r e v i s t a t r i m e s t r a l a d e l ' i n s t i t u t d ' e s t u d i s o c c i t a n s

Entrevista ambJoan Ganhaire

nº 145set/oct/nov

de 20134 €

issn 2105-620X

ÒC TÉLÉ: TÀ QUÉ HAR?

Compte-rendutde l'estiu

2 n°145

Aquesta revista es publicada amb las ajudas de:

Editorial Una rintrada sota lo signe de la vigiléncia, de la tenacitat e de l’accion! p 3

Actualitats Actualitats politicas de l’estiu p 4-5

Ressons de l’Estivada 2013 p 6-7

Ressons dels Rescòntres Occitans en Provença 2013 p 8

Lo Pargue natural regional del Lengadòc-Naut certificat pel labèl Òc per l’occitan p 9

An agut lo labèl Òc per l’occitan; Las ofertas del Servici de l’Emplec p 10

Dorsièr Òc Tele: tà qué har? p 11-14

Projèctes Nòvas dels servici toponimic de l’IEO p 15

Seccions Paraulas de País: exposicion itineranta en Auvèrnhe p 16-17

Projèctes Ensenhament pels adultes: PARLESC e Aprenem l’occitan p 18

Libres Maèla Dupon e la nòva poesia occitana; Los tòmes VI e VII del diccionari de C. Rapin p 19

Entrevista Joan Ganhaire e lo roman policièr p 20-21

Lenga Gimona p 22

Tribuna Liura Colera: Faula sens morala p 23

Venètz sòcis de l'Institut d'Estudis Occitans!

Nom, prenom: …………………………………………………….………………………………………..

Adreiça:……………………………………………………………...…………………………………………

CP: ………... Vila: ………………………………… Corrièl: ...……………………………………………..

Vòli prene l'adesion per l'annada (recebrai la revista) 30 € - individual

12 € - estudiant e caumaire

38 € - cople e associacion

M'aboni a la revista Anem Occitans ! 4 n° l'an : 15 € 20€ fòra Estat francés (virament obligatòri, ref. bancàrias : CEMP 13135 00080 08106194919 56)

Abonament de sosten : a comptar de 25 €.

Vòli far un don de .......... €

l'IEO es reconegut d'utilitat publica : lo vòstre don es deductible dels impòstes. Per exemple, s’avètz un revengut impausable de 1000€, podètz faire un don d'un montant de 20% maximum siá 200€.

Auretz alara una reduccion d'impòstes de 66% de vòstre don siá 120€ de reduccion d'impòstes.

mandi un chèc de ...... € a IEO federal, 11 carrièra Malcosinat 31000 Tolosa

An obrat per aqueste n°145: Alexis Quentin, Ana-Maria Poggio, Audrey Veaute, Jacme Taupiac, Joan Ganhaire, Laurenç Gòsset, Lisa Gròs, Marçau de l’Oliu, Marion Sabatièr, Michèu Chapduelh, Pèire Brechet.

Crèdits foto: Domèni public, cobèrta.

Concepcion grafica de la tampa: MT Trace

Association Institut d’Estudis Occitans 11 rue Malcousinat, 31000 Toulouse - 05 34 44 97 11

direccion@ieo-oc.org / www.ieo-oc.org

Editeur et directeur de la publication : Pierre Bréchet Imprimeur : Albédia Imprimeurs

137 avenue de Conthe BP 90449, 15004 Aurillac Cedex Dépôt légal : 3ème trimestre 2013

Date de publication : 30 septembre 2013

ENSENHADOR

n°145 3

Aquest an, l’arribada de la calor sem-bla d’aver avivat nòstrei politics que la temporada estivala siguèt richa en eveniments e prepaus sus lei lengas regionalas. En dubèrtura, avèm agut una presen-tacion de l’Offici Public de la Lenga Occitana (OPLO) que vèn de capitar una promiera etapa decisiva : faire aderir leis institucions ai principis d’or-ganizacion administrativa d’aquesta organisme novèu. Organisme que concentrarà dins un promier temps seis esforç sus l’armonizacion de la politica linguistica interregionala amb una amira màger fòrta : la transmis-sion de l’occitan a la joinessa per for-mar de locutors complets. Serà dedi-cat a la lenga mentre que conservarà la responsabillitat de la politica cultura-la ai regions. Nos venguèt puei lo rapòrt de la co-mission Filippetti : de proposicions, un sòcle solide de desvolopar (li retrobam globalament lei revendicacions essen-cialas de la Crida Anem Òc) que pòt servir per apielar la mesa en plaça dei politicas publicas… mai de susvelhar, ara, s’enterraràn l’afaire au fin fons d’un cafochi ministeriau ò se i aurà una vertadiera volontat politica dau governament de lo metre en òbra. Ambé totjorn una meteissa conclu-sion : nos fau, au finau, « un acte juri-dic fòrt » una lèi, un Còdi per lei len-gas regionalas. A nautrei, coma totjorn, d’èstre pre-

sents per rendre visibla e faire espetar una demanda fòrta e imperiosa…qu’avèm aquí un ròtle primordiau de jogar per bostigar, empurar l’accion dei parlamentaris. Nos fau, en particu-lar, acompanhar aquelei qu’òbran dins nòstre sens e qu’assajan de subre-montar l’inercia de l’aparelh d’Estat francés dins sa rigiditat arcaïca. En tant qu’occitans, de mai, devèm sempre gardar en tèsta, sensa falir, que nos fau faire respectar l’unicitat de nòstra lenga (dins sa varietat) au mo-ment qu’un comitat scientific es a man de revisitar la lista dei Lengas de França. Siguèt, puei, lo torn dau Forum dei Lengas regionalas, de Langon. Aques-te d’aquí examinèt lei politicas linguis-ticas menadas per l’Estat e lei Collecti-vitats territorialas : una occasion, entre autra, de prendre la mesura dau pretz-fach ingrat dei parlamentaris per vén-cer lo flaquitge e lo blocatge d’una part bòna dei auts responsables, fàcia a son ignorància crassa de la situacion dei Lengas Regionalas. N’i a pasmens, de mai en mai que s’engatjan sus aquesta question e se fa lo constat que l’avenir passa per de nivèus diferents d’accion e que l’ac-cion dau mitan associatiu (que nos pòt de còps semblar pron derisòri) es pas-mens vitala per butar, ponchonar aquelei qu’an lo poder decisionau. Puei que parlam dei parlamentaris oblidarem pas la visita dau President dau Senat Joan-Pèire Bel a l’Estivada de Rodés. L’i rescontrèt leis associa-cions occitanistas màgers e prenguèt un temps per dialogar amb elas… Ne’n vaquí un que faguèt pas de pro-messas espetaclosas mai que tornèt afortir son engatjament per lei lengas regionalas e sa volontat d’acompanhar nòstrei revindicacions. De tenir d’a ment per la seguida ! Una sequèla de projèctes, de debats, que nos fan prendre la mesura, un còp de mai, de tot çò qu’avèm de faire e que nos pròva (n’aguessiam dobtat !)

que nòstrei « vertuts » principalas se devon d’èstre : tenacitat, testarditge e mobilizacion constanta dins lo segui-ment de nòstrei revindicacions. De l’enavans e de la conviccion que mostrarem depende l’avenidor de l’oc-citan. Dau temps que d’unei chifravan ansin ais avançadas possiblas de nòstreis idèias sus lo plan legau e administra-tiu, d’autrei presentavan, urbi et orbi, l’ample de la creativitat artistica occita-na contemporanèa. D’autreis encara, mens vesedors per lo moment, s’afanavan a rafinar un projècte de web tele, tota en occitan. « Òc TELE » es a man d’espelir, co-mençariá de difusar sei promiers pro-gramas en fin d’annada ! Una aisina de tria per la socializacion de la lenga ! Per quant a l’IEO, es a entrincar, des-puei quauquei temps, una reactivacion de la Coordinacion Anem Òc ambé totei sei compausantas… Agueriam un promier acamp a Rodés, un autre se deuriá debanar dins gaire. De seguir ! Longamai an aquesta aventura que d’accions comunas pòdon que refortir lo pès e l’eficacitat de nòstreis inter-vencions ! Dins la meteissa dralha, l’IEO sempre conscient que « tres fan mai que dos », demòra tanben, de lònga, en relacion ambé leis autrei lengas de França e de modalitats per d’accions a venir, de cotria, son encara a definir. Adonc, un estiu dense, bòna marca d’una dinamica per lei lengas regiona-las que nos promete una annada no-vèla pron cargada e bolegadissa. Son eficacitat serà a la mesura de nòstra capacitat e determinacion a obrar to-teis ensems per ganhar la batèsta ! Fem avans !

Pèire Brechet President de l’IEO

Una rintrada sota lo signe de la vigiléncia, de la tenacitat e de l’accion!

EDITORIAL

© Andriu de Gevaudan

Au moment d’acabar lo contengut d’aqueste numerò de la revista, qu’aprenem lo vòte deu rapòrt Alfonsi pertocant a las lengas en dangièr (donc l’occitan) au Parlament europèu. Los eurodeputats francés que se son singularizats en tot préner ua bona plaça en çò de’us qu’an votat contre o que se son abstenguts. L’IEO que’s felicita de l’adopcion d’aqueste tèxte, resultat d’ua concertac ion de las importantas entre lo demiei culturau, i compres l’IEO, mercés aus ONGs EBLUL-França e ELEN, e los eurodeputats que son favorables a ua mielhor reconeishança de las lengas regionaus au nivèu europèus. L’ensemble deus comunicats e lo detalh deu rapòrt adoptat que’s pòden consultar suu site internet de l’IEO.

4 n°145

Un rapòrt de mei, lo rapòrt Filippetti?

L’actualitat, chic abans l’Estivada, e au parat de

l’Estivada, qu’estó rica d’informacions e de presas de

posicion a l’entorn de la lenga occitana. Purmèr, que

podem citar l’oficializacion deu rapòrt deu Comitat

consultatiu per la promocion de las lengas regionaus

e de la pluralitat lingüistica, en version abracada

"rapòrt Filippetti"1, deu nom de la ministra de la Cul-

tura e de la Comunicacion.

Ne se pòt pas díser aqueste tribalh deu comitat

prenó fòrça temps e energia a las associacions occi-

tanas que n’estón pas briga, de faiçon generau, con-

sultadas. Tà damorar positiu, que poderem díser lo

rapòrt que permet de balhar un estat deus luòcs plan

actualizat de la situacion de las lengas minorizadas

en França, e deus enjòcs per cadua, en mei deus

enjòcs generaus. Aqueste tribalh, anonciat au moment

deu desengatjament deu Governament de cap a ua

potenciau ratificacion de la carta europèa per las

lengas minorizadas, que presenta l’IEO com un actor

magèr “institucionau”.

Solide, l’IEO qu’es ua institucion dens lo sens d’ua

legitimitat ganhada suu terrenh desempuish 1945, e

en grana partida pr’amor deu son engatjament dens

los collectius Anem Òc e Coordinacion occitana de

Tolosa; mes l’IEO a pas briga rapòrt dab lo CIRDÒC,

utis public, que cita tanben lo rapòrt. Totun, que hè

necèra d’aver institucions reconegudas per l’Estat, a

tot legir lo rapòrt, pr’amor qu’èm dens un rapòrt de

fòrça entre los diferents actors, e l’oficializacion

d’instituts/institucions que permet de pesar sus las de-

cisions. Aute interés deu rapòrt, per los que se deven

tostemps justificar suu terrenh: la lenga qu’es unica, e

rica de las soa diversitat. Ne tornaram pas aquí

dessús! 1 www.culturecommunication.gouv.fr/Actualites/Missions-et-

rapports/Redefinir-une-politique-publique-en-faveur-des-

langues-regionales-et-de-la-pluralite-linguistique-interne

Anem Òc per la lenga occitana

Desempuish la manifestacion de Tolosa de 2012,

qu’estó organizada per un comitat limitat

d’associacions membras de la Coordinacion (IEO –

Calandretas – Oc-Bi Aquitània), qu’èra lo purmèr còp

las 5 associacions (Coordinacion mei Felco e Felibrige)

se recampèn per discutir d’ua seguida probabla a

l’accion de Tolosa. Quitament se los ligams e los es-

cambis que son regulars entre las personas, aqueste

recampament a Rodés dens la sala deu Conselh co-

munau qu’èra simbolic tà se projectar sus ua accion

coordonada, que se deu definir dens los mes a viéner.

