6 eboluzioa-sonia

Bizitzaren jatorria

Datu interesgarriak:Duela 13.000 milioi urte Unibertsoa eratu zen.Duela 4.600 m.u Eguzki-sistema eta Lurra eratu ziren.Duela 3.800 m. u. inguru lurraren azala kontsolidatu zen eta ozeanoak, itsasoak eta atmosfera eratu ziren.Duela 3.800 m.u. Lurrean bizia sortu zen.

Espezieak izendatu

NATURA ZIENTZIAK, DBH 1Izaki bizidunak

Nomenklatura binomiala

Izen arrunta:

Pagoa

Izen zientifikoa: letra etzanez idazten daFagus sylvatica

Generoa: letra larriz idatzi

Espeziea:Elkarren artean ugaltzen diren eta ondorengo ugalkorrak ematen dituzten antzeko banakoen multzoa.

espeziea: letra xeheaz idatzi

SAILKAPEN SISTEMAK

- ARTIFIZIALAK: KANPOZO EZAUGARRIAK, IDENTIFATZEKO ERRAZAK DIRENAK.

- NATURALAK: ESPEZIEN ARTEKO AHAIDETASUN EBOLUTIVO KONTUAN HARTUTA.

Carl von Linné

18. mendean. lehenengoa sailkatzeko proposamena egin zuen: sistema hierarkikoa (kategoriak eta azpitaldeak)

Kategoria taxonomikoak

NATURA ZIENTZIAK, DBH 1Izaki bizidunak

Taxonomia: izaki bizidunen sailkapen hierarkikoa

ERREINUA

FamiliaTipoa

Tipoa

Tipoa

Tipoa

Klasea

Ordena

Ordena

Ordena

Familia

Generoa

Generoa Generoa

Generoa

Espeziea

Klasea

TAXON:ERREINUA: FILUMA/DIBISIOA:KLASEA :ORDENA: FAMILIA: GENERO: ESPEZIEA

Bizidunen eboluzioa

3.600 milioi urte hauetan bizia garatzen joan da planeta osoa hartuz eta talde eta espezie askoren aniztasun handia sortuz.

Gaur egungo bizidunak 5 erreinutan sailkatzen dira:

JATORRIA ETA EBOLUZIOA. HIPOTESIAK

- BEREZKO SORRERA- BIOGENESIA- PANSPERMIA- SINTESI ABIOTIKOA

BEREZKO SORRERA: Bizidunak berez sortzen dira deskonposatzen ari den materia organikotik

( Jean Baptiste van Helmont)

Francesco REDI 1668an:

Izaki bizidunak beste izaki bizidun batetik sortzen da.

BIOGENESIA

Louis PASTEUR 1860an

PANSPERMIA:

1. MIKROORGANISMOA METEORITO EDO KOMETA BATEN BIDEZ IRITSI ZEN LURRERA

Alexandr Ivanovich OPARIN-ek 1923an “jatorrizko zopa”-ren teoria adierazi zuen

SINTESI ABIOTIKOA

XX. Mendean Oparin izeneko zientzialari errusiarrak eta Haldane britaniarra berezko sorreraren ideiak berreskuratu zituen eta “Bizidunen jatorri abiotikoari buruzko teoria” planteatu zuen.

Gaur egun, berezko sorrera orain ezinezkoa dela, baina duela 3.800 m.u. baino gehiago hori gertatzeko baldintzak eman zirela pentsatzen da .

Oparin, Alexandr Ivánovich biokimikari errusiarra (1894-1980)

Molekula organiko konplexuagoak

Eta gero koazerbatuak

Bizitzaren jatorria: Oparin-en teoria (1)

1. Hasiera duela 3.800 m.u.

Antzinako atmosferan; metanoa (CH4 ), amoniakoa (NH3) , hidrogenoa (H2) eta ur lurruna (H2O) zeuden. Erreduktorea eta anaerobioa zen. Hala ere, gai hauetan materia bizia osatzen duten bioelementu nagusiak zeuden: karbonoa (C), nitrogenoa (N), hidrogenoa (H) eta oxigenoa (O).

2. Nola eratu ziren biomolekulak?

Eguzki erradiazioek eta deskarga elektrikoek atmosferako osagaiak erreakzionatzeko eta biomolekulak eratzeko energia eman zuten; konposatu organiko sinpleak, orain izaki bizidunak osatzen dituzten garrantzitsuak bezalakoak.


3. Zeintzuk izan ziren biomolekula horiek?

Horrela, azukreak, gantz sinpleak, aminoazidoak eta beste molekula sinple batzuk eratu ziren eta beraien artean erreakzionatzean molekula konplexuagoak eratu ziren.

