7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 1/59
IntroducciónUnanuevaeradelacomunicación.
¿Quélugarocupalacomunicaciónennuestrasociedad?Aunquelacom.esunproblemadlahumanidadmuyantiguo,lairrupcióndenuevastécnicashacomunicadosuposicióndeunmodoconsiderable:haresultadoserunacom.máseficaz.Ladimensióntécnicadelacomunicaciónhasustituidoladimensiónhumanaysocial,muchosimaginanunasociedaddelacomunicación,enlaquesesolucionaránlamayoríadelosmalesdelahumanidad.Simultáneamentealatecnificaciónsehadesarrolladolalibertaddeinformación,quehahechodelidealdelacomunicaciónunodelosgrandesvaloresdenuestrasociedad.LasraícesdelacomunicaciónsehallanenlatradiciónreligiosayculturaldeOccidente.Suinstrumentalizaciónatravésdetécnicasmássofisticadashacambiadoradicalmentesuposición,introduciéndolaenlaeradelosinteresesylosbeneficios.Elatractivodelacomunicaciónresideenlacombinacióndevaloresyresultadostécnicos,idealeinterés,hastaqueconlamundializacióndelacomunicaciónyelpoderabsolutodeInternet,yanosabemoscualeslalógicaquelamantiene:losvaloresolosintereses,losidealesoelcomercio.Ésteeselmotivodequelacom.seaunaapuestapolíticaycultural,yaquemezclaambasdimensiones.
Perspectivateórica.Partiendodeladualidaddelacom.entreunsentidonormativo(delideal)yunsentidofuncional(delanecesidad),lacom.hasidounodelosrequisitosfundamentalesdelaaparicióndelasociedadmoderna.Lacomunicaciónesinseparabledellentomov.Deemancipacióndlindividuoydelnacimientodelademocracia.Lacomesfundamentalpor:Presuponelaexistenciadesereslibres,ylalibertaddecom.ydeinform.EselejedesusrelacionessocialesypolíticasDebegestionarlos2mov.Contradictoriossurgidodedosherenciaspolíticasdels.XVIIyXIX(libertadindividualyigualdaddetodos)Eslacondiciónnecesariaparaquehayademocraciademasas.Enunasociedadenquelainformaciónylacomunicaciónestánomnipresentes,estonoatañealacercamientoentreindividuosocolectivos,sinoalagestióndesusdiferencias.Nohaynadamáspeligrosqueverenlapresenciadetecnologíascadavezmásproductivaslacondicióndelacercamientoentreloshombres.
Cuantomáspróximosestánunosdeotros,másvisiblessonlasdiferencias,ymasnecesariogarantizarlasdistanciasparasoportarlasdisimilitudesyalcanzarla
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 2/59
coexistencia.Nohayteoríaposibledelacom.sinunarepresentacióndelasociedad:todateoríaimplicaunmodelodecom.enlosámbitosindividualycolectivo.Aquíseunenteoríadelacomydelasociedad.Eltiempotécniconoesjamáseltiempoeconómicoysocial.Lahistoria
econ.,socialyculturaldanormalmentesentidoalahistoriatécnicaynoalrevés.Elobjetivodeestelibro...Esaplicarestateoríaalosnuevosavancesdelacomunicación:elfuturodeinternetylaguerradelosmediosdecom.Losmediosdecom.demasas,sobretodoTv,nuncahanestadotandesvalorizadosconrelaciónalosmediosindividualizadosointeractivos.Lasinnovacionestécnicasnosharánpasardelasociedadindustrialaladelainformación,aunasociedaddondeloesencialdelasestructurasdescansesobreunalógicadelainf.Ydelacom.Seprecisaunateoríadelacom.quenosereduzcaalanálisisdelosresultadostécnicos.Setratadecomprenderporquélaideologíatécnicahairrumpidocontantaeficaciaenlacom.¿Porquéasistimosaestatecnificacióndelacomylasociedad?Opiniónyconocimiento.Posiciónteóricaprincipaldelacom:aflojarlascuerdasdelostresdiscursosqueoprimenlacomladelosempresarios,ladelosperiodistasyladelospersonajespolíticos.Ningunodeellosesfalso,peroningunodeseasituarlacom.dentrodel
conocimiento.¿Haylugarparalalógicadelconocimiento?Podráalgúndíaeldiscursodelascienciassocialeshacerseescucharenmateriadecom?Cuandopodrásercomparadoconlosdiscursosdeempresarios,políticosyperiodistas?Eldiscursodelascienciassocialesnopretendelaverdad.Parasalvaguardarunaciertaconcepcióndelacom.,hacefaltapensarla.Lafascinaciónporlastecnologías,sueconomíayperspectivas,losmodosylosconformismosrefuerzanelpensamientoúnico,cercanoalosinteresesyalejadodelosvalores,identificalarev.Delacomunicaciónconelprogresoylamodernidad.Nolepidaosauninvestigadorquepiensecomopolítico,empresariooperiodista.Enunsectordondetodovarápidamenteestandarizado,preservarunsitioparaunareflexiónteóricaesfundamental.Lafuncióndelainvest.Consisteenirmásalládeloqueesevidenteyvisible,parapensardeotramanerayelaborarconocimientos.Cadaunoadmitimoslapresenciadeestafuncióndelibertadintelectualydeinnovaciónendiferentessectoresdeinvest.,perotodosdesconfiamosdesu
existenciaenlascienciassociales.Desearíamosquelascienciassocialesreafirmaránlosdiscursosexistentes,peroelinterésdelasccssydel
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 3/59
investigaciónesintroducirotrosproblemasyotraslógicas:pensardeformadiferente.Noexistenconocimientossinpensamientocrítico,esnecesariodejardistanciaparacuestionarlosdiscursosytécnicas.Esprecisoobservarelmundodeotramaneraynoquedarsesatisfechoantelasevidencias.
¿Existerealmenteunarupturadesdeelpuntodevistadeunateoríadelacomentrelosmediosdecom.demasasylasnuevastecnologías?Setratadeuncambiosustancialenlaeconomíadelacom(relaciónindividualycolectiva)¿quélugarasignalasociedadalacom?Estaeslacuestiónppal.Todosestamosafavordelasnuevastecnologías,sobretodoencom.Estastecnol.Sonmassofisticadasqueestosdosmedios.Ahorabien,laeficaciayelsentidodeunsistemadecom.nosereduceasuresultadotécnico.Definirlacomunicación.Entenderellugarypapeldelacomunicaciónenlasociedadsignificaanalizarlasrelacionesentrelostresaspectosdelacom:sistematécnicomodeloculturaldominanteproyectoquesobreentiendelaorganizacióneconómica,técnicayjurídicadelastécnicasdecom.Hayunconflictoentreestastreslógicas.Elinterésdelasinvestigacioneses
demostrarque,silastecnologíassonlomásespectacular,loesencialnoesesonilosatractivosresultados,sinolacomprensióndelasrelaciones(+o-contradictorias)entresistematécnico,modeloculturalyproyectodeorganizacióndelacom.Estoselementospermitencomprenderelpapeldelacom.enunaépoca.¿Existeuncambiorealentrelosmediosdecom.demasaseInternet?Estarelacionadolainnovacióndelastecn.Conuncambioculturalenlosmodelosdecomindividualesycolectivos?Existeotroproyectodeorganizacióndelacom.otravisióndesupapelenunasociedadabierta?Estaeslacuestiónimport.Ynolosresultadostécnicos.Muchasteoríassebasanenunavisiónmaterialistaytecnicadelacom.estableciendorelacionesdirectasentrelaHªdelacom.yladesusetapastecnológicas.PerolaHªdelastecnol.Demuestralocontrario.Muchossuponenquelatecnologíacambiarádirectamentelasociedadyalosindividuos.Seadhierenalateoríadeldeterminismotecnológico:unarevolucióntecnológicaprovocaríaunarev.Enlaestructuraglobaldelassociedades.Pasamosasídeunaconcepciónmaterialistadelacom.aunaideología-latécnica-delacom.LaHªdemuestraloslímitesdelasteoríasdeterministas.Se
constataquelastecnologíasevolucionanmásrápidoquelosmodelosculturales,
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 4/59
ylaorg.Socialdelacom.noessuficienteparadefinirunsentidoenelprogresodelacom.Lapropuestadeunateoríadelacom.consisteennoreducirlacom.hastaunaexplotacióntecnológica,nitampocosuponerquelainnovacióntecn.Siempre
másrápidaquelaculturalosocial,modificaráalfinallasituacióngeneraldelasociedad.LOesencialenunsistemadecomnoeslatécnica.NohayTªdelacom.sinunateoríaimplícitaoexplícitadelasociedad.Esimposiblepensarenunstmatécnicodecom.sinrelacionarloconlascarct.Sociales/culturales.Elobjetivodelasnuevastécnicasdecom.essocializarlas,ynotecnificaralhombreoalasociedad:separarlacom.delproblemadelaproductividad.Elobjetivodeinternetnoessabersitodoelmundosebeneficiarádeélsinocomprendersiexistealgunarelaciónentreestestmatécnico,yuncambiodemodeloculturalysocialdelacom.Siestárelaciónentrelostresámbitosseproduce,estaremosanteunaverdaderarev.Delacom.(Occidentehaconocido2).DelsigloXVIals.XVIIIlaimprentafavorecióelnacimientodelmodeloindiv.Ylaconstruccióndeunespaciopúblicoparalaexpresiónylacirculacióndeopiniones.Dels.XIXalXX,primeroeltelfydespuéslaradioylaTvhanestadosrelacionadosconeltriunfodelindividualismoydelademocraciademasas.Enamboscasos,lainnovacióntecnológicahaadquiridosudimensiónrealsoloporqhuboenunespaci-tiemposimilarevolucionesradicalesdelordencultural-social.Sitomamosainternetcomoelsímbolodelasnuevastecn.Esnecesariosabersiestainnovaciónvuelveaencontraruncambioenlosmodelosyproyectos
socioculturales.Sinoexisteestarelación,lasnuevastecn.Pormuyseductorasyproductorasquesean,nosonsuficienteparaerigirseenunsímbolodelarev.Delaeconomíageneraldelacom.Ymenosensímbolodeunanuevasociedad.Tresobjetivosdellibro:Contribuiraunarevaloraciónteóricadelacom,demostrandoquenosolosetratadetecnologíasnideunmercadoenexpansión,sinotbunvaloresencialdenuestropatrimoniocultural.ConsisteenhacerexplícitoslosvínculosentreTºdelacomydelasociedad,partiendodeladif.Entrecom.normativaycom.funcional.Lacom.implica:-unstmatecnológico-unmodeloculturalderelacionesindivysociales-proyectodesociedad.Síalacom.comoobjetivoteórico,noalacom.comoideologíaDefenderunareflexiónsobrelaTv,mediodecom.esencialparalademocraciade
masas.Esevidentequelastecn.Evolucionanperoestonoessuficienteparacambiarunasociedad.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 5/59
AtravésdeldesprestigiodelaTv,ayeratítulodeinfluenciaembrutecedorayuniformizadora,yhoyennombredelosbuenosresultadosdelasnuevastecnologíasindividualizantes,encontramosnosólolaantiguahostilidadhacialosMdcdemasassinotbalaculturaydemocraciademasas.Estascríticascontrala
Tvtraducenladesconfianzacontralaselitesrespectoalaproblemáticadelacantidadydelacom.algranpúblico.LafuerzadelosMdcgeneralistasesprecisamentemantenerlasdosescalasdelacom.,laescalaindividualylacolectiva,mientrasquelosnuevosmediossesitúanenlaindividual.Losmediosgeneralistas,privilegianlalógicadelaoferta,recuerdanlaimport.dunaposiciónnormativaquedestaque,contrariamentealaideologíaactualdelademanda,comolaemancipaciónculturalpasaporlaoferta=maneradeimaginarlarelaciónentreescalaindividualylacolectiva.TocareltimbredealarmaparaEuropa.LatradiciónHcahacedeEuropalacunadelaTªdelacom.vinculadaalmodelodemocráticoyalavoluntaddecrearunespacioeconómicoypolíticonuevo.Enresumen,todoestapresenteparafavorecerdebatesteóricossobrelaposicióndelacom.enlasociedadmodernayelpapeldelasnuevastecn.Mañanalacom.aescalaseráfactordeconflictos,comolohansidolasmateriasprimas(petróleo,colonias..).Europaesunterritoriopioneroenmateriadecom.Estolepermitiríaromperelmonopolioamericano,sinembargo,sedecantaporlacontinuidad.LaU.Ehatomadoporsucuentaelpeordelosdiscursosideológicosobrenuevastecn.,fijándosecomoobjetivolaprimerasociedaddelainformaciónydela
comunicación.Continuidadpor:ladesreglamentaciónlaausenciadeambiciónparadaraconocerotraformadecom.intercultural.Sinembargo,laU.E.debepermitirinventarotraformadecooperaciónculturalapartirde15pueblosquehablan11lenguas.Laorganizacióndelacom.intercultural.,delaexcepcióncultural.Eldíaenquelascuestionesdecom.seanrealmenteobjetodedebatesteóricosyculturalescontradictorios,estehechoconstituirálapruebadelaapropiación,porpartedeloseuropeos,desudestinopolítico.Dosobjetivosteóricos.Restablecerlevinculoentreteoríadelacom.ytªdelasociedad.Conciernedirectamentealaposicióndelreceptoractitudcríticaenlarecepción.Lacapacidaddelreceptordenosermanipuladoporlosmensajes,aceptarelvínculodeestacapacidadcríticarespectoalacom.yalapolítica.Setratadedefenderquelacom.seareconocidacomograncuestiónteóricadela
democracia.Existeunadesproporciónentrelalegitimidadqueenvuelvealapolítica,laculturaylacienciayladébillegitimidaddelacom.Reducirestadif.Es
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 6/59
crucialenunmomentoenqlaseduccióndelastecn.Yeltamañodelosmercadosestaapuntodehacerqlacom.sedecantedelladodelosintereses,aexpensasdelosvalores.Laideadereglamentaciónnodebeserconsideradacomounobstáculoparalalibertaddelacom.sinocomounaproteccióndeestalibertad,lafunciónpúblicaseimpone,larupturasedebeproducirenelámbitoteórico:
hacerentrarlacom.enlasgrandescuestionespolíticas,socialesyculturales.Paralacom.lasteoríastodavíasonmásimportantesquelastecnologías.Elcomportamientodelreceptordebereexaminarse,tblosvínculosentreTªpolíticaydecom.Lamayoríadelastaspolíticashanignoradolasproblemáticasdelacom,porqestostemasdeinformacióntodavíanohanobtenidolegitimidadcultural.Lacom.desdeelp.d.vdeunaTªdelasociedad,cubreunámbitomuchomásextensoqueeldelainformación,quepermanecevinculadoalmensaje.Lacom.seocupadelastreslógicas:delemisor,mensajeyreceptorydesusdiferencias.Reevaluarlaproblemáticadelasmasasylacantidad.AmbasinquietandesdesiemprealassociedadesOccidentales.Vuelalaancestralpreocupaciónporlamultitud.Reconsiderarlacantidadesindispensableactualmentedebidoaltriunfoensusdosdimensiones:Funcional,graciasalamundialización,laaperturadelosmercadosylaeconomíaaescalaglobal.Normativa,conelidealdelaorganizaciónpacíficadelacomunidad
internacional.YanohayteoríapolíticasinTªdelacom.Lainteligenciadelreceptorylaproblemáticadelacantidadilustranlaimportanciadeambasdimensionesnotecnológicasdelacom..Lainteligenciadelreceptorylaproblemáticadelacantidadllevanalasdimensionesculturalesysocialesdelacom.ynosoloasudimensióntecn.Losresultadostécnicosnosustituyenlareflexión,sinoquelareclaman;eslaideologíalaqueseinstala.LaHªdemuestraqueelconocimientosiguesiendoelmejoraliadodelacomprensióndelmundo.Producirconocimientosesunamaneraderelativizarlaspromesasydeevitardecepcionesquesemanifestaráncuandolosindividuossedencuentadequenilafelicidadindividualysocialnilasociedaddelainf.Seencuentranenlostecladosoenlasterminales.***ImaginarselasnuevastecnologíassóloesposiblesiabandonamoselterrenodelaopinionesparareubicarladentrodeunaTªdelacom.delosMdc(Cap1y2).Estopermitecomprendersuslímitesysusintereses(Cap3),suarticulaciónconlosmediosdecom.demasas(Cap4)ysusobjetivoseuropeos(Cap5).
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 7/59
Estelibrotratabademostrarlaimportanciacultural,socialypolíticadelaTvenlademocraciademasas.Pretenderelativizareltemadelarevolucióndelacomunicaciónyquelaesenciadeestanoseencuentraenlastecnologías.Susresultadosnosonsiemprela
mejorcondiciónparaunamejorcom.humanaosocial.Tecnificarlacom.ohumanizarlaesunadelasprioridadesdels.XXI.AriadnaFernándezPlanells.CAPÍTULO1LACOMUNCACIÓNENELCENTRODELAMODERNIDADUNDEBATETEÓRICOFUNDAMENTALPocossectorestanvitalesparalasociedadcontemporáneaestántandeactualidadcomolacomunicacióntecnológica,puestoquetienesólounsiglodevida.Lasrupturasintroducidasporestastécnicashansidotanviolentasysehanllevadoacabotanrápidamente,queparecequeesténahídesdesiempre.LaventajaespecíficadelastecnologíasdelacomunicacióndelsigloXXconsisteenhaberalcanzadoatodoslospúblicos,todoslomediossocialesyculturales.LosmediosdecomulacióndelsigloXXhansidoinscritosenlalógicadela
cantidad.Elsímbolodelasociedadactualeseltríptico:sociedaddeconsumodemocraciademasasmediosdecomunicacióndemasas.Elgranpúblicodelosmediosdecomunicacióndemasaseselequivalente,encultura,alsufragiouniversalenpolítica.LarevolucióndelacomunicaciónestáadaptadaalasociedaddemasasdelsigloXX.Essusímbolo.Nadavolveráasercomoantesdequellegaranlosmediosdecomunicacióndemasas.Almismotiempo,tenemoslaimpresióndequelarevolucióndelacomunicaciónnosedetiene.Apenasnoshemosacostumbradoaestaescaladelosmediosdecomunicacióndegranpúblicocuandollegaunanuevarevoluciónconlosmultimediaqueindividualizanypermitenaccederaunnúmeroincalculabledecadenasdetelevisiónydeserviciosinformáticos.Laparadojadelacomunicacióneslasiguiente:silahistoriadelacomunicaciónesevidentementemuylarga,tanlargacomoladelhombre,ladelastecnologías
delmismonombrees,porelcontrario,extraordinariamentereciente;además,elhombredebeprepararseparalaetapasiguiente,enlaquetodoiráaúnmás
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 8/59
rápido.Yentonces,¿porquéhaytanpocasdiscusionesycontroversiassobrelastecnologíasdelacomunicación?Simplementeporquelaideacentralesquesetratadelprogreso.Eldogmaactual(puestoquesetratadeundogma),identificalafelicidadindividualycolectiva
conlacapacidaddeestar“conectado”ymulticonectado.Laconsecuencia:todacríticaexpresaydescubreunrechazoalprogresoyalporvenir,seidentificacontemoralcambioyalprogreso.ELVALSDELASMODASYLASREVOLUCIONESAntelastecnologíasdecomunicación,loshombressiemprevanconretraso,siempreobligadosairmásrápido.Lacomunicaciónsereducealastecnologías,ylastecnologíasseconviertenensentido,hastaelpuntodequeacabamosdellamaralasociedaddelmañana“sociedaddeinformaciónodecomunicación”ennombredelatecnologíadominante.Losmediosdecomunicaciónquecomentanestasevolucionesretomanestediscurso,propiodelosindustriales.Nadie,enlosúltimosdiezaños,haosadoplantearelproblemadeestacontinuidadinaudita,pormiedoaseracusadodehostilidadhaciaestarevolución.Dichodeotromodo,eldumpingideológicoestal,queinclusolosperiodistashanformadopartedeestaamenaza:plantearpreguntasysercrítico
esserhostilalprogreso.Laradio,ydespuéslatelevisión,hantenidoimpactosóloporqueestabanvinculadasalprofundomovimientoafavordelademocraciademasas.Conunatecnologíadecomunicación,loesencialradicamenosenlosresultadosdelmaterialqueenelvínculoexistenteentreestatecnología,unmodeloculturalderelacionesentreindividuosyelproyectoalquesededicaestatecnología.Latecnologíanoessuficienteparacambiarlacomunicacióndentrodelasociedad.Elrechazoapensarverdaderamenteenlacomunicaciónexplicalainfluenciaexcesivadeldiscursotecnológicoyeconómico.Silastecnologíassonelelementoevidentedelacomunicación,laesenciaes,elmodeloculturalquetransportanyelproyectorelacionadoconelrolylaorganizacióndelsistemadecomunicacióndeunasociedad;peroelsaltoadelanteenlastécnicaspresentalaventajaconsiderabledeevitarunareflexióndelconjuntoydeofrecerunacomprensión,aparentemente,inmediata.¿Resultado?Asistimosaunasucesióndemodas:
Seducciónporelsectorprivado.Latelevisiónprivadadebíacambiarlotodoydejarobsoletadefinitivamentelaideadetelevisiónpública.Porsupuesto,el
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 9/59
mercadonoharesuelto,comoporartedemagia,todaslasdificultadesanterioresalatelevisiónpública.Losmediostemáticos:todoaquelloquelosmediosdecomunicacióngeneralistasnohabíanconseguidotransmitirloharíanlaradioylatelevisióntemáticas.