Ana-Maria Poggio, Secretari federau, que brembè

las consequéncias umanas e financèras de

ACTUALITATS

n°145 5

ACTUALITATS

l’organisacion d’esveniments deus bèths com lo de

Tolosa, e de l’implicacion que hè necèra, tan au niv-

èu de las associacions que deus benevòles entà lo

tipe de manifestacion que serà causit sii ua capita-

da. E l’UNESCO, que avó la vistalha de l’IEO e de

las autas lengas de França au mes de mai, que de-

veré aver a assegurar lo servici “après encontre”,

solide!

Politica interregionau

Desempuish quauques annadas l’Estivada es ven-

gut lo luòc de recampament deus diferents elegits

encargats de la lenga occitana, subretot au nivèu

regionau. Aqueste recampament qu’es precedit per

lo de Lengon, que permet de debater e de har pro-

posicions per las diferentas lengas. L’estat deus luòc

hèit a Rodés, de cap a un public larg e critic, que

permet de se focalizar sus la situacion de la lenga

occitana, e d’analisar los diferents nivèus

d’implicacion politica en Occitània. Lavètz, desem-

puish un an, que se passè? Quin bilanç? Que se bole-

gan, solide, entre Aquitània e Miègjorn-Pirenèus tà

bastir un Ofici Public per la Lenga Occitana, quita-

ment se la comunicacion n’es pas pro clara. Entre di-

ficultats a implicar las diferentas regions, e posicio-

nament a definir deu mitan culturau associatiu, que i

aurà mei d’un escambi a organizar se lo monde e

volen aqueste utis e foncioni au servici de l’occitan

(com se passa au Bascoat o en Bretanha), mes adap-

tat a la realitat occitana (riquessa de la lenga, di-

mension deu país, etc.). En Ròse-Aups, lo conselhèr

regionau Lounes Belkacem qu’insistè sus la flaquessa

deu budgècte entà las lengas regionaus. Quitament

se se parla globaument de reduccion de budgècte

per 2014, la linha lenga regionau ne correspon pas

a mei d’1/12000 deu budgècte totau. Estossi ua

prioritat, que i a mei que la linha occitana a tornar

véder, e quitament, que seré plan que contunhi

d’augmentar. Per eth, duas rasons per justificar

l’investiment mei important de la region:

"avossin pas qu’ua soleta causa de har au niv-

èu regionau, que seré de s’implicar per las len-

gas ditas regionaus";

Quan 60 personas e son emplegadas peu

Conselh regionau per s’ocupar deus transpòrts,

que n’es pas de la competéncia de la region

(que passa per la SNCF o lo nivèu departa-

mentau), que deveré estar possible de ne

préner duas per s’ocupar de las lengas regio-

naus (occitan e franco-provençau).

Lo representant peu catalan, eth, confirmè

l’importancia deu malhum numeric tà assegurar ua

visibilitat e ua existéncia a lengas minorizadas o que

n’an pas nat estatut estatic. Atau, lo catalan que seré

la 3au lenga de penetracion sus internet. Entad eth,

las navèras technologias que son ajudas entà las len-

gas minorizadas e las associacions que s’i deven mei

interessar.

Acamp dels elegits al temps de l’Estivada 2013. D’esquèrra a dreta: Lounes Belkacem, Gustau Aliròl, Guilhèm Latruversa e David Grosclaude.

6 n°145

ACTUALITATS

Entre ua programacion complicada (quina es la situacion vertadèra de la creacion artisitica occitana, e de la soa qualitat?) e d’esveniments climatics (auratge, tempèsta la dissabte) e politics contraris (discutidas a l’entorn de las finanças), shens insistir sus la crisi economica, lo succès popular n’estó pas com-plètament present. Aquò dit, l’Estivada que damora l’unica veirina culturau capabla de recampar, lo temps d’ua setmana, l’ensemble deus actors culturaus occitans tà parlar deu present e definir l’aviéner.

Alavètz justament, après la "capitada" de la mani-festacion de Rodés a la prima passada, ua manifesta-cion locau entà har enténer e motivar las associacions occitanas deu país, lo conselh generau d’Avairon, e lo son president Luche, qu’avè la pression tà, a minima, mantiéner lo nivèu financèr d’ajuda de cap a las asso-ciacions. De tot aquò, lo responsable departamentau

ne’n tienè pas compte en tot demenesir l’ajuda publi-ca a l’Estivada, qu’es lo hestenau de la vila de Rodés, gaviada per un conse socialista, abans d’estar lo hes-tenau departamentau, gaviat per la dreta. E los en-jòcs politics entre partits e personaus qu’eston plan compresas quan Joan-Pèire Bel, president deu Senat, dusau personalitat de l’Estat e, desempuish la mani-festacion de Tolosa, defensor de la lenga occitana, decidè suu còp de comblar lo deficit previst. Cada president associatiu qu’ac sap ara quina collectar la moneda, anonciada de pertot en baish per 2014. E donc, a qué aurà servit la manifestacion de Rodés peu moment occitansita dens son ensemble? Lhèu a convincér lo monde que si manifestacion hestiva que hèn necèra de temps en quan, dab revendicacions totun, tà se balhar de vam, lo temps n’es pa sarribat de desihar de caire las revendicacions tà la lenga occitana e d’ac díser clarament, com estó lo cas lo 31 de març de 2012 a Tolosa.

En mei de l’Estivada, que sabem mei d’ua iniciativa que’s desvolopa per assegurar la preséncia de la len-ga. Se la creacion d’esveniments especifics que deu contunhar, un axe de socializacion qu’es tanben l’inte-gracion de la lenga dens l’existent; atau, que’s pòt

L’equipa salariada de l’IEO, ajudada per mei

d’un administrator e benevòle de l’associacion,

qu’èra presenta, un còp de mei, a l’Estivada de

Rodés per l’edicion deus 20 ans.

6 n°145

ACTUALITATS

n°145 7

saludar l’iniciativa de Pit Produc-cion, de Didièr Tosis que’s per-pausa per ocupar l’espaci cultu-rau e sociau dab ua equipa re-duisida mes motivada: entre es-panholizacion, o basquizacion deu hèit culturau gascon, que i a un tribalh important de menar entà la lenga occitana torni trapar ua plaça normau dens la societat.

Per tornar a l’accion de l’IEO au parat de l’Estivada, que po-dem mencionar las accions de sen-sibilizacion d’un public, chic pre-sent au moment que la tenda e los associatius èran disponibles, tà har coneisher las accions associativas de cap a la len-ga occitana: toponimia occitana, accions deu centre de ressorças (paginas occitanas , servici de l’emplec,…), transmission de la lenga a la petita enfancia, di-fusion deu libret occitan qu’es aquò, preséncia deu labèl Òc per l’occitan que prenó en carga la presén-cia de l’occitan dens los estands comerciaus. Mes n’i avè pas pro, e augan, que son los autors de IEO Edi-cions que se’n tornèn per presentar los lors libes e as-segurar sesilhas de dedicaças. Atau, Robèrt Marti, peu son libe en francés Viaur, Sèrgi Gairal (Las va-

canças de Pascas), Joan Gan-haire (vautres que m’avètz tua-da), Romièg Jumèu (Pantòri) M a g a l í B i z ò t - D a r g e n t (Questions essencialas e Croni-cas pacolinas), que son venuts parlar deus lors projèctes d’es-critura.

E l’an que ven? Que’s parla de tornar dens un endret mei adaptat, çò que seré ua bona causa tant peus expausants que peu public. Mes l’enjòc, entà l’IEO, serà d’ara enlà de despassar lo recampament deus militants e de tocar la

societat occitana. Qu’ac sabem, a maugrat deus nos-tes esforçs com deus sondatges, que deishan au mon-de mei de temps per pensar e responer, que hè mes-tièr de rebrembar au monde lo BA-Ba de la cultura occitana, los enjòcs culturaus e çò de perpausat peu malhum de l’IEO suu terrenh. L’Estivada que deu per-méter de testar dens la durada navèras faiçons d’in-teressar lo monde, de’us har pausar questions sus l’oc-citan, e lhèu, viéner à çò de perpausat, com los cors de lenga, solide, e l’ensemble deus talhièrs (dança, musica) e deus sites numerics de l’IEO.

ACTUALITATS

8 n°145

L’estiu siguèt riche d’eveniments de tota mena : festenaus nombrós e variats, visitas istoricas e descubèrtas dau patrimòni guidadas en occitan (ò non), Universitat Occitana d’Estiu de Nimes, Rescòntres Occitans en Provença, Escòla Occitana d’Estiu de Vilanòva e ne’n passi que lei vouguèssi totei citar n’oblidariáu segurament! Mai, aquò, es pas mon prepaus.

Segon l’avís, pasmens, de multiples testimònis, articles e rendut-còmptes s’avisam que, per una part bòna, toteis aquesteis aventuras registrèron aquest an una baissa de trevança dau public.

Efiech de la crisi? De segur! Personalament, vanegaira de tria despuei totjorn, m’atròbi d’aquesta temporada dins la necessitat de limitar en partida mei barrolatges.

Mai siguem lucides, n’es pas la rason unica… que d’unei tènon tanben francament de l’evolucion dei mentalitats e de la societat de uei.

Adonc, un art dificile que de trobar lo juste equilibri entre nòstrei valors (sensa demorar passeistas) e aquelei dau monde de uei que son pas totjorn de bòn valer.

Se prèni lo cas dei Rescòntres Occitans en Provença (que partic ipi despuei desenaus d’annadas a son organizacion): an conoissut de trebolaments mai, fins ara, se siam totjorn avisats dei moments que veniá necite de s’adaptar e avèm totjorn trobat lo bòna formula per tornar apetegar lo public.

Amb aquò, emai se podèm dire

que son totjorn de capitadas dins son debanament, contunhèsse la baissa d’efectiu la situacion tardariá gaire de venir critica, puei que foncionam sus la basi dau benevolat mai en autogestion complèta, sensa ges d’ajuda financiera de cu que sigue.

Alora que faire? Plegar botiga per pas venir de mantenèires entèstardits sus de procediments vielhanchons, repepiaires d’un autre temps?

Me sembla pasmens, que maugrat sei quasi quaranta ans de vida e sei feblesas, lei Rescòntres an totjorn son utilitat.

Que li vènon cercar lo monde?

De professionaus l’i vènon per èstre en immersion linguistica quauquei jorns e per completar sa formacion en lenga e/ò cultura…

D ’ a c t o r s a s s o c i a t i u s benevòles, esparpalhats sus lo territòri, l’i tròban un moment privi legiat de rescòntre e d’escambis d’informacions, idèias e reflexions, experiéncias, projèctes e espèrs ; de temps per confrontar e comparar sei biais de faire e bastir de novèlas estrategias per l’anament de son associacion. L’i tròban tanben una fònt d’envam e de dinamisme per la seguida de son accion, c o n s c i e n t s d e s o n apartenéncia a un malhum impo r tan t de m o nde qu’òbran ambé lei meteissas amiras e menan lei meteissei batèstas per faire avançar la l’occitan dins sa visibilitat e sa socializacion.

