13 GAIXOTZEAREN PSIKOLOGIA. - UPV/EHU PSIKOLOGIA/13Gaixoa.pdf · 1.3.1 Babes mekanismoak 1.3.2...

Psikologiako gaiak osasun profesionalentzat. 13 Gaixotzearen psikologia. © Xabier Zupiria 2007. Ezin da fotokopiatu

1

13 GAIXOTZEAREN PSIKOLOGIA.

0. Sarrera.

1 Gaixotze prozesuaren psikologia. 1.1 Gaixotze prozesuaren etapak. 1.2 Fenomeno kognitiboak 1.3 Fenomeno afektiboak.

1.3.1 Babes mekanismoak 1.3.2 Gaixotasun akutuak eta larridura. 1.3.3 Galera, dolua, tristura eta depresioa.

1.4 Gaixotasuna krisi unea bezala. 2. Prozesu terapeutikoa

2.1 Erresistentziak 2.1.1 Gaixoaren erresistentziak 2.1.2 Gaixoaren senideen erresistentziak 2.1.3 Osasun-profesionalaren erresistentziak

2.2 Harremanak eta prozesu terapeutikoa 2.2.1 Osasun-profesionalen arteko harremana 2.2.2 Gaixoaren eta bere senideen arteko harremana 2.2.3 Osasun-profesional eta gaixoaren senideen arteko harremana.

3. Mina

4. Ospitaleratzea

5. Gaixo kirurgikoa

6. Zainketa intensiboak

7. Eritasun kronikoak.

8. Heriotza


2

0. Sarrera.

OMS-ek dio, osasuna ongizatea dela (fisikoa, psikologikoa eta soziala). Ikuspegi medikoa zabaldu egiten du: gaixoa ez da bakarrik gaixotasun fisiko edo psikiatrikoa duena. Gaizki-egote psikologikoa edo soziala duena, ez legoke osasuntsu, eta beraz, ikuspegi honetatik, gaixo legoke. Horregatik, gaixotasunen sailkapen zabala kontutan hartzea komeni da.


3

1 Gaixotze prozesuaren psikologia. Gaixotzean gizakiongan fenomeno psikologiko nabarmenak gertatzen dira. Ezinbestekoa da osasun-profesionalok horiek ezagutzea gaixoaren jokabidea hobeto ulertu eta bere lekuan hobeto jartzeko.

1.1 Gaixotze prozesuaren etapak. Hasi aurretik gaixotze prozesuaren etapak ikusiko ditugu. Schumann-ek ondoko etapak adierazi zituen: - Sintomen agertzea. - Gaixo rolaren onartzea. - Gaixo rolaren legitimazioa - Osasun-taldearekin harremana. Paktu terapeutikoa. - Osatzea, rehabilitazioa. Gaixoa osasun-profesionalarengana joan denerako bizipen batzuk izan ditu. Aurrena sintoma agertu da. Sintoma gauza subjektiboa da. Gaixoak sentsazio batzuk ditu eta horiek perzibitzen ditu. Esan genuen sentsazio bera ez dutela berdin perzibitzen bi pertsona ezberdinak, bakoitzak bere historia eta nortasunetik perzibitzen duelako. Horrek azaltzen du antzeko lesioa duten bi gaixok gaixotasuna hain ezberdin bizitzea. Biek min berdina izango balute ere, inoiz jakin ezin den zerbait, biek ez lukete berdin perzibituko, ez lukete berdin sofrituko, ez lukete kexu berdin egingo.

- Batzuk ez diote garrantzirik emango sentsazio garrantzitsu bati, eta - besteek garrantzirik gabeko sentsazioari garrantzi gehiegi emango diote.

Lehenengoek, nahiz eta gaitza garrantzitsua izan ez dira gaixoaren paperean jarriko. Baliteke, medikuarengana joaten direnerako zer eginik ez egotea. kasu klinikoa 30 urteko neska. Hilerokoa beti irregularra izan du. Azken aldian galera garrantzitsuak ditu, baina ez dio garrantzirik ematen. Egun batean, lanean, konortea galdu eta erori egiten da. Larrialdietara eramaten dute. Bertan esplorazioa egin eta amatokian mioma bat aurkitzen diote. Amatokia kendu egiten diote. Neska honek ez zion garrantzirik eman eduki zituen sentsazio eta zeinuei. Ez zuen gaixoaren rola hartu, ez zion inori aipatu eta ez zuen laguntza profesionala eskatu.

Bigarrengoak kontsultak betetzen dituzte osasun-profesionalen etsipenerako. Edozein sentsazio arrunt larritasun handiarekin bizi dute. Gaixo sentitzen dira eta ingurukoek gaixo rola onartzen diote. Gero osasun-profesionalarengana joaten dira, gaixo rolaren legitimazioaren bila. Hemen hasten da arazoa gaixo horientzat. Osasun profesionalek ez


4

dute ezer aurkitzen eta ez diote legitimazioa ematen. Legitimazioaren atzetik mediku batetik bestera joaten dira. Gehienetan psikiatra edo psikologoan bukatzen dute. Aipatu beharra dago gaixo horiek beste guztiak bezala legitimazioaren eskubidea dutela. Arazoa zera da, gaixotasun fisikoak ez direla eta mediku eta erizain gehienentzat ulergaitzak direla. Lesio fisikorik aurkitzen ez dituztenez, ez dute ulertzen zer gertatzen zion gaixoari.

Jarraitu aurretik, sintoma batzuk azaltzen dituzten arrazoi neurologiko batzuk azpimarratuko ditugu. Hartzaile sentsorialetatik nerbioak ateratzen dira nerbio sistema zentral aldera. Buruko 12 pareak zuzenean garunera eta beste guztiak bizkar-hezurreko muinetik barrena. Bidean nerbioak, bizkar-hezurreko muina, edo garuneko bideren batek konpresioa jasaten badu sintomak eduki ditzake gaixoak, estimulu sentsorialik gabeko pertzepzioak. Bizkar-hezurreko disko baten herniak, hanketan mina sortzen du. Disko baten prolapsoak txingurriak eman ditzake hankan. Garuneko tumore batek aluzinazioak ere sortu ditzake (estimulurik gabeko pertzepzioak: ez dagoen zerbait ikusi, esan ez den zerbait entzun, ez dagoen usain bat usaindu...). Garunazalean elektrikoki kilikatuz gero, pertsonek oroitzapenak berbizitzen ditugu. Jakingo duzue jakin, gaixo eskizofrenikoen esan ez diren ahotsak entzuten dituztela. Zergatik ez ba, zirkuitu baten kilikapena egon bada? Kasu klinikoa Benetan deigarria izaten da besoa moztu dioten batek izaten dituen pertzepzioak. Jadanik ez duen besoan mina, txingurriak eta horrelakoak izaten dituzte (atal mamuaren sindromea). Osasun-profesionalontzat ulergaitza egin daiteke hasiera batean. Nola liteke ez dagoen atal batek min egitea? Oroitu behar dugu atala ez dela egongo, baina ataletik ateratzen ziren nerbio bideak ia osorik daudela garun-azaleraino

. Beraz, ezin dugu ahaztu lesio organikorik gabe sentsazioak eta pertzepzioak egon daitezkeela.


5

Gainera, beste gauza bat argi eduki behar dugu osasun-profesionalok: gaixoak sofritzen duela esaten badigu, sinestu egin behar diogu. Baliteke guk ez ulertzea, baliteke lelokeria iruditzea, baliteke gaixotasun fisikorik ez aurkitzea... baina gaixoak sofritzen duela badio, sofritzen duelako da. Bide horretan, Tizonek gaixotasunen sailkapen interesgarria egiten du. Horretarako hiru irizpide hartzen ditu kontutan: - Gaixotasuna tipifikatua dagoen. - Gaixotasuna sofritua den. - Gaixotasuna adierazia dagoen. Irizpide horiekin 6 gaixotasun mota definitzen ditu: - Tipifikatua, sofritua, adierazia - Tipifikatua, sofritua, adierazi-gabea. - Tipifikatua, sofritu-gabea, adierazi-gabea. - Tipifikatu-gabea, sofritua, adierazia - Tipifikatu-gabea, sofritua, adierazi-gabea. - Tipifikatu-gabea, sofritu-gabea, adierazia.

Beste aukera bat ere badago: tipifikatu-gabea, sofritu-gabea eta adierazi-gabea, baina hori ez litzateke gaixotasuna izango. Gaixotasun fisiko tipikoa tipifikatua, sofritua eta adierazia da. Gaixoak sentsazio berriak ditu, kezkatzen diotenak. Etxekoei esan eta kezkatu egiten dira ere. Gaixo rola hartu eta osasun-profesionalarengana joaten dira legitimazioaren eske. Osasun-profesionalak ez du arazorik gaixotasuna diagnostikatu (etiketa jarri) eta tratamendua aholkatzeko. kasu klinikoa Pertsona bat diarrearekin hasten da. Hasieran ez dio garrantzirik ematen. Bi aste eta gero, larritzen hasten da eta medikuarengana joaten da. Horrek, proba batzuk egin eta hestean tumorea aurkitzen dio.

Osasun-profesionalek, mediku eta erizainak gehien bat, ez dute arazorik gaixotasun horiekin. Ondo moldatzen dira. Ezagutzen dituzte eta diagnostikoaren orduan ez dute zailtasunik izaten. Gainera, kasu bakoitzean aholkatu eta egin behar dena badakite. Gaixotasun tipifikatua, sofritua baina espresatu-gabea: kasu klinikoa Gaixoak diarrearekin darama urte bete. Inoiz ez dio garrantzi gehiegirik eman, ez dio inori esan eta noski ez da osasun-profesionalengana hurbildu. Egun batean konplikazio nabariak izaten hasten da eta larrialdietara joaten da. Hesteetako minbizia aurkitzen diote. Ez dago zer


6

eginik. Tumoreak diarrea sortzen zuen. Gaixoa ohartu zen, baina ez zion inori esan eta ez zuen laguntza eskatu. Ez zion garrantzirik eman sintomari.

Horrelako kasuak ez dira arraroak. Gaixoa sentsazio eta zeinuez jabetzen da, baina ez die garrantzirik ematen. Beste batzuetan beldurra dela eta ukatu egiten dute. kasu klinikoa Ginekologiako zerbitzuen 50 urtetako emakumea ingresatu dute. Bular batek bularreko minbizi aurreratuaren sintomak ditu: laranja azalaren larrua, retrakzioak larruan eta mantxa moreak. Gaixoak dio aspaldi konturatu zela bularrean zerbait zuela. Beldurra ematen ziola medikuarengana joateak eta horregatik ez zela joan. Soltera zen eta ez zion inori esan. Denbora aurrera joan ala, gero eta okerrago ikusten zuela eta azkenean medikuarengana joatea behartu zuela bere burua

Ez da arraroa bularreko autoesplorazioa edo urteroko ginekologiako errebisioa egin nahi ez duten emakumeak aurkitzea. Ematen duten arrazoia izaten da: "Eta zerbait aurkitzen badidate? utzi!, utzi!" Gaixotasun tipifikatua, ez sofritua eta ez espresatua: kasu klinikoa Urteroko errebisioan ginekologoak tumorea aurkitzen dio neska bati bularrean.