Televisiónporcable:lasrelacioneshumanasysocialesdeberíanserredibujadasconlaemergenciadeuna“verdadera”democracialocalcomoprioridad.Desreglamentación:¿lano-regulacióneslamejorconfianzaquesepuededaralciudadano?ActualmenteconfiamosenlaRed:losmediosdecomunicacióndemasaslosrelacionamoscon“dominacióncultural”y“pasividad”;conlaRedpensamosen“libertadindividual”y“creación”.Estasmodasvantodasenelmismosentido:sumisiónaloquesurge,laciegacreenciaenatecnologíayenelmercado,lacertezadequetodovaacambiarenlacomunicaciónhumana,enlafamiliar,eneltrabajo,enelocio,enlapolítica,graciasalamultiplicacióndelastecnologíasdecomunicación.Elresultadoessimple:latécnicadefineelcontenidodelacomunicación.Simplementecadanuevageneracióntecnológicaresuelvealgunosdelosproblemasanteriores,desplazaaotrosycrea,amenudo,otrosnuevos.UNAANTIGUADESCONFIANZAHACIALACOMUNICACIÓN
Laausenciadedistanciafrentealatelevisiónyalasnuevastecnologíaseselsíntomadeunproblemamásgeneral:eldemalestaryladificultadquegenerapensarenlacomunicaciónenaculturaoccidental.Estoesporqueexisteundéficitrealdereflexiónydeinterésteórico.Instintivamente,desconfiamosdelacomunicaciónagranescalaparadojadelacomunicaciónennuestracultura:ellaesunodelosvalorescentrales,perotodosdesconfiamosdeella.Negamostantoladistanciacríticadelreceptorcomoladimensiónnormativadelemisor,esdecir,laposibilidaddeunaciertaincomprensión.Estaantiguadesconfianzahacialacomunicaciónestanparadojalcomoquelacomunicaciónseaunvalordeemancipaciónenelcentrodelaculturaoccidental.Lareivindicacióndelalibertaddecomunicareselfrutodeunalargabatalla:Renacimiento:porlalibertaddeconciencia,depensamientoydeexpresiónApartirdelossiglosXVIIyXVIII:porlalibertaddeloslibrosydelaprensa
SigloXIX:porlalibertaddeasociación,demanifestaciónydeparticipaciónpolítica.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 10/59
SigloXX:porlallegadadelademocraciademasas,conelsufragiouniversalylainformaciónparatodos.Laparadojadelacomunicaciónes:setratadeunodelosvaloresesencialesdela
culturapolíticaoccidentalalmismonivelquelosconceptosdelibertad,igualdadyfraternidad;perolacomunicaciónnuncahaadquiridolalegitimidad.Hemoscreídoidentificarelefectodeuna“malacomunicación”.Hemostemidonaturalmentealosmediosdecomunicacióndemasasy,hemoscreídoquelosmediosdemasas,porsuscambiostecnológicos,racionalizabantodavíamáslacomunicaciónyestablecíanunatransmisiónaúnmáseficazentreelemisor,elmensajeyelreceptor.Hemoscreídoqueestatransmisión,máseficaz,acentuabalosmecanismosdeinfluenciasy,comosepasabadelasociedadigualitariademasas,hemosinsistidoencastigarviolentamenteelefectodeestandarizaciónydemanipulacióndelosmediosdecomunicacióndemasas.Esestainsuficientevaloracióndelosconceptosdecomunicaciónyestadesconfianzarecurrenteconrelaciónalosmediosdecomunicacióngeneralistasloqueexplicalasituaciónactual:laseduccióndelasnuevastecnologías;éstasposeentodaslasvirtudesrechazadasporlosmediosdecomunicacióndemasas;quizásporqueelcarácterindividualylúdicopareceabrirunanuevaetapa,inclusomientrasqueesteusoindividualsuponeunaenormeinfraestructura.Peropensamossóloenelusoindividual,vemossolamenteelteclado.Podemosresumirloscuatromomentosdeestaantiguadesconfianzahaciala
comunicación:Laescalaindividual:lacomunicaciónesinseparabledecualquierexperienciahumana,eslabasedenuestrarelaciónconelmundoyconelprójimo.Lacomunicaciónnotriunfaprácticamentenunca.Laparadojaespues:sinohayexperienciaindividualsincomunicación,lacomunicaciónnoestárealmentevalorizada,yaquetodoscomprobamossusdificultades.Lacomunicaciónagranescala:alimentadaparcialmenteporlasdificultadesdelacomunicacióninterpersonal,ysiempreestáidentificadaconunatentativademanipulación,o,entodocaso,deinfluencia.Nocreemosenlasinceridaddelacomunicaciónagranescala.Lacomunicaciónagranescala,quees,sinembargo,elcomplementonaturaldelaluchaporlademocracia,damiedo.Losmediosdecomunicacióndemasascondensanestedobletemordelamanipulaciónydelacantidad.Soñamosconunacomunicaciónagranescalamásproductivaquelacomunicaciónhumanayalmismotiempo,desconfiamosdeella,puestoque,precisamente,esagranescala.Laalteracióndelaproblemáticaconlasnuevastecnologías.
Ladistinciónentrelosdostiposdecomunicación,laidealyladesimplenecesidad,esfundamental.Laoposiciónnoseestableceentrela“buena”
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 11/59
comunicaciónhumanayla“mala”comunicacióntecnológica.Sólolaacumulacióndeconocimientospermitepensarenelproblemaesencial:eldelaarticulacióndelacomunicacióncomovalorenlacuestióndelacantidadenlassociedadesabiertas.
Porejemplo,cuandoafirmamosquelageneralizacióndelasredesdeordenadoresydesatélitespermitiráunamejorcomprensióndentrodelacomunidadinternacional,estamosconfundiendocomunicaciónnormativaycomunicaciónfuncional:comosiintercambiarmensajesmásrápidosignificaraentendersemejor.Laaceleracióndelacirculacióndemensajes,imágeneseinformacionesdejamásvisiblesqueanteslasdiferenciaentreculturasysistemasdevalores.LAPOSICIÓNDELAIMAGENEstadesconfianzahacialacomunicacióndemasasestodavíamásevidentecuandosetratadeabordarlacuestióndelaposicióndelaimagen.Laimagensuscitareaccionescontrastadas.Cuatrofenómenosquepermitenconstruirladistanciaindispensableentreelobjeto,laimagenyelanálisis:Contextodelahistoria.Laimagenseinscribeenuncontexto,conunantesyundespués(relativización).Reconocerladimensióncríticadelreceptor.Nohayimagensinreceptor.El
receptoresamenudocrítico,losindividuos,consumidoresdeimágenes,sehanacercadosiempreaellascondesconfianza.Nopensarjamásenlaimagencomo“única”.Recordarquenohayimagensinimaginación.Laimaginaciónquetrabajaenlaconstruccióndeimágenestienetodaslasoportunidadesdeserdiferentealaquetrabajaenlarecepción.Laparadojadelaimagenes:anosotrosnosgustaylaconsumimosporqueestamossolosanteella;somoslibresdeamarlaoderechazarla,yestalibertadparecequesurjadenuestrapropiadecisión.Elreceptornoestásolo:todasuhistoriaysusvaloresintervienenenestapercepciónyanálisisdelaimagen.Losnuevosmediostecnológicosintroducenunimportantematiz:elvirtualdiferenciaradicalentrelaimagendelarealidadyladeunarealidadvirtual.Paraevitarlasconfusionesesprecisoinventarpermanentementereglasquepermitanatodoslosnivelesdelaproducción(difusiónyrecepcióndeimágenes)distinguir,entretodaslasimágenes,aquellasqueevocanlarealidadyaquellasquesonunasimulación.Estadistinciónesencialnosehallevadoadelante.Seríaextremadamentecomplejo:¿quiénpodríadecidirloqueesunabuenaimagen?
¿Apartirdequécriterios?¿Deberíaaplicarseatodaslasimágenes,inclusoaaquellasproducidasenelcampoartísticoycientífico?
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 12/59
Enelterrenomásmovedizodelasnuevastecnologías-ladistinciónentrelorealylovirtual-elsilencioteóricoeselmásensordecedor.Desconfiamosdelaimagensalvoenunpunto,elvirtual,noidentificadocomotal,mientrasque,paralelamente,nodesconfiamosdelosnuevosmediosdecomunicaciónque,
precisamente,constituyenunodeloslugaresprivilegiadosdeestavirtualidad.DISCURSOSRUIDOSOSYSILENCIOTEÓRICOLacomunicaciónes,eltemadeungrannúmerodediscursos.Enelordencronológicopodemoscitar:1º.Discursodelospolíticosyjuristas:defendían,alprincipio,unaorientacióndelosvalores.Laideadeunagranfilosofíadelosmediosdecomunicacióndemasasapareció,despuésdelosaños70,“desfasada”,ylacontinuidadeconómicaytecnológicafinalmenteselallevó.2º.Discursodelostécnicosydelosingenierosqueacompañólaexplosióntecnológica.3º.Discursodelosprimerosempresarios,años80,conlacreacióndelsectorprivadoylaentradamasivadelaeconomíaenlacomunicación.4º.Discursodelospublicitarios,tampococontribuyóalalegitimidaddelatelevisión.
5ºDiscursoestrellasdelapequeñapantalla,siellashancontribuidoalalegitimidadpopulardelatelevisión,tambiénhanfavorecido,consuscomentariossobrelacombinaciónsectorpúblico-sectorprivado,laideadeunatelevisiónespectáculoantesqueladeunatelevisiónpartedelasociedad.Latelevisión,alconvertirseenunaindustriahaidoabandonandoeldiscursodeorientaciónydevaloresquehabíasidoelsuyodurantelosaños50y60.Sehaconfundidoelfinaldelatelevisiónúnicayladeseadallegadadelacompetenciaconelfinaldeundiscursodeorientaciónsobrelatelevisión.6ºDiscursodelosespecialistasdelaaudienciaydelosestudios,sehaproducidounaconfusiónentreaudienciaycalidad.Losperiodistasnohanconseguidomodificarestediscursodelaaudienciaporque:Ellosmismossehanservidomuchodeél.LaprensaescritasiemprehatenidounarelaciónambiguaconlatelevisiónSinningunamoderación,sehanzambullidoenlasdeliciasylosmilagrosqueseesperabandelasnuevastecnologías.Lalógicadelascifrassehaimpuestoendetrimentodecualquierdiscursodevalor.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 13/59
7ºDiscursodelosdirigenteslosdirigentesdelossectoresprivadoshanadoptadoinvariablemente,losdiscursosdelosjefesdeindustriaconunaprácticamásomenosfuertedellenguajedelospolíticos.Losdirigentesdelsectorpúblicosehaninstaladoenundiscursoprudente,criticadoduranteañosporsuladomediocre.
8ºDiscursodelosempresariosvinculadosalasnuevastecnologías,nodejadedecirquetodovaacambiar:“losMdCdemasassonlosdinosauriosdelacomunicaciónyelfuturopertenecealainteractividadyalacreatividadindividual”.Estotiraunpocomásala“basuradelahistoria”unatecnología,latelevisión,delacualnosereivindicaránuncalosuficientesuimportanciasocial.9ºDiscursodelosgrandesgruposdecomunicaciónqueseestánreestructurandodesdehaceunos10años,acreditatambiénlaideadeunaentradaen“unanuevaeradelacomunicación”.Hacenydeshacenimperios,concentranycompran,fascinandoalosobservadores.Pidencontodassusfuerzasunadesreglamentaciónanivelmundial.10ºDiscursodeloseuropeos,nolleganniaponeraldiscursodeladesreglamentaciónamericanalaespecificidadeuropeaytampocoreivindicanquelacomunicación,másalládelaeconomía,estambiénunodelosvalorescentralesdenuestracultura.Lomássorprendenteesquetodoestohasidomuyrápido:enmenosdeunageneración;losoccidentalespasanentre3y4horasaldíadelantedelatele,yllegaránapasarde5a6horascuandoseañadanlasqueseestándelantedel
ordenador.Lafascinaciónpredominasobreeldeseodeentendermejor.Hayunatendenciaconvergentehaciaelabandonodelapolíticadeorientación.Laparadojaesdoble.Nosólolamultiplicacióndeestosdiscursosnohafavorecidounalógicadelconocimiento,sinosobretodoadesprestigiadolacomunicación.Laparadojaesquelostrabajosdecienciassocialessobrelatelevisión,laradio,laprensaylacomunicaciónengeneralhansidopublicados.Nofaltanlibrosnitampocoenseñanza,peroelproblemaesquenosonobjetoademanda.Lacomunicaciónesprobablementeunodelossectoresdelarealidadenquelademandadeconocimientosesmásdébil.Asípues,esnecesarioentenderporquénoqueremossabertanto.DIEZRAZONESPARANOQUERERSABERMÁSSihubierahabidounareflexiónautónomasobrelaposicióndelacomunicaciónensusrelacionesconlasociedadcivilylapolítica,ysobretodolasrelacionesentrelastecnologíasdecomunicaciónydemocracia,nohabríahabidoestadesconfianzahacialaradioylatelevisiónniestaadhesiónalasnuevas
tecnologías.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 14/59
Acabamosdeverquenumerososdiscursosrodeanyllenanlacomunicación,aumentadosporlasproezasdelastecnologías.Hayotrascausasdeestaresistenciaanteunconocimientoteóricodelacomunicación:Elfantasmadelpodertotalydelamanipulación.Hoyhadesparecidoconlas
nuevastecnologías.Ladificultaddeanálisis.Deseodeconocimiento.Razónvinculadaalaomnipresenciadelastecnologíasentodoslosactosdelavidacotidiana.Eldesprestigioquesedesprendeestranquilizador.Elusoparecelamejorrespuestaalasnecesidadesdeconocimiento.Laquintarazóndeestaresistenciaalanálisisprocededelosmismosmedioscultivados.Éstossehansentido,erróneamente,amenazadosensuculturadeelite,inclusoensupapel,porlallegadadelosmediosdecomunicacióngeneralistasque,casimecánicamente,handesplazadolasfronterasentreculturadeelite,culturamediana,culturademasas,yculturaparticular,sinreconsiderarsupapel.Lasextarazónesladificultadteóricadecrearelvínculoentreproblemáticasmuyantiguasreferentesalosmodelospsicológicos,filosóficosyliterariosdelacomunicaciónhumanaclásica,ylaexplosióndelacomunicacióntecnológicaenlaqueloscambioshanidoprodigiosamenterápidosenmediosiglo.
Laséptimarazónatañealacomunicacióncomoobjetodeconocimiento.Éstanoesnuncaparanosotrosunobjetoneutro,puestoquesiempreestamosligadosalacomunicación.Noqueremossaberdemasiadosobrelacomunicaciónporqueéstasiemprenosatrapaconnuestroséxitosynuestrosfracasos,mientrasquelastecnologías,porsusresultadosysuracionalidad,danlaimpresióndeuneventualdominiodeltiempoydelespacio.Laoctavarazónesladebilidadmismadeunademandadeconocimientoporpartedelasociedad.Políticadelavestruz.LanovenarazóneslaamplituddelmovimientoconelcuallaselitesigualquelospolíticosylosperiodistacontrariamentealoquehabíapasadoconlosMdCdemasas,semovilizanporlasnuevastecnologías.Lamodaylafascinaciónexplicanestaadhesiónsinningunadistanciacrítica.Laultimarazónesqueelpublicosefabricaélmismolaopinión.Trescaracterísticasdelacomunicaciónexplicanelcontrasentidodelcualhansidoobjetoayerlatelevisiónyhoylasnuevastecnologíasdecomunicación:
Latelevisiónigualquelacomunicación,nuncahatenidomuchalegitimidadculturaleintelectual.Nosólonohayungraninterésporlasteoríasdela
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 15/59
comunicación,sinoqueesteescasointeréshasidoacentuadoporlapocalegitimidaddelosmediosdecomunicacióngeneralistas.Lasegundaconstataciónconciernealasprácticas.Éstasevolucionanmáslentamentequelasinnovacionestecnológicasylasmodas.
Esrevitalizanteconstatarquelaradioylatelevisióncontinúansiendo,conventaja,losprincipalesmediosdecomunicación,ocio,culturayaperturaalmundo.Lasprácticasdelosmediosdecomunicacióngeneralistasconservanlaconfianzadelpúblico.Estonosignificaunaadhesiónsistemáticaalosprogramas,sinoquesignificaquehayunaadhesiónencuantoasupapel.Latelevisiónpúblicahaconservadolaconfianzadelaaudiencia.Sinembargo,hacediezañosestabaclaroqueelfindelatelevisiónpúblicaerainminente.Loesencialdelacomunicaciónnosonlosresultadosdelastecnologías,nilaaperturademercado,sinolanecesidaddepensarenlacomunicación.CIIMEDIOSDECOMUNICACIÓNGENERALISTASYGRANPÚBLICOTELEVISIÓNGENERALISTA:UNAVICTORIAILEGÍTIMALatelevisióncorrespondíaenparteaesteidealdemocráticoquepermiteelaccesodeunagrancantidaddepúblicoalainformación,alaculturaoala
diversión.Diganloquediganlaselites,latelevisiónleshadadomiedo.Ademásenlugardeverunaoportunidadparalaculturademasas,hanvistounamáquinaparainfluenciarsobrelosánimosy“bajarelnivelcultural”.Laeconomíageneraldelatelevisión,sedivideentrespartesdesiguales:unamayoríaparalatelevisióngeneralista,lodemásparalosserviciosdelcableyelmultimedia.Latelevisióngusta,peroformapartetantodelavidacotidiana,quenoesprecisohablardeellasalvoparaquejarse,yaquelaparadojaesquenosesindispensablesinquenosotrosestemossatisfechos.Estedoblemovimiento,usoydecepción,contribuyealapérdidadelalegitimidaddelatelevisión.Esfalsodecirqueeltelespectadorsedejaengañarporloqueve.Aquíencontramosalgoimportante:elpúblicoestádotadodeinteligenciacríticay,aunqueotorgueéxitoalatelevisión,sabeguardarlasdistancias.Mirarnosignificaobligatoriamenteadherirsealoquesemira.Enelespaciodecomunicación,ylostemasdecuriosidadydecomprensiónsonmuchomásampliosactualmente,enlamedidadelnivelculturaldelapoblación
esmáselevado.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 16/59
Enresumen,eléxitodelatelevisiónesinmenso,real,duradero.Ladiferenciaentrelaofertaylademandadeprogramasexplicaeléxitodelosmediosdecomunicacióntemáticos,ladificultaddelatelevisiónesintentarfacilitarunaccesoalacultura.Latelevisiónesunespectáculoynopuedeserunaescuelaconimágenes.Lasoluciónconsisteenpartirdeestanecesidaddedistracciones
paraelevarlashacialosprogramasdecalidad.Estaevidenciadelacomunicacióndemasasledafuerzayexplicasupapelinestimabl4devínculosocialydeaperturaalaculturacontemporánea.Estabanalidaddelatelevisiónesunmedioparasoportarlapruebadelaaperturaalmundo.Ladiversiónylaheterogeneidaddelosprogramassonunodelosmodosdecompensarlosefectosdesestabilizantesdeestaaperturaalmundo.Labanalidadeslacondiciónporlacuallatelevisiónjuegaestepapeldeaperturaalmundo,tantoporlaexperienciapersonalcomoporelaccesoalahistoria.Estamostanacostumbradosalpapelesencialdelatelevisiónenlademocraciaqueolvidamoscómoestabanalidadaparentecumpleenrealidadunamisiónesencial.Estasdiferenciasentreelimportantepapelquejuegalatelevisiónylaconformidadcríticaquelorodeailustranlafaltadereflexióndelaselitessobrelasociedadcontemporánea,ymuestrancómosusconstantescríticashacialasociedaddemasasexpresansuconformidadydemuestransuretrasoencomprendertresgrandescuestionesdelamodernidad:lacomunicación,lacantidadylarelaciónentreesferapúblicayesferaprivadaenunasociedadabierta.