De particulars, simples curiós d’una lenga e d’una cultura desconoissudas, ò encara de saberuts de la question occitana que se vòlon faire plaser, l’i vènon partejar en mai dei conoissenças, una convivéncia qu’es plus solament una bèla paraula mai un biais de viure ensems ambé contentesa.

Alora? Alora, ges de conclusion ò de solucion tota facha!

Mai benlèu una pòrta dubèrta a la reflexion, per se tornar metre en question e inventar una ò de formula(s) mai adaptadas au monde de uei.

De formulas encara mai eficaças per nos ajudar a bastir lo monde de deman tau coma lo desiram?

Ana-Maria Poggio

ACTUALITATS

n°145 9

Lo Pargue natural regional del Lengadòc-Naut ven d’obténer la certificacion de nivèl 1 del labèl "Òc per l’occitan", una demarcha vertadièra de reconeissença e de supòrt al desvolopament de la presa en compte de la lenga e de la cultura occitanas dins las accions e las animacions del Pargue. Aquela demarcha associativa es sostenguda per mantunas collectivitats, dont la Region Miègjorn-Pirenèus e lo departament de Tarn, e se desvolopa pauc a cha pauc dins la Region Lengadòc-Rosselhon.

Dins l’ensemble de las accions menadas pel Pargue dempuèi d’annadas en favor de l’occitan, cinc foguèron retengudas per aquela certificacion a l’entorn de l’aficatge de la lenga occitana dins los mejans de comunicacion del Pargue, de la transmicion de la lenga, e de las demonstracions de son usatge pel public. Los messatges d’acuèlh del Pargue son en occitan, una plaça es facha per l’occitan sul sitiedel Pargue aital que de sas publicacions (Jornal del Pargue, letras, desplegants, etc.). Un axe mai novator es la volontat de far conéisser l’interés d’aquel labèl pels actors economics e toristics del territòri, que siá pels officis del torisme aital que los beneficiaris de la marca Parc. S’engaja a promòure lo labèl "Òc per l’occitan" per diferents supòrts de comunicacion (site internet, jornal del Parque, etc).

Aital lo Pargue Natural regional del Lengadòc-

Naut afirma sa volontat de perenizar e de fa mai connéisser, alprès de sos estatjants coma totes los que vendràn i sejornar e assistar a sas animacions, lo sèu atascament a la lenga e a la cultura occitana, patrimòni viu plan present.

Dempuèi dos ans, jol l’impulsion del Conselh regional de Miègjorn Pirenèus e del Conselh General de Tarn, la lenga occitana es reconeguda coma un element de desvelopament economic dels territòris. En effièch, la lenga participa a l’autenticitat dels produches e servicis prepausats sus un territòri, veire un terrador. Es tanben una lenga d’escambi per totes los que venan nos visitar en provenença de l’arc latin. Luènh de las idèias passeistas e “folklorisantas”, l’occitan es un atot que cal reconnéisser e far connéisser.

Amb aquel labèl, lo Pargue natural regional del Lengadòc-Naut ajuda a crear o a renforçar lo ligam entre terrador e los que vivan e fan viure sul territòri del Pargue.

Lo Pargue mena tanben un programa tercennal de sensibilizacion "Camins de dròlles" al patrimòni occitan dins lo mitan escolar del territòri.

Site internet deu PNR-HL: www.parc-haut-languedoc.fr

ACTUALITATS

Sovent, qu’èm questionats suu procediment per labelizar un contact; l’IEO Federau que tien a dispausicion de tots los que son en contact, potenciaument, dab taus estructuras, un "kit" de promocion deu labèl, que pòt estar mandat a gratis a la seccion interessada. Lo materiau que se pòt tanben cargar suu site internet, dens lo site deu labèl. Se volètz labelizar dirèctament ua societat, un independent, ua associacion, que podetz cargar 2 exemplaris de la convencion e los tornar, dab lo chèc de la cotisacion e los dus exemplaris signats de la convencio, a l’equipa deu labèl a Tolosa, que prenerà

lenga dab lo candidat a la labelizacion.

Lo blòg qu’es un espaci obèrt a tots entà har viver la question de l’economia. Avossitz coneishança d’un article, en França o alhors, o un exemple d’integracion d’ua lenga minorizada, l’occitan o auta, dens un produit, un servici, que’ns podetz mandar l’informacion a label@ieo-oc.org. Que podetz tanben estar referenciat com correspondent deu labèl per d’articles que seràn ajustats en linha. Lavètz, qu’esperam las vòstas contribucions.

n°145 9

10 n°145

Las ofèrtas del Servici de l’Emplec

Retrobatz aquelas anóncias e plan d’autras sus www.emplec.com. Emai lo Servici conta amb sa pròpria newsletter: anatz sus lo site oficial de l’IEO,

dins la seccion Letras d’informacion, per i vos marcar.

PROFESSOR(A) D’OCCITAN A LAS ESCÒLAS

Nivèl en occitan: Mestresa correnta

Missions: L’escòla (contractualizada dab l’Educacion nacionau) de Mazèra-Leson que cèrca un regent o ua regenta entà efectuar 5 setmanas de rempla-çaments pendent l’annada 2013-2014. Lo remplaçant qu’aurà un estatut de

suplent e que serà remunerat par l’Education Nationale.

Contacte: Na Alexandre Sophie, ligaireaquitaine@gmail.com

FORMATOR/TRITZ EN LENGA ET CULTURA OCCITANAS

Nivèl en occitan: Mestresa correnta

Missions: Lo salariat s’encargarà de la gestion e la tenguda de corses d’occitan-

lengadocian pels adultes, amb una regularitat setmanièra.

Expériencia demandada: Debutant acceptat

Emplegaire: CFPO-MP, 37 avenguda Aristide Briand, 31400 Tolosa Tel : fax 05 61 23 99 51 – formacion@cfpoc.net

ACTUALITATS

An agut lo labèl Òc per l’occitan Aquí las darrièras estructuras labellizadas.

Au cabanon

Place de l'ancien château 81140 Puycelsi 05 63 33 11 33 www.aucabanon.fr

En dintrant dins aquel restaurant, sètz assegu-rats d’ajudar lo moviment "loca-vore". Aital podretz veire que mentre se la carta prepausa-da es pas la mai divèrsa, vos prepausarà una cosina generosa, autentica e saborosa, e de segur, aquí tot es fach a l’ostal!

Nivèl 1: Començam a nos botar a l'occitan e aquò nos agrada!

Jaç de l'Albizia

Chantal e Michel Roy 310, rota de Gravèl Bas 82100 Saint-Aignan 05 63 95 41 38 lechatperche82@orange.fr

A la crosada de Gasconha e Carcin, aquèla vièl-ha bòrda renovada en 2011 ofrís espaci e benai-se, marca CLEVACANCES 3 claus. Pòdon aculhir de 2 a 8 personas.

Nivèl 2: Aicí parlam occitan!

Lei tortorelas

04 90 65 69 22 linaloc.sas@orange.fr

Au pè e a l’adrech dau famós Ventor dins un amèu, un pichòt ostau moblat per 2/3 perso-nas tot l’an. Plaçat plen miejorn, amé equipa-ment de confòrt.

Nivèl 1: Acuelh au telefòne e "in situ", visitas, toponomia, contes e legendas localas en occi-tan (provençau orau e escrich).

Restaurants

Jaces

Jaces

Le poulailler de Fred

1 ter place du 14 juillet 33130 Bègles 05 56 84 93 02 poulaillerdefred@laposte.net

Situat al mièg de la vila de Begla, "Le poulailler de Fred" es mai un endrech de convivencia qu’un cafè aital que n’avèm la costuma.

Nivèl 1: un cors d’occitan (gascon) es organizat lo dimars entre 19 e 21 oras!

La Farga

46110 Carennac 05 65 33 18 97 lafarga46@gmail.com lafarga.wordpress.com

Situat al nòrd del departament d’Òlt, La Farga vos prepausa cinq cambras de doas a quatra personas. Aquela cambra d’òstes fan tanben taula d’òste e una cosina ambe de produches locals, sovent bio, vos serà propausada.

Nivèl 1: Emilie podrà vos aculhir en occitan.

Cambra d'òstes

Cafès

10 n°145

AREA

8 rue ferrère 33140 Villenave d'Ornon 05 56 75 80 89 association.area@free.fr

Nivèl 3: L’AREA organiza daus cors d’occitan per adultes e còishes cada divendre.

Jaç Lo Garric

30 rue des Gabians 30900 Nîmes 06 11 35 49 13 lise.gros@free.fr

A la sortida de Nimes en direccion dau Vigan, dins una carrièra fòrça tranquilla, un T1 tot nòu, moblat per doas personas. Dins una vilà, amb entrada independeta. accès au jardin per lei repais, possibilitat de se parquejar davant.

Nivèl 3: La proprietària es contaira, amorosa de sa region e aima de faire clantir l’occitan. Se farà un plasèr d’escambiar amb vos.

Devengudas daus vertadèirs equipaments de proximitat, favorizant las rencontras interge-neracionaus e interculturaus, las ludotècas son parions a part entègra de la vita dau quartèir ou de la vila.

Animacion Jaces

BNIA (Bureau National Interprofessionnel de l'Armagnac)

11, place de la Liberté 32800 EAUZE 05 62 08 11 00 info@armagnac.fr www.armagnac.fr

Ei ua Interprofession compausada de l’ensemble deus partenàris deu hialat de l’Armanhac . En delà de las missions tècnicas, administrativas e reglamentàras, que s’encarga de la promocion de l’aperacion Armanhac en França e capvath Monde.

Nivèl 1: Aquí l'occitan nos agrada.

Divèrses

11 n°145

La television, un enjòc!

Quan se parla e pensa medias, medias occitans, que se pensa

purmèr FIMOC, la federacion interregionau deus medias occi-

tans. Los sons membres, que son subretot radiòs associativas,

de Lescar (Bearn) a las valadas occitanas, en tot passar per

Tolosa e lo Lengadoc. Qu’es atau quasi l’ensemble deu territòri

qu’es concernit. Mes la creacion deu malhum, que consisteish,

a l’òra d’ara, a mutualizar e escambiar los reportatges e entre-

vistas entre los aderents (radios, premsa escrita, e desempuish

ua annada, premsa escrita sus internet) que pren temps e so-

slinhada, a còps, la flaquessa deus medias (manca de mejans,

de personaus formats, etc). Totun, la navèra dinamica de la

matiada, desempuish la rentrada, partetjada entre Radio País e

Radio Occitània, "Good morning Occitània", que balha un vam

navèth a las duas radios e a la lenga occitana!

A costat d’aqueste malhum, mei d’ua radio associativa que

perpausa programas en occitan mercès a l’engatjament de mili-

tants. Atau, a còps per astre, se pòt ausir de temps en quan

emissions dens la lenga. Lo malhum de radiò França ne perpau-

sa tanben, de faiçon hòrt limitada quan se pensa lo potenciau

deu malhum public au nivèu public. Totun, ua emission com la

de França Bleu Toulouse, animada per Geraud Delbès, e que se

pòt escotar en pòdcast, qu’es fòrça plan coneguda e permet de

tocar, de faiçon bilingüa, un public important en dirècte e per

internet. De mei en mei, las radios que son presentas sus inter-

net coma ua responsa a las dificultats e au còst de gerir radios.

