Download - Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Transcript
Page 1: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tigduda Tazzayrit Tamagdayt Taɣerfant

Aɣlif n Ulmud Unnig d Unadi Ussnan

Tasdawit n Wakli Muḥend Ulḥaǧ Tubiret

Tazzeddayt n Tsekliwin d Tutlayin

Agezdu n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt

Akatay n Lmaster

Taɣult : tasekla

Asentel

Sɣur tnelmadin: S lmendad n uselmad:

BERDJOUDJ Nadia BOUDIA Abderrezak

BOUCEBHA Ismahane

Imeskayeden :

Anemhal n usqamu : Mass Bellal Noureddine-Tasdawit Akli Muḥend Ulhaj-Tubiret.

Anemhal n ukatay : Mass Boudia Abderrezak - Tasdawit Akli Muḥend Ulhaj - Tubiret.

Ameskayad n usqamu : Mass Lounisi Salim-Tasdawit Akli Muḥend Ulhaj-Tubiret.

Azmez n tsalelt : 19/06/2016

Tan$umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad

«Yiwen n wass deg tefsut»

Page 2: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Seg wul zeddigen yeṣfana ara nesnimmer

Mass :Budiya Abderrezzaq, i d-yellan d

lmendad n uxeddim-agi seg mi yebda, armi yekfa.

Am waken ara d-nini tanemmirt

Tameqqrant iwid aγ-yefkan afus n

lemɛawna, mebla ma nettu iselmaden n

ugezdu n tutlayt d yidles n tmaziγt yal

yiwen s yisem-is.

Maha & Nadia

Page 3: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ad buddeγ axeddim-agi: -I Ṛṛuḥ n baba anda ma yella,

-I yemma ɛzizen fell-i aṭas aṭas, -I yessetma: Amel, Safia d urgaz-is d yelli-s Aya,

Hanane d urgaz-is, Chahinaz, -I watmaten-iw: Soso d Fouad d tmeṭṭut-is

Kahina d Warraw-is (Mesɛud d Omar), -I leɛmum-iw, xwali d xwalti, lejdud-iwf ell- asen

yeɛfu Rebbi, -I temdukal-iw akken ma llant yal yiwet s

yisem-is, -I tmeddakelt-iw, tin ukkud cerkeγ axeddim-agi

Nadia d twacult-is, -I wid akk yefkan tirwiḥin-nsen, akken ad

Yidir laṣel n tmaziγt Akk i twacult Boucebha anda ma llan.

Maha

Page 4: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ad buddeγ axeddim-agi : -I yimawlan-iw ɛzizen fell-i aṭas aṭas.

-I yessetma:Sara d Ḥanan. -I watmaten-iw:Racid d Kamal.

-I lejdud-iw merra, iyi-yedɛan ddeɛwat Lxir akken ad yeffeγ leɛtab-iw γer tafat .

-I xwali d xwalti, ɛmumi d ɛmumati. -I tmeddakkelt-iw n ṛṛuḥ, ukkud cerkeγ

axeddim-agi Maha d twacult-is. -I temdukkal-iw d yimdukkal-iw yal yiwen

syisem-is. -I wid akk iiḥurben akken ad tidir tmaziγt

Ar tizi n wass-a. Akki twacult Berğuğ Nadya anda ma llan

Nadia

Page 5: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

A$awas

Page 6: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Aγawas

Tazwert tamatut………………………………………………...…..09-12

Awal γef umaru d umahil-is …………………………………..…...13-16

Ixef amezwaru : Awal γef wungal………………………………….18-31

Ixef wis sin : Awal γef tesnaγanibt…………………………….…...33-52

Ixef wis kraḍ : Tasleḍt………………………………………....…...54-67

Taggrayt tamatut……………………………………………....…...69-71

Tiγbula………………………………………………………………73-75

Amawal……………………………………………………………...77-79

Ammud………………………………………………………………81-86

Agbur………………………………………………………………...88-90

Page 7: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

Page 8: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

9

Tasekla tennulfa-d seg asemi yebda umdan yettxemmim γef talsa d

yiman-is. Yal aγref deg umaḍal yesɛa ayen t-iceγben d wayen yessaram, γef

waya ad naf imdanen seg zik-nsen ttaɛraḍen ad d-rren γef tid i ten-yuγen d

wayen yessaramen di tsekla. Akken i d-yenna M.A.Salḥi deg udlis-is “ Kra n

tsura i t$urin tsekla” (2015 : 12) «Tasekla, d asnulfuy, d taẓuri, am nettat am

lmusiqa am teklut. D acu kan mxalafent tẓuriyin-agi imi yal yiwet deg-sent

tessexdam allal n usnulfuy i tt-yeɛnan kan nettat. Tasekla d inaw i iressan γef

tfulka n wawal. Yezmer ad yili yinaw-agi d tira i yura, yezmer ad yili d timenna

i yettwanna. D ta$ara-agi n ccbaḥa d tfulka n wawal i t-iferqen γef yinawen

nniḍen am wid n tussna neγ n tsertit neγ n tmetti, atg».