4. Nola eratu zen “salda primitiboa”?

Oparin-en ustez, atmosferan eratu ziren konposatu organikoak euriak itsasoetara eraman zituen eta bertan, milioika urteetan zehar kontzentratu ziren, ur eta molekula organiko eta inorganikozko disoluzio lodia eratuz. Oparin-ek “salda primitiboa” deitu zion.


5. Bakterioen aitzindariak.

“Salda primitibo” honetan molekula batzuek mintzak osatu zituzten eta koazerbatuak izeneko egitura esferikoak sortu ziren. Hauetako batzuk bere barnean entzimak kontzentratu ahal izan zituzten eta horien bidez beraien molekulak sortu eta energia lortu. Azkenik, batzuek material genetikoa bereganatu zuten eta honela bikoizteko (ugaltzeko) ahalmena. Horrela eratu ziren prokarioto primitiboak.

http://www.lacoctelera.com/myfiles/yoana/jeeeeeeeeeeee.jpg

Stanley MILLER-ren esperimentua:

Jatorrizko Lurraren baldintzak birsortu

EBOLUZIOAREN FROGAK

Bizidunen eboluzioa: frogak

Anatomia konparatua: organo homologoak eta analogoak

1 eta 2 homologoak dira eta 3 analogoa.

Organo homologoak: egitura berdina, funtzio desberdinak. Moldaerazko dibergentzia

Organo analogoak: egitura desberdina, funtzio berdina. Moldaerazko konbergentzia

Aztarna organoak: jada ez dute erabilerarik baina erakusten dute harreman filogenetikoa

1) FROGA ANATOMIKOAK: ORGANO HOMOLOGOAK: Jatorri bera, egitura bera eta funtzio ezberdina duten organoak

ORGANO ANALOGOAK: Jatorri ezberdina, egitura ezberdina eta funtzio bera duten organoak

AZTARNA-ORGANOAK: Une honetan ez dute funtziorik baina lehen bai eta eboluzioan zehar joan dira galtzen.


Paleontologikoak (fosilak)

Serie filogenetikoa: denboran zehar izandako aldaketa morfologikoak erakusten dituzte.

Bitarteko formak: bi ezpezien ezaugarriak dituztenak, arbaso komuna dute.

Fosil bizidunak: gaur egun antzinako forma berdina mantentzen dute (ginkgo, araukaria, zelakantoa, karramarro Limulus)

Fosilei esker, zaldiaren historia ebolutiboa berregin daiteke.

Archaeopteryx litographica

Gaur egungo hegaztien aitzindaria: hortzak (narr.) eta lumak (heg.)


BIOKIMIKA:

izaki bizidun guztiek moleku mota brdinak dituzte, beraz, arbaso beretik datoz.

ADN kateetan eta proteinetan dauden desberdintasunak, espezieen artean dagoen eboluzio distantziaren proportzionalak dira

5) FROGA BIOKIMIKOAK: Zenbat eta urrunagoa izaki bizidunen arteko lotura ebolutiboa, orduan eta handiagoak izango dira desberdintasunak

%99

%90

%78

ADNaren konparazioa


Enbriologia

Laburbilketaren legea edo biogenetika: enbrioiaren garapenean pasatako aroak errepikatzen dira.

Arrain (1), anfibio (2), narrasti (3), hegazti (4) eta ugaztun desberdinen (5,6,7,8) enbrioi garapena.

Hasierako etapak (goian) oso antzekoak dira. Ondorengo etapak (behekoak) desberdinagoak dira.

Haeckel. 1874

3) FROGA ENBRIOLOGIKOAK: Antzekotasun ebolutiboa zenbat eta estuagoa izan, gero eta antz. gehiago enbrioietan

4) FROGA BIOGEOGRAFIKOAK: Adierazten dute oso hurbil dauden izakien arteko ezberdintasunak komuneko aitzindari batengandik agertu direla

Bizidunen eboluzioa: Lamarck

Lehen teoria eboluzionista aurkeztu zuen 1809. urtean.

Lamarcken ideia nagusiak honela laburbil ditzakegu:

Inguruneak karaktereen aldaketak eragiten ditu: inguruneko baldintzak aldatu egiten dira denboran zehar.

Eginkizunak organoa sortzen du: jokabide berriek organo jakin batzuk garatzea eragiten dute.

Hartutako karaktereen herentzia: inguruneak eragindako aldakuntza horiek ondorengoei transmititzen zaizkie.

Lamarckek, beraz, uste zuen beharrak eragiten zituela eboluzio-aldaketa horiek. Horiek gertatu ondoren, aldaketa horiek heredagarriak izango ziren

Bizidunen eboluzioa: Darwin

Charles Darwin 1809-1882 Naturalista ingelesa.

