OSASUNBIDEALTERNATIBOAK

Joseba BadiolaItziar Larrañaga

Angel Bidaurrazaga

© Joseba Badiola, Itziar Larrañaga, Angel Bidaurrazaga© Udako Euskal Unibertsitatea

General Concha 25, 6. 48010 BILBO

ISBN: 84-86967-72-4

Lege-gordailua: BI-1314-96

Inprimategia: BOAN S.A. Aita Larramendi 2, BILBO

Azala: Julio Pardo

Banatzailea: ZABALTZEN Igara bidea 88, DONOSTIA

AURKIBIDEA

SARRERA ................................................................. 7

HITZAUREA ........................................................... 9

OSTEOPATIA ........................................................... 13OSTEOPATIA KRANIO-SAKROA ...................... 16OSTEOPATIA FUNTZIONALA .......................... 22TEKNIKA FUNTZIONALEN INTERESA ........... 23OSTEOPATIAREN INDIKAZIOAK ..................... 24

HIGIENISMOA ....................................................... 27HISTORIA ........................................................... 27ZERTAN DATZA METODO HIGIENISTA? ........ 29ZENBAIT KONTZEPTU ..................................... 30GAIXOTASUN AKUTUA ................................... 39GAIXOTASUN KRONIKOA ................................ 46ZEIN DIFERENTZIA DAGO GAIXOTASUN AKUTU ETA GAIXOTASUN KRONIKOAN AZALTZEN DIREN DESINTOXIKAZIO-KRISIEN ARTEAN? ............ 50OSASUNEAN ERAGINA DUTEN ZENBAIT FAKTORE ........................................... 54INMUNITATEAN ERAGINA DUTEN ZENBAIT FAKTORE ........................................... 56BARAUA ETA OSASUNA ................................... 57

AURKIBIDEA 5

ELIKADURA ...................................................... 70BIBLIOGRAFIA ................................................. 80

ELIKADURA ALTERNATIBOA ........................... 81HITZAURREA ..................................................... 81DIETA ETA JANEURRIA .................................... 81DIETA BARAZKIZALEA .................................... 84BEGETARIANISMORAKO ERAGOZPENAK .... 90BEGETARIANISMOAREN ABANTAILAK .......... 92MAKROBIOTIKA ............................................... 94

SENDABELARRAK ................................................ 103HISTORIA ........................................................... 103LANDAREEN PRINTZIPIO ERAGINKORRAK ............................................... 109LANDAREEN ERABILERA ETAPRESTAERA ....................................................... 112LANDAREEN PROPIETATE ETA EFEKTU TERAPEUTIKOAK ............................. 113FUNTZIOEN ARABERAKO BESTESAILKAPEN BAT ................................................ 114BIBLIOGRAFIA ................................................. 115

6 AURKIBIDEA

SARRERA

Liburuxka honetan aztertzen ditugun gaiak Higienismoa,Sendabelarrak, Osteopatia eta Elikadura Alternatiboa izango diraguztira, nahiz eta izenburu honen pean beste hainbat eta hainbatgai egon. Berauen filosofia, oinarri eta terapeutikara hurbiltzensaiatu gara, beti bezala helburu Osasuna dugularik.

Osasunbide alternatiboak, medio ofizialetan nahikobaztertuak gertatzen diren neurrian, jendeak ere gutxi ezagutzenditu. Halaber, Hego Euskal Herriko Medikuntza ofiziala etaez-ofiziala ez ditugu kontrajarririk azaldu nahi izan, bien arteanzubia pasa eta bigarren "eraikin" honetan dagoena pixka batezagutarazi baizik. Hain zuzen ere, biak elkarren osagarriakgertatzen dira; eta adibidez tradizionalak sendaezinezkotzat jotzenduen gaixotasun baten aurrean, beste Medikuntza honek bide bateskain dakioke.

Batetik, mediku eta gaixoaren arteko harremana aldatuegiten du. Bestetik, gaixoa edota hain gaixo ez dena bereelikadura, ingurunea eta bizimodua dela eta, haren Osasunarekinduen konpromezuaz ohartarazten du, hau da, bizi-indarra hainhein handi batean norberaren esku dago, berari dagokiolarikbegiratu, ezagutu eta kasu egitea.

SARRERA 7

Mediku hauek topatzea, lanok bildu eta ezagutzea guretzatbaliagarria izan den moduan, zuentzat ere izango delakoan.

Hurrengoa arte!

Karmele Benito del Valle

8 SARRERA

HITZAURREA

Jarraian irakurriko ditugun Medikuntza desberdinek jatorriamankomuna izan zuten, Medikuntza Hipokratikoa, hain zuzenere. Hipokrates orain dela 23 mende hasi zen Greziako irlatxikietan bere "lehen" Medikuntza irakasten eta iharduten; bereikasleek haren ezagupenak "Corpus Hipocraticum" liburuetangorde zituzten eta horren laburpena ondoren aipatuko dugu.

Hipokratesek gizakiaren osatze-prozesuari edo orekaraitzultzeko ahalmenari, Phisis deitu zion. Phisis delakoaautorregulazio edo homeostasi gisa itzul daiteke. Phisis edosenda-indar hau osatzeko nahikoa ez denean, Hipokratesekbizimodu osasuntsuaren neurriak aplikatu behar direla esan zuen,hau da, Dietetika egin behar zela. Bizimodu osasuntsuarenohiturak edo Dietetikak, bost atal nagusi ditu: elikadura, bizimoduaktiboa, lanbidea, egoera ekonomikoa eta herri bakoitzekoberezitasunak.

Elikaduraren desorekak gaixotasuna sor dezake; baigehiegikeriagatik (adibidez obesitatea) eta baita urritasunagatikere (abitaminosiak adibidez). Atal honetan medikuaren lananabaria izan daiteke, helburu terapeutikoz dieta berezi batzukaginduz, esaterako.

Bizimodu aktiboaren osagarriak, gimnasia, kirolak, paseoak,indarrezko lehiaketak etab. dira. Osasunaren gizarte-alorra

HITZAURREA 9

kontutan hartzen zuten hipokratikoek, nahiz eta oraingo kontzeptumodernoa dirudien. Dietetikaren azken osagaian (herri bakoitzekoberezitasunetan), Hipokratesek eguraldia, geografia, erlijioa etakultura hartzen zituen kontutan.

Gaixo baten phisis edo senda-indarra eta medikuakagindutako neurri deitetikoak nahikoa ez balira, Terapeutikaerabili beharko dugu. Terapeutika gaixotasunen tratamendua daeta hiru motakoa izan daiteke: Terapeutika mentala, fisikoa etakimikoa.

Terapia mentala osasun-heziketa da. Gorputza osatu aurretikarima osatu behar dela esan ohi da. Hipokratesek gaixoakmedikuari hiru modutara lagun diezaiokeela esan zuen: beresenda-indarrarekin, bere obedientziarekin eta bere inteligentzia-rekin. Atal honetan tratamendu psikologikoak, psikoanalisia,hipnosia, etab. sartuko lirateke.

Terapeutika fisikoak elementu fisikoen bidez eragiten direntratamenduak hartzen ditu bere baitan: magnetoterapia,hidroterapia, helioterapia...

Terapeutika kimikoa botiken tratamenduei dagokie eta hauda gaur egun Medikuntzan nagusi dena. Botikak iturridesberdinetatik datoz: landaretatik, animaliengandik edomineraletatik. Botikak lau helbururekin erabil daitezke. Lauhelburuok lau terapeutika-mota mugatzen dituzte:

1) Antipatia edo kontrakoen terapeutika. Adibidez, sukarrajaisteko antitermikoak erabiltzea. Gauza bera esan dezakeguantibiotikoei buruz.

10 HITZAURREA

2) Alopatia edo efektu desberdinen terapeutika. Hauek ez dutezuzenki aurka jokatzen, zeharkako bideren batetik baizik.Hipertentsioan adibidez, diuretikoak erabiltzen dira.

3) Homeopatia edo efektu berdintsuen terapeutika. Adibidez,hantura kentzeko apis (liztorren pozoitik hartutako hantura--eragile bat) ematen da oso kontzentrazio txikietan.

4) Katerkikoak edo botika kanporatzaileak. Bost eratakoakdaude: diuretikoak, anaforetikoak (izerdia ateratzen dute),purgagarriak, hemetikoak (botarazi egiten dute) etaespektoratzaileak.

Aurreko terapia-mota horiek guztiak bakarka edo bateraerabil daitezke. Gaixotasuna osatzea lortzen ez bada, kirurgianpentsatu beharra dago (Kirurgia Medikuntzaren porrota delaesaten da). Kirurgiak ebakuntzarako teknika ugari ditu: erauzketa,konponketa, transplantea... Azkenik, Hipokratesek kirurgiak berehelburua lortzen ez badu "suak" lortuko lukeela esaten zuen.Orduko sukontzeptu hori gaur eguneko radioterapiaz aldadezakegu, eta minbizi askotan azken terapia-mota bezalaerabiltzen da orain.

Laburpen gisa, Hipokratesen terapiari buruz hau esandezakegu: Phisis, Dietetika, Terapeutika, Kirurgia eta Suaksendatzen ez duena ez du ezerk sendatuko. Phisisaren bukaera daeta gaixoari heriotza heltzen zaio.

Hau izango litzateke Medikuntza Hipokratikoaren laburpena,ordutik Medikuntza zientzia bat bezala hasi zen. Baina denboranzehar, Medikunza hau modu desberdinetan garatu da, honeladeitzen dugun Medikuntza ofizialean, Terapeutiko kimikoa (mota

HITZAURREA 11

alopatikoa gehienbat) eta kirurgiak lehentasun nabaria hartu duteDietetikarekin konparatuz eta zer esanik ez, Phisis edo senda-indarra guztiz txokoratuta gelditu dira.

Beste muturrean izango genuke Higienismoaren ikuspegia,honek bizi-indarraren ekintzak errespetatzean ikusten baituosasunaren oinarria, Medikuntza Naturistak bezala, honek gaineraPhisisa laguntzeko Terapia Naturalak erabiltzen dituelarik.Homeopatiak senda-indar horri laguntzeko gaixotasuna eragitenduen substantzia berdina erabiltzen du kontzentrazio oso txikitangaixoa sendatzeko.

Hauek izango lirateke "oinarri" hartatik zabaldutako adarmedikoen berezitasunak, liburuxka hau irakurriz gero sakonagoulertuko ditugunak.

Angel BidaurrazagaJoseba Bidaurrazaga

12 HITZAURREA

OSTEOPATIA

Joseba Badiola

XIX. mendeko azken laurden aldera, jaio zenosteopatia Estatu Batuetan. Bere sortzailea Andrew TaylorStill izan zen Sezesio Gudan, Ipartarren aldean parte hartuzuen kirurgilari gisa. Guda bukaturik, bere mediku-lanariekin zion Kirksvillen (Missouri).

Zenbait urtetan zehar bere bezeroak tratatzeko eraberria ikertu zuen. 1874an ume bat sendatzean, beranduagoOsteopatia izango zenaren ideia eduki zuen.

Ordudanik medizina berri honekin tratatu zituen berebezeroak eta, arrakastak etengabeak izanik, bere izenaEEBB osotik hedatu zen. Honela, bere ideia irakastearenbeharrizanak bultzaturik, 1892. urtean, lehen “Osteopatiaeskola” sortu zuen: “American School of Osteopathy”.

Lan horrekin, irakasten eta hedatzen jarraitu zuen bereheriotzararte, 1917. urtean.

Bere ikasleen artean William Gadner Sutherland(1873-1954) nabarmendu beharko genuke, bera izan baitzen“Arnas Mekanismo Primarioa” (A.M.P.) edo “CranealRhythmic Impulse” (C.R.I.) deiturikoen asmatzailea, hauosteopatia kranio-sakroaren oinarria izanik.

OSTEOPATIA 13

Stillek Osteopatiaren doktrina definitu zuen, 1904.urtean agertutako “Osteopatiaren filosofia” deitu zuenlanean.

Doktrina hau hiru oinarriz osotzen da, beraietariko biHomeopatia edo ohiko medikuntzan ere agertzen direlarik,baina hirugarrena Osteopatian da berezia.

1.- Lehen Oinarria edo “Orokortasunaren printzipioa”.

Hipokratesek jadanik hitz egin zuen honi buruz etagaur egun ere hitz egiten da “Medikuntza Holistikoan":

– Gizakia osotasun bat da.

Osteopatiak gizakia bere orokortasunean aztertzen du,honela edozein gora-beherak gorputz osoan izango du,derrigorrez, eragina.

Gaixoak kontsultatzen duen sintoma edo sindromea,normalki, beste atal batean kokaturiko arazo baten ondorioabakarrik izango da.

Pentsakera honek, tratamendu sintomatikoa egitekoaukera ukatzen du, eta sarritan zailagoa baina arraziona-lagoa den saio batera bultzatzen gaitu: tratamendu etiolo-giko batera.

2.- Bigarren Oinarria edo “Autosendatzearenprintzipioa”.

– Gorputzak autosendatzeko gaitasuna du.