Tasekla tamaziγt am nettat am tsekliwin n umaḍal i d-yeddan s timawit

seg zzman aqbur ayagi s ccfawat n yimdanen i tt-iḥerzen; tasuta tettak-itt i tayeḍ

armi d-tewweḍ ar tizi n wass-a s wallal n tira.

Seg tewsatin n tsekla-agi tamensayt ad d-nebder gar-asent : Tasrit deg

wayen yeɛnan timucuha, tiqsiḍin…Tamedyazt ama d tamedyazt n lfuruḥ,

tamedyazt n tyemmat…akked tal$iwin tiwezzlanin akka am yinzan d lemɛun,

timseɛraq…

Tasekla tamziγt xas akken tedda-d s timawit maca yella-d deg-s unerni :

simmal tettnerni simmal tgellu-d s umaynut ladγa asmi tekcem deg wannar n tira

imi tettwaḥrez akken ilaq d ayen i tt-yeooan tettnerni tettwassen, uγalen

nnulfant-d tewsatin d timaynutin deg tallit tamirant akka am tullist, amezgun

akked tewsit n wungal i d-yufraren ugar di lawan-agi.

Yal tawsit seg tewsatin-a tesɛa amḍiq d wazal-is ayagi yettban-d deg

usnerni n tmussni i d-yessebganen neγ i d-yettarran γef wayen yettidir ugdud s

umata. Seg tewsatin n tsekla i d-yufraren d tawsit n wungal i d-yettasen s

wudem n tesrit, anagal yettaf tagnit akken ad d-yessenfali γef wayen tettidir

tmetti ama γef yiγeblan i t-iceγben neγ d ayen i yessaram.

Page 9: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

10

Anagal yettawi-d deg wungal-is γef yineḍruyen d tedyanin anda i

yessemras s tuget tillawt maca yella wanda d-yessekcam kra n yiferdisen n

usugen, akken daγen i yessexdam kra n tenfaliyin tirusridin i isɛan anamek d

uffir deg wayen yebγa ad t-id-yini.

Ma nuγal γer wungal ad naf awal-a yennulfa-d i tikelt tamezwarut deg

useggas n 1970 deg umawal n tmaziγt tatrart n Mulud Mɛemmri. Maca ma nsuk

tiṭ-nneγ γer uzγan aseklan ad naf ungal aqbayli yuγ-d aẓar seg yiseggasen n 1940

γef ufus n Belɛid At Ɛli ayagi iban-d deg udlis i yura iwumi isemma « Lwali n

udrar » i yettuneḥsaben neγ i yesɛan tulmisin n wungal aqbayli. Ma nuγal γer

umezruy aseklan ad d-naf ungal aqbayli amenzu i yettwuran deg tsekla tamaziγt

s wudem unsib, iban-d deg yiseggasen n 1980 s γur Racid Ɛellic iwumi

isemma”Asfel” di 1981, asmi d-yella umennuγ γef tmaziγt, tamagit d yidles n

tmazγa.

Ihi Racid Ɛellic gar yimura imenza i d-yufraren deg tira n wungal aqbayli.

Syin ufraren-d yimura nniḍen i yuran s teqbaylit akka am Saɛid Saɛdi s

“ Askuti” di 1983, sin n yiseggasen umbeɛd, yerna-d Racid ɛellic ungal-is wis

sin “ Fafa” di 1985. Deg yiseggasen n 1990 yerna-d umaru nniḍen γer wannar n

tsekla ; amaru Ɛmer Mezdad s wungal-is “ Iḍ d wass” i d-yeffγen deg useggas

1990. Syin mraw n yiseggasen yerna-d ungal wis sin “ Tagrest urγu” d

wungalen nniḍen.

Imura i d-nebder yakan neγ imura nniḍen, segmi kecmen γer wannar n

tira, ttarran-d γef wayen yessaram umdan d wayen yettḥulfu d wayen akk tettidir

tmetti-ines ; anagal si tama-s yettaf tilelli deg wayen d-yessenfalay, yettaru-d s

uγanib i isehlen, i ijebden lwelha n yimeγriyen.

Axeddim-nneγ ihi yebna γef uγanib yessemras umaru di tira n wungal

amedya : Ɛmer Mezdad seg yimura iγef ara tili tezrawt-nneγ. D win i yessawḍen

ad yaru azal n semmus n wungalen, seg useggas n 1990 ar ass-a, ay- agi maççi d

Page 10: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

11

ayen i isehlen, imi tira n wungal tuḥwao aseqdec n tirmit d tdemmi i wakken ad

yessiweḍ izen akken iwata i yime$riyen.