Beagle itsasontzian munduan zehar bidaiatu zuen (Galapago irlak).

Espezie eta fosil asko behatu zituen.

Bidai horretan sortu zitzaion galdera: zergatik espezie batzuk bizirik irauten dute, beste batzuk desagertzen diren bitartean?

1859. urtean eboluzioaren teoria berri bat proposatu zuen, Espezieen jatorria izeneko bere liburuan jasoa.

Bizidunen eboluzioa: hautespen naturala

Darwinek proposatutako eboluzio-mekanismoak ondorengo ideia hauetan laburbil daitezke:

Espezie bateko indibiduo guztiak ez dira berdin-berdinak. Aldakortasun bat badago, hurrengo belaunaldira genetikoki transmititzen dena.

Indibiduoen artean bizirik irauteko borroka dago, eta dauden ingurunean bizitzeko onak diren bariazioen jabeek bakarrik irauten dute (egokienaren bizi-iraupena). Era horretan, aldakortasun egokienak (moldakortasuna) gordetzen dira. Ideia horri hautespen naturala esan zitzaion.

Moldakortasun-bereizgarriak pilatzeak espezie batzuetatik besteetarako aldaketa hori eragingo du.

Aldakortasunaren jatorria eta horren transmisio hereditarioaren mekanismoak azalduko lituzkeen fundamentu genetikorik gabe plazaratu zen teoria hau.

Bizidunen eboluzioa: Neodarwinismoa edo eboluzioaren teoria sintetikoa

Eboluzioaren teoria sintetikoak genetika mendelianoa eta Darwin-en hautespen naturala bateratzen ditu, eta gainera, honako mekanismoak proposatzen ditu:

Populazioetan bada aldakortasun genetiko bat, mutazio (geneen aldaketa) bidez eta birkonbinazio genetikoaren (ugalketa sexualean ematen dena) prozesuen bidez sortua.

Hautespen naturalak ezabatu egiten ditu beren informazio genetikoagatik hain egokiak ez diren indibiduoak. Moldakortasun-balioa duten eta genetikoki zehazturik dauden ezaugarri horiek hautatu eta hurrengo belaunaldiari transmititzen zaizkio.

Espezieak oinarri genetiko komuna duten populazio-multzoak dira, eta elkarren artean ugaltzeko gaitasuna dutenak. Geneak, mutazio bidez edo birkonbinazio bidez gerta daitezkeen konbinazio berriekin, hautespen natural horren eraginpean daude, eta une bakoitzean ingurumen-baldintzen arabera, populazioen ezaugarriak erabakitzen ditu.

DNA molekula

OREKA TAIDUNA EDO SALTAZIONISMOA

Stephen Jay Gould

ia aldaketarik gabeko tarteak eta aldaketa ebolutibo handiko tarteak tartekatzen dira. : eboluzioak saltoak eman ditut espezie batzuetatik besteetara.

SINBIOGENESIA

Lynn Margulis

Mutazioen metaketen ondorioz, espeziak murriztu eta desagertzen dira baina ez dira inoiz espezie berriak sorrarazten. Bariazio genetikoaren jatorria fusio sinbiotikoen bidez lortzen da. Fusioa da eboluzioaren eragile.

Gizakiaren eboluzioa

Eboluzioari buruz aztertu ditugun alderdiak gure espeziari aplika dakizkioke.

Giza espeziaren eta primateen jatorri komunaren aldeko froga ugari daude.

Asko ezagutzen da, baina oraindik asko falta da gizakiaren eboluzio prozesua erabat argitzeko.

Gizakia Primateen ordenan sailkatzen da. Talde horren barnean 2 familia daude: Pongidoena (orangutanak, gorilak eta txinpantzeak) eta Hominidoena (gaur arteko giza espezie guztiak, denak fosilak Homo sapiens espeziea izan ezik).

Espezie baten eboluzioa ulertzeko, bere berezitasunak ezagutu behar dira.

Gizakiaren eboluzioa: gizakien eta gainerako primateen arteko desberdintasunak

Erpurua beste hatzen aurkako aldean jartzeko gaitasuna. Gizakiak gauzak manipulatu ditzake eta tresnak fabrikatu.

Hitz egiteko gaitasuna, ahots kordei esker. Ahozko komunikazioak inteligentzia garatzen lagundu du,

Bipedismoa: bi hanken gainean ibiltzean, eskuak libre uzten dira. Zutik ibili ahal izateko, pelbisa motzagoa eta zabalagoa da, S formako bizkarrezurra, oinak aurrera begira, beheko indar indartsuak.....