Errebisioetan oraindik sintomak eman ez dituzten tumoreak aurkitzen dira. Tumore askok hasieran ez dute sintomarik ematen. Osakidetzak martxan jarri zuenetik bularreko minbiziaren aurkako kanpainan, 55 urte baino gehiagoko emakumeen prebentzio kanpainan, sintomarik gabeko emakumeak ingresatzen dituzte residentzian, bularrean tumorea aurkitu eta gero. Osasun-profesionalen arazoak gaixotasun tipifikatu-gabeekin hasten da. Gaixotasun tipifikatu-gabea, sofritu-gabea eta adierazia, simulazioa da. Ez dago gaixotasunik. "Gaixoak" gaixo-papera egiten du, zerbaiterako interesa duelako (segurua kobratzeko, edo baja hartzeko adibidez). Simuladoreak ez du gaixotasunik sofritzen eta lan asko ematen dio osasun-profesionalari. Beste aldean, tipifikatu-gabea, sofritua eta adierazia dago. Osasun-profesionalei ere lan handia ematen die. Gaixotasun hauek, osasun munduak dituen mugak adierazten ditu. Ez dugu dena ezagutzen. Osasun-profesionalek gaizki pasatzen dute, eta gaixoek zer esanik ez. Gaixoek sofritu egiten dute eta profesionalek ez dute etiketarekin asmatzen. Horrelakoetan, osasun-profesionalek zer egin ez dakitenean, simuladore bezala tratatzen dituzte edo psikologo edo psikiatrarengana bidaltzen dituzte. Mediku eta erizainek ez dute dena jakin behar. Horregatik, horrelako gaixotasunak agertzean deribatzen jakin behar dute. Balint psikiatra ingelesak bilerak egin zituen familia-mediku talde batekin, horrelako gaixoekin zer egin zitekeen aztertzeko. Esaten zuen osasun-profesional hauek medikazioaz gain, "medikua" medikazioa ematen jakin behar zutela dosi egokian. Gaixoari entzun eta ulertu, ulertezinak egiten zitzaizkion sintomak gaixoarekin batera ulertzeko. Esaten zuen noiz hasi eta noiz bukatu jakin behar zuela medikuak.


7

Gaur geun horrelako gaixoak gaizki tratatzen dira. Simuladoreen etiketa jarri eta gainetik kentzen dituzte. Gaixo psikosomatikoak dira: arazo psikologikoak gorputzean bizitzen dituzten gaixoak dira. Arazo horren gainean argi piska bat botatzeko asmoarekin emozioen fisiologia aztertuko dugu. Emozioek hiru osagai dituzte: - Kognitiboa. - Fisiologikoa: nerbio sistema autonomoaren aktibazioa. - Motorea: keinuak. Beldurra emozioa da. Pentsamendu batzuen ondorioz edo estimulu bati erantzun erreflexu gisa sortu daiteke. Jaiotzetik haurrek negarrez erantzuten dute estimulu intentsuei (doinu ozenak, argi-distirak, tenperatura aldaketa azkarrak...). Gorputzak erantzun erreflexua ematen dio, beldurraren bitartez. Erreflexu hori adaptatiboa da gizakientzat. Ondorioz: - Nerbio sistema autonomoa aktibatzen da: takikardia, izerdia, giharretan odol zirkulazioa handitzen da...(ihesa edo borrokarako prestatzen du gorputza) - Motorea: beldur aurpegia, negarra. - Kognitiboa: "Beldur naiz" "hau arriskutsua da" "babestu egin behar dut". Haur txikien emozioak ez du oraindik osagai kognitiboa. Erantzuna begetatiboa eta motorea da. Erantzun sinpatikoak gorputza ihes edo borrokarako prestatzen du. Ibiltzen ez dakiten haur txikiek oraindik ez dute ihes egiten. Erantzun begetatiboa era desatseginean bizi dute eta negarra areagotzen dute. Negarra oso adaptatiboa da. Babesik gabeko haurraren laguntza eskaera oihua da. Helduaren arreta deitzen du negarrak eta laguntzarako prestatzen du. Haurraren inguruaren arabera, emozioak ezagutu eta ahoskatzen ikasiko dute. Bere inguruan ematen dioten izenagatik ikasiko du, horrelakoetan gertatzen zaionari beldurra deitzen zaiola. Emozioak izena hartzen duenetik kontzeptua barneratuko du eta emozioaren alde kognitiboa sortuko da. Aldi berean, eta batez ere behaketaz, gauza batzuei beldurra izaten eta besteei ez izaten ikasiko du. Horrela, gauza batzuk pertzibitzean beldur izango da eta beste batzuk perzibitzean ez. Horrek azaltzen du etxeko gehienek beldur berdintsuak izatea. Larridura objekturik gabeko beldurra da. Larriduraren erantzun begetatiboa beldurrarenaren berdina da. Ezberdintasun bat dago. Larridura duenak, ez daki zeren beldur den. Agian beldurrei izena jartzen ez zuten ikasi. Agian beldurra ez zen jasangarria eta erreprimitu egin zen. Psikoanalisiaren ikuspegitik larridura sortzen da inkontzientean gorderik dagoen zerbaitek kontzientziara irteteko mehatxua dagoenean. Era batera edo bestera, larri denak "beldur" du eta beldur horrek osagai begetatibo garrantzitsua du. Zerbaiti beldurra edukitzeak kontrola ematen digu. Zerbaiten beldur banaiz, aurre egin edo ekidin egin dezaket. Larridura ezberdina da, ez baitakit zeren beldur naizen.

Tristezaude

Triste nago


8

Horregatik, ez da arraroa gaixo horiek larridura sintoma fisiko hutsa bezala bizi izatea, gorputzean baitituzte sentsazio bakarrak. Ez ditu beldurra identifikatzen laguntzen dioten pentsamenduak. Haur txikia beldur denean beldurra dela ez dakien bezala (ez baita izendatua izan), larri dabilen helduak ere ez daki zeren beldur den eta antzeko egoera batean aurkitzen da. Osasun-profesionalaren zeregin bat horixe izan daiteke: lasaitu eta dituen beldurrei izena jartzen laguntzea. Argi dago, gaixo mota horrek emozioaren alde begetatiboa bakarrik duela agerian. Emozio batzuk bizi dituzte, besteek sintoma fisikoak bizitzen ditugun bezala. gaixo zailak gertatzen dira. Adierazpen klinikoak azalduko dituen lesiorik ez dago baina berak sintoma fisiko nabariak perzibitzen dituzte. Zaila egiten zaie gainera, gertatzen zaiena arazo psikologikoa izan daitekeela pentsatzea. Nola izango da psikologikoa, gorputzean hain argi bizi dituen sintomak? Gaixo psikosomatikoak dira gaur egun osasun munduak duen erronka handienetakoa. Osasun-profesionalek inpotentzia sentitzen dugu eta ahal dugun neurrian gainetik kentzen ditugu gaixo horiek. Zalantzarik gabe, osasun-profesionalok ez dakigunaren aurrean lasaitasunaz erantzuten ikastea komeni zaigu. Jarrera horrek gaixoarekin harreman egokia eraikitzen lagunduko digu eta lasaitu egingo ditu.

1.2 Fenomeno kognitiboak Kognizio mailan aldaketa nagusiena arreta mailan gertatzen da. Gogozko arreta mantentzeko gaitasuna galtzen denean, beste zerbaiti arreta loturik dagoelako, pseudoaprosexia gertatzen ari dela esaten da. Zerbaitetan arreta guztia jartzea zerbait egiteko, kontzentratzea alegia, pseudoaprosexia izango litzateke ere, baina normala. Pseudoaprosexia ez da normala, arreta leku batetik kendu ezinean gaudenean. Guri handik kentzea gustatuko litzaiguke baina ez dugu lortzen. Gaixoek pseudoaprosexia izaten dute. Arreta bere baitan jarria dute, bere sintometan. Ingurukoei gehiegizkoa iruditzen zaigu eta aholku bat ematen diegu: ez jarri hainbeste arreta zure sintometan eta zure egoeran. Distraitu. Denok dakigu mina daukagunean, distraitzea lortzen badugu, minak min gutxiago egiten duela. Min berdinarekin gutxiago sofritzen dugu. Halere, ez da hain erraza, gaixo gehienak ez baitute lortzen distraitzea, eta askok nahiko lukete. Gaixotasunak arreta guztia jaten du, sintomak deigarri gertatzen dira gaixoarentzat. Zaila da horrela distraitzea. Aldi berean, horrek gurpil zoro batean sartzen du gaixoa: gero eta arreta gehiago, gero eta sofrimendu gehiago.


9

Egoera horretan beldurra edo eta larridura sentitzen da. Horrek oroitzapen beldurgarriak ekartzen dizkigu gogora. Aldi berean, kanpoko munduan arreta irudikapen horiekin bat datozen gauzetan jartzen da. Gauza anbiguoak, momentuko tonalitatea hartzen dute. Kasu honetan beldurgarri bezala perzibitzen dira. Gorputz sentsazio eta zeinuak normalean baino beldurgarriagoak antzematen dira. Burutazioak ere antzekoak izaten dira, beldurgarriak: gaixotasuna, heriotza... arrazionaltasuna galtzen da. Azken batean, aparatu kognitibo guztia beldurrak kutsatua dago, eta irudian agertzen den bezala, gurpil zoroaren moduan mantendu eta indartu egiten da egoera afektiboa. Egoera afektiboak prozesu kognitiboak kutsatzen ditu eta prozesu kognitiboek (oroimena, pertzepzioa, pentsamendua) egoera afektiboa mantentzen dute. Azpimarratzekoa da gaixoak duen denboraren pertzepzioa eta osasun-profesionalak duena ez doazela erritmo berean. Gaixoek diagnostiko denborak oso luzeak bizi dituzte. Diagnostikoaren zain dagoen gaixoarentzat denbora oso mantso pasatzen da. Horren zain dago egun guztia, eta denbora luzea egiten da. Osasun-profesionalentzat ordea, denbora oso bizkor doa. Lanean gaudenean denbora askoz ere lehenago pasatzen da. Hori dela eta gaixo eta osasun-profesional aurkitzen gara denboraren kontrako pertzepzioarekin. Gaixoak proben emaitzen zain aste bete egin badu, denbora asko da berarentzat. Batez ere, ingresaturik badago. Osasun-profesionalarentzat ordea, aste hori airean joan da. Pertzepzio ezberdin horiek gatazka sor dezakete harremanean. Gaixoa kexu da denbora asko behar dutelako eta osasun-profesionalari iruditzen zaio gaixoak ez duela pazientziarik. Oso kontutan izan behar dugu osasun profesionalok aipatutakoa. Maiz, gaixoak oso pazientzia gutxi duela irudituko zaigu, gauzak exajeratu egiten dituela. Kontutan badaukagu bere denbora askoz ere mantsoago doala, ulertuko dugu bere ezinegona, eta ez gara haserretuko. Kontutan hartzen badugu bere prozesu kognitiboak egoeragatik kutsaturik daudela, errazagoa egingo zaigu nola aurkitzen den ulertzea.

1.3 Fenomeno afektiboak. Afektiboki gaixotasunak bi eratako fenomenoak ekartzen ditu: beldurra eta tristura.

Gaixotasuna mehatxua bezala bizitzen bada, erantzuna beldurra eta larridura izaten dira. Bestalde, gaixotasuna galera bezala bizitzen bada, tristura ekartzen du eta batzutan depresioa.


10

Beraz, gaixotasunari ematen zaion esanahiak erabakitzen du neurri batean zein izango den emozio nagusia.

Bestalde, gaixotasun askotan biak batera ematen dira: galera gertatzen da eta mehatxua bezala bizi da. Beraz oso arrunta dira beldurra eta tristura gaixoarengan. Gaixotasun akutuak batez ere beldurrarekin bizitzen dira. Gaixotasun kronikoak bestalde, galera bezala. Emozio horiez gain, beste emozio batzuk bizitzen ditu gaixoak eta oso lotuak daude egiten dituen egozpenekin. Weinerrek dio orokorrean bi gauzek erabakitzen dutela sortutako emozioa: - Ondorioa ona edo txarra den. - Kausa egozpena egiterakoan bi aspektu edukitzen ditu kontutan: - Kontrolagarria zen edo ez. - Niregatik edo beste batengatik izan den. Ondorio ona, eta nire kontrolean dauden gauzengatik: arro. Ondorio ona, besteen kontrolean dauden gauzengatik: eskerrona. Ondorio txarra, nire kontrolean dauden gauzengatik: errua. Ondorio txarra, beste baten kontrolean dauden gauzengatik: haserrea. Ez da arraroa errua eta haserrea gaixo dauden pertsonengan. Lotuta egoten dira sentimendu horiek, egoera berria ez onartzearekin. Ez da arraroa gaixotasunak sortzen dizkigun emozioen aurrean, defentsa mekanismoak martxan jartzea, emozio horiek jasangaitzak egiten zaizkigulako. 1.3.1 Babes mekanismoak Freudek, psikoanalisiaren asmatzaileak, ikusi zuen gure kontzientziatik kanpo gauza asko genituela buruan sartuak. Gertakizun eta nahi asko gordeta genituela baina kontzientziatik kanpo. Gogamena hiru zatitan banatu zuen: - Inkontzientea. - prekontzientea.