14 OSTEOPATIA

Jakina, hau ez da zehatz-mehatz ulertu behar, zerenbeste tratamendu batzuetara jo beharko baita noizbait, halanola, kirurgikora etab.

Osteopatiak orokortasun baten barnean aztertzen dugaixoa, gorputzaren normalizazio orokorra egiten du,gizakiaren defentsa-sistema osoa martxan jartzeko.

Etengabeko erasoetara gaude menperatuta, eta, guredefentsa-sistemak ez badu ongi funtzionatzen, gure bizitzamurriztuta agertuko da.

Infekzioen bat bilakatzen denean, honek defentsa--sistemak ongi lan egiten ez duela adierazten du batez ere.Claude Bernardek zioenez, “mikrobioa ez da ezer, eremuadena da”.

Baieztapen honetan oinarritzen da osteopatia: gorputzanormalizatu, defentsa-sistema birbultzatzeko.

3.- Hirugarren Oinarria: estrukturak funtzioa antolatzendu, eta alderantziz.

Osteopatian “osteos” hitza ez da bakarrik “hezur” bezalaulertu behar, estruktura bezala baizik, eta batez ere, estrukturabizi bezala, hau da, mugitzen dena, hauxe baita biziaren etainertearen arteko desberdintasuna: mugimendua.

Gure gorputzean dena mugitzen da etengabeki, nahizeta oso mugimendu bitxia izan. Organo batenmugimenduaren perturbazio batean nabarmentzen da. Etaalderantziz, mugimendua normala edo egokia denean,funtzioa ere normala izango da.

OSTEOPATIA 15

Osteopataren lana, diagnostikoa, ezagutzen dugunterminoaren zentzu klasikoan eta zentzu osteopatikoanegitean datza; hau da, mugimendu arrunta edo normalagaldu duen estruktura bilatzea. Tratamendua, estrukturalesionatuari bere mugimendu normala bueltatzea izango da,eta ondoren, edo honekin, funtzio normala itzultzen.

OSTEOPATIA KRANIO-SAKROA

Burezurreko osteopatia, Osteopatiaren adar gisara sortuda. Andrew Taylor Still Osteopatiaren sortzaile bezalaezagutzen badugu, William Gadner Sutherland BurezurrekoOsteopatiaren sortzailea kontsidera dezakegu.

Buruaren deformitateak aintzinatik aipatu dira,Hipokrates eta Galenogandik hasita.

Sutherland, “American School of Osteopathy”-n arteanikaslea zenean, Kirskvillen, 1899an, burezurraren loturenazterketa zehatz batean oinarritu zen, eta lotura hauekaztertu zituen sistematikoki.

Azterketa honek, burezurra zurruna ez dela eta huraosotzen duten hezur guztiak elkarren artean mugitzen direlasusmatzera eraman zuen.

Bizien eta hilen burezurrak ukitu zituen, eta bereburezurraren gain ere hainbat froga egin zuen. Burezurramugitu egiten dela atera zuen ondorio bezala. Mugimenduhau pultsatila da, erregularra eta minutuoro 12-14 aldizematen dena.

16 OSTEOPATIA

Mugimendu honi (C.R.I) “Cranial Rhythmic Impulse”deitu zion. Mugimendu hau, beranduago, “ArnasMugimendu Primarioa” deitu izan da. “Primario” deituaizan da arnasketa eta bihotzeko erritmoarena bainolehenagokoa delako, eta horregatik zerikusi gabekoa.

Beste alde batetik, Sutherlandek errein hezurraburezurrarekin batera, sinkronikoki mugitzen zela behatuzuen: duramaterraren bidez daude loturik eta, jakina,duramater hau inelastikoa da. Hau da, beraz, “OsteopatiaKranio-sakroa”-ren sorrera.

Sutherlandek burezur eta errein hezurraren araberasomatu zuen C.R.I.-a, zenbait urtetan burututakoesperientziak 1939. urtean agertu zuen bere lehen lanean:“The Cranial bowl”.

Burezurraren mugikortasunarekin erlazionaturikoiritziek ez zuten arrakasta handirik izan 1940. urterarte. Datahorretan “Academy of Applied Osteopathy”-k bere laguntzaeskaini zion.

Burezurreko teoriari egin zitzaion objekzio handiena,hezurrak guztiz osifikatuta eta fusionatuta daudenareniritzian oinarritu da, honela, hezurraren mugimenduindibiduala ezintasun fisiko bihurtzen delarik.

Nabaria da erditzearen aurretik hezur-mugikor-tasunaren beharrizana, baina lan askotan beste aurreideia batmantentzen da: “Jaoitzaren ondoren, eta ahalik eta arinen,hezur-fusioa ematearen beharrizana”.

OSTEOPATIA 17

Baina, ordea, ez dago hain argi fusio hau osoaizatearen beharrizana, eskaintzen zaion babespen funtzioa ezbaita gutxituta gelditzen kutsu mugikor honegatik.

Honen froga bikaina, umeek burezurreko traumatismougari jasaten dutela da, burmuineko kalterik gabe. Denadela, onartuta dago jostura hauen fusioa hogei urteta arte ezdela bukatzen.

Arnas Mekanismo Primario (A.M.P.) honen barneanondoko fenomeno hauek har ditzakegu kontutan:

1.- Buruko hezurren mugimendu artikularra.2.- Iliakon artean errein hezurraren mugimendu

artikularra.3.- Burmuina eta bizkarmuina inguratzen dituzten

mintzen arteko mugikortasuna.4.- Burmuinaren eta bizkarmuinaren motilitatea.5.- Likido zefalorrakideoaren fluktuazioa.

Hau da A.P.M.aren definizioa Sutherlanden iritzian,nahiz eta gaur egun hauetariko puntu batzuk era zabalagoanulertu. Adibidez:

– Eskeletoak dituen beste hezur guztien mugikortasunaonartzen dugu.

– Gorputz osoari mugimendua ematen dioten bestefaszia guztiak kontsideratzen ditugu.

1.- Buruko hezurren mugimendu artikularra

Pritcharden iritziz, pertsona helduaren suturei buruzeginiko ikerketa histologiko baten ondoren, hauetanosifikazio punturik ez zegoela erabaki zuen, eta bost geruzaedo estratu bereiztu zituen beraietan.

18 OSTEOPATIA

Kanpokoena ehun konektibozko geruza da. Honeksutura zeharkatzen du. Aldamenean, zelula ostogenikozosoturiko geruza aurkitzen da. Estratu bi hauek, burezurrekohezurren periostioaren jarraipena dira.

“Mintz” hau, bere bi geruzekin, kanpo zein barnekoazaleran agertzen da eta lotailu bezala jokatzen du. Bilotailu hauen artean ehun konektiboa aurkitzen dugu, osoirrigatua, zuntz kolageniko, erretikular eta elastikozosoturikoa.

Nerbio-zuntzak ere aurkitzen ditugu, baina berenfuntzioa ezin izan da oraindik zehaztu, nahiz etamanipulazio osteopatikoen ondorio fisiologikoetan partehartzea posibletzat jo.

Kontsiderazio histologiko hauetaz gain, ez dira aldebatera utzi behar beste kontsiderazio anatomiko batzuk, halanola, suturen alde artikularretan agertzen diren “biselak”,mugikortasuna adierazten dutenak.

Beste gorputz guztiko artikulazioetan bezala, inerbazio--mota eta errezeptore propiozeptibo berdinak aurkitzen dira.

Burezurreko mugimendu artikularretan, mugi-menduaren ardatzak aldakorrak direla jakin behar dugu. Eta,honetaz aparte, “interoseo” deituriko bigarren mugimendubat kontutan hartu behar dugu, hau hezur lauek jasatenduten deformazio bat izanik.

“The Sutherland Cranial Teaching Foundation”-en ba-bespean, E.W. Retzlaffek eta bere laguntzaileek beranduagoegin zituzten ikerketek, Pritcharden erabakiak baieztatu

OSTEOPATIA 19

zituzten. Mikroskopio elektronikoz hartutako argazkienbidez, hodi-sare konplexua, zuntz nerbioso, kola-geno etazuntz konektiboaren existentzia nabaritu zen.

Suturen arteko mekanismo propiozeptiboak blokeatzenbadira, zenbait funtzio aldatuta ager daiteke, adibidez funtzioneurobegetatiboa, umeen burmuinaren hazkundea, e.a.

Dena dela, burezurreko hezurren mugikortasunariburuz eginiko lanak, erabat onar daitezkenak, Viola M.Frymannek 1063an aurrera eraman zituenak dira,“Transducer” deituriko tresna mekaniko bat erabiliz.

Sentsore batzuk jarri zituzten buruko zenbait hezurrengainean. Sentsore hauek oso sendo zeuden lotuta dermisarengainean eta zirkuitu elektriko batez erregistro baterakonektatuta.

Esperimentuaren alde interesgarriena burezurrekohezurren mugimenduen maila zehaztea izan zen: 10-15mikrakoa.

2.- Iliakoen artean errein hezurraren mugikortasun artikularra

Errein hezurra okzipitalera lotzen da duramaterrarenbidez eta mintz honen inestentsibilitatea kontutan harturik,pasiboki jarraitzen dio bere mugimenduan okzipitalari.

Mugimendu hau 52tik igarotzen den zeharkako ardatzbatean gertatzen da.

20 OSTEOPATIA

3.- Burmuinaren eta bizkarmuinaren motilitatea

Burezurreko ganga zabaltzen dugunean, mugimendubatzuk nabaritzen dira. Adibidez:

– Bihotz-taupadekin bat datozen mugimenduak.– Arnasarekin bat datozen mugimenduak.– Identifikatu gabeko taupada ondulatorioa.– Dendroglia eta oligodendrogliaren kontrakturak

nabaritu dira baita ere, 8-12’roko erritmoaz.

Pomeratek 1959an, “in vitro” kultibaturiko zelulakerabiliz, eta argazki mikroskopikoei esker, burmuinarenmugimendua frogatu zuen. Burmuinari dagokion mugimen-dua biribilkamendu eta desbiribilkamendu bezala deskri-batzen du. Mugimendu honek nolabaiteko erritmoa ematendio L.Z.R.ri, eta honek burezur barneko mintzei. Mintzhauetatik zehar burezurreko hezurretara ailegatzen damugimendua, eta hau da guk somatzen duguna. 8-14’rokoburezur-mugimedua nabaritu da, hau dendrogliarenarenantzekoa izanik. A.M.P.a dendrogliaren kontrakzioetanhasten dela pentsatzen da.

Burmuinaren eta bizkarmuinen mugimenduan, bi fasebereizten ditugu:

– Txikitze-fase bat, “inspirazioa” deitzen duguna.Hemen burmuineko eta bizkarmuineko substantzia nerbiosoguztia uzkurtu egiten da. Burmuineko hemisferioek berenhedadura anteroposteriorra txikitu egiten dute eta albokoahanditu. Bizkarmuina trinkoagoa bihurtzen da.

– “Espirazio”-fase bat, aipatutakoaren alderantzizkoadena.

OSTEOPATIA 21

4.- Bizkarezur eta burezur barneko faszien mugikortasuna

Burezurreko igitaia, zerebeloko igitaia, zerebelokodenda, burezurreko eta bizkarrezurreko duramaterrakosotzen duten sistema, sakroarekin lotuta dago, eta nerbio--sistema zentrala (NSZ) inguratzen eta eusten duen mintzinfraestrukturaren parte da.

Burmuinaren berezko mugimenduak, esan bezalaxe,burezur barneko faszietan du eragina, eta hauen bidez besteestruktura oseoetan, zuzen-zuzen sakroan eta etmoidesean,eta zeharka beste faszia guztietan.

5.- Likido zefalorrakideoaren (L.Z.R.) fluktuazioa

Presio-aldaketak nabaritu izan dira L.Z.R.an.Horregatik hitzegiten da fluktuazioaz eta ez zirkulazioazL.C.R.en. Dirudienez, N.S.Z.ren mugimenduak eragiten dufluktuazio hau, bai eta bere drenajea zainetara likidoestrazelular eta sistema linfatikoan zehar ere.

Honela bada, fluktuazio honek zirkulazio egoki batbultzatzen du odol-hodietan.

OSTEOPATIA FUNTZIONALA

Sutherlandek C.R.I.a burezur eta sakroaren araberasumatu zuen. Gertakizun hau bere lehen lanean, “Thecranial bowl”en, ezagutarazi zuen.

Geroago C.R.I. edo A.M.P. gorputz osoan adieraztenzelakoaren erabakira ailegatu zen, eta gorputzeko estruktura

22 OSTEOPATIA

guztiak berari esker mugitzen direla. Hau da, Sutherlandekeginiko sakro eta burezurrari buruzko azterketa edobehaketa guztiak, bai eta bilakatutako teknika guztiak ere,gorputz osorako direla baliogarriak baieztatu da.

Gertaera hau izan da, Osteopatia funtzional deritzo-gunari hasiera eman ziona.

Tratamendua egitean Stillen printzipio osteopatikoakhartu behar dira kontutan. Estruktura baten mugimendua,hura mugituz behatu beharrean, ukipen leunago batezsomatuko dugu, aipaturiko estruktura, A.M.P.aren alorbarnean mugitzen baldin bada.

