Post on 20-Oct-2015
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 1
PRESENTACIÓN
Querido amiguito y amiguita:
Aquí tienes una colección de siete cuentos divertidos, que fueron escritos pensando en
ti, en tus compañeros y en tus queridos maestros, con ellos podrás aprender cosas
novedosas e interesantes sobre:
- El cuidado del Medio ambiente
- La Energía Solar
- La Pico lámpara, un sistema novedoso de iluminación.
- Las Energías Renovables
- La Energía Hidráulica
- La Energía Eólica
- La Energía de la Biomasa.
Estos cuentos fueron escritos en Castellano y Quechua, en cada cuento te encontraras
con Luisito y sus amigos que son niños muy curiosos como tú, también conocerás a una
maestra dinámica, dispuesta a responder tus curiosidades, y unos padres que siguen el
aprendizaje de sus hijos.
Ahora disfruta y aprende leyendo estos cuentos!!!
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 2
CUENTOS EN QUECHUA
“MEDIO AMBIENTE Y
ENERGIAS RENOVABLES”
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 3
“KAWSANA MUYU”
Luisitu manchay llakisqa yachay wasinman chayasqa, yachachiknintaq chayta rikuspa
tapusqa:
_ Imaqtin ajina kasanki Luisitu?
_ Chay tiyakusqaypi, juk llimphu mayu karqa, ñawpaqta nuqayku chaypi t’aqsaq,
mayllaq ima karqayku; chantapis
uywakunaykuta yakuta ujyachik
karqayku. Kunanqa manaña
yaku yanaman tukupusan,
millaytataq asnasan _(nisqa
Luisitu)
_ Chay mayu ch’ichichasqaña á,
Luisitu
_ Ch’ichichasqa?, ima niyta
munan yachachik?
_ Qhawariy, chay wasikunata,
urqukunata, mayuta, rumikunata, qhurakunata, uywakunata, nuqanchik imaqa,
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 4
Kawsana muyumanta kanchik. Nuqanchikqa p’achakunanchikpak, mikhunanchikpaq,
industrias nisqata sayachinchik, kayta ruwaspaqa ch’ichichasanchik kay kawsana
muyunchikta.
_ Yachachik, imawan mayuta ch’ichichasanchik?
_ Ch’ichichasanchik, tukuy imaymana q’upakunata mayuman wich’uspa.
_ Chantari, imaynatataq wayrallitata ch’ichichasanchik?
_ Chay fábricas, autos nisqaqa q’usñinkuta wayralliman wich’uspa kanku, chaywan
ch’ichisanchik. Chantapis llantas nisqata, q’upakunata ruphachispa ima. Kayta
ruwaspaqa kay kawsana muyunchikta wañuchisanchik.
_ Ajinata ch’ichichaspa unqusunmanchu?
_ Ari
_ Wilata jap’ichiktiy, q’usñi lluqsimun, chaypis ch’ichichasanchu?
_ Ari, chaywanpis.
_ Imata ruwasunman? manaña ch’ichichanapaq kawsana muyunchikta?
_ Chaypakqa tukuy tantapi llank’ananchik tiyan, jatun kamachikmantapacha,
nuqanchiqkama, sichus kawsana muyunchikta tukuy sunqu qhawariyta munanchik.
_ Mamayta nisaq amaña q’upata mayuman wich’unanta, tataytataq amaña llantas
nisqanta ruphachinanta, nuqataq manaña q’upayta pampaman wich’usaqchu.
_ Chay q’upanchiktaqa, mana jukllapichu churananchik tiyan.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 5
_ Imarayku á yachachik? Jinallata tatakunayku ruwankuqa.
_ Luisitu uyariway, q’upataqa phisqa k’itipi rakhinayki tiyan: raphikunata, p’ulu
laylunkunata, latakunata vidrio nisqata, q’umirkunata ima, sapa juk waq kananku
tiyan.
_ Imapaq chayta ruwaykumanri?
_Chayta ruwaspaqa, waqkutimanta jap’iy atisunman; ajinatapis latata, vidrio nisqata,
raphita imaqa ranqhasunman.
