artikutzakottanttak

1 Zenbakia2011ko Udaberria - Uda

www.donostia-artikutza.orgartikutza@donostia.org

Telefonoa: 690 720 264(Astelehenetik ostiralera, 10:00 - 16: 00)

aurkibideaELKARRIZKETAJose Manuel Lekuona....................................................... 2

HARITIK TIRA“Artikutzako Ttanttak” zuekin........................................... 5

ARTIKUTZA IRUDITANBarrutiaren mapa.............................................................. 6-7

BARRU - BARRUTIKArtikutza? Bai, entzuna daukat!...................................... 8

BILDUMARAKOSoldanella villosa............................................................... 9

ARGAZKI GALERIA

aa

a

a

a

a

a aa

aa

a

a

2 3

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

Jose Manuel Lekuona perretxikozale amo-rratua izateaz gain, mikologian aditua da. Sas-kia hartuta menditik ikusiko duzu agian, baina saskian daramana ez du labean, zartaginean edo tortillan prestatzeko hartu. Onddoak ikertu egi-ten ditu, sailkatu eta Aranzadiko bilduman gor-de. 30 urte daramatza onddoak ikertzen, eta hain modan dagoen erabilera gastronomikoaren gai-netik, onddoek basoetan duten funtzio garran-tzitsua azpimarratzea gustatzen zaio.

Urtero Artikutzan berarekin ibilbide gida-tua egiteko aukera izaten dugu, onddo eta perre-txikoen mundu hori hobeto ezagutzeko. Aurten-goan elkarrizketa hau egin diogu:

Nola sartu zitzaizun onddoen mundu hau ikertzeko zaletasuna?

Oso txikitatik gurasoengandik ikasi nuen perretxikoak biltzea, baina garai hartan dozena erdi bat mota baina gehiago ez ziren biltzen, hau da xixahoriak, onddoak, gibelurdinak, kuletoak eta udaberriko xixak. Geroago nahiko gaztea nintzela entzun nuen Aranzadi izeneko elkarte bat zegoela Donostian, perretxikoak ikertzen zituena eta beraiengana hurbildu nintzen, hala, beraiekin eman nituen lehenengo pausoak.

elkarrizketa

Jose Manuel Lekuona mikolo-goari elkarrizketa

Basora ateratzen zarenean zeri erreparatzen diozu batik bat?

Lehenengo aztertu beharreko gauza, zer mota-tako basoan zauden da, perretxikoen zatiketa handi bat egiten da hostozabaleko basoetatik koniferoen basoetara. Hostozabaleko basoetan garrantzi han-dikoa da zuhaitzak ondo ezagutzea, haritzak, pa-goak, gaztainondoak, urkiak, sahatsak eta abar. Koniferoetan berdina gertatzen da, ez baita ber-dina pinua, izeia edo alertzea izan, bakoitzak bere mota bereziak dituztelako, nahiz eta mota batzuk arruntak izan edozein motatako zuhaitze-tan.

Zeri erreparatu behar zaio onddo mota bat identifikatzeko?

Onddo edo perretxiko bat identifikatzeko ahal den ezaugarri gehienak kontutan hartu behar di-tugu, lehenik, aurreko atalean aipatutako bizile-kua, ondoren perretxiko beraren ezaugarriak, ta-maina edo neurriak, formak, himenioa garrantzi handikoa da, orriduna, poroduna, hidnoidea edo laua daukan, koloreak garrantzi handikoak dira, iraunkorrak ala aldakorrak diren, aldakorren ka-suan zer koloretara aldatzen diren, gorria, urdina, beltza…. Usainak ere ematen dituzte bereizteko ezaugarriak, batzuk aipatzekotan irin usaina du-tenak, anisa, patata gordina, arbia, sardina-za-harra edo arraina, eta usain txarra daukatenak.

Zein tokitan topa daitezke onddoak?

Onddoak nahiz eta gehien bat basoetan ate-ratzen diren, beste bizileku ugari dauzkate, bizkarroiak edo parasitoak direnak mota dezen-te daude, beste onddoren batetik sortzen dire-

nak, animalien gorotzetan saprofitoak diren mota ugari aurkitu genitzake, zomorroetan, animalien hezur edo adarretan, barazkietan, eta pertsone-tan ere.

Eta zergatik da Artikutza toki aproposa onddoentzat?

