EHUNAK

3. gaia

1 LANDARE EHUNAK1.1. MERISTEMO-EHUNAK

Enbrioi zelulak dira Ehun hauek landarearen bizi osoan zatitu daitezke Ehun hauetatik sortzen dira:

landarearen gainerako zelulak Nolakoak:

Txikiak Pareta fina Nukleo handia Bakuolo gutxi Elkarri oso itsatsita

Zatitzean

Bi mota: Primarioak: - meristemo zeluletatik sortuak

- Apikalak: zurtoinen eta sustraien puntan. Landarea luzatzea ahalbidetu.

Sekundarioak: - mersitemo zelula bilakatu diren zelula helduak

- sustrai eta enbor zaharren barruan - Alborantz ugaldu (landarea loditu) - Bi mota: kanbiuma eta felogenoa

Meristemo ehun berriakEhun helduak

1.2. EHUN HELDUAKEhun parenkimatikoak

Ehunik ugarienak dira Zelula arteko hutsarteak bete Bereizkuntza maila urria dute Hainbat mota:

Parenkima klorofilikoa Kloroplasto ugari Hostoetan batez ere

Erreserbako parenkima Elikagaien erreserba: almidoia batez ere Tuberkuluetan, hazietan…Ur parenkima Ura gorde Kaktusen zeluletan…Aire parenkima Zelulen artean hutsarteak osatu bertan airea

gordetzeko Uretako landareekParenkima baskularra Ehun eroaleetan

Ehun babesgarriak

Landarea babestu

Epidermisa Landarearen atala berrietan: hostoa,

zurtoina eta sustraia Geruza bakarra Hutsarterik ez Kloroplastorik ez Zurtoin eta hostoetan kutikulaz estalia

Gasen trukea: estomak Uraren trukea: sustrai ileak

Lehortzetik

Kanpoko agenteetatik

Kutina: Substantzia lipidiko iragazkaitza

Endodermisa Batez ere sustraietan Parenkima eta hodi eroaleen artean dago Zelula geruza bakarra Ligninaz eta suberina ditu: Casparyren banda

iragazkaitza Funtzioa: sustarietatik sarturiko ura eta gatz-mineralen

xurgapena erregulatu. Zitoplasman zehar pasa

https://www.youtube.com/watch?v=HBHxT69Oz1o

Suberra edo artelazkia Epidermisaren ordez jarri hazkunde sekundarioko

zonetan Zelula hilak Hainbat geruza Suberinaz estaltzean hiltzen dira Lentizeletatik egiten da gas trukea Funtzioa: babesa

Eusteko ehunak Funtzioa: erresistentzia eman Oso pareta lodiko zelulak

Kolenkima Landareen atal berrietan eta belarretan Zelulosazko geruza lodiak

Esklerenkima Landarea hazten EZ den lekuetan Pareta oso lodiak Zelulak hilda daude Lignifikatuak: kolenkima baino gogorragoak

Ehun eroaleak Hodi fin-finak dira Sustantziak garraiatzeko balio dute

Xilema

Funtzioa: Izerdi gordina sustraietatik landarearen hosto eta zurtoin berdeetaraino eramaten du, bertan fotosintesia egin dadin.

Egitura: lerroan kokatzen dira hilik eta hutsik dauden zelulak eta substantziak zuloetan zehar pasatzen dira.

Floema

Funtzioa: Izerdi landua (fotosintesian sortu diren biomolekulak dituena) landarearen hosto eta zurtoin berdeetatik landarearen gainerako ataletara eramaten du

Egitura: lerroan kokaturiko zelulak bizirik daude, baina ez dute nukleorik ez organulurik. Substantziak zelulen zitoplasman zehar pasatzen dira.

Ehun jariatzaileak Substantziak jariatzen dituzte bai

kanpora zein barrura.

Kanpokoak Epidermisean daude. Adibidez: nektarra jariatzen dute

intsektuak erakartzeko, ura askatzen dute edo substantzia mingarriak aska ditzakete (asunek adibidez).

Barrukoak Landareen barruan daude eta

substantziak zelula barrura edo zelulen artera jariatzen dituzte.

Adibidez: latexa edo erretxina askatzen duten ehunak (landarea jaten duten intsektuetatik babesteko).

2 ANIMALIA-EHUNAK2.1. Epitelio-ehunak edo epitelioak

Kubo edo zilindro forma Bizitza laburra – etengabe berritu Elkarren artean hutsarterik ez

Estaldurako epitelioak Non: gorputzaren kanpoaldean eta organo hutsen

gainazalean. Mintz basalaren gainean. Ez dute odol basorik Funtzioa: babesa eta xurgapena (batzuek bakarrik)

Estaldurako epitelio motak

Guruin epitelioak Funtzioa: substantziak jariatzea Guruinetan daude Hiru mota:

Exokrinoak: kanpora isuri. Izerdia.

