5. gaia

Kapitalismoa bidegurutzean: ekonomiaren zatiketak bi mundu gerren artean

Ekonomia Liz. / Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako Liz. (2. maila)Enpresen Zuzendaritza eta Ikasketa Juridikoak Liz. (3. maila)

2010 - 2011

Irakaslea: Fernando Mendiola

5. gaia

Kapitalismoa bidegurutzean: ekonomiaren zatiketak bi mundu gerren artean

Sarrera

1. I. Mundu Gerraren aspektu eta ondorio ekonomikoak

2. Hogeietako hamarkadaren ezegonkortasun ekonomikoa (1919 – 1929)

3. Depresio handiaren aurkako politikak herrialde kapitalista garatuetan (1929 – 1939)

4. Eredu alternatibo baten agerpena: sobietar ekonomia

Sarrera

➢ 1914 – 1919: Aurreko ordenamenduak eztanda egiten du

● Gerra modernoaren esperientzia eta kezka

● Herrialde hegemonikoen arteko tentsio eta gatazkak • Banaketa inperial berria • Hegemonia berria mundu mailan (EE.BB.)

● Periferiako herrialdeen estatuen ahulezia eta kontraesanak (sozialak eta ekonomikoak)

• Sobietar Iraultza• Txinatar iraultzaren hasiera● Mexikoko iraultza

1. I. Mundu Gerraren ondorio ekonomikoak:

1.1. Jarduera ekonomikoa gerra garaian1.2. Bakearen ondorio ekonomikoak (Keynes)

Otto Dix, Meal time in the tranches, 1924.

1. I. Mundu Gerraren ondorio ekonomikoak:

1.1. Jarduera ekonomikoa gerra garaian:

a. Gerraren kalte eta galerak

➢ Giza Galerak: 12 milioi pertsona, gehienak militarrak (Salbuespen nagusia: Armeniarren genozidioa, estatu turkiar berriaren esku)

➢ Kapital galerak: 1914an zegoen kapital metatuaren % 3,5, baina eskualdeen araberako ezberdintasun garrantzitsuekin (kaltetuenak, Belgika, Frantziako ipar-mendebaldea, Errusiako zonalde batzuk, Serbia, Austria eta Polonia)

1.1. Gerraren ondorio ekonomikoak:

b. Gerraren finantza ondorioak

➢ Gerraren finantziazioa:● Gerrak uste baino askoz koste altuagoak izan zituen eta

honek desoreka argiak ekarri zituen:• Merkataritza balantzan eta kontu korronteko

balantzan• Moneten balioan: urre patroiaren erregimena

bertan behera gelditu zen

➢ Gobernuek hartutako neurriak:• Zor publiko handia (barnean eta kanpoan)• Moneta jaulkipena• Inflaziorako joera argia

Guzti honen ondorioz:

kanpo zor handia, gehien bat EE.BB.ekin

1.1. Gerraren ondorio ekonomikoak:

c. merkataritza eta mundu mailako lanaren banaketa

➢ Aldaketak nazioarteko merkataritza eta lanaren banaketan:

● Garapen industriala EE.BB., Japonia, Kanadan, eta Latinoamerikan zein Europako hegoaldean (Espainiaren kasuan)

● Europako esportazioen jaitsiera

● Gerra ostean: mundu mailako elikagai gehiegizko eskaintza:• prezioen jaitsiera (kaltetuenak, esportatzaileak)• Europako merkatuen itxiera (babes neurriak)

1.2. Bakearen ondorio ekonomikoak (Keynes)

a. Mapa politiko berriak

➢ Europan, inperioen gainbehera: zatiketa (estatu berrien sorrera) eta merkatu txikiagoak

a. Mapa politiko berriak

➢ Europatik kanpo● Alemaniako kolonien galera Afrikan● Britainia Handia eta Frantziaren kontrola Ekialde

Hurbilean, petrolioari begira.

1.2. Bakearen ondorio ekonomikoak (Keynes)

b. Bake itunen arlo ekonomikoak

➢ Gerrako kalte-ordainak:● Eztabaidak gerraren kalteen inguruan● Hartutako erabakia:

• Alemaniak 132.000 milioi marko (33.000 milioi dolar) 42 urtetan ordaintzeko

• urteko kuotak BPGren %6 zen Alemaniarentzat• Etengabeko arazo iturria izan zen hau

2. Hogeietako hamarkadaren ezegonkortasun ekonomikoa

2.1. Nazioarteko kapitalen ibilera2.2. Inflazioaren aurkako borroka2.3. Urre patroiaren itzulera2. 4. Estatu Batuetako hazkundearen desorekak2. 5. 1929ko kraka

Otto Dix, Os Noctìvagos, 1928.