_ Yachachik!!, kaytaqa mana nuqallachu ruwayman, tukuy masiykuna
yachaywasimantapis ruwankuman
_ Ari, Luisitu allintapuni umachakunki.
_ kayta ruwaspallachu, kawsana muyunchikta manaña anchata ch’ichichasunman?
_ Mana chayllawanchu Luisitu, sach’akunata tarpuspa, qhatuman rispa manaña
laylunkunata jap’inachu, mana q’upakunata mayllapipis wich’unachu, chantaqa
energías renovables nisqata apayachaspa.
_ kanchu waq energía nisqa??? (ñawikunanta jatunta kicharispa Luisitu tapun)
_ Ari, kaykuna energías renovables nisqa sutikunku
_ Imataq chaykunari???
_ kunitan mana chaymanta parlay atisunmanchu, sukhaña, waqllapiña.
_ Ajina kachun, q’aya kama yachachik.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 6
“INTIQ KALLPAN”
Juk juch’uy urquq qayllaynpi, Luisituq wasin kasqa, sach’akunamanta
tarpuykunamanta muyurisqa. Intitaq manchay k’anchayninwan rikhurimusasqa,
Luisitutaq ñaq’ayta ñawikunanta kicharisqa.
_ Sut’iyamunña, manaña laqhayay kanñachu _ nispa t’ukurisqa _ usqayta
wakichikunay tiyan, ashkha ruwaykuna tiyapuwayku, mana luzniyku kanchu,
laqhayaypi watiqmanta rikhurisayku _ Chayta nispa usqayllata wakichikuspa yachay
wasiman ripunanpaq.
_ Imaynalla wawakuna _ (yachachiq nirqa)
_ Walliqlla!!!_ (tukuy yachakuqkuna kutichirqanku)
_ Yachachiq, yachachiq _ (nispa Luisito khaparispa)
_ Niway Luisitu
_ Yachachiq. Imaynamanta kay laqhayayta chinkachisunmanri? Sayk’usqaña kani, kay
wilata sapa ch’isi jap’ichiyta, ñawikunay nanawan, mana sumaqta ñawiriyta, nitaq
ruwakunayta ruwayta ch’isisnin atinichu. Nuqa munayman intita ch’isisnintintawan
k’anchananta.(Nisqa Luisitu)
_ jajajajaja_ (Tukuy asikunku)
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 7
_ Ama
asikuychikchu,
chayqa atikunman _
(Yachachiq nisqa)
_ Chay mana
atikunchu, imaynata
inti ch’isin
k’anchamunmanri? _
(Yachakuqkuna
nisqanku asikuspa)
_ Nuqa mana intita
ch’isisnin
qhipakunantachu
nisaykichiq, ichapis
intiq
k’anchaykunanta jap’ispa apayachasunman, luz kapunawanchikpaq, chayqa “energía
solar” nisqa sutikun _ (Yachachiq kutichirqa).
_ ¿Energía solar?_ ¿Imaynata intiq k’anchayninta luz nisqaman kutichisunmanri?,
¿Imaynata chayta ruwasunmanri? chanta… _ (tapurqa Luisito manchay kusisqa)
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 8
_ Ancha tapukuykunata jukllapi ruwasawanki, mana chaqrukunaykichikpaq,
uchhikamanta uchhika kutichisaykichik _ (yachachik umachayta qallarisqa) _ Kay
tecnología nisqa rikhurimusqanmantapacha, tukuy imata ruwayta atisunman, intiq
kallpantapis jap’isunman.
_ Imawan chayta ruwasunmanri? (Nisqa Luisitu)
_ Chaypakqa, “Panel solar” nisqa intiq kallpanta jap´ikun, chaytaq juk batería
nisqaman junt’akun, chay kallpawantaq ch’isisnin k’anchakusunman, kayqa “sistemas
fotovoltaicos” sutikun. Chantapis mana chayllapaqchu, waq sistema termosolar nisqapis
kan.
_ ¿Imataq sistemas termosolares? _ (tapurqa Luisito)
_ kay sistema nisqaqa intiq k’anchayninta k’ajayman kutichin, kayqanwan yakutawan,
wayrachatawan q’uñichinchik. Nuqanchik yaku q’uñi munaspaqa, batiyapi yakuta
jawaman ruphayman urkhunchik, chaypitaq chay yaku q’uñirichinchik ajina kayqa.