Tamukrist

Imi ungal d tawsit tamaynut di tsekla tagreγlant, aṭas n yimura d

yinagmayen ttnadin i wakken ad sskecmen tasekla taqbaylit gar tsekliwin

tigreγlanin s tira-nsen.

Deg leqdic-agi ad neɛreḍ ad d-nessebgen d acu-t wazal n useqdec n tugna

n u$anib, tanγumnayt di tira n wungal aqbayli? Amedya « Yiwen wass deg

tefsut»n εmer Mezdad.

Turdiwin Aseqdec n umaru i tunuγin n uγanib ladγa tanγumnayt deg tira-is ahat

ilmend n :

Usewseɛ n uḍṛis-is, neγ ahat akken ad d-yefk udem n teḍsa i wayen

i d-yewwi, iwakken imeγri ad yaf tagnit i teḍsa.

Ahat akken ad d-yessiweḍ tikta akken iwata i yimeγriyen.

Ahat akken ad d-yessebgen udem n unamek i yezdin gar yiferdisen

n tenγumnayt.

Iswi n umahil

Yal axeddim yebna γef yiswi, ihi iswi-nneγ seg leqdic-agi d asebgen n

wazal tesɛa tenγumnayt deg tira wungal, tinfaliyin-nni irennun ccbaḥa i uḍris, i

ijebbden lwelha n yimeγri akken ad yefhem anamek-nsent uffir i yebγa unagal

ad t-id-yessebgen.

Page 11: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

12

Tarrayt n umahil

Amahil-agi ad t-nebḍu $ef kraḍ n yi$fawen.

Deg yixef amezwaru, ad neɛreḍ ad d-nawi awal $ef wungal s umata, ma d

ayen yeɛnan tibadutin i as-fkan yinagmayen, liḥala n tilin, tulmisin-is…

Deg yixef wis sin ad d-yili wawal $ef tasna$anibt d wayen i icudden $er-s

si tbadutin, tasnukyest, a$anib d yiferdisen-is…

Deg yixef wis kraḍ, ad d-nawi awal $ef tesleḍt tasna$anibt (tan$umnayt) i

yessemres Ɛmer Mezdad deg wungalen-is, «yiwen n wass deg tefsut» d amedya.

Ma yella nemmeslay-d γef tarrayt n umahil:

Di tazwara nefren ungal iγef ara d-yili umahil-nneγ, i d-yellan d ungal

yura εmer Mezdad «Yiwen wass deg tefsut» deg useggas n 2014, i d-yeffγen γer

tezrigin ayamun, ma yella d taγuri n wungal-a teṭṭef azal n 03 n wagguren. Di

tazwara tella-d tγuri tamatut n wungal, anda nufa tira n unagal teshel i tγuri xas

akken yesseqdec ilugan n tira tamεemrit ( Mulud Mεemmri), am akken i

yessemres kra n wawalen imaynuten akka am : Tilifun, Siber qahwa ...atg. Anda

neεreḍ nexdem agzul n wungal, syin llant-d tγuriwin nniḍen d tilqayanin, anda

nessaweḍ nekkes-d azal n 133 n tenfaliyin tinγumnayin i yellan d ammud, seg-s

nefren-d azal n 25 n tenfaliyin iγef d-tella tesleḍt-nneγ, i nexdem ilmend n

tarrayt n Kamel Bouamara i d-yeddan deg umawal n tunnuγin n tesnukyest.

Page 12: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

13

1. Awal $ef umaru d umahil-is :

1. 1 Amaru Ɛmer Mezdad : D amaru n tsekla taqbaylit, gar yimura imeqqranen i d-tefka tmurt n

leqbayel, gar wid yeldin abrid i tsekla tatrart, yettaru s tmeslayt i izemren ad

fehmen akk medden, taqbaylit-is yesseqdac-itt s wudem atrar, yessexdam

tafukkest, i ssexdamen yimura imeqqranen n ddunit, idlisen-is deg-sen tamusni

tameqqrant. Win yeb$an ad i$er tasekla ideg yella unamek (amezruy, amennuɣ

ɣef tmetti, tamagit, tutlayt...) i$er ungalen-is.

Ilul Ɛmer Mezdad deg taggara n yiseggasen n 1940. Yekcem $er u$erbaz

amenzu deg Larebɛa n At Yiraten, syin ikemmel tizrawin-is deg tsennawit

Ɛmiruc di Tizi Wezzu anda d-yewwi BAK. Yekcem $er tesdawit n Ben Ɛeknun

di Lezzayer tamana$t anda yeḍfer tujjya, din yemlal akked yisdawiyen

iqbayliyen i yettna$en $ef tmazi$t anda ifures tagnit ad i$er timsirin $ef ufus n

Mulud Mɛemmri annect-nni yeooa-t ad yeḍfer abrid-nsen.