E la television lavètz? Sus internet que se poden véder fil-

mòts motivats per l’accion militanta. Que son d’iniciativas

ponctuaus de qualitat, com ne perpausa per exemple lo collec-

tiu Dètz, e de programa cortets com Dètz TV au parat de l’Esti-

vada. Se l’accès a las ondas qu’es complicat entà las radios,

pensar introduisir l’occitan dens lo malhum existent, com ua

demanda de la societat civila, per un usatge e ua reconeishan-

ça normau de las lengas ditas regionaus, qu’es ua revendicacion

recurrenta de la societat civila, e donc de l’IEO que n’es a la

soa escota. Qu’estó atau, ua revendicacion principau deus dife-

rents collectius encargats d’organizar las manifestacions de

Carcassona, Besièrs e Tolosa. Que son un resson a demandas

mei vielhas enqüèra, per aver l’occitan a la television. Mes

concrètament lavètz: quauques minutas lo dissabte de ser a

França 3 Sud (Jornalet Occitan), o l’emission Viure al País lo

dimenge de matin (que se partatja lo temps dab la lenga cata-

lana), de cap au fotbòl o a la messa, o enqüèra, per exemple,

ua emission sus França 3 Provença Aups Còsta d’Azur. Emissions

que s’arrestan en fonccion deus campionats d’atletisme, o de

las vacanças, de las comemoracions oficiaus (chaple de Merhad

a Tolosa, per exmple) que la lenga, èra tanben, que’s deu de

préner congets. Un debat tanben, los sos-titolats quasi siste-

matics en francés de las emissions, que segon lo jornalista M.

Neumuller, e serén impausats tà controlar çò de dit. Vertat, que

se podem planher emissions de qualitat, tau com còp d’ala, que

passa actuaument sus França 3, produisit per Piget, e sia tra-

duisit en francés. Lo recent rapòrt Filipetti que permeté de vé-

der las lengas ne son pas totas tractadas de la medeisha faiçon.

En dehòra de la metropòli, pr’amor de la volontat d’un cap de

servici, d’un director, d’un jornalista, qu’es sovent possible d’a-

plicar los tèxtes oficiaus de faiçon positiva e de balhar ua plaça

a las lengas regionaus a costat deu francés. En metropòli, au

contre, qu’es la restriccion la mei importanta, e la precaritat de

las emissions com deus salariats.

Enfin, tà acabar ua descripcion que ne se vòu pas exaustiu de

la programacion en occitan, que podem citar en exemple lo

tribalh de Lisa Gròs e de la còla de soa equipa que perpausan

emissions dens la lenga, dens lo canton de Nimes (difusadas

sus la TNT e que se poden tornar ausir sus la TNT). Oportunitat

de collectar subvencions per cadenas petitas o volontat verta-

dèr d’ua cadena de s’adreçar aus estatjants, l’exemple de TV Sud

que desmontra la factabilitat d’emission de qualitat en occitan;

quan per França 3, se pausa sovent deu delai entre la difusion e

la e la disponibilitat en linha sus internet – e a còps n’i son pas jamei

-, las cadenas atau que permeten de tornar

véder emissions a tot moment. dorsièr n°145 - 11

De cap a l’abséncia vertadèra de presa en compte de la demanda de la societat civila (demandas regularas desempuish mei de

30 ans) per que l’occitan agi ua preséncia normau a la television, e dab l’arribada d’elegits regionaus militants, qu’es anoncia-

da dens la premsa tan regionau qu’occitana, abans la fin de l’annada 2013, la vaduda d’ua television 100% en occitan. Que

seré ua "oeb-tele", e non pas ua cadena numerica de mei, per despassar la dificultat finançèra. Lo nom d’aquesta television,

"Òc Tele", un equivalent occitan a la cadena pseudo-bretona "TV Breizh", deu temps deu son president Le Lay, mei coneguda

adara per las soas redifusions de serias americanas que per las soas defuntadas emissions en breton. D’alhors, qu’es l’ancian

responsable de la cadena bretona, Lionel Buannic, eth que basti, un còp l’aventura "bretona" de TV Breizh acabada, ua oeb tv

en breton, que ne serà lo gavidaire. Dens aqueste dorsièr, que vos perpausam un resumit de la situacion de la lenga occitana a

la television tà ensajar de mielher compréner los enjòcs e la situacion actuau.

Tè V

é Ò

c ai Tr

ad Ive

rnala

s de

Som

èire

s (3

0)

Cadra

ire

: M

iquè

u G

ravi

er, En

trev

ista

ira : C

laud

ina P

aul

©

Lisa G

ròs

Ua Oèb TV: que se pòt véder sus la web TV bretona

Que l’avem dit, TV Breizh qu’es enqüèra l’exemple vivant que

demontrè l’incapacitat, maugrat ua volontat militanta iniciau

vertadèra e quauques mejans financèrs, dens un sector que viu

mercés a la reclama, qu’es a diser a l’audiença cumulada, de me-

nar dens lo temps ua accion privada de que deishi ua plaça im-

portanta a ua lenga regionau. Lhèu l’istoria que’ns dirà TV Breizh

èra arribada tròp lèu, quan lo public e lo mercat n’èran pas

prests. Lo joen « director » deu projècte iniciau, convinçut de la

capacitat deu numeric, que hiquè en plaça, quauques annadas

mei tard (en 2006), ua television numerica bretona, sostenguda

per las collectivitats de la region e mei tard, lo CSA.

La cadena "BrezhoWeb" qu’èra vaduda.

100% breton, manca quauques minutas en

francés quan i a mestièr pr’amor questions

pedagogicas, aquesta television que combina

ua programacion "en dirècte", entau’s afogats

de television, e d’emission disponiblas a la

demanda. Atau, qu’es possible de s’adaptar a

un public, tan volatil qu’un aute entau’s adul-

tes, o de perpausar materiaus tant entau’s

mainats com entau’s adultes dab programas "a

la demanda". Coma la reclama qu’es absenta

deu site internet, aquesta iniciativa qu’es

subvencionada (ajuda de conselhs generaus),

o meilèu respon a un aperet a projècte de las

collectivitats. Lhèu un exemple a seguir entà

las associacions occitanas, qui deven justifi-

car d’autofinançament e n’an pas nada

convencionament dens lo temps tà assegurar

lo desvelopament de las lors activitats.

Objècte estranh dens lo paisatge audiovisuau francés,

"BrezhoWeb" qu’atirè los espiars de mei d’un militan culturau

occitan interessat per çò d’organizat per las autas lengas de

França. L’arrivada de navèth elegits regionaus e la creacion d’un

axe hòrt entre las regions Aquitània e Miègjorn-Pirenèus (que

sufeish de véder los procediment de signatura de la carta inter-

regionau per la lenga occitana, la bastisson deu Congrès, e adara

de l’Ofici Public per la Lenga Occitana) a permes de bastir un

projècte per constituir un tau utis entà la lenga occitana. Atau,

quan la FIMOC avó la responsabilitat de menar un estudi de fac-

tabilitat d’ua tau television entà la lenga occitana, qu’estó Brez-

hoWeb e Lionel Buannic que escadèn-s’i a convincer los elegits

de portar mei luenh un tau projècte, e de la soa adaptacion a la

demanda, actuau e futura.

Lisa Gròs nos presenta Tè Vé Òc

L’associacion Tè Vé Òc nasquèt en 2012 a Nimes (30) amb la vòlha de promòure

lenga e cultura occitanas. Òbra a partir d’una convencion amb TV Sud/Medias du Sud

e una amb lo CIRDOC. Quatre cadraires e doas entrevistairas i trabalhan benevòla-

ment.

Lo pretzfach es de produsir una emission de 12 minutas en occitan: "Lenga d’òc",

difusada set còps la setmana sus TV Sud. En complementaritat amb l’emission

"Vaquí", "Lenga d’òc" cubrís l’actualitat occitana d’un espandi intermediari entre Pro-

vença e Lengadòc/Miègjorn Pirenèus. Fai conéisser d’eveniments importants: Collò-

quis, Fèstas grandas o Festenaus (Estivada, per exemple).

L’emission se pòt veire en direct sus www.tvsud.fr o en podcast sus

www.occitanica.eu. Se vòu un rebat de la vida occitana tan culturala coma economica

e s’adreiça a un public larg adulte. "Lenga d’Òc" es tanben un espleit per leis ensen-

haires, amb l’ajuda e l’intermediari dau CIRDOC que recampa leis arquius de Tè Vé Òc

e lei difusa per tèmas sus Occitanica.

Per çò qu'es de la oeb-tv occitana, avem pas res contra lo fach d'i participar, au

contrari. Dins lo càs que lo fariám, aimariám participar a la còla que decidariá de

l'orientacion e dei contenguts.Mantunas personas de Tè Vé Òc pensan que i faudria

d'informacions. Una oeb tv presenta mantuns programas, mai i faudrà d'informacions

per cubrir l'evenemenciau en occcitan.

Enfin, au Festenau Videò e cinèma occitan amator de Sant Gervasi (30) una selec-

cion d’emissions es prepausada a costat dei produccions mandadas per de videastes

occitans. Lo benevòlat demòra pasmens una empacha per alargar l’espandi cubert e

espandir leis accions de Tè Vé Òc qu’aimariá prepausar de

formacions a de joves. Completar la còla, enrequesir lei

contenguts, faire clantir la lenga occitana, vaquí leis en-

vejas dei sòcis en aquela debuta d’annada.

dorsièr n°145 - 12

Lo projècte d’Òc Tele

Lescar – Pau – Bilhèra, que sembla actuaument un Eldorado

entà la moneda publica dedicada a la lenga occitana; ua tau

concentracion de projèctes e de mejans dens un territòri tan

petit a regard de l’espaci occitan, quitament de las duas regions

implicadas dens los projèctes, Aquitània e Miègjorn-Pirenèus,

que pausan question a mei d’un militant e mei d’ua associacion.

Ne’s pòt pas desirar mei que n’estossi pas l’equivalent d’un trian-

gle de las Bermudas e que los projèctes se posquin desvolopar au

benefici de l’ensemble deu territòri. Que serà d’alhors un deus

enjòcs d’aquesta television occitana sus internet, baptisada "Òc

Tele", es a díser la demonstracion de la soa capacitat - quita-

ment se l’ensemble de las collectivitats territoiraus ne son pas,

peu moment, partenaris deu projècte – a damorar au servici de

tots, public e varietat de la lenga. A ua region tau que Provença

Aups Còsta d’Azur, l’oralitat que deveré de despassar la proble-

matica de la causida grafica. L’oralitat, e seré lo donc la pròva

deu consensus ultim? Non, quan s’enten enqüèra las discutidas a

l’entorn de la lenga parlada peus jornalistas de viure al país que,

solide, n’an pas la lenga de l’Isla de Baish, deu barri Sant-Cubran

a Tolosa, o deu Lauragués. Totun, qu’ac sabem plan que a Tolosa,

las anoncias hèitas en occitan (la version 2.0) que permeten de

conscientizar los Tolosans sus la question de la lenga com de

cambiar los rapòrts entre la comuna e la soa lenga "istorica".

Atau, com peu projècte de l’Ofici Public per la Lenga Occitana,

qui auré per tòca de definir ua accion publica e concertada entre

las collectivitats (un dorsièr seguit per l’IEO), la bastission de Oc

Tele que seré ua faiçon per las collectivitats, ljèu l’Estat, de s’en-

gatjar dens ua accion publica interregionau que despassi l’objec-

tiu de la preservacion deu patrimòni occitan. Entà l’IEO, que serà

donc ua estapa importanta, mes ua responsa a ua abséncia, la de

l’occitan sus las cadenas oficiaus, e l’un n’empacharà pas de

contunhar à quichar per l’aute.