Chantapis kaywanqa wayk’uy atisunman.
_ chayjinapuniri (waq wawa nisqa)
_ Jinallatataq chiriyapun yachachiq _ (juk warmi wawa nirqa)
_ Mana chiriyananpakqa kay sistemas termosolares nisqa kasan.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 9
_ Ah ah ah, chaywanqa chiri mit’a chayamuqtin, q’uñi yakuwan mayllakusunman ah
(manchay kusisqa luisitu nisqa)_ chantapis luz wasiypi kanman, ch’isisnintaq niña
wilata jap’ichiymanchu _ (manchay kusisqa luisitu))
_ Radiutapis uyarisunman_ (warmi wawa nirqa)_ tusurinanchikpaq_ (tukuy asinku) _
Teletapis qhawarisunman_ waq wawa nirqa.
_ Ari, chaykunata ruway atisunman, kay sistema fotovoltaico nisqawan, intiq
kallpanwan, chaypakqa nirqaykichikjina, juk panel solar, juk batería, juk regulador
nisqatawan rantinanchik tiyan.
_ ¿Imapaq chaykunari? _ (tapurqa Luisito)
_ kaypanel solar intiq kallpanta, energía eléctrica nisqaman kutichin, batería nisqapi
energía eléctrica nisqata jallch’anchik,
regulador nisqataq mana batería
phatananpaq nitaq electricidad nisqa
ch’usaqyananpaq _ (umacharqa
yachachik)
_ Uy, ¡kayma kusa kasanqa!, _ (Luisito
nirqa) _ tatakunayman willarisaq,
manaña laqhapi ch’isisnin
kawsanaykupaq.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 10
_ Walliq pacha Luisitu, chanta willariwanki imatachus nisunku _ (yachachik
kutichirqa)
_ Ajinata ruwasaq yachachik_ (campana waqarin).
Tukuy ripunku, luisitutaq t’ukurispa khipakurqa, imakunatachus kay tecnología
nisqawan ruwasunman, “intiq k’anchayninta electricidad nisqaman kutichisunman
kasqa” chayta umachakuspa wasinman ripusqa.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 11
“Wawakunawan musuq atilchanwan”
Juk p’unchay, inti manchayta k’anchamusaqtin, Luisitu Carlitata mask’aq risqa,
tinkuspataq nisqa.
_ Imaynalla Carlita, mayuman rina, Jaku?
_ ¡Jaku!!! anchata ruphamusan i. (Carlita)
_ Ñanpi tinkusun, usqayta jamunki.
Ña mayupi kaspaña, paykuna pukllayta qallarisqanku, manchay kusisqas, yakupi
wayt’arisqanku, ni imamanta yuyarikusqankuchu, Chantapis inti urqupataman
wasaykusaqtiña.
_ Luisitu ch’isiyamusanña jaku ripuna, mamay rimawanqa. (llakisqa Carlita nisqa)
_ Ari jakullaña.
Paykuna ripusaqtinkuqa, inti chinkapusasqaña, laqhapitaq rikhurisqanku.
_Luisitu, manchhikuni, manaña ñanpis rikukunchu.
_ Ama llakikuychu, kaykunitan k’anchay rikhurimunqa_ Chayta nispaqa manchay
usqayta q’ipinpi mask’ayta qallarisqa_ qhawariy kay tatay rantisqanta.
_ Imataq chayri??? (Carlita jatunta ñawisninta kicharispa tapusqa)
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 12
_ kaywanqa manaña laqhayay kanqachu. Chaypitaq Luisitu musuq lámparanta
jap’ichisqa. _ Kayqa musuq lamparay, Tatay jatun llaqtamanta apamurqa.
_ Waaay chayjinata k’anchaq kasqaqa. Pilasnin musuqcha i?, waqtataq chawpi ñan
rispa tukurpakusanman (Nisqa Carlita)
_ Mana chaymanta llakikuykichu, kayqa intiq k’anchayninwan karqakun. mayupi
pukllananchiqkamaqa karqachisarqani. Qhawariy kay k’anchaysituta kayqa
willawanchik sumaqtachus karqakun manachus.
