por otro lado, el plazo de eje-cución es de cuatro meses apartir del día siguiente a la fir-ma del contrato. Todas aquellasempresas que opten al mismotienen trece días para presentarla correspondiente documenta-ción en el registro general delAyuntamiento, de 9.30 a 13.30h o r a s .
O CCG acolle unha sesiónde contacontos baseadaen textos de Castelao
Axencias • Santiago
Asede do Consello da Cul-tura Galega (CCG) en
Santiago acollerá hoxe unhasesión de contos baseada nalectura de textos sobre Da-niel Rodríguez Castelao, se-gundo informou onte estainstitución cultural.
Nesta sesión participaráno director de escena e escri-tor Cándido Pazó, e os acto-res Avelino González e SantiPrego, e forma parte dos ac-tos de homenaxe á figura dopolígrafo de Rianxo que or-ganiza o CCG no cincuentaaniversario da súa morte.
A sesión de contacontoscomezará ás doce do medio-día e o evento será retrans-mitido coa colaboración daCompañía de Radio Televi-sión de Galicia (Crtvg) a tra-
vés dos sitios web do Conse-llo da Cultura Galega e dapropia Crtvg.
Exposición en VigoPor outra banda, os conce-llos de Vigo e Pontevedra,xunto con Caixavigo e Ou-rense, son os organizadoresdunha mostra que se inau-gurou onte en Vigo baixo otítulo “As imaxes de Caste-lao”, que estará aberta ata ovindeiro 2 de xullo.
O portavoz do gobernomunicipal, Xabier Toba, pre-sente na apertura, lembrouque Castelao é unha persoa-lidade simbólica para todaGalicia, aínda que sobre “asúa obra segue sendo desco-ñecida, a pesares de ser unhome polifacético e vitalistaque soupo vivir intensamen-te”.
Agn • Santiago
Asexta homenaxe “ó escri-tor na súa terra” adicado,
nesta ocasión, a Uxío Novo-neyra será organizado, comoen edicións anteriores, polaAsociación de Escritores enLingua Galega e a Conselleríade Cultura.
O titular deste departamen-to autonómico, Xesús PérezVarela, e o presidente do de-vandito colectivo, Carlos Me-lla, asinaron onte en Santiagoun convenio para o fomento ea promoción das actividadesrealizadas por esta organiza-ción.
Segundo se recolle no con-venio asinado onte, a Conse-llería de Cultura colaborarácoa Asociación de Escritoresen Lingua Galega na realiza-ción da sexta homenaxe ó“Escritor na súa terra”, certa-me no que este ano se home-naxeará a Uxío Novoneira,quen finou o 30 de outubro dopasado ano; así como na or-ganización das Xornadas so-bre Literatura e Xornalismo,en colaboración coa Faculta-de de Ciencias da Informa-ción da Universidade de San-tiago.
Recital poéticoOutras actividades culturaisnas que colaborarán ámbalasdúas institucións será na rea-lización dun recital poético enhomenaxe a Manuel Antonioen Santiago e na organizacióndo ciclo “Literatura, público esociedade”, que se desenvol-
verá con carácter itinerantepor diversas cidades e vilasgalegas.
Por último, tamén se cele-brará en Lugo un encontroarredor de María Mariño, noque participarán poetas e crí-ticos literarios.
Este convenio coa Asocia-ción de Escritores en Lingua
Galega ven complementa-loasinado co presidente PEN-Clube de Escritores de Gali-cia, Luis Tosar, a través doque a Consellería de Culturacolaborará na realización daentrega dos premios Rosalíade Castro e outras actividadesculturais organizadas por estaasociación.
O goberno colabora coa asociación de autores
A Xunta e escritores en lingua galegarinden unha homenaxe a Novoneyra
O escritor Uxío Novoneyra morreu o 30 de outubro do pasado ano
Iggy Pop y Dover son dos delas estrellas que actuarán enel macrofestival Santirock
Agencias • Santiago
La primera edición del macro-festival Santirock, organiza-
do con motivo de la CapitalidadCultural Europea de Santiago,contará con 21 grupos naciona-les e internacionales, entre ellosIggy Pop, Dover, Ocean ColourScene, Sonic Youth o Yo la ten-go.
El concejal Xosé Baqueiropresentó ayer el cartel de estefestival, que se celebrará en elmonte del Gozo los días 13, 14 y15 de julio, y que se pretendetenga continuidad para que lle-gue a figurar entre las primerasofertas del pop rock del país.
Los organizadores prevénque los tres días del conciertopasen por el monte del Gozounas 30.000 personas, que tam-bién tendrán la oportunidad deacudir a una carpa “dance” quese ubicará en el recinto, y a unazona con mercadillo, puestos de
artesanía, tatuaje o “piercing”.El Santirock pretende ser,
además, uno de los festivalesmás asequibles de los que se ce-lebran en España, ya que el abo-no para los tres días será de5.000 pesetas y la entrada parasólo uno será de 2.000.
Bandas gallegasEl festival nace con la intenciónde dar a conocer bandas galle-gas, que tendrán la oportunidadde compartir el escenario conartistas como Iggy Pop.
Para facilitar el alojamientode los asistentes a los concier-tos, se han previsto descuentosy facilidades para el campingdel monte del Gozo, así como laresidencia para peregrinos ubi-cada en el mismo lugar.
De los diez artistas interna-cionales que participarán en elfestival, buena parte de ellosofrecerán en Santiago su con-cierto en exclusiva para España.
Cultura publica el libro “El peregrino europeo en los Caminos de Santiago”
Agencias • Santiago
La Consellería de Cultura aca-ba de publicar el libro “El pe-
regrino europeo en los Caminosde Santiago. Historia y expe-riencias. Año Jubilar Composte-lano 1999”, escrito por Francis-co Castrillo Mazeres. Esta obraofrece los elementos precisospara iniciarse en el estudio delas rutas jacobeas, tanto desdela vida e historia de los peregri-nos como de las diferentes rutasexistentes.
Francisco Castrillo Mazereses un estudioso de los Caminosde Santiago, miembro de laAsociación Orden de Peregri-nos de Santiago y general de di-visión del Ejército español en la
reserva. Este autor ya publicóotros títulos como “Aportacio-nes de España al arte militar” y“El soldado de la conquista”.
La obra también es una mues-tra de la experiencia vivida pordistintos peregrinos que reco-rren las vías jacobeas en su ma-nifestación pública de fe, ya queasí quieren ellos considerar superegrinar desde Lúbeck oHamburgo o desde Coímbra oBraga. El libro, de más de 380páginas, está en dos idiomas,castellano y alemán, con una ti-rada de mil ejemplares.
Según Pérez Varela, “se tratade un libro escrito por peregri-nos pero dirigido a todo aquélque quiera impregnarse de estaexperiencia”.
Expoñen na Estrada a mostra de gravados“Caprichos de Goya”
Axencias • A Estrada
Amostra da serie de gravados“Caprichos de Goya” será
inaugurada o venres na sala deexposicións de Caixavigo e Ou-rense na Estrada (Pontevedra),dentro das iniciativas culturaisque a área sociocultural destaentidade desenvolve por toda acomunidade galega.
Trala adquisición por partede Caixavigo e Ourense da se-rie de gravados de Goya “Losdesastres de la guerra” en 1996,a entidade financieira comple-tou a colección coa adquisicióndos “Caprichos”, “La tauroma-quia” e “Los proverbios”, ou ta-mén chamados “Disparates”.