D win yettna$en $ef yidles d tutlayt n tmazi$t, d amaru wis kraḍ i d-yuran

ungal s tmazi$t deffir n Racid Ɛellic akked Saɛid Seɛdi. Iḍrisen imenza udyizen i

yura ff$en-d $er tes$ent Tisuraf; tuget n yiḍrisen-a yecna-ten Nureddin Mennad,

yessaweḍ ad d-yebnu yiwet n tes$ent iwumi isemma Ayamun.

Aṭas n yimagraden n tsekla tamazi$t ne$ n tesnilest seg useggas n 2000 ar

tizi n wass-a, ddan-d deg tes$ent taseklant “Ayamun” www.ayamun.com deg

l’internet.

Page 13: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

14

1. 2 Ayen yura :

Yexdem tasuqilt akked Saɛid Seɛdi deg useggas n 1977 i uḍris n umezgun

“La poudre intélligente” n Kateb Yacin.

Ammud n yisefra i wumi isemma “Tafunast n yibujilen” ed, GEB, Paris,

1978.

Ungal “Iḍ d wass” ed, Asalu /Aẓar, 1990.Tazwert-is s $ur Saɛid Seɛdi.

Ungal “Tagrest ur$u”, 2000.

Ammud n tillisin “Tu$alin”, 2003.

Ungal “Ass-nni”, 2006.

Adlisfus n tmazi$t tatrart www.ayamun.com/adlisfus1.pdf.

Ungal “ tettḍilli-d ur d-tkeççem”, 2014.

Ungal “Yiwen n wass deg tefsut”, 2014.

1. 3 Awal $ef wungal “yiwen n wass deg tefsut”: “Yiwen n wass deg tefsut”, d ungal i yura Ɛmer Mezdad deg useggas n

2014, yebḍa-t $ef 31 n yḥricen; iḥricen-a myekcamen deg way gar-asen wa

yettkemmil wa, yesɛa azal n 227 n yisebtar. Yewwi-d deg-s $ef yiwet n tedyant i

yeḍran deg yiwen n wass i d-yewwin $ef tmetti taqbaylit, tasertit akked udabu

deg tefsut taberkant i itesɛedda tmetti taqbaylit

1. 4 Agzul n wungal “Yiwen wass deg tefsut” :

Utudert, yekker-d ṣbeḥ zik akken ad yeqqseḍ aggur azeggaγ s ṭmeɛ n

lxedma, dγa dina i t-nfan anda ur yedmi, fkan-t ad yexdem deg tnezruft(Sseḥra)

netta iḍemɛen ad t-id iṣaḥ uxeddim deg temmurt-is gar yimawlan-is akked

watmaten-is. Ass-n d ass seg wussan n tefsut asmi d-ffγen yimaziγen ladγa

tasuta n yilmeẓyen; Wid tečča lḥerqa, wid iwumi ččuren wulawen γef tutlayt-

nsen i yuγalen di rrif, d yizerfan-nsen ur d-nban ara xas akken tamurt d tamurt-

Page 14: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

15

nsen. Ass-nni ilmeẓyen n tudrin meẓẓi, meqqer udren metwal tamdint am wid

igan ttiɛad gar-asen.

Tuget deg-sen d ilmeẓyen i d-yusan mebla lebγi n yimawlan-nsen, ass-n

ulac ul neγ tasa tezdeγ lehna d laman imi tiyemmatin d yibabaten ẓran belli

tarwa-nsen aten-ad gar lewḥuc n tmetti i tt-yerwin.Xas akken ẓran arraw-nsen

ruḥen γer temdint akken ad wwten γef tutlayt-nsen.

Ass-nni xelṣen-tt akk wid yečča wul-nsen d nnif-nsen, γef tutlayt d

tmagit-nsen tinaṣliyin, gar-asen Utudert i iruḥen ad yeḍleb axeddim am netta am

widak i tt-yeččan dγa nfan-t anda ur yebγi; Acu kan seg tama nniḍen γur-s d ass

yifen akk ussan; imi dinna deg waggur azeggaγ i d-yemlal d Neğma tin yewwin

leɛqel-is, tekcem ul-is.Utudert yewweḍ γer dinna iwala belli mačči ḥala netta i

yeqqimen war axeddim maca ula d wid yeddan deg leɛmer ɛyan deg yiγimi,

bγan ad xedmen akken ad ttun lḥif n tudert, dinna daγen i d-yemlal d Sliman i

yuγalen d ameddakel-is imi Sliman d yiwen n umdan i yesɛeddan lḥif seg wasmi

d-yekker acku wwin-t γer lɛesker ğğan-t dinna armi ula d tameṭṭut-is temmut s

nettat s sin n llufanat deg uɛebbuḍ-is. Maca yeffeγ-d ur yeqqim ara dinna, syin

iɛawed zzwağ; yewwi-d yiwet n tmeṭṭut nniqal teγra, tefhem d taselmadt ziγ-nni

lefhama d awal kan taggara-s truḥ teğğa-t, acku Sliman yettwet s rṣṣas di lweqt-

nni n rrebrab azgen deg ugerbuz-is d ameɛlal.