Labanalidadnosedeanuestrasociedad,sinoasucrédito.Enprimerlugar,porquesonelresultadodeuninmensotrabajodeemancipaciónculturalyporqueestabanalidadesunadelaspuertasdeentradaesencialesalacomprensióndelascontradiccionesdelasociedadcontemporánea.Estaconformidadcríticaconllevadificultadparacomprenderyunaincapacidaddeverque,endosgeneraciones,hemospasadodedosculturas,ladeeliteylaculturapopular,acuatroformasdecultura,ladeelite,lamediana,lademasasylaparticular.Laparadojaessiemprelamisma:nosetratamásquedehacervivirlademocraciademasas,presentadacomoelúnicosistemapolíticoviable,lospartidos,lossindicatosylosmovimientosdeopiniónaunque,simultáneamente,critiquemostodaslasmanifestacionesconcretas,entrelasqueseencuentranlosmediosdecomunicación.Latelevisiónpresentadosventajas:valorizalalógicadelaofertaydestacalasdificultadesdelacomunicación,asaber,laincomprensiblediferenciaentrelastreslógicas,ladelemisor,ladelmensajeyladelreceptor.LAGRANDEZADELALÓGICADELAOFERTALatelevisióneselejemplodelaimportanciadeunapolíticadelaoferta.Destacar
lapreeminenciadelaofertaesrecordartodalahistoriadelacultura.Siqueremosfacilitarelaccesoalacultura,esprecisoampliarlaofertaculturalyno
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 17/59
sólointeresarseporlademanda.Paraformulardemanda,esnecesarioorganizarelaccesoalmundo.Estamejorcapacidaddecomprensióndelmundopermite,enunsegundomomento,formularunademanda.Contrariamentealdiscursoquedominaactualmente,laemancipaciónpasaprimeroporlaofertaynoporlademanda,puestoqueeslaofertalaquepermiteconstituirlosmarcosde
comprensiónapartirdeloscualessevaamanifestarlademanda.Estaofertadebeserlomásampliaposibleyaquelasvíasdeaccesoalaculturasonmúltiples,yningunadeellasseinteresaporelmismotemaalmismotiempo.Desdeelpuntodevistadeunateoríadelatelevisión,nuncaseinsistirálossuficientesobrelaimportanciadelastelevisionesgeneralistasysobrelalógicadelaoferta.Todateoríadelpúblicoimplicaunateoríadelatelevisión,ydespués,unarepresentacióndelasociedad.Losargumentosquecondenanelconceptodegranpúblicoseparecenaaquellosqueregularmentecondenanelconceptodedemocracia.Sedeberecodartambién,evidentemente,queelpúbliconuncaespasivooajeno.Lacontrapartidaaestapreeminenciadelaofertaconciernealaexigenciadecalidad.Noessuficienterecordarlasuperioridaddelatelevisióngeneralistafrentealatelevisióntemática,sinoquetambiénesprecisoverelvínculoqueexisteentretelevisióngeneralista,serviciopúblicoeidentidadnacional.Latelevisiónprivada
generalistanoestátentadaaampliarsupaletadeprogramasmásalládeaquellosqueleaseguranlaaudiencia,lapúblicapuedecontinuarofreciendounapaletadeprogramasgeneralistasmásampliaquelatelevisiónprivada.Cuandomásgeneralistaeslaofertadelatelevisiónmásdesempeñaaquéllasupapeldecomunicaciónnacional.Latelevisióneselprincipalespejodelasociedad;esesencialparalacohesiónsocialqueloscomponentessocialesyculturalesdelasociedadpuedanencontrarseydescubrirse.Ellosuponeunamejorasustancialdelacalidaddelaforte,lacualeslaclavedeestateoríadelatelevisión.Valorizarlatelevisióndelaofertaobligaavalorizarlacalidaddelosprogramas.Loqueesinteresantedelatelevisióngeneralistaeslamaneraconquemanifiestalasdificultadesdelacomunicación.Latelevisióntemáticaofrecealpúblicoloqueéstereclama,hechoquenopermitevertanfácilmenteloslímitesdelacomunicación.Lasdificultadesdelosmediosdecomunicacióngeneralistas,enelajusteoferta-demanda,ilustranmásfácilmentequelostemáticosestaleydelacomunicación:nohaycomunicaciónsinerror,sinriesgoysindecepción.Noexistelaracionalidadenmateriadecomunicación;su“rendimiento”essiempreincierto.Lacomunicacióntemáticaesmáseficazyracionalquelacomunicacióngeneralista,peroéstanoseríanadasinlaprimeraynopuedereducirmejorquelacomunicacióngeneralistaestadiferenciaentrelaofertayla
demanda.Porquelademandaesamenudoimplícitaynecesitaunaofertapara
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 18/59
formularse.Yporquelainnovaciónprovienefrecuentementedelaoferta,porlaquesemanifiestanlacreación,lanovedadylasdiferencias.Loslímitesdelosmediosdecomunicacióngeneralistasnodebenatribuirseaellosmismos,sinoque,sonunagarantíadelademocraciademasasque,
diariamente,tienequeorganizarlaconvivenciaentreuniversossocialesyculturalesquetodoloseparan.Elgranpúblicodelatelevisiónnoesotroquelafiguradelsufragiouniversaleneldelapolítica.Enamboscasos,setratadeuna“ficción”.Asípues,noexistedemocraciaposiblesinmediosdecomunicacióngeneralistaqueprivilegienunalógicadelaofertalomásampliaposible.Debemosadmitirestadobleparadoja:nohayculturademasassinunaofertageneralistalomásampliaposible,peroestaofertasuscitapocaadmiraciónyreconocimientoporpartedecasitodoslospúblicos.Laradioylatelevisiónseconsideranherramientasdel“pasado”porquesebasanenlaoferta,enbeneficiodelosmediosdecomunicacióninteractivos,individualizadosybasadosenlademanda.Losmediosdecomunicacióndemasas,conrelaciónaesteobjetivoesencialdeestarjuntosdeunacolectividad,están,porsulógicadelaofertageneralistamuchomásavanzadosquelosmediosdecomunicacióntemáticosolasnuevastecnologías.¿PARAQUÉSIRVELATELEVISIÓN?
Parareunirindividuosypúblicoqueestánseparadosportodolodemásyparaofrecerleslaposibilidaddeparticiparindividualmenteenunaactividadcolectiva.Elespectadoreselmismoindividuoqueelciudadano,loqueimplicaqueseledebeasignarlasmismascualidades.Latelevisióngeneralistaeslaúnicaactividadque,juntoalaslecciones,reúnetantaparticipacióncolectiva.Sielpúblicomiralosprogramasmalos,noestantoporquelegustancomoporqueselosofrecen.Porestoelaudimetromidemenoslademandaquelareacciónantelaoferta.Porestolatelevisiónesindisociabledelademocraciademasasydescansasobrelamismaapuesta:respetaralindividuoyaportaralciudadano,esdecir,alespectador,losmediosparacomprenderelmundoenelquevive.Lacuestióndefondoes:¿paraquésirvelatelevisión?Sirveparahablar.Esunaformidableherramientadecomunicaciónentrelosindividuos.Latelevisiónesunobjetodeconversación.Esporell9oqueesunvinculosocialindispensableenunasociedaddondelosindividuosamenudoestánaisladosy,aveces,solos.La
televisiónhaamortiguadolosefectosnegativosdeestasprofundasmutaciones,ofreciendounnuevovínculosocialenunasociedadindividualistademasas.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 19/59
Suimportanciaestangrandepolíticamentecomosocialmente.Elcontroldelasimágenesnoaseguraelcontroldelasconciencias.Desdeelpuntodevistadeunateoríasociológica,¿cualesactualmenteel
problemaesencialparalatelevisión?Conservarlatensiónentreestasdosdimensionescontradictoriaseslacausadesuéxito:larealizaciónindividualdeunaactividadcolectiva.¿Cuáleselriesgo?Romperestadimensióncontradictoria,abandonarelobjetivocolectivo,nointeresarsemásqueporladimensiónindividual.Yesaquídondeapareceelpeligrodeunamalautilizacióndelasnuevastecnologías.¿Laconsecuencia?Unatelevisióndedosvelocidadesgeneralistaydepocavariedadparalospúblicospopularesyunamiriadadeprogramasmásinteresantesenlasredestemáticas.Laevoluciónapuestapuesporlaindividualización,siempreconsideradacomoun“progreso”.Conlafragmentación,llegamostambiénalpapelprincipaldelatelevisióncomovínculosocial.Lalibertaddeelecciónseconvierteaquíenelprincipiodelaindiferenciahaciaelotro.Sielespectadorescoge,peroapartirdeunaofertaorganizada.Elespectadornoeselprogramador.Esporelloquelatelevisióngeneralistanoestácondenadaporlaevoluciónactual,sinoalcontrario.
Laindividualizacióndeloscomportamientossepresentacomoelcontrapesonecesarioparalaexistenciadeunasociedaddemasas,peroésta,estámenosamenazadaporelprocesode“masificación”queporlosaspectosperversosdelaindividualizaciónydelasegmentaciónsocial.Laamenazamáseslasoledadorganizada,egoísmoinstitucionalizadoynarcisismoetiquetado.Latelevisiónobligaalmenosareconocersulegitimidad.Yreconocerlaposicióndelotro,¿noesyaelprimerindiciodeunasocialización?Laconvivenciadelosprogramasenuncanalesunadelasmanifestacionesdelaconvivenciasocial.UNMANIFIESTOHeagrupadoendiezpuntoslasíntesisdelaposiciónteóricaquedefiendoreferentealsentidoyalpapeldelatelevisióndemasasenunmanifiestoquehainspiradoalComitéFrancésdeAudiovisuales,creadoen1993.1) Latelevisióneslaprincipalherramientadeinformación,dediversiónydeculturadelaaplastantemayoríadelosciudadanosdelospaísesdesarrollados.Estasituacióncrearesponsabilidadsocialyculturalparalosdirectores.2) Lalibertaddecomunicación,nosignificaunaausenciadereglamentación.
Lareglamentacióndelsectoraudiovisualseimponehoyendíamásqueayer,por
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 20/59
elhechodelaabundanciadeimágenes.Lalibertaddeeleccióndelespectadornoexcluyeunaorganización.3) UnavezadmitidaenEuropalacompetenciaentresectorpúblicoysectorprivado,ladificultadseencuentraenelmantenimientodeunsectorpúblico
fuerteenunsistemadecompetenciaequilibrado.4) Latelevisiónpúblicaseencuentraahoraenunaposiciónmejor,porquelostelespectadoreshanentendidoInternetylaslimitacionesdelatelevisiónprivada.Porquelareduccióndelaoferta,alrededordealgunosprogramasdeéxitoaseguradodejainsatisfechaunabuenapartedelasdemandas.Yporqueelsectorpúblicohatomadoconcienciadelaimperiosanecesidaddeunaplazamientoconlacondicióndequehagaunacosadiferentequelatelevisiónprivada.5) Unsistemaaudiovisualequilibradoesaquelenelquelosdossectorestienenuntamañocomprable,yenelqueloscanalesgeneralistas,públicosyprivados,conservanlamayorpartedelaaudiencia.Elverdaderodesafíodelatelevisióncontinúasiendoelgranpúblico.6) Noexistelatelevisiónsinunaconcepciónimplícitaoexplícitadesupapelenlasociedad.Elconsumoindividualdeunaactividadcolectiva,obligaaplantearlapreguntaprincipalparacualquiertelevisión:unatelevisión¿paraqué?7) Sidesdeunpuntodevistateóricoladiferenciaentrelosdossistemasde
organizacióndelatelevisiónessimple,apriorinadagarantizalacalidaddelatelevisiónpública.8) Latelevisiónpúblicadebepoderhacersuyaetaconstatación:elespectadoreselmismoindividuoqueelciudadano.Sielciudadanoesconsideradointeligente,lamismainteligenciadebeserleaplicadaensudimensióndeespectador.9) Lacalidaddelosprogramasyportanto,delosprofesionalesqueloscreancorrespondealacalidaddelpúblico.Lainternacionalizacióndeladifusióndelaimagenydelmercadodelosprogramasnosignificaladesaparicióndelpapeldeidentidadnacionaldelatelevisiónencadapaís.10) Latelevisiónseenfrentaactualmentecondosriesgosqueconstituyensusideologíasmásperniciosas.a) Laprimeraeslaideologíadelmercado.Elespectadoreselmejorprogramador.b) Lasegunda,complementariadelresto,eslaideologíatécnica.Estaveenlaexplosióntecnologíasdecomunicaciónelfuturodelatelevisión.Laverdadera
libertad,ladelaelecciónestrictamenteindividual,seríaposible,paralosdefensoresdeestaideología,graciasalastecnologías.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 21/59
Estasdosideologíassobrevaloranladimensiónindividualdelatelevisiónendetrimentodeladimensióncolectiva.Perolafuerzaylaoriginalidaddelatelevisiónestáenelhechodequeestaactividadesalavezindividualycolectiva,yambassonindisociables.Lamultiplicacióndelossoportesydelosprogramas
laobliganmásquenuncaaunapolíticadelaudiovisual,delaelecciónydelasorientaciones.Lacomunicaciónenununiversoactualmentesinfronterasesunaapuestademasiadoimportanteparaserdejadasóloalasleyesdelmercadooalasdelastecnologías.Laabundanciadeimágenesnoreduceelinterésdeunaambiciónporlatelevisión:másbienlareclama.4-ESCAPARALAGUERRADELOSMEDIOSDECOMUNICACIÓNConestelibromegustaríacontribuirauncambiodeactitud:salirdelfalsodebatedeantiguoscontramodernos,viejoscontranuevosmediosdecomunicación,progresocontraconservadurismo...endefinitiva,desatarelnudodelaideologíatécnicaysugerirquelacomunicacióneslagrancuestión.Ésteeselobjetivoesencial:rehabilitarlacomunicacióncomopatrimonioteóricoesencialdelpensamientooccidental.Desdeestaperspectiva,meimpongocomoprioridadinsistirsobredospuntos:1-Noexiste<<progreso>>enlaincorporacióndelasnuevastecnologíasalosmediosdecomunicacióndemasas.Esciertoqueexisteunprogresotécnico,pero
esteprogresotécniconobastaparaquepodamosconsiderarqueiniciaunprocesogeneralenlacomunicación,puestoqueloesencialdeéstanoresideenlosresultadostécnicos,puestoqueloesencialdeéstanoresideenlosresultadostécnicos.Laidealizacióndelatecnologíaevocalafascinaciónqueejercelatécnicaennuestrasociedad.Loesencialestáenlarelaciónentreunsistematecnológico,elmodeloculturalindividualistaylarealidadsocialdelademocraciademasas.Lasteoríasdebensituarseconrelaciónaesteobjetivo.2-Noexisteoposiciónentrelatelevisiónqueseocupadelnúmero-delasmasas-ylosnuevosmediosdecomunicaciónqueseocupandelindividuo.Losdosplanteanelmismoproblema,eldelarelacióncontradictoriaentrelaescalaindividualylacolectiva.Lointeresanteenlaaproximaciónentrelosmediosdecomunicacióndemasasylasnuevastecnologíasesobservarcómoambossistemasdecomunicaciónconsiguentriunfosreferentesalacuestiónqueplantean,ladelasrelacionesentrelacomunicaciónindividualycolectiva.Losobjetivoscomunes1-Iniciarunreflexiónteóricasobrelacomunicaciónquetengaencuentasustresdimensionesyquedemuestrelaimportanciadelaaplicacióndeunapolíticadereglamentación,precisamenteporquelasdimensionessocialesyculturalesson
tanimportantescomoladimensióntecnológica.Porotrolado,estadimensióntecnológicanoescompletamenteneutraycomportantambiéndimensiones
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 22/59
culturales.Precisamenteporquelatecnologíaesinseparabledelasdimensionesculturalesysociales,debemosorganizarlaconvivenciaentrelossistemasdecomunicación:deestemodo,evitaremoslalógicaúnicayreductoradelamodernización.
Existentécnicasdecomunicaciónmundiales,peronoexistecomunicaciónmundial.Yestoestanciertoparalosmediosdecomunicacióngeneralistascomoparalasnuevastecnologías.Hayprogresoenmateriadecomunicaciónsiseda,ysolamentesiseda,unencuentroentreunainnovacióntecnológicayuncambiodemodeloculturalydeconcepcióndelacomunicaciónenlasociedad.Ladefensadelareglamentaciónnoeselmedioparafrenarelprogreso,sinounamaneraderecordarelpesoesencialdelasotrasdosdimensionesdelacomunicación,yderecordartambiénquenoexistelibertaddecomunicaciónsinreglamentación,esdecir,sinproteccióndeesalibertad.ElinformequeabrelapuertasaladesreglamentaciónllegadeEEUU,dondeeléxitocrecientedelasnuevastecnologíasparecejustificarelabandonodelas“prácticaspuntillosasydeotraépoca”.Elproblemanohavariadodesdehacesiglos:elpoderosoreclamasiempreellibrecambio,puestoqueleesfavorable,mientrasdestacaqueestobeneficiaráatodos;seleolvidaseñalarqueloharáenproporcionesdesiguales.Lasreglasinternacionalessonelúnicomedioquetenemosparaminimizarlosriesgosvinculadosconestamundializacióndelascondicionesdelacomunicación,causadenuevosyprofundosfactoresdedesigualdad.
Lamundializacióndelaccesoalasredesnosignificaenabsolutounareparticiónmundialmásigualitariadelasriquezastécnicasohumanas.Lareglamentacióntambiénsirvepararecordarquelacomunicaciónjamáspuedereducirse,comohacentantosautores,aunaproblemáticadelastransmisión.Esciertoquehayreglascomunesparacadatecnologíadecomunicación,perolomásimportanteeslamaneraenlaquecadaculturahacesuyalatecnologíaconrelaciónasuuniversosocial,mentalycultural,comolohandemostradosiempreloshistoriadoresylosantropólogos.2-Elsegundoobjetivoconciernealasrelacionesentrecomunicaciónfuncionalycomunicaciónnormativaenelmomentodelamundialización.Paraquelasaplicacionesseanmundiales,esprecisoqueseanlobastantesimples,esdecir,funcionales,endetrimentodeladimensiónnormativaqueseapoyaenelrespetoalasdiferencias.Estoesloqueconducealasaproximacionesindustrialesentreeditoresdeprogramasdenavegaciónydelenguajesdeprogramación:eescalamundial,lacompetenciasereducealaluchaentreelgrupoformadoporAol,Netscape,SunyJavaporunladoyporelotro,elpoloMicrosoft.LoqueestáenjuegoenestabatallaeselcontroldeaccesoaInternetatravésdelosportales.Noexistepúblicointernacional,sinopúblicosnacionalesque,devezencuando,consumenproductosinternacionales.Cuantomásinternacionalessonlos
productos,mássedebenpreservarlasidentidadesculturales.Reforzandolasidentidadesevitaremosunaestandarizacióninternacionaldelacomunicación
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 23/59
quesólopodríatraercomoconsecuenciarevueltasyconflictos.Seimponeunareflexióncríticasobrelospeligrosdelamundializaciónenelmomentoenqueenmenosdeveinteañosdemundializacióndelaeconomíaydelahorrodesembocanenlacrisismonetariayfinancierade1997-1998.Necesidaddetomarconcienciadequelamundializacióndelainformaciónydela
comunicacióncorreelriesgodeconvertirseenunpoderosofactordeinestabilidadydeconflictos.3-Eltercerobjetivocomúnconcierneaunareflexiónsobrelaposicióndelasociedadindividualistademasas,queadministralasdosdimensionescontradictoriasdelalibertadydelaigualdad,ensusrespectivasrelacionesconlosmediosdecomunicacióndemasasylasnuevastecnologías.4-Elcuartoobjetivoconciernealareflexiónsobrelospúblicosylarecepción.Desdeelmomentoenquelaoposiciónentrelasdosescalasdepúblico,individualycolectiva,noessignificativa,puestoquecadaunodenosotroscirculapermanentementeentreambasescalas,lacuestiónsecentraenunareflexióncualitativasobrelareflexión.Lalógicadecómputo(votos,audiencia,sondeos...)esampliamenteinsuficiente.Rehabilitar,relanzarelconceptode“granpúblico”esunodelosobjetivoscomunesalosmediosdecomunicacióngeneralistasyalasnuevastecnologías.Lasnuevastecnologíascontinúansiendoelrpivilegiodeunámbitoreducido,mientrasquelatelevisióntieneunaextraordinariaexperienciaenmateriadedivulgaciónydecomunicaciónagranescala.Mediadoraprivilegiadadelaccesoalmundoparalamayoría,tambiénseríamediadoraparaelaccesoalmundodel
multimedia.LosobjetivosespecíficosparalosmediosdecomunicaciónLospeligrosdeunadesestabilizacióndelatelevisiónsonmuchomásgravesacausadequesulegitimidadjamáshasidocuestionadaydequelareflexiónacercadesusituaciónhasidomásbienlimitada.Estosobjetivossoncuatro.1-AfirmarlafuerteambicióndelatelevisiónpúblicaenEuropa,queenlosúltimosquinceañossehainscritoenlarealidadhistóricaysocial.Latelevisiónpúblicaestabaayer“desfasada”,comoestánhoy“desfasados”losmediosdecomunicacióndemasas.Sinembargo,latelevisiónsehamantenido,notantoporlacalidaddesusprogramascomoporlafidelidaddesupúblico.Laindependenciadelosperiodistasconrespectoalpoderpolítico,haaumentado,ampliandounmovimientodecompetenciapúblico-privado.LaideaderegulaciónhasidoaceptadagraciasalacreacióndeinstitucionesdeltipoConseilsupérieurdel'audiovisuel.Losaspectosnegativosconciernenalaausenciadeambicionesdeunapolíticaaudiovisualeuropea.LosnuevosmediosinteresanmuchomásalaUniónEuropeaquelostradicionales,apesardequelaproporcióndeusuariosesde
unoacien.Estaausenciadeambicióneuropea,quesetraduceenlaposicióndeinfundirmiedoenloquerespectaaderechosdeautor,coproduccioneseuropeas
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 24/59
ylaexcepciónculturalfrentealosEstadosUnidos,reconfortalaideadequeEuropaprontotomaráelcamino,enmateriadecomunicación,deladesreglamentación.TambiénsetraduceenunaincapacidadparadaraEuronewslaposicióndeungrancanalinformativoparaEuropa,asícomoparasusfronterasdelesteydelsur.