“Caprichos de Goya” inclúeochenta estampas gravadas enaugaforte, da terceira edicióneditada pola Calcografía Nacio-nal en 1968. Esta é a primeiracolección de este tipo que foipreparada polo artista para servendida coma conxunto.
GA
GO
La EGAP edita un estudiosobre la protección jurídicade las rutas jacobeas
Agencias • Santiago
La Escola Galega de Admi-nistración Pública
(EGAP) publicó un estudiosobre “La protección jurídicadel Camino de Santiago”, úl-timo premio Manuel Colmei-ro.
La entidad señala en unescrito que el investigadorno se limitó a una enumera-ción sistemática de los textoslegislativos vigentes o ya de-rogados, “sino que procuraproponer soluciones a la ho-
ra de interpretar y ejecutarlas citadas normas, y de ela-borar cualesquiera otras dis-posiciones que complemen-ten el régimen jurídico delCamino”.
La obra se estructura enseis capítulos en los que seabordan los precedentes his-tóricos, el marco jurídico y elsistema competencial, el ob-jeto de protección, las limita-ciones de derechos e inter-vención administrativa, ladisciplina y la promoción delCamino de Santiago.
MARTES 6 JUNIO 2000, EL IDEAL GALLEGO•43GALICIA
31 / GALICIA
DIARIO DE FERROL, MARTES 6 JUNIO 2000
16 / FERROL
DIARIO DE FERROL, JUEVES 11 MAYO 2000
El acto organizado por elcampus de Ferrol en reconoci-miento a Novoneyra fue pre-sentado por la presidenta delClub de Prensa, Julia Díaz,quien recordó que “seguimos a
García Bodaño, Manuel Maríay Bernardino Graña, compañe-ros de Uxío en la que se ha de-nominado como la generación“das festas minervais”. Los tresautores eligieron para la oca-
El campus de Ferrol recuperó ayer lavoz y la presencia de Uxío Novoneyra
Manuel María, Bernardino Graña y García Bodaño recitaron sus versosLos compañeros de letras de Novoneyra acudieron a Esteiro para recordar con sus propios versos al autor de “Os Eidos”
O b s e q u i odel Concellol u c e n s eEl alcalde de O Courel,José López Fontal, en-contró ayer en Ferrol laocasión que esperabapara entregar a la viudade Novoneyra, Elba Rey,una placa de reconoci-miento en nombre de suConcello natal. Segúnexplicó el regidor, estabaprevisto entregar esteobsequio al propio poe-ta, en el acto que se ha-bía previsto celebrar enSantiago el pasado mesde octubre.
La presentadora delhomenaje, Julia Díaz,agradeció durante la ce-remonia la adhesión delConcello de Ferrol, Ate-neo, el Centro Ártabrode Estudios, la asocia-ción Fuco Buxán y elDiario de Ferrol a estehomenaje póstumo.
El recital poético seclausuró en el campusuniversitario con la in-terpretación del HimnoGalego, a cargo de uncuarteto de gaitas y tam-bores del Real Coro To-xos e Froles.
H o m e n a j e a l p o e t a d o C o u r e l
Redacción • Ferrol
E l campus universitario de Ferrol volvió a llenarse ayer con losversos del poeta Uxío Novoneyra, al que rindieron homenaje
sus compañeros de generación Manuel María, Bernardino Grañay Salvador García Bodaño en un acto al que también asistieronsu viuda, Elba Rey, y su hija, Branca. La voz y la imagen de No-voneyra, que había ofrecido su último recital hace exactamenteun año en el mismo salón de Esteiro, se hizo presente a travésdel vídeo realizado por Xosé Vilaboy y la dirección de Activida-des Culturales del campus.
fer 16 10/5/10 20:00 Página 1
"PASADAS tódalas Francias por Ocitania ou Gascuña ou de París a Iruña xa diluídas distancias.A Aragón por Cataluñaou polo Norte por Son.En pasádalas Navarrasas cadeas e as barras.Pasados León e Castelapor Castela a León.En pasado Monte Irago e xa en Lingua de Galicia Ponferrada e Vilafranca deixando a chaira estanca enas mesmas portas dela.O Valcarce e sin perguicia / as penas de garamela / apeitar para o Cebreiro polo marcado carreiro que a neve volve vago.Encarar o porto incertoo longo cerengo aberto.A un lado i autro deltodo o horizonte en velaos Ancares i o Courel.Pasada Triacastelado Iribio as faldras fago.E por Samos Sarria a Lugo.Oh Lugo a ti me adugoe solo por ti me arredoque ben mereces desandes!Ver a Ponte a antiga víaa Muralla a Catedralde Dona Santa Maríao Coro e o Grial.E ver fincadas rezarcoma co antigo medopoñer a súa alma núadidiante dos Ollos Grandes.E despois de rodearde rodear e de estarque non se fai o Camiñosolo para o rematarcruza e debruza no Miño: Portomarín sulo lago. Palas Melide Arzúa.E logo xa Compostela/ Monxoi! Eoi! Ei Santiago! / e párame á vista dela mirar como eu o fago.
Pasadas tódalas Francias
✢
Uxío do CourelXulio Valcárcel
n Nunca se foi do Courel. Pouco importa que residise temporal-mente en Madrid, en Lugo, que botase anos en Compostela can-do xa o mito devalara e aprendi-ces de poeta iconoclastas amea-zaban matar freudianamente ao pai e facer a “concentración par-celaria” (enténdase á conta dos “Eidos”).
Uxío Novoneyra sentía nevar no Courel, por lonxe que estivese, e sentía decote, porque o levaba dentro, o marmurio das augas, o sobresalto das loairas, o silencio da serra interrogado. Novoneyra soubo interpretar coma ninguén a imponencia da natureza, a men-saxe que dicta a montaña a través dunha linguaxe que cómpre en-tender e que só se fai intelixíbel a quen sabe escoitala.
A serra, “inmensa, antiga her-danza”, transmite a quen a con-templa afondando no seu enigma, a conciencia da pequenez huma-na, latexo fugaz entre dúas nadas. Non obstante, esa mesma con-ciencia permite a integración na natureza, nun tempo cósmico no que nos fundimos e confundimos, e somos auga, vento, pedra.
Nesa paisaxe conscente e pen-sada atopa Uxío o seu filón lírico. Unhas veces ao cantala directa-mente (“Os Eidos”), outras na dis-tancia, cando a ausencia vólvese perda, desposesión (“Elexías do Courel e outros poemas”).
Arrincado do soporte físico, o poeta fica desnortado, confuso (así llo confesa ao moucho da alameda luguesa, “…nós non so-mos para vivir eiquí. Os dous viñe-mos de lonxe e tornaremos outra vez para aló, onde o noso misterio se acai”). Desde ese autoextraña-mento percibirá con nidieza abis-mal a magnitude do perdido e do que se perderá. Olladas, re-flexións, cara á fóra nos “Eidos”, cara adentro nas “Elexías”, que sendo suxestivas son máis espera-bles.
A maior orixinalidade, pola “visión” e polo tratamento, está nos “Eidos”. Superando ao seu mestre Noriega Varela, Uxío trans-cende o paisaxístico e adéntrase
no filosófico e metafísico. Novo-neyra é tamén un poeta social que denuncia a inxustiza e a miseria moral e cultural do ermo fran-quista.