Ez dugu ahaztu behar doktrina osteopatikoaren lehenoinarria orokortasuna dela. Honela bada, osteopatia ezin daatal estruktural, erraietako edo burezurretan zatikatu.Osteopatia bakar bat dago, teknika ezberdinekin.

Dena den, A.M.P. gorputz osoan adierazten dela esandugunez, teknika funtzionalak gorputz osorako erabilgenitzake.

TEKNIKA FUNTZIONALEN INTERESA

– Teknika funtzionalek diagnostiko zehatz eta finagoaegiten laguntzen dute.

Berriro ere, gogoratu behar dugu lesio osteopatikoa,estruktura baten mugimenduaren galtze edo murrizte bezaladefinitzen dela.

OSTEOPATIA 23

– A.M.P.ren barnean estruktura guztiak animatzendituzten mugimendu txiki eta leunen somaketak, lesioosteopatikoa, adibidez, osteopatia estrukturalean erabiltzendiren mobilizazioekin baino askoz errezago konpontzeaahalbidetzen du.

– Teknika funtzionalak ez dira, inondik inora,traumatizanteak, eta jaioberri batekin zein agure batekinerabil daitezke, kasu kroniko batean edo politraumatizatuberri batean.

– Teknika “bigunak” dira. Tratamenduan ez duteinolako kanpo-indarrik erabiltzen.

A.M.P.ak sortzen duen indarra erabiltzen da, bakarrik,zuzenketak egiteko.

– Teknika funtzionalak gorputzeko edozein ataletandira erabilgarri: errai, eskeleto, burezur,... ,hezur-lesioakdirela, zein faszietakoak, etab.

– Lan egiteko era bateratua onartzen dute, eta honekabantaila handiak suposatzen ditu, organismoak ere honelafuntzionatzen baitu.

OSTEOPATIAREN INDIKAZIOAK

Osteopatia arazo funtzional guztietara zuzentzen denmedikuntza orokorra da. Zentzu honetan, gaixotasunfuntzionalak eta lesionalak bereizten ditugu. Oro har,gaixotasunen % 80a alterazio funtzionalak dira.

Definizio honekin argi gelditzen da osteopatiaren alorterapeutikoa oso zabala dela, eta ez dela arazo artiku-larretara bakarrik mugatzen, askotan pentsatzen den bezala.

24 OSTEOPATIA

Jakina, ez da “panazea” unibertsala eta argi dago sarri-tan tratamentu oso bortitzerara jo behar dela, baina, guztizharrigarriak dira esku hutsez baliatzen den medikuntzahonekin lortzen diren emaitzak, elikadura eta bizitza-higienebatez lagundurik.

Lortu diren emaitzak kontutan izanik, honako hauekdira osteopatia ezinbestekoa duten alor terapeutikoak:

– Bizkarrezur eta artikulazio periferikoen arazoak.– Zenbait arazo endokrinologiko.– Otorrinolaringologia alorreko patologia.– Emakume haurdunaren postura, zirkulazio edo arazo

endokrinologikoak.– Jaioberriaren arazoak, ez baitugu inoiz ahaztu behar,

osteopatia, batez ere, medikuntza prebentiboa denik.

OSTEOPATIA 25

HIGIENISMOA

Itziar Larrañaga

HISTORIA

Metodo higienista Estatu Batuetan sortu zen XIX.mendearen lehen erdian. 1820tik aurrera higienismoarenaitzindariak –Isaac Jennings, Sylvester Grahan, Rusell Tralleta George H. Taylor– metodo higienistaren oinarriakadierazten joan ziren, garai hau higienismoarentzat osogarrantzitsua izan zelarik.

Geroztik, teorilari eta praktikari ugari izan ditu metodohigienistak eta zabalduz joan da. Hauetako bat Tildendoktorea izan zen, “Toxemia eta desintoxikazioa” izenekoidatziaren egilea eta gure garaiko higienistengan eraginhandia izan duena. Tilden 1949an hil zen, 83 urterekin.

Gaur egungo higienisten artean Herbert M. Sheltondugu, zalantzarik gabe, nagusienetako bat. Bere aurrekoenidatzi higienisten bilduma egin du, bere esperientziarenondorioak gehituz. Bere lankide Virginia Ventranorekinaldizkari higienista eta osasun-eskola bat gidatu zituen,Estatu Batuetan.

Sheltonen meritua higienismoan funtsezkoa etaakzesorioa (batzutan faltsua) bereiztean datza. Helburu hauoso ondo lortu zuen, eta bere lanak hainbat higienistaren

HIGIENISMOA 27

azterketarako oinarri izan dira. Idatzi hauek frantseseraitzuli ziren eta hauen difusioari esker iritsi eta zabaldu dateoria higienista.

Beste goi-mailako higienista batek, James C.Thomsonek, sartu zuen 1910ean higiene bitala Ingalaterran.Thomsondarrek Osasun-Eskola bat sortu zuten Edin-burghen gaur egun C.L. Thomsonen zuzendaritzapeandagoena. Honek, beste idatzi batzuren artean, “Sendatzekometodo naturalak” liburua argitaratu du.

Frantzian, berriz, ideia higienistak Albert Mosseriksartu zituen, zenbait idatzi eta itzulpenen bidez. Idatzi hauek1953az geroztik Gerard Nizetek argitaratu ditu, eta honekberak “La Nouvelle Hygiene” izeneko aldizkari higienistaargitaratu zuen. “Nature et Vie” aldizkaria, hiru hilabeteroargitaratzen da Desire Merienen zuzendaritzapean, 1970etikaurrera tesi higienistak erakutsi eta defendatuz. Zenbaitkasete eta bestelako dokumentu ere argitaratu du.

Espainiara, Andre Torcque belgiarrak ekarri zuenhigienismoa. 1974an “Puertas Abiertas” izeneko elkarteasortu zuen Mallorcan eta higiene bitalari buruzko zenbaitlan argitaratzen hasi zen gazteleraz.

Euskal Herrian Eneko Landaburuk sartu zuen, AndreTorcque ezagutu ondoren eta Sumendi mugimendua sortuda alternatiba honen inguruan. “Cuidate, compa” eta“Unete, compa” liburuetan higienismoa azaltzen du.Euskaraz, “Bizitzeko ala sendatzeko” liburua eman diguKarmelo Bizkarrak, higienismoaren oinarriak azalduz.

28 HIGIENISMOA

ZERTAN DATZA METODO HIGIENISTA?

Higienismoaren iturria Higea jainkotik (Eskulapiorenalaba) dator. Eskulapio medikuntzaren jainkoa zen bitartean,Higea osasunarena zen. Higienismoa osasunaren zientzia etaartea dugu. Osasunak bizitzaren faktore naturalen bidezzaindu eta berreskuratzea du bere helburua.

Momentu honetan osasun-arloan teoria eta bide askoditugu; batetik, eta indartsuena, metodo alopatikoa, babesofizialarekin eta ikerketa lan handienak erakustendizkiguna, hauek industria kimikoaren dirulaguntzaz egitendirelarik sarritan; metodo alopatikoak substantzia kimikoaeskaintzen digu, sendatzeko bidearen osagai nagusi bezala.

Metodo ofizialaren inguruan, medizina alternatiboakditugu: Homeopatia, Mesoterapia, Fitoterapia; metodohauek belarrak, oligoelementuak, e.a. dituzte sendatzekobidearen osagai nagusi bezala.

Metodo higienista, gorputzak eta edozein bizidunek,osasuna mantendu eta hobetzeko duen ahalmeneanoinarritzen da, ahalegin horretan substantzia kimikoek etabestelakoek (sendagai bezala erabiltzen diren gehien-tsuenak) bizidunen ahalegin horretan lagundu ez, oztopobaizik egiten dutela pentsatzen duelarik.

ZENBAIT KONTZEPTU

Zer da osasuna?

“Osasuna bizidunen egoera normala da”.

HIGIENISMOA 29

Bizidun guztiak Naturan kokatuta daude eta legenaturalen eraginpean. Bizidun normalak lege naturalakerrespetatzen baditu, osasuna izango du egoera normalbezala.

Landare eta piztiak, gizakiarengandik aske bizi direnartean, lege naturalen eraginpean daude bere instintu etasenari esker.

Baina gizakiak askatasuna du, eta egia esan beharbada, gehienetan ez duela ondo erabili pentsatzen dugu.Gehienetan, nahiz bere buruarentzat, nahiz beretzat hartzendituen landare eta piztientzat, lege naturalen aurkakoportaera aukeratzen du; honek, lehentxeago edo geroxeago,osasunaren galera ekartzen du eta gaixotasun-egoera.

Honekin zera esan nahi dugu: gizakia aske dela bereosasun edo gaixotasun egoera aukeratzeko, nahiz eta guregaraian askatasun hau nahiko mugatua izan, gure instintuedo senak ez digulako laguntzen lege naturalari jarraitzeneta gure gizartean hartzen dugun heziketak, gaixotasunarenaurrean, osasunaren aurkako hainbat portaera erakustendigulako (honetaz gaixotasunari buruz hitz egiten duguneanarituko gara).

Gainera, sarritan, lege naturalen arabera nola bizi beharden jakin arren, oso osasun kaskarra izaten dugu (gureguraso edo aurrekoengandik hala jaso dugulako, edo geurebizitzan geuk galdu dugulako) eta ezinezkoa izaten zaiguosasun osora iristea. Nolanahi ere, lege naturalen araberabizitzeak beti ematen digu gure osasuna hobetzeko aukera.

30 HIGIENISMOA

Zer da gaixotasuna?

Osasuna bizidunen egoera normala bada, gaixotasunaosasun-arazoari deituko genioke, nahiz eta askotangaixotasun-egoera osasun egoera baino normalagoa izan(gaixotasun kronikoak).

Mota askotako gaixotasun-sintomak ditugu, etanormalki, sintoma hauek zergatik sortzen diren jakin nahiizaten dugu. Zenbait gaixotasun kronikotan elikaduradesegokia edo estresa (psikiko edo fisikoa, edo beste zenbaitfaktore) aipatzen dira, gaixotasunaren kausa bezala, bainamedizina ofizialean oso indartsu azaltzen zaigun teoria,gaixotasun infekzioso guztien eragile bezala mikrobioaazaltzen diguna da, eta horrela mikrobioa botika bidezakabatuz, gaixotasuna sendatzen dela erakusten zaigu; bainaguk ez dugu hori horrela denik pentsatzen.

Hain zuzen ere, badirudi oso beharrekoak ditugulanaturan mikrobioak: zenbait mineral eta substantzia organi-ko asimilagarri bihurtzen dituzte landareentzat; animaliahildakoen substantzia organikoa ere mikrobioei esker desa-gertzen edo eraldatzen da. Gaixotasun-egoeran exkretakinasko gehitzen da zeluletan (flemak, fluxua) eta ez zaigu ha-rrigarria iruditzen mikrobioak, nekrofago funtzioa betetzendutenez eta exkretakin hauekin elikatzen direnez, ingurunehauetan ugaltzea eta exkretakin hauekin elikatu eta eralda-tzea, desagertaraziz. Beraz, mikrobioak gaixotasun-egoera-ren ondorioz aurkituko genituzke, eta ez honen kausa bezala.

Honela, gaixotasuna gure gorputzak sendatzeko duenbidea izango litzateke, osasun-egoera okerragora ez iristeko.Horregatik, benetan tamalgarria iruditzen zaigu gaixoaren

HIGIENISMOA 31

ekintza guztiak, edo gehienak, gaixotasunaren sintomenaurka bideratuta egotea, bere osasun-egoeraren aurka.

Toxemia

Gizakiaren gorputza organoz osoturik dago (muskulu,birika, bihotz, urdail), hauek aparatu edo sistemak osatzendituztelarik gorputzaren funtzioak burutzeko (liseri-aparatua,arnas aparatua, muskulu-sistema, nerbio-sistema).

Organoak ehunez osaturik daude, eta ehunak, zelulez;zelula dugu gorputzeko unitate funtzionala; zelulenfuntzionamenduaren araberakoa izango da gorputzarena ere.Alexis Carrellek laborategian egindako azterketek zeraerakutsi digute: animalien ehunetako zelulek aste batzutanbesterik ezin dutela iraun bizirik ingurune elikatzaile batean,ingurune hau aldian behin aldatzen ez bada; baina, ehunhauek salda elikatzaile batetik beste batera aldatzen baditu-gu, hau da, zelulen metabolismoaren hondakinak baztertzenbaditugu, ehun hauen bizitza beste aste batzutan luzadaitekeela. Beste ekintza batzuren bidez ere luza daitekeehun hauetako zelulen bizitza, eta horrela hauen zahartzeaeta hiltzea atzeratu, esate baterako guruin-aterakinakerantsiz.

Azterketa hauek zelulen metabolismoaren ondoriozsortzen diren toxinek bere ingurunea kutsatzeko zenbaterai-noko garrantzia duten adierazten dute.

Zelularen ingurunearen kutsadura edo intoxikazioarideitzen diogu toxemia. Gaur egun gehienok konturatzengara naturan dugun poluzioaz. Produktu kimiko ugarizkutsatzen da zelularen ingurunea bere bizitzeko ahalmena

32 HIGIENISMOA

gutxituz eta, kasu batzutan, zelula hilez; honi kanpotikakotoxemia deitzen diogu.

