IPUIAK

Agustin Iturriaga

Iturria: Ipuinak, Agustin Iturriaga (Antonio Zavalaren edizioa). Auspoa, 1967.

Klasikoen Gordailuan:http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/I/IturriagaIpuinak.htm

Klasikoen Gordailuak egindako lanak oro dominio publikokoak dira,eta, Jabego Intelektualaren Legearen arabera jatorrizko idazlanak bestelako eskubiderik ez baleuka, nahi bezala erreproduzi daitezke.

BERNARDO JAUNARI

Arkangoitzko Jauregiko seme, Iriburuko Alkate,Baionako batzarre andian esertzen danBernardo Jaunari:

Bernat, joan dan neguan,biok geundeneanederki apalduriksuaren aldean,egin oi zenduen maizeztanda irriaz,ipui oiek arturik,zuk irakurriaz.Nola zerez bait-dezubelarria fiña,eta gustoa berrizda gauza jakiña,bein baño geiagotanzure esanakiñipui oiek berrirooi nituen egiñ.Ala, onak badira,zuri zaizkitzu zor,ez dute, ez, zu bestejaberika iñor;egiten dizut badaberen eskañia,faltarik badute danerea guztia.Gañera nik izanikzu adiskidea,besteri ez liteke

5

EUSKAL-ERRIKO GAZTERIARI

Nere Euskal-Errikogazteri ederra,ez det uste deralaegin lan alferra,ipuiak ifintzeangure zortzikoan,kantatzeko, nai bada,arturik gogoan.Badirade latiñez,badira erderaz;ez al ditugu bearguk ere euskaraz?Bai, on da jakitealengo denboretantxit omen zekikelaederki itzketantxakur eta katuak,auntzak, azeriak,itz batean, ordukoabere guztiak.Ala dio Esopok;gizon egitiaote zan, ez dakit nik,edo gezurtia;baña ez da dudarikzala txit txikia,bizkar makurra etajakintsun andia;eta lendabizikoonen mesedeakmintzarazo zituenederki abereak.Aditurika oienjardun-erausiak,egingo dituzute

Agustin Iturriaga

7

eder eskaintzea.Bernat, zuk eskañi auartzen badirazu,txit mesede andi bategingo dirazu,zeren len adiskideandiak bagera,gero andiagoakgu izango gera.

IPUIAK

6

AZERIA ETA OLLOA

Azeri zar andi bat,gosaldu gabea,zebillen sasiz sasierrabiz betea;illuntzera zijoan,eta mokadurikjan gabe arkitzen zangaisoa oraindik.Ollo batek kakarazegiñik onetan,an dijoa lasterkalau oñen puntetan;ozta ollotegiraalderatutzen zan,ollo guztiak igesan dijoaz egan;bakarrik gelditu zanotarre bateankolka arkitzen zan batarraultzen gañean.Aldamenetik zaioazeria astenkolkari belarriraonela esaten:«Zer da ori, maitea?Kioa al dezu?Edo arraultz egitenzaude orrela zu?Atera bear nazukezka onetatik;nola arkitzen zeranjakin nai nuke nik».«Jauna —dio olloak—,arkitzen naiz gaizki;aienatzen bazera

Agustin Iturriaga

9

askotan irriak;esango ere dezuteegiñika farra:«Ez uen orregatikjende ura narra!».Ipuien akaballandauden sententziak,agiri da diralaegia andiak;eta, sartzen badirazuen biotzetan,damutuko ez zazutezeren egunetan.Orra Esopo jaunaknai duen saria,eta orra nik erenai dedan guzia.

IPUIAK

8

TXAKUR BIAK

Sultan zan zakur ausartguztizko jalea,batez ere arikigizenen zalea.Ister andi lodi batbein, uste-kabean,nagusiari zionostu bere etxean.Pinto, aren laguna,ez jale txikia,zokoz zoko zebillen,galdurik guztia,Sultanen billa, etasukal-bazterreannoizbait topatu zuenetziñik lurrean,ari-isterra jatenalegin guztian,arturika aurrekobi oñen erdian.Beldurrez ez ziolautziko pakean,marmar asi zan SultanPinto ikustean,begiak armaturik,jasorik sudurra,letagiñaz puskatzenzuela ezurra.Pinto asitzen zaiobertatik galdetzen:«Zer deaurrukeriaari aiz egiten?Zeñek burutara diketxe-mot onetanastea orren fresko,

Agustin Iturriaga

11

jarriko naiz ongi».Zenbati, nola gaudengalde egitean,ez diegu esatengeren barreneanazeriari esanziona olloak,miñez zeukan orduansaskian kioak?

IPUIAK

10

ERREMENTARIA ETA ZAKURRA

Errementari batek,kanpora joatean,etxe-zai uzten zuenzakurra atean.Egun batez lapurrakdirua kutxatikostu zuten, sarturikatzeko aldetik.Oartu zan orduanerrementariafalta zala etxeanzan diru guztia,burua galdu eta,arturik makilla,etxe guztitik dabill zakurraren billa.«Atorkit onontz, Turko!»oju egiten dio;zakurra ixill-ixillbadijoakio,guztia beldurturik,belarriak bean,burua makur etabuztana anka-pean.«Turko —esaten dio—,zertarako aut nik?Ez diok etxeariegiten konturik;malluen otsak ez aubeñere esnatzen,plater-soñuak berrizlaster au ernaitzen;lanari utzi etani jaten astean,falta gabe an aukatzut aldamenean.

Agustin Iturriaga

13

Pinto, lapurretan?Ez aiz oroitzen zenbaitnausiak nai digun?gurekin dabillelajostatzen gau t'egun?Ez duela beñerejaten mokadurik,aurrena gu bioieman gabetanik?Nausiari diozkakematen eskerrak,despensatik ostuazarien isterrak?Onelako pagurikez dik ark merezi;bertatika bear dekister ori utzi.Zakurrak izan beaikleiala, prestua,edo ez dek zakurra,baizika katua».«Bertatik segitzekoire konsejua,zeña ikusten diatdala txit justua,Pinto —dio Sultanek—,galdetxo bat iriegin beaiat orain;esan zadak niri:baldin ari-ister auutzitzen badet nik,Pinto, nere maitea,ez al dek jango ik?».Besteri konsejuanai dionak eman,lenaz ikusi beaikbera premian dan.

IPUIAK

12

nik jardun zurekin;oiek guztiak dirazure erausiak,akabatu ditzagungaur gure auziak.Zuk badakizu dalaetxe au nerea,eta nai det emendikkanpora joatea.On da ikus dezazun,Turkotxo, gaur bertannola bizi diradenbeste etxeetan».Ikusirik zakurrakala despeditzen,asten da emen sartueta andik irten,ez du Turkok gustokoetxerik topatzen:an erabilli beautornu-burruntzia,erretzeko arentzatez dan arikia;emen itxu-aurrekoda aren jarduna,beti barau, ez dezangaldu osasuna;azkenik beste etxeaberats bateangau t'egun an daukateloturik katean.Onela ikusten dudirala laratzak,errian diran etxeguztietan, beltzak,eta lan egitekogure Jaungoikoakguztiok gaituelaegiten astoak.

Agustin Iturriaga

15

Ez dek iñoiz ikusinere sutegia,maiean ikusten dekire nagusia;uste dek noski, Turko,aizela kondea,orrela bizitzekoase ta betea,beti etziñ eta lo,altxa gabetanik,sukaldera joan etaasetzeko baizik?».Itz oien ondotika,Turkok, ikusteannausiaren makilla zuela gañean,iges egin ondorenaurreko atetik,ojuka asten zaioburua jasorik:«Zer du geiago, Jauna,nik baño kondeak?Nik bezin ongi dakibere mesedeaksortzetik dakarrelanork bere patua,naiz dala zakurra tanaiz dala katua;ez zituen zakurrakegin Jaungoikoaklanean aritzeko,baizikan astoak».Nausiak, ikusirikburua ain gora,beldurrez ez zekionsaltatu lepora,erantzun bide zionmodu onarekin:«Ez det nai, konde jauna,

IPUIAK

14

atzaparka ari,begiak armaturiketa marmarraraz,buztana arontz-onontzmaiz erabilliaz.Ikustekoak ziranbat eta bestea,tantaka kokotzetikjarioz koipea.Jan zituzten orduanmamiak, ezurrak,baita ere garbitumingañaz sudurrak.Misipik omen zionesan Zapironi:«Gauza bat orain zaidakgogoratu niri:jan degun ezkeroztikkapoitzar guztia,jan dezagun lasterkaorain burruntzia».«Ago ixillik, mutil,—dio Zapironek—,kontzientzia oriegiteko non dek?».Erantzun omen zionirriaz Misipik:«Astoa, errepañakzer dion ez dakik?Kontzientziarañoetorri ezkero,mandoa nerea dek,gerokoa gero».Zapironek, entzunik,zer zion Mizipik,«Jan zak, nai badek! —dio—;ez diat jango nik!».Zenbat ez ote dirakristaben artean

Agustin Iturriaga

17

KATU BIAK

Etxe andi bateanzituzten katu bi,bata Zapiron etabeste Misipi.Biak zeuden gizenezlertzeko zorian;nork beste alako biarkitu errian?Maitatuak ziradenetxean biziro,aien bizia oi zanjan, josta eta lo.Beti uzten zituztenbi katu prestuakpakean arratoiak,pakean saguak.Samurregia zutengaisoak biotza,aiei ematekozarpaz eriotza.Goiz batean zeudelaeltzeen ondoan,lurrean etziñika,lo gozo-gozoan,abarrots batek ditubatetan esnatzen,eta aurrera dutebiak begiratzen;ikusten dute suantornu-burruntzia,eta artan jirakakapoi bat andia.Erasotzen diotebiak kapoiari,eta dirade jaten

IPUIAK

16

ITZ-ONTZIAParisen eta besteerri aundietanikusi oi diradeasko karriketan,egunaz eta gabaz,gizon itz-ontziak,jendez inguraturikdaudela guztiak.Batek an egiten duartzaren orrua,besteak or gabazkoontzaren kantua;azkenik beste batekarpegi bereanfarra eta negarradenbora berean,erakusten duelaarpegia, ziñez,alde batetik farrez,bestetik negarrez.Aien artean zan battxikiratzallea,guztien gain-gañekogurrinka-gillea.Txit jende asko zeukankarrika-buruan,aoak zabaldurik,bere inguruan.Kapa andi bateanzegoan bildurik,bultzaka, ezin lekuiñolaz egiñik.Oju egiten zioten:«Fuera, fuera kapa!»,beldurrez zezakeanzerbait ala tapa.Kapa kendu ondoren

Agustin Iturriaga

19

eskrupuloz beteakezin dutenean,eta besteen gauzazeskrupulo gabeegiten diradenak,al badute, jabe?

IPUIAK

18

OTSOA ETA ARKUMEA

Arkume bat joan zan beinerreka batera,egarritu zalako,ura edatera;irteten da otso bataurreko menditik,jartzen zaio edatengaraiko aldetik.Bildotxa zegoan txitmardul, biribilla;asko ibiltzen geraalakoen billa.Asten zaio otsoaojuka esaten:«Mutil, zertan ari aizur guztia loitzen?».«Jauna —dio bildotxak—,naita ere, urikezin zikin nezakenik beko aldetik;ikus beza berorrek,baldin badu gura,or goitik emen beradatorrela ura».«Ala dek —dio—, bañaoraintxe urte bizikindu idan arrasura emen niri».Nola izan diteke,—arkumeak dio—baldin orain urte biez banintzan jaio?».«Arrazoi dek —otsoakdio erantzuten—;oraintxe asitzen nak

Agustin Iturriaga

21

gurrink egiten du,aiñ ongi non jendeaalgaraz lertzen du.Asten da berealagurrinkari abilla,txapela luzaturik,bertan diru-billa,eta mutiko batekdioke esatenjokatuko diolagurrinka egiten.Apostura egiñik,biak dira astenkarrikaren erdiangurrinkak egiten.Aditu zuteneantxikiratzallea,oju egiten dute:«Len baño obea!».Eta, aditurikagero mutikoa,«Fuera, fuera!» esanazjendea an dijoa.Galtzarbe-sare bat dumutillak agertzen,eta txerrikume batdie erakusten,esaten dielarik:«Tximurtxi batekin,ez nik, mutiko onekdik gurrinka egin.Zuek diozutenez,txikiratzalleakegin dizkik gurrinkakonek baño obeak.Erriak bazinduztezuek buru-zagi,ez uke justiziaibilliko gaizki!».

IPUIAK

20

ETXE-ARRATOIA ETA SORO-ARRATOIA

Soro-arratoi bateketxe-arratoiaikusi zuen lodi,gizen eta joia.«Adiskidea —diobertatik esaten—,zure mardultasunakguztiz nau arritzen;nonbait ongi ona dadaukazun biziya;egia esateko,dizut enbidiya».«Nere bizi-moduajakin nai badezu,—erantzuten dio ark—,zurea esazu».«Ni —dio sorokoak—zelaiz zelai nabill,ale bat edo besteote dezadan bill.Askotan biurtzen naizzulora lerturik,aletxo bat bakarrabildu gabetanik.Orduan jaten ditutbelarren sustraiak,eta izaten ditutsabel-errabiyak.Nere bizi-moduaorra, adiskidea;orain jakin bear detnik ere zurea».«Arrazoia daukazu—dio erantzuten,eta asitzen zaio

Agustin Iturriaga

23

kontuan erorten;ire anaia uen,bai, ire anaia;oroitzen nak ni zalaegun ura jaia».«Ez da —dio bildotxak—orrelako gauzik:ez det, jauna, nik izansekulan anairik».«Ire amak orrelabear zian izan»erantzunaz, otsoalasterka asi zanbildotxaren ondotik,ta nai zuen eginmilla puska gaisoalau letagiñakin.Eltzera zijoala,bertan da azaltzeneiztari bat, eta dubi balaz pasatzen.Onela kendu zizkangure Jaungoikoakotsoari bildotxajateko gogoak.

IPUIAK

22

sartu ziran despensankatuen txulotik.Sorokoak ozta dugoratzen burua,uste du ikusitzenduela zerua.«Zer da au? —dio ojuka—.Au bai dala mauka!Onelako fortunamunduan nork dauka?».Pozez eroturika,trast, salto batean,igo eta jartzen dalukaiken gañean.Jan eta jan ari daezin uguiturik,ez du iñork ikusialako jalerik.Onela ari dalasabela betetzen,katuaren miauakdirade aditzen.Aditu bezin lastereta salto bian,etxeko arratoiasartzen da kabian.Ura ikusi etagero, sorokoalasterka ondotikaargana dijoa.Nai baño nekezagosartu zan txulotik,zeren sabela zeukanlukainkaz beterik.Ikusten du lagunaikaraz betea,neke andiarekinartzen asnasea.«Zer da? —esaten dio—

Agustin Iturriaga

25

onela esaten—:Zure bi saietsetandet ongi ikusiase eta beteanez zerala bizi;argia agiri dabatetik bestera,negu onetan zoazgoseak iltzera.Eroen kontua danekez bizitzea,zurrena neke gabetripa betetzea.Sinistatu nazazu:nik, adiskidea,oraindika ez dakitzer dan nekatzea.Bizkitartean nagobeti uguiturik,jan baño jan naiagoeta ezin janik.Atoz ikus dezazunnola nik etxeagoitik bera daukadanjanariz betea.An daukatzit zintzillikgazta Frandeskoak,odolkiak, lukaikaketa txorizoak.Bakarrik nago etanai nuke laguna,igarotzeko pozezjostatzen eguna».Ozta soro-arratoiakzuen au aditu,berealaxe zionatzetik jarraitu.Etxera zireneanelkarren ondotik,

IPUIAK

24

ESNE-SALTZALLEA

Neskatxa bat zijoanplazara neguan,eskuan txantxilla takaikua buruan.Gorputz liraña zuen,gerriya txit mea,illea erporañourre-kolorea;perla gisako ortzak,aoa txikiya,begiak beltz andiak,ezpaña gorriya;ibillian iñoriezer zor ez zion;itz batean, jendeakbegiratzen zion.Lasterka bere buruzijoan itzketan,itz egiten zuelamanera onetan:«Esne au nerea det,ala aitak esan dit,saldu ta diru askoniri emango dit.Bereala beaitutarraultzak erosi,saski bat bete arraultzizango det noski.Uda berriya dator,maiz nere buruatxitoz ikusiko detnik inguratua.Egiten diraneanollanda-ollasko,artuko det aiekin

Agustin Iturriaga

27

Zer da beldur ori?Zer gertatzen zaik, mutill?Esan zadak niri».Asnas eziñ arturikdio erantzuten:«Katuaren miauakez dituk aditzen?Badituk lau etxean,laua eiztariyak,oiek jan zizkidateknere bost anaiak.Begira zak nola nikdaukadan buztana,erdiya larrutua,beste erdiya jana.Doi-doia egun bateznian iges egiñ,kontentu gelditu nakonenbesterekin.Geroztik galtzen diatosoro burua,aditzen dedaneankatuen miaua».Au entzun zuenean,dio sorokoak:«Maiz badira ikaragaur bezalakoak,oa, mutill, nai badekdeaurru-etxera,naiago diat nik joansustraiak jatera».Gabaz irtenik joan zanesanaz bidean,peligrotika librearkitu zanean:«Obe diat nik askozpobreza pakean,ez aberastasunaikaren artean».

IPUIAK

26

ASTOA ETA TXERRIA

Asto bat bizi oi zanukullu batean,eta txerri bat berrizaren bazterrean.Txerriari astoakzion enbidia,zeren askoz obeazan aren bizia.«Ori —esaten zuen—dago uguiturik,ez dezake ezer janez badu iriñik;ni berriz emen nagogosez idikirik,majaderan ez daukatlastoaren piskik.Noizik bein baldin badetmillizkatzen zaia,iduritzen zat dalaorduan eztaia.Goizetik arratseraoi da aren lana:tripa ezin jasoa,ezer ezin jana.Ni beti narabiltearras zamaturik,indarrak galdu etaezin igiturik. Atz egiten dioteari bizkarrean,maitetxoa esanazjana ematean;ni zamaren azpianez naute urriki,beaituzte eguneanneretzat makil bi;

Agustin Iturriaga

29

dirurikan asko,erosteko ferianaurrera txerriya,berexitzen derala,al bait, umaziya.Ugari izan bait-datxit aurten ezkurra,jo-araziko diotlaster tripaz lurra.Nola izango duenurdaia lodiya,artuko det onekinnik diru aundiya,eta erosiko dettxaltxo bat urrisa,umeak egin ditzanetxekoen gisa.Urte asko baño len,badet nik usteaarkituko naizelaganaduz betea.Ozta izango al daerrian neskatxik,dotea nik adiñaizango duenik».Asmo oiek egitenari dan artean,irristatzen zaiozkabi oñak lurrean.Adiyo aren esne,arraultz ta txitoak,adiyo txerri, txal tadote guztizkoa.Askotan diruditegure esperantzakosoro txakurrarengaberdiko ametsak.

IPUIAK

28

gure arakiña,eta akabatu zanastoaren miña.Orduan esan zuenbere barrenean:«Jainkoari eskerrak,bizi naizenean!Nik nere lagunarienbidia nion,nere patua opaiñori ez nion;ez det nik nai alerik,ez det nai iriñik,baldin ill bear badaorrela gazterik.Betoz nere gañeraamar milla makill,askoz naiago det nikonela zarrik ill».Berdin ikusia da:ez da atsegiñikmundu onetan iñonzerbait gabetanik.