A tradución de catro poemas de Mao, que el adapta á nosa rea-lidade e que podemos ler en clave revolucionaria; a espléndida “Le-tanía de Galiza” que escribiu es-tando convalecente (solicitou pa-pel e pluma coa idea de facer un-ha cantiga e saíulle un poema co-ral, envolvente e litúrxico), o seu amado “Vietnam canto”, ao que se refería a miúdo, aínda que nós non compartamos o seu entusias-mo, demasiado enfático, máis vi-sual e efectista que “verdadeiro”, son as achegas primordiais neste campo, a carón de textos breves pero definitivos, como “Galiza, será a miña xeración quen te sal-ve? Irei un día do Courel a Com-postela por terra liberada? Non, a forza do noso amor non pode ser inutle”.
Palabras, versos que se conver-teron en sinais referenciais, em-pregados unha e outra vez en pas-quíns, panfletos e pancartas, por máis que a historia, obstinada, non permitise o soño e siga “ocu-pada” Compostela e esmoreza
dramaticamente o Courel, “onde só queda alguén para aguantar dos nomes”.
Velaí como en “Arrodeos e des-víos do Camiño de Santiago e outras rotas”, publicado o mesmo ano da súa morte, 1999, Uxío fai un inventario de vocablos, ter-mos, locucións tipicamente coureláns, a fala herdada de avós e pais e todo un universo de cos-tumes, ritos, valores, que el reco-lleu con amoroso coidado, tentan-do preservalos.
Diante unha lingua ameazada, unha cultura esmorecente e unha terra desertada, Novoneyra ofre-ce a palabra conscente e lúcida, suxestiva e salvadora.
Concentración, esencialidade, intensidade, son características que definen a súa obra, non moi
extensa, sucesivamente refeita e refundida en varias re-edicións. Palabra espida e cargada, na que nada sobra pero na que pode fal-tar algo, hermética, minoritaria dentro da minoría, que require esforzo por parte do lector para entrar nela, para descubrila na súa polivalencia, na súa pluralida-de de contidos, rexistros e signifi-cados.
En Novoneyra é tan importan-te o que se cala como o que se dí, o
que se expresa como o que se suxi-re. Se quixésemos buscarlle un correlato no reino animal pode-riamolo identificar co lobo, ao que cantou, pola súa indepen-dencia, a súa liberdade indómita e senlleira, nunca claudicada. Pe-ro tamén co oso, corpulento e afábel, ese último oso que seica anda estes días pola serra do Courel, quen sabe se será o pro-pio Uxío regresando, entre a ne-visca, á súa casa de Parada!.
El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 I 13Dia das Letras Galegas
B Novoneyra fixou na lingua dende a poesía unha morea de vocablos, termos e locucións típicamente coureláns tentando preservalos
Superando a Noriega Varela, transcende o
paisaxístico e adéntrase no
filosófico e metafísico
En Novoneyra é tan importante o que se cala como o que se dí,
o que se expresa como o que se suxire
Novoneyra, con García Cabezón, Xulio Valcárcel e Fernán-Vello na presentación en A Coruña de "Poemas de doada certeza"
B
Uxío Novoneyra
G! 00 sección El Ideal Gallego I 00 I 00 I 00 I La Galería
Uxío Novoneyra: único e múltiple
que, afastado das raíces telúrico-cósmicas, percorre unha traxecto-ria diversa e plural, en constante evolución expresiva e temática, formal e técnica. Agora ben: che-ga o poeta co paso tempo ao cu-mio da voz, á intensidade da pala-bra, ao poderío expresivo, á pleni-tude da mirada interior e exterior que conseguía n’Os Eidos? Certa-mente, pensamos que non; que ningún dos seus poemarios poste-riores –dende Elegías del Caurel (1966) ata Arrodeos e desvíos do Camiño de Santiago e outras ro-tas (1999)– logra ese acerto pleno que individualiza un poemario cunha alta personalidade de seu; cun feixe de poemas que incorpo-
ramos á nosa memoria indivi-dual para pasar despois á
colectiva.A partir d’Os Eidos (1955 e
1974) o poeta explorou rexistros temáticos e de cosmovisión que o levaron ao lirismo elexíaco (segu-ramente o seu mellor rexistro), á poesía cívico-social de loita (na li-ña de Curros ou Celso Emilio Fe-rreiro), de acento patriótico; aos
A partir d'Os Eidos o poeta explorou
rexistros temáticos e de cosmovisión que
o levaron ao lirismo elexíaco
Courel continúa a ser, diante de todo, o poeta d’Os Eidos, a podero-sa voz da terra que enxalzou Ra-món Piñeiro na longa carta prolo-gal escrita xan en 1953 e incorpo-rada dous anos despois ao xa cita-
do poemario, summa ou ciclo pe-chado en 1974.
Pola contra, outros estiman que Novoneyra é moito máis que ese libro: un poeta plural (“total”, precisa Claudio Rodríguez Fer)
LIBERTÁ chamas nos ollos tristes nas caras do METROnos que xa perderon o futuro e ganan o pan con sobresalto
na gran cidade nos tesos cumes i en todo o silencio preguntando.
Vélante os xóvenesi os que saben da morte e xuntan inseguranza e desamparo.
Cando vexo un neno penso en tie si oio un bruído sin nome coido que ti chegas i acude todo o sangre.
Todo bruído sin nome é un agoiro.
✢
◗ BLANCO, Carmen, en Gran
Enciclopedia Galega t. 33, s.
v. Novoneyra, Uxío.
◗ ALONSO GIRGADO, Luís,
e outros: "Celebración de
Uxío Novoneyra (1930-1999).
A casa! O val! a patria
homilde!" en Cadernos
Ramón Piñeiro XIV. Centro
Ramón Piñeiro para a
Investigación en
Humanidades, Santiago
2010. ISBN 978-84-
4534878-9.
◗ VARIOS AUTORES:
"Homenaxe a Novoneyra",
en La Voz de Galicia, suple-
mento Culturas nº 98, 5 de
outubro de 1999.
◗ Folerpas de Novoneyra.
Biografía e antoloxía, a cargo
de Fran Alonso. Xerais, 2010.
Biografía de Novoneyra des-
tinado ao públixo xuvenil. ✢
BibliografíaBibliografía
14I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
Luis Alonso Girgado
■ A consideración crítica de Uxío Novoneyra pasa, aínda hoxe, pola encrucillada que representa a súa obra: para moitos, o poeta do
meirande parte dos estudos e páxinas críticas suscitadas polo poeta teñen n’Os Eidos o seu eixe motivador. A necesaria procura de camiños novos, o necesario afastamento da lírica da terra fixo de Novoneyra un poeta máis mo-derno, máis universal, menos mo-nocorde. Contribuíu a facer del un poeta maior en extensión cunha obra de máis rica complexidade. Porén, o referente inexcusable es-tá xa nos comezos, na contempla-ción dun reino descuberto por on-de
“O aire ten unha cousaque se perde e ún a conta...”
Contou e cantou ese o seu reino privado Uxío Novoneyra e así le-vou os seus “tesos cumes” ao cu-mio da poesía galega do seu tem-po.