11

- Kontzientea. Inkontzientean gordeak dauzkagu larridura sortzen diguten nahi eta oroitzapenak. Batzuk inoiz kontziente izandakoak, besteak hori ere ez. Gorderik daude edo galaziak direlako edo guretzat oso mingarri direlako. Mingarria dena kontzientziatik kanpo gordetzea babes- mekanismoen gauza da. Babes mekanismoak aldi berean inkontzienteak dira. Hori ondo ulertu behar da. Babes mekanismoak erabiltzen ditugu mingarria denaz gure burua zaintzeko, baina inkontzienteki egiten dugu. maiz "horrek ez du enteratu nahi zer gertatzen zaion" esaten dugu. Egia da ez duela nahi, baina nahi hori inkontzientea da. Ez da konturatzen ezin duelako, eta ez nahi ez duelako. Babes mekanismoen artean errepresioa da garrantzitsuena. Errepresioari esker galazia edo mingarria inkontzientean gordetzen da. Larridura ekiditeko, nahi edo oroitzapen mingarriak inkontzientean gordetzen ditu errepresioak. Halere, nahi eta oroitzapen horiek indarra egiten dute inkontzientetik ateratzeko. Normalean bide ezberdinak hartzen dituzte ateratzeko: - Ametsak. - Fantasiak. - Hutsak, lapsusak - Jokabideak - Erresistentziak Horretaz gain badira beste babes mekanismoak irtenbidea ematen diotenak nahi eta oroitzapen horiei, kontzientziatik pasa gabe. Horiei esker, inkontzientean dagoena atera daiteke. Komeni da ateratzea, errepresioak energia asko gastatzen baitu. Asko erreprimitu behar bada, energia gehiegi erabiltzen da horretan eta beste gauzak egiteko indarrik gabe geratzen da gaixoa. Errepresioaz gain garrantzitsuak dira beste babes mekanismo hauek: -Desplazamendua: erreprimitutako nahi eta afektuak jatorrizko objektuei loturik azaldu beharrean, beste objektu batzuei lotua agertzen da. Ametsetan, fantasietan etab, mozorroturik agertzen dira benetako nahi eta afektuak. - Proiekzioa: Gure buruan ikusi ezin duguna, besteengan ikusten dugu. Gurea erreprimitu egin dugu eta proiektatu eta gero, bestearengan ikusten dugu. Esaera batuk ondo adierazten dute fenomeno hori: "zozoak beleari ipurbeltz". "Ver la paja en el ojo ajeno y no ver la viga en el propio". - Razionalizazioa: Jokabidearen benetako arrazoiak ezkutatze arren, mila azalpen ematean datza. Nahia betea izan da jokabidearengatik, baina benetako arrazoiak gordeta jarraitzen du gaixoarentzat. - Ukapena: Oso erabilia da. Emozioa edo nahia ukatzean datza. Gaixoari berri txarra ematen diotenean, askotan ezin du bat batean digeritu. Horrelakoetan defentsa mekanismo hau martxan jartzen da. Hasieran oso lagungarria da, bat batean ezin delako onartu. Halere gehiegi luzatzen bada desadaptatiboa da. Denbora luzez ukatzeak ez du uzten errealitatera egokitzen.


12

- Sublimazioa: Sublimazioa da dudarik gabe defentsa mekanismo helduena. Bertan, sozialki ondo ikusia dagoen ekintza baten bitartez, sozialki gaizki ikusia dagoena egiten da. Gizakiok ditugun arazo psikologiko asko, gaizki ikusiak dauden gauzak nahi ditugulako gertatzen dira. Gaizki daudenez erreprimitu egiten ditugu eta barrutik bultzaka egoten dira asetzeko. Profesio asko nahi debekatuak asetzeko aukeratzen dira, profesionalki egitea onartua baitago. Jendeari labanarekin zauriak egitea ez dago onartua, baina zirujaua izatea bai. Gaixoengan maiz ikusiko ditugu horrelakoak. Berri txarra ematen zaionean batzuek ezin dute jasan. Horren aurrean ukapena eta arrazionalizazioa maiz ikusten dira. Ukapenean gertakizuna bera ukatzen den bitartean, arrazionalizazioan emozioa da ukatzen dena. Bere gertakizunaz "rollo izugarria" ematen dute, onartuta balute bezala, baina ez dute benetan onartu. 1.3.2 Gaixotasun akutuak eta larridura. Gaixotasun akutuak bat batean azaltzen dira, jeneralean indar handiz eta gaixoaren ongizatea mehatxatu egiten dute. Emozio nabarmenena beldurra izaten da. Larrialdiak, kirurgia, zainketa bereziak... gaixoarengan (eta senideengan) beldurra sortzen dute. Ikusi da prozeduraz, protokoloaz eta azaltzen diren sintoma normaletaz gaixoarekin hitz egiteak lasaitu egiten dutela gaixoa. Kirurgian azalpen horiek egiteak, eboluzio hobeekin lotuta dagoela ikusi da. Larridura buru nahasketa gehienetan dagoen sintoma da. Objekturik gabeko beldurra da. Jeneralean beldur inkontzientea da. Larridura ere estres erantzunaren ondorio bat izaten da. Estres erantzunak gorputza iheserako edo borrokarako prestatzen du. Gaurko gizartean ditugun erronka gehienak ez dute ihes edo borroka jokabideak eskatzen. Halere, erronkaren aurrean gizakion gorputzak lehen bezala erantzuten du: ihes edo borrokarako gorputza prestatzen duen erantzun begetatiboarekin. Erantzun hori larridura da. Lehengo erantzun motoreak ez dira martxan jartzen, eta horregatik erantzun begetatibo horiek maiz ematen badira (estres kronikoa) gaixotasun psikofisiologikoak agertzen dira. Gaixotasunak ia beti larridura sortzen dute. Larriduraren iturria zalantza honetan aurkitu daiteke: gaindituko dut egoera hau edo ez? Nabaria da gaixotasun akutuetan, baina baita ere kronikoetan. Gaixotasun kroniko batzuk gertatu, ondorioa utzi, egoera berrira moldatu eta ez dute misterio gehiagorik. Badago halere gaixotasun kronikoen artean azpitalde bat oso estresagarria dena. Broteka azaltzen diren gaixotasun kroniko progresiboak dira. Horietan brote bakoitzak gero eta okerrago uzten du gorputza. Edozein momentutan azaldu daiteke brote berria, ez dago jakiterik noiz. Horrek gaixoa inzertidunbre egoera batean dauka beti, larridura sortzen diolarik. Bestalde ikusi da estres kroniko egoera horrek broteak berpizten dituela. Gehien komeni zaiena zera da: lasai egotea. Baina nola egon lasai hurrengo brotea edozein momentutan azaldu badaiteke?


13

Dudarik gabe inzertidunbre egoerak dira estresagarrienak. Gertatuko da edo ez da gertatuko? zalantzak etengabeko ebaluaketa batean sartzen gaitu, larridura sortuz. 1.3.3 Galera, dolua, tristura eta depresioa. Galera guztiek beharrezkoa dute asimilazio eta beregokitze epe bat. Dolua, galeraren ondoren gertatzen den prozesu bat da, non galdutakoa onartzen da eta egoera berrira moldatzen da. Denengan ez du berdin irauten eta ez da berdin espresatzen. Tristura da epe horretan emozio nagusia. Galera izan dadin ez da edukitako zerbait galdu behar. Maiz, galdutakoa espero zen zerbait da, ilusio bat, igurikapen bat. Galera bezala har ditzakegu: - Maite dugun norbaiten heriotza. - Harreman baten bukaera. - Osasun galera. - Gorputz atalen baten galera. - Funtzio baten galera (ibili, hitz egin...) - Estatus galera. - Igurikapenak ez betetzea. Zerbait galdutakoan, normala da triste egotea. Zenbat eta handiagoa izan galera, ordun eta handiagoa eta iraunkorragoa tristura. Halere, denboraldi baten ondoren, egunerokora berriz moldatzen gara. ("El muerto al hoyo y el vivo al bollo"). Galerak tristura dakar eta galera onartzean bakarrik da posible egoera berri horretatik ateratzea eta galdutakoan jarrita zegoen afektua hortik kendu eta beste tokitan jartzea. Orduan dolua egin dela esaten dugu. Halere, batzuk, dolu prozesuan lotuta geratzen dira. Normala da maite dugun norbait hil eta urte bete triste egotea. Normala ez dena da, hamar urte deprimitua egotea. Berdina esan liteke gorputz-atal baten galeraren aurrean edo osasun galeraren aurrean. Wordenen ikuspegitik dolu lanak irudian agertzen dituen zereginak izango lituzke. Aurrena konturatu. Galeraz konturatzen ez bagara (ukatzen dugulako, arrazionalizatzen dugulako...) ez da posible dolu lanetan hastea. Dolua egiteko ezinbestekoa da galeraz konturatzea. Bigarren lana galdutakoagatik "negar egitea" da. Galerak sofrimendu bat dakar, frustrazio bat. Emozio horiek sentitzea da normalena. Castellanoz bada esaera bat esaten duena "Hay que llorar a los muertos". Hirugarren eta laugarren lana, egoera berri horretatik ateratzea izango da. Egoera berria da eta moldatu egin beharko dugu. Azkenik, dolua bukatutzat emango dugu, galdutakoa beste maila batean jartzen dugunean ("El muerto al hoyo y el vivo al bollo") eta han jarrita genituen afektuak beste gauzatan jartzen ditugunean. Lan horiek ez egiteak, dolu patologikotan sar gaitzake. Bere garaian egin ez den doluak faktura pasatzen du.

DOLU-LANA 1.- Konturatu. 2.- “Negar egin”. 3.- Moldatu. 4.- Birkokatu.


14

kasu klinikoa Emakume bat bere senarra eta ama zaharrarekin bizi zen. Hilabete batean ama eta senarra hil zitzaizkion. Amarena ez zen hain ezustekoa izan. Senarrarena bai ordea. Handik zortzi hilabetera ikusi genuen. Oso aktiba zegoen. Gertatutakoa kontatzerakoan harritu zigun hain ondo eta osoa ikustea. Berak zioen ondo zegoela, baina ez ziola barkatuko medikuari. Medikuaren errua izan zela senarraren heriotza. Denuntziatu egin zuen eta epaietan zebilen. Amorru handia zuen eta gorroto handia medikuarekiko. Handik bost urtetara berdin zebilen oraindik. Epaiak gora eta behera, errekurtsoak hemendik eta handik. Bost urtetan ez zen ezer aldatu bere bizian, estankaturik geratu izan balitz bezala. Bere bizitza osoa medikuaren kontrako borroka batean bilakatu zen. Dolua ez egiteagatik, bost urte galdu zituen. Egoera berria ez onartzeagatik, ezin izan zuen bizitza birmoldatu. Ozpinduta zegoen. Haserrez betea. Handik 5 urtetara deprimiturik zegoen, oso zahartuta. Ez zuen gehiago egoera hura gainditu. Kasu hau dolu patologiko kasua da. Konturatu zen gertatutakoaz, baina ez sufritzeagatik amaigabeko borroka batean sartu zen. Ez ahaztu, hori egiten duenak ez duela nahita egiten, inkontzienteki baizik. Neska gazte alai batek, udan uretara buruz bota eta harkaitz batekin lepoa puskatu zuen. Paralitikoa geratu zen. Lehenengo hilabetetan ez zuen alaitasun hori galdu. Bisita asko jaso zituen eta ez zen benetan konturatzen gertatu zitzaionaz. Hilabete batzuetara etxera bueltatu zen eta bizitza berriari aurre egiten hasi behar izan zuen. Ordun konturatu zen benetan gertatu zitzaionaz. Urte bete oso triste egin zuen, negar asko egin zuen. Handik bi urtetara bizitza berrira moldatzen ari zen. Kasu honetan dolu normal bat ikusten dugu. Gaixoak galera onartzen du bere gogortasunean, pixkanaka.