Agustin Iturriaga

31

zenbat eta daukadanindar gutxiago,anbat eta gañeandet golpe geiago».Au oi zan astoarenbetiko itzkuntza,Jainkoari esanaz:«Indazu laguntza!»Ostegun gizen egunderitzan goizean,golpeka asten diraetxeko atean;esnatzen da astoa,eta du ikustenarakiña barrenadeadarka sartzen,esanaz: «Guazen, guazen!Non dago txerria?»Neskamea, arturikeskuan pazia,asten da idikitzengaisoari eia.Irteten da txerriadoi-doia eietik,artzen du arakiñakbelarrietatik,eta ematen diourte bi baño leneriotza gogorra,zeren dagoen gizen.Nork esan astoarenbeldur laborria,noiz allegatuko zanberaren aldia?Burutik oñetaraizerdiz bustirik,an zegoan gaisoatxokoan ixillik.Irten zan bada noizbait

IPUIAK

30

derala laguna.Orain aterako dekkontua emendikaren itza aditunaiko ote dedan nik».Tristanek dio: «Jauna,da ezagutuatxit gogorra duelaastoak burua.Berorren mesedeakamar urteetanastoa entzungo duederki izketan».Gelara joan ondorendator erregeasakela bat eskuanontz-urrez betea,eta ematen dioTristani, esanaz:«Kontentu izango nak,Tristan, ire lanaz,baldin ikusten badetamar urteetannere asto maiteanerekin izketan».«Ez da —dio Tristanek—predikadorerik,asto ori izketangainduko duenik».Jil, aren adiskideeta erritarra,au aditu ta ezinidukirik farra,asten zaio esanaz:«Deaurruz betea!Orrela engañatubeak erregea?Iges egin zak, Tristan,lasterka emendik,

Agustin Iturriaga

33

BERRITSUA

Tristan estudianteguztiz beartsuaburu andikoa zan,baña berritsua.Aberastu nai zuen;gutizi ona da,baldin bide onetikaberasten bada.Baña gutxi diradegaldetzen dutenakbideak diran txarrakedo diran onak.Asten da gure Tristanerriz erri deitzen,diela abereaiitzegin-arazten.Orra non berealadakien erregekzer abillidadeadadukan Tristanek;bere-berealaxedeitzen du Madrillaonen gizon jaintsunguztizko abilla.Errege asten zaiopozturik esaten:«Omen dakik astoaiitzegin-arazten?Badiat bat etxean,eta dek emea,luzaro edan diatnik aren esnea.Berari zor zioatnere osasuna,geroztik uste diat

IPUIAK

32

ABEREAK IZURRIAREKIN

Baso eta soroak,zelaiak, mendiak,abere illez zeudenarras estaliak,sartu zitzaielakogaitz bat txit andia,zeñari oi diotendeitzen izurria.Lekua aietan baitzanleoia errege,beldurrez geldi zedinjenderika gabe,deitu omen zituenabere guztiak,utzirika alde batbakarrik eriak.Joan ziraden lasterka,al zuten lenena,zein baño zein arakoote zan aurrena.Muno baten gañeanleoia jarri zan,eta andik ojukaonela asi zan:«Nere seme maiteak,da izugarriagure artean sortuzaigun izurria;gelditu bearra naizni, zuen errege,egun asko baño len,iñor ere bage.Zuei esateko,da nere ustea,onenbeste bat jende

Agustin Iturriaga

35

ostikoka ez badekegon nai zintzillik;zergatik azkenekoTristanen paguaizango dek iltzeaemen urkatua».«Jiltxo —dio Tristanek—,guztiz dek luzeaeskatu eta emandiraten epea;amar urte oietan,kontu epe oni,ez gaituk ilko errege,astoa edo ni?».

IPUIAK

34

aberez asetzekobatere kupidik;zezenak, beiak, auntzaketa basurdeakbete izan dituztemaiz nere esteak.Gaiztakeria oiekdirade nereak;orain esango ditubakoitzak bereak».«Ez, jauna, ez —ojukadio azeriak—,ez dirade oriek,ez, gaiztakeriak.Non-nai beti, mendeanbizi dan jendeak,bazkatutzen oi ditubere erregeak».Kata-motzak zionez,bai ere otsoak,aiek jan oi zituztenartalde osoak.Asko alditan zionberriz azeriakustu izan zituelaark ollotegiak.Pekatuak esatenbakoitza dijoa,eta azken-azkenabadator astoa.Arrantzaz asitzen dabereak esaten,eta modu onetanojuak egiten:«Jaunak, ni oroitzen naiz,igande batean,bazkatzen nebillelagoizetik larreaniñon ere belarrik

Agustin Iturriaga

37

galtzen ez uztea.Izurri oni omenderitza kolera,eta deitu zaituztetguziak onera,nolabait Jaungoikoadezagun eztitu,eta kolera gabegaitezen gelditu.Uste det, eztitzekoaren mesedea,on dala gutako batgaur emen iltzea,erretzen degularikgero aldarean,kolerak utzi gaitzanlenbailen pakean.Nor dan gure arteangaitzika geiena,jaio zanetik onontzegiten duena,au da, nere semeak,ez daukat dudarik,daukana Jaungoikoatxit asarraturik.Au, illik, aldareanerretzen badegu,bereala Jainkoaeztituko degu,gelditzen diralarikgure pekatuakan goien, duda gabe,betiko aztuak.Asi bedi bakoitzaesaten bereak,aditurik aurrenaosorik nereak:Beñere ez det izan,aitortuko det nik,

IPUIAK

36

Mundu onetan beti,indarra dutenak,ez badirade eremutillik onenak,esan oi da diralatxit gizon prestuak,estaltzen diralakoaien pekatuak;beste aldetik berrizjende beartsua,ardit batengatikaoi da urkatua.Baña gertatzen oi daau gure artean,bestela izango daan gora joatean;zeren izango geraguztiok an berdin,naiz errege emen izan,naiz izan arlekin.

Agustin Iturriaga

39

ezin arkiturik,egin ez zuelakoluzaro euririk;sartu izandu nitzangari-zelaiean;baña, jauna, egiazzan uste gabean,eta ezin gogorazait etorri nerijan nituen edo ezburu bat edo bi».Atera bezin lasteritz oiek aotik,azeriak ojuka:«Ez dago dudarik!—esaten du—, ori da,orixen da, ori,emen sartu digunaizurria guri!Bereala bear duankaz gora jarri,aldarean dezagunederki ezarri».Iduritu zitzaionongi jendeari,bizia kendutzeaasto gaisoari.Bereala astoagelditu zan illik,ez izanagatikabatera kulparik.Erregek inguruanzeuzkan mutikoak,nola ziran kata-motz,azeri, otsoak,irri egiten zutenastoa iltzean,ill eta ankaz gorasurtan ezartzean.

IPUIAK

38

oi zion segitu;bitartean txitxarrazijoan pasatzenuda guzti-guztiasasian kantatzen;baña gaizki jo zionsoñua kukuak:uda joan eta zuenatzeman neguak,eta, nola bait-duenkopet itsusia,joan ziran txitxar-kantaeta erausia,zeren, bukaturikaudako asea,otzak ekarri zuenberekin gosea.Txitxarra gelditu zanargala, umilla,este zimurtuakineta erdi illa.Oroitzen da auzoanbadala zer jana,dijoa arrastakatxingurriagana,eta esaten diodoi-doia argalez:«Adiskidia, dizuteskatzen mesedezzure gordaidutikapiskatxo bat zer jan,nolabait negu beltz auigaro dezadan».Ikusi zueneanain argal txitxarra,txingurriak, egiñazgogotika farra,ola esaten dio:«Zu onontz, txitxarra?

Agustin Iturriaga

41

TXITXARRA ETA TXINGURRIA

Iduritzen zitzaionurrikigarriatxitxarrari auzoanzuen txingurria,zeren ikusten zuenlertutzen lanean,denbora piskatxo batondutzen zanean.Askotan esan zion,ez irriz, benetan:«Ez diat lanik eginnere egunetan,eta uste diat nik,nere mutikoa,lan egiten duenadala txit astoa.Zer? Ibilli bear dekbeti arrastaka,ezin gari-ale batkarraiaturika,erori eta altxa,beti jira-bira,eramatiagatikale bat kabira?Bizi-modu txar oriutzak, txingurria,egin zak nik egitenderaden guztia».Txingurriak, jakiñikgurasoetatikezin biziko zalaegin bage lanik,txitxarraren esanikez zuen aditu,eta bere lanari

IPUIAK

40

IGELAK ERREGE ESKATZEN

Abere-mot bakoitzak,lengo denboretan,erregea bazutentoki guzietan.Gabetanika zeudenigelak bakarrik,zeren ozta ziradenirteten loietik,eta ez da atsegin,naiz izan errege,bizitzea loi-peanandik irten gabe.Igel gaisoak zeudenarras lotsaturik,iñork ez zielakoegiten kasorik.Biltzen dira guziakberen batzarrean,eta diote: «Guazenjartzera aurreanJupiter andiari,eta esatera:Jauna, gatoz zuaganaerrege eskatzera;abere-mot bakoitzakizanik berea,guk ere nai genduke,al balitz, gurea».Jupiterrek, mugituznoizik bein burua,aditu omen zienberen erregua,far-irria egiñaz,zeren ez zekitenigel txori-buruak

Agustin Iturriaga

43

Kantari ona zera,beargille txarra.Uda igaro dezuerausian, kantan,ni nebillen arteanlertzen lan eta lan;eta orain nai dezutxingurri-nekeakbete ditzaten txitxaralferren esteak?Ez, ez orrelakorik!On da ikustea,zer dan mundu onetanalfer izatea.Ni len nekatu etabanoa jatera,zu geldi egon zera,zoaz kantatzera».Lagundu bear zaiobeargilleari,ez ordea beñerejende alferrari.

IPUIAK

42

zerutik zingirarazerbait erortzen dan,ematen duelarikalako golpea,non galtzen dute arrasigelak kordea.Piskabana ikarapasa ondorean,eta ezagueraetorri zanean,lasterka an dijoazsartzera lenbailengutxienaz kana biloiean barrenen.Zortzi egun aietanez zan bat bakarrikloietik irteteraatrebitzen zanik.Noizbait irteten da bateta dio: «Tat, tat,erregetzat diaguegur-puska andi bat».Ikusi zuteneanziola egia,nork esan aien lotsaeta errabia?Badijoaz lasterkaJupiterren billa,eta esaten diote:«Jauna, esker milla;gaur bidaldu diguzunerrege prestua,da itsua ta gorra,gañera mutua;beste bat nai gendukeernaia, bizia,jendiari agintzen ongi ikasia».«Zoazte ortika, zoazte

Agustin Iturriaga

45

zer eskatzen zuten;bada bizi ziradenelkarren artean,kantatu eta josta,ederki pakean.Esan omen ziotenberen jaungoikoak«Ez zaiteztela izan,arren, ain txoroak;zeren ez da munduanzori onagorik,nola dan bizitzeaburu gabetanik.Badezute non bizi,zer jana, pakea;zertako nai dezuteorain erregea?Gaiztoak bear dute,ez dago dudarik,elkar ill ez dezatenburu gabetanik;baña izanik onazuen familia,zer deaurrutarakodu agintaria?».«Jauna —erantzun zuten—,badute besteak,eta lotsatzen gaituguk ez izateak;ez gera gutxiagonoski aiek baño;lotsarik asko izandegu oraindaño».«Ori orrela bada—dio Jupiterrek—,faltarik ez dizuteegingo erregek».Au esan ondorean,orra non batetan

IPUIAK

44

ASTO BURU GOGORRA

Asto bat zebillen beinbazkatzen larrean,bururaño estaltzenzuen belarrean.Ain zegoan kontentugure aberea,non dagoan Txinakoenperadorea;belarrez ase etaegiñaz arrantza,guztia zan arentzatfesta eta dantza.Lepoa luzaturik,bi belarriak zut,arrantzaka ikustenderala uste dut.Onela dabillelabatetik bestera,oroitu gabetanikjoateaz etxera,noizik bein luze-luzeetziñik lurrean,tripaz gora jarririk,zankoak airean,orrontz-onotz jiraka,zan gorputza guztiagelditzen zitzaiolaautsez estalia,akabatzen zuelaazkenean festatronpeta joaz, nolaesan bear ez da;onela dabillelaastoa mendian,nausia ikusten du

Agustin Iturriaga

47

—die erantzuten—,berdin ez dakizutezer darabilzuten».Bidaltzen die badabeste erregea,zeña zan amar kanaluze zan sugea.Zingiran sartu etaasi zan batetanigelai jarraika,arrapa eta jan.An dijoaz igesibera eta gora,batzuek loi azpira,besteak kanpora.Madarikatzen duteguztiak errege,obeto ziralakoagintari bage.Onela oi diradetxoroen kontuak,ez die farra gaizkiegiten munduak.Ongi geran orduanobeto nai degu,galdu ta gero onaezagutzen degu;baña nola orduanez degun protxurik,ez oi zaigu gelditzendamua besterik.

IPUIAK

46

«Pentsamentu bat orainnengoan egiten:Arrapatzen banauteni emen etsaiak,gaitzik egingo ditetaien asta-zaiak?Edo, aien mendeangelditzen banaiz ni,ifiñiko dizkitetgañean txalma bi?Ni bezalakoentzat,nere nagusia,nere ustez etsaiada mundu guzia».Patu gaiztoarekindanean bat jaio,an edo emen bizioro-oro bat zaio,eta gerra-denboranezer ez izanik,ez oi du aberatsakduten ikararik.

Agustin Iturriaga

49

ez txit urrutian,deituaz: «Potxo, Potxo,atorkit onera,etsaiak dijoazkikor ire gañera;ez al dituk aditzentronpet-atabalak,eta txistuka orrontzdijoazen balak?Ator onontz lasterka,edo aiz galdua,ukulluan an daukaktoki segurua».Potxo sasi tarteanan dabil bazkatzen,nausiari kasorikez dio egiten.Egur bat artu etaan dijoakio,eta burutik beraerasotzen dio,esaten diolarik:«Esker gabekoa,nik oju egiñ etai igesi oa?Asto madarikatu,nar, buru-gogorra,noiz ezkero egiñ aizi neretzat gorra?Ez dituk bizi ireaita ta aitona,ezagutzen zutenakberen zori ona!Guazen, guazen emendik,gauzemak etxera,merezi ez dek baña,otea jatera».Astoak nausiaridio erantzuten:

IPUIAK

48

zaidak gogoratu;eziñ obeagokopensamentuba dek,sei minutu baño lengazta nerea dek».«Agur, adiskidea,—dio betik deitzen—,zure edertasunaknau enamoratzen:moko oria dezu,luma beltz-urdiña,begia berriz galant,argi eta fiña;itz batean zeradeain guztizko joia,non arkitu ditekebeste bat doi-doia.Sinistatu nazazu,dudarika bage,egaztien arteanziñake errege,zeran bezin ederrabazendu kantua;ala dezun edo ezor dago kontua».Beleak aditzeanlausengatxo ura,sentitzen du beregankantatzeko gura.Ozta idikitzen dugaisoak mokoa,bereala lurreragazta an dijoa.Azeriak algarazomen zion deitu:«Orren kanta ederrikez det nik aditu!Orain nik gazta jatenderan bitartean,

Agustin Iturriaga

51

BELEA ETA AZERIA

Zur-aritz luze batentontor-tontorreanbele bat gelditu zanjoan dan egunean.Bere mokoan zeukangazta bat guria,borda-leio batetikebatsi berria.Azeri bat irten zanarkaitzen artetik,eta igarotzen zanzur-aritz azpitik;ozta zuen gaztarenusaia sentitu,gora begiratuazbertan zan gelditu.Ikusi zueneanain gazta guria,zintzillika zerionaotik lirdia.Geldi-geldi zegoanzur-aritz azpain,gazta nai, eziñ izan,zalez errabian.Bere berrenen zion:«Ezin gora io!Igotzen banaiz ereez likek balio!Zeren nik nai banukeargana gora joan,iges egingo likekbereala egan.Zerbait beste gauzarikbeaiat asmatu;tat tat oraintxen bertan

IPUIAK

50

OLLARRA ETA AZERIA

Ollar bat zebillen beinfaza ederrean,soroa jorratuaz,jaten goiz batean.Kakaraza egiñazorra non batetanigotzen dan ollarraarbolera egan.Begira negokionni bazter batetik,ezin begiak kenduziñolaz argandik.Gain-gañean zegoanjarririk ederki,ollar ederragorikez det nik ikusi.Atzapar bat bazuenkana betekoa,atzeko azkazalazenzadarrekoa;bullarra txit lodia,lepoa laburra,begi ori gorriak,mokoa makurra;atzeko lumak jo naizioten burua,zintzillik goitik beraegiñaz arkua;galdor gorri andiazeukan ain zuzena,non artan ikusten zanberaren kemena.Aren luma ederrak,eguzkiak jorik,diztiatutzen zuten

Agustin Iturriaga

53

goza zaitez zu zerearrotasunean;Jangoikoak dizulaluzaro osasuna,zure kantu eztia,zure edertasuna;kontentu izango naizni nere aldetik,tripa betetzen badetmaiz zure mokotik».Au esan eta joan zanbere gaztarekin;belea gelditu zansabel utsarekin.Lausengarien itzaduenak sinisten,onelakoxe txalmakditu eramaten.

IPUIAK

52

«Zaude piska piska bat,orra non datozeniru azeri-txakur,orra atadianlasterka lau oñeanlertzeko zorian.Ez dago, ez, dudarik,diozu egia,oiek dakarte seurkipakeen berria».Aditu bezin lastertxakurren izena,an dijoa azeriaal duen lenena.«Zaude, zaude! —ollarraasten zaio deitzen—;bereala nazazuemendik jatxitzen!».Ez dago gelditzekogure azeria,badirudi igesidijoan erbia.«Guztiz presa naiz —dio—,bereala or naiz,guk onelako presakoi ditugu txit maiz».Guztiz asko jakiñazan azeri zarra,baña ollarra ereez bide zan narra.

Agustin Iturriaga

55

guztiz urrutitik,alako moduan nonez nezake esangure ollar ori zerkolorezkoa zan;ain laster zirudienzillarra, urrea,non perla, esmeralda,non diamantea.Ari begira ezinnintzan ni aspertu;ez pensatu deralaezertan edertu.Oraindik sei minutoigaro baño len,azeri zar andi batorra non datorren.Ikusten du ollarra,gelditzen da bertan,betik gora asten zaioonela itzketan:«Biba, biba, maitea,auxen bat berria:pakeak egin dira;gaur mundu guztiabizi diteke aisabeldur gabetanik;iñork ez du aurreraizango etsairik;katu eta txakurrak,otso arkumeak,azeriak, ollarrak,gera aiskideak.Jatxi zaitez lasterka,beldurrik ez izan,elkarri laztantxo batbeaiogu eman».Ollarrak berealadio erantzuten:

IPUIAK

54

lertzeko zorian;eta esaten die«Zoazte emendik,ez esan orrelakotxorakeriarik!».Baña negarrez auntzakomen ziran asi,arat-onat ibillizbeka sasiz-sasi.Kupiturik orduanjainkoa guztia,eta artzen zuelamanera eztia:«Orra —esan zioten—bertatik bizarra;munduak egingo duorain zuez farra».Kontrara gertatzen dagaurko egunean,akerrak auntz nai duteizan geienean;gizonak, andre motenmanerak arturik,ikusten dirade maiztximu biurturik.Auntzak auntz beau izan,akerrak akerra,gizonak indartsua,andreak ederra;bestela buruz berajoango da mundua,eta geldituko dabetiko galdua,ematen zaiolarikkulpa Jainkoari,nork eman bearreanbere buruari.

Agustin Iturriaga

57

AUNTZAK ETA AKERRAK

Munduan enbidiabatak besteariizaten oi diogutxit maiz edo beti.Auntzak ikusirikazirala akerrak,jendeen arabera,guztizko ederrak,eta aiek eraginoi zutela farra,falta zitzaielakozintzillik bizarra,joan omen ziran berenjaungoikoagana,esanaz: «Jauna, gatozgaur berorrengana,adiarazoterazer lotsagarriadan gutzaz egiteajendeak irria,zergatik kokotzeanez degun bizarrik,akerren motakoakgu ere izanik.Jauna, gure kokotzabizarrez beteagelditzeko asko dazuk nai izatea;esperantza daukaguetxera emendikbiurtuko geralabizarrez jantzirik».Jaungoikoa onetanzegoan glorianauntzak entzunaz, irriz

IPUIAK

56

artzen du tximu batekeskuan ezkurra,tiratu eta dioodoltzen sudurra;beste batek autsitzendu berriz egurra,eta zauritzen diotxit bizkar-ezurra;anka altxatu eta,txakurraren gisa,egiten dio batekzar zar goitik pisa;azkenik beste batek,jasorik buztana,egin zion gauza batesaten ez dana.Onela zital aiekleoi indartsuauzten dute burlakaarras lotsatua.Burua makurturikbadago leoia,ez dezake iritxiarbolaren goia.Urgunka badijoabide-bazterrera;etziñik egiten duillaren papera.Tximuai, ikusirikodola ixurtzen,egiazki il dala zaie iduritzen.Bere-berealaxentximu-familiagoitik bera saltokajaisten da guztia;inguratutzen duteillaren gorputza,algaraka diote:«Au triparen utsa!».

Agustin Iturriaga

59

LEOIA ETA TXIMUAK

Leoi bat irten zan beinzulotik eizera,gosez irrikiturik,tripa betetzera;alferrik ibilli zangoiz santu guztian,ezin topaturikaeizika mendian.Muno baten gañeraigo ondorean,nekaturik zegoanlo bete-betean;orra non bat-batetantximu-irrintziakigarotzen diozkanbere belarriak.Esnatzen da saltoan,jartzen da begira,irrintzia datorrenaldeko mendira;begi zorrotza zuen,urrun egon arren,eiza ikusitzen dubasoan barrenen.Badijoa polikitripaz lurra joaz,istua dariolajateko gogoaz.Alderatu zanean baso barrenera,an dijoaz tximuakarbolen gañera.Amorratutzen zaiotxalma andi onekin;gosez irrikiturikez daki zer egin;

IPUIAK

58

EULIAK

Abaraska bateanzegoan eztiak,beregana zituenmillaka euliak.Jan baño jan naiago,nabarbenkerianzebiltzan, triparañosarturik eztian;azkenean guztiak,oñak itsatsirik,bertan gelditu ziranase eta illik.Au egiten baluteeualiak bakarrik,ez litzake, kristabak,zer izan penarik;baña izan oi diragizonen erdiak,batzuek tripa-zaiak,besteak ordiak;eta iltzen oi diragaztetasunean,bizi nai dutelakoase ta betean.