Uxío Novoneyra
ámbitos de Galicia e da Historia; aos eidos da desposesión e a soi-dade e a morte; á alternancia do poema e do verso-poema, do ro-mance, o haiku, a ladaíña e a can-tiga medieval; ao visualismo cali-gráfico ou ao recitado do poema-canto diante dun auditorio, face-ta, esta, da que deixou numerosas e memorables manifestacións. Mais, co pasar do tempo, o poeta dedicouse sobre todo a reordenar e antologar poemas xa escritos, a depurar a palabra e sintetizar a expresión, a trasvasar e modificar composicións, á xenerosa entrega de caligrafías particulares dedica-das... coa conseguinte mingua dos froitos novos da súa voz.Por fin, Arrodeos e desvíos... remata o cír-culo que Os Eidos inician: O Courel é Galicia, a mirada única é agora múltiple, o poeta retorna ás orixes.Advírtese, en fin, que a
O poeta courelán Uxío Novoneyra posa en xaneiro de 1998 para unha entrevista publicada na última páxina de El Ideal GallegoB
El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 I15Dia das Letras Galegas
Uxío Novoneyra en espiral
Armando Requeixo
n Dicir o nome de Uxío Novone-yra é amentar unha das figuras poéticas máis importantes da li-teratura galega do pasado sécu-lo. A súa escrita, espallada en múltiples títulos, ten de consti-tuír unha referencia ineludible para todos aqueles que queiran achegarse á nosa poesía contem-poránea na procura das mellores voces das últimas décadas.
Ora ben, se o courelao brillou a grande altura pola súa escritu-ra poética non o fixo de modo menos intenso como poeta oral, como rapsodo ou recitador, en fin, como «dicidor» de versos, tal como el gustaba de se nomear.
Dende os anos cincuenta ata practicamente o seu pasamento foron moitos os foros nos que a verba vibrante, espazosa, rítmica e densamente corpórea de Novo-neyra abraiou os auditorios. Así o fixo en 1950 cando pronunciou o primeiro recital en Lugo baixo o patrocinio da, daquela, Delega-
ción de Cultura Popular, volveu facelo en 1956 en Monforte cele-brando a proximidade do Día da Patria e un ano máis tarde no marco do ciclo de conferencias Homenaxe á Poesía que organi-zaba Manuel Beiras, deixando aleutos coa súa poderosa dicción a compañeiros poetas como Franco Grande, quen lembraría aquela súa perplexidade ante a marabillosa palabra de Novone-yra no seu Os anos escuros.
A partir dos anos sesenta e co pasar do tempo a presenza do do Courel en canta xuntanza poéti-ca se celebraba en Galicia —e, por veces, mesmo fóra dela— foi a norma. Están aí para confirma-lo a súas participacións na Ho-menaxe a Cabanillas que promo-veu en xaneiro de 1960 a Univer-sidade de Santiago, o recital na Casa da Cultura da Coruña de 1968 no que di por vez primeira o seu “Vietnam Canto” con todo o público posto en pé e, en fin, unha morea doutros recitais que se sucederon nos setenta, oitenta e noventa.
Dou fe do que escribo pois ti-ven a fortuna de coñecer a Novo-
neyra sendo eu alumno do vello COU no meu Mondoñedo natal. Ata o Instituto de San Rosendo trasladárase o poeta courelao convidado polos sabios e entra-ñables profesores Ximena Piñeiro e Manolo Muñiz, exemplo de do-centes entregados á causa da lite-ratura dos que cada día quedan menos. Fora por maio e celebra-bamos naquel 1989 o Día das Le-tras galegas en honor a Celso Emilio Ferreiro.
O autor de Do Caurel a Com-postela recitara entón versos do celanovés, doutros poetas gale-gos e, xaora, tamén seus. Nós, mozos afoutos, prepararamos unha pequena recitación coral da súa “Letanía de Galicia” que moi-to o emocionou e rematou por engradar os ollos. Así de sensible ao sangue novo co que quece a Patria era Novoneyra.
Tres anos máis tarde volvín poder gozar da súa arte oratoria. Para daquela xa andaba eu polo que, nese momento, era o Co-lexio Universitario do Campus de Lugo, nunha carballeira do fon-dal da Acea de Olga, que é hoxe Facultade de Humanidades.
Pois ben, por ese tempo un grupo de amigas e amigos, arroutados lletraferits, decidira-mos fundar un Grupo de Expre-sión e Investigación ao que cha-maramos E Tamén.
Este relato persoal resultaría confesión sobrante senón fose porque aquelas mozas e mozos que compuñamos E Tamén aca-bamos decidindo que a nosa pre-sentación pública debía apadri-ñala Novoneyra. E así foi, pois el prestouse xenerosamente a tal.
Deste xeito, o 24 de abril de 1992 organizamos un recital poético baixo o título de “A poe-sía galega onte e hoxe” que co-rreu a cargo seu. Para a ocasión preparouse unha pequena revista (o xusto sería dicir, unha revista «mínima», pois apenas se chega-ba ás seis follas) para a que se lle pediu unha colaboración a Novo-neyra. A publicación, que coordi-nou o noso compañeiro Xosé Ma-ría González Gil, logo estudoso da obra de Correa Calderón e da poesía visual, chamouse Eros en espiral e no seu primeiro núme-
ro, correspondente a aquela pri-mavera, o do Courel fíxonos che-gar un poema autógrafo que di-cía:
1955Vindo do Santiago, de Com-
postelapro Courel, proseguir o tempo
de Ero. Novoneyra, 1991.
A canda aqueles versos enviou tamén un saúdo poético para o seu compañeiro e amigo Avilés de Taramancos. O texto, titulado xustamente “Antón Avilés”, é un-ha breve pero moi acaída carac-terización da poética do noiés, ao que Novoneyra dedicou tamén na súa morte unha sentida “Ora-ción fúnebre” aparecida en Luzes de Galiza en 1993 e sobre o que
xa se ocupara na emotiva inter-vención “Homenaxe a Antón Avi-lés de Taramancos” durante o re-cital que na vila deste tivera lugar o 21 de marzo de 1997.
Mais, como deixo escrito, a xe-nerosidade de Novoneyra era proverbial, así que aínda nos fixo a aquelas mozas e mozos un últi-mo presente: caligrafou para nós, nun folio, unha expresión popu-lar de saúdo moi común nas te-rras courelas que coincidía coa designación coa que, como gru-po, nos autointitularamos: “Ben, e tamén?”. Aquel texto manus-crito repartiuse entre os asisten-tes da súa conferencia-recital, da que seu deu conta por extenso no segundo número de Eros en espi-ral, aparecido nos primeiros de maio daquel 1992.
Novoneyra cría firmemente no poder da palabra para cam-biar o mundo, por iso non lle abonda o seu espírito de papel e procuraba a súa encarnadura oral. Compartir a verba, manco-munala, facela pobo, velaí o se-gredo da grande poesía.
Novoneyra, na presentación en Sada dos segundos Xogos Florais Escolares en maio do 86B
16I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
A partir dos anos sesenta a presenza
do do Courel en canta xuntanza en Galicia se celebraba era norma
Cría no poder da palabra para cambiar o
mundo, por iso (...) procuraba a súa encarnadura oral
A canda aqueles versos enviou un saúdo poético para o seu compañeiro e
amigo Avilés de Taramancos
EspEcial El ideal Gallego Lunes, 17 de mayo de 2010 17
“O mellor Novoneyra está nas Elexías e no Vietnam Canto”
Francisco X. Castiñeira
■ O actual presidenta da Real Academia Galega, Xosé Luís Méndez Ferrín (Ourense, 1938), é un dos principais especialistas da obra de Uxío Novoneyra, o autor que este ano recibe a ho-menaxe no Día das Letras Gale-gas. Máis alá da amizade que compartiron os dous, o respon-sable da RAG destaca a gran fi-gura literaria do poeta do Courel e a súa extraordinaria sensibili-dade para a poesía, incluída a obsesiva perfección do autor d’Os Eidos por non dar case que nunca unha composición por acabada. Na súa obra “De Pon-dal a Novoneyra”, Ferrín fai un percorrido pola poesía galega de posguerra onde o poeta de Para-da de Moreda se sitúa ao mesmo nivel que o bardo. Porén, o presi-dente da Academia cre que o Novoneyra definitivo non está n’os Eidos, senón no Viet Nam Canto ou nas Elexías do Caurel.