2-Acontinuación,rechazarelargumentodeldiscursotécnicosegúnelcualelfuturodelacomunicaciónestájuntoaldelasupremacíadelademanda,enrelaciónalaofertaaudiovisual.Nosóloeluniversomultimedianocondenaalatelevisión,sinoqueademáslarefuerzaenunsistemadecomunicaciónenelquetodoestaráadisposicióndetodoelmundo,demaneratemática,interactivaodepago,lagranfuerzadelatelevisiónconsistiráencontinuarofreciendogratuitamenteunaredgeneralista,lomásampliaposibleyalmayornúmerodepersonasposible.Lasingularidad,lafuerzaylaoriginalidaddelatelevisióngeneralistaseránmuchomásvisiblesmañana,enununiversoindividualizadoymultimediaquehoy,precisamenteporqueladiferenciaciónserámásflagrante.Mañana,cuandolosusuarios,sobretodoeuropeos,hayanprobadoycomprobadolasvirtudesylaslimitacionesdeununiversomultisegmentado,comprenderánelinterésdelosmediosdecomunicacióngeneralistas.Losmediosdecomunicacióngeneralsita,centradossobrelaofertaylademanda,tienenelfuturoantesí.Laposicióndelosmediosgeneralistasesmuchomenosimportanteenlospaísesricosdelnortequeenlosdelsur.Esevidentequeenestospaísesdondelasestructurascolectivasysimbólicashansidoviolentamentedestruidasenmedio
siglo,elpapeldelosmediosdecomunicacióngeneralistas,eseldecrearunvínculosocialycultural.Resultanocivoproponer,aunospaísescuyasidentidadesculturalesycomunitariasestánampliamentedestruidas,lahuidahacialastecnologíasindividualizantes,pueselloimplicahacercasoomisodetodalacuestióndel"estarjuntos",delaconcienciacolectivay,sobretodo,hacercreerquelaposesióndeungrannúmerodeordenadoresserálacondicióndeldespegueeconómico.Salvarlaradioylatelevisiónes,porlotanto,unobjetivonosóloparalacomunicación,sinotambiénparalademocracia.3-Eltercerobjetivoatañealaconstitucióndeunareglamentaciónespecíficaparalatelevisión.Nosóloresultaesencialsupapelalahoradeprotegerelaudiovisualeuropeodelasindustriasamericanas,sinoquetambiénloesparavalorarlatelevisiónpúblicaencomparaciónconlatelevisiónprivada,ylatelevisióngeneralistaencomparaciónconlatelevisióntemática.4-Estopasatambiénporuncontinuomovimientodevaloracióndelatelevisión,desuscódigos,desusprogramas,desusambicionesydesusprofesionales,delosquesubestimamosampliamentelascompetencias.Nosólohacefaltaunatelevisiónmásambiciosa,sinotambiénesprecisoelevarelniveldecalidaddelosprogramasyaque,delocontrario,corremoselriesgodecompletarelprocesoquelaamenazadesdehaceunosquinceaños:lapersistenciadeprogramas
mediocresygratuitosenlascadenasgeneralistasylallegadadeprogramas
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 25/59
interesantesyambiciososalosnuevossoportes,másomenosdepago;esdecir,unatelevisiónadosvelocidades.Noexistevínculodirectoentreabundanciatecno0lógicayprogreso.Dichodeotramanera,latelevisiónesuntestdeeseotroproblema,muchomásgeneral,
queconsisteensabersilaexplosióndelacomunicaciónserá,finalmente,elpuntodepartidaparainiciaruntrabajoteórico.LosobjetivosespecíficosparalasnuevastecnologíasParalelamentealosreferidosalatelevisión,estosobjetivoscomportantresdimensiones.1-Lastecnologíasnobastanparacrearlacomunicación.Evidentemente,transmitircadavezmásrápidoyenambossentidossuscitaunanuevaformadecomunicación,perohacefalta,además,unproyectoyunmodelocultural.Esdecir,la"multiconexión"noesporsímismaunproyectodecomunicación,ymuchastransmisionesnoproporcionanforzosamentemuchacomunicación.Esnecesarioquitarleimportanciaalosnuevosserviciosloantesposible.2-Acontinuación,seránecesarioabrirloantesposibleunareflexiónsobreeltipodeinformaciónqueproducenestossistemastecnológicos.Sobretodo,parademostrarlaimposibilidaddeobtenerunainformacióntransparente.Esciertoqueelaccesoeslibreyfácilparaelquesabeutilizarlossistemas;porlotanto,elproblemanoeselaccesoalainformación,sinolacapacidaddesaberquébuscar.Elcontextodecompetenciaesesencial.
Podemosmontarnosotrosmismosunmueblepormódulos,peronopodemosaccedernosotrosmismosdirectamentealconocimiento.Senecesitatiempo,muchotiempo:precisamenteloquelasnuevastecnologíasprometenahorrar,ysenecesitantambiénintermediarioshumanos:profesoresydocumentalistas.Laemancipaciónnoconsisteensuprimiralosintermediarios,sinoalcontrario,reconocersupapel.Elaccesodirectonocambianadaenloquerespectaadivisiónyjerarquíadelosconocimientos.Eselantesyeldespuésdelainformaciónloqueplanteaproblemasy,aveces,lamismainformación.Antetodasestasinnovaciones,esprecisoconservarciertadistancia,guardarenlacabezaelprincipiodeunaregulaciónydesmitificarlapalabramágica"red"."¿Dedóndeprovieneestemitodeunsistemadeinformacionesinfinitoygratuito,alejadodetodaslasproblemáticasdepoder,lasmentirasyloserrores?¿Dedóndeprovieneestarepresentacióndeunciudadanooccidentalquesientecuriosidadportodo,yqueesperasimplementedisponerdeunterminalparaconvertirseenunaespeciedesabio?Noessuficientequelasinformacionescirculenmásrápidamenteparaquelascienciasavancenconmayorrapidezymoderación...OlvidamosdemasiadodeprisaquenumerosasaplicacionesdelaRednotienennadaqueverconelsaberoelconocimiento,sinoconotrosaspectosdelarealidadmuchomástriviales,sórdidosopeligrosos...¿Cuándo
reconoceremosqueelasuntodelasaturacióndeinformacióntambiénformapartedelosproblemasdelcrecimientodelasredes?
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 26/59
Estoconduceaabrirunanuevareflexiónsobreelfuturo:reconocerquehayunlímiteparatodacomunicación.Noexisteracionalidadcompletaposibledelainformaciónydelacomunicación.Ycuantomásabundantessonlasdos,másesprecisorecordarestalimitación,porelriesgodesucumbirenunavisión
tecnocrática.3-Finalmente,seránecesariollegaraunaciertacontextualizacióndelasnuevastecnologías,puestoqueéstasdandemasiadoamenudolaimpresióndecircularmásalládelasrealidadessocialesyculturales.Contextualizares,enprimerlugar,restituirlasnuevastecnologíasenlahistoriadelacomunicación,comprenderlasrazonesdesuaparición,susfuerzasysusdebilidades,compararlasconlosmediosdecomunicacióndemasas,esdecir,inscribirlasenunahistoria,antesquepresentarlascomounsistematecnológicoincomparable.Cuantomássehablade"rupturaradical",másdebemosdesconfiar.Delosmitosquecirculanrelacionadosconesteasunto,elmásactivoyprofundamenteinjustoconciernealvínculoqueseestableceentrelacapacidaddenavegarporlaRedylaideadeinteligencia.Lasdisposicionescognitivasnecesariasparalautilizacióndeestosserviciosnoson,enabsoluto,sinónimasdeinteligencia.Así,seríaprecisosalirdeldiscursomíticoyentrarenunalógicasimpledeevaluación,comoexisteparatodaslastecnologíasennuestrassociedades.Conosinordenador,conosinRed,ladesigualdadexiste.Occidentesehaequivocadoporcompletoalidentificarestasredesconlainteligenciayconlaideadequesóloexisteestaracionalidad,sinónimodemodernidad.
Laprensadeberíaretomarsupapel.Losmediosdecomunicacióndeberíanhacerconlasnuevastecnologíasloquehacenconlasdemásactividadessociales,técnicasyeconómicas:evaluarlasfuerzasylasdebilidades,losdefectosylascualidades,informar,explicar,criticar.PensarenlacomunicaciónEscaparalaingenuidadgeneralsobrelasnuevastecnologíases,portanto,salirdeldiscursoqueoponelarevolucióndelasnuevastecnologíasalarcaísmodelosmediosdecomunicacióndemasas.Estosuponetrespasos:1-Enprimerlugar,interrogarsesobreestanecesidadconstantedesimplificaciónydehuidahaciaadelantequeconsisteencreerquelosfracasoshumanosycolectivosenmateriadecomunicacióndehoyseránresueltosmañanapornuevastecnologías.Losplolíticosgozandeunabuenaposiciónparasabertodoesto:ellosconocenladiferenciaqueexisteentrevelocidaddelainformaciónydificultaddelaacciónpolítica.Lospolíticosdeberíanserlosprimerosencomprenderlanecesidaddedesatarelyugodelatecnología.Unainformacióncadavezmásrápidanoessiemprelacondiciónparaunabuenadecisiónpolítica.Lasnuevastecnologíasacentúanestalógicadelaurgenciayañadenlainevitablecomplejidaddelalógicapolítica.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 27/59
Interconectarsequizássuprimalasbarrerasdeltiempo,peronopuededeningunamaneraconlasgeográficas.Tecnificarlacomunicaciónosocializarlacontinúasiendoelobjetivoprincipal.Cuantomásnosinteresamosporladimensióntecnológica,másnosadherimosaunavisiónmaterialistadelacomunicación.Cuantomásnosinteresamosporladimensiónsocialycultural,
másnosadherimosaunavisiónhumanistadelacomunicación.Pensarenlacomunicaciónessaberreconocerlaslimitaciones,esrevalorizarlaexperienciadeladuración,ladistancia,elsilencioyloslímitesdelainteractividad.2-Acontinuación,multiplicarlasencuestasentreelpúblico,esdecir,losusuarios,losreceptores,paraverconcretamentecómosedesenvuelvenlosindividuos,cómoseencallanyreinventan.LaencuestaylacomparaciónponenlascosasensusitioydemuestranqueelusoprincipaldeInternetcontinúasiendo,demomento,elcorreoelectrónicoysusserviciosafines.Nohayprogresoenpasardelteléfonoalmóvil,ydelmóvilaInternet.Investigarestambiénefectuarestudioscomparativossobrelosmediosdecomunicación.Romperlaideafijasegúnlacuallacomunicaciónpordemandaessuperioralacomunicaciónporoferta.Estosestudiosdemostraríanqueelrestodeestefindesigloydeliniciodelsiguientecontinuasiendo,nolacomunicaciónatodacosta,sinolagestióndelnúmeroylacohesióndelascomunidadesenunmarcoabiertoydemocrático.Nosotrosposeemosunafuertetradiciónfilosóficaypolíticaquenosayudaapensarenlascondicionesdelacomunicaciónindividual.3-Finalmente,sumergirsedenuevoenlahistoriadelasutopíasdela
comunicación,muynumerosasdesdehacedossiglos,yaqueestántodasancladasensistemastecnológicos.Reexaminarlasantiguasutopíaspermiteextraerlaslógicasderepeticiónycomprenderque,desdeelsigloXVIII,lacuestiónessiemprelamisma:¿cómoarticularlaexpansióndeunomismoylapertenenciaalacolectividad?Silaculturasecaracterizaporlacapacidaddealmacenarnumerosasinformaciones,Internetes,enefecto,unaherramientaculturalporqueelnúmerodeinformacionesalcualpermiteaccederaumentadeformavertiginosa.Sehablabadetrescientosatrescientoscincuentamillonesdepáginasaccesiblesamediadosde1998,sinqueestacifrahayasidoverificada.Perositomamoslaotradimensióndelacultura-ladeladuración-,lascosassecomplican.Nohayculturasinpermanenciaysinacumulación.Ahorabien,lopropiodeInternetydelaciberculturaes,porelcontrario,hacerseydeshacerseconstantemente,negarlaideamismadeacumulación.Nohaystock,nadadeperennidad:todoesflujo(estopareceunanunciodecompresas!-pensóDiego...:-)Elvolumendemensajes,lavelocidadylainteractividadnosonsuficientesparaconstituirunaculturacuandosabemosqueéstaseconstruyeporacumulación,enunarelaciónconstanteentrepatrimonioynovedad,tradiciónymodernidad.
Elproblemaesencialnoes,portanto,enabsolutoestarafavoroencontradelasnuevastecnologías,sinosaberapartirdequémomentolaproblemáticadela
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 28/59
comunicaciónseráporfinreconocidacomomásimportantequeladelastecnologías.Dehecho,esprecisodecirsi,simultáneamente,alosmediosdecomunicacióndemasasyalasnuevastecnologías,yaqueambasreflejanlascaracterísticasparcialmentecontradictoriasdelasociedadindividualistademasas,quesonlalibertadylaigualdad.Síaunareflexiónsobreelrespectivo
papeldelosdosmedios.Peroalmismotiempo,esprecisodecirnoigualmentealaideadequelosresultadostecnológicosconfiguranunanuevaeconomíadelacomunicación.Desdeestepuntodevista,deberíaperseguirseunareflexiónprofunda,unavezqueestoselementossehayanadquirido,paraseparardurantemuchotiempoloquedistingueestosdostiposdemediosdecomunicación,deloscualesunosestánfundamentalmenteenlalógicadelaoferta,ylosotros,enladelademanda.Lamayoríadelasveces,estamosanteunverdaderoconflictoteóricoentreestostresestudiosdelacomunicación,segúnseconfieramayorprivilegioalatransmisión,almensajeoalainteracción.CopyrightbyElDiego.2003CONCLUSIÓNDIEZPROPUESTASPARAPENSARENLOSNUEVOSMEDIOSDECOMUNICACIÓN.Latesisdeestelibrosebasaenqueesurgentedesatarelyugodelatecnologíaenloquerespectaalacomunicación,yaqueloesencialdeéstaesdeotroorden:
culturalysocial.Silacomunicaciónestásiempredefinidaportreselementos,técnico,culturalysocial,ysievidentementeladimensióntecnológicacambiarápidamentelasotrasdosdimensionessonlamenosigualdeimportantes.Estasmutacionesculturalesysocialestodavíamuyinacabadas,sonalmenostanimportantescomolaextraordinariarevolucióndelastecnologíasdecomunicación.Perocomoéstassonmenosevidentesquelarevolucióntecnológica,ymuchomáscontrovertidas,nosedaestediscursounánimequeobservamosrespectoalarevolucióndelacomunicación.Unaarqueologíadelacomunicaciónenoccidentepermitiríademostrarcómolasproporcionesentrelasdimensionestecnológicas,culturalesysocialeshanevolucionado.Lahistoriadelacomunicaciónydelasteoríasdelacomunicacióndemuestratresfenómenos.Unaverdaderarevoluciónexistecuandohayunencuentro,entreunainnovacióntecnológicaymutacionesculturalesysocialesenlosmodelosdecomunicación.Después,lastresdimensionesinteraccionan;evidentemente,sonlasdimensionessocialesyculturaleslasmásimportantes.Finalmente,lasnuevastecnologíasnobastanparacambiarlasociedad.Lasnuevastecnologíasdecomunicaciónconstituyenunainnovacióntecnológica;comolaposicióndelacomunicaciónenunasociedadnodependesólodela
tecnologíasinotambiéndelasdimensionesculturalesysociales,esprecisoefectuarlaevaluaciónteniendoencuentaesteconjuntodetrescaracterísticas.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 29/59
Reflejanlamismasociedad,lasociedadindividualizadademasas,enlaquetantounascomootraspresentanunavocaciónparticular:lasnuevastecnologíastienenlaventajadeestaralmismonivelquelalógicaindividualistadominanteennuestrasociedad.Lasnuevastecnologíasnosonnilacondición,nilavanguardiadelacomunicacióndelmañana;sonlaotracara,elcomplementode
losmediosdecomunicacióndemasasconrelaciónalmodelodelasociedadindividualistademasas.Losprimerosinsistenenladimensiónindividual;lossegundos,enladimensióncolectiva.Silosmodelosculturalesysocialesdelacomunicaciónnoevolucionanconjuntamenteantelallegadadelasnuevastecnologías,habráprofundasresistencias.Elproblemanoeslallegadadelasnuevastecnologías,sinoestediscursofalsosegúnelcualelcualdichastecnologíassonelfuturo,comolosmediosdecomunicaciónvienenaserelpasado.Elpeligromásgraveconciertealtropismotecnológicoqueveenlatecnologíalaesenciadelacomunicación.Porquelaamplituddesusaplicacionesserátalqueexisteelriesgodequeaparezcannumerososconflictossociales.Lasotrasdosdimensiones,socialesyculturales,efectuaránentoncesunregresomásomenospacíficoparacompensarestasobredeterminación.Porquelarevolucióntecnológicaestátanvinculadaaintereseseconómicosqueseránecesariamásymásenergíayvoluntadparaevitarqueestadimensióneconómicayfuncionaldelacomunicaciónconduzcaaladimensiónnormativa.DIEZPUNTIOSRÁPIDOSPUEDENRESUMIRLASPIRNCIPALESCONCLUSIONESDEESTELIBRO.
Elobjetivodelacomunicaciónnoestecnológico,sinoqueconciernealacomprensióndelasrelacionesentrelosindividuos(modelocultura)yentreéstosylasociedad(proyectosocial).Eslaelecciónentresocializaryhumanizarlatecnologíaotecnificarlacomunicación.Lamayoríadelasveces,seproporcionaalatecnologíalacapacidadpararesolverunproblemasocialopolítico.Hayqueapartarlaideologíatecnológicaquereducelacomunicaciónalatecnologíayqueconstruyeunafalsajerarquíaentrenuevosyantiguosmediosdecomunicación.¿Dedóndevienelafuerzaradicaldelaideologíatecnológicaenlacomunicación?Delhechodequelacomunicación,noocupaellugardelosotrostresvaloresencrisis:laciencia,lapolíticaylareligión.Destecnificarlacomunicaciónseconvierteenunaimperativocategóricoparareducirelaspectocautivadordelasnuevatecnologíasyreintroducirdistanciassimbólicas.Esprecisotodavíavolveracreardistanciasparaconservarunaciertalibertad.