Agustin Iturriaga

61

Batak egiten dioortzka belarritik,besteak tiratutzendio buztanetik;ori ezer ez dala,—au bai ausartzia!—larrutu nai dioteiruk epurdia.Altxatzen da batetanleoia lurretik,ez zaio bat itzultzendagoan lekutik;iltzen ditu guztiakortzaz, atzaparraz,eta buztanarekinezker-eskui joaz,utzitzen duelarik,—zer negargarria!—lurra, zan bezin zabal,tximuz estalia.Argatik esan oi daetsai agiriaez dala ain gaiztoanon dan estalia.

IPUIAK

60

sartzen da ukulluan,badabiltza billa,arkitzen dute etauzten dute illa.Zitalkeriak ez dubeñere gauz onik,eta iñork ez du naiikusi zitalik.

Agustin Iturriaga

63

SUGEA ETA NEKAZARIA

Gizon bat zijoan beinzelaitik etxera,goiz guztian lan egineta bazkaltzera.Ikusten du bideanetziñik sugea,otzak erdi illika,korderik gabea;kupiturik sartzen dugaisoak kolkoan,ango beroarekinpizteko asmoan.Etxera joan zaneko,sugea asi zankolkotika kanporaatera nairikan.Kanpora botatzekogizonak artzen du,eta suge gaiztoakortzka pozoitzen du.Orra esker ederrak!Zitalen eskutikez du izango iñorkbeñere gauz onik.Illabete baño lensuge ura bera,otzak ikaraturik,dator sukaldera.Ojuka asten diraetxeko guztiak,jarraitutzen diotemorroi-nagusiak;

IPUIAK

62

«Aurrekoetatiktxit errepain eder batikasi nian nik;on dek ik aditzeagaur nere aotik:Obea dek eskuanseguru txoria,ez airian dabillenegazti andia.Oakit paderara,oakit ixillik,esperantzak ez oi dikbetetzen triparik;perejill tipulakinolio tarteanigari egingo dekfrijitu artean».Arranzalearentzatez da zer esanik,zeren gizonarentzat,Jaunak ala nairik,dirade abereak,txiki ta andiak,baita ere arraiaketa egaztiak;bestela izango zantxit kupigarriaemen ikusten degunamorrai txikia;gaizki dirudienada arrantzaleagaisoaz far egiñazala egotea.

Agustin Iturriaga

65

ARRANTZALEA ETA ARRAIA

Askotan oi bezela,joan zan ibaiera,bein batean gizon bat,arrantz egitera;ozta amuaz zuenur-gaña ikutu,arrai txiki pollit batzuen arrapatu.Bazebillen zintzilliksaltoka amutik,baña ez zan iñolaziges egiterik.Etsi zuen orduantxit amorraitxoak,esaten omen zuenamutik gaisoak:«Zertako nazu zuk ni,txiki txar gaztea?Nola nai dezu zuretripa betetzea?Urte biko ibaianutzitzen banazu,andi eta gizenaatzemango nazu;orain berdiñ, egiagarbi esateko,ez naiz agin-tarte batzuri betetzeko».Amorraitxoak zuenustez arrazoia,gero izango zuenobea sasoia;baña arrantzaleak,eskuan arturik,erantzun omen zion:

IPUIAK

64

ARTZAIA ETA ARDIAK

«Atozte onontz laster,atozte, anaiak!—deadar egiten duPerutxo artzaiak—;Otso andi bat datormendi oiek bera,zuzen-zuzen onera,ardiak jatera!».Badijoaz anaiakbi txispa arturik,beldurrez geldi dedinardi gabetanik.Allegatzen diradelertzeko zorian,eta ez da ageriotsorik mendian;biurturik badaudesoseguz etxean,orobat gertatzen dabiaramonean.Bigarren txalmak dauzkatxit ereztaturik,urrengoan ez duteegiten kasorik.Orduan egiazkiotsua jatxi zanmenditik artaldera,eta an asi zanardirik galantenakiltzen eta jaten,eta, lastima zana,artaldea galtzen.Gezurra esan zuenbi bider artzaiak,eta ez zioten nai

Agustin Iturriaga

67

LEOIA ZARREZ ILTZEN

Leoi guztiz andi bat,ez ill bai illean,luze-luze etziñikzegoan lurrean;urteen zamak zeukanezin igiturik,bada ez zan arkitzenargan beste miñik.Orruaz mendiz mendizanean len bizi,abereak zebiltzanargandik igesi;bat bakarrika ez zanguztien arteanitxorongo zionikiñolaz bidean.Orain ikusirikaetziñik lurrean,esan deran bezala,ez ill bai illean,an dijoaz lasterkatxiki ta andiak,eta ito nai dutegaisoa guztiak.Zitalen kontua dagaisoa danariegin nai izateafarra eta irri.Gizon prestuak ez duonela pensatzen,gaisoenari diogeiena laguntzen.Onetan nai dutenakartu lezioa,irakurri bezateEbanjelioa.

IPUIAK

66

OTSOA ETA ZIGOñA

Jakiña da zigoñadala egaztia,lepa luze, moko me,andi, beltz-zuria.Otso bat zegoan beinarkume bat jaten,eta ezur bat zaioeztarrian sartzen.Itotzera zijoanezin aterarik,ez zeukan iñondikaerremediorik.Zigoña bat gañetikzan egan pasatzen,otsoa intziriazasten zaio deitzen;ikusten du zigoñakaoa zabalik,iñolaz ere ezinasnasa arturik;jatxitzen zatio eta,utzirik beldurra,atera bide zionmokoaz ezurra.Zigoña pozez dagobeterik guztia,itxoroten otsoakzor dion saria,atera zuelakoestutasunetik,bada geldituko zanbestela itorik.Ikustean zigoñakzerbait zuela nai,otsoak esan zion:

Agustin Iturriaga

69

sinistu anaiak.Gezurtiak egiabaldin badu esaten,gezurtia dalakoeza zaio sinisten;onela egiten duberetzat kaltea;on da beti egianon-nai esatea.

IPUIAK

68

TXOARREA ETA ERBIA

Arrano batek zuenerbi bat atzeman,eta zeukan itotzenbi atzaparretan;txoarre batek, usteztoki segurutik,oju egiten dio:«Esaten ez dek ikez dala lur gañeanarkitzen mutillik,lasterka i ainbatjoan ditekeenik?Orain zertan ago or,erbitxoa, geldi,orren mutill ariñaaizen ezkeroz i?».Onela itz egitendion bitartean,gabiroi bat gañeradator bat-batean;artzen du txoarrea,aren atzaparrakkentzen diozka bereburla eta farrak.Iñork mundo onetanez dezake esan:Ur onetatika nikez det bear edan.Usterik gutxienaguk degun orduan,arkitu oi geradebesteen lekuan. Argatika beñerezori gaiztokoazez degu egon bearfarraz eta burlaz.

Agustin Iturriaga

71

«Adi zazu, anai:bazoazke emendikpozez kontatzeraosorika lepoadezula ateragaur goizean, maitea,zuk nere aotik,eztarrian mokoasartu ezkeroztik.Ez dauka zori on aunai duen guztiak,bakarrik eman dizunere eztarriak».Errepañak oi dio:egin ezazu on,eta egin ezazuez dakizula non.Otso gaiztoa betigure iges dabill,beldurrez ez dezagunatzeman eta ill;eta zigoña berrizbizi da gurekin,zeren ez dizaiokeiñork gaitzik egin.

IPUIAK

70

ez txit urrutian.Laisterka asitzen damendira igotzen,zakurrak ondotikadiote jarraitzen.Iges egin duelauste duenean,gelditzen da batetanotadi batean,lotu ziozkalakobere bi adarrakotetika oteraan zegoen larrak.Zakurrak gañeratzenzaizka gaisoari,ill eta bertan uztendie nausiari.Orra adar ederrak,zanko itsusiak,oiek txit onak etaaiek galgarriak.Txoroak engañatzenoi ditu itxurak,ez ordea beñerezentzua dutenak.

Agustin Iturriaga

73

ITURRIKO ORIÑA

Nekez baño arkituzuen iturriaorin batek, il nairikzeukan egarria.Edan zuen orduangaisoa zan ariurean begiratzenbere buruari.Ez da zer farrik egin,irakurtzalleak,bazerate benturazneskatxa gazteak;jakin bear dezute,gaur dan egunetik,ez duela oriñakbeste ispillurik.Guztiz ederra dalazaio iduritzen,batez ere adarrakdute txit txoratzen;baña ditu arkitzenaren mesedeaktxit itsusiak berezanko luze meak.«Zanko laburragoakbaldin banituke,nere parerik —zion—iñon nik ez nuke.A, eman bazizkirangure Jaungoikoakegokixiagoaknere bi zankoak!».Onela dagoalamarmar iturrian,zangak aditzen ditu

IPUIAK

72

ADISKIDE BI ETA ARTZA

Adiskide andi bidijoaz bidean,elkarrekin itzketanumore onean;artz andi bat zaiotebasotik irteten,ikarak arbolarabata da igoten;bestea gelditzen dagaisoa bakarrik,artz andiari ezinarpegi emanik.Zer egin onelakoestutasunean?Illa balitz bezalajartzen da lurrean.Nola artzak ez duengorputz illik jaten,usai egin ondorenda aurrera joaten.Bereala jatxitzenda arbolakoa,eta lagunaganalasterka an dijoa.«Adiskidea —dio—,txit det nik atseginzu emen arkitzeaosasunarekin;zer ikarak ditudanzugatik eraman,beldurrez zu noiz artzakbear zinduen jan!Ixilik belarriradizu ark itzegin,zer esan ote dizun

Agustin Iturriaga

75

SUGEA ETA LIMA

Ortzka ari zitzaionsugea limari,limak esaten zion:«Alferrik aiz ari;ez dik ezer balioire alegiñak,kamustuko dizkiatortz eta agiñak».Kasorik egin gabeari zaio ziñez,«Ez at —dio— utzikoortzetako miñez!».Berandu baña noizbaitduke ezagutzenortzak dijoazelaguztiak kamusten.Uzten dio limaritxit damuz, esanik:«Askoz indar geiagonik baño daukak ik».Erokeri andiaoi dek, nerekiko,akulloa jotzeabortizki ostiko.

IPUIAK

74

ARKUMEA ETA OTSOA

Bildots gizen-gizen batdago artegian,be egiten duelaamaren ansian;belar-izpi bat ez zanaren tripan sartzen,iru ardik esneazioten ematen.Begira dagoalaate-zirritutik,agertzen zaio norbaitkanpoko aldetik;artzaia zala ustezuen lenbizian,gero ikusi zuenotsoa sasian.Asten zaio ojukabarrendik esaten:«Jakin beazu presonaukatela emen;au onela ez balitz,emendik irtenik,ez nezake nik utziotsoaren antzik».Otsoak itzkuntza auaditzearekin,dio: «Ez det protxurikizango onekin;seguru dagoelaau da señalea:nitzaz barrendik farrazburla egitea».Izaten oi da gizontxit ikarakoiatoki segurutikaguztiz fanfarroia.

Agustin Iturriaga

77

nai nuke nik jakin».«Ara zer esan diranartzak belarrira:Munduan adiskide--mota asko dira;ez dezu artu bear,jakizu gaurdandik,zure adiskedetzatgizon beldurtirik».

IPUIAK

76

urdallak oi daramagure lan guztia».Esan zuten bezala,badaude geldirik,bi egunean lanikegin gabetanik.Asten zaie orduanaitutzen indarra,urdallak barrendikaegiten du garra.«Zer da au? —esaten dute—Zer zaigu pasatzen?Indarra piskabanaari zaigu juaten».Orduantxe esatendiote urdallak:«Lengo antzik ez dutegaur gure masallak.Nola naizute izanni gabe indarrik,zuek bildutakoaurtutzen badet nik?Ez dezute ikustenortz eta agiñakerrot-arri gisaradaudela egiñak?Oiek txetzen dutenanik derala urtzen,eta gero guztiokgerala mantentzen?Ez badet nik urtutzenegun oro jana,zuen neke guztiadala alfer lana?Orra nola, egun biozta igarorik,zaudezten indar gabeeta erdi illik».Arrazoi au aditu

Agustin Iturriaga

79

URDALLA ETA BESTE GORPUTZAREN PARTEAK

Ao eta begiak,oñ eta eskuak,urdallarekin zeudentxit asarretuak;begiak esan zuten:«Gu gau eta egunor gabiltza jana nonikusiko degun».Aoak zion berriz:«Nere ortz-agiñakkamusturik daukatzilan asko egiñak».Oñak esaten zuten:«Naiz ez izan gura,joan bear degu betijana dan lekura».Azkenean eskuakzeuzkan nekatuakbeti-betiko ezinjan ala bilduak.Guztiak keja ziranurdalla bakarrikzegoala lanikaegin gabetanik.Egiten dute juntaedo batzarrea,zeña izan omen zanguztiz asarrea,eta bukatzen duteesatearekin:«Ez degu guk geiagobear lanik egiñ;batak jan, besteak lan,da erakeria,

IPUIAK

78

JAKINTSUA ETA NEKAZARIA

Nekazari batek dugizon bat ikusten,liburua eskuaneta paseatzen.Biak elkarri zaizkaasitzen izketan,lena nekazariamanera onetan:«Ongi ona da, jauna,berorren bizia!Obe du ez dan jaio,a, nekazaria!Guk egin bear deguurte guztian lan,berok bizi ditezenpasea eta jan.Munduko gauzak diraongi desberdiñak,izan arren guztiakJainkoak egiñak.Zertarako diradeberon liburuak,ez bada nastutzekoalferren buruak?Kendu bear liteketxit alferkeria,orduan genduke guklanaren erdia;geroztika giñakeaskotzaz obeki,ez lirake izangoberok ere gaizki».«Adiskidea, dezuederki itzegin—erantzun zion—, bañabear dezu jakin

Agustin Iturriaga

81

eta ondorean,guztiak sartu ziranberriz batzarrean.Deitzen dute urdalla,dijoa lasterka,artzen dute erdianemanaz besarka,eta esanaz: «Oraindiagu aitortu:i bezin mutill latzikez dek iñon sortu;nork esan zezakeanezkutuko lanazala gorputzarentzatbearrena zana?».Munduan gutxienauste dan personak,egiten oi dituztelanik bearrenak;eta ikus dezazundala au egia,irakurri ezazuurrengo ipuia.

IPUIAK

80

eun milla gizonek.Begira irakitendagoan paziakzein aisa eramatendituen ontziak,naiz izan bere kontraaize-mot guztiak,eta marea andiedo ur biziak.Pazia bat urekinikus zazu noladabillen an errota,emen berriz ola.Eziñ egin duenagure alegiñak,egiten du pertzakouraren lurriñak.Lurriñaren indarraezagututzeaizan da buru batenabillidadea;argatik esaten daburu batek millabalio dituela,baldin bada abilla.Jakin bear da bada:da indartsuena,ez gorputz bortizkoa,bai jakintsuena.Txispa batekin amarurteko gazteaain da bortitza gaur,non gizon goiantea.Geiena dakitenak, gaurko egunean,idukitzen oi dutemundua menean».

Agustin Iturriaga

83

ez daudela munduangauzak ain desberdin,eta bazekielaJainkoak zer egin.Buruak egiten dulanika geiena,iduririk nekatzendala gutxiena;eta esana dago,baldin bada abilla,buru batek baliodituela milla.Esan zarazu nirizuk, nekazaria,nork erakutsi zuenereiten garia?Nork elorri txuriansagarra txertatzen?Nork sagar-tolareakzur-olez egiten?Nork sortuak diradeaitzurra, goldea,laiak eta bostortza,eta besabea?Zu oean zurrungazzaudenean lotan,norbaitek bere gelan,asko gaberditan,lau bider nastu oi dugogotik burua,eskuetan arturikbere liburua.Asmatzen badu zerbait,gertatu oi dana,gizonak egin dezanerrazago lana,geiago egiten duburuz gizon onek,ezen ez eskuakin

IPUIAK

82

oien ejenploak.Argatik txangurruakgaur ere dabiltzabeti atzerontz pauso,soka-gille gisa,esaten digutela:«Emak ejenploa,nai badek segitzeaire lezioa».

Agustin Iturriaga

85

TXANGURRUAK

Itz egiñ omen zuten batzarre bateantxangurruak atzerontzjoateko gañean,ikusirik txit zalamodu itsusia,eta dudarik gabetxit lotsagarria.«Nork bere umeari,—esan omen zuten—,erakutsi beaioaurrerontz ibiltzen,oitura au emanazjaiotzen danetik,utzi gabe ematenatzerontz pausorik».Biaramon-goizetikomen dira astenumetxoak aurrerontzerabilli-arazten,atzaparrak bigunakdituzten arteanaurrerontz eragiñaz,atzerontz ordean.Ari dira onelaziñez gurasoak,egun oro zuzentzenumeen pausoak.Alferrika egitendute alegiña,ezin garaitu dutesemetxoen griña;atzerontz ikusteanberen gurasoak,umeak daramatzi

IPUIAK

84

makill ori niri».Laister zuen bakoitzakberea puskatu,lan onek ez zituentxit asko nekatu.«Orra —esaten die—,orra zein errazkibakoitzak egin duenmakilla bi erdi.Orain beste lau makillbear dira lotu,eta beaituzuteloturik puskatu».Egiten dute sortaberen makillakin,ezin puskatu dutelauen indarrakin.Ari dirade lertzengaisoak alferrik,ez da puskatutzekolauetan indarrik.Orduan zien aitaksemeai esan:«Orra, nere semeak,elkartea zer dan:izaten bazerateelkarrekin etsai,zuek garaitutzekoaskoko da nornai;baña makillen gisaelkarturik ongi,ez dituk gai izangozuentzat amabi».

Agustin Iturriaga

87

AITA BERE SEMEAKIN

Nekazari zar bat nikezagutu nuen,zeñak bere etxeanlau seme zituen,lauak ain langilleak,ain mutill azkarrak,non beste alakoakoi dira bakarrak.Falta bakar bat zuten,bañan au aundia,eta zan lauak elkarezin ikusia.Etxean iskanbillaikusirik, aitatxit triste egoten zan,aiek ala naita.Jainkoak lagundurik,egun on bateanpensamentu bat zaioetortzen oean.Beregana deiturik,esaten diote:«Nere seme maiteak,adi nazazute:ebaki beazutemakilla me bana,ea gero etorrilauak neregana».Obeditu ziotenbere lau semeak,baita ere eramanberen makill meak.Orduan esan zionseme bakoitzari:«Puskatu bear dirak

IPUIAK

86

ez bada len iltzen.Ez du jatekorikaizango etxean,ez ere jakirikasartzeko eltzean.Ofizio bat ongibear da ikasi,ez milla ofizio,eta millak gaizki».Oraindika lau urteez ziran pasatu,onek esan zuenabera zan gertatu.Antonek ezer ongiez zuen egiten,eta asi zitzaionjendea atzeratzenalako moduan, nonez zuen iñondikillabete osoanegun biko lanik.Auzokoak esatenzuen orduantxe:«Sarri asiko zaiguAnton etxez etxe».Argatika beñereez da bear aztu:bi ofiziok iñorez du aberastu;eta bitatik goradituzten guztiak,izan oi dira betietxe-galgarriak.