_ Llullakusanki, mana ni imata rikurqanichu mayuq qayllanpi (Nisqa Carlita)
_ Juk juch’uy panel solar nisqawan karqakun, maypichus inti astawan k’anchasan.
_ Uhm uhm kayma kusa kasqaqa, ay ay _ Para qallarisanña, yasta, kunanma
wañuchinqa k’anchaynintaqa, jallch’ay lamparaykita parawan freqarpakunqa
(Llakisqa nisqa Carlita)
_ Ama chaymanta llakikuychu, chayrayku sumaq kay lamparayqa, yakuwan mana ni
imanakunchu.
_ Chayma kusaqa!
_ Ari, wasiypiqa manaña wilatapis jap’ichiykuchu, chantapis kay lamparaqta salida
USB tiyapun, chaywan radiutapis uyarisunman. (kusisqa Luisitu)
_ Ama niwaychu, llullakusanki sina, wasiykiman jamusaq rikuchiwanki
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 13
_ Jamuy á, chaypitaq imaynatachus celular nisqata kay lamparawan karqakun,
rikurichisayki
_ Imata?? Celular???
_ Ari, celularpis kapuwanña
_ Chayasanchikña, mamay punkupiña kasan, rimawanqa (manchhisqa Carlita) _
Q’ayakama Luisitu. Ah, nitaq niwankichu, imachus sutikun chay lamparayki?,
mamayman willanaypaq kikisitunta rantipunawanpaq (Thaskispa Carlita tapurqa)
_ Pico lámpara sutikun (Qhaparisqa Luisitu)
Ajinata manchay sayk’usqas sapa juk wasinkuman ripusqanku.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 14
“PACHAMAMAPI KAQ KUTIRIQ”
Juk juch’uy chawpi llaqtapi, muyurisqa tarpuykunamanta, juk mayumantawan,
Luisituq yachaywasin kasqa. Chaypitaq
Yachachik, Luisituq puka ñawikunanta manchay llakisqa qhawasqa. Chayrakutaq
tapusqa.
_ Luisitu, imaqtin waqasanki?
_ Mana waqasanichu yachachik, ñawisniy anchata q’arasawan (Luisitu kutichirqa)
_ Nirqaykichikña p’unchay tareas nisqata ruwanaykichikta, Chaywanqa manaña
wilasta ch´isispi jap’ichinaykichikpaq, chay q’usñin ñawikunaykichikta
nanachisunkichik, pukachisunkichik chantapis ruphachikuwaqchik.
_ Imata ruwaykumanri? Mana “electricidad” nisqa kay llaqtaypi kanchu (Nisqa
Luisitu)
_ Yachaniña chaytaqa, ichapis waqjinamanta ñawpaqman lluqsisunman (Nisqa
yachachik)
_ tatay niwarqa, alcaldewan, juntas escolareswan mañasqankuta “instalación de redes
eléctricas” nisqata, nitaq kunankama churankuchu. (Nisqa Luisitu)
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 15
_ Chayta ruwanakupakqa, wasinchikqa qayllitapura kananku tiyan, kaypiqa karu
karullapi kanku. Ashkha qullqita pisichisunman.
_ Uhm, nimayk’aq luz kaypi kanqanchu, wilallatapuni rantisunchik (Nisqa llakisqa
Luisitu)
_ Mana ajinachu, “electricidad” nisqa kanman waqladumanta mask’ananchik tiyan.
_ Mana electricidad kaqtinqa, mana k’anchay kanqachu. (Nisqa Carlita)
_ Waqjinamanta á
(Nisqa yachachik)
_ Imaynata
yachachik?