Artikutzak nire ustez bi ezaugarri berezi ditu pe-rretxikoentzako:

Lehenengoa zuhaitz mota askotako basoak di-tuelako eta gainera eroritako zuhaitz guztien egurra bertan usteltzen uzten delako, hori denok dakigun bezala, altxor ezinbestekoa da perre-txiko mota asko eta ugari ateratzeko.

Bigarrenik Penintsulako euririk gehiena egiten duen lurraldea delako eta esan beharrik ez dago perretxikoak ateratzeko beste zenbait elementuz gain hezetasuna dutela behar beharrezkoa.

Artikutzan zein onddo mota da ugariena?

Lehen aipatutako zuhaitz mota askotako basoa izanik, egur hil edo ustelduetan ateratzen diren motak ugarienak direla esango nuke, nahiz eta lurretik ateratzen diren onddo, gibelurdin edo ziza horiei garrantzirik kendu gabe.

Azken urteetan onddo kopurua jaitsi dela esango zenuke? Eta onddo espezie kopurua? Eta Artikutzan?

Nik ez daukat zalantzarik azken hamar edo ha-mabi urte hauetan perretxikoek ematen ari di-ren jaitsiera nabaritzen ari garela, esango nuke mendira joaten garenean eta zerrenda egiterako garaian askoz mota gutxiago aurkitzen ditugula eta mota edo espezie bakoitzeko ale kopurua askoz gutxiago.

Artikutzan ere eragina antzekoa dela esango nuke.

Zenbat onddo mota ezberdintzera iritsi zara?

Nik pertsonalki 1.500 bat mota desberdinen ar-gazkiak ateratzeko aukera izan dut, eta beste mota mordo bat oso txikiak direlako edo mo-mentu horretan argazki kamararik eskura ez nuelako argazkirik gabe sailkatuak.

Zein ondorio atera duzu hainbeste urte pe-rretxikoak ikertzen aritu ondoren?

Lehenengo nire satisfazio pertsonala, bizimo-duko zenbait momentu zailetan arazoak ahaz-tu eta perretxikoen mundu zoragarrian sartu eta indarberriturik ateratzen zarelako bertatik, eta bigarren Aranzadi zientzi elkarteari aporta-tu izana 30 urte hauetan aurkitutako material guztia.

Perretxiko jangarriak bilatzen ditu jendeak, baina zein beste funtzio dute onddoek?

Kontutan harturik zenbat mota perretxiko izan genitzakeen Euskal Herrian oso mota gutxi dira jangarriak, beraz mota gehienak ekosiste-ma mantentzeko beharrezkoak ditugu, beren mizelioren bidez sinbiosi batean landareen sustraietatik jasotzen dutelako zuhaitzak be-raientzat onuragarri diren elikagaiak. Bestalde onddoak eragin handia dute basoetako egur hila eta hostoak usteltzen eta desegiten.

Amanita muscaria

Fomes fomentarius

4 5

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

“Artikutzako ttanttak” zurekin harreman estuagoa izateko asmoarekin jaiotako buletina da. Informa-zioa eskaintzeaz gain, zuen iritziak, eskaerak eta interesak bildu nahi ditugunez, zuk ere txoko bat izango duzu buletin honetan, zure zain gaude!

Oraingoz urtean 2 ale argitaratuko dira. Bertan, garaiko erreportajeak, berriak (izandako bisitak, bi-txikeriak, datu meteorologikoak …), elkarrizketak, flora, fauna edota elementu etnografikoen bilduma fitxak, Artikutza barru-barrutik ezagutzen dutenen txokoa, mapak, ibilaldien fitxak, zuek bidalitako argazkien ga-leria eta zuk bezalako irakurleek proposatutakoa ikusgai izango dituzu. Buletin hau argitaratzeaz gain Artikutza Natura zerbitzuak barrutia ezagutzeko ibilbide ezberdinak antolatzen ditu.

