* Primateak ugaztunaren ordena bat dira eta gorilak eta txinpantzeak

ditu barruan.Gizakiok beste izaki batzuengandik bereizten gaituzten

ezaugarri batzuk ditugu:

-Ile gutxi daukagu beste ugaztunekin konparatuz gero.

-Guruinak ditugu gorputzean eta horientatik izerdia ateratzen da.

-Bipedoak,hankabikoak gara,antzeko bi goputz-adarren gainean

ibiltzen gara.Aurreko gorputz-adar luzeak aske geratzen dira,eta

hatz oratzileak eta erpuru oposagarria ditugu,gauzei heltzeko.

-Koloreak berizi eta gauzak erliebean ikusi ahal ditugu.

-Gure belarriak mugiezinak dira beste ugaztun batzuetatik

konparatutaeta usaimena ez daukagu oso garatuta.

-Beste animali batzuek soinuak egiten dituzte komunikatzeko

baina guk hizkuntzaren bidez komunikatzen gara.

-Gure garuna beste ugaztunekin konparatuta oso handia

da.Horri esker,jokabide konplexuak egin ditzakegu.

*

*Gizakiak historian zehar gizartegero eta komplexuagoak sortuditugu garapen zientifico eta teknologikohandikoak.Garrapen horri esker gure bizi-kalitatea haskohobetu da.

*Arazo batzuen ondorioakorokorrak dira hau da gureplaneta osoa jotzen duteadividez: klima aldatzea;basoak botatzea ; baliabidenaturalak gaortzea etab…

*Bizi-kalitatearenhobekuntzaren oinarriaondasunak modumasiboan sortzen izan da energiaren eta bestebaliabide batzuenkantitate handiakerabiliz.Horren ondoriozingurumen-arazo handiakeragin dira.

*

Kantitate moderatuak hartuGozokiak,okela gorriak,hestebeteak…

Arrainak,harrautzak,egazkiak… Astean zenbait aldiz hartu

Esnekiak,egozkariak,

zerealak,frutak,

Barazkiak,fruitu-

lehorrak,oliba-olioa…

Egunero hartu

JAKIEN PIRAMIDEA

Dieta eta jakiak gaixotasun batzuen eragilerak izan daitezke.Horietako

gehienak malnutrizioarekin lotuta egoten dira,bai elikadura urria delako,bai

jaki gehiegi hartzen direlako:

1.Gabezia-gaixotasunak:bitamina-gabeziak eragindakoak.

2.Obesitatea:gorputzean koipe gehiegi izatea da.

3.Anorexia:desnutrizioa eta gehiegizko argaltasuna dira.

4.Bulimia:argaltzeko dieta oso zorrotzak dituzte.

2. 3. 4. 1.

*

Egunero gure ingurutik kinada ugari jasotzen ditugu:argiak,soinuak,ehundurak…

Gure gorputzaren barrutik ere kinadak jasotzen ditugu:egarria,beroa,hotza…

-URRUNDU INGURU OSO ZARATASTUETATIK entzumen-nahasteak izateko

arriskua handiagotu egiten da.

-URRUNDU ARGI INDARTSUETATIK begietako lesioakeragin ditzake eta

gogan izan behar dugu oso arrikutsua dela Eguzkira begiratzea,are gehiago

tresna optikoak erabiliz.

-EZ ERABILI LUZARO PANTAILAK Kontu hartu ezik ikusmena-nahasteak ageri

daitezke.

-A BITAMINA DUTEN JAKIAK HARTU A bitamina gutxiko dietak arazoak

eragin ditzake,jaki hori ezinbestekoa baita erretinako zelula hartzaileek

ondo funtzionatzeko.

Lokomozio-aparatua hezurrez,artikulazioez eta muskuluek osatzen

dute,haiei esker jasotzen ditugun kinadei erantzuteko mugimenduak egin

ditzakegu.

Lokomozio aparatua zaintzeak ,inguruen-faktore edo bizi-ohitura batzuen

eraginez gaixotasun batzuk ager ditzakelako,adibidez

traumatismoak,eskoliosisa,mota askotako lesioak,kontuzioak eta

distentzioak.

-Dietan kaltzio ugariko jakiak hartu behar ditugu.

-Tabako eta alkoholik ez dira kontsumitu behar.

-Gorputz ariketak-egin behar dira.

-Pisu osasungarria izan behar dugu.

-Zure familiakoren batek gaixotaun horretakoren bat izan duen galdetu

behar duzu.

-Bizkarrezurrerako kaltegarriak diren jarrerak saihestu.

Giza ugalketa sexu bidezkoa da.Bi sexu daude,arra eta eme,eta ugaltze-zelula

edo gametoak sortzen dituzte:epermatozoideaketa obuluak.

-Giza ugalketa emakumezkoen ugaltze-aparatuan gertatzen da.Ugalketa

gertatzeko,gizonezkoak emakumeskoaren baginan akatzen dituen millioika

espermtozoideek umetokian zehar igeri egin behar dute obulura iristeko.Leku

horretan,epermatozoid bakar batek zeharkatuko du obuluaren mintza,eta

ernalketa gertatuko da.

-Ugaltze-zelulak elkartu ondoren,zigotua gertatzen da,eta azkenen embrioia

sortzen da.

-Enbrioiaren ernaldia 40 astekoa izaten da,eta,denbora horretan enbroia

umetokian ezarrita,zatitu eta garatu egiten da ,indibiduo osoa eratu arte.

Pertsonek ugaltzeko gaitasuna dute,hau da,nerabesaroan.Etapa horretan

ugaltze aparatuak heldu egiten dira eta bigarren mailako sexu karaktereak

agertzen dira.Horrez gain aldaketa psikologiko eta sozialak gertatzen dira.

BIGARREN MAILAKO SEXU-KARAKTEREAK:

-NESKEN kasuan,karaktere horiek 9 eta16 urte bitartean gertatzen

dira:obuluak askatzen asten dira eta lehenengo hilekoa ateratzen da.

Gorputzak aldaketa fisikoak egiten ditu ere bai.

-MUTILEN kasuan,10 eta 18 urte bitartean gertatzen da.Zakilak handiago

egiten da,barrabilak espermatozoideak sortzen hazten dira ahotsa baxuago

egiten da,sorbaldak zabaldu egiten dira,biloa agertzen da pubisean

aurpegian,bularrean…

Ugaltze-aparatuarekin zer ikusia duten azaldurak,gaixotasunak eta nahasteak

daude,eta horiek eragin desberdina dute mutikoengan eta neskatoengan.

-Hoiko azaldurak hilekoaren nahasteak dira.

-Ugaltze-aparatuarekin lotutako gaixotasun larrienak gaixotasun beneroan dira.

-Nahasteen beste iturri garrantsitsu bat ugalkortasunik eza edo ugaltzeko

gaitasunik eza eta nahi gabeko hardunaldiak dira.

LOKOMOZIO-APARATUA ZAINTZEKO OHITURA OSASUNGARRIAK:

-Egunero genitalak garbituz gero infekzioei aurrea hartzen zaie.

-Sexu-transmiziozko gaixotasun bat sumatzen ba dugu osasun-etxera jo behar

dugu hanbait arinena.