Lehenengo kapituluan aipatzen genuen bezala, nahia ez betetzeak frustrazioa dakar eta frustrazioak tristura. Triste ez egoteagatik, edo frustrazioa ez onartzeagatik, haserrean sartzen bagara, haserrean lotuta geratzeko arriskua daukagu. Haserre gaude triste ez egoteagatik eta bide horrek azkenean depresiora darama, indarrak amaitu direnean. Triste ez egoteagatik depresioa ereiten dugu. Drakularen historia horixe da, dolu patologiko baten historia. Gaixo asko ikusiko dugu galerari aurre egiten eta aurre egin ezinik. Triste eta haserre. Batzutan deprimiturik. Gaixotzea beraz galera da. Bada esaldi bat esaten duena "osasuna dutenek koroa bat dute, gaixoek bakarrik ikusten duten koroa, osasuna". Gaixotasun askok gainera beste galera batzuk dauzkate: funtzioen galera, gorputz-atal batzuen galera, estatus galera... Beldurra eta larriduraz gainera, galera dago. Gaixo askok lan asko izaten dute egiteko eta ez da erraza izaten horrelakoei buelta ematea. Kontzeptu hauek agian lagunduko digute gaixoa eta egoera hobeto ulertzen. Gaixoari ikusten lagundu beharko genioke, zulo batean sartzeko arriskua dagoela eta zulo horretan sartzeak bizitzen ez jarraitzea suposatzen duela. Gaizki pasatzeak, berriz hasteko aukera emango diola. Baina horretarako, profesionalok prest egon behar dugu bere frustrazioa eta oinazea agoantatzeko. kasu klinikoa Ginekologiako zerbitzuan aste bete ingresatua egon eta gero etxera zihoan egunean, gaixoari tumorea zuela eta bueltan etorri beharko zuela esan zioten. Psikologoari deitu zioten, oso gaizki zegoelako. Psikologoak bisita egin eta gero esan zien mediku eta erizainei gaixoak eduki zuen erantzuna normala izan zela. Agian mediku eta erizainak ez ziran gai sentitzen gaixoaren sufrimendua aguantatzeko eta horregatik eskatu zuten laguntza. Gaixoak ez zuen laguntza berezirik behar. Berri txar bati zegokion tristurarekin erantzun zion. .

Elizabeth Kubler-Röss psikiatrak lan asko egin du hiltzen ari zen jendearekin. Bizia da galdu daiteken gehiena. Berak dio, hiltzera doan gaixoak onartu aurretik fase batzuk pasatzen dituela. Ez dutela beti onartzen, ezta gutxiago ere. Denek ez dituztela fase guztiak pasatzen eta ezta ere orden berean. Eta fase guztietan desagertzen ez den zerbait, itxaropena duela. Onartua daukanak ere, itxaropena izaten duela. Faseak hauek dira: - Ukapena. - Haserrea. - Negoziazioa. - Depresioa. - Onartzea.


15

1.4 Gaixotasuna krisi unea bezala. Gaixotasunak moldatze esfortzu garrantzitsuak eskatzen dizkio gaixoari eta horren sendiari. Horregatik krisi unea bezala ikus daiteke. Eskakizun berri asko egiten zaizkie eta bai gaixoak eta bai sendiak dituen puntu ahuletatik lehertzen dira. Gaixotasun gehienak estimulu estresagarritzat jo ditzakegu. Estresagarriagoa izango da: - Moldatze gehiago eskatzen duen neurrian. - Aurre egiteko denbora gutxiago daukagun neurrian. - Aurre egiteko errekurtsu gutxiago ditugun neurrian (gaitasun pertsonalak, dirua, laguntza soziala...) - Pronostikoan inzertidunbrea handiagoa den neurrian. Gaixotasun momentuak erabili daitezke gaixo eta sendien ahuleziak lantzeko. Ordurarte ahulezi horiek hor zeuden. Halere, motibaziorik ez zegoen aldatzeko, bestela aldatuko zuketen. Gaixotasunak, egoera lehertzera eramaten badu, laguntza eskatuko dute eta interbentziorako momentu egokia izan daiteke. kasu klinikoa Onkologiako psikologiako kontsulta batera minbizia zuen gaixoa bere andrearekin etorri zen. Laguntza andreak eskatzen zuen, senarra haserrekor zegoela eta. Andrearekin bakarka jakin genuen gizonak ez zekiela ezer, baino gutxi geratzen zitzaiola. Berehala negarrez lehertu zen. Bakarrik sentitzen zen eta ezin zuen gehiago. Notizia 14 urteko bere alabarekin bakarrik konpartitu zuen. Bizitza osoan laguntza gutxi izan zuela eta gaztetik bere amak ardura gehiegi eman ziola zioen. Senarraren gaitzak andre horren egoera lehertu zuen. Berak behar zuen inoiz izan ez zuen laguntza. Egoera horretan ikusi genuen berak alabarekin bere amak egin zuena egiten ari zela. Amak lagundu beharrean laguntza eskatzen zion. Berak ere, alabari lagundu beharrean, laguntza eskatzen zion. Historiak errepikatzeko itxura zuen. Gaixoarekin ez zegoen lan asko egiteko. Ez zekien, baina susmatzen zuen. Ahal zuen neurrian aurre egiten ari zen bere bukaerari. Sendia ordea urte zail batzuen aurrean aurkitzen zen. Andrea gaztea zen eta bizia berregiteko eskubidearekin. Alabak 14 urte zituen, eta amaren bizitzan korapilatua geratzeko arriskuan zegoen. Momentu ezin hobea sendi horrekin lana egin eta osasuna sortzeko


16

2. Prozesu terapeutikoa Gaixoa osasun-profesionalengana etortzen denean, bere kaxa konpondu ezin duen osasun-arazoa duelako izaten da (edo hori uste duelako behintzat). Laguntza bila dator. Batzutan bera ez da gaixotasunaz jabetzen eta senideek ekartzen dute. Guda modukoa planteatzen zaigu. Bertan, irabazi beharreko etsaia gaixotasuna da, eta horri aurre egiteko daudenak: gaixoa eta osasun-profesionalak. Osatze-prozesuari prozesu terapeutikoa deritzo. Onen taldean denak beharrezkoak gara. Ezinbestekoa da gaixoak osasun-profesionalekin harreman egokia eraikitzea eta osasun-profesionalek koordinazioz lan egitea. Osatze prozesuaren arrakasta edo porrota, maila hauetan eraikitzen diren harremanekin oso loturik dago. Gaixoarekin harreman ona eta osasun-profesionalen arteko harreman ona. Nahiz eta ikasgai honen ardatza osasun-profesional/gaixo harremana izan, ezin dugu ahaztu gure ekintzak eraginkorrak izateko osasun-profesionalen arteko harremanak egokia behar duela izan. Zenbat ahalegin pikutara koordinazio faltagatik! Zer nolako gaizki-egotea eta beldurra sortzen duen gaixoengan osasun-profesionalen arteko deskoordinazioak! Maiz, deskoordinazioaren azpian osasun-profesionalen arteko harreman-zailtasunak daude: norberaren gaitasunak zalantzan jartzearen beldurra, norgehiagokeria, bekaizkeria...

Ezin ahaztu senideek hartzen duten garrantziaz. Gaixoak senideekin duen harremanak garrantzia handia hartuko du. Osasun-profesionalek senideekin egindako harremanak ere garrantzi handia hartzen du: harreman horren menpe egon daiteke senideen kooperazioa edo boikota. Senideak izan daitezke laguntzailerik hoberenak edo etsairik handienak. Osasun profesionalek beraiekin egindako harremana erabakigarria izan daiteke senideek hartuko duten jarreran.


17

Gudaren metafora honetan etsairik nagusiena falta zaigu: erresistentzia. Etsai ezkutua da gehienetan, onen bandoan dagoena, kamuflaturik. Horrek indartsuagoak egiten ditu erresistentziak. Erresistentziek boikoteatu egiten dituzte aipaturiko harremanak eta egoera aldatzeko martxan jarri nahi ditugun ekintzak. kasu klinikoa Gaixo batek duen eritasunak elikadurarekin eta tabakoarekin harremana du. Eritasunaren diagnostikoa egin ondoren, tratamendu urratsak ematen zaizkio. Beste gauza batzuen artean elikadura aldatzea eta erretzeari uztea aholkatzen zaio. Ez da batere erraza horrelako azturak aldatzea. Proposatzen zaion aldaketa ez da txantxetakoa. Ohituraren indarra ezin dugu ahaztu. Aldaketarako erresistentzia dago. Ez da arraroa, etxerakoan, gaixoak haserrearekin erantzutea "txorakeriak", "ziur berak ere erretzen duela" eta horrelako esaldiak esanaz. Aurreikusten duen porrota justifikatzeko aitzakiak dira. Gaixoa nolabait konturatzen da, aholkatzen zaiona ez dela erraza. Ziurrenik, aurretik inoiz ahalegindu da jokabide horiek aldatzen, eta huts egin du. Badaki, kontzienteki konturatzen ez bada ere, barruko indar batzuk jokabide horiek mantentzera bultzatzen dutela, aldatu nahi dituen jokabideak lagunak dituela bere baitan Tratamenduak ohitura eta azturen aldaketa eskatzen duen bakoitzean, tratamenduarekiko erresistentzia egongo da. Gure jokabide guztiak mantentzen badira, jokabide horien alde egiten duten indarrak daudelako da. kasu klinikoa Gaixo batek alkohol gehiegi edaten du. Bere jokabide bat gehiago da. Badaki jakin, gehiegi edateak kalte egiten duela. Halere, ezezagunak eta ezkutuak badira ere, edatera bultzatzen duten indarrek, ez edatera bultzatzen duten indarrek baino indar gehiago dute berarengan. Oso arrunta da hau jokabide baten ondorio onak berehalakoak direnean eta txarrak luzera ematen direnean (drogomenpekotasunak, elikadura desegokia...) Jokabidearen alde dagoen indar oreka hori kolokan jartzen da gaixotasuna agertzen denean. Osasunez dagoen bitartean arrunta da jokabide autosuntsitzaile horien razionalizazioa ("ondo pasatzen dut" "zerbaitez hil behar" "dagoenean bonbon, eta bestela hor konpon"...) Aldatu ezinaren aitzakiak besterik ez dira. Gainera, gaixo horren inguruan esaera eta aitzaki horiek indartu egiten dira. Taldeak sortu eta indartu egiten ditu aitzaki horiek. Gaixotasuna agertzean jokabidea aldatzeko motibazioa oso handia izaten da eta ez da arraroa elikadura aldatu eta erretzeari uztea. Halere, egoera egonkortzean, berrerorketak ugariak izaten dira. Egunerokora itzultzean, indarren orekak berriz ere, jokabide txarraren alde egiten du (betiko elikadura eta erretzea). Ikusi da desintoxikapen prozesuak ez direla drogomenpekotasunen tratamenduaren atalik zailena. Zailena egunerokora itzultzean rehabilitazioa eta berrerorketarik ez egotea izaten da. Aldatzeko erresistentzia dago: gaixoak barruan jokabidearen aldeko indarrak dituelako eta bere inguruan ere, jokabide horiek indartu egiten direlako.

kasu klinikoa Gaixo bat psikologoarengana doa oso goibel aurkitzen delako. Erraz deprimitzen da. Bilerak aurrera doazela erruduntzeko joera nabaritzen zaio. Ez du huts-egiterik onartzen eta besteen onespenaren bila dabil beti. Ez du onartzen inori huts egiterik ezta ere besteen kritikarik. Denen onespena beharko balu bezala jokatzen du (lan zaila hori!). Lan handia hartzen du besteak pozik edukitzeko. Halere besteen eskerrona eskasa dela iruditzen zaio eta berak besteengatik egiten duena besteek beregatik egiten dutenaren gainetik dagoela iruditzen zaio. Horrekin oso minduta dago. Gaixo horri besteen onespenaren menpekotasunetik ateratzea komeni zaio. Ez da erraza! Horrela jokatzen ohituta dago eta ez du ezagutzen jokatzeko beste erarik. Beste era batea jokatzen hastea estresagarri da. Betiko moduan jokatzen badaki, ezaguna egiten zaio. Beste era batera jokatzen ez daki, ikasi egin beharko du.