Zure kasa. Seinaleztatuta dauden 3 ibilbide ditu-zu eta web orrian horiei buruzko mapa eta infor-mazioa daukazu.www.donostia-artikutza.org Motordun ibilgailuz sartzeko baimenak: Donostiako udala 943 48 10 00Barrutira sartzeko ordutegia: 8:00-20:00ZU

RE

KA

SA

haritik tira“Artikutzako ttanttak” zuekin

GU

K A

NTO

LATU

TAK

O IB

ILA

LDIE

TAR

A E

TOR

RI Hilabeteko bi igandetan programatzen dira,

martxotik abendura bitartean eta horretarako aurretik izena eman behar duzu : astelehenetik ostiralera 10:00etatik 16:00etara 690 720 264 telefonoan edo, artikutzanatura@donostia.org edo www-donostia-artikutza.org

Prezioak:

6 urtetik behera: dohain6-17 urtera: 1,5€17 urtetik gora: 2,5€

Denboraldi honetako programatutako ibilbi-deak ikusi nahi badituzu: klikatu gure web orria: www.donostia-artikutza.org

ZUK

AU

KE

RAT

ZEN

DU

ZU

EG

UN

A E

TA IB

ILA

LDIA Gurekin zuzenean jarri harremanetan

eta zure neurrira antolatuko dugu bi-sita, aukera desberdinak eskainiko dizkizugu, beti ere, 8 pertsona baino gehiagoko taldetxo bat osatuz gero.

Zein da ezagutzen duzun onddorik bitxiena?

Bitxiena edo zientifikoki niretzat garrantzi handie-na duena Oielekun aurkitutako Ossicaulis lach-nopus, bera baita Iberiar Penintsulan azaldutako ale bakarra.

Onddo bilketa erregulatu beharko litzatekeela uste al duzu? Zer egin daiteke?

Bai, ni erregulazioaren alde azaldu naiz askotan, badakit gaia oso konplexua dela baina nik es-katuko nuke basoa eta perretxikoak babestuko duen erregulazio orokor bat, eta ez gaur egun probintzi edo lurralde bakoitzak dituzten erregu-lazio desberdinak.

Zein da gure inguruan dagoen onddorik po-zoitsuena?

Zalantzarik gabe esan genezake Amanita pha-lloides dela perretxikorik arriskutsuena gure ar-tean, bera izan baita heriotz kopuru gehiena sor-tu duena.

Zer egin behar da onddo intoxikazio baten au-rrean?

Ahalik eta azkarren inguruan duen erietxe edo klinikaren batera hurbildu, eta perretxikoak jan dituela adierazi, komenigarria izaten da kasu hauetan jan duen perretxiko motaren zati bat gordetzea, ondoren mikologo baten bidez az-tertzeko zer mota pozoitsu jan duen eta horren arabera sendagileak bere tratamendua ezartze-ko.

Zein aholku emango zenioke basora onddo bila ateratzen den bati?

Lehenik bakarrik mendira ez ateratzea, edozein istripu txikia izanik aldamenean lagunen bat ba-dauka laguntza handia izango duelako. Eta bes-tetik ezagutzen dituzten perretxikoak bakarrik hartzeko eta neurrian.

Scleroderma citrinum

Ossicaulis lachnopus

Argazkiak: Jose Manuel Lekuona

6 7

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

artikutza, iruditan

OIA

RTZ

UN

GO

IZU

ETA

GO

IZU

ETA

LES

AK

A AR

AN

TZA

ZUB

IETA

BE

INTZ

A-

LAB

AIE

N

PR- N

a 12

5

PR- N

a 12

4

PR- Gi 1007

SL- N

a 12

1

8 9

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

Entzuna izango duzu ziurrenik Artikutzari buruz zerbait: abuztuaren 28ko festa eguna, Penintsulako tokirik hezeenetarikoa dela, eta Donostiako Udala-ren jabego bat izanik Nafarroako lurretan dagoela, Goizuetan zehazki. Baina zerk bultza ote zuen Do-

bilduma fitxa

Soldanella villosa barru- barrutik

Artikutza? Bai entzuna daukat!

Landare hau endemismo Euskal-Kantauriarra da, hau da, modu naturalean soilik Bizkaiko golkoaren kostaldeko lurraldeetan aurki dezakegu. Bitxia da eta horregatik dago legez babestuta (Habitat zuzenbi-dea/92). Europako espezieen zerrenda gorrian ere ageri da kaltebera moduan. Guk, Artikutza Natura zerbitzuaren irudi bihurtu dugu eta horregatik ikusiko duzu bere marrazkia ibilaldi gidatuetako liburuxketan, natur eskolako materialetan…

Soldanellari ez zaio beste izenik eman, ez du izen arruntik, seguru aski horren berezia delako eta leku gutxi bakar batzuetan ageri delako; beraz, izen zientifikoa erabili behar dugu izendatzeko: Soldanella (generoa) eta villosa (espeziea). Soldanella gehiago badago munduan, guztira 15 espezie dira eta denak oso antzekoak. Primulazeoen familiakoak dira (San Jose lorearen familia berekoa).