Zelularentzat eta bere ingurunearentzat besteintoxikazio bide bat zelula beraren metabolismo normalaksortzen dituen substantzietatik dator: barrutikako toxemiadeitzen diogu honi.

Izaki unizelularrak biziko badira, beharrezkoa da bizidiren ingurunea ahalik eta garbiena izatea, hau da, toxemiaahalik eta gehien gutxitzea, edo erabat eliminatzea; baina ezhori bakarrik, beharrezkoa da gainera zelula hauen barruanmetabolismoaren ondorioz sortzen diren toxinak ingurunehorretara isurtzea eta gero ingurune hau toxikoeneliminazioaren bidez aldatzea edo garbitzea.

Eskema hau izaki unizelularrentzako azaldu badugu,balio bera du izaki plurizelularrentzat ere.

a) Nondik datorkigu kanpotikako toxemia gizakiongorputzera?

Hemen toxemia-iturri batzuk aipatu besterik ez duguegingo:

- Ingurunean dugun poluzioa.- Arazo emozionalak: eliminazioa atzeratzen dute.- Gorputzarentzat beharrezko ez diren zenbait

substantzia: alkohola, kafea, eta beste hainbat droga.- Gorputzari ematen dizkiogun zenbait elikagaitan

dauden substantzia toxikoak (haragian eta arraineandauden tomainak, esate baterako).

HIGIENISMOA 33

- Beste zenbait elikagai, behar bada gorputzarentzategokiagoak, baina konbinaketa desegokitan jatenditugulako, substantzia ustel edo toxikoen iturridirenak.

Kanpotikako toxemiaren konponbidea, aipatu dituguniturriak ekiditea litzateke, adibidez elikadura biologikoaegiten ahaleginduz eta ahal balitz irradiazio ionizanterikgabea; gorputzarentzat balio nutritiborik ez duten eta gaine-ra toxikoak diren substantziak ekidinez (kafea, alkohola,tabakoa, droga); tomainak dituzten elikagaiak ekiditen saia-tuz, elikagaien prestakuntza eta konbinaketa egokiak egitenikasiz (elikagai frijituak ekidinez, bizitzeko ingurune egokiaaurkitzen saiatuz, tenperatura egokia bilatuz, hezetasunaekidinez, moderazio eta oreka emozionalak bilatuz.

b) Nondik datorkigu barrutikako toxemia

Barrutikako toxemia zelulen barrutik datorkigu, hangertatzen diren erreakzio biokimikoen ondorioz. Zelularentoxemiaren garrantzia likido estrazelularrean bere toxinakeliminatzeko duen ahalmenaren araberakoa izango da, bainahau likido estrazelularrak (linfak eta odolak) toxina hauekabsorbitzeko duen ahalmenaren araberakoa izango da, hau,aldi berean gorputzaren eliminazio-organoen funtziona-mendu egokiaren araberakoa izango delarik. Sistema honenfuntzionamenduak gainontzeko sistemen funtzionamenduegokia erraztuko du (arnasketa, odolaren zirkulazioa,sistema eskeletiko eta muskularra).

Hau da, barrutikako toxemia edo toxemia zelularragorputz osoko organoen funtzionamendu desegokiarenondorioa izango litzateke. Toxemia, beraz, nahiz kanpo-tikoa, nahiz zelularra, toxinek burutzen dute, hauek zelulan,

34 HIGIENISMOA

linfan, odolean, ehunetan, organoetan eta gorputzekozirrikitu edo zati bizi guztietan kokatzen direlarik.

Tolerantzia

Gorputz bakoitzak toxemia jasateko duen ahalmenarideitzen diogu.

Toxemiak gorputzaren tolerantzi muga gainditzenduenean, gorputzarentzat jasanezin bihurtzen da, hau da,gorputzaren osasun-egoera normala galarazten du.Tolerantziaren atari hau aldatu egiten da gorputz batzuetatikbesteetara, bakoitzak duen herentziaren eta momentukobizi-indarraren arabera.

Hemen esan behar dugu toxemia maila jasangarria betiaurkituko dugula gorputzean, denik eta bizimoduosasuntsuena eginda ere, zelularen metabolismo normalarenondorioa baita, eta toxemia maila honek bizitzako funtzioakeragiten dituela, baina maila batetik gora funtzio hauekgalarazi egiten dituela.

Bizi-indarra

Bizi-indarra izaki biziduna hildakoetatik bereiztenduen ezaugarri nagusia dugu. Bizi-indarrari esker hazi etaernalduko da, sortu eta heldua izatera iritsi arte; hau da,arrautza izeneko zelula hura ernaldu eta diferentziatu egingoda, ehun eta organo desberdinez osaturiko gorputza sortuz.

Bizi-indar honek eramango ditu ar eta emeak pareka-tzera, ondorengoak izan ditzaten.

HIGIENISMOA 35

Bizidunek arazoren bat balute (zauri, hezur-hauste,e.a.) bizi-indar hau bera izango da arazoa konpontzensaiatuko dena.

Bizi-indar bera izango da bizidunaren egoera anormalbatean (toxemia) osasuna berreskuratzeko ekintzak sortukodituena.

Gaixotasunaren sintomak

Osasun-egoeran normalki ari diren fenomenoakindartu egiten dira toxemia-egoeran, gaixotasunarensintoma bihurtzen direlarik. Adibidez, gorputzak sentitzekoduen ahalmena gehitu egiten da mina azalduz, min honekgorputzaren egoera anormala dela adierazten digularik.

Beste adibide bat sukarrarena dugu; tenperaturarenigoera honen bidez gorputzeko zeluletan ari diren prozesuakazkartu egiten dira osasuna berreskuratzeko.

Gaixotasun-prozesua oso era indartsuan azaltzen daosasun oneko gizakietan (gazteak, umeak) eta gaixotasunakutua deitzen diogu, eta oso mesedegarri izan daiteke ondoulertzen denean eta ondo burutzeko neurriak hartzendirenean. Baina, izaki ahuletan ez da posible izatengaixotasun akutua (zaharrak, botika asko edo oso tratamentuerasokorrak jasan dituztenak: kimikoa, erradiazioak) etasintoma arinagoak azaldu ohi dira izaki bakoitzean bizi--indarraren arabera: gaixotasun kronikoa da. Egoera honetanikusten ditugu, izakiak osasunera iristeko egiten dituenahaleginak, nahiz eta bizi-indar gutxi izan: bizi-indar haugehitzen den heinean, berriro ere gaixotasun akutuasortzeko gai izango da, eta honela osasunera iritsi.

36 HIGIENISMOA

Pentsatzekoa da, noski, prozesu hauek guztiakgertatzen denbora pasatzen dela, eta ez dela posible urteetansortutako gaixotasun-egoera batetik bi egunetan osasun--egoerara itzultzea.

Bizidunok, eta konkretuki pertsonak, zelulaz osaturikgaude, eta zelula hauen funtzionamendu egokiaren araberaizango dugu izakiaren osasuna; baina, bizi-indarrakbultzatzen ez duen bitartean, ez dugu ez bizitza zelularrik,ez izaki osoarenik.

Bizi-energia

Bizi-indarra une bakoitzean izaki bakoitzakedukidezakeen bizi-energiaren arabera dago, eta guk ikusikoduguna bizi-energia gastatuz bizi-indarrak sortzen dituenekintzak izango dira: gu indartsu sentituko gara, bizi-energia asko gastatzen ari garenean, batez ere ekintzafisikoetan; eta ahul sentituko gara gorputzak bizi-energiahori beharrezkoak diren beste funtzio batzutarako gordetzenduenean, ekintza fisikoak baztertuz.

Izaki bakoitzak une bakoitzean eduki dezakeen bizi--energiaren kopurua oso aldakorra da, eta izaki edo pertsonabatzuk erraztasun handiagoa dute galdutako edo gastatutakobizi-energia berreskuratzeko; baina bada zenbait eragin,nahiz kanpotikoak, nahiz barrutikoak, bizi-energia haugutxitu edo gehitu dezaketenak: ura, airea, elikagai batzuk,eguzkia, e.a.ek bizi-energia berritzen laguntzen dute. Badirabeste toniko batzuk ere bizi-energia gehitzen laguntzendutenak, adibidez berotasuna (gehiegirik gabe), freskura,pentsamentu eta sentimentu baikorra, etengabeko interesa,ekintza sortzaileak, e.a.; bestalde, hotz-bero gehiegiak,

HIGIENISMOA 37

egoera depresiboek, jarrera ezkorrek, e.a. bizi-energiagutxitu egiten dute.

Ahuleria edo enerbazioa

Gorputzak edo bizidunak bere funtzioak (batez ereeliminaziokoa) betetzeko behar duen hainbat bizi-energia ezduenean ahuleria egoera sortzen da, eta egoera honetan ezda posible gorputzaren funtzioak ondo betetzea.

Hain zuzen ere, gorputzak badu bizi-energia berres-kuratzeko ahalmena, batez ere loaren bidez. Zenbait ekintzagutxituz ere, bizi-energiaren gastua gutxitu dezake.

Osasun-egoera lortu edo hobetu nahi badugu guregorputzean, ezinbestekoa dugu bizi-funtzioak ondobetetzeko hainbat bizi-energia gordetzea.

Zer esan nahi du honek? Bizi-energia gordetzeko betideskantsuan egon beharko dugula? Ez.

Ekintza fisikoek edo beste era batekoek bizi-energiarenkantitate bat gastatzen dute, baina, gorputza egoeraosasuntsuan dagoenean, ekintza hauek neke osasuntsuasortzen dute eta honek, lo eder baten bidez, bizi-energiaberreskuratuko digu. Oraindik gehiago esango dugu:gorputzarentzat arrazoizkoak diren mugak errespetatuz,mota honetako ekintzak beste motatako ekintzetarako erabilgenezakeen bizienergiaren kantitatea gehi dezakete.

Honek esan nahi du, bizi-energiarekiko zenbait eraginondo konbinatuz gero, bizi-energia hau gastatzeko etaberreskuratzeko ahalmena gehi daitekeela gorputzean, eta

38 HIGIENISMOA

ahalmen hau zenbat eta handiagoa izan, orduan eta gureosasuna hobea dela sentituko dugu.

GAIXOTASUN AKUTUA

Gaixotasun akutuan azaltzen diren sintomak

Teoria higienistak gaixotasun-egoeran azaltzen dirensintomak nola ulertzen dituen adierazteko, lehenikgorputzean hiru funtzio nagusi bereizten dituela esangodugu:

- Nutrizio-funtzioa (liseri-aparatua)- Erlazio-funtzioa (muskululatura)- Eliminazio-funtzioa (eliminazio-organoak: giltzurru-

na, gibela, etab.)

Egoera normalean (osasun-egoeran) bizi-energia hirufuntzio hauetan banatzen da.

Gorputzean toxemia-maila gehitzen denean, organoenarteko konpentsazioak sortzen dira ahulezia dela eta; esatebaterako, kasu batzutan larruazalak lagun diezaiokegiltzurrunari bere exkrezio-lanean, arazoren bat duenean,eta azaleko sintomaren bat azalduko da; ahulezia-egoerak ezbadu luze irauten, gorputzak bere organoen artekokonpentsazioaren bidez osasun-orekari eutsiko dio; baina,ahuleria sortzen zuten ohiturak aldatzen ez badira, egoerahonek ezingo du iraun, barrutikako toxemia gehitzen joangoda, eta tolerantzi muga pasatzen duenean, urrituta duen bizi--energia, eliminazio-funtziotarako gordeko du gorputzak,gaixotasun-sintomak azalduz: sukarra, mina, erlazio- eta

HIGIENISMOA 39

nutrizio-funtzioak alde batera utziak izango dira, etaindarrik gabe eta jateko gogorik gabe sentitzen gara.

Mina: gorputzeko azal, barruko organo eta mukosaguztiak nerbioz beterik daude, nerbio hauek ehun hauenegoeraren berri ematen dutelarik. Hau garbi ikusten dugutraumatismo bat gertatzen zaigunean. Minaren bidez,gorputzak egoera anormala zuzentzeko neurriak har ditzake(geldirik egotea hezurren bat hausten dugunean,beharrezkoa ikusten dugu), baina, mina zergatik sortzen denez dakigunean, kentzen saiatzen gara eta metodo higienistakhori oso metodo okertzat jotzen du, minak adieraztenbaitigu gorputzean toxemia-maila tolerantzi ataria pasatadagoela, eta berak bultzatuko du gorputza atseden hartzera,jan gabe egotera, epeltasunean edo ilunpean egotera, neurrihauek bizi-energia eliminazio-funtziorako gordetzendutelarik, eta, gainera, bizi-energia berreskuratzen laguntzendigutelarik, honela, benetako osasunerako bidean jarriz.

Horregatik, metodo higienistak mina jasateabeharrezkoa ikusten du, ahal den neurririk handienean,benetan sendatu nahi badugu.