18

Nahiago dugu ezagun egiten zaiguna nahiz eta okerragoa izan, hobea den berri ezezaguna baino. Berria denarenari beldur diogu, ezezaguna baita guretzat. Horrek azaltzen du neurri batean aldaketarako dugun erresistentzia. Ezaguna denak lasaitu egiten gaitu, berriak beldurtu. Aldatu nahiko genuke denok, baino aldatu gabe. Azken batean, behartuta gaudenean bakarrik aldatzen gara. Halere, tratamenduari erresistentziak ez datoz gaixoarengandik bakarrik. Osasun-profesionalek eta senideek ere tratamenduari erresistentzia jartzen diote maiz. Askotan erresistentziak instituzionalak izaten dira eta besteetan sozialak. kasu klinikoa Aurretik jarri dugun adibiderekin jarraituz, psikologoarengana joan denarekin, kontutan izan behar dugun gauza bat zera da: gaixoa harreman sare batean bizi da. Bere izaera eta harremantzeko era aldatzen badu, bere ingurukoak aldaketara erresistitu egingo dira. Oreka bat dago ordurarte. Oreka horretan denak nahiko eroso daude, gaixoa kenduta. Baten aldaketak beste guztien aldaketa eragingo du. Batez ere ongi daudenak erresistitu egingo dira aldaketara. Sinesgaitza badirudi ere, maiz gaixoaren aldaketetara gehien erresistitzen direnak senideak dira. Osasun mentalaren arloan gauza kuriosoa gertatzen da maiz: gaixoa hobetzen den neurrian, senideak okerrera egiten dute. Gure adibideko gaixoak aldatu nahi badu, egiten dituen lan asko alde batera utziko ditu. Besteak pozik edukitzeko egiten zituenak egiteari utziko dio. Horrekin besteek zituzten pribilegio asko galduko dituzte eta galera horri erresistitu egingo dira, gaixoa lehengo jokabidera bihurtzera bultzako dutelarik (ze arraroa dagoen! ze berekoia bihurtu den!...).

Horregatik, gaixoaren erresistentziaz gain, kontutan eduki behar dugu gaixoaren ingurunea ere erresistitu egiten dela gaixoaren aldaketetara. Hori oso kontutan eduki behar dugu gaixoaren aldaketa proposatzen dugun bakoitzean (ohitura eta azturen aldaketak, pertsonen arteko harremanen aldaketa...). Osasun mentalean, Osasun promozioan eta ohitura aldaketetan batez ere. Osasun munduan, gero eta argiago daukagu gaixoak partehartze aktiboa behar duela osatze prozesuan. Berak arduratu behar duela ahal duen neurrian bere osasunaz. Gaixoaren autonomia eragin behar dugula. Halere, ospitalera edo kontsultara horrelako gaixoa etortzean profesionalok ez dugu gogoko. Galdezka hasten dira, zalantzak planteatzen dizkigute...ez dira erosoak guretzat. nahiago ditugu isil eta esanekoak. Gaixo autonomo hauen kasuan osasun-profesionalen erresistentziak kaltetu dezakete osatze prozesua. Osasun instituzioak nahikoa zurrunak dira. Maiz, gaixoarentzat hoberena dena ez da kontutan hartzen. Beldurra dago kontrol galtzeari. Horregatik instituzioaren arauak indar handia hartzen dute, osasun-profesionalei lasaitasuna ematen digutelako eta instituzioak kontrola mantentzen duelako. Zergatik ez dago gurasoentzat ohe bat pediatriako gelatan? Instituzioaren erresistentziak dira maiz osatze prozesuari kalte egiten diotenak. Antipsikiatriak defendatu zuen psikiatrikoak gaixo psikiatrikoa kronifikatu egiten zutela. Gaixo psikiatrikoaren tratamendua komunitatean egin behar zela. Ondorioz psikiatria komunitarioa sortu zen: gaixo psikiatrikoa ez da psikiatrikoan sartuko betiko, tratamendu ospitalarioa eta anbulatorioa jasoko du eta ahal den neurrian bergizarteratzea bilatuko dugu. Gizarteak erresistentzia du horrelako neurrien aurrean. Eromenak beldurra ematen du. Ez ditugu eroak nahi gure ondoan. Hobe ikusi ere ez baditugu egiten. Mendeetan zehar gaixotasun estigmatizatuak baztertu egin dira. Gaixo horiek baztertuak izan dira eta bere osatze prozesua zailagoa izan da. Gaixotasun batzuekiko estereotipo sozialak baztertu egiten ditu gaixo horiek eta bere osatze prozesua zailagoa gertatzen da. Estereotipoek agertzen dute osatze prozesu horiekiko erresistentzia.


19

Azken batean, eta laburtuz, planteaturiko guda horretan bi talde daude: onak eta txarrak. Halere azpisailkapen bat egitea komeni zaigu erresistentziak kokatzeko: txarrak dira baino onen taldean barruan agertzen dira.

BANDOA OSATZE-PROZESUAREN ALDE OSATZE-

PROZESUAREN AURKA

ONAK Gaixoa Osasun-profesionalak Gaixoaren senideak

Erresistentziak: - Gaixoa - Senideak - Profesionalak - Instituzionalak - Sozialak

TXARRAK

Gaixotasuna

2.1 Erresistentziak Erresistentzia hitza oso erabilia da psikologian eta aldaketari aurre egiten dion indarra bezala ulertzen da. Psikoanalisiak asko landutako kontzeptua da. Gaixoa ez bada aldatzen, aldatzen uzten ez dioten indar batzuk daudelako da. Psikoanalisiak batez ere erresistentzia inkontzienteak landu zituen. Halere, guk, kontzienteak ere aipatuko ditugu. Erresistentzien ezaugarri garrantzitsuenetako bat zera da: onen taldean dago eta ez dira oso kontutan hartzen. Gudaren adibidean, barrutik talde onaren ahaleginak ezeztatzen dituztenak izango lirateke. Horregatik indartsuagoak eta beldurgarriagoak dira.


20

Esan bezala, erresistentziak kontzienteak eta inkontzienteak izan daitezke. Erresistentzia kontzienteei aurre egitea errazagoa da. Talde onaren barruan, hasieratik taldearen asmoen aurka argi eta garbi agertzen direnak dira. Disidenteak dira. Kontrolatzen errazak dira. kasu klinikoa Adibidez, gerta daiteke gaixo batek ebakuntzaren beharra izatea. Beldurra dela eta berak ez du ebakuntzarik nahi. Kasu honetan erresistentzia kontzientea da. Berarekin hitz egiten badugu, lasaitzen badugu eta ohartarazten badiogu horixe dela komeni zaiona eta irtenbide zuzenena, erresistentzia hori desagertu egingo da.

Erresistentzia inkontzienteak bestalde, traidoreak eta konspiradoreak bezalakoak dira. Talde onean ezkutatzen dira, alde baleude bezala, baina barrendik prozesua boikoteatu egiten dute. Etsaia etxean daukagu eta ez dugu ezagutzen. Psikoanalisiak zabal ikasi ditu. Indar inkontzienteak dira, osatze prozesua boikoteatzen dutenak, eta aldi berean beste nahi inkontziente bati erantzuten diotenak. Harritzekoa bada ere, osatze prozesua boikoteatzen duen indar inkontzienteak aldi berean subjektuaren beste nahi inkontziente bat betetzen ari da. kasu klinikoa Adibide adierazgarriena gaixo histerikoen "belle indiference" izenekoa da (axolagabekeria). Freudek tratatutako gaixo batekin azalduko dugu. Gaixo horrek bere aitarekiko gorroto inkontzientea zuen. Bere aitarekin bizi zen eta gainera, aita gaixo zegoenez aita zaindu beharrean aurkitu zen. Bere aitarekiko gorrotoa inkontzientea zen, kontzienteki onartzea ezinezkoa zelako. "Alaba onak, aita maitatu behar du". Horregatik erreprimitua izan zen sentimendu hori eta inkontzientean gordea. Gatazka garrantzitsua zen eta sentipen inkontzienteak indarra egiten zuen inkontzientetik ateratzeko (beti gertatu ohi den bezala). Neska horren gogoak, defentsa mekanismoak martxan jarri zituen (inkontzienteak noski) tentsio horri irtenbidea emateko. Erabili zuen defentsa mekanismoa konbertsioa izan zen. Konbertsioaren bitartez, gogoak irtenbidea ematen dio tentsio psikologikoari sintoma fisiko baten bitartez. Neska mugitu ezinik geratu zen, paralisia izango balu bezala. Izango balu bezala esaten dugu paralisia azaltzen zuen lesio organikorik ez zutelako aurkitu medikuek. Gainera, Freudekin gatazka inkontzientea (aitari gorrotoa/aita ezin da gorrotatu) kontziente egitea lortu zuenean, sintoma fisikoak desagertu egin ziren.

Histeria gaixotasun mentala da. Bertan, gatazka psikologiko inkontzienteak irtenbidea aurkitzen du sintoma fisiko baten bitartez. Nahiz eta fisikoki oso mugatua utzi gaixoa, nolabaiteko ordaina lortzen du sintomari esker. Gaixo horietan nabariak dira:


21

- Ez dago lesio organikorik. - Belle Indiference (axolagabekeria). Harrigarria gertatzen da gaixoa hain mugatuta aurkiturik azaltzen duen axolagabekeria. Gaixotasunari ez dagokio hain hunkipen gutxi. Inkontzientea aztertuz bakarrik ulertu daiteke hori: Gaixoarentzat oso garrantzitsua den nahia asetzea lortzen du sintoma horrek. Inola ere ahaztu ezin den zerbait da gaixo histerikoari gertatzen zaizkionak erabat inkontzienteak direla berarentzat. Ez da arraroa gaixotasuna min gutxirekin bizitzen duten gaixoak ikustea. Deigarria gertatzen da, duten gaitza izan eta animuz ondo ikustea. Kasu batzutan menpekotasun beharrak betetzen zaizkiolako azaldu daiteke. Gaixo egoteak pribilegio batzuk ematen dizkio, zaindua izatea adibidez. Estatus horrek menpekotasun beharrak asetzen laguntzen dio. Gaixotasunaren bigarren mailako irabazi hori garrantzitsua gerta daiteke gaixoarentzat. Gaixotasun mental batzuk horregatik mantentzen dira. Gaixo izateagatik lortzen dituen bigarren mailako irabaziei heltzen die gaixoak eta aldatzera erresistitu egiten da. Esan dugu erresistentziak talde onaren barruan aurkitzen direla. Beraz talde horren edozeinengan egon daiteke. Esan bezala, erresistentziak izan daitezke: - Gaixoarenak. - Gaixoaren senideenak. - Osasun-profesionalenak. - Instituzioarenak. - Sozialak. Hemen lehenengo hirurak bakarrik aztertuko ditugu. 2.1.1 Gaixoaren erresistentziak Gaixoaren erresistentziak batez ere bi eratakoak izan daitezke: - Aldatzea zaila delako. - Aldatzeak bigarren mailako irabazien galera dakarrelako. Aldatzea zaila da. Inertziak betiko moduan jarraitzera bultzatzen gaitu. Aldaketak ahalegin garrantzitsua eskatzen du. Gainera aldaketak ezaguna baztertu eta ezezagunean murgiltzea eskatzen digu, horrek sortzen duen beldurrarekin. Aldaketarako zailtasun horri nagikeria ere deitu diezaiokegu. kasu klinikoa Oso egunerokoa den adibide batekin hasi gintezke. Teknologia berriak aldaketa garrantzitsuak ekartzen dituzte. Ordenagailuekin hasi ginen ia beharturik. Programa bat ikasten dugunean harekin bakarrik ibili nahi dugu. Programa hobeak badaudela esaten digute. Guk gurearekin jarraitu nahi dugu, ezagutzen dugulako. Behartuta gaudenean bakarrik ikasten dugu programa berria.