2. Hogeietako hamarkadaren ezegonkortasun ekonomikoa (1929 - 1929)

2.1. Nazioarteko kapitalen ibilera

➢ Gerra osteko kapital zirkulazio berria● EE:BB. etako maileguak Alemaniak kalte-ordainak ordaindu

ahal izateko

● Alemania nazioarteko ekonomiaren giltza bihurtzen da, bere ordainketak funtsezkoak direlako Frantziako eta beste herrialdeetako ekonomiarentzat

● Kalteordain guztiak ordaintzea ezinezkoa denez, oso oinarri ahulak ditu nazioarteko ekonomiak. Horren erakusle izan ziren Rhureko okupazioa (1922-23) eta Dawes Plana (1924)

2.2. Inflazioaren aurkako borroka:

➢ Inflazio handia gerra eta gerra ostean:

● Britainia Handia: politika ortodoxoena: inflazioaren kontrola eta geldialdi ekonomikoak

● Frantzia: inflazioaren hazkundea eta tentsio sozialen gorakada

2.2. Inflazioaren aurkako borroka:

➢ Inflazio altua gerra eta gerra ostean:

● Alemania: • Hiperinflazioa 1922-23an (Rhurreko okupazioa...)• Nazioarteko zorrak ezin ordaindu, eta birnegoziatzeko

beharra (Dawes plana, 1924)

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

2.3. Urre patroiaren itzulera

➢ Gerra ostean, kanbio flotagarriak

➢ 1922, Genovan, Urre patroiarekiko konpromisoa

➢ Arazo etengabeak: (gehiegizko balorazioa, sistemaren zurruntasuna egoera berriaren aurrean ...)

2. 4. Estatu Batuetako hazkundearen desorekak

➢ Gehiegizko eskaintza, industrian (taylorismoaren ezarpenaren ondorioz) eta nekazaritzan

➢ Espekulazio burbuila

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

2. 4. Estatu Batuetako hazkundearen desorekak

➢ Azpieskaria: barneko desberdintasunen areagotzea

2. 4. Estatu Batuetako hazkundearen desorekak

➢ Azpieskaria: barneko desberdintasunen areagotzea

Iturria: Wisman, J.D. And Baker, B., (2010), “Rising Inequality and the Financial Crises of 1929 and 2008” Working Papers, 2010 – 10. American University, Department of Economics.

(http://www.american.edu/cas/economics/pdf/upload/2010-10.pdf)

2. 4. Estatu Batuetako hazkundearen desorekak

➢ Espekulaziorako joera eta burbuilaren sorrera

Iturria: Marichal, C., 2010,

Nueva historia de las crisis financieras.

Barcelona, Debate.

2.5. 1929Ko krisia

a. Krisia EE.BB.etan

➢ Burtsa: burbuila espekulatzailearen eztanda

Iturria: Marichal, C., 2010,

Nueva historia de las crisis financieras.

Barcelona, Debate.

a. Krisia EE.BB.etan

➢ Bankuen porrota➢ Krisiaren hedapena industria mailan: prezio beherakada eta

langabeziaren gorakada

Iturria: Marichal, C., 2010,

Nueva historia de las crisis financieras.

Barcelona, Debate.

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

Granjeros de Arkansas desahuciados,

Bakersfield, California, 1935

Dorothea Lange

Museum of Contemporary

Photography. Columbia College Chicago.

Adquisición del museo. Patrimonio de Hazel

Jean Hanson

Migrant Mother. Recolectores de guisantes en la indigencia, Nipomo,

California, 1936

Dorothea Lange

Museum of Contemporary Photography. Columbia College

Chicago.

2. 5. 1929Ko krisia

b. Krisiaren nazioartekotzea➢ konparazio koadroa

Iturria: Comín, F., Hernández, M., y Llopis, E. (eds.) , 2005,

Historia Económica Mundial (siglos X - XX). Barcelona, Crítica (316. orr.).

2. 5. 1929Ko krisia

b. Krisiaren nazioartekotzea➢ EE.BB.etako kapitalen ateratzea Europatik (Alemania, kaltetu

nagusia)➢ Babes neurrien gorakada eta mundu mailako merkataritzaren

geldotzea

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

b. Krisiaren nazioartekotzea

➢ Urre patroia arazo bihurtzen da egoerari aurre egin ahal izateko, eta bertan behera gelditzen da (Britainia Handia, 1931)

Fuente: Marichal, C., 2010,

Nueva historia de las crisis financieras.

Barcelona, Debate.

b. Krisiaren nazioartekotzea

➢ Lehengai esportatzaileentzako eragina, bereziki larria

Iturria: Comín, F., Hernández, M., y Llopis, E. (eds.) , 2005,

Historia Económica Mundial (siglos X - XX). Barcelona, Crítica (pg. 317).

b. Krisiaren nazioartekotzea

➢ Lehengai esportatzaileentzako eragina, bereziki larria

Iturria: Comín, F., Hernández, M., y Llopis, E. (eds.) , 2005,

Historia Económica Mundial (siglos X - XX). Barcelona, Crítica (pg. 315).