Destecnificarlacomunicacióneshumanizarlaysociazarla.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 30/59
Desarrollarlosconocimientospararelativizarlaideologíatecnológica.Estaimportanciateóricadelacomunicaciónformapartedelamayoríadelosproblemasantropológicoscontemporáneos:larelaciónentrelibertadindividualeigualdadsocial;elvínculosocialenunasociedadcomplicadadondecoexisten
laindividualización,eligualitarismoyelcomunitarismo;lasrelacionesentreidentidadycomunicaciónenununiversoculturalqueseenriquececonlasegundamientrasdesconfíadelaprimera;lacuestión“delotro”,quiensehaconvertidoenomnipresentepormediacióndelastecnologías,aunsinsermásaceptable.Lacomunicaciónnoesnuncaunacuestiónsencilla,puestoquecondensalamayorpartedelascuestionesfilosóficas,ydetodalateoríasocial.Losmediosdecomunicacióngeneralistasylasnuevastecnologíassoncomplementariosdesdeelpuntodevistadeunateoríadelacomunicación,yaquereflejanelmismomodelo,eldelasociedadindividualistademasas.Lafuerza,ladificultadylagrandezadelosmediosdecomunicacióngeneralistasconsistenprecisamenteensuperarlaleynaturaldetodacomunicación;interesarseporesoqueinteresaya.Losmediosdecomunicaciónsuscitanevidentementeinsatisfacción,puestoqueencontramosdetodo,ynosóloloquebuscamos,puestoqueofrecentambiénlaoportunidaddeaccederaotracosa,enlacualnohabíamospensadoapriori.Estaeslagrandezadelosmediosdecomunicacióndemasas:mantenerambosextremosdelacadena,ladimensiónindividualyladimensióncolectiva.Losmediosdecomunicacióngeneralistasnacionalesjuegancontinuamenteunpapelconsiderableenestedoblemovimientodeaperturaydemantenimientode
unmínimodecohesión.Esprecisorecordarsincesarlaimportanciadeunaofertadecalidadporpartedelosmediosdecomunicacióngeneralistas.Lalógicadelaofertaesunverdaderoretocultural,yaqueconsisteenofreceralmayornúmeroposibledeusuariosunagamadeproductosdecomunicaciónlomásampliaposible,demaneraquetodaslasdiferenciasculturalesysocialesencuentrenunaoportunidaddesatisfacción.Lapuralógicadelademandaconllevaunacomunicacióndedosvelocidadesydedosprecios:debajacalidadygratuitoparaunabuenapartedelapoblación.Orientarsignificarepetirquelacomunicación,igualquelainformación,noesunproductocomolosotros,porqueambossedefinenenprimerlugarporvalores.Nohayracionalidadcomúnalastreslógicasdelemisor,delmensajeydelreceptor.Losmediosdecomunicaciónnohanconducidoalaestandarizacióndelasopinionesydelasideas.Elmismomensajenoserecibedemaneraidénticaenlosdiferentespaíses.Elpúblicodesarrollaunsentidocadavezmáscríticoamedidaqueestáexpuestoaunnúmerocrecientedeinformaciones.Sinembargo,cadauno,enlamedidadesuexperiencia,constatacómofiltralosmensajesquerecibe.Recibirnosignificaadherir.Estaresistenciaalarecepciónesloque
protegecontralamanipulación,perotambiénloquepuedeconstituirunfrenoparaelcambio.Enelcasotancomplicadodelaampliaciónconsiderabledela
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 31/59
comunicación,lacomplejidaddelarecepciónes,sinembargo,unfactorpositivopararesistiralosmúltiplesdesequilibriosqueoriginaencadaunodenosotrosestaexposicióncotidianaatodoslosasuntosdelahistoriayatodoslosacontecimientosdelmundodurantelasveinticuatrohorasdeldía.Lamundializaciónhacequetodosloveamostodo.Existelasiguientecontrapartida:
laheterogeneidad.Lamundializacióndelacomunicación,contrariamentealoquesedice,vaaradicalizarlasdiferenciasdelaspercepciones,vinculadasalasidentidadesculturales.Enelplanointernacional,lasmismasdeclaracionestienenunimpactoradicalmentedistintosegúnellugarenquecadaunoseencuentrecuandolasreciba.Lasinformacionessonlasmismasyserefierenalavidaeuropea.Habráquesubsanarloantesposibleestasupresiónteórica,yaquenosólonohayjamásinformaciónsoncomunicación,sinoqueeslacomunicaciónlaqueproporcionasusentidoalainformaciónenunprocesodeconstruccióndelsentidodelosefectosinesperados,porincontrolables.Lacomunicaciónadistancianosustituirálacomunicaciónhumanadirecta.Elprogresotecnológiconocesadereducirelnúmerodeintermediariosparpermitirunacomunicacióndirecta,yaquecadaterminaldaaccesoalamayorcantidadposibledeimágenes,deservicios,deinformacionesdecontacto.Yprogresivamente,redescubrimoslaimportanciadelosintermediarios.Laaldeaglobalesunarealidadtecnológica,peronounarealidadsocialycultural.Esaconsejableinscribirloantesposiblelasnovedadestecnológicasde
comunicaciónenlalargahistoriadelastecnologías.Siemprehayunprecioquepagarporelprogreso.Constatamosunaprofundadeshumanizaciónylanecesidadurgentedereintroducirlosenelcomercio.Enelplanindividual,cadaunolabusca,yaquesólohayvidaenelintercambio,inclusoaunqueestaexperienciadelacomunicaciónseaamenudodolorosa.Enelplancolectivo,todocambia.Lacomunicacióndamiedo;desconfiamosdeellayrápidamenteintentamosasimilarlaaunatentativadeinfluencia,inclusodemanipulación,delaquelacomunicaciónpolíticaesemblema.Esprecisodesconfiardela“multiconexión”.Essuficienteverlaesclavitudquerepresentaelteléfonomóvilconelquesenospuedelocalizardesdenosesabedónde,noimportaquién,connointeresaquémotivo,paraentenderloqueeslaenajenacióndelaconexión.Elcontrasentidoconsisteenconfundirinteracciónycomunicación.Sonlasmáquinaslasqueseconecta,noloshombres.Eltemadelasociedaddecomunicaciónesunailusión.Laparadojadelosveinticincoúltimosañoses,porlotanto,lasiguiente:losmediosdecomunicacióndemasassiemprehansuscitadounadesconfianzareal,
puestoquetemíamossuinfluencia.Enrealidad,éstaerainfinitamentemáscontrolabledeloqueloseráenelespaciomultimediáticodemañana.Lo
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 32/59
“multimediático”noprotegemáslalibertaddeloquelaamenazabanlosmediosdecomunicacióndemasas,sinomásbienlocontrario.Sila“comunidadinternacional”esunarealidadenconstanteconstrucción,la“mundializacióndelacomunicación”nosabrásersusímbolo.Ladistancia
principalsellamaelrespetoalasidentidadescolectivas.Enunmundoabierto,enconstantesinterdependencia,laidentidadyanoesunobstáculoparalacomunicación,sinosucondición.Estorequieretrabajarendosdireccionesdeformasimultánea;respetarlasidentidadesydesarrollarunproyectomásamplioquetrasciendalasdiferencias.Enconclusión,éstaes,sinduda,unadelasparadojasmáspoderosasenesteanálisisdela“revolucióndelacomunicación”:contralainfluenciatecnológicaylospeligrosdeunamundializacióndelacomunicación,elrecursoaladimensiónnormativadelacomunicaciónconstituyeindudablementeelmejorantídoto.Tresobservacionesqueilustranlacomplejidadantropológicadetodoloquegiraalrededordelacomunicación.LaprimeraconciernealafascinacióndeOccidenteporlastecnologías.Estaintegracióntecnológicafascinacomosilosresultadostecnológicossuprimieranlasdiferenciasdecontenido.Lasegundaobservaciónconciernealos“ruidos”delacomunicaciónqueformanparteintegrantedelasociedad.Lomásmodernonecesitaconfrecuenciadelo
másarcaico.Laterceraobservaciónconciernealajerarquía“natural”entrelasnuevastecnologíasylosmediosdecomunicacióndemasas.Lajerarquíasigueclásicamenteesteorden:elteléfono,laradio,latelevisión,elordenador,losnuevosmediosdecomunicación.Dichajerarquíareflejalahistoriadelprogresodelastecnologías:lasdehoyson“mejores”quelasdeayer.¿Estanexactaestajerarquía?Elteléfonoylaradio,estosdosmediosdecomunicación“antiguos”,recuerdantambiénqueloesencialdesupapelconsisteenlaayudamodesta,aunqueindispensable,queaportanaloshombresparaqueseentiendanmejor:tratade“entenderse,afaltadeverse.CIIMEDIOSDECOMUNICACIÓNGENERALISTASYGRANPÚBLICOTELEVISIÓNGENERALISTA:UNAVICTORIAILEGÍTIMALatelevisióncorrespondíaenparteaesteidealdemocráticoquepermiteel
accesodeunagrancantidaddepúblicoalainformación,alaculturaoaladiversión.Diganloquediganlaselites,latelevisiónleshadadomiedo.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 33/59
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 34/59
Labanalidadnosedeanuestrasociedad,sinoasucrédito.Enprimerlugar,porquesonelresultadodeuninmensotrabajodeemancipaciónculturalyporqueestabanalidadesunadelaspuertasdeentradaesencialesalacomprensióndelascontradiccionesdelasociedadcontemporánea.
Estaconformidadcríticaconllevadificultadparacomprenderyunaincapacidaddeverque,endosgeneraciones,hemospasadodedosculturas,ladeeliteylaculturapopular,acuatroformasdecultura,ladeelite,lamediana,lademasasylaparticular.Laparadojaessiemprelamisma:nosetratamásquedehacervivirlademocraciademasas,presentadacomoelúnicosistemapolíticoviable,lospartidos,lossindicatosylosmovimientosdeopiniónaunque,simultáneamente,critiquemostodaslasmanifestacionesconcretas,entrelasqueseencuentranlosmediosdecomunicación.Latelevisiónpresentadosventajas:valorizalalógicadelaofertaydestacalasdificultadesdelacomunicación,asaber,laincomprensiblediferenciaentrelastreslógicas,ladelemisor,ladelmensajeyladelreceptor.LAGRANDEZADELALÓGICADELAOFERTALatelevisióneselejemplodelaimportanciadeunapolíticadelaoferta.Destacarlapreeminenciadelaofertaesrecordartodalahistoriadelacultura.Siqueremosfacilitarelaccesoalacultura,esprecisoampliarlaofertaculturalynosólointeresarseporlademanda.Paraformulardemanda,esnecesarioorganizarelaccesoalmundo.Estamejorcapacidaddecomprensióndelmundopermite,enunsegundomomento,formularunademanda.Contrariamentealdiscursoque
dominaactualmente,laemancipaciónpasaprimeroporlaofertaynoporlademanda,puestoqueeslaofertalaquepermiteconstituirlosmarcosdecomprensiónapartirdeloscualessevaamanifestarlademanda.Estaofertadebeserlomásampliaposibleyaquelasvíasdeaccesoalaculturasonmúltiples,yningunadeellasseinteresaporelmismotemaalmismotiempo.Desdeelpuntodevistadeunateoríadelatelevisión,nuncaseinsistirálossuficientesobrelaimportanciadelastelevisionesgeneralistasysobrelalógicadelaoferta.Todateoríadelpúblicoimplicaunateoríadelatelevisión,ydespués,unarepresentacióndelasociedad.Losargumentosquecondenanelconceptodegranpúblicoseparecenaaquellosqueregularmentecondenanelconceptodedemocracia.Sedeberecodartambién,evidentemente,queelpúbliconuncaespasivooajeno.Lacontrapartidaaestapreeminenciadelaofertaconciernealaexigenciadecalidad.Noessuficienterecordarlasuperioridaddelatelevisióngeneralistafrenteala
televisióntemática,sinoquetambiénesprecisoverelvínculoqueexisteentretelevisióngeneralista,serviciopúblicoeidentidadnacional.Latelevisiónprivada
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 35/59
generalistanoestátentadaaampliarsupaletadeprogramasmásalládeaquellosqueleaseguranlaaudiencia,lapúblicapuedecontinuarofreciendounapaletadeprogramasgeneralistasmásampliaquelatelevisiónprivada.Cuandomásgeneralistaeslaofertadelatelevisiónmásdesempeñaaquéllasupapeldecomunicaciónnacional.Latelevisióneselprincipalespejodelasociedad;es
esencialparalacohesiónsocialqueloscomponentessocialesyculturalesdelasociedadpuedanencontrarseydescubrirse.Ellosuponeunamejorasustancialdelacalidaddelaforte,lacualeslaclavedeestateoríadelatelevisión.Valorizarlatelevisióndelaofertaobligaavalorizarlacalidaddelosprogramas.Loqueesinteresantedelatelevisióngeneralistaeslamaneraconquemanifiestalasdificultadesdelacomunicación.Latelevisióntemáticaofrecealpúblicoloqueéstereclama,hechoquenopermitevertanfácilmenteloslímitesdelacomunicación.Lasdificultadesdelosmediosdecomunicacióngeneralistas,enelajusteoferta-demanda,ilustranmásfácilmentequelostemáticosestaleydelacomunicación:nohaycomunicaciónsinerror,sinriesgoysindecepción.Noexistelaracionalidadenmateriadecomunicación;su“rendimiento”essiempreincierto.Lacomunicacióntemáticaesmáseficazyracionalquelacomunicacióngeneralista,peroéstanoseríanadasinlaprimeraynopuedereducirmejorquelacomunicacióngeneralistaestadiferenciaentrelaofertaylademanda.Porquelademandaesamenudoimplícitaynecesitaunaofertaparaformularse.Yporquelainnovaciónprovienefrecuentementedelaoferta,porlaquesemanifiestanlacreación,lanovedadylasdiferencias.Loslímitesdelosmediosdecomunicacióngeneralistasnodebenatribuirsea
ellosmismos,sinoque,sonunagarantíadelademocraciademasasque,diariamente,tienequeorganizarlaconvivenciaentreuniversossocialesyculturalesquetodoloseparan.Elgranpúblicodelatelevisiónnoesotroquelafiguradelsufragiouniversaleneldelapolítica.Enamboscasos,setratadeuna“ficción”.Asípues,noexistedemocraciaposiblesinmediosdecomunicacióngeneralistaqueprivilegienunalógicadelaofertalomásampliaposible.Debemosadmitirestadobleparadoja:nohayculturademasassinunaofertageneralistalomásampliaposible,peroestaofertasuscitapocaadmiraciónyreconocimientoporpartedecasitodoslospúblicos.Laradioylatelevisiónseconsideranherramientasdel“pasado”porquesebasanenlaoferta,enbeneficiodelosmediosdecomunicacióninteractivos,individualizadosybasadosenlademanda.Losmediosdecomunicacióndemasas,conrelaciónaesteobjetivoesencialdeestarjuntosdeunacolectividad,están,porsulógicadelaofertageneralistamuchomásavanzadosquelosmediosdecomunicacióntemáticosolasnuevastecnologías.
¿PARAQUÉSIRVELATELEVISIÓN?
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 36/59
Parareunirindividuosypúblicoqueestánseparadosportodolodemásyparaofrecerleslaposibilidaddeparticiparindividualmenteenunaactividadcolectiva.Elespectadoreselmismoindividuoqueelciudadano,loqueimplicaquesele
debeasignarlasmismascualidades.Latelevisióngeneralistaeslaúnicaactividadque,juntoalaslecciones,reúnetantaparticipacióncolectiva.Sielpúblicomiralosprogramasmalos,noestantoporquelegustancomoporqueselosofrecen.Porestoelaudimetromidemenoslademandaquelareacciónantelaoferta.Porestolatelevisiónesindisociabledelademocraciademasasydescansasobrelamismaapuesta:respetaralindividuoyaportaralciudadano,esdecir,alespectador,losmediosparacomprenderelmundoenelquevive.Lacuestióndefondoes:¿paraquésirvelatelevisión?Sirveparahablar.Esunaformidableherramientadecomunicaciónentrelosindividuos.Latelevisiónesunobjetodeconversación.Esporell9oqueesunvinculosocialindispensableenunasociedaddondelosindividuosamenudoestánaisladosy,aveces,solos.Latelevisiónhaamortiguadolosefectosnegativosdeestasprofundasmutaciones,ofreciendounnuevovínculosocialenunasociedadindividualistademasas.Suimportanciaestangrandepolíticamentecomosocialmente.Elcontroldelasimágenesnoaseguraelcontroldelasconciencias.
Desdeelpuntodevistadeunateoríasociológica,¿cualesactualmenteelproblemaesencialparalatelevisión?Conservarlatensiónentreestasdosdimensionescontradictoriaseslacausadesuéxito:larealizaciónindividualdeunaactividadcolectiva.¿Cuáleselriesgo?Romperestadimensióncontradictoria,abandonarelobjetivocolectivo,nointeresarsemásqueporladimensiónindividual.Yesaquídondeapareceelpeligrodeunamalautilizacióndelasnuevastecnologías.¿Laconsecuencia?Unatelevisióndedosvelocidadesgeneralistaydepocavariedadparalospúblicospopularesyunamiriadadeprogramasmásinteresantesenlasredestemáticas.Laevoluciónapuestapuesporlaindividualización,siempreconsideradacomoun“progreso”.Conlafragmentación,llegamostambiénalpapelprincipaldelatelevisióncomovínculosocial.Lalibertaddeelecciónseconvierteaquíenelprincipiodelaindiferenciahaciaelotro.Sielespectadorescoge,peroapartirdeunaofertaorganizada.Elespectadornoeselprogramador.Esporelloquelatelevisióngeneralistanoestácondenada
porlaevoluciónactual,sinoalcontrario.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 37/59
Laindividualizacióndeloscomportamientossepresentacomoelcontrapesonecesarioparalaexistenciadeunasociedaddemasas,peroésta,estámenosamenazadaporelprocesode“masificación”queporlosaspectosperversosdelaindividualizaciónydelasegmentaciónsocial.Laamenazamáseslasoledadorganizada,egoísmoinstitucionalizadoynarcisismoetiquetado.Latelevisión
obligaalmenosareconocersulegitimidad.Yreconocerlaposicióndelotro,¿noesyaelprimerindiciodeunasocialización?Laconvivenciadelosprogramasenuncanalesunadelasmanifestacionesdelaconvivenciasocial.UNMANIFIESTOHeagrupadoendiezpuntoslasíntesisdelaposiciónteóricaquedefiendoreferentealsentidoyalpapeldelatelevisióndemasasenunmanifiestoquehainspiradoalComitéFrancésdeAudiovisuales,creadoen1993.Latelevisióneslaprincipalherramientadeinformación,dediversiónydeculturadelaaplastantemayoríadelosciudadanosdelospaísesdesarrollados.Estasituacióncrearesponsabilidadsocialyculturalparalosdirectores.Lalibertaddecomunicación,nosignificaunaausenciadereglamentación.Lareglamentacióndelsectoraudiovisualseimponehoyendíamásqueayer,porelhechodelaabundanciadeimágenes.Lalibertaddeeleccióndelespectadornoexcluyeunaorganización.UnavezadmitidaenEuropalacompetenciaentresectorpúblicoysectorprivado,ladificultadseencuentraenelmantenimientodeunsectorpúblico
fuerteenunsistemadecompetenciaequilibrado.Latelevisiónpúblicaseencuentraahoraenunaposiciónmejor,porquelostelespectadoreshanentendidoInternetylaslimitacionesdelatelevisiónprivada.Porquelareduccióndelaoferta,alrededordealgunosprogramasdeéxitoaseguradodejainsatisfechaunabuenapartedelasdemandas.Yporqueelsectorpúblicohatomadoconcienciadelaimperiosanecesidaddeunaplazamientoconlacondicióndequehagaunacosadiferentequelatelevisiónprivada.Unsistemaaudiovisualequilibradoesaquelenelquelosdossectorestienenuntamañocomprable,yenelqueloscanalesgeneralistas,públicosyprivados,conservanlamayorpartedelaaudiencia.Elverdaderodesafíodelatelevisióncontinúasiendoelgranpúblico.Noexistelatelevisiónsinunaconcepciónimplícitaoexplícitadesupapelenlasociedad.Elconsumoindividualdeunaactividadcolectiva,obligaaplantearlapreguntaprincipalparacualquiertelevisión:unatelevisión¿paraqué?Sidesdeunpuntodevistateóricoladiferenciaentrelosdossistemasdeorganizacióndelatelevisiónessimple,apriorinadagarantizalacalidaddela
televisiónpública.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 38/59
Latelevisiónpúblicadebepoderhacersuyaetaconstatación:elespectadoreselmismoindividuoqueelciudadano.Sielciudadanoesconsideradointeligente,lamismainteligenciadebeserleaplicadaensudimensióndeespectador.Lacalidaddelosprogramasyportanto,delosprofesionalesqueloscrean
correspondealacalidaddelpúblico.Lainternacionalizacióndeladifusióndelaimagenydelmercadodelosprogramasnosignificaladesaparicióndelpapeldeidentidadnacionaldelatelevisiónencadapaís.Latelevisiónseenfrentaactualmentecondosriesgosqueconstituyensusideologíasmásperniciosas.Laprimeraeslaideologíadelmercado.Elespectadoreselmejorprogramador.Lasegunda,complementariadelresto,eslaideologíatécnica.Estaveenlaexplosióntecnologíasdecomunicaciónelfuturodelatelevisión.Laverdaderalibertad,ladelaelecciónestrictamenteindividual,seríaposible,paralosdefensoresdeestaideología,graciasalastecnologías.Estasdosideologíassobrevaloranladimensiónindividualdelatelevisiónendetrimentodeladimensióncolectiva.Perolafuerzaylaoriginalidaddelatelevisiónestáenelhechodequeestaactividadesalavezindividualycolectiva,yambassonindisociables.Lamultiplicacióndelossoportesydelosprogramaslaobliganmásquenuncaaunapolíticadelaudiovisual,delaelecciónydelasorientaciones.
