A MICOLOXÍA NO ENSINOA MICOLOXÍA NO ENSINO

por Marcos LagoC.P.I. Padín Truiteiro36690 Arcade (Soutomaior)Pontevedrae-mail: marcoslago@edu.xunta.es

XVI CONGRESO DA ENCIGA

¿Que son os fungos?

•non son plantasnon son plantas

•organismos heterótrofos

•dispersión por esporas

•dixestión extracelular (algúns por fagocitose)

•corpo vexetativo filamentoso con gran capacidade de transporte interno

•non posúen tecidos

•ciclo vital haplonte e dicarionte

REINO FUNGI

M O N E R A

P L A N TA S A N IM A L E S F U N G O S

P R O T IS TA

Clasificación dos fungos

Zigomycetes

REINO FUNGI

Deuteromycetes

Basidiomycetes

Ascomycetes

Oomycetes

Mixomycetes

?

A célula fúnxica

Características:

• sen de plastos

• sen centríolos

• con parede fúnxica (rica en quitina)

• a envoltura nuclear permanente durante a división

• dous núcleos haploides (dicarionte) ou moitos por célula (plasmodio)

• unicelulares ou pluricelulares (hifas tabicadas e hifas sifonadas)

célula libre

(fermentos) hifa tabicada(basdiomycetes) hifa sifonada

(ascomycetes)

O fungo e o cogomelo

fungo: é o organismo completo

cogomelo: é o froito de certos fungos

O fungo

estructura vexetativa

hifa

micelio

primario

secundario

célula

monocarionte haploide

dicarionte haploide

O cogomelo

cogomelo ximnocárpico

cogomelo anxiocárpico

himenio externo

himenio interno

himenio: superficie fértil que porta as esporas

Morfoloxía do cogomelo

con chapeo e pé con chapeo e sen péen forma de cortizo

en forma de mazo en forma de coral en forma de de sela

en forma de funil

en forma de cunca

Morfoloxía do cogomelo

en forma de gaiola

en forma de niño de paxaro

en forma de pataca

en forma de falo

en forma de codia en forma de ménsula

xelatinosos

en forma de pera

en forma de estrela

en forma de fíos

Partes dun cogomelo

PÉ

CUTÍCULA

CHAPEOCHAPEO

PÉPÉ

LÁMINASLÁMINAS

ANELANEL

ANEANELL

MAMILMAMILAA

BASE BASE BULBOSABULBOSA

Tipos de himenio

Con láminasClito c ybe ne bula ris

Con aguillónsHydnum im bric a tum

Con tubosSuillus bo v inus

LisoPe z iz a ba d ia

Con veasCa nthare llus c iba rius

En labirintoAbo rtip o rus bie nnis

Desenvolvemento dun cogomelo

CHAPEOCHAPEO

ANELANEL

VOLVAVOLVA

ESCAMASESCAMAS

VELO VELO UNIVERSALUNIVERSAL

VELO VELO PARCIALPARCIAL

LÁMINASLÁMINAS

Ecoloxía dos fungos

saprotróficassaprotróficas (saprófitas)

lignícolas

humícolas

muscícolas

fungícolas

carbófilas

coprófilas

Trametes versicolorTrametes versicolor

Chamaemyces fracidusChamaemyces fracidus

Asterophora parasiticaAsterophora parasitica

reciclaxereciclaxe da materia nos ecosistemas terrestres

-biotróficas (simbióticas)

micorrícicas

liquenícolas

Ecoloxía dos fungos

-necrotróficas (parásitas)

fitoparásitas

micoparásitas

Armillaria melleaArmillaria mellea

Boletus edulisBoletus edulis

micorriza

Identificación de cogomelos

- Caracteres macroscópicos morfoloxía do sombreiro, pé,

himenio, esporada..

- Caracteres microscópicosmorfoloxía das esporas, hifas,...

- Caracteres organolépticoscor, sabor, cheiro, consistencia

- Caracteres ecolóxicoshábitat, forma de vida,...

CLAVES CLAVES DICOTÓMICASDICOTÓMICAS

claves visuais

claves escritas

Os nomes dos cogomelos

• Os nomes científicos

• Os nomes vernáculos

BINOMEM

ESPECIEXÉNERO

brincabois, atolamoscas,...