Agustin Iturriaga

89

ANTON ETXE-GALGARRIA

Ustez beti jardungozuela lanean,ofizio bateanez bazan, bestean,artu zituen Antonetxe-galgarriakofizio-mot asko,ez bazan guztiak.Arotzaz gañera zanerrementaria,argiña, kapagiñaeta dendaria;gero berrriz gañerazan zapataria;itz batean, Anton zanbear zan guztia.Eziñ esan ditekezuekan fantesia,ez ere errikoakzien enbidia.Bere auzoan zuengizon bat argia,izengoiti-emalleguztizko andia.Onek esaten zuenkarrikan, ferian,lagunakin arkitzenzan toki guztian:«Apostura egingodiot edozeñi,eta, ala nai badu,Antoni berari,asmatzen derala nikzer zaion gertatzenlau urteren barrenen,

IPUIAK

88

bein baño geiagotanzenbait elbarritu.«Katar deaurru oribaldin iltzen balitz,—esaten zuten—, ongiginduzkek gu anitz;ikusia zeagoksegurki bestela,ezin biziko gaitukluzaro onela.Atera nai badegujatera zulotik,an diagu gañeanortzak agerturik.Ez bagerade berrizirteten lenbailen,sarri asiko gaitukelkar jaten emen».Oien artean zan batbiziro andia,bizar luzea etatxit ille zuria;urte asko zituenzan asko jakiña,mairan jan izan zuenlau bider iriña.Onek esaten die:«Baziakiat niknola gindezkean guatera emendik,baita ere biurtu,zein-ta dan azkarra,egiten diogulaburla eta farra:bein baño geiagotanikusi dedanaz,lo egiten dik betikatarrak egunaz;lepoan kaskabel bat

Agustin Iturriaga

91

ARRATOIA ETA SAGUEN BATZARREA

Zapiron ill ezkeroz,sagu ta arratoiakmillaka sortu etazeuden guztiz joiak,zeren, beste katuenbeldurrika gabe,ziraden beren etxeguztiaren jabe.Baña illobatxo bat,txit mutil sendoa,Zapironek bazuenbere antzekoa.Denborak egin zuenguztiz eiztaria,egun oro bazuenlanaren saria.Ernaia zan, bortitza,gañera katarra,bere aitona bezinmutiko azkarra.Goizean, arratsean,ordu guztietan,usaika an zebillenbeti zokoetan.Ez zuten arratoiakbesteaz beldurrik,ikaratzen zituenonetxek bakarrik;zere, estu-estuanarkitzen baziran,beste edozeñekinburrukatzen ziran,eta omen zituzten,—ala det aditu—

IPUIAK

90

ATSOA ETA ARKAKOSOA

Gure goiko bizitzanbizi zan atsoa,zan elizarakoia,zan Jaungoikozkoa.Beti mar mar zegoanetxean, elizan,beti paternosterrakesaten ari zan.Ez zituen utzitzen,zernai gerta zedin,naiz katarroa izan,naiz sabelean miñ,egun oroko meza,errosarioa,eta bezper-ondorenzan kalbarioa;baña zuen gaisoakeraman txikia,edozein gauzak zuenestutzen guztia.Egun batez ari zanerrabiz atsoaezin arrapaturikgonan kukusoa.«Zital orrek ez dirak,—zegoan esaten—oean, ez kanpoan,pakerik ematen;ez diat igarotzenbeñere egunik,Jaungoikoari otoitzegin gabetanik,ire ortzetatikautzi nazan arren,ala edo onela,

Agustin Iturriaga

93

ifintzearekin,iges egiten errazdek soñuarekin;lokarriaz lotutzenez dek gaitz lepoa,zergatik nere ustezpisua dik loa».Guztiai zitzaienongi iduritu,baña iñork ez zuenberetzat aditu.Batak esaten zuen:«Ni nago gogorra»,besteak: «Ni itsua»,besteak: «Ni gorra».Edozeñek ematenoi du konsejua,baña nork egiten du?Or dago kontua.

IPUIAK

92

berekin oean.Au da gertatzen danakristau askorekin,ezin duten orduannai dutena egin;baña engañatutzendirade gaisoak,gizonak, agureak,andreak, atsoak,baldin uste badutegure Jaungoikoakentzungo dituelaaien errezoak,igesi bidaltzekoudan kukusoak,ez badira garbitzenetxeko zokoak.Gure oroitzak diragauza txit ederrak,ez ordea bageraotoitzle alferrak.Errezoak egitendiran bitartean,jardun bear du betibakoitzak lanean.Ez badegu ereitensoroan azia,ez zaigu etorrikozerutik garia;eta, badaukatziguzikiñak zokoak,ez zaizkigu faltakotximitz kukusoak.

Agustin Iturriaga

95

ni libre lenbailen».Itz oiek aditzeannengoan pensatzenzer gauzak Jainkoarizaiozkan eskatzen.Sentitzen det onetannegar-intziria,lasterka noa gora;odolez bustiatopatzen det atsoaetziñik lurrean,alkitik eroriasukal-bazterrean.Salto egin ondorengonatika gora, arkakoso gaiztoaigo zan lepora.Atzera egin nairikiges egiteko,eta gero lurreanoñakin iltzeko,erori ta jo zuanerruz su-burnia,eta idiki zionburuan zauria.Orduko aren ojueta deadarrak!Gañera ark egitenzituen negarrak!Ordu bi gutxienazegon zan onela,zirudien larruakentzen ziotela.Negarrak utzi etaasten da atsoaarra eta demoka,zeren kukusoaegise joan zitzaion,eta arratseanbeldur zan izan zezan

IPUIAK

94

ez degu ikusibeste gauzarik, baizikloia eta ura,ez izanagatikaguztiz oien gura.Onelaxe Jainkoakdauka agindua,ez balitz bezela daguretzat mundua;eta jakin bear dubere mesedeak:millaka, diotenez,dira abereak,bizitzen diradenaklur-pean sarturik,ikusten ez dutelasekulan argirik.Aiek beti kontentuomen dira ala;ez degu izan bearguk ere onela?Bai, guk beti daukaguumore alaia,ezin egingo deguberdin gure naia;konparatuaz aiensuertearekin,kontentu izango danor berearekin.Au da gertatzen danamunduko gaitzakin,baldin neurtzen badiraandiagoakin.Zu emen zaude orainzingiran sarturik,eta ateratzekoez dezu kemenik».Birauka asitzen da,baña «Txito, txito!

Agustin Iturriaga

97

ASTOA ETA IGELAK

Asto bat zijoan beinegur-zamarekin,pentsamentu illunakegiñaz berekin.Bide luzea zeukan,pisua zan zama,ogei urte baziranil zala aren ama.Gañera zeukan guztizandia gosea;ez zan milagro tristegaisoa joatea.Zingiradi bateanorra non da sartzen,eta, arrantz egiñaz,asten da esaten:«Madarikatua, bai,madarikatuaJainkoak niri emandiraden patua!».Au entzutean, angoigel kantariakitxi omen zituztenberen belarriak,ez aditzeagatikaren deadarrak,zeren bestela lertunai zituen farrak.Batek esaten diosaietsera joanik:«Ez dago emen, jauna,erremediorik;ona gu ere nolageran emen bizi:jaio giñan ezkeroz

IPUIAK

96

da pazientziagaitz andia egitenduena txikia;eta mundu onetannai duenak bizi,zernai gerta dakionez du bear etsi».

Agustin Iturriaga

99

—igelak deitzen dio—Begirozu ito!Gaur zure ez-bearraguztiz da andia,baña ez da oraindikgaldua guztia.On da jakin dezazun:da pazientzia gaitz andia egitenduena txikia.Norbait etorriko daortik edo andik,lagunduko dizunairteten emendik».Au aditu ondoren,aren mesedeaasi zan piskabanaartzen asnasea.Egon zan geldi-geldidenbora luzean,gañeko zamak zeukanuraren gañean.Indarrak zitzaizkionpiskaka etorri,eta irteteko gaiorra non zan jarri.Zingiratik kanporaatera zanean,astoak esan zuenbere barrenean:«Nik emen ikusten detgaur nere burua,aditu deralakoigel-konsejua;bestela, jira-biraarras nekaturik,zingiran gelditukonintzan ni itorik.Ez det nik, ez, aztuko:

IPUIAK

98

burla eta farra,esaten ziolarik:«Au bai komedia!Dirurik itsuarentxakur dantzaria».Eta onek esaten dio astoari:«Piskatxo bat, maitea,berontz makur ari!».Onela dabiltzalapoliki jostatzen,leoi bat basotikazaie ateratzen.Artzanora lasterkabadijoa andik,utzitzen duela anastoa bakarrik;onek egiten dioari deadarra,ark berriz urrutitikegiten du farra.Asto gaisoa il zan,ez dago dudarik,eskarmentu eder auguztioi utzirik. Besteak laguntzeaguri nai badegu,guk ere besteailagun beaiegu.

Agustin Iturriaga

101

ASTOA TA TXAKURRA

Asto bat, zamatuaalportx andiakin,zijoan feriaranagusiarekin.Etxeko artzanorak,naiz bai, naiz ez deitu,beti-beti ondotikoi zion segitu.Ibilli ziraneaniru bat legoa,gure nagusi orreksentitzen du loa.Gelditzen du astoabide-bazterrean,an bazkatzen dabillenlo egin artean.Etziten da soroan,asten da zurrungaz,oroitu gabetanikastoaz, ez zamaz.Bazebillen astoasoroan bazkatzen,eta txakurrak zionatzetik jarraitzen;baña, nola astoazan guztiz andia,atzeman ezin zionortzaz janaria.Orduan bi eskuakgorontz altxaturik,asitzen da ibiltzentxutika jarririk;eta asto gaiztoak,altxarik bizkarra,egiten zion beti

IPUIAK

100

enpleo batean,sinistatzen oi dutegure kortesiakdituztela gugandikaien mereziak;eta gero, galtzeanberen enpleoak,gelditzen oi diradelen bezin astoak.

Agustin Iturriaga

103

ERLIKI-DUN ASTOA

Asto bat, zamatuaguztiz erlikiaz,zijoan iñon ezinkabiz fantasiaz,zergatik, zuteneanjendeak ikusten,belauniko ziradenbereala jartzen,eta bide zitzaionburu artan jarriegiten ziotelabelauniko ari;argatika zeramanguztiz goratuaeta aizez beteagaisoak burua.Onela ikusirikesan zion batek:«Agur oiek iretzatdirala uste dek?Ez dek besterik falta,baizika astoaadoratzea alanola Jaungoikoa!Makurtu ezak ireaizezko burua,ez dituk agur oiekiretzat, kaikua!Ez al dakik dijoalakutxa bat gañeanerlikiaz beteaire bizkarrean?».Zenbat asto badiragizonen artean!Arkitzen diranean

IPUIAK

102

ez otso, ez artzik».Aditu zueneanfanfarroikeria,leoiak egin zuenalgara aundia.Onen tripa beteagelditu zan eizez,astoarena berriz,len bezela, aizez.Farra eragiten dugizon beldurtiak,esaten asten badabere balentiak.

Agustin Iturriaga

105

LEOIA ETA ASTOA

Leoi andi bat zan beingoizetik atera,asto bat bere lagunarturik, eizera.Artzai-txaol bateanuzten du astoa,bide-txidor baterabera badijoa.Astoak bear zuenandik arrantz egin,leoiaganontz eizaguztia joan zedin;ain gogoz egiten duastoak arrantza,non zuen leoiarenorruaren antza.Abereak dabiltzabatetik bestera,eta gero dijoazbide-txigorrera.Astoak sartu zienalako beldurra,non ez zuten ikustenbegiakin lurra.Jaten ditu leoiak,utzirik ezurrak,usaiez ase ditzanastoak sudurrak.Ezurrak ikustean,esan emen zuen:«Piska bat lentxeagoegon banintz emen,ez nuen, ez, utzikobakar bat bizirik,ez zezen, ez kata-motz,

IPUIAK

104

txiki eta andiak.Tximu gaisoa arraszaiote lotsatzen,eta da Tetuanaiges andik joaten.Nolatan atrebituzan eramateraume itsusi uraguztien aurrera?Zergatika ez oi daume itsurik,bere gurasoentzatederra ez danik.

Agustin Iturriaga

107

TXIMUA LOTSATURIK

Egazti eta arrai,abere guztiak,deitu omen zituenJupiter andiak,eta esan ziotenfar irriarekin:«Zertarako zatoztenbeazute jakin:umerik ederrenadakarkidanari,emango diot nik gaurlepande bat sarizillarrezko letretan,esaten duena:Guraso guztietanau dek abillena».Badijoaz lasterkaguztiak etxera,beren umeak artu eta ekartzera.Biurtutzen diradeguztiak batetan,dituztela umeakberen bizkarretan.Tximuak erakustendu bere umea,jaio berria etagañera emea.Jupiter asitzen daeztanda egiten,duenean alakofigura ikusten.Lertu nai dute ereabere guztiakfarraz eta algaraz

IPUIAK

106

berriz eskatzera,arren, bidal nazalabeste etxe batera».Larru-zale zar batibidaldutzen dio;astoari obekiez dijoakio.Biurtu zan lasterkaberriz kejarekin,eta jaunari ziononela itz egin:«Jauna, larru-zaleakzamatzen nau erruzegun oro idi, beieta zaldi-larruz.Nere uste guztiandauka deseoazamaz lerturik illani ikustekoa;nola nere larruadan aski andia,nerekin egin nai dusegurki zagia».Jaunak, entzunik arenitz negargarriak,itxi ziozkan arrasbere belarriak,esaten ziolarik:«Emendik aurreraez datorrela iñorkeja ematera;ez naiz iñortxoz ereberdin kupituko,beren patuarekindira gelditukoasto eta txerriak,mandoak, zaldiak,

Agustin Iturriaga

109

JUPITER ETA ASTOA

Jupiterri, zeña danjaungoiko falsoa,kejatu zitzaion beinbiziro astoa:«Ez dakit —esan zion—nola dan astorik,baratza-zaia nausiizan nai duenik.Egun oro naramaplazara berekin,aza, porru, tipulaeta letxuakin.Oiek saldu ondorenbiurtzen naiz nekez,arras zamaturika,etxera, gorotzez.Ezer ere jan gabenabill erdi illa,goitik bera sentitzenderala makilla».Astoaren negarrazJauna da kupitzen,eta tellagin batian dio bialtzen.Laster biurtzen zaioberriz Jupiterri,esanaz: «Tellagiñakiltzen narabill ni.Jan gutxi ematen dit,makil-golpe asko,nonbait eraman beat,jauna, zenbait txasko!Emen nator berorri

IPUIAK

108

MEDIKU ITZ-ONTZIA ETA ERIA

Eri bat guztiz gaizkizegoan oiean,eta, pulsua ongiartu ondorean,asten zaio esatenbere medikua:«Gaizki iduritzen zatgaur zure pulsua:indarrika ez dauka,eta bitarteaneun golpe daukatziminutu batean.Sendatu ziñalakozerade zu poztu,eta zerbait jan dezu,edo zera oztu.Alferrik ukatukodirazu zuk niri,zerbait onelakoxepasa zazu zuri;bestela, seguru naiz,ez daukat dudarik,aterako zindudannik gaitz onetatik.Milla atera ditutnik nere denboran,ez da bat bakarrikabeste mundura joan.Gauzarika onenaizango da emenzure konfesoreadeitzea lenbailen;

Agustin Iturriaga

111

gizon eta aberediraden guztiak».Iñork ez du estimatzenbere suertea,ustez dala besteenaaskotzaz obea.

IPUIAK

110

andia zentzua,oiek egiten duteona medikua;baña oraindika damediku obeaosasunari ongikontu egitea.

Agustin Iturriaga

113

ongi dakizu, iñorkesan gabetanik,ez dakarrela iñoizgauza onak gaitzik».Asarretutzen zaioonetan eria,eta esaten dio:«Berritsu andia,zertan ari zeradeaitzakia billa?Gaitz onetatik zuriil zaizkitzu milla.Ez det jan, ez naiz oztu,ez det izt bat egin,ez orain, eta ez len,ez bada zurekin.Zure betiko itzaeta erausiajakizu asko dalailtzeko eria.Zure aitzakiakinzoazkit emendik,ez det nik sendatzekomediku bearrik.Beti esan dirazuezer ez derala,eta orain diozugaizki nagoala?Badakit nik zer dedan,ez nago ain gaizki,erausi gutxirekinjarriko naiz ongi».Burua makurturikmedikua joan zan,eta gero erialaster sendatu zan.Itz gutxi, begi ona,

IPUIAK

112

amak sabeletik.Nola zituzten txispaklapurrak berekin,ill eta joan ziradendiruak arturik,ukitu ere gabebestea utzirik.Au ikusi ondoren,bigarren mandoakesan omen zituenitz onelakoak:«Deaurru-etxerañobijoa jantzia,laburtu bear baduonela bizia;naiago det eramanaskoz garagarra,ezen ez urre-zamaedo naiz zillarra».

Agustin Iturriaga

115

MANDO ZAMATUAK

Bi mando zijoazen,biak zamatuak,bata eta besteaelkarri lotuak.Bata zijoan arrasederki jantzia,zinta, kaskabel, lumazbetea guztia;atzetzika zintzillikzeukan joaleak,iduki oi zituenairean kaleak;bizkarrean zeramanurre-zama andia,ongi botatzen zionjendeak begia.Bestea lotsaturikzijoan arlotez,zamatu zutelakozaku-garagarrez.Ez ziran nerekikoarrotzeko galak,bizkarrean zituengaragar-kostalak.Irteten zaiozkatelapurrak bidean,mando ederraganazuzen-zuzenean.Ostikoka asten daegiñaz irrintzi,eta alderatutzenez die nai utzi,beldurrez geldi dedinjantzi gabetanik,bota zuen bezela

IPUIAK

114

LEOIA ETA ARRATOIA

Leoi baten atzaparandi zorrotzetanarratoi bat zegoanguztizko penetan,ez zergatik jan ziongazta, txorizoa,bai zeren kentzen ziongabetako loaordu guztietakoaren ibilliak,uzten ez ziolakoitxitzen begiak.Negarrez asten zaiobarkazio-eske;uzten dio, esanaz:«Orra; baoake».Ozta illabete batoraindika joan zan,orra non leoi orierori zan tranpan.Asitzen da egitenalako orruak,non ikaratzen dituango inguruak.Ezagutu ondorenorruan leoia,lasterka an dijoagure arratoia.Ortzakin berealadu soka puskatzen,eta tranpatik libredu leoia uzten.Nork esan leoiariorduan biziaeman bear ziona

Agustin Iturriaga

117

AZERIA ETA MATSAK

Zintzillika daudela,ditu azeriakikusten mats-mordoak,eldu ori-oriak;jartzen da begirakagaisoa goseak,badabiltzkio tripakjateko zaleak.Saltoka asitzen daalegin guztian,ordu bian badabillezin iritxian.Ikusi zueneanez zala protxurik,matsai esan zien,begia jasorik:«Zaute, zaute, mordoak,zaute osto-pean;ez zerate oraindikjarri sasoiean».Zerbait nai eta ezinbadegu iritxi,azeriak bezelabear degu utzi,«Zaude, zaude —esanaz—,zaude or berean,zergatika ez zerajarri sasoiean».

IPUIAK

116

OTSOA ETA ARTZANORA

Otso andi bat mendiak gorazijoala goiz batean,artzanor andi batekin topoegin zukean bidean;zeuden lekuan gelditu ziranbiak elkar ikustean.

«Adiskidea —dio otsoakagur andi bat egiñik—,noiz ezkero zu onen goiz emenzure ardiak utzirik?Ez zera, ez, gaur motibo gabeapartatu artaldetik».

Artzanor orrek erantzun zion:«Nai nuke egon zurekin,aurrera nola bizi beagunbiok dezagun itzegin;zuk nai badezu, nere partetikizango nuke atsegin».

Ikusi zuen otso andiakzeukala ark lepandea,artzen ziona lepo guztia,burni-arantzez betea,eta ez zala orduan errazarekin burrukatzea.

Lotsa zan baño beldur geiagobere barrenen sentirik,«Gusto orixen —erantzun zion—gaur bertan izan nai det nik;eser gaitezen ementxen bertanizan ez dedin esparik».

Agustin Iturriaga

119

zala arratoia?Argatika munduan,andi izan arren,ez daki batek norenbear izango den.

IPUIAK

118

baizika zuek bisitatutazuen ordenak artzera».

Orduan elkar despediturikbiurtu ziran etxera,bata bestearen beldurrik gabesoseguz asnas artzera,eta kuidado guztitik libredeskansuz lo egitera.

Egun batzuek igaro etaasi zan ardi kontatzen,eta artzanora, ikusirikaari zirala bakantzen,len bezin berri asi izan zanegun eta gauak galtzen.

Gaitz egiteko griña gaiztoabatek badakar jatorriz,gaztetandika ez badu uzten,gaitza egingo du berriz,naiz bere itza eman dezalamilla eta milla aldiz.

Agustin Iturriaga

121

«Iduritzen zat —dio artzanorak—dala guretzat obeaaurrera biok len degun bañoobeto elkar artzea,batak besteari esanaz beti:Agur, nere adiskidea!

»Nork izango du, esan zadazu,bizi guztian gogoa,beti barrenen idukitzekoelkarrentzat gorrotoa,ta letagiñaz puskatutzekobata besteari lepoa?

»Ez dagokio beste aldetik,esan bear da egia,zu bezalako indartsu batipersegitzea ardia,zergatika da aberetxo batona eta izutia.

»Zuretzat askoz, dudarik gabe,dira kontresta obeakleoiak, artzak ta kata-motzak,eta basoko urdeak;oiekintxe zuk egin beaituzuaurrera zure peleak».

«Arrazoi dezu —dio otsoak—;ez duenari indarriklotsagarri da gaitz egiteata ez uztea bizirik;ez det geiago alakoakinnik izan naiko konturik.

»Ematen dizut itza egiazez naizela ni aurrerajoango emendik zure alderontzzure ardiak jatera,

IPUIAK

120

Onela gerta oi da, kristabak,maiz urrutiko gauzakin,argatika guk bizi beagugure errepain zarrakin,geldi ez gaitezen, asko bezela,gero txalma andi batekin.