E qui s’engatja donc dens aqueste purmèr torn de taula que

deu perméter d’amassar la moneda que hè necèra au projècte tà

debutar: las duas regionas implicadas sus-nomenadas, la vila de

Pau (a priori) e los departaments deus Pirenèus Atlantics e de

Dordonha, tots dus en Aquitània. 200 000 euròs, qu’es la misa de

despart entà assegurar la creacion de la societat, e son fonciona-

ment. Los purmèrs programas que son esperats en linha abans la

fin de l’annada, mes justament, quin programas?

Los programas d’Òc Tele

Que sufeish d’espiar los programas de la television bretona

BrezhoWeb tà se balhar ua idea deu futur contengut programatic

de la cadena occitana: lecturas, dessenhs animats, reportatges,

esquèches, e quasi tot qu’es disponible dens la lenga.

Mei d’un axe de desvolopament que harè necèra entà lo projèc-

te occitan estossi ua capitada, com per exemple la formacion

d’un personau en capacitat de menar los projèctes, qu’es a díser

de professionaus que parlin la lenga e posquin assegurar l’en-

semble deus emplecs technics (doblatge en occitan, demest au-

tres) e intellectuaus (scenaristas per exemple). De mei, au parat

de l’Hestivoc, qu’estò anonciat un premi per un scenario en occi-

tan decernit au purmèr trimèstre de 2014. Dab lo projècte de oeb

television en occitan, qu’es un tribalh de longa suu quau s’es

engatjat Oc Prod, la societat encargada de la futura television,

mes, com com l’avèm vist, la produccion audiovisuau ne parteish

pas de zero en Occitània. Se los salariats de la television publica,

pauc numeros, ne passaràn segurament pas de l’auta costat deu

miralh tà riscar ua ipotetica carrièra dens lo privat, artistas occi-

tans, realizators, scenaristas que sauràn segurament definir un

procediment de foncionar dab l’utis "public". Que se podem

brembar de la demarcha recenta deu collectiu Dètz que hasó ua

virada dens Occitània tota per trapar d’artistas occitans; Piget

produccion que demonstrè mei d’un còp ua capacitat technica a

definir e perpausar projèctes de qualitat entà la television e in-

ternet. La joenessa que pòt comptar suu monde d’expériencia

que, chic a chic, an bastit d’utis per comblar lo deficit d’occitan

a la television publica e privada.

Laurenç Gòsset

dorsièr n°145 - 13

Òc Tele o Tele Òc: ne pas confónder la futura televi-

sion occitana sus internet, e l’associacion basada a

Clamont d’Erau que perpausa un ensenhament a dis-

tancia de la lenga occitana. Au jòc de Google, ne se

calerà pas enganar au moment de picar los mots

claus per cercar la vosta futura cadena de television

preferida.

La television en occitan es, demest autras, una demanda politi-

ca anciana de l’IEO, coma se’n pòt remarcar sus la cobèrta d’Oc-citans de decembre de 1983 (nº 9), que sa fòto de la una es lo

registre d’una manifestación per la lenga occitana, debanada a

Montpelhièr e avent amassat a pauc prèp 2000 personas.

Entrevista amb Alexis Quentin,

scenarista de mestièr e president de l’IEO París

Anem Occitans: Alexis, qu’es mes qu’un militant culturau

(president de l’IEO Paris, Paname Occitania Studio, animator per

l’occitan sus Radio Pays), qu’es scenarista de mestièr. Que pen-

sas de l’iniciativa a l’entorn de la creacion de Òc Tele?

Alexis Quentin: Me pense qu'es una plan bona iniciativa e que i

a un grand besonh de l'occitan a la television, es çò que nos

manca lo mai per agure una vesibilitat sociala de la lenga nòs-

tra. Emai a l'epòca de l'internet, la television es totjorn un mèdia

popular que permet d'agure de milhons de telespectators.

AO: La oeb tele en breton, a la toa coneishança a Paris, qu’es

quauqu’arren d’important, que lo monde espian?

AQ: A Paris o endacòm mai, per çò que n'en coneisse, es una

television viva qu'es coneguda pels parlabretons. Ja d'existir es

una chausa importanta subretot pels jòunes que la pòdon gaitar

ont que siá, quora que siá amb lor ordinador o smartfonet. Apuei

chaudria tanben aténher los vielhs que parlan plan la lenga mas

que son totjorn a la gaitar d'un biais classic amb una television

fixa.

AO: Per bastir ua television, que hè necèra aver professionaus

dens mei d’un domeni. Quin son les mestièr qu’aurà besonh la

television e que devem formar dab locutors?

AQ: D'en primier, la television quò es una entrepresa industriala

amb d'artistas, de tecnicians e tanben de mestieirals que trabal-

han amassa dins d'estudiòs. Pr'amor de l'imatge tot aquò es mai

pesant d'organisar emai siaguessa una tele web, al contre de la

radio que pòt agure una organisacion mai leugièra e sopleta.

Per la lenga, se una còla de cinema o de television pòt trabalhar

amb mai d'una lenga, la coneissença de l'occitan coma lenga de

trabalh me sembla importanta per una granda partida dels pro-

fessionals subretot en fin de cadena de produccion, es a dire los

presentators, artistas, los del son, de l'imatge e del montatge. La

lenga que que sia, pòt bailar lo ritme a una emission o las infor-

macions. De segur quò saria plan melhor de formar tot aquel

monde a la lenga.

De mai una television es una espleita pedagogica qu'arriba dusca

al fojau de l'ostau , òm sap lo ròtle e l'influença de la BBC sus la

pratica linguistica de l'anglès o de la Television Francesa sul

francès a chasque còp es un model del bon parlar qu'es propau-

sat al public. Es a dire que la qualitat de la lenga occitana e la

causida de las parladuras pòt esser essenciala per l'avenidor de la

lenga. Enfin pel public lo jos-titolatge e autras pedagogias po-

don sovent ajudar a lo formar a la lenga nòstra.

AO: Per escriver un scenario, e hè necèra de saber parlar la lenga

o se pòt tribalhar ua equipa entà ac har?

AQ: Es plan melhor de conéisser la lenga e amb diferents nivèls

de lenga enquera melhor, en equipa o solet. Subretot chau saber

contar d'istòria e chasca lenga, chasca cultura a son biais de

contar d'istòria. Scenarizar es una tecnica e l'espleita, l'otís es la

lenga, son los mots. Revirar un scenario d'una autra lenga es jà

una autra creaccion. Es per aquò qu'es totjorn plan melhor de

veire un film en version originala.

AO: Aurés jà escrit un scenario en occitan, e se de oc, que se

passè dab lo ton projècte ? E pensas la situacion uei e seré dife-

renta ?

AQ: Quò fai dos ans escriguère en occitan amb Mancino Marie

un scenario per un film mejan-metratge. L'ai pas rodat per man-

ca de temps e de sòus mas ai pas abandonat l'eideia. Pamens

chau dire qu'en occitan i a pas ges de productor, i a tot de bas-

tir. A la debuta per un filme, chau de sòus per produir e un dif-

fuseire per far coneisser lo filme al public. En França i a tot un

model economic pels filmes francès qu'exista mas es plan barrat

al l'occitan.

AO: Justament, que son los mejans technics e umans que cau per

anar deu scenario au film ?

AQ: Per un scenario, una pagina blancha, un gredon o un orde-

nador mai de temps, belcòp de temps! Per un platèu, que siaga

en estudio o en defòra, una petiòta còla d'una desenada de per-

sona al minimum, apuei quò pòt esser una centenada de perso-

nas sus de producions gròssa o mai. Pel rodatge, chau de burèu

de produccion, d'estudios, de cameras, de lums, de decòrs, de

vestits, de maquilhatge, puei per la pòst-produccuion, d'ordina-

dors pel montatge, d'auditòri poderos pel mesclum del son. Enfin

per la sortida del film, una còla de marketing que fai la publici-

tat, las afichas, las fòtos, la premsa... I a pro de trabalh per dos

ans.

AO: Que se parla deu cinema com d’ua industria ; e pensas que

deu passar per ua centralizacion de mejans umans o technics ; e

seré possible un foncionament decentralizat, a quinas condi-

cions ?

AQ: Lo cinema tradicionau a besonh d'un grand merchat linguis-

tic, es una industria que còsta car, es concentrada e centralisada

mas que pòt tanben trabalhar en malhum a l'entorn d'un pòl.

Aquela industria a besonh de trabalhar tot l'an per pagar lo mon-

de. L'important es de ramosar, de lònga, competencias raras sus

de projèctes que se seguisson e fan de filmes. Per aquò faire se

chau rescontrar sovent e pas trabalhar a despart los uns dels

autres. Lo pòl centrau es lo luòc d'ont venon los sòus per produir

los filmes ( en França quò es Paris) aqui se fan los rescontre en-

tre los artistas, los creators, los tecnicians e los financiers. Un

pòl quò pot èsser un malhum de cadenas de television, d'estu-

dios, d'unses productors o distribuidors privats o public dins de

vilas bèlas amb sovent una tradicion cinematografica, artistica o

teatrala. Luòc magers e complets atau n' i a pas gaire dins lo

monde. Se dison Hollywood, Paris, London, Bombay...

Pasmens a l'ora d'ara, amb lo materiau numeric de pòls mai pe-

tiòts mai decentralizats capitan de s'organizar melhor mai leu-

gierament coma en Africa lo Nigeria que produis belcòp de filmes

mens car dins las lengas autoctòna sus de merchats linguistic

mai petiòts. Per Occitania avem l'astre d'agure una industria

completa a proximitat de nosautres. A Paris subretot, mas tan-

ben chas nosautres, a Niça, a Marsilha, Canas i a un petit pauc

que nos pòt ajudar. Subretot devem ramosar a l'entorn d'un pòl

un malhum de competencias, e de sòus publics o privats per trai-

re los projectes e afortir las nòstras iniciativas e de difusir al mai

grand nombre los filmes per pas tròp car tanpauc. Aquela web

tele dèu n'esser una etapa importanta. Benlèu que pauc a chas

pauc las competençias dels uns e dels autres poiran formar un

public a la lenga nòstra que damandara atau mai de filmes, tot

aquò pòt far prodel e espandir melhor l'occitan. dorsièr n°145 - 14

n°145 15

Un an après l’inauguracion oficiala dau site de la Comission Toponimica Occitana ©, faguem un breu ponch de l’anament dei causas.

L’estudi dei noms de luòcs occitans es anciana, e per lei noms principaus au mens, de saberuts franchimands faguèron l’istòria de sei formas istoricas dins lei sègles passat s . Sei D i c t ionnai res t o po g raph i qu e s e au t r e i monografias son disponibles. Plus recentament de sòcis de l’IEO, de sa pròpria iniciativa, seguiguèron. Un pensament novèu lei butava: la restitution de la forma.

Temps tres, la Federacion, conscienta de sa responsabilitat dins la transmission de la lenga e de son patrimòni e aquò dins la s o c i e ta t modè rna de l a comunicacion, entraïna tre leis annadas 2005 un Programa toponimic per metre en plaça la Gestion de la toponimia occitana. Se tracta de saber valorizar lei recèrcas individualas, de còps anonimas, armonizar lo tractament de l’ensems dau territòri e socializar la forma. A la seguida dei dos congrès de 2007 - 2008 e d’un temps de concepcion pogueriam presentar en julhet de 2012 la fàcia publica, ponchon d’un ample envam collectiu: lo site Luòcs, bdtopoc.org

La collècta se fa au nivèu locau a l'iniciativa de personas,

d 'assoc iacions af i l iadas ò convencionadas exterioras, aguent la Basa Topoc un ròtle de centre dins la gestion de l’informacion toponimica.