3. Depresio handiaren aurkako politikak herrialde kapitalista garatuetan (1929 - 1939)

3.1. Estatuaren partehartzea kapitalismo berrian

3.2. Kapitalismo berria: keynesianismoa eta sozialdemokrazia

3.3. Kapitalismo berria: diktadura faxistak

Dorothea Langue, Migrant Mother,

Nipomo, California. 1936.

3. Depresio handiaren aurkako politikak herrialde kapitalista garatuetan (1929 - 1939)

3.1. Estatuaren parte-hartzea kapitalismo berrian

➢ Kapitalismo klasikoaren gainbehera

➢ Estatuaren garrantzia politika ekonomikoetan

➢ Eskaria bultzatzeko politiken beharra (publikoa zein pribatua)

➢ Lan harremanen erregulaziorako marko berriak

➢ Hiru eredu nagusi:● Paktismoa sozialdemokrata – keynesiarra● Diktadura faxistak● Latinoamerikan, eredu berriko oinarriak jartzen (I.O.I.)

3.2. Kapitalismo berria: keynesianismoa eta sozialdemokrazia

a. Oinarri teorikoak

➢ Keynes● Eskari agregatua: ekonomiaren motorea

• Eskari pribatua: politika sozialak, lan merkatuaren erregulazioa ...

• Eskari publikoa: gastu publikoaren garrantzia, ● Estatuaren zorpetze kontrolatuaren aldeko apustua● Ekonomiaren erregularizazioaren beharra

• Finantzen erregularizazioaren beharra• Merkatu laboralaren erregularizazioa

➢ II Internazionaleko sozialismoa● Langile mugimendu eta partidu sozialisten gorakada● Sobietar iraultzaren eragina● Itun sozialen aldeko apustua

3.2. Kapitalismo berria: keynesianismoa eta sozialdemokrazia

b. Mendebaldeko eta Iparraldeko Europa

➢ Mendebaldeko eta Iparraldeko Europa● Ezkerreko gobernuen parte hartzea gobernu lanetan (B.H.,

Frantzia, ...)● Eredu eskandinaviarraren garapena ● Espainiako II. Errepublika

➢ Urrearekiko politika berria● Urre patroiari uko egitea, politika berriak egiteko baldintza● Erresuma Batuak 1931an uzten du bertan behera urre patroia● Urrea atzean utzi zuten herrialdeak lehenago errekuperatu

ziren• Frantzia, Holanda eta Belgika: “urrearen kluba”: moneta

politika ortodoxoa, eta errekuperazio berantiarragoa

c. EE.BBetako eredua

➢ Krisiaren aurreko lehen neurriak● Merkatuen autorregulazioaren aldeko apustua● Krisia: gaizki ibilitako enpresa edota bankuak zigortzeko

aukera bezala ikustena da● Erreserba Federalak ez zuen ezer egin kreditua errazteko,

edota eskaintza monetarioa handitzeko

➢ Gobernu aldaketa 1933an, Roosevelt eta New Deal● Urrearekiko parekotasuna bertan behera utzi● Gastu publikoaren gorakada● Lan publikoen aldeko apustua● Industria sektorearen erregulazioa● Lan merkatuaren erregularizazioa eta langileen eskubideen

aitorpena● Politika sozialaren hastapenak EE.BB. etan● Nekazaritzarako laguntzak● Finantza sistemen erregularizazioa.

c. EE.BBetako eredua

Fuente: Marichal, C., 2010,

Nueva historia de las crisis financieras.

Barcelona, Debate.

c. EE.BBetako eredua

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

3.3. Kapitalismo berria: diktadura faxistak

➢ Faxismoaren gorakada, kapitalismoaren krisiaren testuinguruan ulertu behar da

➢ Erregimen demokratikoen krisia eta diktaduren hedapena Europan zehar

➢ Kronologia eta boterea eskuratzeko modu ezberdinak (Italia, 1923 / Alemania, 1933 / Espainia, 1936-19)

3.3. Kapitalismo berria: diktadura faxistak

➢ Germaniar eredua

● Lan merkatuaren errepresio erregulazioa: • sindikatu eta greben debekua, eredu korporatiboa ...• Bortxazko lanen lehen esperientziak (SSetako

kontzentrazio eremuak, juduen lan bereziak ...)