Medikuntza ofizialak ere, kasu batzutan, arriskutsutzatjotzen du mina kentzea; esate baterako, apendizitisarensintomak izkutatu eta abszesu batetik peritonitisa ekarbaitezake.

Sukarra: hau ere, gaixotasun akutuetan, sarri ikustendugun sintoma da. Nahiz mina, nahiz sukarra, handiagoakizango dira toxemia eta bizi-indarra handiagoak direnean.

40 HIGIENISMOA

Sukarrak zenbait funtzio indartzen du: odolarenmugimendua azkartzen du, bihotzaren taupadak azkartuz,arnasketa ere azkartu egiten du, hau guztirako gorputzekokarbohidrato-erreserbak mugiaraziz. Bestalde, erlazio etanutrizio-funtzioak gutxitu egiten dira sukarra dagoenean,honela bizi-energia eliminazio-funtziorako gordetzendelarik.

Eroritasuna: honek erlazio funtzioa gutxituta dagoelaadierazten digu, bizi-energia beste funtzioetan behar delako;horrela, krisi akutu batean lanean edo ibiltzen jarraitzensaiatzen bagara, lipotimiara irits gintezke, horrek gorputzakbeste funtzio batzutarako behar duen bizi-energia gorde nahiduela adierazten digularik.

Idorreria: hau ere orain arte esandakoaren besteadibide bat dugu. Nutrizio-funtzioa luzera beharrezkoabadugu ere, epe motzetan ez da erabat beharrezkoa etaosasuna lortzeko beste eginkizun batzutan erabiliko dufuntzio honetan aurreratutako bizi-energia.

Heste mehean, egoera normalean, elikagaiak hestetikodolera pasatzen dira, baina krisi akutuan pasatze haugelditu egiten da, eta gainera alderantzizko mugimenduasortzen da, eskrezio-organo bihurtzen delarik; horregatikgorputzak heste meheari energia-kopuru bat ematen diogaixotasun akutuan desintoxikazio edo eliminazio-funtzioanerabil dezan. Baina, heste lodian ez da horrela gertatzen,hemendik odolerako xurgaketa ia hutsa da; liseriketarenhondakinak heste mehetik heste lodira pasatzen dira etahemen gordetzen dira, gorputzaren senak edo instintuakuzkitik ateratzea erabakitzen duen arte. Ez dago intoxikaziobeldurrik zabortegi estanko bat bezala funtzionatzen baitu

HIGIENISMOA 41

heste lodiak, eta gorputzak energia hori gorde dezake krisiakutuan beharrezko den desintoxikazio funtziotarako.

Gaixotasun akutuaren aurreko portaera

Lehen esan bezala, gaixotasunaren sintomek gorputzasendatzeko bidean jartzen badute, hauek mesedegarritzatonartzea izango da lehenengo jarrera, eta honela onartzenbadugu, piskanaka gorputzaren jokabidea ulertzen joangogara. Bestalde, lehen gaixotasunaren kausa bezala ahuleriaaipatu badugu, osasunera iristeko bidean bizi-energia gordebeharko du gorputzak, eta baita bizi-energia berreskuratuere, horretarako, krisi akutuan, erlazio- eta nutrizio-funtzioakgutxiaraziko dituelarik.

Beraz, jokaera, sintomak errespetatzea izango da;gaixoak bake terapeutikoa du sendatzeko beharrezkoena.Baina, askotan, sintomak eliminatzeko erabiltzen diren“arma terapeutikoak” direla eta, eliminazio-funtzioagelarazten da, hain beharrezko zen funtziotik bizi-energiakenduz eta gorputz osoan alferrik zabalduz. Jokaera honekamildu egiten du sarri gorputza, konplikazioak erakarriz.

Baina sintomak errespetatuz, neurri higienistak hartzenbaditugu, sintoma akutuak desagertzen joango dira, eta guregaixotasun egoera ez zela ematen zuen bezain larriapentsatuz bukatuko dugu.

Kasu gutxi batzutan (oso gorputz intoxikatuetan, adinhandiko pertsonetan, etab.) krisi akutuak ondorio fatalakeduki ditzake, baina proportzioz oso kasu gutxi izaten dira.

42 HIGIENISMOA

Toxemia-neurria eta tolerantzi ataria

Lehen agertu dugun bezala, gaixotasun akutua,toxemia-neurriak tolerantzi ataria pasatzen duenean sortzenda, eta egoera honek irauten duen bitartean gaixotasunakutuak iraun egiten du. Baina, toxemia-neurriak tole-rantzia-ataritik jeisten direnean, gaixotasunaren sintomekalde egiten dute.

Dena den, toxemia-neurriaren eta tolerantzia-atariarenarteko oreka mugikorra da, eta horregatik pentsatzen dugusintomarik ezak ez duela beti osasun osoa adierazten.

Toxemia eta tolerantziaren neurriak elkarren ondoandaudenean edozein huskeriak gaixotasuna ekarriko du(hotza, esfortzu bat, nahigabe bat), gaixoberritzea sortuz.Horregatik pentsatzen dugu behar beharrezkoa dela,sintomak desagertu ondoren ere (hesteetako krisian hasitakobarauarekin jarraituz, edo deskantsu egunak luzatuz)eliminazio zelularra errazten jarraitzea, honela toxemia--neurria eta tolerantzia-ataria urrutiratu egingo baitira, etagaixotasuna ez da huskeria baten ondorioz berragertuko.

Hau da, osasun ona, toxemia-neurria tolerantzia-ataritikoso urruti dagoenean izango dugu, baina tolerantzia ere ezda beti berdina izaten; esate baterako, nahiko txikia daumeengan, eta gero eta handiagoa adinean aurrera goazenbezala; honek haurrak toxemiarekiko tolerantzia txikiagoaizango duela eta zaharrak handiagoa esan nahi du. Baina,bizikerak ere gehi dezake gorputzaren toxemiarekikotolerantzia (esate baterako, medikamentuek tolerantziagehitzen dute toxemia neurriraino iristen den arte, sintomenezkutatze faltsua emanez). Drogek ere (tabakoa, alkohola)tolerantzia gehitzen dute, eta honela sintomarik gabe egotea

HIGIENISMOA 43

erraza izan daiteke, baina, luzera tolerantzia gehitzen doanbezala, zelulen toxemia gehitzen joango da eta osasunaurritzen.

Alderantziz, biziera higienista aukeratzen bada,toxemiarekiko tolerantzia jaitsi egiten da. Honela ulertzenda zergatik azaltzen diren sintomak biziera osasuntsuagoaegiten hasten garenean, hau da, toxemia-neurria gehitu ezarren, tolerantzia gutxitzeak krisia sortzen du.

Honek esan nahi du zenbat eta tolerantzia txikiagoa,orduan eta azkarrago sortuko duela, gorputzak krisiatoxemiaren gehitze txikien ondoren ere, honek osasun onaadierazten duelarik (umeetan bezala).

Zuzperraldi edo gaixondoa

Gaixotasun akutuan azaltzen diren sintomak desager-tzen direnean, gorputza zuzperraldi-egoeran sartzen da,osasun-egoera normalera iristeko.

Gogora dezagun ahuleri egoerak sortu duen toxemia--neurria gehitzeak sortu duela krisi edo gaixotasun akutua;gaixotasun akutuaren iraganean, eliminazio-funtzioa bete-tzeko, bizi-energia hori oraindik eta gehiago gutxitu delarik.Horregatik gaixotasun-sintomak desagertzean, gaixoa poziksentituko da, baina indarrik gabe, oso ahul; egoera honetanenergia berreskuratzea behar-beharrezkoa gertatzen da.

Hau, atsedena eta ariketa fisiko egokiak konbinatuzegingo da; atsedena nahiko lo eginez lortuko da, gauakluzatuz eta egunez ere lo -kuluskak eginez, batez ere jatordu

44 HIGIENISMOA

aurretik eta ondoren eta ariketa fisikoen ondoren, eta gogoadugun guztietan.

Berrelikadura ere piskanaka hasi beharko da elikadura--etapak errespetatuz elikadura arruntera iritsi arte. Ez dabat-batean asko jaten hasi behar, eta gosearen arabera egin-go da, elikadura-etapak (gero ikusiko ditugu) errespetatuz.

Naturan ditugun zenbait bizi energia iturri (airea, ura,lurra, eguzkia) erabiliko dugu, gorputzak behar duen bizienergia berreskuratzeko eta osasun osora iristeko.

Buru edo sentimentuen jarrera oso garrantzitsua da,sarri ahuleria eta honekin, toxemiaren gehitzearen iturridirelarik; horregatik, osasunera iristeko behar-beharrezkoada jarrera hauek aldatzea.

Ariketa, nahiz fisiko, nahiz buruzkoek ere ez dutegalarazi behar bizi-energia berreskuratzeko bidean.

Gaixotasun akutua jasan eta zuzperraldiaren ondorensendatuta sentitzen garenean, ohitura onekin jarraitzensaiatu beharko dugu, lortu dugun osasun-mailari eutsi nahibadiogu. Bestela, berriro ere gorputza gaixotasun akutuarenbeharrean jarriko dugu desintoxikazio-bide bezala.

GAIXOTASUN KRONIKOA

Zoritxarrez, gorputzak ez du beti eliminazio krisiaondo burutzeko aukera izaten. Zergatik? Gaixoa edoingurukoak izutu egiten dira sintomen aurrean eta hauekbotika edo beste neurri batzuren bidez ezkutarazten saiatzen

HIGIENISMOA 45

dira; baina, esan dugu sintomak ezkutatzeak ez duela betisendatzea adierazten; batetik bizi-indarrak edo gorputzarensenak sintomak indartu nahi izango ditu toxemia neurriajeisteko, baina, bestetik, medikamentuak sintomak ezkuta-tzen saiatzen dira, jokabide honek gorputzari bizi-energiagehiago galarazten diolarik.

Hala eta guztiz ere, gorputzak nahiko bizi-energia izandezake eta toxemia jeistea lor dezake benetako sendatzealortuz, nahiz medikamentuak hartu.

Baina gaixoak nahiko energiarik ez duenean, ezingo dabenetan sendatu, nahiz eta medikamentuak sintomakezkutarazi, hau tolerantzia gehituz lortzen den oreka baita,eta oso ezegonkorra; sintomek, oso indar txikia badute ere,beti jarraituko dute gorputzean toxemia-neurria ahalik etabehenean eusteko.

Trastorno kronikoen joera

Gaixo kronikoaren bizi-energiaren kantitatearen edohau berreskuratzeko duen ahalmenaren araberakoa izangoda. Krisi akutua ondo burutzeko bizi-energia berreskuratzenez duen bitartean, gaixo kronikoak egoera honetanjarraituko du, hau arinagoa edo larriagoa izan daitekeelarik.

Egoera kroniko honetan, etengabeko desintoxikazioadugu gorputzean; toxemia-kantitatearen arabera, gorputzakhonetarako, bizi-energia gehiago edo gutxiago behar izangodu; egoera honek kanporako izango litzatekeen bizi energiabarrurarazten du eta indarrik eza edo nekearen sentsazioaemango dio gaixoari.

46 HIGIENISMOA

Gaixoaren toxemia gehitzen baldin bada, sintomakgehitzen eta zabaltzen joango dira organo batzuetatik bes-teetara, eta gaixoa indarrik gabe sentituko da; bizi-energiarenfalta honek oso krisi arinak sortzeko ahalmena emango dio,baina etengabeak, eta toxemia-egoera honetan bizitzenohituko da.

Gorputzak, azaldu dugun eran toxemia gero etahandiagora moldatzen den bezala, kanpotiko toxemiaramoldatzeko ahalmena ere badu (irradiazio, kimioterapia,beste medikamentu, zenbait substantzia eta elikagai kimiko,droga natural edo kimikoak, kafea, tabakoa, alkohola). Esatebaterako, DDT plagizida gantz-ehunetan pilatzen da, ezbaitu eliminatzeko ahalmenik; baina gorputz horrek berekoipe-erreserbak erabili beharra baldin badu (gaixotasunakutuaren aurrean baraua egin beharra etortzen zaiolako)bat-batean pozoi-piloa liberatuko da, eta pozoinduraorokorra eragingo du.

Eliminazio-funtzioak etengabe hartzen duenorganoaren arabera, gaixotasun ezberdinak aipatzen diramedizina ofizialean, adibidez, diabetea, Parkinsona, Ulkusa,artritisa, bronkitisa, e.a., baina gaixotasun hauek eragilebakarra dute, toxemia, eta sendabidea ere bakarra,desintoxikazioa; hau eragiten ez bada, degenerazioa gero etalarriagoa izango da, heriotza erakarriz.

Desintoxikazio-krisia

Normalean, gaixo kronikoak etsita egoten dira,beraientzat sendabiderik ez dela eta, eta horregatik ez dutesinistu ohi teoria higienistaren argudioetan. Hala ere,askotan, konsziente ala inkonszienteki zenbait ekintza

HIGIENISMOA 47

higienista praktikatzen dute, eta osasun-egoera berreskuradezakete. Hau da, gaixotasun kronikoaren joera fatalaahuleria sortzen duten egoerak aldatuz edo gutxituz aldadaiteke.