Endokrinoak: barrura. Hormonak isuri odolera. Tiroidea.

Mixtoak: barrura zein kanpora

Nola sortu =>

2.2. Ehun konektiboak Ugarienak Funtzioa: gainerako ehunak lotzea, eustea, elikatzea eta

babestea Zelulaz kanpoko matrizean sakabanaturik

Ehun konjuntiboa Funtzioa: gainerako ehunak lotzea eta komunikatzea Oso baskularizatua: odol hodi ugari Nerbio bukaera ugari Zelulaz kanpo:

Kolageno zuntzak Zuntz elastikoak Oinarrizko substantzio glukoproteikoa

HIRU MOTA:•Laxoa

•Trinkoa•Elastikoa

Gantz ehuna Larruazalaren azpian batez ere Funtzioa:

Beroa mantentzeko Kolpeak jasateko Energia erreserba

Adipozito izeneko zelulek gordetzen dute gantza (triglizeridoak). Zitoplasman, tanta moduan.

Kartilago-ehuna Funtzioak:

Gorputzaren zati bigunei eutsi Artikulazioen artean

Matrizea (zelulatik kanpoko zatia): Solidoa eta elastikoa Osaketa: Kolageno zuntzak + zuntz elastikoak + substantzia

amorfoa Zelulak:

Kondrozito izena dute Aintziran sartuta egoten dira

Ez dute odol basorik, ezta nerbio bukaerarik ere

Hezur ehuna Funtzioak:

Organismoari eutsi Organoak babestu (burmuina, bihotza…) Odol zelulak eratu (hezur-muinean) Ca eta P-ren erreserba Mugimendua ahalbidetu

Hezur matrizea: Solidoa eta zurruna Bi osagai

Ez-organikoa: gogorra eta hauskorra (CaCo3 eta fosfatoak) Urteekin => +

Organikoa: elastikoa (kolageno zuntzak eta substantzia amorfoa) Urt. => -

Hezurreko zelulak: Osteoblastoak: matrizearen zati organikoa sortu Osteozitoak: elkarrekin konektaturiko aintziretan daude Osteoklastoak: matrizea xurgatu

Odol-ehuna Funtzioak:

Garraioa: Elikagaiak Oxigenoa eta karbono dioxidoa Hondakinak Hormonak Antigorputzak

Tenperatura erregulatu Matrizea (odol-plasma):

Konposizoa: ura, gatz-mineralak, proteinak, lipidoak, glukosa, aminoazidoak, entzimak, hormonak, hondakinak…

Odoleko zelulak: Eritrozitoak (globulu gorriak)

Kolore gorria O2 eta CO2 garraiatu

Leukozitoak (globulu zuriak) Organismoa babestu substantzia arrotzengandik Fagozitatuz edo antigorputzak sortuz

Plaketak Odola koagulatzen dute

Plaketa

2.3. Muskulu-ehunak Funtzioa: mugimendua Hiru mota (hurrengo diapositibetan)

Eskeleto-muskularen ehun ildaskatua Bihotz-muskuluen ehun ildaskatua Muskulu-ehun lisoa

Muskulu zuntzak: Zatitzeko ahalmenik ez Mitokondrio ugari Miozuntzexkak dituzte

Muskulu zuntzak eta miozuntxexkak

Eskeleto-muskuluen ehun ildaskatua Hezurrei loturik Zilindrikoak eta hainbat zentrimetoko luzera Nukleoa albo batean Miozuntzexkak ordenatuak: ildaskak ageri dira Borondatezko mugimenduak eragin

Bihotz-muskuluen ehun ildaskatua Bihotzaren paretetan Ildaskak ageri dira baita Mogimenduak oharkabean egiten dira

Muskulu-ehun lisoa Digestio hodietan, arnasbideetan eta odol-basoetan Miozuntzexkak ez daude ordenaturik: ildaskarik ez Oharkabeko mugimenduak: begi ninia, mugimendu

peristaltikoak

2.4. Nerbio ehuna Funtzioa: Estimulua nerbio-bulkada bihurtu, garraiatzea, erantzuna

ematea eta erantzuna organo efektoreetara garraiatzea. Bi zelula mota:

Neuronak Zatiak:

Perikariona: zelularen gorputza. Nukleoa. Mitokondrio ugari. Luzakinak:

Dendritak: Nerbio-bulkada: beste neurona batetik gorputzera Axoia: luzea. Amaieran telodendroiak. Nerbio-bulkada: gorputzetik

beste neurona batera

Gliako zelulak Neuronak baino ugariagoak eta txikiagoak Funtzioa: neuronei eutsi, babestu, elikatu… Motak:

Astrozito Mikrogliako zelulak Oligodendrozitoak Schwannen zelulak

Axoiak inguratzen dituztemielina zorroak osatuz