Frawsa d yemma-s n γilas; D tağğalt argaz-is yemmut nγan-t

yirebraben di tɛecret-nni taberkant, d nettat i yeqimen neγ i izedlen γef mmi-s

seg wasmi yella 13 n yiseggasen di leɛmer-is, trebba-t-id s lḥif, teğğa ula d

axeddim-is akken ad d-trebbi mmi-s imi tella d taselmadt.Ass-n taṣebḥit Γilas

yekker-d ad iruḥ γer lakul, asmi yeffeγ s azrib yufa-n dinna Bṛiṛuc d yiwet n

terbaɛt, ttheyyin akken ad ruḥen γer temdint. Dinna i yedda Γilas yid-sen xas-

akken yemma-s tegguma ad teğğ-it ad iruḥ, imi tugad limer ula d mmi-s ad as-

teḍru am baba-s, ma yedda d terbaɛt-nni ad t-nγen.

Page 15: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Tazwert tamatut

16

Tamdint texla, tiḥuna γelqent, abrid yexla ula d yiwet n tkerrust ur telli,

ḥala ilmeẓyen-nni d yiserdasen i yettrağun melmi ara tecɛel akken ad ceɛlen ula

d nutni; xas akken tuget deg-sen d leqbayel gar-asen Fawzi i d as-yeqqaren;

ulama nekk d aqbayli maca war imawlan, d ddewla iyi-d-irebban ihi d nutni i d

imawlan-iw, akken iyi-d-nan ad xedmeγ.Xas ma yella mgal atmaten-is.

Tamdint tendekwal s ṛṣṣas d wabbu, iserdasen s ṛṣṣas ma yella d

ilmeẓyen-nni s yisuγan-nsen: imaziγen, Imaziγen…, imi iswi-nsen d yiwen d

asali n n tutlayt d usebgen n tmagit-nsen tanaṣlit, ussan-d akk γer yiwen n yiswi,

armi ula d Bṛiṛuc yettcawaren baba-s anda ma iḥerrek ass-n ur d win i d as-

yeslan.Yeγli-d gar yifasen n Fawzi i d as-tt-yefkan s aqerru yeγli deg umḍiq-is,

yerna yiwet n terṣaṣt i Γilas awḥid n yemma-s, tameγbunt tuğğla terna nnger.

Tameddit teγli-d rrehba, tefra, am akken i d-qqaren at zik “Yefra Ssuq,

tekfa Sselɛa”. Ihi akka i teḍra d yilmeẓyen-nni i yebγan ad d-sbeggnen iman-

nsen am nutni am widak yeččan tamurt werğin telli d ayla-nsen.Ass-nni n tefsut

tewweḍ-d tmeddit-is dacu kan aṭas n tidak iwumi tezza tasa.

Page 16: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru

Awal $ef wungal

Page 17: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

18

Deg yixef-a ad neɛreḍ ad d-nawi awal γef wungal s umata ama dayen

yeɛnan : amezruy-is, talalit-is…d wayen akk i icudden $er-s di tsekla tagreγlanit

akked d tsekla taqbaylit.

1. Ungal di tsekla tagreγlant :

Amezruy n wungal di tansa n l’internet «Ungal ur yuγal ara d agreγlan

armi d lqern wis 13, ungal si tallit γer tayeḍ yemgarad deg usuffeγ-ines akked

yisental-is. Iban-d i tikkelt tamenzut di tmurt L’Espagne akked tmurt n L’Italie,

yufrar-d s waṭas n leṣnaf gar-asen : Ungal aḥulfan i d-ibanen di 1607, ṣṣenf-agi

yeɛna afrayen n tayri am wungal "Fleuve" nHonoré d’Urfe, yeḍfer-it-id wungal

n teḍsa i d-yeffγen seg useggas n 1651 alama d aseggas n 1657; Ṣṣenf-agi yerra-

d udem n tilawt s teḍsa d ustehzi».1

Di l’encarta anerni n wungal yella-d d akken « Iḍrisen imenza i

yettwuran di talliyin yezrin i yeqqnen γer tewsit-a n wungal, ttuγalen γer tallit

tarumanit i d-yekkan seg l’epopeé ladγa l’epopeé de l’odysée; d taneqqqist i

yura Humirusyettales-d deg-s γef les aventuresnOlysse, akked wayen icudden

γer teḍsa ».