—Quen foi o poeta lu-cense Uxío Novoneyra e que representa para as le-tras galegas?
—Foi una presenza luminosa no panorama literario e poético das letras galegas, ademais for-mou parte dos grupos que con-verteron o nacionalismo galego en culturalista.
—Novoneyra está consi-derado como o poeta do Courel, pero tamén hai que consideralo como o poeta das cidades. Que opina vostede?
—Pois si. Novoneyra era tre-mendamente urbano. Era unha das persoas que eu coñecín me-nos aldeás que podemos imaxi-nar. Onde el gozaba era nas rúas. Eu nunca estiven en ningunha aldea con Novoneyra, nin seque-ra na súa. Durante a miña ami-zade con el coincidín en Vigo, Santiago, Madrid… el era moi urbano. Creo que non sabía cul-tivar unha horta, nin era cazador nin montaraz. Nunca colleu un-ha escopeta na man. O que si é que el vivía profundamente o
mundo da aldea e tiña unha vi-sión contemplativa dese mundo, nada operativa. Non sabía podar unha árbore.
—Non se pode reducir entón a poesía de Novone-yra á paisaxe da montaña lucense, tamén hay que destacar as cidades.
—Lugo, Madrid, Monforte, A Coruña… O que son as cidades galegas tamén formaban parte do seu mundo. Portugal non o coñecía, creo que o levei por pri-meira vez alí cando el xa era maior. Era pouco viaxeiro. Pero Madrid coñecíao en profundida-de ao igual que as vilas e cidades de Galicia.
—O feito de que non fose unha persoa viaxeira non foi obstáculo para que tive-
se unha visión do mundo global?
—Si. El coñecía o mundo a través fundamentalmente das poesías. Era un gran coñecedor dos fondos poéticos da Bibliote-ca Nacional de Madrid, por po-ñer un caso moi concreto. Du-rante uns anos foi o responsable do programa “Últimas palabras” que se emitían pola Televisión Española e que viña sendo un poema que seleccionaba e reci-taba o propio Novoneyra, esco-llido precisamente dos fondos da Biblioteca.
—Cando comezou Novo-neyra a pensar que o seu futuro literario era como poeta?
—Penso que na súa primeira estancia en Madrid, en 1948,
cando foi a estudar Filosofía e Letras, carreira que non culmi-nou porque iniciou a súa forma-ción como poeta.
—Por que optou pola poesía e non pola narrati-va? Vía máis na poesía un compromiso co mundo?
—Non o sei. Cando coñecín a Novoneyra era unha das poucas persoas que era só poeta. Nin profesor e poeta nin xornalista e poeta.
—Tamén era rapsodo, gran recitador de poesía.
—Iso forma parte da súa per-soa e tamén orador, pero sempre dentro dunha dirección poética. O que si era un gran lector, sobre todo de Filosofía, case non lía novelas, narrativa en xeral. El era poeta. Como recitador non
se prodigaba moito, pero cando o facía era un espectáculo. Dicía todo dunha forma moi rebusca-da, deformaba os fonemas, todo de tal maneira que outro que fixese o mesmo que el facía o ri-dículo, pero en Novoneyra eran grandes recurso comunicativos
—Martin Heidegger foi dos seus filósofos favori-tos nun determinado mo-mento.
—Certo. Empezou lendo a Heidegger, pero felizmente foise desprendendo da súa compañía e cambiouno por Karl Marx.
—Como foi a recepción social d’Os Eidos en Gali-cia. A súa repercusión no mundo literario.
—Podemos dicir que foi o máis parecido a clamorosa. Lem-bro de rapaz de ver todas a libra-rías co libro d’Os Eidos nos esca-parates. É verdade que naquela época franquista os libros gale-gos estaban nos escaparates, cousa que hoxe non se produce. Só hai que botar unha ollada ás mellores librarías de calquera ci-dade galega para ver que os li-bros galegos non están á vista nos escaparates e se o están é moi discretamente situados. Na-quela época os libros galegos aparecían nas boas librarías. Un paradoxo, pero é así. A aparición d’Os Eidos foi moi comentada e
moi apreciada entre toda a socie-dade cultural.
—Pensa que Os Eidos eclipsou o resto da obra li-teraria de Novoneyra?
—Non. O que sucede e que se forman ideas simplistas dos es-critores. Algo que pasa moito. Por exemplo, Camilo José Cela é un gran poeta, pero iso case nin-guén o sabe, así que Novoneyra é o autor d’Os Eidos para a maio-ría. Porén, tamén é o autor das Elexías, dos poemas caligráfi-cos… Desde o meu punto de vis-ta o Novoneyra definitivo non está nos Eidos, senón no Viet-nam Canto. El contribuíu moito a que se formase esa idea sim-plista porque durante una tem-pada moi longa da súa vida dixo
Xosé Luís Méndez Ferrín mantivo unha estreita relación con Uxío Novoneyra SUSY SUÁREZ✢
Xosé Luís Méndez Ferrín des-cribe a vida que mantivo Uxío No-voneyra en Madrid e a súa relación coa xente que frecuentaba. “Non pasei moito tempo con el en Ma-drid porque eu xa non vivía alí, só ía de vez en cando”, aclara. “Pero a vida de Novoneyra transcorría en-tre a súa navegación pola poesía da Biblioteca Nacional, as discu-sións que mantiña cos seus amigos
no café Gijón e nos seus paseos”, co-menta. Un dos seus amigos naquel momento era Carlos Oroza, un poe-ta que apareceu no mundo literario grazas á mediación de Novoneyra. Outro dos amigos era Francisco Umbral, que por aquel momento se incorporaba ás tertulias do café Gi-jón, e “deulle o seu apoio”. “Hai que dicir que Novoneyra apoiaba a moi-ta xente nova, como ao pintor Tino
Grandío, outro dos que frecuenta-ba o local. Entre os españois Novo-neyra tiña amizade co pintor Ma-nuel Viola ou Buero Vallejo. Por suposto mantiña sobre todo unha gran relación con seus amigos ga-legos, como Raimundo Patiño, Herminio Barreiro… os proceden-tes do grupo Brais Pinto. Aínda que naquel momento do grupo eu non coñecía a Novoneyra”, relata.
✢
XOSÉ LUÍS MÉNDEZ FERRÍN Presidente da Real Academia Galega
18I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
Vivía profundamente o mundo da aldea e tiña
unha visión contemplativa dese
mundo, nada operativa
Cando o coñecín era das poucas persoas que só era poeta. Nin profesor e poeta nin xornalista e poeta
Apoiaba a moita xente novaApoiaba a moita xente nova
que non escribiría nada máis que Os Eidos, un, dous… infinita-mente. Despois el deuse conta de que había máis Novoneyra que ese, o d’Os Eidos. Con todo, aparecen as Elexías, que é onde está o mellor poeta.
—Era entón un poeta pausado e reflexivo, revi-sionista da súa obra?
—El nunca considerou acaba-do nada, nin sequera as Elexías. Algún vez deuse conta de que entraba nunha nova dimensión, que foi con Vietnam Canto, pero tampouco a explorou moito por-que sabía que iso era irrepetible, que non se podía facer máis que un Vietnam Canto e tivo o acerto de non forzalo e de deixar así o poema.