Demonstracion èra facha de l’accion acomplida per lo malhum de l’IEO e sus tot l’ample dau territòri, de la competéncia de seis expèrts e de la capacitat de sei tecnicians. L’acuelh dau public foguèt flame e nombrosas lei questions ò lei contribucions: cu per corregir una error, sinhalar un empache, cu per balhar una informacion.

Aquò dich, demorava pasmens la part mai gròssa de l’afaire e mai esconduda: la verificacion dei donadas de la ficha de cada toponim, lo lançament de la collècta dei microtoponims e l’estructuracion dei Comitats Toponimics. Se i emplegeriam tot l’an, un molon de questions aguent, a l’escasença, de se reglar coma, per exemple, lo convencionament ambe d’autors d’obratges editats en son nom personau, l’adopcion dei règlas definitivas de la chausida dei formas, la formacion deis enquistaires (enquista orala e escricha), la relacion amb leis i n s t i t u c i o n s f r a n c e s a s e internacionalas de regulacion de la Toponimia.

L’ample dau talhier reclama de bastir de basas solidas per s’apoderar. Vaquí lo sentiment

generau de la comission que se recampèt a l’AG d’Aush. Sembla que siguem passats de l'etapa de la "curiositat" de toponimia, coma èra dins un temps, au temps de l'organizacion de la collècta. Tot çò ben entraïnat alentorn de la BDTopoc, se deu refortir e contunhar. Siam a l’evidéncia una federacion richa de la varietat de i s exper ién c ia s e de i competéncias. Coma inegala tanbèn: a costat de personas que consacran l'essenciau de son temps a la collècta, d'autras o fan a temps limitat. D’autra part de dispositius existan (budgets, emplecs...). Remarca es estat facha que la Collècta orala es urgenta estent que lei testimònis riscan de disparéisser lèu.

S'es conclús que faliá poder escambiar e comunicar leis experiéncias, determinar un nivèu limit de la recèrca microtoponimica que sembla infinida, avançar en matèria de critèris per la chausida de la forma. Se prepausam d'organisar de jornadas de formacion a la collècta toponimica per lo malhum de l'IEO.

Ara, l’auretz comprés avèm una bèla aisina entre lei mans, l’obratge avancarà d’autant mai que sauprem localament, au nivèu departamentau e regionau, recampar de pichonei còlas per avançar besonha.

Pèire Brechet

PROJÈCTES

n°145 15

16 n°145

Sem a parlar occitan cada jorn sens nos en rendre compte! En partissent d’aquel constat, l’Institut d’Estudis Occitans d’Auvèrnhe, en collaboracion ambe la societat de Cantal Mille Lieux sur la Terre, faguèt una exposicion per sensibilizar lo public a la preséncia de l’occitan e de la cultura occitana dins la Region Auvèrnhe. S’agís de ne balhar una vision modèrna, d’espolsar l’imatge d’una lenga e d’una cultura que, luènh d’ésser passeistas, son en totala adeqüacion ambe los nòstres mòdes de vida actuals.

La paraula se vòl simpla e accessibla a totes. Dins un ambient festiu e colorat, sus fons de fèsta de barri o de vilatge, lo visitor descubrís un espaci ocupat per de personatges a l’escala decopats dins de carton reciclat, e qu’escambian per l’intermediari de “panèus-bulas”.

Se legís las convèrsas coma dins una benda dessenhada, e òm pòt veire que pichons e grands,

joves e mens joves, emplegan de biais de dire, d’expressions, de noms de luòcs o de familha d’en çò nòstre. Privilegiant un apròchi ludic e interactiu, aquela installacion originala prepausa un esclairatge suls sens e l’origina dels mots o expressions que ponctuan lo nòstre parlar quotidian e que sortisson de l’occitan. Una exposicion itineranta regionala

S’agís d’un projecte d’envergadura regionala: aprèp aquela primièra presentacion a l’Hôtel-Dieu, au Puèi de Velai, del 16 de setembre al 11 de novembre de 2013, l’exposicion serà presentada successivament dins los quatre departaments de la Region dins los meses a venir. Sus cada territòri, un programa d’animacions, elaborat en partenariat ambe los actors culturals locals, permetrà d’aprigondir la causa. Conferéncias, debats, seradas de lecturas o seradas de contes, animacions musicalas, teatralas e d’autres ponctuaràn la venguda de l’exposicion per la rendre totjorn mai dinamica e atractiva. Es tanben en aquò que resida l’interés d’un projecte aital: a cada còp, sus cada luòc, crear un esveniment adaptat, en presa ambe las realitats localas, per rendre compte de la riquessa e de la diversitat de la lenga e de la cultura occitana sus los nòstres territòris.

SECCIONS

16 n°145

L’IEO d’Auvèrnhe presenta l’exposicion Paroles

de pays! Paraulas de País! La lenga e la

cultura occitanas del segle 21 dins la Region

Auvèrnhe, a l’Hôtel Dieu, au Puèi de Velai, del

16 de setembre al 11 de novembre.

n°145 17

Una experéncia de vesita inesperada

Las convèrsas se’n van bon trin dins aquel luòc ont las generacions se mèsclan. Inspirats de l’univèrs de la benda desenhada, los personatges de l’exposicion l’exposicion nos pòrtan al rescontre de l’occitan. Un moment festiu e convivial que daissarà degun indiferent.

Mantunes mots o expressions, biaises de dire, noms de luòc o de familha tròban lor origina dins la lenga occitana. E es precisament l’objecte de l’exposicion de nos far prendre consciéncia de l’emplec que fasem de l’occitan dins lo nòstre parlar quotidian.

La mesa en scèna es originala e innovanta: de personatges a l’escala, fòrça colorats, descopats dins de carton reciclat, abitan l’espaci e convèrsan per l’intermediari de “panèus-bulas”. S’i pòt legir las convèrsas, coma dins una benda desenhada, e descubrir lo sens e l’origina dels mots e de las expressions que venon de l’occitan. Sus l’esquina dels personatges se tròba un imatgièr occitan que se declina segon diferentas tematicas: la familha, los mèstiers, los vestits, las colors, etc. E tot se desrotla dins un univèrs sonòr constituat de brèvas de convèrsa en francés e en occitan. Lo dispositiu mescla ambe energia un apròchi a l’encòp ludic e interactiu, e nos mèna dins un univèrs bigarrat e convivial, a la descobèrta de diferentas sequencias.

Los primiers pases dels visitor los mènan per una gaujósa manifestacion ont

los personatges, que tenon de pancartas balhan lors desirs e las espèras dels estatjans de la region per botar en avans lor lenga e lor cultura localas. Aquels afirmacions vènon de l’enquesta “Pratiques et représentations des langues régionales en Auvergne”, realizada per l’IFOP en 2006, en collaboracion ambe l’Institut d’Estudis Occitans d’Auvèrnhe.

Mai luènh, un arbre als fruchs estranhs atira l’atencion. Sul tronc, d’indicacions de devinalhas son a far correspondre ambe las pomas e las fuèlhas amoviblas que pòrtan de noms de familha e d’entrepresas d’origina occitana. Dins lo canton de las cartas postalas tengudas per dos personatges, se descubrís l’origina e la significacion de toponimes regionals emblematics.

A costat dos personatges dançaires inician lo passant a la prononciacion de la lenga. La darrièra sequéncia, dedicada a la produccion culturala en occitan, es constituada d’una estrada on dos joves personatges musicians, una violaira e un acordeoniste; simbolisan lo dinamisme dels artistes actuals que s’aproprian e que tòrnan visitar lo patrimòni viu. Lo fons de la scèna pòrta un escranh plat sul quin es difusat un montatge videò compausat d’extraches d’espectacles e de reportatges ont la lenga es practicada, e balha la part bèla a l’occitan e a sa cultura. Aquel montage foguèt realizat ambe la cooperacion de França 3 Auvèrnhe.

Marion Sabatièr

SECCIONS

Patric Alet, lo novèl president de l’IEO Cantal

Tres occitanistas auvernhats de tria: Catherine Liethoudt, Crestian Ormelhièr e Josiana Guilhòt.

18 n°145

PROJÈCTES

Lo labèl PARLESC que s’estructura Per la tresau annada, lo labèl PARLESC, associacion entre l’IEO e los CFPO, qu’organizava la labelizacion de cors; que son augan quasi 140 cors atau labellizats en Occitània, oficiaument reconeishuts au parat d’ua ceremonia organizada augan a l’Ostal d’Occitània en preséncia de membres de l’equipa deu labèl, d’elegits per la lenga occitana, e de representants de las associacions labellizadas.

Quin ensenhaments e poden tirar de l’evolucion deus cors. A vista de nas, que podem destrilhar los cors entre 2 categorias principaus: los cors isolats, o au maximum 2, que son plan installats dens un parçan, e qu’an, a còps, dificultats per s’estructurar en mei d’un nivèu pr’amor de l’abséncia o de la limita en nombre d’aprenents potenciaus. Las estructuras mei grandas, com l’IEO Aquitània o l’IEO de Garona Hauta per exemple, que, solets o en associacion, organisan ua auhèrta de promocion deus cors dens un territòri definit.

Se quitament, dens aqueste cas, los cors e poden cambiar de vila d’ua annada l’auta, lo lor nombre que creish d’annada en annada. Un aute element qu’es l’evolucion importanta, aici, de las personas que son de cap aus aprenents: en complement deus salariats de las associacions, que se troben un cèrt nombre de vacataris o de benevòles que la lor disponibilitat varia dens lo temps. Los mei joens, a

còps hòrt motivats, que son tanben los purmès atirats per d’autes emplecs que’us assegura un revengut regular dens lo temps; la motivacion deus formators qu’es donc tanben un element de tribalh entà asseguar un desvolopament deus cors d’occitan.

Avossitz enveja de labellizar lo voste cors per l’an que ven, o d’acuelher ua formacion PARLESC (presentacion deu Quadre Europèu Comun de Referéncia per las Lengas e deu labèl), gratuitas e obèrtas a tots las personas interessadas, mercés de nos contactar a contact@parlesc.com

Aprenem l'occitan 2013

Aquesta campanha s’acompanha de la comunicacion "Aprenem l’occitan - apprenons l’occitan"; las estructuras qu’an partenariats dab radios associativas que nos poden contactar tà aver espòt ràdio a gratis, disponibles en gascon, lengadocian e tanben en francés tà tocar los que ne comprenen pas la lenga. Que serà seguit per un campanha suus internet. Los utis de comunicacion, afichas e desplegants, que son petit a petit difusats dens l’ensemble deu territòri (per mei d’informacion, que podetz contactar comunicacion@ieo-oc.org). Cambiament d’un orari d’un cors, navèra adreça mèl o numerò de telefòn, projèctes de cors ou quicòm d'autre? Contactatz l’equipa ent’ac senhalar.

Laurenç Gòsset

n°145 19

En 1987, dens un libret de l’EOE, se trobava ua reclama per la purmèra soscripcion per l’òbra magèr de Cristian Rapin: un diccio-nari en mei d’un vòlume de la len-ga occitana (lengadocian). Lo purmèr tòme qu’estó editat en 1991; un tribalh pacient qu’estó menat per IEO edicions dab l’autor. Lo tòme 5 qu’estó editat en 2006 e puish quasi lo silenci…

En 2012, dens un contèxte com-plicat per IDECO, IEO Edicions que prenó la decision d’acabar l’edicion deu diccionari per 2013, un diccionari considerat com ua prioritat au servici de la lenga.

Que ’ s pode rà co man dar l’ensemble deu diccionari, a partir deu 15 d’octobre, en çò d’IEO difu-sion (www.ideco-dif.com, dins la ru-brica IEO Edicions).