Ungalen imenza ttuγalen γer tallit n teglest, asmi ttarun s tlatinit gar

wungalen i d-yufraren di tallit-a ungal“Satiricon” i yura Pétrone, akked “L’ane

d’or ou les metamorphoses” n Apulée.2

Amezruy n wungal« Iban-d wungal deg tallit talemmast, anda yettuneḥsab

di tazwara, d tutlayt n yal ass ( tafransist taqdimt) anda ara d-naf talatinit d

tutlayt n yiseddawanen , n teγdemt. Syin yeṭṭef amḍiq-is uγalen ttawin-d deg

1 http://www.Etudes-litteraires/Histoire-roman. 2 « Les premiers récits en prose qui se rapprochent du roman moderne datent de l’époque romaine et s’inspirent de l’épopée, notamment de l’Odyssée d’Homère,mais aussi de la comédie. Parmi les « romans » antiques grecs, citons les Éthiopiques d’Héliodore (IIIe siècle après J.-C.), et dans le domaine latin, le Satiricon de Pétrone (Ier siècle après J.-C.) et les Métamorphoses (ou l’Âne d’or) d’Apulée (IIe siècle) ».Microsoft ® Encarta ® 2008. © 1993-2007 Microsoft Corporation.

Page 18: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

19

yisnulfuyen-a γef wayen icudden γer tayri d ṭṭraḍat-nni xeddmen s yimnayen

deg umraḥ n ugellid (chevalerie) ttawin-d daγen γef yimdanen yesεn azal di

tmetti, tiwaculin tiburğwaziyin, ungalen-a ttasen-d s talγa n waffiren»1.

Ungal ihi ur yu$al ara d agre$lan armi d lqern wis 16, syin yennerna deg

usnulfu armi d lqern wis 19 anda yebbeɛzeq, yu$al yeṭṭef amḍiq s wazal-is, iban-

d deg tqacuct n usnulfu.

1.2 Taggayin n wungal:

leṣnaf n wungal ttemgaraden seg tallit γer tayeḍ, deg l’encata «deg tallit

talemmast, banen-d sin n leṣnaf n wungal i d-yufraren:

a- Ungal n ṭraḍat i d-yettilin s yimnayen (Roman de chevalerie): D tawsit

n wungal anda ara d-naf assaḍ n tqesiḍt d amnay, tawsit-a tban-d di lqarn wis12,

ineḍruyen-nsen ttilin-d di lḥara n ugellid, imi d-ttalsen γef ṭraḍat i d-yettilin s

yimnayen.

b- Ungal courtois (Roman courtois): D tanḍa n wungalen gar lqarn wis 12

d 13; iwudam akked teddist cudden srid γer usentel n tayri »2.

2.2 Anerni n wungal gar talliyin : Anerni n wungal agre$lan yella-d $ef leḥsab n umgired-ines seg tallit $er tayeḍ :

1http://www.google.com/search?q=HISTIORE+DE+ROMAN+EN+FRANCE&client=firefoxa&rls=org.mozilla fr:official&hl=fr&sa=X&as_q&nfpr=1&spellHistoire_du_roman.pdf, «Au moyen-âge le mot « roman » apparaît. Il désigne tout d’abord la langue parlée au quotidien, l’ancien français, par opposition au latin (langue de l’Eglise, des universités, de l’administration). Puis, par extension, il désigne les œuvres écrites dans cette langue, et principalement les histoires d’amour et de chevalerie : Tristan et Iseult ou les histoires des chevaliers de la Table ronde, par exemple. Chrétien de Troyes (XIIIe s.) est le plus grand « romancier » de l’époque. Ces romans sont écrits à destination de la noblesse et lui renvoient une image idéalisée d’elle-même. Ils ne sont pas du tout réalistes. Autre particularité : ils sont écrits en vers. Cela changera par la suite. 2 Le roman de chevalerie est un genre de roman dont les héros sont des chevaliers. Les romans du cycle arthurien, qui apparaissent au XIIe siècle, sont des romans de chevalerie qui situent leur action à la cour du roi Arthur.(…) Le roman courtois est une variété du roman médiéval des XIIe et XIIIe siècles, dont les personnages et l’intrigue amoureuse sont marqués par l’idéal de la courtoisie. Les romans arthuriens sont également des romans courtois.Microsoft ® Encarta ® 2008. © 1993-2007 Microsoft Corporation. Tous droits réservés.