—Como foi o contacto de Novoneyra con Ramón Pi-ñeiro e o paso da saudade á acción
—El nunca dependeu total-mente de Piñeiro. Desde moi no-vo iniciouse no galeguismo da man de Carlos Maside que era marxista. Pero a influencia de Pi-ñeiro existiu porque ten poemas da saudade que son un reflexo da sua etapa heideggeriana e pi-ñeirista, aínda que despois se-guiu fluíndo pola súa conta. Algo que Piñeiro nunca lle perdoou. Hai unhas cartas terribles de Pi-ñeiro a Basilio Losada nas que acusa a Novoneyra de orientalis-ta, que no argot interno de Ra-món Piñeiro quere dicir comu-nista, algo que para o lancarao era un mal. Todos os escritores
da miña xeración eramos de es-querdas e acabamos rompendo con Piñeiro, que morreu rodea-do de novas amizades, as vellas desapareceran.
—Novoneyra tivo confli-tos entón co sector gale-guista da Editorial Ga-laxia?
—Non. Novoneyra publicou o seu primeiro libro en Galaxia, pero Galaxia non era todo, había máis mundo, non se necesitaba de Galaxia para ser Novoneyra, polo que non tivo ningún confli-to, separouse de xeito unilateral sen dar ningunha explicación.
—Como cualificaría o paso de Novoneyra pola Asociación de Escritores en Lingua Galega?
—Moi bo. Pedímoslle que se fixese cargo da asociación cando a deixou Bernardino Graña e el aceptou. Non esquecerei nunha aquela noite no bar das Almas perdidas, no Berbés de Vigo, en-tre as tres ou catro da mañá can-do finalmente se convenceu e dixo que aceptaba a presidencia no que era para el o seu primeiro compromiso político que ía ter na súa vida. Cumpriuno ben e nunha etapa difícil (desde 1982). Naqueles momentos a Real Academia Galega non asu-mía as funcións para as que fora creada desde os precursores, e Novoneyra asumiu esa función, conduciu aos escritores galegos á ocupación destes salóns da Academia para esixirlle á institu-ción que estivese á altura da his-
toria. Novoneyra petou na porta da Academia para abrila á socie-dade, aínda que morreu antes de ser académico. Non se lle abriu a porta de ingreso, como a Luis Seoane.
— “De Pondal a Novone-yra” é o título dunha obra súa sobre poesía galega desde a Guerra Civil.
—Escollo a Novoneyra como un símbolo da miña xeración, porque ademais de ser un gran poeta é unha grande figura pú-blica, referencial. E estase de-mostrando: escríbese tanto da súa figura poética como da súa vida pública. É un facho de luz.
—Uns versos de Novone-yra dedicados aos seus fi-llos din que quedarán sen o seu futuro, poden referir-se ao idioma galego?
—Non sei o que querería dicir, máis alá do biolóxico, pero el es-taba preocupado como estamos todos polo idioma, empezando polos seus fillos.
—Cando deixaremos de estar preocupados polo idioma galego?
—Nunca. Só razóns políticas farán que a lingua deixe de ser unha preocupación.
—Que opinión lle mere-ce a continua baixada de falantes do idioma galego
que reflicten sempre as es-tatísticas?
—Desde que Vasco da Ponte no século XV escribe en castrapo o galego non para de perderse. De todas maneiras o índice de
autoodio, que non se mide, des-aparece e cada vez máis se fala galego con altofalante, con satis-facción, e se deixa de falar en baixiño. Por outro lado, hai for-tes correntes de recuperación da lingua, pero é máis intensa a da perda que a da recuperación. Hai
que protexer a lingua desde as instancias públicas.
—E as novas correntes de protección do castelán que aparecen en Galicia?
—Iso é unha falsidade total. O castelán en Galicia non corre perigo. O que hai é unha fobia antigalega dunha minoría, pero moi considerable. É o complexo de Michael Jacksom, hai xente que non quere ser galega.
—Que opinión lle mere-ce o novo decreto do gale-go ou do plurilingüismo?
—É moi lesivo para o idioma ademais dun retroceso e, ao mesmo tempo, é moi radical. A Xunta actual non ten unha maio-ría tan forte como para impoñer esa norma. Enfrontarse así, un só partido, contra a sociedade enteira, incluídas as faccións contrariaras do PPdeG, para min é temerario. Ese decreto está destinado a ser derrogado. O in-forme da Real Academia sobre o decreto, no que eu non partici-pei, é excelente e a institución estivo á altura da historia no su relatorio.
—Como ve o seu manda-to á fronte da Real Acade-mia Galega?
—Ben. Non teño experiencia en cargos, o cal penso que é un-ha vantaxe.
El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 I19Uxío Novoneyra Dia das Letras Galegas
Nunca dependeu de Piñeiro. Desde moi novo iniciouse no galeguismo da man de Maside, que
era marxista
O novo decreto do galego é moi lesivo para o idioma, un
retroceso e ao mesmo tempo é moi radical
O presidente da Real Academia Galega comenta os aspectos da literatura de Novoneyra ✢
Unha teoría da transformación na poética de Novoneyra
Luis Cochón
� Preguntado, unha vez, por un rapaz sobre cantos libros tería es-crito, Novoneyra dixo: dous, aca-so tres. Os dous son claros: Os Ei-dos e as Elexías. O tres (acaso) queda algo difuso. Uxío andou sempre entre un e dous: límites extremos nos que cabía todo o coñecido e por coñecer, o édito e o inédito, o escrito e por escribir.
Estou seguro de que toda a súa Obra completa, é, talmente, Obra selecta. Aínda máis: toda a poe-sía de Novoneyra pertence a un único libro, libro total no que –pouco a pouco, nugallao– foi es-cribindo a totalidade do seu ser poético, tal como quería Mallar-mé, poeta, ao que, o do Courel leu decontado.
Entre os polos, os límites, o noso poeta foi poñendo escolmas misceláneas, pequenas suites ou seleccións de versos. Non hai un só libro enteirizo. De aquí para alá. Non será doada a edición da poesía completa, entre esquezos e variantes, entre lima e correc-ción, entre versos multiformes e desleixos e rexeitamentos.
Segundo o día, ou o intre. Nin-gún poema de Uxío Noveneyra saíu da súa man sen corrección ou emendas: esa teima por vol-ver sobre o escrito.
Aquilo que don Antonio Ma-chado chamaba “el maleficio de lo inédito”.
Quero eu andar un paso máis: na poesía de Novoneyra non hai diacronía. Hóuboa, pero foise to-rrando como palabras na area. Se lle sacamos as datas, cada poema pode ser dun tempo cal-quera.
Soamente hai un centro –ta-mquam centrum circuli– como se no territorio poético non hoube-se máis que sincronía. Esa vén ser a xenial malversación: a con-versión do que se fai longo (poe-ta de curso longo), unhas pala-
bras que veñen tras outras pala-bras (se cadra palabras dentro das palabras), en transforma-ción, en sincronía (palabras so-bre palabras). Doutro xeito: eixe de coordenadas, ao longo; e eixe de abcisas, ao alto. E aínda máis (profesoral e espeso): sintagma e paradigma.
As relacións na poesía de No-voneyra son relacións paradig-máticas. Palabra chantada, fita. O mesmo fixo Pessoa; tan admi-rado polo autor das Elexías.
Para algo temos Os soños tei-mosos, en clara prosa, diáfana e poética, o que Cernuda chamou Historial de un libro.
