Antón Cortizas

• A lingua e a poesía están intimamente ligadas ao xogo popular, de tal xeito que son numerosísimos os exemplos nos que o xogo ten algo -ou moito- de lingua e de poesía.• Nalgúns xogos mesmo, a poesía é parte fundamental, e noutros perden grande parte da súa beleza cando a poesía desapareceu dos mesmos.• A poesía ten tamén unha misión mnemotécnica, pois é evidente que o ritmo, a medida e máis a rima axudan a lembrar.

1•A palabra-poesía como semente da afectividade:

• Xogos orais para brincar no colo: son os xogos afectivos e de coñecemento do corpo e “forma de uso”:

xogos de mans lengalengas para andar, cabalgar... xogos da cara e do corpo

A lúdica da palabra-poesía no xogo infantil

2A poesía inmersa no xogo regrado sen obxectos

a) Poesía introdutoria dos xogos: as sortes de botar

b) Lengalengas/ Cantilenas

c) Cancións e romances dos xogos de roda e corda

d) Dramatizacións cantadas:• A torre en garda (La tour prends garde)

A lúdica da palabra-poesía no xogo infantil

3A palabra-poesía como xogo en si:

Anfiguris: Unha, dole... Trabalinguas

AdiviñasRomances e cancións de excursións

A lúdica da palabra-poesía no xogo infantil

Non se pode falar de poesía infantil, sen contar cos anfiguris.

Os anfiguris son unha categoría de linguaxe-poesía (infantil), utilizada por veces por autores como Nicolás Guillén, Cortázar ou Cabrera Infante…

No corpus da poesía infantil son abundantísimos e atoparémolos en todos os tipos de xogos e enredos con palabras.

Os anfiguris poden ser de varios tipos:

1. Signos orais e interxeccións que non chegan a seren palabras 2. As onomatopeias 3. O que falan os animais 4. Anfiguris de berce 5. Lengalengas infantís 6. Trabalinguas 7. Esconxuros e ensalmos 8. Cancións populares ilóxicas 9. Estrofas sen sentido10. Imitación de linguas estranxeiras

(Alfonso Reyes: Las jitanjáforas, la experiencia literaria (Buenos Aires, 1942)(Luís J. Eguren Gutiérrez,: Aspectos lúdicos del lenguaje. La jitanjáfora , problema lingüístico. Valladolid, 1987)

En que idioma xogan (xogaron) as crianzas?Que corpus hai en galego?Escola, empobrecemento cultural?Versións e versións…Futuro da cultura lúdica?

Un gato caeu nun pozoas tripas fixeron guaarremoto pitipotoarremoto pitipá.

Pon po nate pite pusepona penuse pon po nate pite pon.

Un avión chinés,Cantas viaxesbota ao mes?

Ao dereito e ao revés.Dime nena,cantos ves?

Arco da vellavaite de aí

que esta nena bonitanon é para ti.

Doce meses ten o ano,catro fases ten a Lúa,

dime ti cántas pedriñasten o chan da túa rúa.

Lori, vilori,Vicente, colori,

lori, virín,contra virín

guiso, guisote,fóra chicoque.

Rabo de boi,rabo de besta,dixo o meu paique estaba nesta.

Auga de San Xoánque fai mil charcospara o meu triguiñoque está moi branco,para a miña cebadaque xa está granada,para as miñas cereixasque inda están lixeiras,para as miñas perasque sen ela non medran,para a miña vilaque xa está florida.Vai ti cara á saída.

Migueliño era un nenolarpeiro do mazapán,malgastaba tres pesetas.Tinto, xerés, viño branco e alcocer.Barrabás,ou ti vés,ou ti vas.¿Con quen é?

Debaixo da camado noso Señorhabía un canciñotocando o tambor.Dálle que dálle co bastónata que saia a procesiónchin, pon,fóra o canón.

Blo,chirivicú, chirivicá,chirivicuri curi fa,chirivicuri curi fero,que mas dan e non as quero.

Esconderite liritegarda litón,

tres galiñas e un capón;o capón estaba morto,

as galiñas tan no horto.Saes ti, ti por ti,

polas portas de Membrí.

Un aeroplanoía polo mar

tirou unha boliña,onde é que foi parar?A París ou a Colonia?

Compraremos unha monaunha mona sen coroa,

fóra esta que é moi boa.

Garabatiño un,garabatiño dous,garabatiño tres,

garabatiño catro.No medio e mediopoño o meu arco

con pirixel e caramelo.Dáme o cuarto.

Non quero.Boticario mentireiro.Non quero menciñas

na miña cociña.Por aquí pasa esta manciña.

E ti vaitepara a casiña.

Pin, pin, margarín,

ti irás e traerás

os manteisda raíña principal.A calella, a maleta,

sae tique es máis vella (o).

—¿Hai trigo?—No muíño.

—¿Hai cebada?—Na pousada.—¿Hai centeo?—Unha voltiña

e raña o carrelo.—¿E se o can

morde a capa?—Arre e escapa.

(Á persoa sinalada fáiselle a primeira das seguintes preguntas, que debe responder como se indica. Séguese botando coa resposta, e a aquel en quen recaia de novo,

fáiselle a seguinte pregunta, e así ata o final.)

A amora na silva

Martín Pirulicio

Unha vella tiña un can

Unha vella plantou un toxo

Don Gato

A roda da xardineira

A chata Piringüela

A torre en garda

Matarile

Ensalmos e esconxuros para os animais

Ensalmos dos asubíos

Ensalmos dos fenómenos atmosféricos

A esta barquiña

que anda no regato

ningún carpinteiro

lle fixo un burato.

Cal é a cousaque nace na devesae come cos señores na mesa?

Garza brancapeteiro na auga;morre de sedesen beber auga.

Gardan o millonunha bolsiñae pouco a poucofano fariña.