Urrutitika egiñagatikintxaurrak soñu andiak,alderatuta izan oi diraaskotan intxaur txikiak;egia andi au erakutsitzendigu esperientziak.

Agustin Iturriaga

123

MENDIA AURGITEN

Turmoiak ortik, tximist emendikikusirika, jendeaegun batean bide zegoanarras beldurrez betea,eta, egiaz, posible etzansosegurik izatea.

«Dudarik gabe —esaten zuten—juizioko egunada aditzera tormenta onekguri ematen diguna,bear bezela prestatutzekoegin zagun al deguna».

Onetan norbait badator etaorra nun duen esatentxit urrutian mendi andi batomen dagoala aurgiten,onetarako deadar aiekdituela ark egiten.

Ikara utzi alde bat etajendea dago ixilik,zer gauza andik bear ote duenatera aren barrendik,zergatik gauza txikirik ezinditeke irten menditik.

Badator norbait berri andiajendeari ematera:dala mendiaren sabeletikasagu txiki bat atera;au aditu ta jende guztiajuan zan algaraz etxera.

IPUIAK

122

ERBIAK ETA IGELAK

Abarrotsak erbiakditu ikaratzen,eta lasterka igesasten dira joaten.Anitz ikara andibaten ondorean,bein esan omen zutenelkarren artean:«Ikaraz laborrianbeti egotea,egia esateko,ez da bizitzea.Goazen emendik, goazen,zingira batera,geren buruak botaeta itotzera.Zertarako Jainkoakginduen erbiakegin mundu onetanonen beldurtiak?».Aien golpearekinguztiak bateansartu ziran igelakikaraz loi-pean.Ikusi zuteneanpesta au erbiak,«Oien parean gaituksoldadu aundiak»esaten dute, etaguztiak bertatikirten ziran kanporazingira artatik.Onela egiten dagure suerteatxarragoen aldeanzan baño obea.

Agustin Iturriaga

125

AIZKORA ETA KIRTENA

Egurgille bat sort egiterajoan zan basoan barrena,eta bidean galdu zitzaionaizkoratika kirtena.Sort egiteko beste berri bategin nairik aizkorari,gaia eskatzen asi zitzaienan zan arbol bakoitzari.Iñork ez zion gairik eman nai,eta arteak bakarrikadar metxo bat eskeiñi ziongaiso artaz kupiturik.Kirten berria egin ondorensartzen dio aizkorari,eta golpeka asitzen zaioarte arixe berari.Au ikusi ta asten diradezumarrak eta lizarrakarte onaren kontra egitenoju eta deadarrak:«Asto andia —esaten die—,ez al ekien oraindikegurgilleak bizi diralaguk galtzen degun bizitik?Orra zer esker ematen dian,orain asi dek igandik,sarri ez geatzik bat bakarrikabasoan utziko zutik.Iri bakarrik egin bazian,tontotzar orri, kaltea,ezer ez uen; baña guretzatez dek izango obea».Bere etsaiari eman badionoizbait norbaitek eskua,len edo gero ikusiko dugaldurik bere burua.

IPUIAK

124

zaitu ikaratzen?Zalameriakin niez naiz engañatzen;zu or txit ongi zaude,ni txit ongi emen».Nork itzegiten diguneta zer fiñekin,al badegu, lendanikbear degu jakin.

Agustin Iturriaga

127

LEOIA ETA AKERRA

Txarak eta mendiak,beak eta goiakongi ikusirikagoiz batez leoiak,esan zuen beregan:«Neabilk alperrik,ez diat arkitukoberdin gaur nik eizik».Zañak jaten asi zaniltzeko gosea;onetan aditzen duakerraren bea.Gora begiratzen dueta du akerraikusten arkaitz-puntan,dan bezin ederra.Nola ara leoiajoan ez zitekean,kokorika jarririkaitzaren oñean,asten da betik goraakerrari deitzen:«Jatxi zaitez lenbailen,nazu ikaratzen.Perill andian zaudeor, nere maitea;polikitxo jatxiazetorri zaitea.Obe da muskilla janemen seguruan,ezen ez elorriazu zauden lekuan».«Noiz ezkero —akerrakdio goitik deitzen—zu akerren perillak

IPUIAK

126

zu berriz lurrean».Txaberama badagobere temarekin;artzen du arranoak,darama berekin.Odeietatik goraeraman ondoan,asten zaio galdetzenkontentu dagoan.Ezetz, esaten dio,beldurrez beterik,eta jatxi dezala,arren, goi artatik.Orduan arranoazaio asarratzen,batetan uzten dio,arkaitz bat du jotzen,eta, izanagatikguztizko gogorrabere bizkar gañeanzeraman maskorra,milla puska egin zanarkaitza jotzean.Arranoak goitikazion bitartean:«Eskarmentatu bitezjende temosoak,buru arroak etaenbidiosoak,ikusirik onelazer zaien gertatzen,zeren konseju onakez dituzten artzen».

Agustin Iturriaga

129

TXABERAMA ETA ARRANOA

Txaberamak daramagañean maskorra,barekurkullo gisabaña txit gogorra.Arra bat ibiltzekobear ditu noski,nik ikusi dedanez,egun bat edo bi.Arranoa ikusieta egun batezojuka esan omenzion, diotenez:«Mesede bat eskatubear dizut zuri:egako lezioakekaizkitzu niri,ikusteko an goitikdan zeru guztia,illargia, izarraketa eguzkia;oiek ikusi etajatxizean berontz,ibilliko naiz geroorrontz eta onotz;ez da izango iri,ez erri txikirik,egan ikusi gabeutziko dedanik».Arranoak izkuntz auaditzearekin,nai omen zuen bertanalgaraz ler egin.Erantzun omen zion:«Jainkoak aireannai du ni ibiltzea,

IPUIAK

128

zeukala bizia,eztanda egin nairikomen ziran asi,ikusirika norenzebiltzan igesi.Zenbat asto ez diramunduan ikusten,leoiaren paperadutenak egiten,eta, kentzen bazaielarrua gañetikgelditzen diradenakarras lotsaturik?

Agustin Iturriaga

131

ASTO LEOI-LARRUZ JANTZIA

Astoak leoiarienbidia zion,eta pensamentu batburura zitzaion:leoi-larruz jantzirikmendira irten zan,an sortu zuen festaikustekoa zan!Otsoak, basurdeak,artzak, azeriak,astoaren igesizebiltzan guztiak.Orra non artzai batekbere etxolatikzein dan ezagutzen dubelarri-ertzetik.Artzen du makilla bat,badijoakio,golpeka berealaerasotzen dio.Asitzen da astoamiñez arrantzaka,abereak dijoazargana presaka,zergatik egin zuengaisoak arrantza,baldin bazuen ereleoiaren antza.Ikusi zuteneanlurrean astoa,arras elbarriturikmakillaz gaisoa,leoi-larru zar batezerdi estalia,eta ortzen artean

IPUIAK

130

bertan arrapatzen;pustatu zuten oreñesker gabekoa,jaten ari zalakomatsaren ostoa.Alako mesedeaartu ondorean,eta ostorik gabeaiena uztean,oreñak izan zuenongi mereziatzakur aien ortzetanuztea bizia.Len edo gero betigure Jaungoikoakgaztigatzen oi dituesker gabekoak.

Agustin Iturriaga

133

ORIÑA ETA AIENA

Zangak aditu etalandetan oriñakegiten ditu igesbere alegiñak.Or salto, emen salto,lertzen ibillirik,ezin arkitu zueniñon estalperik.Estutasun onetanzanean ikusi,aien-pean jarri zantxakurren igesi.Nola bait-zan aienaguztizko txikia,kokorika bildurikzegoan guztia;aren fortunarakoostoak andiakzeukazkien aienak,eta ugariak.Seguru zegoalaberegan ustean,osto jaten asi zanfaza ederrean;eta gure oreñaalderdi batetikagerian jarri zanuste gabetanik.Nola dituzten kastazeiztari txakurraktxit zorrotzak begiak,zorrotzak sudurrak,usaia sentiturikdie begiratzen,ikusten dute eta

IPUIAK

132

lurrean etziñik,negarrez deitzen: «Jauna,ez daukat indarrik;adiñ andiak dakarindarren galtzea,basurde ori berrizda guztiz gaztea;sei urte gutxiagobaldin banituke,ori eta beste binik ilko nituke.Oroitu bear lukenere nagusiak,oraindaño atzemanditudan guztiak,il ditudala betitxiki eta andi,eta egun bateanill nituela bi.Baña gaur bakarrik daberori oroitzenlenago zein nintzan ni,ez orain zein naizen.Ongi esan nezake:auxen bai pagua!Onen leial izanadaukat nik damua!Baña ez, gaizki diot;zakurren jabeakez dirade guztiakonen eskergeak;berori bezelakonagusiagatikerrepañak diolasinistatzen det nik:Esker gabeetatiksekula guztianez esperatu ezer,bazaude premian».

Agustin Iturriaga

135

EIZTARIA ETA ZAKURRAPinto erbi-zakurratxit zan eiztaria,beñere ez zitzaionfaltatzen zauria;basurdeen eizerazoan bakoitzean,odola zeriolasartzen zan etxean.Guztiz zartu zan Pinto,eta orregatiknausiak zerabilleneizaren ondotik.Egun batez atzemanzuen basurdea,baña ortzen artetikjoan zan aberea.Nausiak deitzen dioojuka, dak, dak, dak,arrapatzen du berriz,sartzen dizka ortzak.Nola bere aldetikez zan basatia,igesi joanagatik,mutill beldurtia,asten zaio muturkaeramanik griñak,eta sartzen diozkabere letagiñak.Uzten dio zakurrak,iges egiten du;zauriz betea Pintoguztia uzten du.Nagusiak, arturikmakill bat eskuan,jotzen du bizkarrean,jotzen du buruan.Pinto gaisoa dago

IPUIAK

134

ginduke itotzen.Ondarrak ez balezageldi itsasoa,orobat litzatekemundua itoa;baña, Jaungoikoarenordenak arturik,beñere igarotzenez da ondarretik».Baldin noizbait norbaiteknai baluke jakinlenbiziko gizonazeñek zuen egin,bijoa aditzerajakintsun andiak,eta ikusiko duzer astakeriakaien mingañetatikdituen aditzen,eta nola len bezinillun dan gelditzen.Galde bizaie nolaguk mundu guztiaikusteko asko degunbegiko ninia;nola odoiak gorajoaten dan artea,dan posible ain azitxikitik sortzea;nola, irten bezalatxitoa arraultzetik,ez duen utsegitenmokoka alerik;nola enadak eginoi duten kabiak,arriturika uztendituzten guztiak.Zer erantzungo dutegizon jakintsuak,

Agustin Iturriaga

137

BADA JAUNGOIKO BAT

Zerua eta lurraeta itxasoadagozkigu esatenbadala Jainkoa;iñork sekulan baluonetan dudarik,ez luke bere buruesatea baizik:«Beti argi emanaz,len bezin andia,egun oro ikustendegu eguzkia;urteak joanagatikmillaka pasatzen,len bezelaxe diguargia ematen.Nork egin ote zuen—zer arrigarria!—beñere akabatzenez zaigun argia?Nork, igaroagatikegunak, urteak,gorde-arazten diozkalenengo bideak?Baldin irteten balitzbide aietatik,ez litzake gelditzengizon bat bizirik;piska bat joaten balitzarontz eguzkia,laster lezake otzakil mundu guztia;eta onotz balukepauso bat ematen,bereala beruak

IPUIAK

136

eguzki, illargia,izar ederrak etaitxaso andia;oiek ikusten dira,gauaz ta egunaz,alabantzak egitenzure ontasunaz,zure jakinduriazta anditasunaz.

Agustin Iturriaga

139

gauz oietan badiragu bezin itsuak?Atozkit onontz orainzu, gizon zoroa,ukatzera oraindikbadala Jainkoa.Eriotzeko orduanaditzen badizut,egia diozulasinistuko dizut;orduan, nere perill,ao orretatikJainkoaren izenaadituko det nik.Osasuna danean,bai ere indarra,gizonak egin oi duJaungoikoaz farra;baña galtzen baditubat eta bestea,orduan aitortzen duark bere jabea.Ez da mundu onetaniñon naziorik,Jaungoiko bat badalaaitor ez duenik;azkenean mendikogizon basatiakegi au sinistatzenoi dute guztiak.Bada, bai, Jaungoiko bat,danik justuena,zerua eta lurraegin dituena.Zuk egin zenduen, bai,nere Jaungoikoa,lenbiziko gizonazure antzekoa;zuk egiñak dirade

IPUIAK

138

Udaberria datorreneanasten dirade irteten,txulo bat boltsan egin ondoren,eta egoak zabaltzen,zergatik boltsan diran arteaninguma dira biurtzen.

Gero arraultzak, amak bezala,arbol-ostoan egiñik,berealaxe, oientxen gisa,gelditzen dirade illik;gure bizia laburra dalaez degu zer kejaturik.

Aien lirdiak, zeñak dirudiarmiarmaren sarea,boltsa gisara dagoalakodu izena kapulea;zirikuaren izena artzekofalta zaio iruitea.

Ziriku au da zuria edoarto-bizar kolorea,gero bakoitzak ematen dionai baldin badu obea,purpurarena jantzi beauenabaldin bada erregea.

Kolore gorri purpurarenamaskor baten barreneanmaskorra jaten gosez asi tatxakur batek ondarreanarki-arazo zuen, muturratintez busti zuenean.

Agustin Iturriaga

141

GAUZARIK TXIKIENETAN DA AUNDIENA JAUNGOIKOA

Nork esan gure Jaungoiko onakgauzarik txikienetanpoderiorik andienarenmuestrak dizkigula eman?Au ikusteko istoria baton da nik konta dezadan.

Ingume zuri itsusi batekoi ditu udaberrianmillaka arraultzak or-emen uztenmasust-arbolen orrian,au jan dezaten, andik irtenik,arrak alegin guztian.

Ala gertatzen da, zergatika,ozta dirade irteten,berealaxe asten diradegogotik ostoa jaten;illabetean gutxieneanez dira jaten gelditzen.

Ostoz aseaz egiten dirabeatza bezin lodiak,eta orduan aiek aotikbotatzen duten lirdiak,berak jiraka darabiltela,uzten ditu estaliak.

Badirudite ezkur-aleakorduan oso-osoak,aur jostatzeko boltsa bateannorbaitek sartutakoak;nork sinistatu, bear dutelapiztu gero onelakoak?

IPUIAK

140

KUTUNA

Nere adiskidea,bear dezu jakingertatutzen oi danamunduan gurekin:Iñor ez da kontentubere suerteaz,enbidia gaiztoadu batak besteaz.Nekazariak dio:«Zorionekoakdira maiorazkoakta indianoak».Oiek diote berriz:«Pozezko biziamunduan daramanada nekazaria».Medikuak nai lukeizan letradua,onek merkatariaedo medikua;ezkonduak ezkongai,ezkongaiak senar,ezagutzen ditut nikonelako amar.Nork ote dauka badaarrazoi onetan?Ez batak, ez besteak,diot nik benetan;arrazoi da betiarkitzen erdian,ez geiegian etaez gutxiegian.Baldin geiegi badubatek ondasuna,geienetan faltatzen

Agustin Iturriaga

143

Orra erregeen soñeko ederrakinguma batzuen lana,eta kolore gain-gañekoamaskortxo batek emana;au ikusi ta zein da gizonaaurrera arrotuko dana?

Oraindik balitz norbait munduannai ez duena sinistubear degula dudarik gabedenboraz guztiok piztu,sinistamentu milagrozko auingumak dio erraztu.

IPUIAK

142

beste ainbeste ordugeiegi zituen,eta ezin litekegaurko eguneanordubetean ereibilli bidean.Zertarako diradegure ondasunak,falta bear badiguegin osasunak?Ez da, ez da munduanbear diru askopozez eta kontentuzbizi izateko;eta umore onadaukanak naikoa,non-nai dauka bizitzazorionekoa.Jainkoak ala nairik,dirade txit gutxiezin ditezkeenaklan egin ta bizi;gañerakoak diraalfertzar utziak,lanika egin gabeongi bizi naiak.Erleakin Jainkoakdigu erakutsinola bizi munduan,nai bada ikasi:dirade langilleak,dira kontuzkoak,ez digute esango:Gero gerokoak.Pozik jango lutekegaisoak guztia,ain neke andiz eginoi duten eztia.Baña oroitzen dira

Agustin Iturriaga

145

zaio osasuna;eta, nola au gabeez dan zori onik,ozta arkitzen oi dakontent aberatsik.Pobreak oi du berrizosasun andia,apetitu azkarra,janari txikia;argatik bizitzen dabeti inbidiaz,beti gaizki itzegitenaberats guztiaz;eta fortunaz beraaberasten bada,len baño gaizkiagobenturaz bizi da.Begira zuk dakizungizon lodi ari,nik ezagutu nuenura nekazari,goizetik arratserabeti aitzurrean,osasun onarekin,umore onean;aberastu zan guztizAmeriketatik,baña geroztik ez duosasuna onik;janak eta edanak,lanik ez egiñakemanak ditu orrekgaur dituen miñak;eta nola bait-daukanodolak josia,ill oro gutxienazbear du sangria;amar legua oñezegiteko, ark len

IPUIAK

144

Nai badu ostatua,nai badu kafea,asko du lenbizikotabernan sartzea;mai ona topatzen dugogo onarekin,eta ez zaio faltanorekin itzegin.Asko du pasatzekoark egun guztiatxopin bat ardo etalau kuartoko ogia.Ez du kotxe bearrikez ere zaldirik,makilla bat asko dubaldin bada loirik,or salto, emen saltojoateko airean,oñak zikindu gabebatere bidean.Nekeak emanikajateko gogoa,txit ona arkitzen dubaba ta taloa.Irteteko egun oroerraz gorputzetikonelakoak ez duaiuda bearrik.Lanari utzi etaetxean sartzean,pozten da emazteadeika aditzeanumeai esanaz:«Atozte etxera,aita oraintxen datoreta bazkaltzera!».Errezatu ondorenasten dira jaten,guztia apetituak

Agustin Iturriaga

147

badala negua,orduko beautelaegin gordaidua.Ala, ez dute jatendaukaten eztitikegun oro gaisoakpiskatxo bat baizik.Eta, negu gogorraetortzen danean,jan ta lo antxen daudedeskansuz eultzean.Mantentzen dituenakaireko txoriak,itsasoko arraiak,lurreko piztiak,ez du iltzen utzikogoseak gizona,kontuzkoa daneanta langille ona.Izan ezkero jana,edana, jantzia,gañerako guztiada erakeria.Enpleo eta onrak,aberastasunak,dirade banidadeta arrotasunak.Nork duen zori onajakin nai badegu,plazetara joateabesterik ez degu.Lana erruz egitenduena astean,an dabill dantzaz lertzenkontentuz jaiean.Ez da iñon festarik,ez da merkaturik,gogo badu ikusiez dezakeenik.

IPUIAK

146

biziari kendutzendiote erdia.Abertas izateazertako ote da,gogoa izan etajan bear ez bada?Zagia etxean taeperra espensaneta ezin au jan etaezin andik edan!Festetara joatekobear dute jakinzaldiak ongi daudenedo al duten miñ;zer denbora dagoan,dakarren euria,edo bortitzegiaal dan eguzkia.Etxera ta askotanantxen daude muxin,eztula dutelakoedo buruan miñ.Jaungoikoak munduaonela du egin,gaitza nai du dabillenbeti onarekin;au onela izanikdudarikan gabe,nai luke batek izanona gaitzik gabe;baña gizona dagoburutik jauzia,nai badio irabaziJaunari auzia.Zenbat aberats ez daibiltzen goizetikdenbora nola pasaezin asmaturik?Eta zenbatek ez du

Agustin Iturriaga

149

ona du arkitzen.Egiazki dirudi,aiek ikustean,aingeruak daudelabazkaltzen lurrean.An arkitzen diradepoza ta pakea,zori onekoa daaien izatea.Ongi balekitekeandien bizia,segur naiz ez lirakeaien enbidia.Erran komunak diramaisurik onenak,jarraitu bitza ongibizi nai duenak;oiek esaten dute—on da jakitea—dirudien guztiaez dala urrea.Kanpotik eder etabarrendik itsusiaberatsen etxeakmaiz dira ikusi;askotan arpegiaegon arren farrez,biotza arkitzen dabarrenen negarrez.Jende aberats askoikusten ditut niketxea betea taezer ezin janik,purkagin, aiudakin,izaiak atzean,urtearen erdianitziñik oiean.Janari ez badieifintzen neurria,

IPUIAK

148

Oiturak ezin utzi,zerekin izan ez,zenbat ez dira bizigaisoak negarrez!Esan zadazu orainzuk, adiskidea:zer da mundu onetansuerte obea;aberastasunakinbizitza tristea,edo ondasun gabebizi alegrea?