Edicions a viéner au quautau trimèstre de 2013 :

Tot en Un (pedagogia), version corregida e aumentada,

de Joan-Claudi Sèrras

Une langue en quête d’une nation (Textes et documents), de Francesca

Zantedeschi

e d’autas suspresas…

LIBRES

IEO-Edicions: los tòmes VI e VII del diccionari de Rapin

“Los mots jamai foguèron meus / Los manlevavi contra ta carn” (Ta pèl a la color lenta de la pluèja, 11, p. 41). Jova de sos 24 ans, Dupon fa ja mòstra d’una inteligencia sensibla e d’una precision tecnica sens parelh dins son primièr recuèlh poetic. Aquí lo tèma recorrent es lo desplaçament espacial pel biais dels sentiments viscuts en cada luòc: una causa es fon-damentalament ligada a l’autra dins sa poesia e sa pròsa poetica. Lo poèma que balha lo nom del re-cuèlh es particularament fòrt e plan sovent citat per la critica ja facha de son òbra.

E son trabalh se fa reconéisser a l’estrangièr: aguèt d’extraits publicats dins la revista literària catalana Pèl capell, numèro 18 (mai de 2013), dedicat a la produccion occitana actuala, a costat d’autres nòus talents, coma Aurelia Lassaque e Silvan Chabaud. De mai, foguèt selecionada demest los sièis finalistas del primièr prèmi PEN internacional Nòvas voses amb lo poema inedit Turmstraße, o Un amor sens còs, que representa la literatura occitana dins aqueste projècte del malhum associatiu PEN club, l’un dels mai coneguts dins lo domèni literari. Aital Dupon es segurament una poèta que caldrà acompanhar d’ara enlai! Maëlle Dupon. La color lenta de la pluèja. Montpeirós: Jorn, 2013. 122 p. 15 €.

Marçau de l’Oliu

Maèla Dupon e la nòva poesia occitana

Pagina manuscricha del diccionari

20 n°145

Una causa que remarcam sulcòp en legissent vòstres romans es vòstra capacitat d’evocar un m o n d e n a t u r a l a m e n t occitanofòne, coma se pas jamai foguèsse estat autrament. Mas declaratz que vòstre contacte imersiu amb la lenga es tardiva, a l’epòca que vos instalerètz dins un país de dialècte lemosin. Cossí faguèretz vòstra descobèrta de la lenga occitana? Quines conselhs podètz donar a totes que se meton a apréne l’occitan sens aver agut cap (o ben pauc) de contacte amb la lenga abans? Crese que per èsser liure dins l’escritura, un pòt pas far autrament que de crear, de pensar u n m o n d e c o m p l e t a m e n t occitanofòne, ente soles los estrangiers parlen una autra lenga, lo francès per exemple, o l’espanhòu, o recentament dins una nòva pas enquera publicada lo neerlandès… Libertat es donada d’inventar un país, sas reglas, sas leis, çò que es plan cepte quante c o n e i s s e t z p a s t r ò p l o fonccionament de la políçia o de la justicia ferancesas…

‘Fectivament sei vengut sus lo tard a la lenga occitana. Quò fuguet plan aisat, que a l’epòca de mon installacion (1968!), la lenga era enquera viva en Perigòrd, e mon deser d’aprener fuguet bien reçaubut per mos pacients que fugueren mos professors e an acceptat mas esitacions, mos bretonaments. Quauques uns m’an

quitament donat daus cors dau ser, quante anava los veire aprep sopar per parlar coma ilhs…

Pense que quo es lo melhor biais d’aprener una lenga: trobar daus locutors prestes a donar un pauc de lor temps per la transmission de la lenga. Pense que los cors donats dins los obradors de lenga (ne’n avem una trentena en Perigòrd) fan partida de l’arsenau que pòt rencontrar quauqu’un que vòu vertadierament aprener la lenga. Los romans policièrs son de bon publicar... e de bon vendre. Avèm d’exemples dins mai d’un dialecte – coma lo Reinat Toscano e son niçard. Als joves

occitanistas lor agradan melhor tanben. A vòstre vejaire, aqueste genre literari es mai popular, benlèu mai jove e inventiu? ‘Fectivament, los romans policiers fan partida d’una literatura d’aisat legir, çò que manca un pauc en Occitania. Surtir dau "trobar clus" (que practique enquera de temps en temps…) me sembla plan important per ofrir aus jòunes quauquaren de pas tròp einoiós a legir: aventura, misteri, umor, çò que dise "literatura de gara", deu espelir si un vòu apelar lo mai possible de legeires. Ai pogut constatar, d’un autre biais, que los cors d’occitan, ente lo monde deven, en principi, aprener a legir, son dempuei quauques temps una font bela de legeires. Qué vos menèt a-n-aqueste genre literari? Quinas son vòstras influéncias? Ai totjorn agut grand plaser a legir daus romans policiers, J.H Chase, Chandler, Rex Stout, John Dickson Carr, Agatha Christie, Boileau Narcejac, Simenon e de segur Conan Doyle an breçat ma jounessa, e pus tard, Sjôwall e Wallö, Fruttero e Lucentini, Mankell, Elis Peters, Fred Vargas e subretot Andrea Camilleri.

Dins quel autor sicilian, ai trobat (en tota modestia!) un frair en escritura: usatge dau dialecte sicilian, creacion d’un comissariat improbable dins una vi la

ENTREVISTA

Joan Ganhaire, escrivan del Peirigòrd nascut a-z-Agen en 1941, es l’autor de mantuns recuèlhs de

novèlas e romans en lenga occitana. Son primièr recuèlh de novèlas Lo Reirlutz foguèt seguit d’un

segond, Lo Viatge Aquitan, qu'obtenguèt lo Premi Jaufré Rudel 2001. Ongan publiquèt en çò

d'IEO-Edicions lo roman Vautres que m'avètz tuada - e nos promet encara de mai!

n°145 21

imaginara lançat dins de las aventuras umanas ente l’umor aida a suportar la sufrença. E ai chausit mon genre: lo de l’enigma policiera, emb sos suspiechs, sas f a u s s a s d r a l h a s , s o s rebombaments… Quo es un genre que damanda tot plen de rigor per menar lo legeire per lo bot dau nas devers una fin au còp estonanta e plausibla!

A notar que "Vautres que m’avetz tuada" es una istòria vertadiera que me fuguet contada per una de mas pacientas que anet pas jurcinc’au crime, mas se’n fauguet de gaire… Sètz medecin e escrivan, alara avèm una question que nos sembla bona de vos pausar. Quin es vòstre vejaire sus l’estat clinic de la lenga occitana dins vòstre environament? Vau vos respondre per una metafòra medicala: me sembla que la lenga es surtida daus sonhs paliatius per entrar en sonhs de readaptacion…

Segur, los locutors naturaus son de

mens en mens nombrós, mas l’actractivitat de la lenga per pas mau de monde, ancians locutors que vòlen tornar trobar lor lenga, noveus ‘ribats que tròben dins la lenga un biais de se mielhs integrar, calandrons e elevas de las classas bilingas, tot quò dona un pauc d’esper.

Una enquesta aquitana de i a quatre ans a montrat que lo Perigòrd era lo despartament de

la region que a lo mai de locutors, a pus prep 40 000. Si entre tots riebem pas a quauquaren! E per acabar: avètz de projèctes e de nòvas suspresas literàrias dins la pòcha per sortir dins los ans que venon? Segur que ai daus progèctes! En fin d’annada, deu surtir a l’IEO Perigòrd un pitit libre estrange "Çò ditz la Pès Nuts" que se pòt desjà trobar dins una revirada francesa sur Mon Petit Editeur.com jos lo titol “Ainsi Dit Celle Qui Va Pieds Nus”… Dos autres romans policiers son (presque) prestes e la literatura occitana s’apresta a descrubir emb orror las aventuras de pas creire dau comissari (enquera un…) Gaëtan Caüsac daus Ombradors dins de las aventuras trasfòlas, per tot vos dire, una de sas enquestas lo mena drech dins un poema de Rimbaud… Aprep, trobarem plan quauquaren mai!

Prepausses reculhits per Marçau de l’Oliu

© Patric La Vau

n°145 21

ENTREVISTA

22 n°145

En Lomanha, ai ausida cent còps la frasa dicha a un mainatge que l'avián enviat quèrre quicòm e que tornava sense o aver trobat: "Dròlle, troberés pas calhaus a Garòna !" E, per anar de Larraset a Montèch, cal "passar Garòna" al pont de Borrèth. Quand l'aiga es sus la rota a Gimat, entremièg Bèumont de Lomanha e Solomiac, es que "Gimona a saulat".

Se parla totjorn de Garòna (varianta lomanhòla e tolosana de Garona) e de Gimona. Tant per Garòna coma per Gimona, en Lo-manha, jamai aqueles idronimes s'emplégan pas ambe l'article de-finit.

Tarn s'emplega tanben sense article:

Me trigava d'anar veire se Tarn creissiá totjorn. (F. Cairon, La terro d'Oc, març de 1930, p. 6.)

Se vesiá pas grand causa dins la comba de Tarn. (Andrieu-Jacme Bossac, Fabrica, 1971, p. 6.)

Lo camin peirenc que menava a Tarn. (A.-J. Bossac, Fabrica, p. 69.)

Tarn passava jol pònt, ara passa dessús. (C. Peiròt, Poësias, 1909, p. 62.)

Ai transpausadas aquelas qua-tre citacions en grafia occitana.

Cresi que cal considerar que dins l'occitan actual, la nòrma es de dire Tarn, sense article, quita-ment se Guilhèm de Tudèla escriu, dins La cançon de la crosada: La d'en Martí d'Olitz víron ilh ab ai-tant / Per lo Tarn contr'Agot vès la vila nadant. (E. Martin-Chabot, La chanson de la croisade, t. 1, p. 242.) Traduccion de l'editor: "Ils virent aussi la bannière de Martin d'Olite, qui remontait le Tarn, dans le sens opposé à l'Agout, vers la ville". Mas, aquel apax de l'occitan

medieval deu pas cambiar la nòrma de l'occitan modèrne.

Dins sa gramatica de l'occitan de la re-gion de Pesenàs (al nòrd-èst de Besièrs), Émile Mâzuc parla de "la fes qu'a-quela piòta de filha tombèt dins Riutòrt". (Grammaire languedo-cienne, 1899, p. 136. Riutòrt es un pichon afluent de la riba esquèrra de l'Òrb.

En Provença, dins lo departa-ment del Var, un pichon cors d'ai-ga de 115 quilomètres, Argens, s'emplega tanben sense article de-finit: "Imaginas-vous uno plano inmènso, à perdo de visto; au mitan d'aquelo plano Argèns serpentejo, si desvertouio, tau uno serp.(...) Aquéu flume es capricious, voulur, sema-naire de discòrdi, empouorto de mouloun de terro" (Janino Agnel, AVEP, febrièr de 2012, p. 22.). Ai

daissada aquela citacion en grafia mistralenca.

Cresi doncas qu'avèm de bonas rasons d'emplegar los noms de rius sense article definit, cada còp qu-'es l'usatge de la lenga modèrna; çò qu'es lo cas plan sovent, del cap a l'autre del país nòstre. Mas, i a d'excepcions. Del moment que tot lo mond ditz : "Los aigats de l'A-dor", seriá un volontarisme bufèc de preconizar lo non-emplec de l'article davant aquel nom de flu-me gascon.

Jacme Taupiac

LENGA

N’i auré pas qu’ua Garona, quan se tròba tan de neste e de gave dens los Pirenéus? Lo sens que sembla clar (garr = pèira o ròc), mes entre aragonés e occitans de la val d’Aran, la sòrça purmèra de Garo-na que hè debat. D’aubuns que pensan la sorça principau que’s tròba dens lo massiu de la "Maladeta", en Aragon, abans de sortir de la montanha aus "Uelhs de Joeu". Enta’us aranés, la sorça vertadèr, nome-nada l'Uelh dera Garona, que seré au "Plã de Béret", a proximitat deu Pòrt de la Bonaigua (sic).