nostiako udala barruti hau 1919. urtean erostera? Zalantzarik gabe, garai haietan etengabe hazten ari zen Donostiako populazioa kalitatezko urarekin hornitzeko beharrak. Kalitate hori bermatzeko neurri zorrotzak ezarri ziren gainera: sarrera mugatua, (iristeko errepide bakarra Oiartzundik gora da) ganadurik ez, ehiza eta arrantzaren debekua, … Horrez gain, uraren purutasuna ziurtatzeko basoek du-ten eragina kontuan harturik, hauek kontserbatzeko indar berezia jarri zen. Hori dela eta gaur egun baso aberatsak aurki ditzakegu bertan: pagadiak, hariztiak, haltzadiak … horietako batzuk birlandaketen ondorioz berreskuratutakoak dira, izan ere, Udalak finka erosi aurretik egondako jabeek bertako basoetan egindako ustiapenek (ikazkintza, burdingintza, egurgintza, meatzaritza…) higadura maila handiko lurrak utzi baitzituzten eta haritz amerikarrak, izeiak eta hazkuntza azka-rreko bestelako espezie exotiko batzuk landatu zituzten, poliki-poliki bertako es-pezieengatik aldatzen ari direnak.

3700 ha.ko barruti honen kudeaketarako hartu-tako erabakiak, Artikutza leku natural, misteriotsu eta ia magiko bilakatu dute, naturaz eta historiaz betetako altxorra.

Hau dela eta, Europar Batasunean biodibertsi-tatearen galera geldiarazteko osatu den Natura 2000 sarean sartuta dago, Garrantzi Bereziko Tokia (LIC) izendatu baitzuten 2004ko abenduan. Zergatik? Ar-tikutzan pagadi zabalak, erreka eta haltzadi interes-garriak, zuhaitz zahar eta hildako kopuru handiak eta desagertzeko arriskuan dauden hainbat flora eta fau-na espezie aurki daitezkeelako.

Baina kontserbazioa eta erabilera publikoak ez dute zertan kontrakoak izan behar. Artikutzako basoak, historiaurreko aztarnak, bertako lasaitasuna eta paisai ederrak mantendu ahal dira ondorengoek ere altxor honetaz gozatzeko aukera izan dezaten bertaratzen den bisitariaren kontzientziazioa eta in-plikazioa izanik.

Hau da buletin honen xedea, Artikutza eza-gutuz, denok maitatu eta babestea.

Bizitzeko behar beharrezkoa du ur garden eta garbien jario jarraitua izatea. Ondorioz, kalitate oneko uren bio adierazlea da.

Apirila-maiatza bitartean loratzen ikus dezakezu, baina adi ibili, egun gutxi batzuk besterik ez baititu ematen egoera horretan.

“villosa” izena, di-tuen iletxo mikros-kopioetatik dator-kio.

Borobil formako hosto iraunkorrak ditu.

Hezetasun handiko zonaldeetan bizi da, zokoratutako erreka itzaltsuen ertzetan eta lur silizeoen gainean.

www.euskadi.net

Argazkia: Jesús María Rubio

1. Z

enb

aki

a U

da

be

rria

- U

da

201

1

argazki galeria Artikutzan atera duzun argazki polit edo bitxi bat hemen argitaratua ikusi nahi baduzu, bidali he-lbide honetara: artikutzanatura@donostia.org. Argaz-kiarekin batera zure izen-abizenak, ateratako lekua-ren izena, data eta argazkiaren izenburua jar itzazu.

Artikutzako Ttanttak buletina jaso nahi baduzu bidali zure datuak (Izen abizenak, helbide elektronikoa) artikutzanatura@donostia.org helbidera eta posta elektroniko bidez jasoko duzu.

Izenburua: Baso igelgorriaTokia: ArtikutzaEgilea: Iñaki Uranga

802050005065

Izenburua: Udazkeneko basoa

Tokia: Artikutza

Egilea: Jesús Rubio

802050005066

Izenburua: Erica cinerea

Tokia: Irumugarrieta

Egilea: Ander Letemendia

802050005064

Izenburua: Pagolletako mugarriaTokia: PagolletaEgilea: Jesús Rubio

802050005067