O testamento literario de Uxío Novoneyra, todo o que el quixo dicir a respecto da súa obra (in-cluída a obra non feita) explícase na teimosía deses soños, onde o autor non dá ningunha pregunta por contestada.
El sabe que o mundo está cheo de respostas que nunca foron preguntadas; son os cans sen do-no, que quería Valente: respostas que non son de ninguén. Por iso na última edición aparece libera-do de preguntas que nunca foran preguntadas nin respostadas.
Tampouco as preguntas. Todo se volve paradigmático despois da transformación: a diacronía
convértese en sincronía. Os Eidos e as Elexías:
“nunca eu fun como te amo”
A poesía de Novoneyra transmite a palabra antiga, a forza telúrica da serra do Courel�
20I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
As relacións na súa poesía son relacións
paradigmáticas. Palabra chantada, fita. O mesmo fixo Pessoa
Ningún poema saíu sen corrección ou
emendas: esa teima por volver sobre o
escrito
GALICIA digo eu ún di GALICIAGALICIA decimos todos GALICIAhastr’os que calan din GALICIAe saben sabemosGALICIA da door chora á forzaGALICIA da tristura triste á forzaGALICIA do silencio calada á forzaGALICIA da fame emigrante á forzaGALICIA vendada cega á forzaGALICIA tapeada xorda á
forzaGALICIA atrelada queda á forza
libre pra servir libre pra ser-virlibre pra non ser libre pra non serlibre pra morrer libre pra morrerlibre pra fuxir libre pra fuxirGALICIA labrega GALICIA nosaGALICIA mariñeira GALICIA nosaGALICIA obreira GALICIA nosaGALICIA irmandiña
GALICIA viva indarecóllote da TERRA estás mui fondarecóllote do PUEBLO estás n’il todarecóllote da HISTORIA estás borrosa recóllote i érgote no verbo enteirono verbo verdadeiro que fala o pueblorecóllote pros novos que vein con forzapros que inda non marcou a malla d’argolapros que saben que ti podes ser outra cousapros que saben que o home pode ser outra cousasabemos que ti podes ser outra cousasabemos que o home pode ser outra cousa
�
Letanía de GaliciaLetanía de Galicia
Hoxe ben se sabe que día é
Vicente Araguas
n Alguén (alguéns) hai anos, deran en dicir que de que tiña que ser hoxe Día de Festa na Patria Amada (isto é, disimulen pola digresión, unha desas que tanto amolaban ao intem-poral Holden Caulfield, de Luis Ci-lia, ¿quen o lembra hoxe, que o de-mo nos coma?). Dixérano con esa naturalidade que se din aquí ás ve-ces as barbaridades. A fume de ca-rozo e sen perder escuma; esas cou-sas. E o pretexto para barbarizar era que, por exemplo, sendo festa a xen-te ía ir á praia, desbotando o hábito comprador. Esquecendo, seica, que o día de hoxe está adicado a un au-tor, ao redor do cal as editoras (al-gunhas) botan peito poñendo na rúa os seus libros, ou os que se escri-biron a prol seu.
O que pasa é que os auguistas, para que non imos enganar, tam-pouco é que merquen moitos libros. (Eu nas areas vexo poucos lectores, algunha lectora, e que Deus nos co-lla confesados, iso si). Os auguistas mercan xelados, beberetes, com-pango para se manter a ton coa xor-nada, se ven soleada; iso tamén, si. Mais o que si é certo é que esa xente que hoxe, ¡luns, por riba!, festexan a xornada, quedarán coa copra –máxime se son cativos– de que San Uxío Novoneyra (ou San Ramón Pi-ñeiro, ou San Xosé María Álvarez Blázquez, e non sigo ciando na efe-mérede) son tan santiños como San Pantaleón, “santazo de cuerpo ente-ro”, e iso porque fixeron por manter o milagre de que unha lingua tan di-namitada por ¡propios! e alleos, se-guise rulando.
Méritos literarios áparte, que a xente do común iso xa non o ve tan claro. Ou non o ve. Comezando po-los xornais, e non vou dar nomes, que hoxe é Día de Festa, e eu non son nada chileta, dinamitadores eles tamén, cando tiñan que ser os seus “dinamizadores” da cultura, ao suprimir ou minguar os suplemen-tos que axudan a empurrar do carro desta.
E con todo e con iso o persoal vencella o Día das Letras Galegas, porque é choio feriado, a algo bo, a algo grande. Como pensamos nós, os “vencellados” (que me puxera
Celso Emilio Ferreiro en sentida adi-catoria no exemplar que teño de Longa noite de pedra), aínda que por razóns se cadra máis complexas.Pero tamén porque é Día de Festa,
por máis que non o sexa lonxe de Galicia, alá onde nos movemos tan-tos galegos conscientes do que se perdería se a fala alá fose polo río abaixo. A literatura tamén, , mais
ben se entende que sen unha a outra non pode existir. Ou ficar, en todo caso, nun asunto arcaico e cultura-lista. Como escribir hoxe en latín, poño por caso. Pero non.
Uxío Novoneyra le as notas dun discurso nun acto da universidade nos anos oitentaB
Uxío Novoneyra naceu en Parada de Moreda, Courel, en 1930, fillo dunha familia de labregos. Esta terra será o principal referente físico para os seus versos, ofrecendo unha anovadora visión da paisaxe dentro da literatura galega. No ano 1955 deu ao prelo Os eidos, poemario con que comeza un ciclo poético que retomará con Os eidos 2. Letanía de Galicia e outros poemas (1974). Nos comezos da década de 80, o poeta principia a recompilar e depurar o seu ciclo coure-lán, dando a lume Os eidos. Libro do Courel (1981), que terá diversas reedicións. No ano 1983 afíncase definitiva-mente en Santiago, cidade desde a cal exerceu como presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, até a súa morte no ano 1999.Publica Poemas caligráficos en 1979, nunha edición pro-logada e ilustrada por Reimundo Patiño, con tex-tos vinculados a unha van-garda pictórica organizada arredor do grupo Brais Pinto. Xa na segunda meta-de desa década comeza cunha recompilación temáti-ca da súa produción poética completa. Así, en Muller pra lonxe (1987), reuniu os poe-mas paixonais e amorosos, e dous anos máis tarde, en Do Courel a Compostela 1956-1986, os de temática política, que irán acompañados dunha antoloxía crítica. En 1994, logo de varios anos de silencio editorial, editou Poemas de doada certeza i este brillo premido entre as pálpebras. En 1998 publicou Betanzos: Poema dos Caneiros e Estampas.Nos seus textos, Uxío Novoneyra explicita o seu compromiso nacionalista e marxista (especialmente na época en que estes temas son protagónicos na literatu-ra galega), sen deixar de pre-ocuparse en ningún momen-to pola forma poética e mais pola linguaxe, pesquisando na materia lírica até conse-guir o mellor resultado visual e —sobre todo— sonoro para os textos (botando man para tal efecto de diversos recursos como o fonosim-bolismo, a utilización de dialectalismos e vulgaris-mos, os silencios, o simbo-lismo gráfico, etc).
Notas
E con todo e con iso o persoal vencella o Día das Letras Galegas,
porque é choio feriado, a algo bo, a algo grande
El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 I 21Dia das Letras GalegasUxío Novoneyra
Henrique Dacosta
� Foi Uxío Novoneyra labrador da palabra (fagamos o símil cos ben fe-ros eidos courelaos), xa que unha e outra vez deu en puír o vocábulo exacto, cultivándoo teimudo para así conseguir a maior das expresivi-dades, a máis acabada. Honestida-de e autenticidade, poida que am-bas sexan voces acaídas para desig-nar o seu bon facer poético, visto nel non existir un ápice de finxi-mento.