Los gaves, eths, que son comuns dens los Pirenèus, e mei especifica-ment dens lo Bearn (las lors sorças que son en Aragon). Dab un radicau pre-celtic gaba, que vòu diser riu entrauct, que se tròban alhors en Oc-citània, com "gabali" (las "gabales" deu Gevaudan), Gabardan, Gar-ravet, Gavarret... Aqueste idronim qu’èra tan utilizat que prenò un sens quasi comun e fòrça rius aurén perdut, atau, lo lor nom purmèr tà guar-dar un nom bastit a partir de gava. Que hèn dus gaves que s’en-contran? Un gave! E mei a l’èst, que trobam las nestes, eths tanben hòrt numerós dens lo lor país. Atau, estossitz entre Bearn e Bigòrra, ne vos cau pas enganar e apréner a destrilhar un gave d’ua neste. Totun, se seguètz l’un, e serètz au cap d’un moment dens l’Ador, e l’aute, dens la Garona, solide!

Laurenç Gòsset

n°145 23

Un còp era un país que son nom se’n es perdut. La democracia, dins queu país, fonccionava sus un mòde bipartista. D’un costat los vegetalistas que se nuirissián de la charn de las bèstias e pretendián qu’òm aviá pas lo drech de se’n prener a daus paubres vegetaus sens defensa, que dau mens la le-bre pòt corre, pas la lachuja. Lo buòu a de las banas per se defen-dre, pas la raba o lo chaul que pòden quitament pas cridar secors quand lo coteu lor passa sus la gargamela. D’un autre costat los charnistas que refusavan tota nuiri-tura animala, considerant que l’òme es un animau tanben e que quo es pas normau, pas morau de se repàisser de la charn de sos frairs. I aviá ben quauques pitions partits de mai, coma los vegetalis-tas dau segond gra que se nuiris-sián unicament de charn de bèstias vegetarianas, los carnivoristas per la benda que se nuirissián nonmàs de vegetaus femats emb daus en-grais animaus, quauques antropo-fagistas clandestins… Mas basta! los dos grands partits representa-van mai daus tres quarts daus electors.

Au temps que vos parle, lo par-tit vegetalista era au poder dem-puei bona pausa. Lachujas, rabas e chauls vivián en patz. E la gent, qualas que siá lor conviccion se devián repàisser (a belas dents o

en chichinhar) de la charn de bèstias sacrificadas segon los rites. Tot aquò semblava voler durar, mas arribet la Granda Crisi. E a tots los còps que poncheja lo mo-rre, quela-d’aquí, lo monde se bòtan a votar lo contrari de çò qu’avián votat la velha, deselegis-sen lors elegits, vòlen reformar la constitucion, l’escòla, la justícia, lo negòci, e tot e tot…

Quo es entau que los noveus elegits (charnistas donc), tanleu la prumiera setmana, fagueren inter-dire los tuadors e l’abatatge de las bèstias. E voteren l’obligacion de se nuirir de rabas, de chauls e de lachujas, sacrificats ritualament vòle ben, mas sens anestesia e sens avocats per los defendre.

Quo es lo juec normau de la democracia: balança d’un costat puei de l’autre. Mas aquí las con-sequéncias fugueren plan mai grandas que çò qu’avián previst. Los que fasián venir chens, chats, tortujas, pòrcs d’India, ratonets e canaris fugueren pas tucats. Mas los que fasián venir vedeus, vachas e buòus, anheus e tessons e mai polalha fugueren roinats e se de-gueren reconvertir. Quo es que quelas bèstias tenen un pauc tròp de plaça coma animaus de com-panhia! Tanben a la riba de doas generacions, se trobet pus una va-cha, un buòu, un tesson dins tot lo

país. E contunhava lo chaple de las lachujas.

Tot semblava entau irreversible mas arribet una crisi novela emb la fin dau petròli, puei de l’urani e dau gas de merdolha. Pasmai d’energia per far petonar los trac-tors per fin de laurar per semnar lachujas, rabas e chauls o los tor-nar picar. Los mai vielhs se sove-nián qu’autres còps òm atalava de las bèstias per las far trabalhar, que la traccion animala era utiliza-da per lo trabalh de la bòria. Mas avián pus de vachas, pus de bu-òus…

Alaidonc, per contunhar de far venir de las lachujas, de las rabas e daus chaus e ne’n far ripalha desvergonhada, degueren dondar las solas bèstias que demoravan per fin de las far laurar. E vegue-rem daus ratonets, daus pòrcs d’India, de la tartujas, daus cana-ris e daus peissons roges tirar aplechs, arairs e garliments.

Michèu Chapduelh

TRIBUNA LIURA Colera n°145 23

ADREIÇAS

L’Institut d’Estudis Occitans de pertot

INSTITUT D’ESTUDIS OCCITANS (FEDERAL) Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - direccion@ieo-oc.org www.ieo-oc.org

IEO EDICION (IEO-IDECO) Carrièra dels ancians combatents ZA plana St Martin 81700 Puèglaurenç 05 34 44 97 11 - ieo-edicion@ieo-oc.org www.ideco-dif.com

SECCIONS REGIONALAS

IEO AQUITÀNIA 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 39 27 99 - ieoaquitania@ieo-oc.org http://ieoaquitania.free.fr

IEO AUVÈRNHE, BORBONÉS, VELAI 4, carrièra Sent Eutròpi 63000 Clarmont d’Auvèrnhe 09 54 49 26 63 - 09 59 49 26 63 ieoregionauvergne@gmail.com

IEO LEMOSIN Plaça daus vinhairons 19140 Usercha 05 55 98 28 90 - contact@ieo-lemosin.org http://www.ieo-lemosin.org

IEO LENGADÒC 15, avenguda Mas BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91- ieolengadoc@ieo-oc.org www.ieo-lengadoc.org

IEO MEIDIA-PIRENÈUS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 09 62 56 09 91 - ieom-pireneus@ieo-oc.org www.ieomp.com

IEO PROVENÇA-AUPS-CÒSTA D’AZUR (CREO PROVENÇA) Ostau de Provença 8 bis, avenguda Jules Ferry 13100 Ais de Provença 04 42 59 43 96 - ieopaca@ieo-oc.org

IEO RÒSE-AUPS Chez Gerard Betton - Le Petit Avanon 07370 Auzon 04 75 23 02 71 - ieor-aups@ieo-oc.org

SECCIONS DEPARTAMENTALAS

IEO 04-05 "ESPACI OCCITAN DEIS AUPS" 21, charrièra de l'Estampariá 05000 Gap 04 92 53 98 40 - ieo04-05@ieo-oc.org http://www.espaci-occitan.com

IEO AUPS MARITIMS "JÒRGI GIBELIN" En çò de J.P. Baquié 17, baloard Carabacel 06000 Niça 04 92 04 27 20 - ieo06@ieo-oc.org http://ieo06.free.fr

IEO ARDESCHA En çò de Denis Capian La Pastourelle A 07000 Privàs 04 75 64 87 74 - ieo07@ieo-oc.org

IEO ARIÈJA "OSTAL OCCITAN" 11, carrièra Henri Fabre 09100 Pàmias 05 61 69 60 96 - ieo09@ieo-oc.org

IEO AUDE 79, la Trivala BP 105 11022 Carcassona 04 68 25 19 78 - ieo11@ieo-oc.org http://perso.orange.fr/ostal.sirventes

IEO AVAIRON Ostal del patrimòni Plaça Foch 12000 Rodés 05 65 68 18 75 - ieo12@ieo-oc.org www.ieo12.org

IEO BOCAS DE RÒSE Ostau de Provença 8 bis, avenguda J. Ferry 13100 Ais de Provença 06 15 89 59 38 - ieo13@ieo-oc.org

IEO CANTAL 32, ciutat "Clair vivre" BP 602 15006 Orlhac 04 71 48 93 87 - ieo15@ieo-oc.org http://ieo15.cantalpassion.com

IEO CHARANTA "CONVERSA OCCITANA" 13, carrièra Gaston Agard 16800 Soyaux 05 45 38 03 08 - ieo16@ieo-oc.org

IEO DORDONHA "NOVELUM" Centre social e cultural 95, rota de Bordèu 24430 Marsac/ L’Isla 05 53 08 76 50 - ieo24@ieo-oc.org http://novelum.ieo24.online.fr

IEO DROMA "DAUFINAT, PROVÈNÇA, TÈRRA D'OC" Ostal dels Servicis Publics Servici de la vida associativa 1, avenguda St Martin 26200 Monteleimar 04 75 46 86 52 ieo26@ieo-oc.org www.ieo-droma.org

IEO GARD 4, carrièra F. Pelloutier 30900 Nimes 04 66 76 19 09 - ieo30@ieo-oc.org www.ieo30.org

IEO GARONA NAUTA Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 61 11 24 87 - ieo31@ieo-oc.org www.ieo31.com

IEO GÈRS 6, carrièra Lamartina 32000 Aush 05 62 05 53 98 - ieo32@ieo-oc.org

IEO GIRONDA Ostau occitan 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac

05 56 36 30 27 - ieo33@ieo-oc.org ostau.occitan.online.fr

IEO ERAU 14, avenguda Estienne d'Orves BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91 - ieo34@ieo-oc.org

IEO GASCON LANAS En cò de Miquèu Baris 313, alèa de las Alaudas Partiment Sent-Robèrt 40440 Ondres 06 09 62 52 99 - ieo40@ieo-oc.org

IEO LÉGER NAUT "L'AURA" Centre Pèire Cardenal Charrièra Jules Vallès 43000 Lo Puèi de Velai 04 71 06 17 42 - ieo43@ieo-oc.org

IEO ÒLT Espaci Clément Marot Plaça Bessières 46000 Caurs 05 65 24 62 82 - ieo46@ieo-oc.org

IEO ÒUT E GARONA "ESCÒLA OCCITANA D’ESTIU" 16, carrièra pujòls 47300 Vilanuèva d’Òlt 05 53 41 32 43 - ieo47@ieo-oc.org

IEO PUÈI DE DOMA Centre J. Richepin salle B12 21, carrièra Richepin 63000 Clarmont d'Auvèrnhe 06 08 21 45 55 - ieo63@ieo-oc.org

IEO HAUTAS PIRENÈAS "NOSAUTS DE BIGÒRRA" Ostal de comuna 65350 Bouilh-Péreuilh 05 62 93 04 65 - ieo65@ieo-oc.org www.ieo65.com

IEO PARÍS En cò d'Alexis Quentin 31, carrièra Vandrezanne 75013 París ieo75@ieo-oc.org

IEO TARN 3, carrièra de la Torque BP 14 81120 Realmont 05 63 79 06 67 - ieo81@ieo-oc.org www.ieo-tarn.org

IEO TARN E GARONA "ANTONIN PERBÒSC" 307, avenguda de Montech 82000 Montalban 05 63 03 48 70 - ieo82@ieo-oc.org

IEO VAR "PROVÈNÇA TÈRRA D’ÒC" En cò de J. G. Babois - Plaça deis infèrns 83790 Pinhans 04 94 33 22 51 - ieo83@ieo-oc.org http://textoc.hostzi.com/ieo83.html

IEO VAUCLUSA 26, carrièra dels Tinturièrs 84000 Avinhon 04 90 67 16 90 - ieo84@ieo-oc.org

IEO VINHANA Madame Christiane Carron Résidence du Petit Breuil 37, rue de la Vallée 86000 Poitiers ieo86@ieo-oc.org