● Eskariaren politika bereziak:• Eskari publikoari bultzada (armagintza eta azpiegiturak)• Eskari pribaturako bultzada:

• enplegua danontzat, kontsumorako pizgarriak ...• Automobilgintza berria: Wolkswagen

• Babes neurriak, autarkiaren goraipamena eta hedakuntzaren beharra (bizitzeko eremua)

➢ Germaniar eredua

● Eredu hau mantentzeko ezinbestekoa izanen da gerrara jotzea:• Espainiako gerran parte hartu• 1938: Sudeteetako inbasioa (Municheko Ituna)● 1939: Poloniako inbasioa

● Gerra hasi ostean: egiturazko arazoa:• Langile falta Alemaniako ekonomian

• Emakumeen enplegua ez zabaltzeko borontatea• Bortxazko lanen garapena: bortxazko etorkinak,

kontzentrazio eremuetako prisioneroak (SSren menpekoak) eta gerra prisioneroak

• Honen arazoak erregimenarentzat• Produktibitate baxuagoa (kualifikazio falta, ahulezia,

erresistentzia ...)• Arraza garbitasunaren politikaren aurkakoa

➢ Germaniar eredua

● Germaniar eredua

Iturria: Roth, K. H., 1997, ‘‘Unfree Labour in

the Area Under German Hegemony, 1930–1945: Some

Historical and Methodological

Questions”;Torn Brass and Marcel van der

Linden (eds.) Free and Unfree Labour:

The Debate Continues. (New York: Peter Lang

AG,)

4. Eredu alternatibo baten agerpena: sobietar ekonomia

4.1. Errusiar inperioaren gainbehera4.2. Prozesu iraultzailea (1917 – 1927)4.3. Stalinen diktadura (1922/27 - 1953)

Potemkim akorazatua (Kartela)1925. Serguei Mikhailovitch Eisenstein

4. Eredu alternatibo baten agerpena: sobietar ekonomia

4.1. Errusiar inperioaren gainbehera

➢ Feudalismotik atera berria zegoen nekazalgo egitura (1861; Morrontzaren deuseztapena)

➢ Industrializazio berantiarra, eta oso kontzentratua

➢ Monarkaren erresistentzia liberalismoaren oinarrien aurka (oso parlamentarismo ahula)

➢ Estatuaren ahulezia, legitimitate zein indar militarraren aldetik

4. Eredu alternatibo baten agerpena: sobietar ekonomia

4.2. Prozesu iraultzailea (1917 - 1927)

➢ I Mundu Gerra eta otsaileko iraultza

➢ Urriko iraultza eta lehen dekretuak (lurra, gerra eta industria)

➢ Gerra zibila eta gerra komunismoa (1918 – 1921)

➢ Ekonomia Politika Berria (1922 - 1926)

➢ Sobietar politikaren eztabaida nagusiak:● Iraultzaren hedapena ala estatu sobietarraren indatzea?● Industrializazio eredua (Bujarin / Stalin)

4. Eredu alternatibo baten agerpena: sobietar ekonomia

4.2. Prozesu iraultzailea (1917 - 1927)

4.3. Stalinen diktadura (1922/27 - 1953)

➢ Botere politikoaren zentralizazioa eta garbiketak Partidu Komunistan

➢ Estatu jabetza eta planifikazio zentralizatuaren aldeko apustua (Gosplan eta bost urteko planak)

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

4.3. Stalinen diktadura (1922/27 - 1953)

➢ Nekazaritzaren derrigorrezko kolektibizazioa: nekazari jabe txikien aurkako errepresioa (deportazioak, hilketak, bortxazko lanak eta goseteak -Holodomor, Ukrainia-).

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A. (2003).

Materiales para la historia de las

relaciones laborales. Madrid,

Tecnos.

4.3. Stalinen diktadura (1922/27 - 1953)

➢ Ekipamendu ondasunen industria astunaren aldeko apustua

Iturria: Palazuelos, E. (1991). “El sistema económico y su reforma”, en Taibo, C. (ed.) De la revolución de octubre a Gorvachov. Una aproximación a la Unión Soviética. Madrid, Fundamentos.

4.3. Stalinen diktadura (1922/27 - 1953)

➢ Gerra industriarako gaitasun handia

●Oinarrizko bibliografia

➢ Esku liburua:● TAFUNELL, X., 2005, “La economía internacional en los años de

entreguerras (1914 -1945)”, en COMíN, F., HERNÁNDEZ, M., y LLOPIS, E., Eds.: Historia económica mundial, siglos X-XX, Barcelona, Crítica.

➢ Irakurketa osagarriak:

● Friedman, J.A., 2007, “El mundo se disgrega (1914 – 1939)”, en Capitalismo Global, el transfondo económico de la historia del siglo XX. Barcelona, Crítica.

● Marichal, C., 2010, “El colapso financiero de 1929. ¿Por qué hubo una Gran Depresión en los años 30?”, en Nueva historia de las crisis financieras. Barcelona, Debate.

● Palazuelos, E., 1990, “El sistema económico y su reforma”, en Taibo, C., (ed.), De la Revolución de Octubre a Gorbachov. Una aproximación a la Unión Soviética. Madrid, Fundamentos.