Gure izaera ere, neurri batean programa bat da. Ondo ikasi dugun programa, ezaguna egiten zaiguna. Gure jokatzeko era, harremanak egiteko era, hartzen dugun papera...ikasitako programak dira. Harremanetan atzetik banoa, besteek nahi dutena egiten


22

badut, ez banaiz ausartzen nahi dudana agertzera...hori ikasi dudalako da. Halere aldatzearen abantailak aztertu eta aldatzea erabakitzen badut, inertziak, berriaren beldurrak, eta ezagunaren lasaitasunak aldaketa zailagoa jarriko didate. Nolabait, aldaketara erresistitzen ari naiz. Jokabide guztiak mantentzen badira irabazi batzuk dituztelako da, nahiz eta argiak eta kontzienteak ez izan. Aldaketak irabazi horien galera ekarriko du. Edozein aztura edo ohituraren atzean mantentzen duten indarrak daude. Nahiz eta askotan ez kontzienteak izan, osasunaren etsai garrantzitsuenak bere alde egiten duten indarrak dituzte. Ondoren agertzen dira ohitura txar batzuk: - Tabakoa erre. - Alkohola edan. - Gantzak jan. - Kirol gutxi egin. Ohitura txar horien atzean, mantentzen dituzten indarrak aurkituko ditugu beti. Neurosi gehienak mantentzen dira, jokabide neurotikoak gaixoarentzat irabazi bat suposatzen dutelako. Nolabait, nahi inkontziente bat asetzen dute. Adibidez arreta beharra. Azken batean, behartuta aurkitzen garenean bakarrik aldatzen gara. Aldaketak beti ahalegin garrantzitsua suposatzen du. Haztea, gero eta independienteagoa izatea besterik ez da. Norbere buruaren jabe egiten joatea. Errazagoa da menpekoa izatea. Behartuko ez bagintuzte, beti menpeko izango ginateke. Ikuspegi horretatik, gaixotasun mentala heziketaren gelditzea bezala ulertzen dute batzuk, eta terapia, heziketa prozesu espezializatua. Medikuek agindutako osabidea betetzeko zailtasun garrantzitsuena, jokabide aldaketek suposatzen duten zailtasuna da. Medikuek jokabide eta ohitura aldaketak agintzen dituzte, suposatzen duten zailtasuna kontutan hartu gabe. Ez da arraroa horrelakoetan, gaixoaren porrotaren aurrean errietak ikustea: "Esan nizun ba ez erretzeko!" "Akabatu nahi baduzu, aurrera!". Medikuaren inpotentzia besterik ez dute agertzen egoera hauek. Klabea, ohituren aldaketak suposatzen duen zailtasuna kontutan hartzean datza. Agian, "medikuen inozokeria" hori, medikuntza ikasketek duten psikologia eskasiarengatik uler daitezke.


23

Erizaintzan antzeko zerbait gertatzen da. Ez da arraroa erizaina gaixoari errietan ikustea. Virginia Hendersonen ereduak ondo azpimarratzen du, gaixoaren zailtasunak direla bere buruaren zainketa eragozten diotenak. "Gaixoak ez baditu bere beharrak era autonomoan betetzen hiru izan daitezke arrazoiak: ez daki, ez du indarrik, edo ez du borondaterik". Agian pazientzia gehiago edukitzen ikasi behar dugu osasun-profesionalok. Gaixoak ez badu aldatzen ez da ez duelako nahi, ezin duelako baizik. Psikologoak ohituagoak daude erresistentziak kontutan edukitzera. Izan ere terapia eskola batzuentzat, terapian zeregin nagusiena, gaixoari bere erresistentziaz jabetu araztea da, konturatu eta aldatzeko lehenengo pausu bezala. 2.1.2 Gaixoaren senideen erresistentziak Gaixoaren senideak gaixoaren aldaketetariko erresistentzia azaltzen dute, batez ere, beraiengan eragina duenean. Hori gaixotasun mentalekin gertatzen da gehien bat. Gaixoaren aldaketak, bere harremanen aldaketa ekartzen du. Beraz, senide eta lagunak zeharka bada ere, afektatuak suertatzen dira. Ez da arraroa, terapia prozesu baten ondoren senideen kexu hauek entzutea: "aldatu egin da" "ze arraroa dagoen" "burua jan diote"... kasu klinikoa Har dezagun adibide bezala, etxeko andre tipikoa, etxea,senarra eta semeak zaindu besterik egiten ez duena. Atsekabez beterik aurkitzen da eta depresioa tratatzera psikologoarengana doa. Ohartzen da bere bizi osoa besteei eman diela, bere bizitza propioa ukatuz. Egiten duena ez dela baloratzen eta ez diotela laguntzen dio. Halere ez du laguntzarik onartzen. Dena gaizki egiten dute besteek. Berak lehenago eta hobeto egiten ditu etxeko lanak. Besteek zerbait egiten duten bakoitzean, dena zikintzen dute. Alde batetik kexu da ez diotelako laguntzen, eta bestetik, ez dio inori laguntzen uzten. Arropa edonon uzten dutelako kexu da. Bera atzetik joaten da, arropa jasoaz eta errieta eginaz. Inork ez du serio hartzen eta etsita dago. Inor aldatuko denaren itxaropena galdu du. Naiz eta errieta egin, inor ez da aldatzen. Etxeko bizitzaz kanpo beste bizitza bat eraikitzeko beharra sentitzen du. Hemendik aurrera etxeko lanak banatu egingo dira. Bakoitzak bere gauzen ardura hartu beharko du. Ez dio inori arropa lurretik gehiago jasoko, ez dio inori ohea inoiz gehiago egingo... Ez dago zalantzarik aldaketa asko kostako zaiola. Betikoa aterako zaio. Oraingoan laguntza garrantzitsua dauka ordea, terapia. ¿Nola uste duzue erantzungo dutela senideek aldaketa horretara? Amak fitxa bat mugitu du. Gainetik zama kendu du. Zama hori denen artean hartu beharko da. Denak aldatzera behartuta daude. Aldaketa honekin amak irabazi egingo du, baina besteen kontura. Besteak beraz, aldaketari erresistentzia jarriko diote, kontzientea eta inkontzientea. Sistemak gaixoa presionatuko du lehengo paperera buelta dadin.


24

Aldaketa zaila da. Hori gutxi balitz, gaixoaren erresistentziak eta bere ingurukoen erresistentziak erantsi behar dizkiogu. Maiz, gaixoaren inguruko erresistentziak dira gaixoari aldatzen uzten ez diotenak. pertsonaren inguruak ez du onartzen "Denok aldatzeko eskubidea dugula". Gaixotasun fisiko askok, gaixoaren jokabidearen aldaketa eskatzen dute. Batzutan bizilekuaren aldaketa eskatzen dute. Senideen laguntza izaten da laguntzarik handiena. Era berean, senideen erresistentzia etsairik handiena izan daiteke. 2.1.3 Osasun-profesionalaren erresistentziak Zentzugabekeria dirudi osasun-profesionalak osatze prozesuaren aurrean erresistentziak edukitzea. Inkontzienteak dira beti. Horrek gauzak argitzen ditu, ezta? Osasun-profesionalek aurkezten duten osasun-prozesuarekiko erresistentzia inkontzientea eta profesionalaren behar bat betetzen duena dela ezin dugu ahaztu. Bestela ezingo dugu ulertu. Ezin dugu ahaztu osasun-profesionalak ez daudela lanean bere beharrak betetzeko, gaixoari laguntzeko baizik. Beraz, oso garrantzitsua izango da osasun-profesionalak bere barrena aztertu eta behar inkontziente horietaz jabetzea. Tizonek aipatzen du, osasun-profesionalen igurikapen nagusia gaixoari laguntzea dela eta beldur handiena huts egin edo kalte egitea. Igurikapen eta beldur horiek azpian laguntzeko nahia daukate. Esaten digu ere, igurikapen horiek indar gehiegi hartzen badute omnipotentzian edo paternalismoan jauzi gintezkeela. Bestalde, huts egiteko edo min egiteko beldurra ukatzen baditugu insensibilizazioan jauzi gintezkeela. Harremanean bi mutur horien adierazleak dira: gaininplikazioa-insensibilizazioa. Gaixo baten osatze prozesuan ezinbestekoa da bere autonomia garatzen joatea. Horrek suposatzen du osasun-profesionalak "garrantzia" galduko duela. Gaixoarentzat hain garrantzitsua izateari utziko dio (Guraso batek semea hasten danean garrantzia galtzen duen bezala). Harreman paternalistarekin osasun-profesionalak behar bat betetzen du: besteengatik mirestua izatearen beharra (narzizismoa). Osasun-profesionala ez bada horretaz jabetzen, gerta liteke konturatu gabe gaixoaren osatze-prozesuari erresistentzia jartzea. Ospitala eta osasun zentruak osasun profesionalen ikuspuntutik eginak daude, beraiek lana erosoago egiteko. Berez ondo dago gauzak horrela antolatzea. Batzutan, ikusi da gauzak beste era batetara antolatzea egokiagoa dela gaixoaren ikuspegitik. Horrelakoetan, zaila izaten da aldaketa osasun profesionalak erresistitu egiten direlako. kasu klinikoa Frogatu da oso garrantzitsua dela erditzerakoan ama mugitzea eta ariketak egitea. Horrez gain, erditzeko postura hoberena zutik eta belaunak doblaturik dela. Jaiotzean oso garrantzitsua da amak haurra besotan edukitzea, eta titia eskeintzea. Oraindik gure Ospitaleetan osasun langilearen erosotasuna garrantzitsuago da eta andreak oheratuak egoten dira dilatazioan, erditzean ere bai eta haurra jaio eta bereala haurra beste gela batetara eramaten dute, amarekin kontaktua ebakiaz.