Primateak txinpantzea gorila gizakia

Garezurraren edukiera:

gizakiarena 1450cc-koa eta primateena 500cc-koa da. Pentsatzea eta gizarteak eta kulturak garatzea ahalbidetu du, erditzeko kanala estua, jaioberrien buruezurra txikia, denbora luzez arreta eman, baliabideen lehiaren ondorioz emigrazioa sortu zen.

DIETAREN DIBERTSIFIKAZIOA:Ahoaren forma aldatu zen.

Gizakiaren eboluzioa: hominizazioa

Duela 4 milioi urte inguru hasi zen eboluzio prozesuak giza espeziearen sorrera bideratu du.

Aldaketa anatomiko, psikiko eta kulturalak izan dira.

Anatomikoak

bi hanketan ibiltzea

garezurraren edukiera handitzea

prognatismoaren (masailezurra kanporantz)txikitzea

Psikikoak

arrazionaltasuna

Inteligentzia

abstrakzio-ahalmena

hizkuntza

senaren kontrola..

Kulturalak

tresnen erabilera

artea

mitoak

Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa

Duela gutxi Chad-en (Afrikan) hominidoen fosilik zaharrenak aurkitu dira, 6-7 milioi urtekoak dira.

Gizaki baten antzeko lehen hominidoa Australopithecus da, duela 3,6-4 milioi urte bizi izandakoa. Dieta eta ingurune aldaketa (sabana) gertatu zela islatzen dute. Ezagunena “Lucy” Australopithecus afarensis da, Etiopian aurkitutakoa. Australopitekoen fosil guztiak Afrikan aurkitu dira. Duela 1 milioi urte desagertu egin ziren.

Lucy


Duela 2-2,5 milioi urte Homo espezie desberdinek eboluzionatu zuten.

Duela 1,8 milioi urte lehenengo Homo ergaster sortu zen, gure arbasotzat hartzen den espeziea. Honek Afrika utzi eta Asia eta Europara emigratu zuen, Homo erectus-a sortuz. Sua erabili zuen.


Europako aztarna zaharrenak duela 780.000 urtekoak dira. Atapuercan (Burgos) aurkitu dira. Homo antecessor izena jarri diote, kanibalak ziren.

Espezie honetatik Homo sapiens-a sortuko zen, duela 100.000urte baino gehixeago.

LucyAtapuercako Dolina Handiko umearen hezurrak

Atapuercako Dolina Handiko umearen irudia

Homo antecessor


Hipotesiak:

1. Afrikan gelditu zen Homo antecessor populazioak eboluzionatu egin zuen Homo sapiens-a sortu arte. Honek, duela 100.000-200.000 urte Afrika utzi zuen eta Homo antecessor-a ordezkatu zuen. Hipotesi honek ADN mitokondrialaren azterketekin bat egiten du eta gehien onartzen den hipotesia da. Egindako kalkuluen arabera, gizaki modernoak, Homo sapiens 10.000 indibiduoko populazio afrikar batetik sortu ziren.

1. Lurralde desberdinetako Homo antecessor-en populazioen arteko ugalketen ondorioz Homo sapiens izateraino eboluzionatu zuten.


7 milioi urte- Berria7 milioi urte- Berria


Neandertalak eta Homo sapiens-ak batera bizi izan ziren eta lehenengoak duela 28.000 urte desagertu ziren.

Homo sapiens-en fosilik ezagunena Cromagnon gizakia da.

Homo sapiens Homo neanderthalis

Joxe Migel Barandiaran (Ataun 1889 - 1991)

Antropologoa eta etnologoa. Bere lan haundienak historiaurreko leize eta aztarnategiei buruzko ikerlanak izan ziren: Aitzbitarte, Santimamiñe, Lezetxiki, Urtiaga, Altxerri, Ekain, Aralar, …

Euskal Herriko gizakiaren jatorriaz hainbat ikerketa egindakoa.

Mitologia arloan erabat galtzeko zorian zeuden ohitura, sinismena, legenda eta kontu zaharrak jasotzen eta biltzen saiatu zen. Horri esker ezagutzen dira gaur egun.

Haren lanetariko batzuk: Eusko Mitologia (1924); Euskalerriko leen gizona (1934); Antropología de la población vasca (1947). Bizitzan zehar egindako lan guztiak OBRAS COMPLETAS izeneko liburukietan aurki daitezke.

Helbide interesgarriak

http://web.educastur.princast.es/proyectos/biogeo_ov/4a_ESO/index_4eso.htm

http://darwin-online.org.uk/

http://www.atapuerca.com/

http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=13429

http://w3.cnice.mec.es/eos/MaterialesEducativos/mem/claves_evolucion/claves.htm

6 eboluzioa-sonia

Education

Transcript of 6 eboluzioa-sonia