Agustin Iturriaga

151

galtzen osasunaez jakiñika nolaigaro eguna,janean, edanean,joko, pikardian,goiz eta arratsaldeeta gauerdian?Emendikan oi datozondoren samiñak,gota, urdallekoaeta beste miñak.Ezkontza bear baduaberatsak egin,nobiak zenbat duenlenaz beau jakin;gero galdetuko duote dan ederra,ez azkarra ote dan,edo dan alferra,ezkontza oietatikez naiz arritzen nionak ez irteteamillatatikan bi;emendika keja taandik oztasunagoizetik arratseradijoa eguna.Ekarri baldin badudotea andia,dotearen neurrian bear du jantzia;dotea jaten da tajantzia gelditzen,komediak orduandirade izaten.Ongi jan, ongi edan,bear aurrak azi,senper orduan oi dubakoitzak ikusi.

IPUIAK

150

baña esango dizutzerk nauen arritzen:da zu or ikusteakdeskansu orretan,penak diradeneanbazter guztietan.Ona ni emen, erizezin ibillirik,nola noan auntz oiekaurrean arturik;ikusten dan bezala,oietatikan batbultzaka ta bultzakadoi-doia daramat;gais'orrek or, su-arrigogorren gañean,bi ume egin dizkiturritzen artean.Badakizu, iraungobadu artaldeak,esperantza guztiadirala umeak.Zori gaizto au, narraizan ez banintzan,aditzera eman ditzeruak askotan,ain laster arte latzatximistakin joaz,ain laster beltzurrarikanta-arazoaz.Baña orain, Titirozorionekoa,esan zadazu zein danre jaungoikoa.

Titiro:Bildotsak eramatenditugun erria,uste nuen, nar onek,

Agustin Iturriaga

153

ARTZAI-KOPLAK

Melibeo: Titiro zu or zaudefaza ederrean,luze-luze etziñikpago-itzalean;txirola jo ta kanta,or zaude zalantzan,Amarilis maiteanoiz etorriko dan;gu berriz emen goazerritik igesi,etxea eta lurrakan ditugu utzi.Gu negarrez gabiltza;zuk, ortxe jarririk,ez dezu Amarilisalabatu baizik.

Titiro:Melibeo, bizi naizdeskansu onetan,zeren bizi-modu aujainkoak dit eman;oni zor diot ementxirola jotzea,eta nere idiaklandan bazkatzea.Bein baño geiagotanonen aldareakikusiko dituztenere arkumeak.

Melibeo: Ez dizut nik, Titiro,enbidirik artzen,

IPUIAK

152

ardit bat etxean:eramanagatikaerrira guria,gazta freskoa etaarkume lodia,beti biurtzen nintzan—bear dezu jakin—gauza asko saldu etabi esku utsakin.

Melibeo: Arritua, Amarilis,nengoan ni, zerenbeti Jaunari deikatristeturik zeunden;arritua norentzat,sagarrak eldurik,ote zeuden arbolanbildu gabetanik.Orain konturatzen naizzergatika zeuden,zergatika Titiroemen ez zegoen.Titiro, zuri deikazeuden iturriak,zuri deika piñuaketa elorriak.

Titiro:Zer nai zenduen badaemen egin nezan?Nere libertadeaezin nuen izan.Ez nuen nik ikustenemen jaungoikorik,deseatzen nuenaemango ziranik.Erroman, Melibeo,nuen nik arkitu

Agustin Iturriaga

155

zala ain andia,non izan zitekeanzanik andiena,nola dan gaur Erromadeitzen diotena;baña ikusi nuenau aren aldeandala ardia danabildotxen artean,edo txakurkumeakjaio diranean,ama oi dan bezalaoien saietsean.

Melibeo: Baña galde beaizut,Titiro, esazu:zerk Erroma alderontzeraman zaitu zu?

Titiro:Ni Erroma alderontz,arturik makilla,joan nintzan, Melibeo,libertade billa;baña libertadeanueneko izan,bizar-zuria etaburu-solla nintzan.Amarilis maiteanuen emaztea,bada orduko galdunuen Galatea; eta aitortu beat,Amarilis gabe,ez nintzala izangogaur ni nere jabe;zergatik Galateanuen bitartean,beñere ez nuen nik

IPUIAK

154

pago-itzalean;auzoan zariketandabiltzan erleakgoizetik arratseratxupatzen loreak,ekarriko dizutebarrunbaz gogoa,Titiro, egiteko,nai badezu, loa,adituaz kantari,lo jarri artean,unaia arkaitzetanostoa biltzean,eta usoak berrizurrunga egiñez,eta usa-tortolakpagoan negarrez.

Titiro:Lenago ikusikodirade oriñakbazkatzen dabiltzalaairean ariñak,eta lenago berrizigeri lurreanarraiak, itsasoautzi ondorean,ikusiko dan bañonere memoriaaztutzen galai gaztearen arpegia.

Melibeo: Bitartean, Titiro,gu ementxen goaz,nora ez dakigula,gure auntzak joaz.Batzuek artu deguegoa-aldera,

Agustin Iturriaga

157

galai gazte bat, zeñakninduen aditu.Onixe oi diot nikeskaintzen illeanarkume bat gizenabere aldarean;onetxek esan ziranlenbizian niri,egin nion orduanotoitza berari:«Zoaz len bezalaxeidi uztartzera,eta zure zezenaklandan bazkatzera».

Melibeo: Orrela zartze ona,Titiro, daukazu,gelditu bazeradelur oien jabe zu.Arria eta iyaugari izanik,larre ederrik askobadezu oraindik.Ez ditu eritukobelar berrituak,artaldean dituzunardi azunduak;ez ere kutsatukokanpoko ardiak,askotan iduki oiduten ezkabiak.Bein eta berriz zerazorionekoa;emen artuko dezuzuk aize freskoa,iturri ta errekaoientxen arteanluze-luze etzinik

IPUIAK

156

belarren gañean;baditut sagar umo,gaztaña gozoak,gazta eta guriagaur egindakoak;begira txaoletanagertzen dan kea,mendiak egiten duitzala luzea.

Agustin Iturriaga

159

eta beste batzuekberriz ifarrera,esperantzarik gabesekula guztianlen bezala arkitzekogu geren errianabereak bazkatzen,itaitzen garia,errirako egitengazta ta guria.Gaur soldadu gogorrak,kupidarik gabe,dira gure txaolaeta landen jabe.Orra zer diran gerrakelkarren artean,orra zer dan gizonapakea galtzean.Zoaz orain, Titiro,gari ereitera,sagarrak txertatu tamatsak podatzera.Guazen, guazen aurrera,auntz erdi berriak,len zori onekoak,gaur kupigarriak;ez zaituztet geiagoerriko aitzetansaltoka ikusikonere egunetan;ez naiz berriz egongozuen zai kantatzen,ikusiaz maiteoktxarpola bazkatzen.

Titiro:Melibeo, nerekingaurko arratseandeskatsatuko zera

IPUIAK

158

Dametas:Polikitxo, Menalka,beazu itzegin,badakigu guk zer dangertatu zurekin:badakigu nola zulengo egunean,akerrak bazterrerontz or begiratzean,eta aitz-pean Ninfakzeudenean berriz,algaraka eztandaegin nairik irriz...

Menalka:Ori zan nik Mikonenmatsak podatzean,eta aren sagarrenadarrak moiztean.

Dametas:Edo onako emenpago-itzaleanDafinden tiruztai tatxirola austean;norbaitek gazte oniziozkalako eman,i lertzeko zorian,Menalka, egoan;eta gaiztakeri auez bauen egin,ilko intzan segurki;ainbeste uen miñ.

Menalka:Zer ez dute egingogurekin nausiak,ausartatzen badira

Agustin Iturriaga

161

KOPLARIEN TEMA PALEMON JUEZ DUTELA

Menalka:Dametas, orixe baidala artaldea!Melibeo edo nordik orrek jabea?

Dametas:Ez dik, ez, Melibeo,baizikan Egonekeman zidak zaitzekotxit kontuz neronek.

Menalka:Esku onetan zaudeguztiz, artaldea,txit buru onekoada zure jabea;Neeraren ondotikor dabil gau t'egun,enbidia duelaongi da ezagun;beldur da ez datorrenonera Neera,nerekin itzaleanemen jostatzera;bitartean, Dametas,ardi-errapeakez dek perill ler ditzangeiegiz esneak;beti jazten ari aiz,eta arkumeakezur uts biurturikzeauzkak goseak.

IPUIAK

160

marrangaz jendeariiges eragiten?

Dametas:Nai dek bada jokatubi gauza oietan?Ifiñiko diat nikbei gazte bat teman;bi txekor zeaukatzikbere errapean,eta bi bider jaztendiat egunean;esan bear dek orain,jakin dezadan nik,zer ifiñiko deanik ire aldetik.

Menalka:Aita ta aozamadizkiat etxean,ez diat nik eskurikgure artaldean;bi bider gutxienazoi dizkitek biakkontatzen eguneanauntz eta ardiak.Baña aizen ezkerozburutik maingutuartaraño, non nai deknerekin jokatu,erratillu eder batetxean badiat,eta nere aldetikifiñiko diat.Aitortuko dek seurki,ura ikustean,asko balio duelabeiaren aldean:Alzimedon andiak

Agustin Iturriaga

163

onetara seiak?Neronek ikusi autDamonen auntz bat nikebasten abillelalazoa jarririk;bitartean Lisika,lertzeko zorian,zangaka ari uenalegin guztian;eta ni berriz emen,nere aldetika,ojuka neagoanTitirori deika:«Atoz, atoz, Titiro,ara non dijoan!»;eta i kokorikagorderik egoan,ezpata-belar aienatzean jarririk,lotsa baño beldurrageiago izanik.

Dametas:Auntza nerea uen,jakin bear deik ik,kantan eta txirolanDamon garaiturik;aitortzen dik Damonekau egia dala,baña esan dik ezinemango dirala.

Menalka:Kantan eta txirolanik Damon garaitu?Ik txirolik deanikez diat aditu.Gari-lasto batekinez intzan ibiltzen

IPUIAK

162

ez dik ezerk balioaotan artzea.

Menalka:Ez dek iges egingo,...joango nak noranai,zergatik iretzat ninon-nai beti nak gai.Adi zak... baña zein daonontz datorrena?Palemon; orixe dekjuezik onena.Erakutsiko diatnik orain nolatangizon prestu arteanitzegin bear dan.

Dametas:Asi ari, nai badek,ez nak ikaratzen,nik ez diat zankorikatzera botatzen.Entzun zazu, Palemon,zuk arretarekin,ez degu egin temagauza gutxirekin.

Menalka:Asi zaitezte badaentzun dezadan nik,soro eder onetanbiak eseririk.Orain belar berriaasi da jaiotzen,orain daude arbolaklorea botatzen,orain ostoz betetzendirade mendiak,orain guztia pizten

Agustin Iturriaga

165

egindakoa dek,beste alakorikaik ikusi ez dek:aien luze eder batmats-mordo beltzakinzeukak inguruanuntzen ostoakin.Erdi-erdian berrizKononen itxura,eta ez nak oroitzennor dan beste ura...Nork zuen lurra neurtzenlenen erakutsi?Nork garia noiz ereiñeta noiz ebaki?Ez diat oraindikaaora eraman,mokanesan bildurikzeaukadat kutxan.

Dametas:Nik ere badizkiatbeste bi txit fiñak,Alzimedon orretxekberorrek egiñak;molorrika ederrakberen kirtenetanzeauzkazkitek biakasko txibistetan.An zeagok Orfeoerdian jarririk,jarraitzen diotelaarbolak atzetik.Ez dizkiat oraindikeskuetan artu,bein nituen ezkeroznere kutxan sartu.Baña ikusten badanere bei gaztea,

IPUIAK

164

zariketara igeslaster joanagatik,nai zuen ikus nezangorde baño len nik.

Menalka:Nik Amintas ederradet asko maitatzen,baña orrelakorikez oi dit egiten;ain maiz etortzen zat nontxakurrak oi dutenDelia beziñ ongiura ezagutzen.

Dametas:Agiri da emendikarako an aitza,nere maitearentzat an daukat emaitza:joan dan egun bateanan ikusi det nikuso bat arraultzakin,kabia egiñik.

Menalka:Nik bialdu diozkatnere maiteari,basoan topaturik,sagar umotxo bi;bata eta besteaziran ain oriak,non urrezko sagarrakziruditen biak.Beste bi an daukatzitarbolan zintzillik,bialtzeko berariongi umoturik.

Agustin Iturriaga

167

du udaberriak.Asi zaitez, Dametas,kantatzen aurrena,gero Menalkak beaukantatu urrena.Koplarien anparodiran Musandreakpozten ditu aldizkakoplak botatzeak.

Dametas:Aditu, Musandreak;Jaungoikoagandiknere koplak botatzenasi bear det nik;diot bada arkitzen,da mundu onetangure Jaungoiko onaleku guztietan;ematen oi du lurrak,Ark naita, frutua,eta Ark berak daukakopl'oien kontua.

Menalka:Ni ere maitatzen naunere Jaungoikoak,baditut erregaloArk egindakoak:moredin ederra taerramu berdea,eziñ arki ditekeemaitz bat obea.

Dametas:Galateak, dalakoneskatxa ariña,sagar bat tira etaeman ziran miña;

IPUIAK

166

Dametas:Zer gauza tristea danotsoa artegian,gariak itaitzeanujola zelaian,arbola gazteentzategoa-aizea,neretzat Amarilismuxin egotea!

Menalka:Arratsean etortzendan euri lanbroa,lur ereiñentzat oi daonenetakoa;titia utzi dutenauntzentzat da berrizkaudanaren muskillabazka ona anitz;zarika dute maiteazunduta ardiak,eta nik maite ditutAmintasen deiak.

Dametas:Nere koplak gustatzenzaizka Polioni,gizentzen daukat txal bateskaintzeko oni.

Menalka:Polion bera ereda txit koplaria,onentzat bazkatzen detzezen bat lodia;jotzera saiatzen dajasoaz adarra,eta maiz zabalduazoñakin ondarra.

Agustin Iturriaga

169

Dametas:Zer itz eder ez dizkitesan Galateak!A, eraman balitzazerura aizeak!

Menalka:Zer zait niri Amintaszuk nai izatea,mendian bazabiltzautzirik sarea,eta, zu basurdetanzabiltzan artean,bakarrik banaukazusareen aldean.

Dametas:Nere egunak diraegun, Galatea,naiko nuke Filidaniri bialtzea;ofrenda-eguneanberriz, Galatea,naiko nuke zerorionotz etortzea.

Menalka:Iñork baño geiagomaite det Filida,nigatika negarrezjoan zana ori da,«Adio, nere ederra!»esan ziranean,eskua estuturik,emendik joatean.

IPUIAK

168

Dametas:Ardi oiek, Titiro,ibai-bazterretikatzera-azo itzakdoakabetanik;nik neronek errekanedo iturriangarbituko dizkiatnai dedan guztian.

Menalka:Ekarri itzazute,mutillak, etxeraardi oiek larretiklaster itzalera;errapeak badituberoak idortzen,alferrika arikogaituk aiek jazten.

Dametas:Orren argala dabillzezena larrean,triparaño estaltzenduen belarrean;zezena ta nausiadaduzkatzi biakamorearen miñakgaldurik guztiak.

Menalka:Ezin esango det niknere arkumeakdaukatziela beintzatargal amoreak;ezur uts egiñikaeman dit gogoakifiñi dizkidalaniri begizkoak.

Agustin Iturriaga

171

Dametas:Polion, zu maitatzenzaituen guztia,bijoa egiteranon-nai zure naia;eman dizazutelaarkaitzak eztia,eta basoko larrakberriz madaria.

Menalka:Entzuteko ire antzaduten koplariak,beaizkik batek izanasto-belarriak;uztar ditzala onekazeri okerrak,eta jatzi ditzala,nai badu, akerrak.

Dametas:Marrubi eta lorebiltzalle gaztea,kontu, belar azpianor dago sugea;zoaz ortik igesilasterka, gaisoa,sar ez dizazun arrenoñetik mistoa.

Menalka:Ez joan, ardiak, arren,ibai-bazterrera,erori ez zaiteztenandikan urera;begira non datorrenlasterka aria,burutik oñetaraosoro bustia.

IPUIAK

170

progatua daukanakdirala samiñak.Itxi, itxi, mutillak,atakidak itxi,soroak edan ditekgaur urikan aski.

Agustin Iturriaga

173

Dametas:Esan zadak ik: non damunduan lekuasei kana bakarrikaduena zerua?Au esaten badiraksegurki nik beintzatidukiko aut betinere jaungoikotzat.

Menalka:Esak: non dira arroseta azuzenak,erregeen izenaksortzez dituztenak?Erantzuten badirakduda gabetanik,Filida izango dekiretzat bakarrik.

Dametas:Ez nezake nik beintzat,jaunak, erabakizeñek kopletan egindezuten obeki;batak eta besteakdezute merezibei gazte eder ura,dedanez ikusi.Orobat merezi dubeldur dan guztiak,engañatu ez dezanamore eztiak;eta ez gutxiagoamoreen miñak

IPUIAK

172

gerretan aurrena,Elizaren etsaiak billatzen,topatu ta garaitzen;dituzu anaiakgerra egin naiak,da oien legeaetsai garaitzea;oiek ditu bere defensoreakfedeak;dirade ezagun,dabiltza gau t'egunEuropan, Asian,Afrik'Amerikan;idorrez, itsasozdijoaz ta datoz;dabiltza nekeanindio tarteanedo naiz korteanmanera bereanbeti pelean,bizitzak dirauen artean,beti-beti pelean.Dira, Inazio, zure anaiaktxit mariñel andiak,arraunakbogatzen dakitenak;Pedroren ontziabadago ertsiaarroka tarteanegunen batean,bertatik botean dira sartzeneta arnaga joaten;sokakin loturikarroken artetik,baldin badu etsairikoiek garaiturik,an daramate ontzia kaiera,leorrera;naiz izan ekaitza,

Agustin Iturriaga

175

SAN INAZIOREN MARTXA

Inazio, gure patroi andia,Jesusen Konpañiafundatueta dezu armatu;ez da, ez, etsairikjarriko zaizunikiñolaz aurreangaurko egunean,naiz betor Luzifer deaurrua,utzirik infernua.Zure soldaduakdira aingeruak,zure gidariada Jesus andia;garaitu ditu zure Konpañiaketsaiak;ez dauka fedeak,ez, kristau nereak,ez dauka beldurrikiñongo aldetik;Inazio or dago,beti ernai dago,armetan jarriadauka Konpañia,txispak armaturik,bandera zabalik,gau eta egunguk guztiok pakea degun,beti gau eta egun.Bildu dezu, Inazio, munduan,arritzeko moduan,jendeafede biziz betea,jende jakintsuaeta indartsua,beti dabillena

IPUIAK

174

EZPATA-DANTZA

Gaur,Batista Biribill,dantzan ongi abill;ez dek ezpatarikire parekorik;ire kabriolakozt-ozta txirolakoi dizkik segitzenta konpasa artzen.Arrastakakoaketa gorakoakdituk alakoak,non ikustekoak,aurrerontz, atzerontzeta bazterrerontz,ez dek dantzaririki bezalakorik.Soñu zar pijoa,onenetakoa,jotzen dek,txanbolin,aire onarekin;onek badik emen,orain, gero ta len,asko egitekoongi dantzatzeko.Aurrera korri,atzera korri,beti ezpata airean;ez zak onezkero,ez orain, ez gero,iñor jarriko gañean.

Agustin Iturriaga

177

bogatzeko gaitza,eta bagen goiaknaiz busti odoiak,arraunak arturik,botean sarturik,korajez beterik,«Boa! boa!» deirik,bizitzaz azturik,dijoaz kaietik,bultzeaz killa,Pedroren ontziaren billa,beti bultzeaz killa.

IPUIAK

176

fede onarekin;geroztik orrekinegin degu aleginGaztelabarekingu ere izatekoleial eta fiñ.

Fueroak esan nai dugure errietanez zaigula sartukoiñor ezertan;aita ta seme betigure fronteretanarmatuko geraladiraden gerretan;gañerakoetanguk gure Juntetanokasioetanaginduko degulageren gauzetan.

Fuero onen konformekontribuziorikez degu eman beargure aldetik;ez gerran, ez pakeanez degu kintarik,ez paper sillaturikez aduanarik;baña orregatikez da erregerikguk utzi degunikeman gabe, daneanestutasunik.

Baña gure emateaborondatezkoaizan oi da, daneanokasioa;

Agustin Iturriaga

179

GIPUZKOARRAK

Oraintxe sei eun urte,gutxi gora bera,gipuztarrak joan giñanGaztel aldera;artean Nafarroak,Gipuzkoak gañera,egiñ izandu zutenerreiño bat bera;orain galdeerazoaz egitera:zeren billatzeragipuztarrak joan giñanGaztel aldera?

Gaztelako erregekzeukan Bitoria tropaz inguraturikzana guztia;gipuztarrak, ikusizgaldutzen auzianafarren erregeaeta nagusia,zien Donostiata Ondarrabiaeta probintziaGaztelako erregerieman guztia.