Lacomunicaciónenununiversoactualmentesinfronterasesunaapuestademasiadoimportanteparaserdejadasóloalasleyesdelmercadooalasdelastecnologías.Laabundanciadeimágenesnoreduceelinterésdeunaambiciónporlatelevisión:másbienlareclama.CAPÍTULO3LASNUEVASTECNOLOGÍAS,ELINDIVIDUOYLASOCIEDADLOSTRIUNFOSDELASNUEVASTECNOLOGÍASDECOMUNICACIÓNLatelevisión,laradioylaprensasalendeunalógicadelaoferta,mientrasquelosnuevosmediosdecomunicaciónsalendeunalógicadelademanda.Ambaslógicassoncomplementarias.Entreestasdosformasdecomunicaciónnohayprogreso,esoesseguro.Lasdossonútilesylaelecciónporunadeellasdependemuchodelanaturalezadelosserviciosydelaspreferenciasdelosindividuos.Conloque,noexisteningunajerarquíaentreestasdosformasdecomunicación,quedependenenrealidaddelossoportes,contenidosypreferenciasdeunosyotros,loquenoquieredecirquelasdosseanequivalentes.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 39/59
Desdehacequinceaños,lasnuevastecnologíassebeneficiandeunaenormepublicidad.Paradójicamente,casinadieosacriticarlas,niplantearlacuestióndesi,porunaparte,merecenestesitioenelespaciopúblicoy,porotra,significanunprogresoenestepuntoalcual,permanentemente,reclamamoslaimperiosanecesidaddemodernizarse.
Estaidentificacióndelprogresoconlasnuevastecnologíasestáomnipresenteenlosdiscursosdelospolíticos,delosmediosdecomunicaciónydelasélites.Hablandela`revolucióndeInternet'yafirmandoctamentequelasociedaddelmañanaestáenlosteclados.Larealidadesmuchomenos`multimedia'deloquelosdiscursosafirman,peroesciertoqueesomnipresenteestediscursodemodernización,sucarácterobligado,surechazodelamenorobjeciónyestallamadaconstantealajuventud.Dentrodeunosdiezañoslosusuarioshabránrelativizadolosflamantesdiscursosdehoy.Pero…¿yporquélasnuevastecnologíasdecomunicacióngustantanto?ElautorhaabordadoyaesteproblemaenPenserlacommunication:enélhadestacadolaimportanciaparalosjóvenesdelaideadeapertura,perotambiénelrechazoalaomnipresenciadelosmediosdecomunicacióndemasas,eldeseoderesponderalainnegableangustiaantropológica,laatracciónporlamodernidady,finalmente,labúsquedadenuevassolidaridadesconlospaísesmáspobres.Setrata,enconjunto,demodificarlasrelacioneshumanasysociales,loquedemuestracómo,enelámbitodelacomunicación,cuidamossímbolosyutopías.
Eltérminoqueaquíesmásconvenienteusareseldetransferencia².Lasdimensionespsicológicassonesencialesenlaatracciónporlasnuevastecnologías,yaqueéstasreúnenelprofundomovimientodeindividuacióndenuestrasociedad.Sonelsímbolodelalibertadydelacapacidadparaorganizareltiempoyelespacio.Trespalabrassonesencialesparaentendereléxitodelasnuevastecnologías:AUTONOMÍA,ORGANIZACIÓNYVELOCIDAD.Cadaunopuedeactuarsinintermediariocuandoquiera,sinfiltrosnijerarquíasy,lomásimportante,entiemporeal.Estetiemporealesesencialcomofactordeseducción.Acausadesuabundancia,lossistemasdeinformaciónseparecenunpocoalossupermercados:esla`grancomida'delainformaciónydelacomunicación.Comprendemosqueestosealimentadedulcesutopías.Yaqueesunmundoabierto,accesibleatodos.Yallíesdondelasnuevastecnologíasadquierenunadimensiónsocial:representanenparte`unanuevaoportunidad'paratodosaquellosquehanfracasadoenlaprimera.Lasnuevastecnologíasson,portanto,unafiguradeemancipaciónsocial.EJEMPLO:EstudiarporInternetsinprofesornicontrol.Todoestonoesfalsoycorrespondeaunmomentoenelqueyanohaymásterritoriosdeaventurasnievasionesqueofreceralasnuevasgeneraciones.Sindudadelcorreoelectrónicoylasfuncionesanexasdetratamientodetexto
sonlasaplicacionesmásseductorasyconstituyenelprincipaltriunfodelossistemasautomatizados.Nosencontramosenlecorazóndelidealindividualista
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 40/59
liberal.Elindividuoentray,fueradetodaestructura,puededesarrollarlibrementesucompetencia,asegurarsudestino,instruirse,intercambiasemensajesoconocergente.Elprogresotambiénesrealporelaccesoalasbasesdedatosqueresultanala
vezprácticosydirectos.Paramuchasprofesionesenlasquelosindividuosestánobligadosareciclarseprofesionalmente,comolosperiodistasomédicos,sonunaventaja.Otroaspectopositivoqueconciernealhechodequelasnuevastecnologíassatisfacenunanecesidaddeactuar.EselDOITYOURSELF³queencontramosentodaslasesferasdelavidapráctica.Estanecesidaddeactuarydeinteracciónencuentranallíunterritoriocadavezmásvalorizantequeconciernealsaber,aladocumentaciónyalconocimiento.Másaún,losnuevosmediosdecomunicaciónanimanlacapacidaddecreación.Hay,enefecto,unaimaginaciónyunacreaciónculturalvinculadaalaRed.Internet,despuésdelatelevisiónylaradioensumomento,lanzadenuevounaimaginación,unabúsquedadeestilosydeformasqueexpresanlamodernidad.Nopodemosseñalarqueestenuevosoportefaciliteunaexpresiónculturalyunoslenguajestodavíaenprocesodegestación,yaquetodavíaesdemasiadoprontoparasabersialfinalsupondránunarupturaculturalimportante.Porotraparte,lajuventudencuentraenlasnuevastecnologíasunmododedistinguirsedelaeradelosadultos,simbolizadaporelreinodelatelevisión.Elmultimediaabreotrahistoriadelacomunicación,deltrabajo,delasrelaciones
personalesydelservicio:`Delantedelordenador,todoelmundoesigual'.Yanohayjerarquíasapriori.Porotrolado,estehechoexplicaelaumentodelasutopíasquerodeandesdehacemediosigloeldesarrollodelastecnologíasdelainformación.Laredcomosoportedeunanuevasolidaridadmundialseencuentra,porotraparte,enelcorazóndeungrannúmerodecoloquios,obrasyproposicionespolíticasyculturales.ElsigloXXhasidotansangrientoqueparecedifícilrechazarelderechoasoñaralasgeneracionesquequierenconstruirunmundomejor.Estossueñosdesolidaridadsonquizáslarespuestagenerosayhumanistaalaleyimplacabledelaglobalizacióneconómica.Dicholocual,enesautopíadelared,lomásimportantenoeslafascinacióntecnológica,puestoquetodalajuventudenlospaísesricosviveya,desdelosañossetenta,enununiversotecnológico;lomásimportanteresideenelhechodequelaredsehayaconvertidoenelsoportedesueñoseternosparaunanuevasolidaridad,aunqueseaunpocotristeconstatarladiferenciaentrelacalidaddeestasutopíasyloscomportamientosterriblementeeficacesdelosproveedoresdeltemplo,deestasindustriastanalejadasdeesteidealdesolidaridad.
ELCONTENIDODELARED
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 41/59
Quedaporsabercómofuncionaverdaderamentelacomunicacióndelasgrandestecnologíasy,despuésdehabersoñadoconlassolidaridadesuniversales,analizarloquesucederealmente,sobreelterreno,conlautilizacióndelasnuevastecnologías.
Empecemosporelprincipio.Internetagrupaunconjuntodeservicios(laRed,Usenet,elIRC,elFTP,etc.)queestánvinculadosaprotocolostécnicosdecomunicación.Entreestosservicios,eslaredloqueactualmenteconocemáselgranpúblico,yesenelladondeseconcentralamayoríadelosobjetivos.Porlotanto,centraremoselanálisissobrelaRed.¿QuécontienelaRed?Tipologíadelasinformacionesquepropone:Lamultiplicidaddeestosdatosseresumeencuatrocategorías:Aplicacionesdetiposerviciosparacualquierinformacióny,aveces,paratransacciones:reservas,anuncios,meteorología,anuarios,buscadores,bolsadevalores…Aplicacionesdetipoocio:juegosinteractivosenredy,sinduda,dentrodepocoelvideo.Aplicacionesvinculadasalainformación-acontecimiento:seageneral(abastecidaporagenciasoperiódicos)oespecializadapormediossocioprofesionalesysocioculturales.
Aplicacionesdetipoinformaciones-conocimiento:informacionespuestasenestosbancosdedatosalosquesepuedetenerlibreacceso,aunqueamenudorequieranunpagoolautilizacióndeuncódigodeacceso.Estenuevotipodeinformaciónvinculadaalaumentoyalaespecializacióndeconocimientosentodoslosámbitosnotienesuorigenenlatecnología,sinoenuncambiosocioculturalmuchomásamplioqueconduceauncaminoderepresentacióndelarealidad.Estainformacióneselresultadodeunsaberydeunaconstrucción.Eldatonoexistesinohasidoconstruido;reflejaunaelección.Estaclasificacióndejadeladoelcorreoelectrónico.Entodocasoelhechodemayorpesoesqueelcampodelainformaciónseamplíacadavezmás.Losproveedorespotencialesson,porotraparte,numerosos,ycompitenporlacaptacióndeestosnuevosmercados.Elverdaderoproblemanoeslasatisfaccióndelasnecesidadesdeinformaciónpreexistentes,sinolaconsiderableampliacióndelcampodelainformación.LaRedprovocaquesecreaenlaurgenciadesatisfacerlasnecesidadesdeinformacióndelpúblicoyenlanecesidaddequetodoelmundopuedaestarinformadoatodashoras,aunque,enconjunto,laofertaestémuypordelantede
lademanda.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 42/59
OfertaydemandadelasinformacionesLaofertasuperaalademandadelgranpúblico.LAnovedaddeInternetesquepromueveelinterésporlasaplicacionesfueradetrabajo,aunaescalademasas,yenunespacio,lavidaprivada,dondehaypocacostumbredesersolicitadopor
unconjuntotecnológicointegradoqueofreceserviciosnuevos.Alfinalbastaríaconqueexistieraencadahogarunaterminalinteligenteparaquelamayorpartedelasnecesidadesdeinformación,deservicios,detransacciones,decomercio…fueransatisfechos.Loimportanteesquesesusciteunavisiónsimplistadelasociedad.Ladificultadestáenladiferenciaentredosescalasdetiempoquenoevolucionanconlamismavelocidad:ladelcambiotecnológicoyladeloscomportamientossociales.Paralainformación-prensa,sellevóacabounlargoprocesovinculadoalafilosofíadelsigloXVIIIconlosvaloresdelibertadeigualdad,quehatenidocomoconsecuenciaelderechoalainformación.Estasimpleideahanecesitadodossiglosparaseraplicada,asícomoatravésdequécombatesydequévigilanciaserenuevacadadía.Asípues,nosimaginamoslasdiferenciasqueexistenentreestaconcepcióndelainformaciónylaqueestáalprincipiodeestosnuevosserviciosdelmultimedia.Larepresentacióndenuevosservicioscomolaprolongacióndelosserviciosdeinformación-prensanoesevidente.Enelprimercaso,hablamosdepolíticayde
valores;enelsegundo,deeconomíaydeintereses.Estosignificaquenoesposiblelajustificacióndeldesarrollodelmultimediaatravésdeunateoríadelasnecesidades.Nohaymuchosvínculosentrelainformación-prensaylainformación-servicio,lainformación-conocimientoylainformación-ocio.Suposición,sulegitimidad,sussistemasdereferencias,suscostesysuspreciossonamenudo,muydiferentes.Porotrolado,lasnuevastecnologíaspermitenreducirlosdesplazamientos.Peroestonosiempreespositivo,segúncomosemire.Yaque,porejemplo,paralagentequeviveenlasgrandesciudadessíleesútilperoparaalguienqueviveenpequeñasciudadesno.ReaparicióndelasdesigualdadesDesdeels.XVIIIesennombredelalibertadydelaigualdaddelosindividuosquelainformación,todaella,debeseraccesibleatodoslosciudadanoscomomedioparaconocerlarealidadyactuar.¿Cuáleslamentalidadquesirvedebasealosnuevosserviciosdeinformación?Aparentemente,lamisma,perolarealidadestámáscercadelconocimiento-acciónqueladelademocracia.Puestoqueelpagoporlainformaciónseráindisociabledeestosnuevosservicios.Así
pues,enlaseleccióndeinformacióntienemuchoqueverelnivelculturalyadquisitivo(monetario).
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 43/59
Lasdesigualdadessocioculturalesseencontrarándenuevoenlautilizacióndeloscuatroservicios:información,ocio,serviciosyconocimientos.Lasdiferenciasseránmásgrandesrespectoalainformación-conocimiento,puestoqueserigeporesquemasculturales.
Elproblemanoesqueunostendránaccesoyotrosno,sinomásbiensabercuálseráelniveldelademanda.Esteproblemaestárelacionadoconlaposiciónsocialdelaquecadaunoparte.Losdosobstáculosson,entonces,laselecciónsegúneldineroylasegmentacióndeloscontenidosenfuncióndelosmediossociales.Enesto,lasradios,losperiódicos,lastelevisionessemanifiestanmásdemocráticas:proporcionanlomismoatodos.Juegansobrelouniversalynosobreloparticular.Estonosignificaunaausenciadedesigualdades,perosísonmenosdiscriminatorias.INFORMACIÓN,EXPRESIÓN,COMUNICACIÓNLarevolucióndelacomunicaciónloenglobatodoasupaso,integracadavezmásserviciosyabremásposibilidadesdeinteracciónportodaspartes.Mañanatodoestarádisponibleenlamismaterminal.Portanto,lapreguntaes:¿existeunadiferenciacualitativaentrelasactividadesdeinformación,deservicios,deexpresiónydecomunicaciónyaqueutilizanlasmismasherramientas?LAideologíatecnológicaestableceunacontinuidadentreservicioyaplicación,entreinnovaciónyuso,allídondelaexperienciayunateoríadelacomunicación
destacansusdiscontinuidades.EsciertoqueInternetilustraelviejosueñosegúnelcuallatecnologíacrearíaeluso;sinembargo,siseparamosloquepareceaparentementeunido,vemosqueaparecentresdiferencias:UnsistemadeinformaciónnoessiempreunmediodecomunicaciónPrimeradiferencia:lasfunciones:LaRedeselparaísodelainteracciónyelreinodelainformaciónentodaslasdirecciones.Lacomparaciónnotieneningunarelaciónconloquelosmediosdecomunicacióntradicionalespuedenofrecer.Reflejaloqueesnecesarioparaelfuncionamientodeunasociedadcompleja.Estambiénelreinodelaexpresiónatravésdelosmúltiplesforosquecruzanporlafantasíadelosinternautasydesaparecenavoluntaddeella.Muestralanecesidaddehablarenunasociedadlibreperollenadesoledades.Sepuedeencontrarenellaunalógicamásclásicadecomunicación,comoenlosmediosdecomunicaciónconunaoferta,unaprogramación,unarepresentaciónyunpúblico.Implicaladificultaddelaintercomprensión.
Segundadiferencia:inserciónsocialdelasnuevastecnologías:
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 44/59
Enelmundodelosmediosdecomunicaciónesestableyeneldelasnuevastecnologíasesinestable,desdeunpuntodevistatécnico(cadavezlosresultadossonmásextensos)yeconómico.Elmundodelmultimediaestáenebulliciónconstante,ydalaexpresiónexactadeserunterrenodeaventurassinlímites.Enlosmediosdecomunicacióntodoestámuchomásasentadotras30ó50añosde
legislación,detradicionesculturalesyprofesionales,deusosydeinserciónenlasociedad.Terceradiferencia:losmediosprofesionalesylasculturas:Elmundodelaradioydelatelevisiónhaconseguidoenseguidaprestigio,mientrasqueelmundodelainformáticano,sóloseduce.Disponedemuchosmediosfinancieros,peroniungramodeculturanidelegitimidad.Lalógicaessobretodoindustrialycomercial,mientrasquelaradioylatelevisiónnoseconsideran,enunprincipio,industrias.Conlosordenadoresestamosalladodelaproducciónydelarentabilidad,mientrasqueconlosmediosdecomunicaciónestamosalladodelapolíticaylacultura.Lasdiferenciasculturalesentrelostresmediosprofesionales(representaciones,posicionesytradiciones)sonesencialesparaentenderlasituaciónactualdesemicompetenciaentreestosmedios.Sitodoloqueemanadelainformaciónnoescomunicación,entonces:¿quéesunmediodecomunicación?Ladefinicióndeunmediodecomunicaciónnoevocasólolarepresentacióndesupúblico,sinoquetambiénintegraunavisióndelarelaciónentrelaescalaindividualylaescalacolectiva,esdecir,unaciertavisión
delasrelacionessociales.Esporelloquelosmediosdecomunicaciónsiempreestánvinculadosaalgunacomunidaddelengua,devaloresdereferencias.Noexistenportantolosmediosdecomunicaciónmundialesporquenoexistereceptormundial.Porelcontrario,laRedtienelacapacidaddetransmisiónsinunareflexiónpreviasobreloquepuedaserlademandayelpúblico:llegaatodoelmundo.Porotrolado,losmediosdecomunicaciónpuedenserunsistemadeinformaciónpeorquelaRed,yésta,unpeorsistemadecomunicación.LainnovaciónqueaportalaRedeslaconstruccióndesistemasproveedoresde4informacióndetodotipo.Enesencia,laRednoesunmediodecomunicación,sinounsistemadetransmisiónydeaccesoformidableaunnúmeroincalculabledeinformaciones.EsnecesariodarnoscuentadequelaRedurgedeunareglamentación,porquesinellapeligradeserdestrozadaporlosmásgrandesvirus,losdeladesigualdad,lasmanipulacionesylosfantasmas.Asípues,estamoslejosdeunaRedquefavorezcalanuevautopíadeunasociedadenfocadaalintercambioyalaaperturaalosdemás,unasociedadliberadadecualquierpoder.Porelcontrario,estamosfrenteaunsistemadeinformaciónintegrado,cuyafinalidadestámás
delladodeunaeconomía-mundoquedelladodeunamejoradelasrelacionesinterpersonales…
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 45/59
Esevidentequelamayoríadelosserviciossurgendeunalógicadeinformaciónfuncionalydelacomunicaciónfuncional,peronosedebeignorarlaexistenciadeunainformaciónnormativaqueevocaelidealdecomunicaciónnormativa.Porunlado,estánlasnecesidadesdelintercambioy,porotro,labúsquedade
unaintercomprensión.Sinembargo,nadaseríamásfalsoqueoponerunacomunicaciónnormativadelosmediosdecomunicaciónaunacomunicaciónfuncionaldeInternet.LaRednocreaningúnconceptonuevo.Porelcontrario,daunaextensióntantoalainformación/comunicaciónnormativacomoalafuncional,atravésdelastresdimensiones:deinformación-servicio,deexpresiónydecomunicación.ELINDIVIDUOFRENTEALOSNUEVOSMEDIOSDECOMUNICACIÓNLassoledadesinteractivasConInternethemosentradoenloqueelautorllamalas`soledadesinteractivas':sepuedeserunperfectointernautaytenerlasmayoresdificultadesparaentablarundiálogoconelvecinodelcibercafé.Elsímbolodeestasumadelassoledadesinteractivasseveenlaobsesióncrecientedemuchosporestarsiemprelocalizables:eselcasodelteléfonomóvilydeInternet.Nosólolamulticonexiónnogarantizaunamejorcomunicación,sinoque,además,dejaintactaelpasodelacomunicacióntécnicaaalahumana.Efectivamente,siemprellegaunmomentoenqueesprecisoapagarlasmáquinas
yhablarconalguien.LapruebadeltiempoNoexistelacomunicaciónsinlapruebadeltiempo:deltiempoparahablar;leerunperiódico,unlibro;verunapelícula…:siemprehayunaduraciónenelactodelacomunicación.Elordenadoracentúagraciasalavelocidadlaideadeunaposibledisminucióndeltiempo:seentraenotraescaladetiempo,yaquesíseocupatiemponavegandoporlaredperoéstecontrastacontodalainformaciónquepuedesobtenerdeella.Eltiempodelasnuevastecnologíases:homogéneo,racionalliso…mientrasqueeltiempohumanoessiemprediscontinuoydiferenciado.ConInternetyanoexisteloquellamamostorpemente`lavidaprivada',pero,sinembargo,expresalavoluntaddepoderconservarunadistanciaentreunomismoylosotros,osea,decerrarlaspuertas.LatransparenciaimposibleNosólolasmáquinasnosimplificanobligatoriamentelasrelacioneshumanasysociales,nosólonoanulaneltiempo,sinoqueavecesamplíanlaburocracia
humana.Seríafalsoimaginarunasociedaddondelaburocraciadesaparecieradesdeelmomentoenquetodospudiéramoshacerlodesdeunaterminal.Yaque
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 46/59
latransparenciasocialesimposible.Apesardelosdiscursosquehablanderelacionesmásdirectas,todoelmundointroduceintermediariosburocráticos,filtros,reglas,prohibicionesosignosdedistinciónparaprotegersurelaciónconlosdemás.