Amanita muscaria

Importancia económica

alimento

saborizante

producción de alcol

antibióticos

deterxentes

Usos dos cogomelos

Etnomicoloxía

- micófagos- micófobos- micófilos- micólatras* micólogos

Galicia

Usos dos cogomelos

Micofaxia

MicofobiaPan de lesmaPan de cóbregaParaugas de sapo

Macrolepiota: monxos zarrotaspatamelascachotescogordoscogordóns

Cultivo de cogomelos

Illamento do fungo (esporas ou anacos de fungo)

Crecemento en medio artificial

Crecemento en soporte para inocular

Crecemento no substrato final e Incubación

Recollida dos cogomelos

Fases no cultivo

Intoxicacións

CLASIFICACIÓN DAS INTOXICACIÓNS

-PERIODO DE LATENCIA CURTO (de 30 min a 4 h)

-PERIODO DE LATENCIA LONGO (ata 15 días)

-gastroenterite aguda

-neurolóxica

•micoatropínica

•enteóxena

•muscarínica

-cardiovascular

-hemolítica

-hidracínica

-nefrotóxica

-hepatotóxica

-por metais pesados

Intoxicacións

E S T Ó M A G O

F Í G A D O

C O R A Z Ó N

R I L

I N T E S T I N O

V E S Í C U L A B I L I A R

PERIODO DE LATENCIA LONGO

Amanita phalloidesAmanita phalloides

MORTALMORTAL

Actuación do velenoActuación do veleno

Aspectos bibliográficos

Guías para Galicia

Aspectos bibliográficos

Guías para a Península

-Observación dun cogomelo a microscopio

Experiencias prácticas

cogomelos con himenio escuro

cogomelos esporasmicroscopio

-Obtención da esporada dun cogomelo

Experiencias prácticas

esporada

-Os fungos respiran

Experiencias prácticas

fermentos azucre

-Observación do balor do pan

Experiencias prácticas

Cultivo do balor do panConidios

conidiosporas

Micelio

-Exposición de cogomelos

Experiencias prácticas

1º saída ó campo

2º organización do material

3º preparación postérs e exposición

-Outras:-tinguindo con cogomelos-facendo papel con cogomelos-observación dunha micorriza-observación dun liquen

Experiencias prácticas

Aspectos históricos

Os cogomelos e a historia

-Biblia: maná

-Lume de Santo Antonio: Ergotismo

-A Guerra da Independencia dos EEUU

-O mildeu da pataca en Irlanda e o da vide

-O descubrimento da penicilina

-A tinta do Castiñeiro

-O chancro americano do Castiñero

-Envelenamentos históricos: Catalina A Grande, Emperados Claudio

A micoloxía no currículo do ensino secundario

NIVEIS EDUCATIVOSNIVEIS EDUCATIVOS

ESO ESPO

1º ciclo 2º ciclo Ciclos formativos

Bacharelato

A micoloxía na ESO

ESO (Decreto 78/1993 do 25 de febreiro e Decreto 233/2002 do 6 de Xuño)

NIVEIS EDUCATIVOS

1º CICLO 2º CICLO

1º ESO 2º ESO 3º ESO 4º ESO

MATERIA CIENCIAS NATURAIS CIENCIAS NATURAIS BIOLOXÍA E XEOLOXÍA

BIOLOXÍA E XEOLOXÍA

CONTIDOS Bloque III. A Terra e os Seres Vivos.III. 1.- A Terra un planeta habitado:A Célula. Morfoloxía celular-Características e funcións comúns dos seres vivos.III. 2. Clasificación dos seres vivos.Os cinco reinos. Introducción á taxonomía.FungosA diversidade dos seres vivos: ambientes tamaños, formas e modos de alimentarse

Bloque III. A Enerxía e os Seres Vivos.III. 1.- A Fisioloxía dos seres vivos e o consumo de enerxía.O mantemento da vida. Nutrición autótrofa e heterótrofa, fotosíntese e respiraciónA enerxía consumida polos seres vivos: crecemento, calor e movementoO mantemento da especie.A reproducción: analoxías e diferencias entre animais e vexetais.Coordinación, relación e regulación

NON Bloque III. Ecoloxía e Medio AmbienteIII. 1.- Os seres vivos e o medio ambienteIII. 2.- Dinámica de ecosistemas

BACHARELATO (Decreto 275/1994 de 29 de Xullo; e Decereto 231/2002 de 6 de xuño

NIVEIS EDUCATIVOS

1º BACHARELATO 2º BACHARELATO

MATERIA BIOLOXÍA E XEOLOXÍA BIOLOXÍA CIENCIAS DA TERRA E DO MEDIO AMBIENTE

CONTIDOS Bloque III. Formas de organización dos seres vivos.A unidade organizativa e funcional dos seres vivos. Teoría celular. Seres unicelulares procariotas e eucariotas. Seres pluricelulares. Diferenciación celular. Distintos niveis de organización. Clasificación mediante taxóns. Características dos cinco reinos.