Bizi-energia berreskuratzen duenean, sen somatikoakbizi energia hau beharrezkoen diren funtzioetan erabilikodu, eta funtzio hauetako bat “eliminazio-funtzioa” dugugaixo kronikoetan; orduan, eliminazio-krisia indartu egingoda, hondatuta dauden eliminazio-organoen konpentsaziogisa: gibel, giltzurrun eta gaixo kronikoaren sintomakindartu egingo dira. Bizi-energiaren berreskuratzea azkarrabaldin bada, gorputzak krisi akutuak sor ditzake, gaixotasunkronikoa sendatzeko bide izan daitezkeelarik, errespetatzenbadira.

Nola desagertzen dira sintoma kronikoak?

Gaixo kronikoarentzat zaila izaten da, sarri, energiaberreskuratzea, eta desintoxikazio-krisiak ez dira osoindartsuak izango. Sintoma kronikoak indartzen badira,gaixoak, berrerorpena dela pentsatuko du, batez ere bizi--higienearen berririk ez badu, eta medikamentu edo besteteknika naturalen baten bidez sintomaren aurka joango da,honela bere egoera kronikoa mantenduz.

Beste batzutan, sintomak organo batetik beste baterapasatzen dira, eta gaixoa, gaixotasun berri bat duelapentsatuz, berriro ere sintomen aurka joango da.

Baina, bizi-higienearen gomendioak jarraituz,desintoxikazio-krisiak gero eta indartsuagoak izatea lordezake gaixoak. Honela ikusi izan da, desintoxikazio-krisi

48 HIGIENISMOA

akutu hauek gaixoaren lehenaldian azaldutakoak direla,baina atzekoz aurrera, hau da, azkenik azaldutako sintomakdesagertuko dira lehenik, lehenago jasandakoak azalduz,hauek ere desagertuko direlarik, desintoxikazio-bideakjarraitzen badu. Zenbat eta indartsuagoa den eliminazioa,orduan eta lehenago iritsiko da osasun-egoera.

Aipatzen ari garen eliminazio-krisi hauek errelebu--organoak afektatzen dituzte, eta eliminazio-organo norma-len berritzea edo erregenerazioak irauten duen bitarteanirau-ten dute; orduan, errelebu-sintomak alferrikakoak dira,eta desagertu egiten dira (sintoma hauek eliminazioa erre-lebu-organoen bidez ari dela besterik ez baitute adierazten).

Sendaezin edo itzulezinezko fasea

Badira, noski, zenbait gaixo kroniko, osasun-egoeraegoki batera iritsi ezingo direnak, organoen erregenerazioaezinezkoa izan daitekeelako, baina sendaezinezko fase haunon dagoen jakitea oso zaila da, eta, noski, teoriahigienistaren ustez, medizina ofizialak sendatu ezinezkotzatjotzen dituen zenbait koadro benetan sendatu egin daitezke,gaixoa bizi energia berreskuratzeko bizimodu-aldaketakegiteko prest badago.

HIGIENISMOA 49

ZEIN DIFERENTZIA DAGO GAIXOTASUN AKUTUANETA GAIXOTASUN KRONIKOAN AZALTZEN DIRENDESINTOXIKAZI- KRISIEN ARTEAN?

Gaixotasun akutua gorputzak sortzen du toxemia--neurria gehitzen denean, honek tolerantzia ataria pasatzenduenean. Honi krisi primarioa deitzen diogu, gorputzarensenak edo instintuak sortzen baitu.

Baina gaixo kronikoengan desintoxikazio krisiasortzeko, gaixoak bizimodu-aldaketa konszienteki aukeratubeharko du lehenik, honen ondorioz bizi-energia gehitu,intoxikazioarekiko tolerantzia gutxitu eta desintoxikazio--krisia sortu; krisi sekundarioa da hau.

a.- Osasun-egoera normala.Intoxikazioarekiko tolerantziatariaren azpitik eta toxemiamantentzearen ondorioa.

1.- Gorputzaren erreakzio--ahalmena.

2.- Tolerantzi ataria.3.- Toxemia-neurria.

b.- Krisi edo gaixotasun--egoera. Toxemia eta tolerantziarenarteko oreka galtzen da.Ahuleria dela medio, toxe-miak tolerantzi ataria gain-ditzen du. Zelulak pozoindueta hil egiten dira.

50 HIGIENISMOA

1

2

3

1

2

3

c.- Gaixotasun-krisi (pri-marioa) akutua.Hau gorputzaren erreakzio--ahalmenak edo indarraksortzen du. Eliminazio-fun-tzioa zuzpertzen du toxemiabere hasierako neurrira jeis-teko. Hau, eliminazio-fun-tzioan beste organo batektxanda hartzen duelako daposible, eta horregatik gorputzeko bizi -nergiaren banaketaaldatzen da (nutrizio- eta erlazio-funtzioak urrituz). Kasuhonetan tolerantzi ataria ez da mugitzen, eta sintomakdesagertu egiten dira, toxemia tolerantziaren azpitik jartzendelako.

d.- Medikamentu bidezsintomak kentzea.Kasu honetan gaixotasun--sintomak osasunarenetsaitzat hartzen dira eta,nola edo hala, desagerta-razten saiatzen gara medi-kamentu bidez; baina,medikamentuek zenbaitefektu badute: kanpotika-ko toxemia gehitzen duteeta ahuleria sortzen. Gainera, krisi akutua sortu duengorputzaren erreakzio-indarra gutxitzen dute, eta tolerantziagehitzen dute toxemia-neurria gainditu arte, eta horregatikdesagertzen dira sintomak; egoera honek zelula gehiago edogutxiagoren heriotza ekartzen du, eta osasun-egoerakaskarrera eramaten.

HIGIENISMOA 51

1

2

3

1

23

2

e.- Gaixotasun kronikoaren egoera. Gorputzak sintoma arin-txeago edo gogortxea-goak, baina etengabeakjasango ditu. Ahuleriegoerak irauten du etatoxemiak tolerantzi atariagainditzen du, krisi arinenbidez berriro tolerantzi-pean jarri arte; batzutan,krisi txiki hauek direlaeta, berriro, medikamen-tuak hartzen dira, eta tolerantzia gehitzen da. Nolanahi ere,tolerantzia eta toxemia oso gertu daude, eta noiznahitoxemiak tolerantzi ataria gaindituko du. Gorputzarenerreakzio-indarra oso ahula da.

f.- Desintoxikazio-krisi sekundarioa. Krisi hau, norbere borondatez,naturarekin ados dagoen bizi-modu batera aldatzeak sortukodu. Ahuleria gutxitzen doanneurrian, gorputzaren erreakti-bitate-indarra gehitzen joangoda, eta honek berehala tole-rantzia gutxituko du, toxe-miatolerantziaren gainetik utziz.Agerian jartzen den toxemiahonek eragingo du desinto-xikazio-krisi akutu sekundarioa, gorputzaren erreakzio--indarraren eraginez.

52 HIGIENISMOA

1

3

2

3 2

1

2

3

g.- Benetako osasuna berreskuratzea. Toxemia tolerantzi ataritikjeitsi egiten da krisiarenondorioz, eta sintomakdesagertu egiten dira,benetako osasunera iritsiz.

h.- Edo egoera kronikoan jarraitu.Hemen ere desintoxikazio-krisisekundarioa medikamentu edobeste ekintzaren baten bidezmoztu egiten da, hau behin etaberriro eginez, gorputzak bereerreakzio-indarra eta tolerantziaaldatzeko ahalmena galtzen du.Gorputza hondatu egiten da, orga-noak alferrik galduz, eliminazio--organo, errelebuak aldatzen dira,funtzionamentu ahalmena galtzen dute eta, azkenik,organismo osoaren hondamendia azaltzen da heriotzaekarriz.

Hau guztia ikuspegi ofizialetik urruti ikusten bada ere,gero eta ikerketa-lan gehiago azaltzen ari da (zenbaitaldizkari ofizialetan azaldutako artikuluak) ikuspegi hauoinarritu dezaketenak:

HIGIENISMOA 53

1

2

3

2

2

1

3

- Sukar sendatzailea.- Sukarraren bidez zenbait gaixotasun kronikorentzako

tratamentua. - Infekzio bat jasan ondoren, gaixotasun kroniko baten

sintomak desagertzea. - AINEek (batzuk behintzat) (ikerketa egin duen

laborategiarenak ez, noski) prozesu degeneratiboarenjoera gaiztotu dezakete.

OSASUNEAN ERAGINA DUEN ZENBAIT FAKTORE

(Antonio Palomarrek egindako eskema)

Kultura eta heziketak eragin handia dute pertsonenpsikologian, honek aldi berean, gorputzaren funtzioguztietan duelarik. Desoreka psikologikoak barrutikakotoxemia gehi dezake, eta honen eliminazioa galarazigaixotasunera eramanez: gaixotasun psikosomatiko etapsikiatrikoetan du honek eragina. Gure gizarte heziketak,pertsonak dituen liberazio edo desintoxikazio gehienakmoztarazten dizkigu (mutil ausartak ez du beldurrikezertarako!, mutil handiek ez dute negarrik egiten!).

54 HIGIENISMOA

KULTURAZKOAK ERLIJIOZKOAK HEZIKETAZKOAK

HEREDAGARRIAK PSIKOLOGIKOAK

ELIKADURAZKOAK ORGANISMOA LAN-AKTIBITATE / ATSEDENA

INGURUGIROZKOAK OSASUNEZKOAK

POLITIKOAK GIZARTEZKOAK EKONOMIKOAK

Errepresio kultura batean bizi gara eta noski, heldutasunerairisten garenean, gure barruko minak gure haurrenganakanalizatzen ditugu sarri, inkonszienteki.

Hau guztiaren aurrean irtenbide higienista, psikiatriakritiko eta psikologia humanistaren bidetik doa (ELKAR--ENTZUKETA), beste osasun neurriez ere lagundu beharkodiogularik (elikadura, krisiak errespetatzea, bioarnasketa).

Faktore politiko eta gizartezkoek ere eragin handiadute gure osasunean, ingurugiro, elikadura, atseden-orekaedo faktore sanitarioengan duten eraginagatik: elikaduradefizitarioa edo gehiegizkoa edo desorekatua, atseden edoariketa fisiko egokirik eza, ingurugiroaren kutsadura, botika,droga, txertaketa eta beste zenbait ariketa, osasunarenizenean egiten direnak hauek guztiak, kanpotikako toxemia--iturri dira gorputzaren intoxikazioarekiko tolerantziagehitzen dutelarik.

HIGIENISMOA 55

INMUNITATEAN ERAGINA DUTEN ZENBAITFAKTORE

(Antonio Palomar)

56 HIGIENISMOA

– B

itam

ina-

eska

sia

– M

iner

al-e

skar

ia–

Prot

eina

-geh

iegi

a–

Gan

tz-g

ehie

gia

– Pr

otei

na-e

skas

ia–

Am

aren

edo

ski-

tz

erik

eza

– A

lkoh

ol g

ehie

gia

– M

alnu

triz

ioa

ko

npos

atua

– G

izen

tasu

na–

…

EL

IKA

DU

RA

Txe

rtak

etak

*

INM

UN

ITA

TE

A(*

Gai

xota

sun

Ari

keta

geh

iegi

a

Fakt

ore

Psik

olog

ikoa

k

Ingu

rugi

rozk

oak

– E

guzk

i geh

iegi

a–

U.V

. Izp

iak

– M

etal

ast

unak

– R

adia

ktib

itate

a

Suka

rra

moz

tea

Med

ikam

entu

ak: k

ortik

oide

a

Dro

gak

(Rob

et S

. Men

dels

ohn,

EE

BB

Osa

sun

Publ

ikok

o ka

tedr

atik

oiz

anda

koak

, ber

e ar

tikul

u ba

tean

hone

la

dio:

"T

xiki

tako

g

aixo

tasu

n

nahi

ko

ben

igno

en a

urka

ko t

xert

aket

a,pe

rtso

neng

an i

kust

en d

en g

aiso

tasu

n au

toin

mun

een

gehi

tzea

reki

n lo

tuta

ego

nda

iteke

ela

pent

satz

en d

a").

– D

epre

sioa

– E

stut

asun

a, la

rrita

suna

– Se

ntim

entu

en e

rrep

resi

oa – L

an-g

ehie

gia

– G

erta

keta

gog

orra

k–

Ibili

aldi

luze

egia

k–

Kir

ol-l

ehia

keta

– …

BARAUA ETA OSASUNA

Lehen esan den bezala toxemia tolerantziaren gainetikjartzen denean, gaixotasunaren sintomak azaltzen diragorputzean.

Toxemiaren gainezkako egoera hau ez da izaten betielikadura desegokiaren ondorio hutsa (hau ere tartean izatenda normalki, baina); esate baterako gaur egungo bizimoduandugun estresa nahikoa da gorputzean toxemia orokorrasartzeko, baina, hala ere, nahitaezkoa da baraua toxemiajaisteko, barauak eliminazioa bizkortzen baitu eta honekberreskuraraziko baitigu osasuna.