O poeta e o home, Uxío Novone-yra, vive unha mímese perfecta e harmónica coa serrá courelá, e a súa lírica abrocha da ansia por ela, da paisaxe e do ser humano que a habita e a percorre. Velaí, pois, a la-tencia telúrica, antropolóxica, ca-llada de topónimos, pola orografía e pola hidrografía, pola flora e pola fauna, polas xentes da súa ben ama-da serra do Courel.
“INDA non estoun co’ela. / Aín-da ún sigue n’el. / Estoun en Com-postela / vendo nevar no Courel…”, son case os últimos versos de Os ei-dos, pertencentes ao ano 1983; e “COUREL dos tesos cumes que ollan de lonxe! / Eiquí síntese ben o pouco que é un home...”, veñen a ser os primeiros, os de apertura do poemario Os eidos, pertencentes ao
ano 1952. É obvio que existe nel un-ha totalidade harmónica. O poema-rio, aínda constando de Os eidos /1 e Os eidos /2, segue sempre un fío estrutural sen fisuras, uniforme, fiel de principio a fin.
Admitindo a adscrición de Uxío Novoneyra, dunha maneira xeral, á chamada Xeración das Festas Mi-nervais, ou ben á Xeración dos 50 ou, aínda, á Xeración de La Noche, podemos afirmar que tres son os grandes eixos (senón catro) sobre os que xira a súa temática poética.
Así pois, dunha parte estaría a paisaxística, que se centraría nas cousas, e que é propia de Os eidos, onde aparece o antropolóxico, mes-mo o telúrico, de fusión coa nature-za e de harmonía cósmica, que en-troncaría, por súa vez, a tradición medieval con poetas clásicos como Rosalía, Pondal ou Noriega, e poste-riores como Díaz Castro, Iglesia Al-variño, Manuel María, Xohana To-rres ou a súa tan admirada María Mariño.
Dunha segunda parte estaría a política, que se centraría no nós (poemas como “Letanía de Galicia” ou “Vietnam canto”), máis propia de Poemas caligráficos e Do Courel a Compostela, próximo do ton vati-cinante dun Pondal —con posterio-ridade dun Ferrín ou dunha Xohana Torres—. Dunha terceira parte esta-ría a existencial, que se centraría no eu, propia de Os eidos. E dunha cuarta parte, aínda que de menor relevancia quizá, estaría a amorosa, propia de Muller pra lonxe.
Outros trazos de carácter xeral, e inherentes á súa concepción lírica, serían a necesidade de ir máis alá do sentido literal da escrita, a través de recursos como o fonosimbolismo
—fonemas reiterados que serven para expresar emocións diversas—, a eufonía —efecto acústico agradá-bel ao emitir un ou varios sons—, a caligrafía e os caligramas —elabo-ración de debuxos con palabras—, etc. Sen dúbida tamén, outro trazo característico é o da tendencia á síntese, de ir á esencialidade e con-ceptualidade das cousas, de manei-ra que nunha composición poética en aparencia sinxela é posíbel in-tuír unha profundidade moito máis complexa que se esconde por baixo. Uxío, en definitiva, foi un poeta que se beneficiou da lingua viva do Courel, que se apropiou da súa so-noridade e cadencia, dos seus topó-nimos evocadores, que lle soubo imprimir unha música especial pa-ra abrochar como as plantas a que tanto alude, ás augas que flúen, á aguia que voa na soidade dos cu-mes. Non só lendo os seus poemas,
senón escoitándoos da súa propia voz —accesíbel a través da internet ou diversos medios fonográficos— sentímolos rexuvenecidos.
Uxío é a cosmovisión, Uxío é o panteísmo, Uxío é necesariamente un ser mimetizado na paisaxe, pois el está feito, modelado de paisaxe, toda cabe nel, mora nesa paisaxe
(ou acaso é a paisaxe a que mora nel?) e confúndese con ela, paisaxe feraz, paisaxe rexa, paisaxe de altos cumes, de eternos bosques, de paxa-ros e de lobos, para finalmente bus-car a soidade, como sorte de camiño existencial, e para mellor, se cadra, podela atrapar a través dos senti-dos.
Anda o vento ceibe polos eidos
�
22I El Ideal Gallego Lunes, 17 de maio de 2010 Uxío NovoneyraDia das Letras Galegas
� Os Eidos (1955) Vigo: Galaxia,
1955.
� Elegias del Caurel y otros poemas
(1966) Madrid: Rialp, col. Adonais,
1966 (Inclúe versión galega
e castelá).
� Os Eidos 2. Letanía de Galicia e
outros poemas (1974) Vigo: Galaxia,
1974.
� Poemas Caligráficos. Vietnam
canto (1979)
Madrid: Brais Pinto, col. Cuadernos
da Gadaña, 1979.
� Os eidos. Libro do Courel (1981)
� Libro do Courel. Vigo: Xerais, col.
Grandes Mestres, 1981 (Terceira edi-
ción: 1987).
� Bazterrak Os Eidos (1987)
� Muller pra lonxe (1987)
Deputación de Lugo, col. Gran Lugo de
Nebra, 1987.
� Do Courel a Compostela: 1956-86
(1988)
Barcelona: Sotelo Blanco, col. Vento
que zoa, 1988.
� O cubil de Xabarín (1990)CONTOS:
Zaragoza: Edelvives, col. Ala delta,
1990.
� Os eidos (1990) Edición de Claudio
Rodríguez Fer e Carmen Blanco. Vigo:
Xerais, col. Biblioteca das Letras
Galegas, 1990.
� Tempo de elexía (1991) A Coruña: Vía
Láctea, col. Merlín e familia, 1991
� Gorgorín e Cabezón (1992)
CONTOS:Zaragoza: Edelvives, col. Ala
delta, 1992.
� Poemas da doada certeza i este bri-
llo premido entre as pálpebras (1994)
A Coruña: Espiral Maior, 1994.
� Camelio xaponés – Watsubaki
(1995)/ 7 xiikas de Ayako Sugitani a
Santiago de Compostela e 3 de
Uxío Novoneyra sobre fotos
de Ayako. Santiago: Consorcio de
Santiago, 1995 (Textos en galego e
xaponés)
� Ilda, o lobo, o corzo e o xabarín
(1998) CONTOS: Zaragoza: Edelvives,
col. Ala delta, 1998.
� Dos soños teimosos (1998)ENSAIO:
Santiago de Compostela: Noitarenga,
1998 (Preguntas de Emilio Araúxo).
Ed. Noitarenga
� Onde só queda alguén para aguantar
dos nomes (1999)Santiago:
Noitarenga, 1999 [Con Federico García
Cabezón (fotografías) e Emilio Araúxo
(“Pedras, máis vagarosas aínda”)].
� Arrodeos e desvíos do Camiño de
Santiago e outras rotas. Ámeto mítico.
A Coruña: Hércules, 1999
�
O poeta e o home, Uxío Novoneyra, vive unha mímese perfecta e
harmónica coa serra courelá
Así pois, tres son os grandes eixos (senón catro) sobre os que xira a súa temática
poética
Foi un poeta que se beneficiou da lingua
viva do Courel, que se apropiou da súa
sonoridade e cadencia
Novoneyra, foise e voltou para se quedar, pero nunca deixou o Courel
BibliografíaBibliografía