(Tapurisqa Luisitu)
_ Kay kawsana
muyunchikmanta
urkhuy atisunman:
intimanta,
wayrallimanta,
q’umirkunamanta,
uywakunamanta
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 16
ruwasqanchikmantapis. (Umacharisqa yachachik)
_ Imaynata chaywan “electricidad” nisqaman tukuchisunmanri? (Tapusqa Carlita)
_ Pachi nisunman kay tecnológias nisqaman, imaraykuchus chaywan: intiqpata,
wayralliqpata, mayuq kallpantawan, “electricidad” nisqaman parachisunman;
q’umirkunaq q’upata, wayk’usqanchikmanta q’upakunatapis apayachay atisunman
combustiblejina. (Nisqa yachachik)
_ Mana umachakunichu yachachik, imaynata intiq kallpanta, “electricidad” nisqaman
kutichisunman?
_ Intipakqa panel solar, batería, regulador nisqata nistanchik; wayrachapakqa
aerogeneradores, yakuq kallpanpaqri turbinas nisqata, q’upakunapakri biodigestor
nisqata.
_ ¡Ay! Yachachik _ (Nisqa Luisito) paneles, aerogeneradores, baterías, biodigestores
nisqa, umayta muyurpachiwan, imataq chaykunari?
_ Ancha ch’ipasinaqa yachachik? (Nisqa Carlita)
_ Mana, wawasniy, mana ch’ipachu. Niway Luisitu, mayqinta kaypi electricidad
nisqaman kutichisunman?
_ Kaypi astawan intiq kallpan kan, chayta (Nisqa Luisitu)
_ Ari
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 17
_ Chay atikunanpak, estudios técnicos nisqata ruwananku tiyan, atikunmanchus
manachus (nisqa yachachiq)
_ yachachik, ñawpaqta astawan yachayta munani, kay energías renovables
nisqamanta.
_ llank’ayta qallarinachik á. (Nisqa yachachik)
Chayta nispa wawakuna llamk´ayta qallarisqanku yachachikwan, mask’arispa
imaynatachus kay pachamama kaq kutiriq, “electricidad” nisqaman tukuchisunman,
ajinatapis luz ch’isisnin Luisituq llaqtanpi kananpaq.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 18
“MAYUQ KALLPAN”
Ch´isiyamusaqtinña p’isqukunapis puñunankupaq wakichikusaqtinkuña, Luisitu
tatanwan Pedroq wasinman chayasqanku.
_ Imaynalla Celia?
_ Walliqlla, José,
machkha unaymanta
jamusankichikqa (Nisqa
Celia)
_ Ari á, mana jamuyta
atirqaykuchu, Luisitu,
kay llaqtamanta
uyarisqa planta
hidroeléctrica nisqa
ruwasqankuta,
chaymantapacha “jaku,
jaku” nisqallapuni
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 19
kasarqa.
_ Imaynalla Luisitu? chayraykullapis jamunkichik i (Parlapayasqa Celia)
_ Sumaq sukha tiyay, Pedruri, maypi kasan? Riqsiyta munani chay planta
hidroeléctrica nisqata (Nisqa Luisitu)
_ Allinllawan a Luisitu, q’aya riyta atinkichik, ch’isiyamusanña, yaykumuychik á
(Kutichisqa Celia)
Luisituwan Pedrituwan tinkuspaqa mana puñuytapis atisqankuchu, parlarispa,
pukllarispa, sayk’usqas puñurparisqanku. Q’ayantintaq…
_ Pedro, Pedro rikch’arillayña sut’iyamunña, mayuman jakullaña.
_ (puñuyninta atispapa Pedro nisqa) aaah jatarisaniña.
Wawakunaqa manchay usqayta wakichikuspa, ñaq’ayta yaku q’uñitapis ujyaspa
mayuman ripusqanku.
_ Luisitu suyariway, mana mayu ayqinqachu.
_ Chay “planta hidroeléctrica” nisqata riqsiyta munani, chayraku qankuna kay llaqtapi
manaña laqhapi kankichikchu, luz tiyapusunkichikña, yachachikniy parlawarqayku
kaymanta.
Chayasaspañaqa…
_ Uyarinkichu? Mayuman chayasanchikña (Nisqa Pedritu)
_ Ari!!!
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 20
_ Chayamunchikña, kaytachu rikuriyta munarqanki?