Elikadura-gutxitze hutsak ere gehitzen du eliminazioa,baina normalki, ez du lortzen eliminazio organoak beharhainbat berritzerik, bizimodu normalean egin behar duteneliminazio-lana ondo burutzeko. Horregatik ikusten dugubeharrezkoa baraua.

Beste alde batetik, esan behar da barauak ez duela denasendatzen (badira sendaezinezko gaixoak, egoerabueltaezineko batera iritsi direnak); eta, bestalde,sendatzeko bidean hain garrantzitsua izan daitekeen ekintzahonek ez du betirako osasuna bermatzen, gure bizimoduabide okerretik eramaten badugu.

Gainera, beste puntu bat azpimarratu nahi dugu.Bidezkoa al da sintomaz bakarrik kezkatzea, medizinaofizialak egiten duen bezala, Ala organoen berritzearen bilajoan behar dugu benetako osasuna berreskuratzeko?

HIGIENISMOA 57

Normalean, gaixo batek Higienismoaren bidetikberritzeko edo sendatzeko bidea somatzen duenean, barauegin nahirik hasten da presaka, bat-batean mirakulua lortunahirik eta lortzen ez duenean, beste bide baten bila joatenda. Jokaera hau baztertzen ikasi beharra dago, osasunagaldutako pertsona batek benetako osasuna berreskuratunahi badu; jokaera hau gure mundu industrializatuko ekintzaguztietan dugu, baina denborari aukera eman beharko diogu,naturaren ekintzak ez baitira presaka gertatzen, eta itxurazekintza berdinak direnak ez baitira berdinak izaten askotangorputz ezberdinetan (gorputz bakoitzaren osasun egoera,nahiz eta itxuraz berdina izan, ezberdina izan daiteke).

Nola egin baraua

Normalean barau egin nahi duten pertsona gehienekbat-batean egin nahi izaten dute, nahiz eta, sarritan, osobizimodu intoxikatzailea egin: elikadura desegokia,alkohola, tabakoa, kafea, lan gehiegi, atseden gutxiegi,arazo emozionalak, e. a. Eta kasu hauetan arrisku handiadago barauarekin ere bere gorputza berriro bortxatzeko,gorputzeko oreka metabolikoen legeen berri ez dakitelako.Horregatik, guk elikaduraren etapen bidez iristen den barauadefendatuko dugu.

Etapazko baraua

Organismoaren bizitza bi funtzio nagusiren bidezosatzen da:

- Erlazio-funtzioa- Nutrizio-funtzioa (liseriketa + eliminazioa)

58 HIGIENISMOA

– Erlazio-funtzioaren bidez gorputzak ingurunearenberri izaten du, eta honekin erlazionatzen da. Honetarakoorgano nagusiak sentimen-organoak dira: begi, belarri,usaimen, dastamen eta ukimena, muskulu eta hezurrak etaburmuina ditugularik.

Bizitza betearen inpresioa erlazio funtzio hau bete--betean dugunean izaten da. Erlazio funtzio honek energia--kantitate handia gastatzen du, eta borondate kontzienteakerabakitzen du zein ekintzetan erabili behar den energia hau.

– Nutrizio-funtzioa: Lehen aipatutakoaz gain, besteaparatu eta funtzio batzuk ere beharrezkoak dira gorputza-ren bizitzan, baina funtzio hauek ez daude borondatekontzientearen agindupean: bihotzak, birikek, urdailak, hes-teek, giltzurrunek, gu konturatu gabe funtzio-natzen dute,borondate subkontzientearen agindupean. Funtzio hauekbeharrezkoak dira bizitzak iraungo badu eta nutrizio fun-tzioa (zentzu zabalean) betetzen dute (birikek esate baterakooxigenoa ematen ehunei, zelulen nutriziorako ezinbestekoadena).

Honela, gorputz osasuntsuan bi funtzio hauen arteanbanatzen da bizi-energia.

Zer dira elikadura-etapak

Ikus dezagun orain nola banatzen den bizi energiaegiten den elikaduraren inguruan.

Pisu egokia eta nahikoa indar izateko adina jatensaiatzen gara; gure elikaduraren eta pisuaren artean orekaizan ohi da, honetan ere zenbait faktore izan genezakeelarik(herentzia). Elikadura errazioa gutxitzen dugunean,borondate subkontzienteak digestioan erabili behar ez den

HIGIENISMOA 59

energia eliminazio-funtziora bideratzen du (toxemia gehiagoedo gutxiago beti baitago gorputzean eta eliminatzeabeharrezkoa baita bizitzarentzat).

Eliminazioaren gehitzea, normalki, pisuaren gutxitzeannabarmentzen da (beti ez bada ere), eta gorputzak bereerreserbak erabiliko ditu, kanpotikako errazioaren gutxitzeakonpentsatzeko. Elikadura mota berri hau denboraldi bateanmantentzen bada, berriro gorputzean pisuaren eta elikadura--errazio honen arteko oreka sortuko da (borondate subkon-tzientearen agindupean): honi deitzen diogu elikadura-etapa.

Pertsona gehienok egiten dugun bizimoduagatik,toxemia gehiago edo gutxiago pilatzen dugu gorputzean etaeliminazioa atzeratzen da. Normalean, eliminazioabultzatzeko biderik egokiena barau egitea dirudi, orduanbizi-energia guztia eliminazio-funtziora bideratzen baita(liseriketa eta erlazio funtzioak geldituta baitaude, nahiz etaerlazioa ez beti). Honek eliminazio organoak kargatzen ditueta beste organo errelebu batzuk ere bai, sintomak sortuz(burukomina, botalarria, giltzurrunetako mina, e.a.).

Egoera honetan konplikazioak sor daitezke eta organohauen galtzea etor daiteke. Hau normalean oso pertsonaintoxikatuetan gertatzen da.

Krisi hau subkontzienteak erabaki duenean, gaixotasunakutuaren kasua izango litzateke; borondate kontzienteak ezdu aldatzeko ahalmenik. Baina, krisi akutu hau subkonzien-teak sortzen ez duen bitartean, borondate kontzienteakerabaki dezake eliminazioa indartzea, elikadura eta ekintzafisikointelektualak gutxituz. Honela eliminazioa pixkanakajoango da, eta baraura iristean horrelako arriskuakebitatuko, ditugu.

60 HIGIENISMOA

Elikadura etapak:

- Dieta tradizionala.- Konplementatu eta asoziatu deituriko janeurriak.- Janeurri ideala deitzen duguna.- Eliminazio-dietak: - zelulosikoa

- zelulosikoa + proteinazkoa- ez zelulosikoa

- Baraua.

Lehenik baraua, ondoren ahuldura

(Barau egin berriro bizitzeko. Albert Mosseri; InMemoriam. Puertas Abiertas, Andre Torcquekgazteleratua).

Animalia batzutan barauak soinadarrak haztenlaguntzen du, baita zauriak sendatzen ere. Aldaskek erelandare berriak ematen dituzte, eta birsorkuntza-prozesuhonetan, hasieran behintzat, ez dute elikagairik hartzen.

Barauak funtzio sexuala edo beste galdutako zenbaitfuntzio berreskuratzen lagun dezake (usaimena, entzumena),burua argitzen da (sarri somatu izan da ikasleek azterketetangutxiago jaten dutela).

Barauan pisua galtzen da, baina pisu hau bizitasungutxien duten ehunetan galtzen da: gantza, toxinak). Ez diranerbioetako edo buruko zelulak galtzen; ehun txarrak ehunbiziak elikatzeko erabiltzen dira; ehun txar guztiak bukatudirenean, onak bakarrik gelditzen dira, eta hauek galtzerikez da komeni.

HIGIENISMOA 61

Lehenengo faseari baraua deitzen diogu, eta ehun txaredo erreserba txarren eliminazioa ikusten da, sintomakhonako hauek direlarik: ahoko gustu txarra, arnas hatsa, pisazikina eta usain txarrekoa, jateko gogorik eza, botalarria,mingain zikina, aho lehorra, e. a.

Bigarren faseari ahuldura deitzen diogu, eta gorputzabere ehun onak kontsumitzen hasten da, eta heriotzeraeramaten du honek. Fase honen sintomak hauek dira: arnasgozoa, ahoko gustu ona, pisa garbia, listu asko eta handikegun batzutara pisua askoz ere azkarrago jeisten hasten da,begiek ezin izaten dute jasan eguneko argia, ibiltzekoindarra galtzen da (hauek organo nobleen desnutrizioaadierazten dute).

Lehenengo faseak gorputzeko erreserba onek adinairauten du; bi erreserba mota ditugu:

- erreserba txarrak: toxinak, tumoreak, infekzioak,zornea.

- erreserba onak: azukrea, bitaminak, mineralak.

Erreserba onak gastatzen hasten direnean, ahoko gustutxarra, arnas hatsa, e. a. desagertu egiten dira, eta honekdesintoxikazioa bukatu egin dela adieratzen du, etahemendik aurrera baraua jarraitzea arriskutsua izandaitekeela.

Desintoxikazioaren bukaera bi arrazoirengatik gertadaiteke:

1.- ehun txarrak bukatu direlako.2.- ehun txarrak iraun arren, erreserba onak bukatu

direlako, eta hauek gastatzen direnean, gorputzakez du desintoxikazio lana bukatzerik.

62 HIGIENISMOA

Horregatik, ahuldura-fase arriskutsura irits daitekebarauan erreserba onak bukatzen direnean, nahiz eta erreserbatxar asko gelditu; hauek eliminatzeko beste barau bat edobatzuk beharko ditu gorputz horrek, erreserba onak berres-kuratu ondoren (hilabete batzutara). Horregatik, barauan, kasubatzutan, oraindik kilo askoren gehiegian ere hil daitekepertsona, kilo horiek erreserba txarrez osatuta izanez gero.

Baina, ahulduran sartu baino lehen zenbait sintomaizaten da, baraua bukatu behar dela adierazten duenak:

- aipatu ditugun eliminazio-sintomak ezkutatu egitendira (ez beti).

- benetako gosea azaltzen da (ez beti).- segurtasun-pisu bat ezartzen zaio gorputz bakoitzari,

bere konstituzioaren arabera, eta pisu horretatikbehera arriskutsua izan daiteke barauarekin jarraitzea(pisu hau orientatiboa da).

- organo nobleen sufrimendu sintomek ahulduraadierazten dute.

Gosea

Gosea osasun osoaren ezaugarria dugu. Inoiz goserikez dutenak intoxikaturik daude. Gosea, egarria, nekea,logura eta gorputzak bere beharrak adierazteko dituenezaugarriak, normalak eta baliagarriak dira osasunarieusteko (kasu egiten badiegu).

Gosea senti daiteke nahiz eta erreserba onak izan,gorputzak erreserbak larrialdietarako gordetzen baititu;horregatik, gizenak ere gosea senti dezake. Beraz, benetakogosea osasun onaren ezaugarri dela esaten dugu, bainagaixotasun egoeran ere izan daiteke zerbait jateko gogoa,

HIGIENISMOA 63

eta hau ez dugu gosea denik pentsatzen, gose faltsualitzateke.

Nola bereizi benetako gosea eta gose faltsua? Benetakogosea gero eta gehiagora joaten da, eta gose faltsuapiskanaka desagertzen joaten da; horregatik, gosea sentitzendenean, ordubete edo zai egotea ona da, benetakoa den alaez jakiteko. Gose faltsuaren beste sintoma batzuk hauekdira: buruko mina, korroskada, ondoeza, ahoko gustu txarra,urdailaren orroak, hesteen espasmoak sortutako tripakominak, indarrik eza, eztarriko estutasuna. Denak sentitzenez badira ere, hauetakoren bat sentitzen da.

Benetako gosearen sintomak, berriz, aho garbia, eztarrilasaia, buru argia, inolako ondoezik ez; gosea aho, eztarrieta urdailean sentitzen da, eta gorputz osoa hartzen dusentsazio honek; beraz, gosea sentitzen denetik, ona daordubete edo bi itxarotea jaten hasterako, hau benetakogosea den egiaztatu arte, orduan urdaila kizkurtuta egongoda eta ez emanda pertsona gehienengan dagoen bezala. Unehonetan, gosea baretzeko lain jan behar da eta honekin asetagelditu behar genuke, baina, normalki, urdaila emandaizaten dugu (kizkurtu gabe) eta orduan elikagai gehiagobehar izaten dugu asetzeko.

Benetako goserik gabe, oso zaila da neurrian jatea,orduan borondate kontzienteak kontrolatu behar baitu, etaelikagaiekin, kafe, alkohol eta beste drogekin gertatzen denagertatzen da: “lehenengo dosiak hurrengoa eskatzen du”.Honela dio Sheltonek: “Ondoezik, ahul, buruko minez,sentitzen bazara, eta sintoma hauek jandakoan pasatzenbadira, hori ez da benetako gosea, dependentzia baizik”.

64 HIGIENISMOA

Benetako gosea sentitzen denean, ondo sentitzen dapertsona, eta ordubete edo bi zain egoteko ez du arazorikizaten; baina, jende askok otordu aurrean goserik daudeladiote, baina otordua ordubete edo bi atzeratzen bada,indarrik gabe sentitzen hasten dira, burua arintzen zaie,buruko mina sentitzen dute edo urdaileko mina, bainasintoma hauek ez dute benetako gosearekin zerikusirik;drogari atxekita daudenek droga faltan izaten dituztendesintoxikazio-krisien antz gehiago dute.