25

2.2 Harremanak eta prozesu terapeutikoa Irudikatu dugun guda horretan, onak eta txarrak dauden guda horretan, harreman asko daude jokoan eta harreman horien kalitatea oso garrantzitsua da osatze-prozesuan. Harremanak onak direnean osatze-prozesuaren aliatu garrantzitsu dira. Bestalde, harreman txarrak prozesu terapeutikoaren etsai indartsuak izango dira. Harreman garrantzitsuena gaixo/osasun-profesionala harremana da, osatze-prozesuaren oinarri. Horregatik harreman terapeutikoaz eta harreman iatrogenikoaz hitz egiten dugu. Harremana terapeutikoa da osatze prozesuan laguntzen duena. Harremana iatrogenikoa da, osatze prozesuan lagundu beharrean kalte egiten duenean. Horretara mugatuko gara batez ere, ikasgai honetan. Halere, badaude beste harreman garrantzitsuak kontutan izan behar ditugunak. Atal honetan horietaz arituko gara. Osatze prozesuan oso garrantzitsuak dira ere ondorengo harremanak: - Osasun-profesionalen arteko harremana. Gaixo/gaixoaren senideen harremana. - Osasun-profesional/gaixoaren senideen harremana. Irudian agertzen zaigun bezala, osasun-profesionalen ekintza koordinatua oso garrantzitsua da. Osasun-profesionalek osotasun batean harremana izango dute gaixoarekin, gaixoaren senideekin eta gaixo/senide sistemarekin. 2.2.1 Osasun-profesionalen arteko harremana Osasun-profesionalen ekintza koordinatu eta amankomunak, horiek diseinaturiko ekintza terapeutikoen eraginkortasuna areagotuko luke. Gaixotasun batzuk tratatzea hain da gogorra eta zaila, talde lana ezinbestekoa gertatzen dela. Hori gaixotasun mentalekin gertatzen da batez ere; hain da zaila egin beharrekoa, denen arteko talde-lana eskatzen duela. Halere, ezin dugu pentsatu osasun mentalean bakarrik denik hain zaila eta gogorra eginkizuna. Ohitura aldaketa, edo osasun promozioa planteatu nahi den guztietan, beste osasun-profesional batzuen lana ere ezinbestekoa izango da: psikologoak jokabide aldaketak egiteko eta pedagogoak heziketa planak garatzeko. Inoren ahalegina ez dago soberan. Ekintzak gainera, elkarlanaren ondorioa izan beharko du.

Gaixoa

Profesionalak


26

Zalantzarik ez dago, aldaketa guztiak bezala, erresistentziak egongo direla osasun munduan lan egiteko era aldatzeko. Medikuek osasun munduan indar handia dute. Elkarlanak duen boterearen murrizte bat dakar, eta horregatik erresistitzen da medikuen mundua aldaketa horietara. Erresistentzia instituzionalaren adibidea izango litzateke hori. Talde lanak ondorio nabariak ditu. Nola mugitu harri zahar hori batek bakarrik? Gainera taldekide sentitzean behar afektiboak ere betetzen ditugu lanean. Halere, talde lanak ere baditu bere zailtasunak: harreman zailtasunak. Taldeak lotua mantentzeko indarra behar du, baina aldi berean gizabanakoaren behar indibidualak kontutan hartu behar ditu. Helburu amankomuna egongo da, talde osoaren onurarako. Halere, gizabanakoen beharrak betetzen ere utziko du. Azken batean, talde guztietan kontrako bi indar egongo dira: - Bat, taldea lotuta mantentzeko joera duena (talde kohesioa). - Bestea, taldea puskatzeko joera duena (indibidualismoa) Azpian, gizakien bi behar aurkitzen dira: - Taldekide sentitzea (taldetasuna). - Garapen pertsonala (gizabanakotasuna). Taldearen gakoa, bi beharrei aldi berean erantzuten jakitean datza. Horretarako ezinbestekoak dira: - Helburu amankomunak. - Leia onartua egotea. - Behar indibidualentzako lekua. Kideek behar indibidualak espresatzeko lekua. - Komunikazio zuzena. Azken batean funtzionamendu demokratikoa eta gauza horiek onartu eta bideratuko dituen liderra. Sektatan, gizabanakoaren garapena ezeztu egiten da. Taldeak du bakarrik garrantzia. Harremanak goxoak dira, eta menpekotasun beharrak erabat betetzen dira. Pentsatu ere ez du egin behar gizabanakoak (beno, pentsatzen ez badu hobe!). Taldea sortzean giroa oso goxoa izaten da. Jendeak etsi egiten du hasieran, taldea bestela ez litzateke sortuko. Komunikazioa zuzena da, eta taldea da garrantzitsuena. Baikortasuna nabaritzen da. Taldeak aurrera egitean instituzionalizazio bat gertatzen da. Hasieran guztiengatik onartua eta erabakia. Puntu horretan, behar indibidual batzuk betetzen dira eta besteena ez, lehia hasten delarik. Taldearen barruan azpitaldeak sortzen dira. Momentu kritikoa izaten da horixe. Gatazka kudeatzeko moduak erabakiko du taldeak: aurrera jarraitzen duen edo banatzen den. Gatazka kudeatu eta negoziatzen bada, lehia neurri batean ona bezala onartzen bada eta komunikazioa ez bada eteten, taldea indarturik ateratzen da. Osasun-profesioetan, hasieratik daude azpitaldeak: profesio bakoitzak azpitalde bat osatzen du. Hasieratik erresistentziak egon daitezke elkarrekin lan egiteko. Erresistentzia horien azpian beldurra izaten da nabaria, norberaren lana kuestionatua izatearen beldurra. Beldur horiek beste taldearekiko aurreiritziz jantziak egoten dira: "Psikologoek ez dakite ezer"


27

"Erizainek ez dute ezer egiten" "Medikuek dena dakitela uzte dute" "psikologoak eroak daude" "psikologoen lelokeriak dira horiek"... Osasun-profesionalok ez dakigu taldean lan egiten. Ikasi egin beharko dugu. Horretarako aurrena denen beharra ikusi beharko dugu eta bakoitzak argi eduki beharko du zein den bere zeregina (rol profesionala). Ahaleginak aspaldi hasi dira. Gaur egun esaten da, diziplina askoren lana egiten dela, ez diziplinen arteko lana. Marrazkian adierazten den bezala, bakoitza berearekin doa. Berea esaten du eta bere ikuspegitik ez da ateratzen. Hori ez da talde lana, taldean lan egitea baizik. Besteekin lan egitea da, ez besteekin batera lan egitea. Horrela lan egiteak arazo asko ekartzen ditu: - Gaixoen gaizki ulertze asko. - Gaixoaren urduritasuna. - Esfortzu asko pikutara joaten dira. - Satisfazio profesional gutxi. Langile on asko erre egiten dira. Horren ordez, beste marrazki honetan planteatzen dena izango litzateke helburua. Norabide berdinean zuzendua dagoen elkarlana, bakoitzaren berezitasunak eta gaitasunak kontutan hartzen dituena. Marrazki horretan agertzen den bezala, bakoitzak bere gaitasunak ditu eta bere lana jartzen du norabide berean doan lan horretan. Horrek askoz ere eraginkorragoa egingo du gure lana. 2.2.2 Gaixoaren eta bere senideen arteko harremana Gaixoaren sendia osatze-prozesuan dagoen laguntzarik garrantzitsuena da, baina batzutan etsaia ere bihur daiteke. Orokorrean gehienok senideengandik jasotzen dugu laguntza gaixotasuna bezalako egoeratan aurkitzen garenean. Laguntza iturri nagusiena senideengandik dator. Gauza jakina da laguntza duten gaixoak hobeto sendatzen direla ez dutenak baino. Kasu batzutan laguntza hori ez da egoten, gaixoak senideak ez dituelako, urruti bizi direlako edo senideek ezer jakin nahi ez dutelako. kasu klinikoa Minbizia zuen emakume bat ingresaturik zegoen Donostian. Alarguna zen eta alaba bakarra Alemanian zegoen lan egiten. Ingresaturik zegoela, osasun-profesionalek senideengatik galdetu zuten. Alabari deitu zitzaion. Alaba etorri zen baina berehala bueltatu behar zuen lana ezin zuelako utzi. Horrelako egoera zailak ikusten dira. Gaixoak ez du laguntza iturririk: ez seniderik, ez lagunik...oso bakarrik aurkitzen dira.

Gehienetan senideak egoten dira eta laguntza iturri nagusia izaten dira. Gainera, laguntzeko interesa izaten dute. Gehienetan, gaixo bat etxean edukitzeak lan gehiago suposatzen du. Alde batetik lan gehiago: berak egiten zuen lana besteek egin behar dute eta berak lana ematen du. Senideek beste arrazoi batzuen artean horregatik ere, gaixoa sendatzeko gogoa izaten dute, egunerokora itzultzeko nahia.


28

Halere, hori ere gaixo jartzen denak jokatzen duen rolaren menpe dago. Haurrak gaixo jartzen badira lehenbailehen sendatzeko nahia orokorra da. Beste gauza batzuen artean lan gehiago delako. Egia da gure inguruan batez ere andreak gainzamatzen direla horrelakoetan. Horregatik, senide guztiak benetako gainzama hartzen dute ama gaixotzen denean. Berak egiten dituen lanak besteen esku geratzen dira eta etxea nahikoa aldrebes egoten da. kasu klinikoa Andre bat Donostiako ginekologia zerbitzuan ingresaturik zegoen bularreko tumore bat zela eta. Berarekin bere senarra zegoen. Bisitatzen geundela telefono mugikorrean dei bat izan zuen. Telefono mugikorra eman baitzioten. Alaba zen, hogei urteko alaba zen, babarrunak beratzen eduki zituela eta orain zer egin behar zuen galdezka. Ama konturatzen zen etxean bera gabe gaizki zebiltzala eta arduratua zebilen. Aholkatu genion orain besterik ez bazen ere bere buruan pentsatzeko. Ahal zuen neurrian lasaitzeko, besteak konponduko zirela. Ikasiko zutela. Halere, emakumea benetan lasaituko zuena dei horiek ez edukitzea izango litzateke. Senideak horretaz konturatu gabe deitzen zion. Dei inkontziente bat ote zen hura? "Ama, zatoz lehenbailehen etxera!"

Beste batzuetan, gaixo jartzen dena lan asko ematen duen gaixoa bada, ospitalizazioa atseden unea izan daiteke etxekoentzat. Altheimer duen gaixo bat, hiltzen ari den gaixo bat... Horrelakoetan ez da arraroa senideak ospitalizazioa ahalik eta gehiena luzatzea nahi izatea. Osasun-profesionalok gauza harrigarriak ikusten ditugu. Gaixoak senideekin harreman txarrak dituztenean zerbait nabaritzen da. kasu klinikoa Behin gizon bat ingresaturik zegoen. Mundu guztiak bezala bere bisitak zituzten. Haien artean andrea eta seme-alabak. Etxe hartan hobeto bizi ziren gizona ingresatu zutenetik. Etxeko guztiak gaizki tratatzen zituen. Bera etxean egoten ez zenean lasaiago zeuden. Maiz, kontziente edo inkontzienteki, aitaren heriotza ere nahi zuten. Aitaren egoera larriak aztoratu egin zituen. Alde batetik desio zutena betetzen ari zen eta bestetik errudun sentitzen ziren. Beraiek gaixotu al zuten aita? (pentsamendu magikoa). Anbibalentzi handiarekin bizi zuten aitaren ingresoa: aita sendatzea nahi zuten, baina bestalde, aita etxera ez itzultzea nahi zuten

Gaixo mentalekin bizitzea ez da erraza, batez ere eskizofrenikoekin. Senideak nahiago dute psikiatrikoan ingresaturik egotea, lasaiago bizi dira. Hobeto dagoenean etxera bidaltzen dute, eta bakea bukatzen da. "Gaixoarentzat hobea da" eta horrelakoen atzean harreman gatazkatsuak egon daitezke, eta gaixoa gainetik kentzeko nahia. Ematen diren pauta terapeutikoak betetzeko orduan gaixoaren senideen laguntza erabakigarria izan daiteke. Demagun etxeko bati gantzak, zigarroak edo alkohola uzteko aholkatu diotela. Etxekoek egin dezaketen laguntza handiena beraiek ere dieta berdina jarraitzea da. Kasu hauetan denentzako komenigarria izango da eta gaixoari asko lagunduko dio ingurunearen aldaketak. Gehienetan "bera dago gaixo, gu ez" esaerarekin gaixoa isolatu egiten da, eta lagundu beharrean zailak jartzen zaizkio gauzak. Maiz atzean harreman zailtasunak daude. kasu klinikoa Aitari kolesterol eta gantz saturatu gutxiko dieta aholkatu diote. Hortik aurrera bi janari mota egiten dira: bat aitarentzat eta bestea beste guztientzat, aita baitago gaixo. Osasun komunitarioaren aldetik, elikadura aldaketa denei datorkie ondo. Etxeko baten gaixotasunak, etxe horretako ohitura txar bat agerian jarri du. Askoz ere arrakastatsuagoa izango litzateke elikadura aldaketa sendi osoarentzat planteatu izan balitz. Gaixoari urrutira joan gabe, horrelako erabakiak asko lagunduko lioke aldaketan. Ez dio ezer laguntzen gustatzen ez zaiona jatea,


29

ondokoak gustuko gauzak jaten dituzten bitartean Ez da arraroa mendeku jokabideak ikustea. Kontrolatzailea eta autoritarioa zen aita, janariaren bidez kontrolatua izatera pasatzen da. Harreman borroka dago jokabide horien atzean. Batzutan, elikadura aldaketa lortzeko, bakarrik jaten hasten da. Aita agintaria, mahaitik botatzea lortu da.