Baña onetarakojuramentu eginzuen lenaz erregekgipuztarrakin:aekin bezelaxeondorengoakinfueroak goardatzeko

IPUIAK

178

Baña gaurdaño emandizkigun fueroakdira miseria tamakillazoak;gure itzak ez dira,ez, onelakoak,eta Karlosen kontrajo gaitu gogoak;gaur gure asmoakdira alakoaknon gelditzekoaklibre, baldin nai badugure Jainkoak.

Karlosek jo-arazodigu guri lurra,sinista-arazoazbeti gezurra;baña gezurrak oi duzaña txit laburra,eta ifiñi diguazkenik beldurraisteko zintzurra,artuaz egurra,eta lepezurraausteko, joaz alanola zakurra.

Egin bear degunada gaur euskaldunakguztiok juntatzeagogo degunak;ta Muñagorriganabildu al degunak,an topatuko dirabeste aren lagunak;dira ezagunak,maite ditugunak,

Agustin Iturriaga

181

eta deitzen dioguguk donatiboa,zergatik onek ez duautsitzen fueroa;da erregaloabeti onelakoaerakustekoaerrege serbitzekodegun gogoa.

Euskaldunak euskaldungeran denboratik,ez degu izan bestebizi-modurik;erregiñak eman naiez du izan itzikez zaigula iñolazkenduko fuerorik;guk gure aldetikez degu iñondikobligaziorikaren obendientegelditzekorik.

Nola kontratuaribait-zion faltatu,geren buruen jabegera gelditu;gero nai izan deguDon Karlos billatu,eta oni diogujuramentu artu:fueroak guardatueta anparatu,ongi gobernatubear duela etazentzuz portatu.

IPUIAK

180

degu guk bertatik;ez det ikusten nikerremediorikau ez bada baizik,libratzeko erriakgaltze penatik.

Geldituko diradeeuskaldun erriaksoldadurikan gabediran guztiak;gu berriz gure jabeeta nagusiak,utzirikan alde batditugun auziak;euskaldun guztiak,morroi-nagusiak,beltz eta zuriak,batuko gaitu bizi--modu berriak.

Nai dizagula Jaunakegun au ekarri,barkatzen diogulaziñez elkarri;ikusi genezakeegun au guk sarri,laztan gogoz emanazbatak besteari;ez fia iñorifuero-kontu ori;gure buruari,ikusiak ikusi,fia gauz ori.

Agustin Iturriaga

183

lenengo egunakemango dizkigutennagusi jaunak.

Gizon prestu guztiokelkar ondo arturikez degu iñoren zerizan beldurrik;geren batzarre etaJuntetan bildurikez da ezer egingofuero gabetanik;geren jabe egiñik,ez da erregiñik,ez ere erregerik,gu gabe ezer egindezakeenik.

Baña ez dezagukeiñoiz ezer egin,ez bagera unitzengu elkarrekin;beltzak eta zuriakMuñagorrirekingeldituko geradebandera batekin;gero naiz onekinedo naiz arekin,nai degunarekin,geldituko geradegu fueroakin.

Ez da sekulan izan,ez, okasiorik,orain datorkigunabezelakorik;ez bagerade jausiguztiok burutik,aprobetxatu bear

IPUIAK

182

IIIfiñi zuen Adanbaratza batean,fruta-mota guztikoarbolen artean,esaten ziolarik:«Adan, nai badezu,arbol oien guztienfrutatik jan zazu;baña onako arbolonentxen frutuaAdanentzat gelditzenda debekatua.Gaitza eta onarenarbola izanik,ez dezu jan bear zukfrutu onetatik;onetatika jatendezun egunean,illa gelditzen zeramomentu berean».Gizona bakarrikagelditu ez zedin,Jainkoak andrea naiizan zuen egin.Eta, lotan zegoanbitartean Adan,Eba andre egiñagelditu izan zan.Jaunak, Adani loakendu gabetanik,ezurra atera zionbere saietsetik;onela ateratakobere ezurrarekin,Eba, bere emaztea,Jaunak zion egin.Lo artatika Adan

Agustin Iturriaga

185

TESTAMENTUKO GERTAERAK

IJainkoak lenbizitikbere naiarekinzeru ederra etalurra ditu egin.Lenbiziko eguneanegin zuen argia,urrengoan zerua,gero lur gorria.Laugarrenean berriziguzki andia,eta izar ederraketa illargia.Bostgarrenean arraieta egaztiak,belar eta arbolaketa animaliak.Allegaturik egunseigarrenekoa,egin zuen gizonabere antzekoa.Gorputza egin zuenlur puska batekin,eta anima berrizasnasearekin.Nola gauza guztiakegin bai zituan,zazpigarrena pasazuan deskansuan.Egun au utzi zuensantifikaturik,iñork egin ez dezanonetan nekerik.

IPUIAK

184

«Frut ori ez dezutezuek ezagutzen;jango bazendutekefruta orretatik,gelditzen ziñatekejaungoiko egiñik».Bereala sinistendu Eba txoroak,eta ematen diojateko gogoak.Jatean artzen diogusto ona frutari,eta ematen diobere senarrari.Ozta zuen Adanekfruta artatik jan,biak gelditu ziranlotsaz beterikan,ikusten zutelarikegunaren erdianzeudela jantzi gabeta larru gorrian.Bereala arturikarbolen ostoak,egin izan zituztenbiak gerrikoak.

IVJauna Paraisoandabil paseatzen,eta Adanek arenitza du aditzen.Itza aditu etaarras beldurturik,baratza-bazterreandago ezkutaturik.«Adan, Adan, non zera?»dio Jaungoikoak;bertatik erantzuten

Agustin Iturriaga

187

esnatu zanean,Eba ikusi zuenbere aldamenean;orduan esan zuenpozturik guztia:«Au nere ezurra da,nere aragia».Gizonak, duenetikbere emaztea,utziko du gurasoanai ta aidea.

IIIAin zorionekoakoiek ikusirikdeaurrua zebillenezin sufriturik;galdu nai ditu etabadu esperantza,artzen du bertatikasugearen antza;nola andre gaisoabaitan txit argala,Ebagana dijoabere-bereala;eta galdetzen dio:«Esazu: zergatikjan bear dezutearbol orretatik?Zergatik arbol orrekdakarren frutua,utzi dizute Jaunakgaur debekatua?».Ebak erantzun zion:«Jakizu zergatik:frut ori jan ondoanez iltzeagatik».Deaurruak Ebaridio erantzuten:

IPUIAK

186

onek puskatuko dik,bai, ire burua».Gero dio esatenEbari: «Aditu:asko gaitz zuk bearkodituzu sufritu;miña izango dezuaurra egitean,ta idukiko zaitusenarrak mendean».Eta dio Adaniesaten: «Zu, Adan,gusto diozulakoandreari eman,lurra etsai izangodezu, ta argandikez dezu aterakoarantzak besterik.Kopetatik boteazugari izerdia,irabaziko dezuzure janaria».Paradisotik biakbotatu ondoan,aingeru bat ifiñizuen atondoan,suzko ezpatarekinguardi egiteko,eta barrenen iñorsartzen ez uzteko.

VAdanen eta Ebarenlenengo semeakziran Kain ta Abel,ta biak semeak.Kain bere langitezzan nekazaria,eta Abel ekintzaz

Agustin Iturriaga

189

du Adan gaisoak:«Jauna, zu aditzeanbeldur izan det nik,zergatik arkitzen naizjantzi gabetanik».Jaunak esaten dio:«Nik debekatuautzi nizun arbolabat orren frutua;eta, jan dezulakofrutu orretatik,dezu ikusi zaudelajantzi gabetanik».Adanek erantzutendio bazterretik:«Ez nuen, Jauna, jangofruta orretatik,bañan zuk emandakoandreak dit esantxit fruta ona dala,bear dedala jan».Jaunak esaten dioorduan Ebari:«Zergatik jan-arazodion senarrari?».«Jauna —esaten diobertatik andreak—,zergatik engañatunauen ni sugeak».Orduan dio Jaunak:«Madarikatuaizango dek, sugea,beti ire patua.Arrastaka joango aizi abillenean,bularraz lurra joaz,ez oñen gañean.Andrea izango deketsai segurua,

IPUIAK

188

ez dik lurrak emangoez bada arantza.Beti ibilliko aizmunduan igesi,zer dan gizon iltzeadezakan ikasi».«Ezagutzen det —dio—nere maldadea,andietakoa daanaia iltzea;ezin egon nitekeiñon seguru ni,ez diteke ere nitzazurriki berori.Lenbizika topatzennauenak, biziakenduko dirala dagauza ikusia».Jaungoikoak dio: «Ez;bere kastiguanorbaitek iltzen baauan dik segurua».Eta bialdu zuenseñale batekin,iñork gaitzikan iñonez ziozan egiñ.

VIGizonak nola zirandenboraz ioritu,eta ioriturikbait-ziran gaiztotu,gure Jaungoikoa zanguztiz asarratu,eta nai izan zuengizona akabatu;baña nola zan Noetxit gizon justua,gelditu zan onetzaz

Agustin Iturriaga

191

zan berriz artzaia.Kainek ofrezituzuen primizia,izan zan lurrak emanoi duen garia;Abelek artaldeanzituen ardiak,gizenenen arteanongi berexiak.Kainek ez bait-zuengaria autatu,Jainkoak begi gaiztozzion begiratu.Ozta Abelek ardiakzizkan presentatu,bertatika txit askozitzaizkan gustatu.Artzen dio KainekAbeli inbidia,eta kendutzen diogaisoari bizia.Jainkoak deitzen dio:«Ator onontz, Kain!Non dek ire anaia?Beaiat nik jakin».«Jauna —dio Kainek—,non dan nere anaianik ez dakit beintzatik,ez naiz aren zaia».«Kain, zer egin diokire anaiari?Aren odola deikazeagokit niri;odol ura segurkiik ixuria dek,ta ire pekatuaik pagatuko dek.Nekez egiñagatiklurrean labrantza,

IPUIAK

190

mendien puntak ziranagertu airean.Kutxatika bele batNoek du bialtzen,baña ez da beleabatere biurtzen.Gero berriz bialtzendu arrek usoa,eta biurtzen zaiokutxara gaisoa.Zazpi egun osoakpasa ondorean,berriz bialdu zuenusoa airean,eta biurtzen zaio,ez joan zan bezela,baizik oliba-adar batmokoan duela.Urak joanak ziralaNoek ikusirik,bere-berealaxeirten zan kutxatik.Orobat irten ziranan zeuden guztiak,gizon, andre, egaztita animaliak.Aldare bat baitzuenbertan an ifiñi,Noek Jaunari zionofrenda eskañi.Jaunak esaten dio:«Noe, aurrera nikez det akabatukoonela jenderik.Odoiakin zeruaestaltzen danean,........... jarrrikoda odoi artean,

Agustin Iturriaga

193

Jauna kupitua.«Zu salbatzeko etazure familia,Noe, egizu —dio—kutxa bat andia;an sartuko zera zu,zure emaztea,zure iru semeakta oien andreak,ta sartuko dezugañera orobategazti ta animaliguztitik pare bat».Noek kutxa andiaegin zuenean,eta Jaunak esanaksartu ondorean,itsasoa aterazan bere lekutik,eta euri andiakzetozen zerutik,berrogei egun etaberrogei gabean,gelditu gabetanikmomentu batean;eta ikusi ziranlurra ta mendiakberrogei ta amar besozgora estaliak.Guztia akabatu zanorduan lurrean,bakarrika zebillenkutxa ur gañean.Gero Jaunak bialtzendu aize gogorra,lurra gelditu dedingitxika idorra;amargarren illeansartu ziranean,

IPUIAK

192

ta lapur osoak,okerragoa dana,gizon iltzalleak,itz batean, maldadeguztien zaleak.

IXOr emen baziradenzenbait gizon prestu,Jaungoikoaz oraindikez ziranak aztu.Oien artean zan batzeritzana Abran,au Semiren kastakogizon justu bat zan.«Abran —esaten dioJainkoak zerutik—,atera bear dezuzuk zure etxetik,utzirika alde batgaur dezun erria,billatu bear dezubeste bat berria,emango dizudanabertatika zuri,zure umeai taondorengoai.Oiek izango diraezin konta ala,zergatika nik, Abran,naiko dedan ala;eta izango zera,nik onela naita,mundu onetan askonazioren aita.Zure kasta izangoda, Abran, munduanainbeste non diradenizarrak zeruan».

Agustin Iturriaga

195

eta oroituko naizura ikusteanzer itz eman dizudangaurko egunean».

VIINoek aldatu zuenlenengo mastia,ardoak utzi zuengaisoa ordia.Bederatzi eun urteNoe izateraallegatu izan zan,ta, oiez gañera,beste berrogei ta amarongi kunpliturik,beste mundura joan zanmundu onetatik.

VIIIOnen iru semeakJafet, Sem eta Kam,iru alderditarazabaldu izan ziran.Ubeldeaz azturik,gero ondorengoakziran lengo gizonakbaño okerragoak.Adoratutzen zutenoiek iguzkia,ta, onetzaz gañera,berriz illargia;beren Jaungoiko onazbetiko azturik,bizi ziran aberebatzuek egiñik.Alde bat utzirikanberen gurasoak,ziran gezurti andi

IPUIAK

194

semea arturik.Il eta erretzekoegurra gañeansemeari beraripara zionean,aitak artu zituanbere eskuetanezpata eta sua,gaisoak, benetan.Mendi alderontz biakjoaten asten dira,eta dio semeak:«Aita, emen diraegurra eta sua,baña abereanon dezu zuk iltzeko,aitatxo nerea?».Abranek erantzutendio semeari:«Gauz ori, semetxoa,utzi Jainkoari».Esandako lekuanjarri ziranean,egurra para zuenaitak aldarean;lotu eta gañeanIsak ifiñirik,iltzeko Abran prest zanezpata sarturik.Onetan: «Abran, Abran,ez eman golperik!—aingeru batek diodeitutzen zerutik—;Jaunak zure fedeagaur ezagutu du,eta mutiltxo orriutzitzea nai du.Prest ziñan zu iltzekogaur zure semea,

Agustin Iturriaga

197

XAbran zartu zan guztiz;Sara emazteaabrik gabe zegoan,ez baitzan gaztea.Jaunak esaten dio:«Abran, zuk oraindikabra izango dezuzure Saragandik».Au aditu eta daSara farraz asten,ez bait-zuen Jaunarenpromesa sinisten.Orra non zaion Jaunaguztiz asarratzen,eta arras gogorkidio itzegiten,eta, zeren Abraneksiñistatu zuen,izan zuen seme batbi urte baño len.

XIJainkoak ikustekoAbranen fedea,esaten dio: «Abran,il beak semea;sakrifikatu beaknere izenean,nik esango dikadanmendiaren gañean».Isak zuen izena,ta mutil gazteazan denbora onetanAbranen semea.Abran, fede andikogizona izanik,prestatzen da joateko

IPUIAK

196

putzu baten ondoanzegoan jarririk.Arratsaldeko bata zaneta berandua,andreak ur billa joanoi ziran ordua;eta egiten diootoitza Jaunari:«Jauna, eman zadazugrazia zuk niri:ura ematen didanneskatxa gaztea,izan dedin Isakekbeaun andrea».Andik piska bateraRebeka ederraputzura dijoaarturik pegarra;eta pegarra urezbete zuenean,Eleazar joan etajartzen zaio aurrean,eta esaten dio:«Ur piska bat emanbeaidazu, neskatxa,nik edan dezadan».«Ori edazu» dioRebekak, ta bertanpegarra uzten dioberaren oñetan;eta etzan onetanneskatxa gelditu,kameluari erezion ofrezitu;Rebekak egin zueneskañiarekin,Eleazarrek zuennai zuena jakin.Belarriko urrezkoak

Agustin Iturriaga

199

Jaunari erakustekodiozun fedea;onek ez du utziko,ez, bere aldetik,zure fede biziasari gabetanik».Atzerontz begiratzendu gero Abranek,ikusten du daukalabertan sasi batek,lotua belogokebezela, nasiaadarretatiketa bere-bereala duilletik aria;bere-bereala dusasitik askatzen,eta dio Jaunariau sakrifikatzen.

XIIAbranek Eleazar,etxeko mutilla,bialtzen du Isakenemazteki billa,kameluak emanikongi zamatuak,ez zitzan ark eramanutsik bere eskuak,eta eman zitzaizkannobi andreari,aren aita-jaunarieta amandreari,arkitzen ziran emaitzonenetakoak,okasioak nai oizuen bezelakoak...MesopotamiaraEleazar joanik,

IPUIAK

198

Ona emen Rebeka;gure naiarekinbijoa ezkontzeraIsak onarekin».Eleazarrek bertandiezte basoakateratzen urrezkota zillarrezkoak;ta ematen diozkagero Rebekariguztizko soiñ ederrak,ditzan berak jantzi.Orobat aren amaeta anaiariberen erregaloakziezkan eskañi.Gauza oien ondorenifiñirik maia,guztiak egin zutenberen bazkaria;eta Eleazarrekbiaramonean,lo egin ta oietikjaiki ziranean,gurasoai dieonela esaten:«Nagusia dagokitniri itxodoten,eta egin zazutegaur zuek alegin,nere etxe alderalenbailen joan nadin».Erantzuten diotealaba deiturik:«Galdetuko diogudadukan esparik».Deitu zuen Rebeka,eta etorri zan,galdeturik nai zuen

Agustin Iturriaga

201

eta besakiakEleazarrek dituateratzen biak,eta ematen dizkabiak Rebekari,«Noren alaba zera?»galdeaz berari.Galdetzen dio ere:«Aitaren etxeanlekurikan izangodet nik arratsean?»«Batuelen alaba—dio— naiz, gizona,ta Abranen anaiada berriz aitona.Bada gure etxeantoki bat ederra,eta kameluentzatlasto ta belarra».Eramaten du badaberekin etxera,eta daramakiozer jana maiera.Eleazarrek berrizark zer zekarrenaitari ta amaribertan esan zien,otoitzen zituelazuena eskatuez ziozatela arreniñolaz ukatu.Biak erantzun zuten:«Gauza egiña da,zergatik Jainkoarenborondatea da;eta, au egia dalanola bait-dakigu,ezin Jaunari kontraegingo diogu.

IPUIAK

200

XIIILenengo aurgitetikRebeka andreakbi aur egin zituen,ta biak semeak.Esau zuen izenabietan zarrenak,eta Jakob bigarrenedo gazteenak.Lenbizia jaioazan illez betea,larru ederrekoazan berriz bestea;Esau lenbizikoa,eiztari andia;Jakob bigarrengoa,ona ta eztia.

XIVEgun batez zeukalabere eltzekadiaJakobek sukaldeanederki egosia,Esau etortzen daetxera kanpotik,eta, ikusten zanez,arras nekaturik;eta esaten dioJakobi: «Ekark ikeltzekaria niri;niatork nekaturik».Eta Jakobek berrizdio erantzuten:«Emango diat baldinbadirak ematen,zarren aizen partetikdekan deretxoa:ire primotasuna

Agustin Iturriaga

203

gizon arekin joan.Baietz esan ondoan,bere iñudeaemanik, esan zien:«Zuen biajeaegin dezala Jaunakguk nai beziñ ona;adio, alaba, taadio, gizona».Isak an paseatzenkanpoan zebillen,orra non kameluakikusten dituen.Eta Rebeka, berriz,Isak ikusirik,jaisten da salto batezbere kamelutik,eta Eleazariasten da galdetzen:«Zein gizon, Eleazar,det nik an ikusten?».Eleazarek dio:«Nere nagusia».Estaltzen da bertatikRebeka guztia.Nagusiari zaioEleazar astenbiajean gertatuzaiona kontatzen;Isakek sartu zuenRebeka etxean,eta, an sarturikaura ikustean,bere pena andiagitxitzen asi zan,bada egun aietanaren ama il zan.

IPUIAK

202

Itz oek aditu taEsau bertatikaeizera atera zanarmak arturika.Nola izkuntz au zuenRebekak aditu,bereala Jakobriizan zion deitu;eta esaten dio:«Jakob, artegitikantxume bi ekaitzikgizenenetatik;konponduko dizkiatnik nere erara,ire aitari gustaoi zaizan gisara;eramango diozkakongi konpondurik,eta bendizioairi emango dik».Jakobk bere amaridio erantzuten:«Ni ori egiteraez naiz atrebitzen;zuk badakizu, Esauda illez betea,beste aldetik naiz niillerik gabea.Aitak ikuitzen banau,koleran guztianere kontra jarrikozait irakazia.Naitasunaren ordezorduan bekaitzaizango dit, ta etzaitfaltatuko gaitza».Rebeka bere artandago firme beti,eta esaten dio

Agustin Iturriaga

205

ta maiorazkoa».Esauk dio erantzutenbertan itz oiekin:«Bai, bai, emango diatatsegiñarekin».Jakobk esaten dio:«Kondizio onekin:emen bertan bear dekjuramentu egiñ».Esauk an egin zuenbertan juramentu,eta maiorazkoaJakobk zuen artu.