_ wauu, wauu, qhawariy imaynatachus yaku urmarimusan (manchay kusisqa Luisitu)
_ kayta ruwachikunanpakqa, alcaldia sumaqta qhawachirqa, atikunmanchus manachus
ruwayta kay “planta hidroeléctrica” nisqata ruwachinankupaq, (willarqa Pedritu)
_ Imataq kaykunari? (Luisitu tapurqa)
_ Chayqa turbinas eléctricas nisqa sutikun, chay máquinaswanqa yakuq kallpanta
“electricidad” parachinku. (Nisqa Pedritu)
_ Imaynata llank’ankuri?
_ Tatay niwarqa, yaku tukuy kallpawan yaykun chay turbinas eléctricas nisqaman
kuyuchispa generadores nisqata, chay kallpataq “energía eléctrica” nisqaman parachin
(nisqa Pedru)
_ kayqa “energía renovable” nisqa sutikun, yachaywasiyman rispa, yachachikniyman
atilchakunayman ima willarisaq rikusqaymanta.
_ P´unchawra, mayu uraman jaku rina, chaypi wayt’arimusun, atilchakunay
chaypiñacha kasanku (Pedro nisqa)
_ Kusapacha, jaku rina, mana atipawankichu (Kusisqa Luisitu nisqa)
Ajinamanta Luisitu manchay kusisqa riqsisqanmanta, Pedrituwan pukllaspa mayu
uraman ripusqanku.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 21
“WAYRAQ KALLPAN”
Tukuy p’unchayjina, Luisituqa wakichikusqa yachay wasinman rinanpaq, chaypitaq
wayra qhururun qhururun nispa chayamusqa, Luisitutaq chayta uyarispa jusq’u
pirqamanta qhawarisqa imaynatachus wayra juk sach’ata urmachisqa, usqayta
p’acharikuytawan yachay wasinman ripusqa, chayaspataq punkuta takarisqa.
_ Sumaq p’unchay
yachachik,
yaykurimuymanchu? (Nisqa
Luisitu)
_ Ari, yaykumullay
punkutataq wisk’ay,
anchata wayramusan.
(Nisqa yachachik)
_ Pachi yachachik, wayraqa
kasi apawan, wasiy
chaypiqa juk sach’ata
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 22
urmarichin (Nisqa Luisitu)
_ Chayjinapunichu wayraq kallpan kananri? (Tapun Carlita)
_ Ari Carlita, qanimpa parlarqaykichik “energías renovables” nisqamanta,
yuyarinkichikchu? (Tapurq yachachik)
_ Ariiii (Tukuy yachakuk kutichirqanku)
_ Nuqanchikqa wayraq kallpanmanta apayachasunman
_ imaynata wayra rikhurimun yachachik? (Tapusqa Luisitu)
_ Pampamanta qanqamusqan q’uñi samayjina pataman wicharin, ila wayrawan
tinkuspa jukladuman jukman kuyuspa wayra rikhurimun, kayqa juk juch’uy wayrajina
manchayqa muyuq wayrajina. (Parlasqa yachachik)
_ Yachachik? (Nisqa Armanditu)
_ Niway Armanditu (Nisqa yachachik)
_ Imaynata wayraq kallpanta, luz nisqaman kutichisunman? (Tapusqa Armanditu)
_ Chayta ruwanapakqa aerogenerador nisqata nistanchik. (Kutichisqa yachachik)
_ Imataq aerogenerador yachachik? (Tapusqa Carlita)
_ Chayqa wayraq kallpanta electricidad nisqaman kutirichin, “energía eólica” nisqa
sutikun, imaynatachus bicicleta kallpaykichikmanjina purin, ajinata wayraq
kallpanwan aerogenerador purin. (Nisqa yachachik)
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 23
_ Aerogenerador nisqata yachay wasiman churay atisumanchu? K’ancharina
kananpaq? (Tapusqa Carlita)
_ Chaypakqa, sumaqtaraq qhawananchik tiyan, atikunchus manachus, ashkhachu
wayra, chanta mana ancha sach’akuna, urqukuna kananchu tiyan. (Nisqa yachachik)
_ Wayraq kallpanwan luz kapuwanchikmanchu? (Tapurqa Luisitu)
_ Ari Luisitu,chanta radiotapis uyariy atisunman, yakutapis bombeasunman. Kay
“energía eólica” nisqaqa ashkha, mana tukukuyniyuk, manataq kawsana muyunchikta
ch’ichichanchu. (Nisqa yachachik)
_ Yachachik, qayriypata llaqtanpi ashkhata wayrarin, paykuna kay “energía eólica”
nisqata apayachankumanchu? (Tapusqa Luisitu)
_ Kay energías renovables nisqa manchay kusa riqsirinapaq kasqa. (Nisqa Carlita)
_ Ari, astawanraq yachananchik kanraq kaykunamanta. (Nisqa yachachik)
_ Yachachik, muyumuyuta ruwaspa wayrawan pukllarimuna? (Kusisqa Carlita nisqa)
_ Jaku á.
