Tema 8.- A cultura e a arte do Gótico.

Focos e expansión do Gótico

1.- Como se orixinou a arte gótica?

O renacer cultural. As Universidades.

As sete artes liberais, imaxe do Hortus deliciarum, obra da monxa Herrad von Landsberg, século XII

Trivium:

Gramática

Retórica

Dialéctica

Quadrivium:

Astronomía

Xeometría

Aritmética

Música

Unha nova relixiosidade.

Encontro de San Francisco e San Domingos, de Benozzo Gozzoli, Italia, 1450.

2

a planta arcos bóvedas altura muros portadas

Románico

cruz latina

ben

definida

arco de

medio

punto

bóveda de

canón

xeralmente

reducida

grosos, austeros, con poucas ventás,

estreitas e longas, reforzados con

contrafortes

arquivoltas decoradas con

estatuas, tímpano e portada

alintelada dividida por parteluz

Gótico

cruz latina

con

transepto

curto

arco

apuntado

ou oxival

bóveda de

cruzaría ou

oxival

elévase a

altura do

edificio

máis lixeiros, decorados, grandes

ventás cubertas con vidreiras de

cores. No exterior arcobotantes e

contrafortes rematados con pináculos

ídem / rosetóns e ventas con

vidreiras / decoración en forma de

frechas (gabletes)

Fachada da catedral de Reims, (NE de Francia, 1211-

1275)

3.- O Mestre André, construtor de catedrais.

Interior da Sainte- Chapelle de París (1242-1248).

4.- A escultura e a pintura góticas.

Caracteres da escultura románica Caracteres da escultura gótica

Gran dependencia respecto ás formas arquitectónicas en que

se atopan: tímpano, lintel, arquivoltas...

Progresiva independencia do marco arquitectónico: retablos,

sepulcros, imaxes exentas

Figuras hieráticas e ríxidas, carentes de realismo Figuras que tenden ao realismo nos rostros e nas vestimentas

Trazos simples, con gran forza expresiva Trazos máis elaborados, maior expresividade e detallismo. Os

rostros expresan sentimentos e son retratos de persoas reais

Figuras estáticas e planas Os personaxes presentan maior movemento (curva gótica) e

volume (vestimenta), e relaciónanse entre elas

Figuras illadas ou asociadas formando escenas As figuras forman escenas máis complexas e crean narracións

Virxe de Vico, A Rioxa, s. XII Virxe Branca, Cat. León, s. XIII Virxe Branca, Cat. Toledo, s. XIV Anunciación e Visitación da Catedral de Reims (1230-1260)

Caracteres da pintura románica Caracteres da pintura gótica

A disposición das figuras é frontal e carecen de movemento As figuras dispóñense de moitas formas e teñen máis movemento

As representacións non presentan volume nin profundidade As representacións teñen volume e profundidade (perspectiva)

Os personaxes teñen gran forza expresiva pero carecen de

realismo

Maior expresividade. Tratamento máis naturalista e realista das

persoas (corpos, rostros ) e das paisaxes

Figuras planas, sen estudo anatómico Estudo anatómico dos personaxes e intento de representación

dos sentimentos nos xestos e rostros

Uso dunha cor uniforme, sen gamas ou degradados Gama máis ampla de cores, e xogos de luz e sombra para dar

sensación de volume e realismo

Escasas representacións da vida cotiá Descrición realista e detallada da vida cotiá, paisaxes, cidades...

Recreación da Natividade de Navasa (Huesca), do s. XII, feita por Laura Alberich A fuxida a Exipto, de Giotto, (1303-1305)

Díptico de Jean de Cellier, 1475. O enterro de Xesucristo, de Robert Campin, (1410-1420).

Políptico da Virxe, de Rogier van der Weyden (1445).

Retablo da vida da Virxe e de san Francisco, de Nicolás Francés, (1445-1460). Partes básicas dun retablo.

arte románica arte gótica

séculos séculos XI a XIII séculos XIII a XV

escultura

tipo de material pedra e madeira pedra e madeira

soportes marco arquitectónico / algunhas esculturas exentas marco arquitectónico / máis esculturas exentas

situación na igrexa claustros, portadas, columnas, cornixas, altares... claustros, muros, fachadas, altares, capelas...

pintura

técnicas pintura ao fresco e pintura sobre táboa pintura á témpera / pintura ao óleo

soportes paredes, táboas de madeira, libros relixiosos madeira (táboas), libros (miniaturas)

situación na igrexa muros, ábsidas, frontais dos altares altares, retablos, capelas

Fachada principal da Catedral de Notre Dame de París (s. XII-XIII)

eA Maestá da Catedral de Siena, de Duccio di Buoninsegna, (1308-1311). Témpera sobre madeira.