Sarri, barau egiten hasten garenean, gosea sentigenezake, baina hau, bai benetakoa bada, bai faltsua bada,desagertu egiten da (faltsua lehenago) gorputza erreserbakerabiltzen hasten denean, baina erreserba (onak) bukatzendirenean gorputz osasuntsuetan benetako goseak azaldubehar luke. Hau ez da, ordea, gehienetan gertatzen etahorregatik baraua mozteko erabakia hartzeko beste sintomezbaliatuko gara.

Segurtasun-pisua

Orientatiboa da eta pisu idealaren % 60 izan ohi da.

Noiz izan daiteke arriskutsua baraua?

— Medikamentuen eraginpean urtetan daudenak; hauek ezdute erreserba esentzial edo onik, nahiz eta pisu normalaizan, erreserba hauek toxinaz, gatz, ur, koipez, osatutabaitaude, eta ostera, oso bitamina, gatz mineral eta entzimagutxiz. Jende hau oso argala bada, barauak egun gutxitanheriotzera eraman dezake; bestela gosea laster sentitzendute, erreserba-falta horregatik (ez beti). Pertsona hauetakobatean 20 egun barau egin ondoren iritsi zen gosea, baina

HIGIENISMOA 65

pertsona honek berak, handik bi urtetara egin zuen barauan,45 egun behar izan zituen gosea sentitzeko (bi urte hauetanmedikamentuak utzita zituen eta erregimen higienistajarraitu zuen).

— Medikamentu bidez kontrolatutako diabetikoak. Halaere, batzutan mesedegarria izan da, eta arazorik gabe egindute.

— Hipogluzemikoak.

— Bihotzeko grabea eta benetakoa dutenak.

— Oso pertsona zargalduak.

— Oso ahul sentitzen direnak.

— Oso degeneratuta daudenak.

— Oso ebakuntza murriztaileak jasan dituztenak (urdailedo heste puska handia kendu) Hala ere, kasu batzutanbarau egiteko arazorik ez dute azaldu.

— Giltzurrunak gaixoturik dituztenek (pisean odola,edema...) barau egin erdia beharko dute, barau osoaarriskutsua izan baitaiteke.

— Ultzera dutenek, gainera oso argalak badira.

— Denbora luzean kortisona edo beste hormonaren bathartu dutenak: baraua egin baino lehen, gutxienik hiruhilabete medikaziorik gabe egon beharko dute, berenguruinak funtzionatzen has daitezen.

66 HIGIENISMOA

— Tiroidektomizatuak, nahiz ebaketaz, nahiz irradiaziobidez.

— Beste zenbait kasu: aspaldidanik psikosi edo beste krisimentalak jasaten dituztenak, bere krisiak indarberritubaitaitezke barauaren ondorioz.

Barauaren etapak

Baraua prozesu berritzailea dugu gorputzarentzat. Eraaskotako barauak ikusten ditugu, baina barau asko aztertuondoren, baraua aurrera doan bezala hiru etapa nagusiikusten ditugu.

“Lehen aldiko baraua edo lehen etapa”.Barauan sartu eta lehenengo astea irauten du, gutxi

gora behera. Pisu dexente galtzen da, pultsua igo egiten daeta eliminazioa ere gehitu egiten da, honek guztiak zenbaitsintoma sortuz: agujetak, zenbait lekutako mina, hutsune--sentsazioa, indarrik eza, e.a.; batzutan sukarra azaltzen da,baina oso gutxitan. Etapa honetan gertatzen da bizi--energiaren erabileraren alderanzketa, erlazio funtziorakoerabiltzen zena nutrizio-(eliminazio)-funtziora bideratuz,honek beste sintoma batzuk ere sortzen dituelarik: idorreria,gorputzadarren hoztea, eta askotan eroritasun handia.

Lehen aldiko barau honek gorputzeko alferrikakotoxinen eliminazioari ekiten dio, eta nahiko gogorra izandaiteke elikadura etapak errespetatu ez badira; oso pertsonatoxemikoentzat oso etapa gogorra da eta horregatik jendeaskok ez dubarauarekin jarraitu nahi izaten, etapa honetakosintomek jarraituko duten beldurrez. Beste kasu batzutangehiegi argaltzen dira, nahiko argal egonik baraua egitenhasten direnak.

HIGIENISMOA 67

Baina eliminazio-etapa honen ondoren beste etapa batikus daiteke.

“Bigarren aldiko baraua edo bigarren etapa”.Bigarren eta hirugarren astean zehar izaten da gutxi

gora-behera. Etapa honetan aurreko etapako sintomakdesagertzen dira eta gorputza atseden alditxoan sartzen da.Aurreko etapan ingurune extrazelularreko toxineneliminazioari ekin bazaio, etapa honetan zelula mailakoaldaketak gertatzen dira, organoen berritzeari ekinez.Horregatik, bigarren aldiko baraua edo barau organikoadeitzen diogu. Organoen berritze (sendatze) hau,AUTOLISIren bidez egiten da. Honek esan nahi dugorputza bere ehunez elikatzen dela; honetarako gantz- etamuskulu-ehunak aukeratzen ditu, baina zelula nobleakerrespetatuz (nerbio-zelulak, adibidez). Organo gehienetanizaten dira intoxikazioaren eraginez erdi hondatutakozelulak, eta zelula hauen autokontsumo edo autolisiakorganoak berrituko ditu: esate baterako, iraizketakoorganoak (gibela, giltzurruna, birikak); prozesu honekkrisiren bat edo beste sor dezake. Nahiko indarrez azaltzenbadira ere, laster desagertzen dira azaltzen doazen bezala.

Baraua egiten ari dena gustora sentitzen da etapahonetan, bere gaixotasunak sendatu zaizkiola iruditzenbaitzaio, baina baraua ez da oraindik bukatu, etapa honetangelditzen bada ere; honen ondoren hirugarren etapaazalduko da.

“Hirugarren aldiko baraua edo hirugarren etapa”.Lehen esan bezala, etapa hauek ezin dira denboran

finkatu gutxi gora-behera izan ezik; baina, hirugarren asteapasatu ondoren hasi ohi da hirugarren aldiko baraua.

68 HIGIENISMOA

Organoen berritzearen ondoren (etapa honetan jarraitzenduen prozesua, bestalde) krisiek azaltzen jarraituko dute,bere errelebu-sintomak emanez, baina desagertzen joangodira gehiago ez azaltzeko.

Orduan, barau egiten ari denak baraua bukatzeko uneairitsi ote den pentsa dezake. Alabaina, mingain zikinak,pultsazio indartsuak eta gorputzeko indarrik ezak, barauajarraitzea komeni dela adieraziko dute, berari buruz dakienpertsona baten gidaritzapean; hain zuzen ere, etapa honetansortzen dira berritze sotilenak, diskretuenak, bainagorputzarentzat garrantzitsuenak direnak: funtzioenberregokitzeak. Zer da hau? Gorputza denbora luzeantoxemia egoeran egon denean, organoak narriatzen joatendira eta ez dute behar bezala lan egiten. Organoek aparatuakosatzen dituzte eta aparatu horiek funtzio organiko batbetetzen dute, funtzio hau ere behar bezala betetzen ezdelarik.

Hirugarren aldiko barauan lehen aipaturiko narriadura-ren alderantzizko prozesua gertatzen da; organoak berritzenari diren bezala, bere funtzioak ere berregokitzen joangodira aparatu osoaren funtzioa egokituz. Guzti horregatik,hirugarren aldiko barau honi barau funtzionala deitzendiogu.

Barauaren benetako bukaera sintoma atseginekadierazten dute: poza, euforia, begiratu bizia, mingaingarbia, indartsu sentitzea eta benetako gosea. Pisuaegonkortu egiten da eta pultsua ere bai.

Lehen aipatu dugun bezala, barauaren etapa guztiakbetetzea ez da beti posible izaten, gorputzak behar hainbat

HIGIENISMOA 69

erreserba on ez duelako, eta baraua mozteko adierazgarriizan daitezkeen sintomak ezagutzen jakin behar da.Horregatik pentsatzen dugu baraua egiteko ingurune egokiaeta kontseilari ona beharrezkoak direla. Helburu hau duteATSEDEN ETXEek, eta honetaz gainera, gizarteak egitenduen presio ezezkorretik urruntzen gaituzte.

Baraua eta atsedena

Barauan, noski, atseden fisiko, psikiko eta intelektualabeharrezkoak dira.

Barautiko irteera

Elikadura etapak alderantziz betez egingo dugu.

ELIKADURA

Gero eta ikerketa gehiago dugu elikadura etaosasunaren arteko eragina adierazten dutenak. Normalean,gaizki elikatzen gara: lurralde industrializatuetan elikaduragehiegiz, eta hirugarren munduko lurraldeetan, gutxiegiz.

Lurralde industrializatuetako elikadura aldatzen joanda azkeneko bi gizaldi hauetan:

- animalien proteina, gantz saturatu eta insaturatu,karbohidrato birfinduak eta fruta (?) gehiago jaten da(haragi, hegazti, arrain, esneki, arrautza, hesteki, landare--olio, azukre eta goxokiak, edari alkoholikoak).

70 HIGIENISMOA

- landare-zuntz, karbohidrato konplexu eta landare--proteina gutxiago jaten da (ogi, labore, lekale lehor, patata)

- elikagaien aniztasuna gehitu da, eta honek gabeziarengaixotasunak gutxitu ditu.

Badira zenbait lan, askorentzat erabakitzaileak ezbadira ere, gure gehiegizko elikaduran ditugun arriskuakneurtu nahi dituztenak, eta hauen arabera ondorio hauekatera genitzake:

GANTZAK (gehiegi jaten dugunean):

- Saturatuak - kolesterola gehitzea- arteriosklerosia - bihotzekoa - angorra

- infartoa- burmuin-infartoa

- Globalki - gaixotasun kardiobaskularrak gehitzea - loditasuna - diabetesa - tentsio altua - minbizia: heste lodikoa, bularrekoa- esklerosi multiplea - inmunitatea gutxitzea - behar baino lehen zahartzea

- Insaturatuak: - azido urikoa gehitzea - beazunezko harriak - garaia baino lehenagoko zahartzaroa- artritisa (?)- biriken enfisema (?)

HIGIENISMOA 71

PROTEINAK (gehiegiak):

- Animalienak - giltzurruneko harriak- gota, azido urikoa- kolesterola- gaixotasun autoinmuneak (?)

- Globalki - giltzurruneko harriak- osteoporosia- gota, azido urikoa gehitzea- pankreatitisa- tumoreak- inmunitatearen aldaketak- garaia baino lehenagoko zahartzaroa

KALORIAK (koipe, proteina, karbohidrato, almidoi,alkohol) (gehiegiak):

- gizentasuna eta honek dakartzanak- arteriosklerosia- kardiopatia iskemikoa- tentsio altua- tumoreak- garaia baino lehenagoko zahartzaroa

elikagaien proportzio egokia gaur egungo proportzioaP+G=%20 Karbohidratoak=%80 P+G=%50 Kh=%50

ELIKADURA BIRFINDUA (zuntz gutxiegiduna eta ziurasko bitamina eta mineralen proportzio desegokiakeraginak):

- eginkari gutxi eta lehorrak - kaka egiteko indar gehiago egin beharra - tripa barruko eta hesteetako presioaren gehitzea

72 HIGIENISMOA

Honek guztiak eraginda:- Idorreria, hemorroideak, barizeak, hiatuko etena,

urdail- hestegorrirako birfluxua, heste lodikodibertikulua

Elikadura birfinduaren ondorioz, baita ere:- kaloria eta koipe askodun dietak izan ohi dira- gantz eta kolesterola hobeto zurgatzen dira

Hauen eraginez:- loditasuna, diabetesa, arteriosklerosia, besikulako

harriak- hesteetako bakterio-aldaketak- azido biliarretatik minbizia sor dezakeen zenbait

substantzia ateratzen da- hesteetako igarotza makaltzen da

Hauek guztietatik apendizitisa eta heste lodiko minbizi--arriskua datoz.

Zenbait landare-zuntzek (pektinak, muzilago, lignina,olo-maluta, lekariak) badirudi odoleko kolesterola jeistenduela eta gluzemiaren kontrola errazten duela.

GATZA: hipertentsioa (faktore genetikoa ere badu)- bihotz-hodietako gaixotasunak hipertentsioaren

ondorioz- bihotzekoa (HTA eraginaz)- giltzurrunetako harriak (aurretiko joera

dutenengan)KAFEA: - urdaileko jariakina gehitzen du

- kolesterola gehitzen du- areako minbiziaren arrizkua gehitzen du

HIGIENISMOA 73

- biriketako minbiziaren arriskua gehitzen du- tentsio sistolikoa gehitzen du- koronariopatien arriskua gehitzen du (?)- fetua galtzeko arriskua gehitzen du- sortzetiko gaixotasunak gehitzen ditu

animalietan- osteoporosi-arriskua gehitzen du

KUTSADURA KIMI