Encambio,loquelapantallapermitirásimplificaryhacermásdirectoytransparenteporunlado,loharámásreglamentado,máscerradoymáscodificadoporelotro.Simplementeporquenuncahayrelacionessocialestransparentes.Aestaburocraciahumanaysocialseleañadelaburocraciatécnica,puestoquelosmaterialessonmenosproductivosdeloquepareceylasucesióndegeneracionestécnicasdejazonasoscuraseineficaces.Unejemplo:elfamosoytemido`efecto2000',conelquelosinformáticossevolvieronlocosdemiedo.LasdistanciasinsuperablesConlosnuevosmediosdecomunicaciónasistimosaundesplazamientoprogresodelrazonamiento:apartirdelapremisadequelosresultadostécnicossonsiemprebuenosparalacomunicaciónhumana,llegaalaconclusióndequelasindustriasdelainformaciónydelacomunicaciónsonlaesenciadelasociedaddelmañana.Losmediosdecomunicacióntradicionalesseveíanlimitadosalaesferaprivada.Actualmente,lasnuevastecnologíasestánportodaspartes:eneltrabajo,enelocio,enlaeducación,enlosservicios…Deaquíacreerquesevanamodificarlasrelacionessocialessólohayunpaso.Lahipótesisquesostieneestaideadeuna
mejorcomunicacióngraciasalasmáquinassuponeotrahipótesisfalsa:noexistediferenciaentreelemisor,elmensajeyelreceptor.Pues,lahistoriadelacomunicación,humanaomediática,demuestralocontrario.Encambio,laventajaesquenohaycorrespondenciaentreestostresespacios.LOSNUEVOSMEDIOSDECOMUNICACIÓNENTRECOMERCIOYDEMOCRACIALosmediosdecomunicacióndemasasnohangustadojamás,encambioelnúmeroesalabadoporlasnuevastecnologíasdecomunicación.CelebramosescandalosamenteelusuariodeInternetunmillónyesperamosansiosamenteelmomentoenquepodamosanunciarquenohaycincuentasinocienmillonesdeinternautasconectadosalaRedentodoelmundo.Estoesporqueelgranpúblicodelosmediosdecomunicacióndemasasnuncahaseducido,aunqueenrealidadfueralatransparenciadelidealdelsufragiouniversaldelapolíticaalacultura,ladimensióndelgranpúblicodelmultimediafascina.Detodasformas,laRednoesdefácilaccesoporquesetratedealgoutilizadoporelgranpúblico.Unusogeneralizadoesmásqueunproblemadecantidad,esalgomásqueunacuestióndenúmerosdeusuarios.Elgranpúblicohacepensarenunateoríadelacultura,enunanálisisdelasrelacionesentrelapolíticaylaculturaenelsenodelademocraciademasas.Estadimensiónintelectual,queconciernealasreflexiones
sobreel`buen'oel`mal'númerotieneconsecuenciadirecta:elsilencioenloquerespectaalcontrol,indispensablesinembargo,delainformaciónquecirculapor
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 47/59
lasredes.YaquenadiecontrolaloqueporlaRedcircula.¡LasinformacionessonverdaderasporqueestánenlaRed!Nuncaunsistematécnicohacreadodetalformasupropialegitimidad.Ynadieseescandalizaporesaausenciaderegulaciónocontrol,nilosperiodistasquesabenloduraqueeslaluchaporlalibertaddeinformación.
EnrealidadladistinciónenInternetentreconsumidoryciudadanonoseestablececlaramente,sobretodoenEEUU.Hacemoscomosiseleprotegieraalapersonacuandoenrealidad,seleconsideracomounconsumidorpotencial.Aquíencontramosdenuevo,todalaambigüedadqueexisteenInternetentrecomercioydemocracia.¿Eselindividuosólounconsumidoroesigualmenteunapersona?¿Quiéneselresponsabledeloqueestáescritoodifundido?¿Cómoseadministralarelaciónexpresión-responsabilidad?Delaproteccióndelaslibertadesalosderechosdeautor,pasandoporlasmentiras,losatentadosalavidaprivada,elmantenimientodelaseparaciónsectorpúblico-sectorprivado,laconfidencialidaddelosdatosylosderechosdelhombre,losriesgosdeladelincuenciainformáticasedesarrollanaunavelocidadyaunaescalainsospechables.¿Cuándodiremos,porfin,queelcontroldelainformación,acompañadodesancionesreales,eselúnicomediodesalvarlasredes?LaUNESCOporejemplo,enotoñodel98,graciasasu`declaracióndeMónaco'hapuestoenguardiaalosEstadossobrelanecesidaddeprotegerlavidaprivadaydeimpedircualquierdifusióndeinformación;peroestotodavíaesinsuficiente.Elcerrojomentalquedebehacerseesadmitirqueunaccesodirectoalainformación,sincontrolysinintermediario,noconstituyeunprogresoparalademocraciasino,alcontrario,unaregresiónyunaamenaza.Es
necesarioreintroducirintermediariosparaverificarelabastecimientoyelusodelainformación.Siqueremossalvarlalibertaddeinformaciónesnecesarioadmitirloantesposibleque,enununiversosaturadodeinformaciones,precisamentelainformacióndebeserprotegida,filtradaporintermediariosquegaranticenesteideal.¿Cómoenuncontextodedemocraciademasas,quenotieneningunarelaciónconlarealidadlaquefuepensadalademocraciadossiglosatrás,podemospreservarlalibertadindividualalmismotiempoqueunidealdeemancipacióncolectiva?Estacuestiónfundamentaldemuestraque,apesardetodaslasdiferenciastécnicasquedistinguenlosmediosdecomunicacióntradicionalesconlaRed,desdeelpuntodevistadeunateoríadelacomunicación,ambostienenmássimilitudesquediferencias.Internet,¿ydespuésqué?C4-ESCAPARALAGUERRADELOSMEDIOSDECOMUNICACIÓNConestelibromegustaríacontribuirauncambiodeactitud:salirdelfalso
debatedeantiguoscontramodernos,viejoscontranuevosmediosdecomunicación,progresocontraconservadurismo...endefinitiva,desatarelnudo
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 48/59
delaideologíatécnicaysugerirquelacomunicacióneslagrancuestión.Ésteeselobjetivoesencial:rehabilitarlacomunicacióncomopatrimonioteóricoesencialdelpensamientooccidental.Desdeestaperspectiva,meimpongocomoprioridadinsistirsobredospuntos:
1-Noexiste<<progreso>>enlaincorporacióndelasnuevastecnologíasalosmediosdecomunicacióndemasas.Esciertoqueexisteunprogresotécnico,peroesteprogresotécniconobastaparaquepodamosconsiderarqueiniciaunprocesogeneralenlacomunicación,puestoqueloesencialdeéstanoresideenlosresultadostécnicos,puestoqueloesencialdeéstanoresideenlosresultadostécnicos.Laidealizacióndelatecnologíaevocalafascinaciónqueejercelatécnicaennuestrasociedad.Loesencialestáenlarelaciónentreunsistematecnológico,elmodeloculturalindividualistaylarealidadsocialdelademocraciademasas.Lasteoríasdebensituarseconrelaciónaesteobjetivo.2-Noexisteoposiciónentrelatelevisiónqueseocupadelnúmero-delasmasas-ylosnuevosmediosdecomunicaciónqueseocupandelindividuo.Losdosplanteanelmismoproblema,eldelarelacióncontradictoriaentrelaescalaindividualylacolectiva.Lointeresanteenlaaproximaciónentrelosmediosdecomunicacióndemasasylasnuevastecnologíasesobservarcómoambossistemasdecomunicaciónconsiguentriunfosreferentesalacuestiónqueplantean,ladelasrelacionesentrelacomunicaciónindividualycolectiva.Losobjetivoscomunes
1-Iniciarunreflexiónteóricasobrelacomunicaciónquetengaencuentasustresdimensionesyquedemuestrelaimportanciadelaaplicacióndeunapolíticadereglamentación,precisamenteporquelasdimensionessocialesyculturalessontanimportantescomoladimensióntecnológica.Porotrolado,estadimensióntecnológicanoescompletamenteneutraycomportantambiéndimensionesculturales.Precisamenteporquelatecnologíaesinseparabledelasdimensionesculturalesysociales,debemosorganizarlaconvivenciaentrelossistemasdecomunicación:deestemodo,evitaremoslalógicaúnicayreductoradelamodernización.Existentécnicasdecomunicaciónmundiales,peronoexistecomunicaciónmundial.Yestoestanciertoparalosmediosdecomunicacióngeneralistascomoparalasnuevastecnologías.Hayprogresoenmateriadecomunicaciónsiseda,ysolamentesiseda,unencuentroentreunainnovacióntecnológicayuncambiodemodeloculturalydeconcepcióndelacomunicaciónenlasociedad.Ladefensadelareglamentaciónnoeselmedioparafrenarelprogreso,sinounamaneraderecordarelpesoesencialdelasotrasdosdimensionesdelacomunicación,yderecordartambiénquenoexistelibertaddecomunicaciónsinreglamentación,esdecir,sinproteccióndeesalibertad.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 49/59
ElinformequeabrelapuertasaladesreglamentaciónllegadeEEUU,dondeeléxitocrecientedelasnuevastecnologíasparecejustificarelabandonodelas“prácticaspuntillosasydeotraépoca”.Elproblemanohavariadodesdehacesiglos:elpoderosoreclamasiempreel
librecambio,puestoqueleesfavorable,mientrasdestacaqueestobeneficiaráatodos;seleolvidaseñalarqueloharáenproporcionesdesiguales.Lasreglasinternacionalessonelúnicomedioquetenemosparaminimizarlosriesgosvinculadosconestamundializacióndelascondicionesdelacomunicación,causadenuevosyprofundosfactoresdedesigualdad.Lamundializacióndelaccesoalasredesnosignificaenabsolutounareparticiónmundialmásigualitariadelasriquezastécnicasohumanas.Lareglamentacióntambiénsirvepararecordarquelacomunicaciónjamáspuedereducirse,comohacentantosautores,aunaproblemáticadelastransmisión.Esciertoquehayreglascomunesparacadatecnologíadecomunicación,perolomásimportanteeslamaneraenlaquecadaculturahacesuyalatecnologíaconrelaciónasuuniversosocial,mentalycultural,comolohandemostradosiempreloshistoriadoresylosantropólogos.2-Elsegundoobjetivoconciernealasrelacionesentrecomunicaciónfuncionalycomunicaciónnormativaenelmomentodelamundialización.Paraquelasaplicacionesseanmundiales,esprecisoqueseanlobastantesimples,esdecir,funcionales,endetrimentodeladimensiónnormativaqueseapoyaenelrespetoalasdiferencias.Estoesloqueconducealasaproximacionesindustrialesentreeditoresdeprogramasdenavegaciónydelenguajesdeprogramación:eescala
mundial,lacompetenciasereducealaluchaentreelgrupoformadoporAol,Netscape,SunyJavaporunladoyporelotro,elpoloMicrosoft.LoqueestáenjuegoenestabatallaeselcontroldeaccesoaInternetatravésdelosportales.Noexistepúblicointernacional,sinopúblicosnacionalesque,devezencuando,consumenproductosinternacionales.Cuantomásinternacionalessonlosproductos,mássedebenpreservarlasidentidadesculturales.Reforzandolasidentidadesevitaremosunaestandarizacióninternacionaldelacomunicaciónquesólopodríatraercomoconsecuenciarevueltasyconflictos.Seimponeunareflexióncríticasobrelospeligrosdelamundializaciónenelmomentoenqueenmenosdeveinteañosdemundializacióndelaeconomíaydelahorrodesembocanenlacrisismonetariayfinancierade1997-1998.Necesidaddetomarconcienciadequelamundializacióndelainformaciónydelacomunicacióncorreelriesgodeconvertirseenunpoderosofactordeinestabilidadydeconflictos.3-Eltercerobjetivocomúnconcierneaunareflexiónsobrelaposicióndelasociedadindividualistademasas,queadministralasdosdimensionescontradictoriasdelalibertadydelaigualdad,ensusrespectivasrelacionesconlosmediosdecomunicacióndemasasylasnuevastecnologías.
4-Elcuartoobjetivoconciernealareflexiónsobrelospúblicosylarecepción.Desdeelmomentoenquelaoposiciónentrelasdosescalasdepúblico,
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 50/59
individualycolectiva,noessignificativa,puestoquecadaunodenosotroscirculapermanentementeentreambasescalas,lacuestiónsecentraenunareflexióncualitativasobrelareflexión.Lalógicadecómputo(votos,audiencia,sondeos...)esampliamenteinsuficiente.
Rehabilitar,relanzarelconceptode“granpúblico”esunodelosobjetivoscomunesalosmediosdecomunicacióngeneralistasyalasnuevastecnologías.Lasnuevastecnologíascontinúansiendoelrpivilegiodeunámbitoreducido,mientrasquelatelevisióntieneunaextraordinariaexperienciaenmateriadedivulgaciónydecomunicaciónagranescala.Mediadoraprivilegiadadelaccesoalmundoparalamayoría,tambiénseríamediadoraparaelaccesoalmundodelmultimedia.LosobjetivosespecíficosparalosmediosdecomunicaciónLospeligrosdeunadesestabilizacióndelatelevisiónsonmuchomásgravesacausadequesulegitimidadjamáshasidocuestionadaydequelareflexiónacercadesusituaciónhasidomásbienlimitada.Estosobjetivossoncuatro.1-AfirmarlafuerteambicióndelatelevisiónpúblicaenEuropa,queenlosúltimosquinceañossehainscritoenlarealidadhistóricaysocial.Latelevisiónpúblicaestabaayer“desfasada”,comoestánhoy“desfasados”losmediosdecomunicacióndemasas.Sinembargo,latelevisiónsehamantenido,notantoporlacalidaddesusprogramascomoporlafidelidaddesupúblico.Laindependenciadelosperiodistasconrespectoalpoderpolítico,haaumentado,ampliandounmovimientodecompetenciapúblico-privado.Laideade
regulaciónhasidoaceptadagraciasalacreacióndeinstitucionesdeltipoConseilsupérieurdel'audiovisuel.Losaspectosnegativosconciernenalaausenciadeambicionesdeunapolíticaaudiovisualeuropea.LosnuevosmediosinteresanmuchomásalaUniónEuropeaquelostradicionales,apesardequelaproporcióndeusuariosesdeunoacien.Estaausenciadeambicióneuropea,quesetraduceenlaposicióndeinfundirmiedoenloquerespectaaderechosdeautor,coproduccioneseuropeasylaexcepciónculturalfrentealosEstadosUnidos,reconfortalaideadequeEuropaprontotomaráelcamino,enmateriadecomunicación,deladesreglamentación.TambiénsetraduceenunaincapacidadparadaraEuronewslaposicióndeungrancanalinformativoparaEuropa,asícomoparasusfronterasdelesteydelsur.2-Acontinuación,rechazarelargumentodeldiscursotécnicosegúnelcualelfuturodelacomunicaciónestájuntoaldelasupremacíadelademanda,enrelaciónalaofertaaudiovisual.Nosóloeluniversomultimedianocondenaalatelevisión,sinoqueademáslarefuerzaenunsistemadecomunicaciónenelquetodoestaráadisposicióndetodoelmundo,demaneratemática,interactivaodepago,lagranfuerzadelatelevisiónconsistiráencontinuarofreciendogratuitamenteunaredgeneralista,lomásampliaposibleyalmayornúmerode
personasposible.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 51/59
Lasingularidad,lafuerzaylaoriginalidaddelatelevisióngeneralistaseránmuchomásvisiblesmañana,enununiversoindividualizadoymultimediaquehoy,precisamenteporqueladiferenciaciónserámásflagrante.Mañana,cuandolosusuarios,sobretodoeuropeos,hayanprobadoycomprobadolasvirtudesylaslimitacionesdeununiversomultisegmentado,comprenderánelinterésdelos
mediosdecomunicacióngeneralistas.Losmediosdecomunicacióngeneralsita,centradossobrelaofertaylademanda,tienenelfuturoantesí.Laposicióndelosmediosgeneralistasesmuchomenosimportanteenlospaísesricosdelnortequeenlosdelsur.Esevidentequeenestospaísesdondelasestructurascolectivasysimbólicashansidoviolentamentedestruidasenmediosiglo,elpapeldelosmediosdecomunicacióngeneralistas,eseldecrearunvínculosocialycultural.Resultanocivoproponer,aunospaísescuyasidentidadesculturalesycomunitariasestánampliamentedestruidas,lahuidahacialastecnologíasindividualizantes,pueselloimplicahacercasoomisodetodalacuestióndel"estarjuntos",delaconcienciacolectivay,sobretodo,hacercreerquelaposesióndeungrannúmerodeordenadoresserálacondicióndeldespegueeconómico.Salvarlaradioylatelevisiónes,porlotanto,unobjetivonosóloparalacomunicación,sinotambiénparalademocracia.3-Eltercerobjetivoatañealaconstitucióndeunareglamentaciónespecíficaparalatelevisión.Nosóloresultaesencialsupapelalahoradeprotegerelaudiovisualeuropeodelasindustriasamericanas,sinoquetambiénloesparavalorarlatelevisiónpúblicaencomparaciónconlatelevisiónprivada,ylatelevisióngeneralistaencomparaciónconlatelevisióntemática.
4-Estopasatambiénporuncontinuomovimientodevaloracióndelatelevisión,desuscódigos,desusprogramas,desusambicionesydesusprofesionales,delosquesubestimamosampliamentelascompetencias.Nosólohacefaltaunatelevisiónmásambiciosa,sinotambiénesprecisoelevarelniveldecalidaddelosprogramasyaque,delocontrario,corremoselriesgodecompletarelprocesoquelaamenazadesdehaceunosquinceaños:lapersistenciadeprogramasmediocresygratuitosenlascadenasgeneralistasylallegadadeprogramasinteresantesyambiciososalosnuevossoportes,másomenosdepago;esdecir,unatelevisiónadosvelocidades.Noexistevínculodirectoentreabundanciatecno0lógicayprogreso.Dichodeotramanera,latelevisiónesuntestdeeseotroproblema,muchomásgeneral,queconsisteensabersilaexplosióndelacomunicaciónserá,finalmente,elpuntodepartidaparainiciaruntrabajoteórico.LosobjetivosespecíficosparalasnuevastecnologíasParalelamentealosreferidosalatelevisión,estosobjetivoscomportantresdimensiones.1-Lastecnologíasnobastanparacrearlacomunicación.Evidentemente,
transmitircadavezmásrápidoyenambossentidossuscitaunanuevaformadecomunicación,perohacefalta,además,unproyectoyunmodelocultural.Es
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 52/59
decir,la"multiconexión"noesporsímismaunproyectodecomunicación,ymuchastransmisionesnoproporcionanforzosamentemuchacomunicación.Esnecesarioquitarleimportanciaalosnuevosserviciosloantesposible.2-Acontinuación,seránecesarioabrirloantesposibleunareflexiónsobreel
tipodeinformaciónqueproducenestossistemastecnológicos.Sobretodo,parademostrarlaimposibilidaddeobtenerunainformacióntransparente.Esciertoqueelaccesoeslibreyfácilparaelquesabeutilizarlossistemas;porlotanto,elproblemanoeselaccesoalainformación,sinolacapacidaddesaberquébuscar.Elcontextodecompetenciaesesencial.Podemosmontarnosotrosmismosunmueblepormódulos,peronopodemosaccedernosotrosmismosdirectamentealconocimiento.Senecesitatiempo,muchotiempo:precisamenteloquelasnuevastecnologíasprometenahorrar,ysenecesitantambiénintermediarioshumanos:profesoresydocumentalistas.Laemancipaciónnoconsisteensuprimiralosintermediarios,sinoalcontrario,reconocersupapel.Elaccesodirectonocambianadaenloquerespectaadivisiónyjerarquíadelosconocimientos.Eselantesyeldespuésdelainformaciónloqueplanteaproblemasy,aveces,lamismainformación.Antetodasestasinnovaciones,esprecisoconservarciertadistancia,guardarenlacabezaelprincipiodeunaregulaciónydesmitificarlapalabramágica"red"."¿Dedóndeprovieneestemitodeunsistemadeinformacionesinfinitoygratuito,alejadodetodaslasproblemáticasdepoder,lasmentirasyloserrores?¿Dedóndeprovieneestarepresentacióndeunciudadanooccidentalquesientecuriosidadportodo,yqueesperasimplementedisponerdeunterminalpara
convertirseenunaespeciedesabio?Noessuficientequelasinformacionescirculenmásrápidamenteparaquelascienciasavancenconmayorrapidezymoderación...OlvidamosdemasiadodeprisaquenumerosasaplicacionesdelaRednotienennadaqueverconelsaberoelconocimiento,sinoconotrosaspectosdelarealidadmuchomástriviales,sórdidosopeligrosos...¿Cuándoreconoceremosqueelasuntodelasaturacióndeinformacióntambiénformapartedelosproblemasdelcrecimientodelasredes?Estoconduceaabrirunanuevareflexiónsobreelfuturo:reconocerquehayunlímiteparatodacomunicación.Noexisteracionalidadcompletaposibledelainformaciónydelacomunicación.Ycuantomásabundantessonlasdos,másesprecisorecordarestalimitación,porelriesgodesucumbirenunavisióntecnocrática.3-Finalmente,seránecesariollegaraunaciertacontextualizacióndelasnuevastecnologías,puestoqueéstasdandemasiadoamenudolaimpresióndecircularmásalládelasrealidadessocialesyculturales.Contextualizares,enprimerlugar,restituirlasnuevastecnologíasenlahistoriadelacomunicación,comprenderlasrazonesdesuaparición,susfuerzasysusdebilidades,compararlasconlosmediosdecomunicacióndemasas,esdecir,inscribirlasenunahistoria,antesquepresentarlascomounsistematecnológicoincomparable.