Page 19: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

20

Di lqern wis161 :

François Rabelais; d netta i d anagal amezwaru deg wannarn wungal,

yettawi-d γef kra n tedyanin i yeffγen i tilawt, syin yuγal daγen γer ṭraḍat-nni i

d-yettilin s yimnayen, ayen i t-yeooan ad d-yessenfali γef kra n temsal yeɛnan

talsawit akka am:Usegmi, tasreḍt, traḍ ; ayen i yeooan ad d-yeslal yiwen n

urway gar teḍsa d tidet.

Di lqern wis 172 :

Ma nemmeslay-d γef tewsit n wungal di lqern-a ad t-naf ur yesɛi ara azal

am umezgun d wayen i icudden γer teḍsa.

Di tallit-a ad d-naf ungal yebḍa γef sin n lesnaf:

a- Ungalen i d-yettawin γef yiḥulfan d wafrayen (tayri).

b-Llant snat n tewsatin n wungal i icudden γer tilawt:

-Ungal Picaresque: laṣel n tewsit-a yekka-d seg tmurt n Lispan,

iban-d di lqern wis16, yennerna di lqern wis 18.

-Tiqesiḍin n teḍsa: tuget deg-sen d ungalen ifransisen, anda ara d-naf

iwudam n tqesiḍin-a, d wid yellan di tmetti s tidet.

1 http://www.google.com/search?q=HISTIORE+DE+ROMAN+EN+FRANCE&client=firefoxa&rls=org.mozilla fr:official&hl=fr&sa=X&as_q&nfpr=1&spellHistoire_du_roman.pdf. « Au XVIe Siècle., François RABELAIS (1483-1553) est l’auteur de romans originaux : il raconte des aventures de géants (Gargantua, Pantagruel) qui parodient les romans de chevalerie médiévaux, et à travers lesquelles il exprime ses idées humanistes (sur l’éducation, la religion, la guerre…). Ce mélange de comique et de sérieux, de fantaisie et de réalisme dans un langage inventif et varié qui ne recule pas devant la grossièreté, fait de Rabelais un des fondateurs du roman moderne (avec l’espagnol Cervantès, auteur de Don Quichotte). » 2 Le roman au dix-septième Siècle Il y a à l’époque dans les mentalités l’idée qu’il existe une hiérarchie des genres (au théâtre, la tragédie est jugée supérieure à la comédie). Dans cette perspective, le roman est un genre un peu méprisé, considéré comme inférieur à l’épopée et au théâtre. Deux genres plus réalistes : - Le roman picaresque est un genre romanesque espagnol, né au XVIe s. et en vogue jusqu’au XVIIIe. : Un héros d’origine misérable, mais débrouillard traverse toute la société au cours d’aventures pleines de rebondissements. Ce genre a eu du succès dans toute l’Europe. - Les histoires comiques : ce sont des romans français dont les personnages sont des gens ordinaires du peuple ou de la bourgeoisie ; les romans racontent les « aventures » triviales qui leur arrivent. Réalisme et comique sont ici indissociables. (Exemples : Scarron : Le Roman comique ; Furetière : Le Roman bourgeois).

Page 20: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

21

Di lqern wis 18 1:

Imura n talli-a ttcuddun tiktiwin-nsen γer tfelsafit.Ṣṣenf-a iban-d s waṭas

di tallit n tafat, gar wid i d-yufraren di ṣṣenf-a Voltaire Candide akked Denis

Didirot d Jacque le Fataliste.

Di lqern wis 192 :

Di tallit-a d ungal amazray i d-ibanen di tqacuct, gar wid i t-id yesbedden,

amaru Anglizi Walter Scott s wungal-is "Ivanhoé", syin rnan-d yimura nniḍen

akka amVictore Hugo s udlis-is "Quatrevingt treize"di 1874. Xas akken amaru-a

seg wid d-yufraren deg uγerbaz arumansi, γer tama n wungal amazray, yennulfa-

d Ṣṣenf wayeḍ d ungal ilaway, anda yennerna aṭas di tlemmast n lqern wis 19.

Imura n tallit-a ttwalin ilaq ad sennden tira-nsen γer tidet d lḥeq, deg tira-

nsen, yettili-d uglam n yimukan d yiwudam yellan di tilawt ama dayen yllan di

tmetti ne$ dayen icudden $er tsertit. Gar wid i d-yufraren di ṣṣenf-a Honoré de

Balzac s udlis-is "Comédie humaine" d Emile Zola d wiyaḍ.

Γer tama n leṣnaf-a yella daγen wungal i d-yettawin $ef les aventures

(lmu$amarat) i yettalsen ineḍruyen yeffγen i lmeɛqul.

Tuget n wungalen id-yeffγen di lqern-a rran-ten d isura, llan wiyaḍ

skecmen-ten di tγamsa.