XVEsau bere aitarenzan guztiz maitea,Isak zalako guztizeizaren zalea.Rebekak berriz Jakobzuen maiteago,Esau baño zalakoJakob gazteago.Isak txit zartu zan tagañera itxutu,eta Esauri zionegun batez deitu:«Esau —esaten dio—,joan beak eizera,ire armak arturik,zerbait ekartzera;ekarri eta geroongi konpondurik,ederki jan dezadaneiz arretatik nik,nadiñ baño lenagobeste mundura joan,nere bendizioadizakadan eman».

IPUIAK

204

zergatika Jainkoakala nai izan du».Isakek dio berriz:«Zu primua zera?Atoz, ikusi zaitzadan,atozkit onera».Joan eta ikuitzen du,ta dio esaten:«Boza Jakobena da,ez det nik dudatzen;baña zure eskuak,ikuitzen dedanez,Esauenak diratebeterikan illez».Au esan ta Jakobieman zion laztan,eta primu egiñikbertan gelditu zan.Esauk gero aitari,eiza ekarririk,eskañi izan zionberak konpondurik.Isakek arriturikdio: «Zeñek nirikonponduta aristiandit eiza ekarri?Onek du, didaneanniri eiza eman,nere bendizioaberekin eraman».Au aditu ondoan,Esauk negarrezbetetzen du etxeaeta deadarrez,iraz beterik etakoleraz guztia,kendu nairik aiten daJakobri bizia.

Agustin Iturriaga

207

bere semeari:«Nere gain artzen diatbaldin bada gaitzik;egin zak nere esana,ez izan beldurrik».Jakobk ekartzen ditujoan ta antxume bi,eta biak diozkaematen amari.Onek konpontzen ditubere-berealaIsaki gustatu oizaiozkan bezala.Esauren arropakindu Jakob jantzitzen,lepo-espuak larruzdiozka estaltzen.«Oa —dio— aitagana,egiok eskeñia,orra asko gustatzenzaion janaria».Joaten da bada Jakob,ta bere aitari,esan bezala, dioegiten eskeñi.Aitak galdetzen dio:«Esan zak; i zein aiz?».Jakobk esaten dio:«Jauna, ni Esau naiz;primua naiz, egin detzuk agindua nik,altxa zaitez dezazunjan nere eizetik».Aitak esaten dio:«Zer? Esan zadazu:orren laister zuk eizabillatu didazu?».«Bai —dio—, aita, lasterdet eiza nik bildu,

IPUIAK

206

lur ori berori,eta zuri bezelaondorengoai;beti izango nazuni zure aldetik,guardi egingo dizutbeti ta non-nai nik;zure etxera zaitut,bai, nik biurtuko,ta ondasun guztiazzaitut nik beteko;ta nazio guztiakdira zuregatikgeldituko ondasunezosoro beterik».Jakobk, bere lotatikzanean esnatu,zuen berealaxeJauna adoratu.Mesopotamiaraallegatutzean,Jakobk ikusten ditu,putzu-bazterreanjarririka daudelafaza ederrean,iru artalde etairurak lurrean.Begiratu utsarekinerraz zan ikustenputzu artatik urazutela edaten;baña zeukan gañeanarri bat andia,eta ala zegoanputzua itxia.

Agustin Iturriaga

209

XVIRebekak ikusirikJakobren perilla,«Zoaz —esaten dio—osabaren billa;Laban dezu osaba,ta aren etxeazurea bezelaxeda, nere semea.An biziko zeradedeskansuz pakean,anaiaren kolerajoan dedin artean».Isak eta Rebekakbiak bialdurik,Mesopotamiarairten zan etxetik.Bidean zijoalazanean nekatu,zuen buru azpianarri bat paratu.Loak artu ondoanzuen eskalleraikusi ametsetanzerutik lurrera;baita ere zituenikusi gañeraaingeruak ibiltzengora eta bera;aditu ere zuenJauna itzegitenziola zerutikaonela esaten:«Jakob, zure aitarenJaungoikoa naiz ni,eta emango dizutlur ori nik zuri,orain lo egin dezun

IPUIAK

208

Ez badik gauza orrekerremediorik,ez dezak beintzat egin,al badek, semerik;esnatzen aizeneangoizean lotatik,ostikoka bota zakandrea aldetik.

Ez adilla fiyatullamara oietan,ondo konserba itzakere erraietan;kanpora ateratzenenpeñatzen baaiz,otzak illik txit laisterlurperatuko aiz.

Agustin Iturriaga

211

SAKRISTAU ZAR BATEN DEABRUKERIA

Zer deabrukeriazaio bururatu?Batista adin orretandua ezkontzera?Aur jaio, gizon bizi,aurtxo biurtzea,orra ekusten danezgure suertea.

Iya larogei urtedituen gizonak,ez du andrerik bear,baizikan salda ona;gaztetako txingarraksentitzen baditu,ur freskoa edanazitzali bear ditu.

Lanparak, itzaltzeradijoan orduan,llamarak bota oi dituargira moduan;baña dira llamaraakabaerakoak,ez olio geiegikemanikakoak.

Dabidek zartu etaSunamit artzekoesan zuen zuelaoñak berotzeko.Batista, adin orretandek askoz obeaPalenciako manta,ez andre gaztea.

IPUIAK

210

baña gelditutzen nak ni duda batekin;esan zak: baldin uzten badet ister au nik,ez dek berealaxen artu ta jango ik?».Beñere konsejuak ez dute indarrik,irteten badirade gaiztoen aotik.

ERREMENTARIA TA TXAKURRA

Errementari batek, kanpoan zanean,etxe-zai zeukan beti txakur bat atean.Egun batez lapurrak atzeko aldetiksartu ta ostu zuten dirua kutxatik.Oartu zan orduan errementariaostu zutela kutxan zan diru guztia,burua galtzen du ta, arturik makilla,etxe guztitik dabill txakurraren billa.«Atorkit onontz, Turko, ator onontz!», dio;txakurrak bereala obeditzen dio,eta dijoakio belarriak bean,burua makur eta buztana anka-pean.«Turko —dio nagusiak—, zertarako aut nik?Ez diok etxeari egiten konturik.Sutegiko malluak ez aute esnatzen,sukaldeko soñuak laister au ernaitzen;eguardi ta arrats, maian ni jartzean,an aukat falta gabe txut aldamenean.Ikusi gabe ago nere sutegia,ozta ezagutzen dek ire nagusia.Markesen bat al aiz i, bestela kondea,egoteko alferrik ta beti asea?»Itz oiek esan eta, Turkok, ikusteannausiaren egurra zuela gañean,igas egiten du ta dio urrutitik,bada arkitu zuen atea itxirik:«Zer? ni baño geiago al dira kondeakbizitzeko alferrik ta beti asean?».Turkok au esan zion ain asarratua,ain kolera aundian, ain amorratua,

Agustin Iturriaga

213

ZENBAIT IPUIREN BESTE ERA BAT

ZAKUR BIAK

Sultan, zakur ausarta ta jale andia,zan bezin luze, zetzan lurrean jarria,begiak armaturik gurrinka egiñaz,eta bizkitartean arister bat janaz.Pinto, bere laguna, gurrinka aritzean,badijoa ta jartzen zaio aldamenean.Arriturik guztia asten zaio esaten:«Esker ori nausiari diok gaur ematen?Ez aiz oroitzen zenbat gaituen maitatzen?Nor diabruk eman dik iri burutaraari-isterra artzera joatea espensara?Oroit ari aizela zakur famatua,pare gabe noblea, eta ez katua.Utzi zak, Sultan, utzi isterra lenbailen,zintzilik ipintzeko zegoan tokian len.Ez dik oraindik falta txit zati andirik,ez ditek pensatuko jan diokala ik.Katuen bati kulpa ziotek botako,ire fama onela dek ongi gordeko».Batere ez dio egiten Sultanek kasorik,aristerrari dio ekiten gogotik.«Mutil, utzi akiok, bestela nausiakpuskatuko zizkiguk gaur ezur guztiak;egurra jatxiko dek gure bizkarrera,ez bagiaitzik botatzen ilta ibaiera.Mereziko diagu edozein kastigu,baldin bera koleran ipintzen badegu.Emateko ainbeste mesedeen eskerra,ostuko ion bada ariaren isterra?».Onela Pinto jaunak omen zion itzegin,ta ara zer erantzuera Sultanek zion egin:«Pinto, guztiz ederki dirak ik itzegin,

IPUIAK

212

jiraka ta biraka goiz guzti guztianegunoro zebillen torna-burruntzian.Ez zitzaion iduri txit gogorra lana,baña bai ikusi ta ezer ezin jana;batez ere linburtzen zuen, arikiakburruntzitik botatu oi zuen usaiak.Iñolaz ezin zuen bizi au eraman,iges egiten du ta ez daki nora joan.Badabill orrotz-onontz karrikaz karrika,eziñ arki dezake iñon etxerika.Sartzeko egiten du askotan alegiñ,baña jarraitzen diote erratz-makillekiñ;onela dabillela, Turko azkeneangizon zar itxu batek artzen du etxean.Nausia asten zaio festa asko egiten,txutika ipiñi ta dantzan erakusten.Txakurra eroturik zegoan guztia,topatu zualako alako nausia.Nekeak ekartzen du jateko gogoa,arratsean gose zan txit Turko gaisoa;gosea kendutzeko, aren afariaizan zan arto-zaiez egindako ogia.Usai egin ta Turko zijoan atzera;itxuak deitzen dio: «Atorkit onera!».Turkok ikusi zuen zabalik atea,indarka autsi nairik asten da katea;baña itxuak zeukan gogorki loturik;ez zan iñolaz ere igesi joaterik.Makil-joka itxuak zuen elbarritu,intziriaz gaisoa antxen zan gelditu,esaten zuelarik bere barrenean:«Ez banintzan kontentu lenengo etxean,gosez ill bearko det eta makil-pean.Itxu zakur-iltzalle madarikatua,ire eskuetan dek gaur nere patua.Ongi bertatu zaidak, izanik txakurra,nere nausi onentzat ninduan makurra.

Agustin Iturriaga

215

non ikaratu zuen bere nagusia,ipiñi ziolako mutur itsusia.«Jaiotzez —dio Turkok— daukat adituaberekin dakarrela nork bere patua.Txakurrena nai dezu zuri esatea?Ona bada: jan ta lo, bestela katea.Ez diot, nere ustez, iñortxori eman,ez orain eta ez len, nigatik zer esan.Lapurrak sartu dira atzeko atetik,aurrean nindaukazun, zer kulpa daukat nik?».Au da esan ziona berriz txakurrari:«Oiek guztiak dira, Turko, erausiak,akabatu ditzagun gaur gure auziak.Badakizu zuk dala etxe au nerea,nai det bada bertatik emendik joatea;on da ikus dezazun, Turkotxo, gaur bertannola bizi diraden beste tokietan».Irten zan bereala txakurra etxetik,nagusia utzirik diru gabetanik;baña guztiz kontentu, zeren egun artanitorik uste zuen gelditu an bertan.Turkok bere aldetik ez zuen penarik,laxo zebillelako nausi gabetanik;ordea egun asko igaro baño len,laxotasuna zer zan ezagutu zuen:goizetik arratsera kontentuz beterikzebillen arat-onat egin gabe lanik,baña nola zimurtzen zijoan sabela,dio: «Ezin biziko nak beti onela».Asten da atez ate, ta etxe bateansartzen da barrena ta dago sukaldean,jaten ematen diote eta arratseanetxe-zai uzten dute atzeko atean.An egon bear zuen gau guztian ernai,baldin makillaz joka ez bazuen ill nai.Ikusi zuenean bizi-modu ura,esan zuen: «Ez naiz ni emen egon gura».Irten ta sartutzen da beste etxe batean,eutsi eta ipintzen dute an katean;

IPUIAK

214

ala dezun edo ez or dago kontua,zeren guk ez zaitugu aditu kantatzen,behinez zure kantuaz ez naiz ni oroitzen».Aditu zuenean laudorio eztia,orra nun zoratzen dan belea guztia.Kantatzeko idiki ondoren mokoa,aren gasna lasterka lurrera an doa.Axeriak irriaz omen zion deitu:«Orren kantu ederrik ez dut nik aditu!Yinko onak dizula zuri osasuna,zure kantu eztia, zure edertasuna.Anitz kontent izanen naiz nere aldetik,sabela beterika nik zure mokotik».Axeria an gan zen bere gasnarekin,gelditurik belea sabel utsarekin.Laudorio falsoa duenak sinesten,onelako enganoak ditu eramaten.

EULIAK ETA EZTIA

Agirian badago, berekin eztiakbereala an ditu millaka euliak.Jaten asitzen dira ain nabarbendurik,non gelditu oi dira preso oñetatik.Au berau gertatzen da, naiz izan guria;ori aberetxoen itsumen andia!Laster galdu oi dute gaisoak bizia,batetan irintxi naiz janari guztia.Au egiten balute euliak bakarrik,ez litzake, kristabak, zer izan penarik;baña gizonak ere, abereen gisa,begiak itsuturik munduan gabiltza,janean, edanean osasuna galtzen,geiegi biziz beti bizia laburtzen.Eskarmenta gaitezen eulien buruan,lezioak artuaz al degun moduan.Luzaro eta ongi nai badegu bizi,gaztetandik beagu zentzuz ongi jantzi.

Agustin Iturriaga

217

Ikus bezate nigan nere antzekoakzer azken pin daukaten ni bezelakoak,sinisturik txakurren zori ona dalaizatea etxean beti sei leiala».

BELEA ETA AXERIA

Aritz mehe eta luze baten gain-gaineanbele bat ikusi dut gan dan egunean.Bere mokoan zuen gasna bat andia,borda-leiho batetik ebatsi berria;axeri bat ialki zen oihanen artetik,eta iragaiten zen aritzen azpitik;fite zuen gasnaren usaia senditueta gorat begira bertan zen gelditu.Ikusi zuenean ain gasna andia,ebastea zen aren desira guzia.Dago aritz azpian gaisoa geldirik,gasna nola ebatsi zeiñ asmaturik.An gorat igaiteak, bere artean dio,igaiten banauk ere ez dik deus balio,zeren, nik nai banuke arganat gorat ioan,gasna belearekin ioanen duk airean;zerbait bertze gauzarik bear duk asmatu;ba, ba oraindika zaidak gogoratu;ene gogoratzea anitz ederra duk;beleak daukan gasna sarri nerea duk.Bertatik asten zaio beleari deitzen:«Aspaldian, maitea, ez zaitut ikusten;sinistatu nazazu, zeren diot zinez,pena andi bat nuen ote zeunden miñez.Ez da denbora asko guk gure etxeanerraten genduela elkarren artean:Lastima izanen da auzoko belea,orren gazte delarik, gaisoa hiltzea.Sinistatu nazazu: dudarika gabeegaztien artean zu zare errege,luma bezin ederra badezu kantua;

IPUIAK

216

Artzaiak zeukazkiten mendian zepoak,otso gaizto andi bat arrapatzekoak;artzanorak zebiltzan gañera or-emen,non ta nola otsoa atzemango zuten.Onek jaten zizkaten ziran arkumeak,eta arras galtzera zoaien artaldeak.Otsoak ta artzanorak elkar topoz-topoegin ondoren, daude nork nori erasoko.Biak ziraden guztiz mutil balienteak,faltarika egiten ez zien korajeak.Esaten dio otsoak: «Mutill zertarakozioagu elkarri orain erasoko?Obea dek guretzat askozaz pakea,ez burruka asi ta elkar puskatzea».«Arrazoi dek —zakurrak dio erantzuten,eta modu onetan dio itzegiten—:Niri iduritzen zaidak gauza itsusiaorrela ibiltzea otso indartiailtzen bildots umil ta kulparik gabeak,ta galtzera botatzen arras artaldeak.Badituk basoetan artz ta basurdeak,ik dean famarentzat askozaz obeak.Ez dituk, mutill, berdiñ ire letagiñakarkume ikarakor gaisoentzat egiñak.Zenbat eta etsaia izan gogorrago,anbat gure fama dek askoz andiago.Ez dik sekulan, mutill, ire balentiakibilli bear iltzen bildots ta ardiak;ori dek beldurti ta ergalen kontua,aitortuko dek dala au ezin ukatua».Arrazoia zuela txoilki aitorturik,otsoa apartatu zan artzanoragandik.Jakiten dute artzaiak egin zan pakea,ikusten dute doala galtzen artaldea,zeren ez dio uzten otsoak griñari,jaten dizte egunean bildots bat edo bi.Amorraturik jartzen dirade gaisoak,saldu dituelako zakur pikaroak;

Agustin Iturriaga

219

ARTZANORA ETA OTSOA

Otsoak, zijoala bein mendia gora,topoz-topo arkitu zuen artzanora.Gelditzen dira biak elkarri begira,ez batak, ez besteak, ez nairika jira.Egoteaz bakoitza nekatu zanean,beldurra zeukatela lotsaren ordean,asi ziran egiten elkarri agurra,lenbizia otsoa, azkena zakurra.«Goiz abill, mutill —dio otsoak esaten—,ez aut nik maiz onela bakarrik topatzen,artaldea utzirik mendi oiek gora;Zer pensamentu-mot gaur zaik iri gogora?».«Pozik esango diat —artzanorak dio—,nere pentsamentuak deus badu balio;etorri nauk, ni, mutill, gaur ire bidera,erakeri andia dala esaterabeti gu ibiltzea elkar persegitzen,eta lepo ondotik letagiñak sartzen.I aizen bezin mutill gogorra izanik,ez ioke ardiai egin bear gaitzik;aitor zak dala gauza txit lotsagarriaotsoak izatea etsaitzat ardia.Iretzat dituk askoz kontresta obeakartz eta kata-motzak eta basurdeak.Au egiten bauke, etsairika gabe,izan gindezkek biok egun onen jabe».Arrazoi aundia dek —dio erantzuten—,eta bertatik diat nik itza ematenez dituztela ardi eta arkumeakbeteko berriz nere tripako esteak».Onela itzegiñik bi adiskideak,joan ziran segituaz atzerontz bideak;baña, utzirik artzak eta katamotzak,otsoak sartzen zizten ardiai ortzak.Maiz badirade ere sermoiak aditzen,jatorrizko griñai ez oi zaie uzten.

* * *

IPUIAK

218

AIZKORA ETA KIRTENA

Egurgille bat zoan mendiak barrena,eta galdu zitzaion aizkora-kirtena.Berri bat egiteko arbolai zienadartxo bat eskatu; eman nai ez zien.Arteak zeña bait-da asko bizi naia,kupiturik ematen dio kirten-gaia,ustez ezaguera izango ziola,eta beñere gaitzik naiko ez ziola;baña kirten berria ozta zion jarri,golpeka azten zaio bertan arteari.Orduan arteari ziozkan lizarrak,guztia larriturik, egin deadarrak,esaten ziolarik: «Narratzar astoa!Ez diguk gaur ik egin serbitzu gaiztoa!Igandika asi dek eskerrak ematen,ire astakeria ongi dek pagatzen;ala ere bakarrik pagatzen bauke,gaitz erdia besterik izango ez uke;baña, lastima dana, baso au guztiageldituko dek sarri arras ebakia».Etsaiari laguntza dionak ematen,orrelako eskerrak oi dizkik izaten.

Agustin Iturriaga

221

artzen du eskuan batek bere garrotea,besteak makilla ta besteak katea;erasotzen diote guztiak batetan,ez dago zer esanik batere onetan;ain gogotika dute astintzen zakurra,non austen diozkate ankak ta bizkar-ezurra.Otsoak ez bazuen ebatsi bildotsik,arrazoi zan bezela, geiago artaldetik,ez ziraden makilla eta garroteapuskatuko, ez ere burnizko katea,zakurrari gañean ezur ebakitzen,eta gizagaixoa joka illik uzten.Baña otso gaiztoak, pakea azturiketa betiko griñaz arras garaiturik,jaio ala arkume zuen arrapatzen,eta artalde guztiak zijoan akabatzen.Griña gaiztoak badira gaztetandik artzen,bizia dan artean ez dirade uzten.

MENDIAK AURGITEN

Turmoiak ortik eta tximistak emendik,zeuden jende guztiak ikaraz beterik,pensatzen zuelarik nork bere buruanazken juizioa ote zan orduan.Dakazkite onetan zorion berriak,aurregiten daudela auzoko mendiak.Ikarak utzi eta jendea zegoenzerk aien sabeletik jaio bear zuen.Noizbait badator bada lasterka gizon bat,jaio dala esanaz sagu txikitxo bat.Au da gertatzen dana askotan munduangauza miragarri bat uste dan orduan.Urrutiko intxaurrak soñuak andiakegiten oi dituzte, izanik txikiak.

IPUIAK

220