A adoración do Año Místico, de Hubert e Jan van Eyck. Catedral de San Bavón de Gante (Bélxica). 1432.

Óleo sobre táboa.

Bautismo

Confirmación

Penitencia

Eucaristía

Orden

sacerdotal

Matrimonio

Extremaunción

Retablo dos Sete Sacramentos

de Rogier van der Weyden (1445).

5.- O Gótico na Península Ibérica.

Estilo Localización Caracteres Exemplos

Gótico

francés

Castela

Navarra

Andalucía

Estremadura

• enorme verticalidade

• profusión decorativa

• uso de arcobotantes e contrafortes ⇒ permite a

apertura de grandes fiestras con vidreiras ⇒

gran luminosidade

• catedral de Burgos

• catedral de León

• catedral de Toledo

Gótico

mediterráneo

Coroa de Aragón

(Cataluña,

Valencia e

Baleares)

• estilo máis compacto e macizo

• plantas de salón (unha soa nave e as capelas)

• redúcese a diferenza de altura entre a nave

central e as naves laterais ⇒ os arcobotantes

teñen menos importancia e refórzanse os

contrafortes

• os teitumes adoitan ser planos e as fiestras

máis pequenas

• Santa María do Mar, de

Barcelona

• catedral de Palma de

Mallorca

Gótico

mudéxar

Aragón

Valencia

Estremadura

Andalucía

• mestura caracteres da arte gótica e a mudéxar

• utilización do ladrillo e decoración con xesería,

• cerámica vidrada nos exteriores e as cubertas

• artesoados en madeira tallada e policromada

• mosteiro de Guadalupe

(Cáceres)

• Catedral do Salvador (a

Seo) en Zaragoza

Catedral de Burgos. Séculos XIII-XV.

Catedral de León.

Século XIII

Catedral de Toledo.

Séculos XIII-XV.

Basílica de Santa María do Mar, de Barcelona. Século XIV.

Catedral de Palma de Mallorca. Século XIV.

Fachada principal do mosteiro de Guadalupe (Cáceres). Séculos XIII-XV.

Ábsidas da catedral do Salvador (A Seo) en Zaragoza. Século XIV.

Escultura e pintura góticas na Península Ibérica.

6.- A arte gótica en Galicia.

Tímpano da Igrexa de Santa María de Graza, en Monterrei (Ourense). Século XIV.

arcobotante elemento arquitectónico en forma de arco que transmite o peso da bóveda a un contraforte situado no exterior do edificio

arco oxival arco que está formado por dous segmentos de círculo de igual radio que forman ángulo agudo no punto superior

arquivoltas

conxunto de arcos inscritos uns nos outros que organizan unha portada abocinada (a anchura aumenta ou diminúe

progresivamente); son características da arte románica e gótica

bóveda de

cruzaría bóveda formada polo cruce de dous arcos oxivais apoiados sobre catro puntos de soporte, en columnas ou piares

contraforte elemento arquitectónico vertical acaroado ao exterior dun muro para contrarrestar o peso das bóvedas e arcos do edificio

doelas cada unha das pezas de pedra que forman os arcos, as portas ou as ventás

gablete elemento arquitectónico de forma triangular que se colocaba sobre ventás, portadas ou fachadas dos edificios góticos. Tiña

función ornamental e servía para potenciar a sensación de verticalidade do edificio.

lintel Peza horizontal, xeralmente de pedra ou madeira, que limita pola parte superior o oco dunha porta ou ventá.

nave central espazo principal da catedral, de maior altura que o resto

nave lateral espazos a ambos lados da nave central, separados por piares ou columnas

parteluz elemento vertical que divide a luz dun vano (oco) en dúas partes

pedras de

cantería

bloques de pedra tallada que servían para construír os muros, os piares, o teito, etc., e que eran de medidas diferentes segundo

o lugar que ocupaban

piar elemento sustentante exento, como a columna, pero de sección rectangular ou cadrada, con capitel. Cando está acaroado ao

muro recibe o nome de piastra

pináculos elemento arquitectónico de forma piramidal que remata un contraforte e incrementa a verticalidade

retablo construción arquitectónica que cubre o muro tras o altar, feita sobre varias pezas de madeira, pedra ou metal, con pinturas,

esculturas ou obras de ambos tipos, que representan escenas de carácter relixioso

rosetón fiestra circular nun muro, con cerramento de vidreiras normalmente coloreadas, usada sobre todo en catedrais e igrexas góticas

tímpano espazo delimitado polo lintel e as arquivoltas nas portadas das igrexas

vidreira composición ornamental formada por pequenas pezas policromadas de vidro, ensambladas nunha estrutura de chumbo