2.2.3 Osasun-profesional eta gaixoaren senideen arteko harremana. Argi geratu da senideek jokatzen duten paperaren garrantzia. Kontzienteki lagundu egin nahiko dute, baina inkontzienteki baliteke erresistentziak edukitzea. Osasun-profesionalen eginkizunetako bat gaixoaren sendiari duten garrantziaz jabetzen laguntzea da. Horretarako sendiarekin ere harremanean egon beharko da eta dagokien protagonismoa eman. Zentzu horretan osasun-profesionalen erresistentzia bat oso nabaria da. Badirudi, osasun-profesionalei gaixoen senideak galazi egiten digutela. Senideak beti galdezka eta eskatzen dauden horiek dira. Ez dugu denbora beraiekin egoteko. Gainera, beraiekin gauden bakoitzean beraien beldur eta inpotentzia guztia kutsatzen digute. Gaixoarekin bakarrik, ospitalean, beste profesional batzuen laguntzarekin, erabat kontrolatzen dugun giroan, gaixoaren senideak bakarrik izaten dira aurre egiteko gai direnak. Hasteko denbora gehiago dedikatu beharko genieke. Bestetik, errekurtso garrantzitsua direla jabetu daitezela eta errekurtso hori era terapeutikoan erabiltzen ikasi behar dugu. Horrek aldaketa kulturala eskatzen du. Horretarako osasun-profesionalak apur bat lasaitu eta gaixoaren sendia errekurtso gisa ikusten ikasi behar dugu eta ez etsai gisa.


30

3. Mina

Mina sintoma da; barruko sensazio baten pertzepzioa. Beraz, aluzinazioekin gertatzen den bezala, sensaziorik gabeko mina egon daiteke (min psikogenoa, min imaginaziozkoa). Gainera, lesio berdina ez dute berdin sofrituko bi pertsona ezberdinek.

Eboluzioan zehar ona da mina. Minik ez duen animaliak ez luke mina ekidingo eta berehala suntsituko litzateke. Minari esker, guretzat arriskutsuak diren gauza asko ekiditen ditugu. Gizaki gehienek mina ez dute gogoko eta ekidin egiten dute.

Mina sintoma bezala, lagungarria da osasun-laguntza bilatzeko, eta hainbat gaitza garaiz harrapatu eta sendatzeko. Halere, gaixotasun batzuetan, ezin da ezer egin eta mina hor dago. Minak "zentzu ebolutiboa" galdu du. Horrelakoetan minaren tratamendua helburu bakarra izan daiteke. (Ikusi mina akutu eta kronikoaren eskema)

Minaren tratamenduan oso garrantzitsua da minaren gurpil zoroak ekiditea.


31

4. Ospitaleratzea

Beldurra dago, ospitaleratzeak berak larritasun kutsua ematen baitio. Ospitaleratzean, gaixotasunaz gain, elkarbizitzaren arazoak sortzen dira: arauetara egokitu beharra, gaixoen homogeneizazioa (ordutegiak, janariak...).

Agian, ospitaleratzearen akatsik handienetakoak dira: - Rutinalizazioa eta banalizazioa. - Gaixoak gauzatzea (zenbaki, gaixotasun.. bihurtzen dira, nortasuna galduz). - Intimitate eza, eta maiz, intimitateari erasoa.


32

5. Gaixo kirurgikoa

Beldurrak.


33

6. Zainketa intensiboak

Egoera berezia da: - Larritasunagatik. - Despertsonalizazioagatik. - Intimitate faltagatik - Isolamendu, bakardadeagatik. - Inguru: teknikoa, hotza, estresagarria, beti eguna da (desorientazio tenporala)

Hori dela eta, kuadru berezia gertatzen da "UZI sindromea" deiturikoa.

Zer egin daiteke gaixoari laguntzeko? Koman dagoenari hitz egin?


34

7. Eritasun kronikoak.

Eritasun kronikoak ez du gaixoaren bizimodua bakarrik aldatzen. Maiz, senideen bizitza ere aldatzen du. maiz, gupidagatik, senide eta lagunek hartzen duten jarrerak kalte egiten dio, bai gaixoari eta bai beraiei. Gaixo kronikoa dolu lana egin behar du. Ez da arraroa gaixo kronikoa dolu patologikoan bahituta egotea. Ezaugarri batzuk argi ikustarazten digute noiz gainditu duen gaixo kronikoak bere egoera.


35

8. Heriotza

Heriotza bat-batean etorri daiteke eta gaixoa (edo osasuntsu dagoena) ez da ohartzen. Besteetan ordea, gaixotasun luzeen ondoren dator. Horrelakoetan gaixoak aurrez.-aurre begiratzen dio heriotzari eta erantzun ezberdinak ematen ditu. Elisabeth Kübler Ross-ek hainbat gaixori hiltzen lagundu dio eta etapa batzuek deskribatu ditu. gaur egun bera zaharra da eta bere berri jakin nahi izanez gero, webgunea du (http://www.hospiz.org/home.htm).

Zergatik arbuiatzen da heriotza gure gizartean?


36

Hil-zorian daudenen portaera.

Maiz, hiltzen ari den gaixoari egia gordetzen zaio (Isiltasunaren azpilana). Horrelakoetan, osasun-profesionala egoera zailetan aurkitu daiteke. Alde batetik egia jakin nahi duen gaixoa egon daiteke (egia jakiteko eskubide osoa duena) eta bestetik gaixoaren senideak, inola ere gaixoak egia ez jakitea nahi dutenak.


37

Bibliografia - Lluch MT, Novel G, Royo MD. La enfermedad y la hospitalización. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 15gaia: 157-164. (616-083:159.9 ENF) - Novel G. Aspectos psicológicos del dolor. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 17gaia: 175-184. (616-083:159.9 ENF) - Novel G, Lluch MT. Aspectos psicosociales del paciente quirúrgico. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 22gaia: 227-232. (616-083:159.9 ENF) - Novel G, Lluch MT. El paciente ingresado en una unidad de cuidados especiales. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 23gaia: 233-238. (616-083:159.9 ENF) - Novel G, Lluch MT. Las pérdidas y el proceso de duelo. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 18gaia: 185-192. (616-083:159.9 ENF) - Novel G, Lluch MT, Rourera A. Aspectos psicosociales del paciente crónico. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 24gaia: 239-246. (616-083:159.9 ENF) - Novel G, Lluch MT, Olive ME. Aspectos psicosociales del paciente terminal. Novel G, Lluch MT, Miguel MD. Enfermería psicosocial II. Salvat SA. Barcelona 1991. 25gaia: 247-258. (616-083:159.9 ENF)

Sakontzeko: - Astudillo W, Mendinueta C. Nola lagundu fase terminalean dauden gaixoei? ¿Cómo ayudar a

una persona enferma en fase terminal? Sociedad Vasca de Cuidados Paliativos, Donostia 2001. - Balint M. El médico, el paciente y la enfermedad. Libros básicos, Buenos Aires 1986. - Cabodevilla I. Vivir y morir conscientemente. Desclée de Brouwer. Bilbao 1999. - Célerier MC, Oresve C, Juniaud-Gouitaa F. El encuentro con el enfermo. Síntesis 2001. - Comelles JM, Martínez A. Enfermedad, cultura y sociedad: un ensayo sobre las relaciones

entre la antropología social y la medicina. Eudema, Madrid 1993. - Costa M. El juego y el juguete en la hospitalización infantil. Nau Libres, Valencia 2000. - Daufi L. La enfermedad hoy. Salvat, Barcelona 1994. - Florez JA. Enfermedad de Alzheimer: aspectos psicosociales. Edika Med, Barcelona 1996. - Grao E. El cáncer y yo. Claret, Barcelona 2000. - Kubler Ross E. Sobre la muerte y los moribundos. Grijalbo, Barcelona,1989. - Kübler-Ross E. Vivir hasta despedirnos. Luciernaga. Barcelona 1991. - Lipkin G., Cohen R.: Cuidados de Enfermería en pacientes con conductas especiales. Doyma,

Barcelona, 1989. - López R. Enfermedad de Alzheimer y demencias afines: necesidades detectadas. Gobierno

Vasco, Vitoria 1999. - Mardarás Platas E.: Psicoprofilaxis quirúrgica. La preparación psicológica para las

intervenciones quirúrgicas. Rol, Barcelona, 1980. - McCaffery M, Beebe A. Dolor: manual clínico para la práctica de enfermería. Salvat,

Barcelona 1992. - Mohillo W, Caldwell P. La enfermedad de Alzheimer: una guía práctica para cuidadores y

familiares. Piados, Barcelona 2002 - Ortigosa JM, Méndez FX. Hospitalización infantil. Biblioteca Nueva, Madrid 2000. - Penzo W. Psicología Médica. Salvat, Barcelona, 1990. - Penzo W. El dolor crónico: aspectos psicológicos. Martínez Roca, Barcelona 1989. - Rodríguez J, Zurriaga R. Estrés, enfermedad y hospitalización. Escuela Andaluza de Salud

Pública, Granada 1997. - Sahler O.J.Z. El niño y la muerte. Ciencias de la Enfermería. Alhambra, Madrid, 1982. - Seguín CA. La enfermedad, el enfermo y el médico. Pirámide, Madrid 1982.


38

- Suarez M. Diagnóstico: cáncer. Mi lucha por la vida. Galaxia Gutenberg. Círculo de lectores. Barcelona 2000.

- Tizón JL. Componentes psicológicos de la práctica médica. Doyma. Barcelona 1988. - Yubero MJ, Arranz E. La hospitalización en la primera infancia: efectos en la adaptación

socio-afectiva y cognitiva, un estudio observacional. UPV: tesis, Leioa 1995. - Valdés. El niño ante el hospital: programa para reducir la ansiedad hospitalaria. Univ Oviedo

1995. - Vallejo-Nágera JA. La puerta de la esperanza. Planeta 1990. - Wilber K. Gracia y coraje: Curación y espiritualidad en la vida y en la muerte de Treya

Killem Wilber. Gaia ediciones. Barcelona 1995. - Woods RT. La enfermedad de Alzheimer: enfrentarse a al muerte en vida. Instituto Nacional

de Servicios Sociales, Madrid 1991. - Worden JW. El tratamiento del duelo: asesoramiento psicológico y terapia. Piados, Barcelona

1997.

13 GAIXOTZEAREN PSIKOLOGIA. - UPV/EHU PSIKOLOGIA/13Gaixoa.pdf · 1.3.1 Babes mekanismoak 1.3.2...

Documents

Transcript of 13 GAIXOTZEAREN PSIKOLOGIA. - UPV/EHU PSIKOLOGIA/13Gaixoa.pdf · 1.3.1 Babes mekanismoak 1.3.2...