Bloque IV. Fisioloxía celular. Microbioloxía e biotecnoloxíaOs microorganismos un grupo taxonómico heteroxéneo. As súas formas de vida.A utilidade dos microorganismos. A producción industrial de substancias socialmente útiles a partir destes microorganismos. Importancia dos microorganismos na manipulación xenéticaOs microorganismos como axentes patóxenos. Repercusións económicas e sociais

Bloque II. Os subsistemas terrestres e a súa problemática ambiental.II.1 A biosfera. Os ciclos bioxeoquímicos como modelo de interacción dos subsistemas terrestres. Fluxo de enerxía no s ecosistemas, relacións tróficas, producción e eficiencias.Cambios no tempo: dinámica de poboacións, sucesión e perturbación.

A micoloxía na ESPO

FORMACIÓN PROFESIONAL (rama agraria)- CICLOS FORMATIVOS DE GRADO MEDIO

TIT

UL

AC

IÓN

TECNICO EN XARDINERIA

(Decreto 73/1999 do 12 de marzo, DOG 7 de abril de 1999)

TECNICO EN TRABALLOS FORESTAIS E DE

CONSERVACIÓN DO MEDIO NATURAL

(Decreto 290/1999 do 30 de setembro, DOG 15 de novembro de 1999)

TECNICO EN EXPLOTACIÓNS

AGRICOLAS INTENSIVAS

(Decreto 74/1999 do 11 de marzo, DOG 8 de abril de

1999)

TECNICO EN EXPLOTACIÓNS

AGRICOLAS EXTENSIVAS

(Decreto 79/2000 do 16 de marzo, DOG 13 de abril de 2000)

MO

DU

LO

S P

RO

FE

SIO

NA

IS E

CO

NT

IDO

S C

ON

CE

PT

UA

IS

M. 2.- IMPLANTACIÓN DE XARDÍNS E ZONAS VERDES-Problemas sanitarios e de malas herbas. M.3.- CONSERVACIÓN E MELLORA DO XARDÍN E ZONAS VERDES-Mantemento e recuperación de elementos vexetais. Pragas, enfermidades e malas herba. M.4.- PRODUCCIÓN DE PLANTAS-Mantemento e protección. Malas herbas, pragas e enfermidadesTratamentos fitosanitarios. Podas.M.5.- METODOS DE CONTROL FITOSANITARIO-Bioloxía e identificación das pragas, enfermidades e malas herbas. Axentes parasitarios e non parasitarios das plantas. Plagas, enfermidades e malas herbas. Danos que producen. Ciclos biolóxicos correspondentes. -Métodos de control fitosanitario nos cultivos. Productos químicos. Loita biolóxica. Loita integrada.

M4.- APROVEITAMENTOS FORESTAIS-Outros aproveitamentos. Apicultura. Cogomelos (Identificación, Colleita, Conservación, Comercialización). Outros (Cascas e cortizas, Resinas, Froitos silvestres, Plantas aromáticas, medicinais e ornamentais).M.7.- CONSERVACIÓN E DEFENSA DAS MASAS FORESTAIS-Bioloxía e identificación das pragas e enfermidades. Axentes parasitarios e non parasitarios das plantas.Pragas e enfermidades. Danos que producen. Ciclos biolóxicos correspondentes.M.8.- ACTIVIDADES DE USO PÚBLICO EN ESPACIOS NATURAIS-O medio natural. Flora e fauna silvestres. Especies protexidas e en perigo de extinción. Dinámica das poboacións. Censos. Zonas de control especial.

M.4.- PRODUCCIÓN DE PLANTAS-Mantemento e protección. Malas herbas, pragas e enfermidades. Tratamentos fitosanitarios. Podas.M.7.- MÉTODOS DE CONTROL FITOSANITARIO-Bioloxía e identificación das pragas, enfermidades e malas herbas. Axentes parasitarios e non parasitarios das plantas. Pragas, enfermidades e malas herbas. Danos que producen. Ciclos biolóxicos correspondentes.

M.4.- CULTIVOS HERBÁCEOS-Coidados dos cultivos. Malas herbas. Técnicas de control. Técnicas e labores que favorecen o aproveitamento da auga polas plantas. Loita contra pragas, enfermidades e fauna salvaxe.M.6.-MÉTODOS DE CONTROL FITOSANITARIO-Bioloxía e identificación das pragas, enfermidades e malas herbas. Axentes parasitarios e non parasitarios das plantas. Pragas, enfermidades e malas herbas. Danos que producen. Ciclos biolóxicos correspondentes. -Métodos de control fitosanitario nos cultivos. Productos químicos. Loita biolóxica. Loita integrada.

A micoloxía na ESPO