Cuantomássehablade"rupturaradical",másdebemosdesconfiar.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 53/59
Delosmitosquecirculanrelacionadosconesteasunto,elmásactivoyprofundamenteinjustoconciernealvínculoqueseestableceentrelacapacidaddenavegarporlaRedylaideadeinteligencia.Lasdisposicionescognitivasnecesariasparalautilizacióndeestosserviciosnoson,enabsoluto,sinónimasdeinteligencia.Así,seríaprecisosalirdeldiscursomíticoyentrarenunalógica
simpledeevaluación,comoexisteparatodaslastecnologíasennuestrassociedades.Conosinordenador,conosinRed,ladesigualdadexiste.Occidentesehaequivocadoporcompletoalidentificarestasredesconlainteligenciayconlaideadequesóloexisteestaracionalidad,sinónimodemodernidad.Laprensadeberíaretomarsupapel.Losmediosdecomunicacióndeberíanhacerconlasnuevastecnologíasloquehacenconlasdemásactividadessociales,técnicasyeconómicas:evaluarlasfuerzasylasdebilidades,losdefectosylascualidades,informar,explicar,criticar.PensarenlacomunicaciónEscaparalaingenuidadgeneralsobrelasnuevastecnologíases,portanto,salirdeldiscursoqueoponelarevolucióndelasnuevastecnologíasalarcaísmodelosmediosdecomunicacióndemasas.Estosuponetrespasos:1-Enprimerlugar,interrogarsesobreestanecesidadconstantedesimplificaciónydehuidahaciaadelantequeconsisteencreerquelosfracasoshumanosycolectivosenmateriadecomunicacióndehoyseránresueltosmañanapornuevastecnologías.Losplolíticosgozandeunabuenaposiciónparasabertodo
esto:ellosconocenladiferenciaqueexisteentrevelocidaddelainformaciónydificultaddelaacciónpolítica.Lospolíticosdeberíanserlosprimerosencomprenderlanecesidaddedesatarelyugodelatecnología.Unainformacióncadavezmásrápidanoessiemprelacondiciónparaunabuenadecisiónpolítica.Lasnuevastecnologíasacentúanestalógicadelaurgenciayañadenlainevitablecomplejidaddelalógicapolítica.Interconectarsequizássuprimalasbarrerasdeltiempo,peronopuededeningunamaneraconlasgeográficas.Tecnificarlacomunicaciónosocializarlacontinúasiendoelobjetivoprincipal.Cuantomásnosinteresamosporladimensióntecnológica,másnosadherimosaunavisiónmaterialistadelacomunicación.Cuantomásnosinteresamosporladimensiónsocialycultural,másnosadherimosaunavisiónhumanistadelacomunicación.Pensarenlacomunicaciónessaberreconocerlaslimitaciones,esrevalorizarlaexperienciadeladuración,ladistancia,elsilencioyloslímitesdelainteractividad.2-Acontinuación,multiplicarlasencuestasentreelpúblico,esdecir,losusuarios,losreceptores,paraverconcretamentecómosedesenvuelvenlosindividuos,cómoseencallanyreinventan.LaencuestaylacomparaciónponenlascosasensusitioydemuestranqueelusoprincipaldeInternetcontinúasiendo,demomento,elcorreoelectrónicoysusserviciosafines.Nohayprogreso
enpasardelteléfonoalmóvil,ydelmóvilaInternet.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 54/59
Investigarestambiénefectuarestudioscomparativossobrelosmediosdecomunicación.Romperlaideafijasegúnlacuallacomunicaciónpordemandaessuperioralacomunicaciónporoferta.Estosestudiosdemostraríanqueelrestodeestefindesigloydeliniciodelsiguientecontinuasiendo,nolacomunicaciónatodacosta,sinolagestióndelnúmeroylacohesióndelascomunidadesenun
marcoabiertoydemocrático.Nosotrosposeemosunafuertetradiciónfilosóficaypolíticaquenosayudaapensarenlascondicionesdelacomunicaciónindividual.3-Finalmente,sumergirsedenuevoenlahistoriadelasutopíasdelacomunicación,muynumerosasdesdehacedossiglos,yaqueestántodasancladasensistemastecnológicos.Reexaminarlasantiguasutopíaspermiteextraerlaslógicasderepeticiónycomprenderque,desdeelsigloXVIII,lacuestiónessiemprelamisma:¿cómoarticularlaexpansióndeunomismoylapertenenciaalacolectividad?Silaculturasecaracterizaporlacapacidaddealmacenarnumerosasinformaciones,Internetes,enefecto,unaherramientaculturalporqueelnúmerodeinformacionesalcualpermiteaccederaumentadeformavertiginosa.Sehablabadetrescientosatrescientoscincuentamillonesdepáginasaccesiblesamediadosde1998,sinqueestacifrahayasidoverificada.Perositomamoslaotradimensióndelacultura-ladeladuración-,lascosassecomplican.Nohayculturasinpermanenciaysinacumulación.Ahorabien,lopropiodeInternetydelaciberculturaes,porelcontrario,hacerseydeshacerseconstantemente,negarlaideamismadeacumulación.Nohaystock,nadade
perennidad:todoesflujo(estopareceunanunciodecompresas!-pensóDiego...:-)Elvolumendemensajes,lavelocidadylainteractividadnosonsuficientesparaconstituirunaculturacuandosabemosqueéstaseconstruyeporacumulación,enunarelaciónconstanteentrepatrimonioynovedad,tradiciónymodernidad.Elproblemaesencialnoes,portanto,enabsolutoestarafavoroencontradelasnuevastecnologías,sinosaberapartirdequémomentolaproblemáticadelacomunicaciónseráporfinreconocidacomomásimportantequeladelastecnologías.Dehecho,esprecisodecirsi,simultáneamente,alosmediosdecomunicacióndemasasyalasnuevastecnologías,yaqueambasreflejanlascaracterísticasparcialmentecontradictoriasdelasociedadindividualistademasas,quesonlalibertadylaigualdad.Síaunareflexiónsobreelrespectivopapeldelosdosmedios.Peroalmismotiempo,esprecisodecirnoigualmentealaideadequelosresultadostecnológicosconfiguranunanuevaeconomíadelacomunicación.Desdeestepuntodevista,deberíaperseguirseunareflexiónprofunda,unavezqueestoselementossehayanadquirido,paraseparardurantemuchotiempoloquedistingueestosdostiposdemediosdecomunicación,deloscualesunosestánfundamentalmenteenlalógicadelaoferta,ylosotros,enladelademanda.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 55/59
Lamayoríadelasveces,estamosanteunverdaderoconflictoteóricoentreestostresestudiosdelacomunicación,segúnseconfieramayorprivilegioalatransmisión,almensajeoalainteracción.CONCLUSIÓN
DIEZPROPUESTASPARAPENSARENLOSNUEVOSMEDIOSDECOMUNICACIÓN.Latesisdeestelibrosebasaenqueesurgentedesatarelyugodelatecnologíaenloquerespectaalacomunicación,yaqueloesencialdeéstaesdeotroorden:culturalysocial.Silacomunicaciónestásiempredefinidaportreselementos,técnico,culturalysocial,ysievidentementeladimensióntecnológicacambiarápidamentelasotrasdosdimensionessonlamenosigualdeimportantes.Estasmutacionesculturalesysocialestodavíamuyinacabadas,sonalmenostanimportantescomolaextraordinariarevolucióndelastecnologíasdecomunicación.Perocomoéstassonmenosevidentesquelarevolucióntecnológica,ymuchomáscontrovertidas,nosedaestediscursounánimequeobservamosrespectoalarevolucióndelacomunicación.Unaarqueologíadelacomunicaciónenoccidentepermitiríademostrarcómolasproporcionesentrelasdimensionestecnológicas,culturalesysocialeshanevolucionado.Lahistoriadelacomunicaciónydelasteoríasdelacomunicacióndemuestratresfenómenos.Unaverdaderarevoluciónexistecuandohayunencuentro,entreunainnovacióntecnológicaymutacionesculturalesysocialesenlos
modelosdecomunicación.Después,lastresdimensionesinteraccionan;evidentemente,sonlasdimensionessocialesyculturaleslasmásimportantes.Finalmente,lasnuevastecnologíasnobastanparacambiarlasociedad.Lasnuevastecnologíasdecomunicaciónconstituyenunainnovacióntecnológica;comolaposicióndelacomunicaciónenunasociedadnodependesólodelatecnologíasinotambiéndelasdimensionesculturalesysociales,esprecisoefectuarlaevaluaciónteniendoencuentaesteconjuntodetrescaracterísticas.Reflejanlamismasociedad,lasociedadindividualizadademasas,enlaquetantounascomootraspresentanunavocaciónparticular:lasnuevastecnologíastienenlaventajadeestaralmismonivelquelalógicaindividualistadominanteennuestrasociedad.Lasnuevastecnologíasnosonnilacondición,nilavanguardiadelacomunicacióndelmañana;sonlaotracara,elcomplementodelosmediosdecomunicacióndemasasconrelaciónalmodelodelasociedadindividualistademasas.Losprimerosinsistenenladimensiónindividual;lossegundos,enladimensióncolectiva.Silosmodelosculturalesysocialesdelacomunicaciónnoevolucionanconjuntamenteantelallegadadelasnuevastecnologías,habráprofundasresistencias.Elproblemanoeslallegadadelasnuevastecnologías,sinoestediscursofalsosegúnelcualelcualdichastecnologíassonelfuturo,comolos
mediosdecomunicaciónvienenaserelpasado.
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 56/59
Elpeligromásgraveconciertealtropismotecnológicoqueveenlatecnologíalaesenciadelacomunicación.Porquelaamplituddesusaplicacionesserátalqueexisteelriesgodequeaparezcannumerososconflictossociales.Lasotrasdosdimensiones,socialesyculturales,efectuaránentoncesunregresomásomenospacíficoparacompensarestasobredeterminación.Porquelarevolución
tecnológicaestátanvinculadaaintereseseconómicosqueseránecesariamásymásenergíayvoluntadparaevitarqueestadimensióneconómicayfuncionaldelacomunicaciónconduzcaaladimensiónnormativa.DIEZPUNTIOSRÁPIDOSPUEDENRESUMIRLASPIRNCIPALESCONCLUSIONESDEESTELIBRO.Elobjetivodelacomunicaciónnoestecnológico,sinoqueconciernealacomprensióndelasrelacionesentrelosindividuos(modelocultura)yentreéstosylasociedad(proyectosocial).Eslaelecciónentresocializaryhumanizarlatecnologíaotecnificarlacomunicación.Lamayoríadelasveces,seproporcionaalatecnologíalacapacidadpararesolverunproblemasocialopolítico.Hayqueapartarlaideologíatecnológicaquereducelacomunicaciónalatecnologíayqueconstruyeunafalsajerarquíaentrenuevosyantiguosmediosdecomunicación.¿Dedóndevienelafuerzaradicaldelaideologíatecnológicaenlacomunicación?Delhechodequelacomunicación,noocupaellugardelosotrostresvaloresencrisis:laciencia,lapolíticaylareligión.
Destecnificarlacomunicaciónseconvierteenunaimperativocategóricoparareducirelaspectocautivadordelasnuevatecnologíasyreintroducirdistanciassimbólicas.Esprecisotodavíavolveracreardistanciasparaconservarunaciertalibertad.Destecnificarlacomunicacióneshumanizarlaysociazarla.Desarrollarlosconocimientospararelativizarlaideologíatecnológica.Estaimportanciateóricadelacomunicaciónformapartedelamayoríadelosproblemasantropológicoscontemporáneos:larelaciónentrelibertadindividualeigualdadsocial;elvínculosocialenunasociedadcomplicadadondecoexistenlaindividualización,eligualitarismoyelcomunitarismo;lasrelacionesentreidentidadycomunicaciónenununiversoculturalqueseenriquececonlasegundamientrasdesconfíadelaprimera;lacuestión“delotro”,quiensehaconvertidoenomnipresentepormediacióndelastecnologías,aunsinsermásaceptable.Lacomunicaciónnoesnuncaunacuestiónsencilla,puestoquecondensalamayorpartedelascuestionesfilosóficas,ydetodalateoríasocial.Losmediosdecomunicacióngeneralistasylasnuevastecnologíasson
complementariosdesdeelpuntodevistadeunateoríadelacomunicación,yaquereflejanelmismomodelo,eldelasociedadindividualistademasas.La
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 57/59
fuerza,ladificultadylagrandezadelosmediosdecomunicacióngeneralistasconsistenprecisamenteensuperarlaleynaturaldetodacomunicación;interesarseporesoqueinteresaya.Losmediosdecomunicaciónsuscitanevidentementeinsatisfacción,puestoqueencontramosdetodo,ynosóloloquebuscamos,puestoqueofrecentambiénlaoportunidaddeaccederaotracosa,en
lacualnohabíamospensadoapriori.Estaeslagrandezadelosmediosdecomunicacióndemasas:mantenerambosextremosdelacadena,ladimensiónindividualyladimensióncolectiva.Losmediosdecomunicacióngeneralistasnacionalesjuegancontinuamenteunpapelconsiderableenestedoblemovimientodeaperturaydemantenimientodeunmínimodecohesión.Esprecisorecordarsincesarlaimportanciadeunaofertadecalidadporpartedelosmediosdecomunicacióngeneralistas.Lalógicadelaofertaesunverdaderoretocultural,yaqueconsisteenofreceralmayornúmeroposibledeusuariosunagamadeproductosdecomunicaciónlomásampliaposible,demaneraquetodaslasdiferenciasculturalesysocialesencuentrenunaoportunidaddesatisfacción.Lapuralógicadelademandaconllevaunacomunicacióndedosvelocidadesydedosprecios:debajacalidadygratuitoparaunabuenapartedelapoblación.Orientarsignificarepetirquelacomunicación,igualquelainformación,noesunproductocomolosotros,porqueambossedefinenenprimerlugarporvalores.Nohayracionalidadcomúnalastreslógicasdelemisor,delmensajeydel
receptor.Losmediosdecomunicaciónnohanconducidoalaestandarizacióndelasopinionesydelasideas.Elmismomensajenoserecibedemaneraidénticaenlosdiferentespaíses.Elpúblicodesarrollaunsentidocadavezmáscríticoamedidaqueestáexpuestoaunnúmerocrecientedeinformaciones.Sinembargo,cadauno,enlamedidadesuexperiencia,constatacómofiltralosmensajesquerecibe.Recibirnosignificaadherir.Estaresistenciaalarecepciónesloqueprotegecontralamanipulación,perotambiénloquepuedeconstituirunfrenoparaelcambio.Enelcasotancomplicadodelaampliaciónconsiderabledelacomunicación,lacomplejidaddelarecepciónes,sinembargo,unfactorpositivopararesistiralosmúltiplesdesequilibriosqueoriginaencadaunodenosotrosestaexposicióncotidianaatodoslosasuntosdelahistoriayatodoslosacontecimientosdelmundodurantelasveinticuatrohorasdeldía.Lamundializaciónhacequetodosloveamostodo.Existelasiguientecontrapartida:laheterogeneidad.Lamundializacióndelacomunicación,contrariamentealoquesedice,vaaradicalizarlasdiferenciasdelaspercepciones,vinculadasalasidentidadesculturales.Enelplanointernacional,lasmismasdeclaracionestienenunimpactoradicalmentedistintosegúnellugarenquecadaunoseencuentrecuandolasreciba.Lasinformacionessonlasmismasyserefierenalavidaeuropea.
Habráquesubsanarloantesposibleestasupresiónteórica,yaquenosólonohayjamásinformaciónsoncomunicación,sinoqueeslacomunicaciónlaque
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 58/59
proporcionasusentidoalainformaciónenunprocesodeconstruccióndelsentidodelosefectosinesperados,porincontrolables.Lacomunicaciónadistancianosustituirálacomunicaciónhumanadirecta.Elprogresotecnológiconocesadereducirelnúmerodeintermediariospar
permitirunacomunicacióndirecta,yaquecadaterminaldaaccesoalamayorcantidadposibledeimágenes,deservicios,deinformacionesdecontacto.Yprogresivamente,redescubrimoslaimportanciadelosintermediarios.Laaldeaglobalesunarealidadtecnológica,peronounarealidadsocialycultural.Esaconsejableinscribirloantesposiblelasnovedadestecnológicasdecomunicaciónenlalargahistoriadelastecnologías.Siemprehayunprecioquepagarporelprogreso.Constatamosunaprofundadeshumanizaciónylanecesidadurgentedereintroducirlosenelcomercio.Enelplanindividual,cadaunolabusca,yaquesólohayvidaenelintercambio,inclusoaunqueestaexperienciadelacomunicaciónseaamenudodolorosa.Enelplancolectivo,todocambia.Lacomunicacióndamiedo;desconfiamosdeellayrápidamenteintentamosasimilarlaaunatentativadeinfluencia,inclusodemanipulación,delaquelacomunicaciónpolíticaesemblema.Esprecisodesconfiardela“multiconexión”.Essuficienteverlaesclavitudquerepresentaelteléfonomóvilconelquesenospuedelocalizardesdenosesabedónde,noimportaquién,connointeresaquémotivo,paraentenderloqueesla
enajenacióndelaconexión.Elcontrasentidoconsisteenconfundirinteracciónycomunicación.Sonlasmáquinaslasqueseconecta,noloshombres.Eltemadelasociedaddecomunicaciónesunailusión.Laparadojadelosveinticincoúltimosañoses,porlotanto,lasiguiente:losmediosdecomunicacióndemasassiemprehansuscitadounadesconfianzareal,puestoquetemíamossuinfluencia.Enrealidad,éstaerainfinitamentemáscontrolabledeloqueloseráenelespaciomultimediáticodemañana.Lo“multimediático”noprotegemáslalibertaddeloquelaamenazabanlosmediosdecomunicacióndemasas,sinomásbienlocontrario.Sila“comunidadinternacional”esunarealidadenconstanteconstrucción,la“mundializacióndelacomunicación”nosabrásersusímbolo.Ladistanciaprincipalsellamaelrespetoalasidentidadescolectivas.Enunmundoabierto,enconstantesinterdependencia,laidentidadyanoesunobstáculoparalacomunicación,sinosucondición.Estorequieretrabajarendosdireccionesdeformasimultánea;respetarlasidentidadesydesarrollarunproyectomásamplioquetrasciendalasdiferencias.Enconclusión,éstaes,sinduda,unadelasparadojasmáspoderosaseneste
análisisdela“revolucióndelacomunicación”:contralainfluenciatecnológicay
7/29/2019 Wolton Dominique
http://slidepdf.com/reader/full/wolton-dominique 59/59
lospeligrosdeunamundializacióndelacomunicación,elrecursoaladimensiónnormativadelacomunicaciónconstituyeindudablementeelmejorantídoto.Tresobservacionesqueilustranlacomplejidadantropológicadetodoloquegiraalrededordelacomunicación.
LaprimeraconciernealafascinacióndeOccidenteporlastecnologías.Estaintegracióntecnológicafascinacomosilosresultadostecnológicossuprimieranlasdiferenciasdecontenido.Lasegundaobservaciónconciernealos“ruidos”delacomunicaciónqueformanparteintegrantedelasociedad.Lomásmodernonecesitaconfrecuenciadelomásarcaico.Laterceraobservaciónconciernealajerarquía“natural”entrelasnuevastecnologíasylosmediosdecomunicacióndemasas.Lajerarquíasigueclásicamenteesteorden:elteléfono,laradio,latelevisión,elordenador,losnuevosmediosdecomunicación.Dichajerarquíareflejalahistoriadelprogresodelastecnologías:lasdehoyson“mejores”quelasdeayer.¿Estanexactaestajerarquía?Elteléfonoylaradio,estosdosmediosdecomunicación“antiguos”,recuerdantambiénqueloesencialdesupapelconsisteenlaayudamodesta,aunqueindispensable,queaportanaloshombresparaqueseentiendanmejor:tratade“entenderse,afaltadeverse.
Top Related