_ Ari!!!
Luisituqa kusisqa wayrata qhawarisqa, chantapis umachakusqa mana
pukllanallapaqchu kasqa wayraqa, ichapis “electricidad” nisqapaqpis kasqa.
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 24
“Q´UPAKUNAMANTA PALARISPA”
Luisitu wasinman chayasaspañaqa mamanta waqyanta uyarisqa.
_ Waway, waway usqayta jamuy, wayk’usaqtiy llant’ay tukukapun, tatayki
ch’iqtasanña, riy apamuy
_ Ya mamay kunitan risaq
Usqayllata Luisitu kasusqa.
_ kay mamay llant’a, inqhayta
atiymanchu
_ Ari, Sumaqta qhawakunki
paqta ruphachhikuwaqtaq
Luisitutaq manchayta t’ukuspa
qhawasqa imaynatachus llant’a
kanakusarqa
_ Imarayku chayjinatapuni
lawrayta qhawasankiri? (nispa
maman tapusqa
_ Mamay kay llant’ata
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 25
inqhaspaqa, kay “energía de la biomasa” nisqata apayachaq kasqanch’ik, “Biomasa”
nisqaqa, tukuy q’upa khurakunamanta, sach’akunamanta kasqa. Chaykunata
ruphachispa chay kallpata apayachasanchik
_ Ay waway imamantachus parlasawankipis.
_ Kaymanta yachachik parlariwarqayku, pay niwarqayku kay tukuy laya q’upa
qhurakunamanta kallpaman tukun, inkhaspapis, puquchispapis (Nisqa Luisitu)
_ (Asirispa) kaykunitan niwanki, kay papaq qaranta, q’umirkunamantawan kallpaman
kutichisunman.
_ Ari, amapis uyariwaychu, chayqa “basura orgánica” nisqa sutikun. Uywakunaq
ruwasqanpis kallpa kasqa.
_ Ari á, kay jallp’anchikman tarpunapaq churanchik, astawan sumaqta puqunanpaq.
_ Ajina á mamay, chaytapis “gas” nisqaman kutichisunman, chay “biodigestores”
nisqawan.
_ Biodigestores? Imapaqtaq chayri?
_ chayman uywakunaq ruwasqankuta churanchik, chaypi puquchinchik nin,
chaymantataq “gas” nisqata urkhusunman wayk’unapaq.
_ Maypitaq chaykunata yachamusankiri?
_ Yachaywasipi á, mamay. Chaypi yachachiwasayku imaynatachus waq laya kallpata
kawsana muyumanta urkhuy atisunman
Escrito por: Ana M. Grajeda B. Wendy Vásquez M. Tatiana López V.
CUENTOS EN QUECHUA 26
_ Yastañachu mikhuna, yarqasawan (chayta nispa Luisituq tatan yaykumurqa)
_ Ari chayasanña, kaypi wawayki “biomasa” nisqamanta parlarisawarqa.
Tataykimanqa willariy á, ichapis chay “biodigestor” nisqata ruwayta atinman.
_ Imamanta parlasankiri?
_ Wawayki willasunqa, imastacha yachakusasqa
_ Mikhunallaraq á, yarqayta atisawanña (tukuy asinku)
Tukuy muyupi chukurispa mikhuyta qallarisqanku, Luisitutaq manchay kusisqa
kasarqa tatakunanman willasqanmanta imatachus yachaywasipi yachakusqanmanta.