Di lqern wis 203 :

Ungalen i d-yeffγen di lqern-a d ungalen imsultanen, taddist deg-s teqqen

srid γer yineḍruyen i icudden γer timsulta.

1 Le roman au dix-huitième Siècle. Le XVIIIe s. est le siècle des Lumières. Certains des philosophes de ce mouvement utilisent le roman pour exprimer leurs idées, comme Diderot (La Religieuse, Le Neveu de rameau, Jacques le Fataliste), Rousseau (La Nouvelle Héloïse), ou encore Voltaire, si l’on considère L’Ingénu comme un roman. 2 Le roman au dix-neuvième Siècle L’action du roman historique, inauguré par l’Anglais Walter Scott, auteur d’Ivanhoé (1819), se déroule dans le passé et tente de faire revivre une époque particulière de l’histoire. (…)Victor Hugo (Quatre-vingt-treize, 1874) et Alexandre Dumas père, avec les Trois Mousquetaires (1844), roman de cape et d’épée. (…).Le roman réaliste se développe au XIXe siècle avec Stendhal, Honoré de Balzac et sa Comédie humaine. Le roman d’aventures connaît son apogée dans la seconde moitié du XIXe siècle. Riches en aventures et en épreuves. 3 «Les romans du vingtième Siècle. Le roman policier, dont l’intrigue tourne le plus souvent autour d’une enquête policière, naît véritablement avec Arthur Conan Doyle qui crée en 1887(…)». Microsoft ® Encarta ® 2008. © 1993-2007 Microsoft Corporation.

Page 21: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

22

2. Tabadut n wungal : Ungal d tawsit tamaynut n tsekla tamirant, anagal yettales-d deg-s yiwet n

tedyant $ezzifen, anda ṭṭuqten yiwudam akked uglam n yimukan, yettas-d s tal$a

n tesrit.

Ma nɛedda $er tbadutin i as-yettunefken i tewsit-a n wungal ad tent-naf

ggtent; aṭas n yimura i yerran lwelha-nsen $er-s, xedmen tizrawin-nsen fell-as,

fkan-as azal ameqqran i tira n wungal imi$ur-sen d tawsit i d-yufraren gar

tewsatin nniḍen, yis-s i zemren ad d-ssenfalin $ef waṭas n t$awsiwin i ten-

ice$ben ne$$ef wayen ttidiren di tmetti.

Gar tbadutin i d-yeddan deg yimawalen, ad d-nebder seg-sent kra :

J. E. Gadenne deg usegzawal “Lexique des termes litteraires” yenna-d

(1997 : 158) «Ungal d aḍris d-yettasen s tesrit, s tal$a $ezzifen yugar tullist di

te$zi, yettales-d taḥkayt $ef yiwen n uwadem ne$ aṭas n yiwudam...»1

Tabadut n wungal deg usegzawal n Larousse (1960: 9582) « Ungal d

tawsit n wallas yettas-d s tal$a n tesrit, yettawi-d $ef yiwet n teḥayt(...) 2»

Ungal deg usegzawal ameẓyan n tsekla n Muḥend Akli Salḥi (2012 : 73)

yenna-d « d tawsit n tsekla. Ungal ur yeɛdil ara netta d tullist. D aḍris $ezzifen

maççi am tullist. Tin $er-s ṭṭuqten deg-s yiwudam, yerna tasiwelt-ines tecbek

nnig n tin n tullist».

Ad d- nernu kra n tbadutin i d-fkan kra n yimura deg yidlisen-nsen am

Reuter Yves yenna-d $ef wungal (2006 : 09) « ungal d ullis yettwarun s tesrit, s

usekkil alatini, iḍrisen-nni llan di timawit d tamedyazt syin u$alen ttwarun s

1 J. E. Gadenne deg umawal , Lexique des termes litteraires,1997, P.158. «Roman n. m. Œuvre en prose d'assez bonne longueur (plus longue que la nouvelle) qui raconte l'histoire d'un ou plusieurs personnages (...)» 2 Grand Larousse encyclopédique, Ed Librairie Larousse, Paris, 1960-1964, vol17, p9582. « A un premier niveau, le roman est un genre narratif prosaïque. A un second niveau, cette narration est une histoire de caractère profondément historique(…) »

Page 22: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

23

tesrit, tutlayt s wayes d-ttawin iḍrisen-a d tin ur nesɛi ara azal ( d tufḍiht) di

timawit maca mi kecmen $er tira u$alen ttawin-ten-id s tutlayt tussnant»1

Ula d Chartier seg tama-s yefka-d tabadut n wungal yenna-d (2005 : 57)

« ungal d yiwet n tewsit seg tewsatin n tsekla, yettawi-d $ef yineḍruyen i yellan

di tilawt, akken yezmer ad d-yawi $ef yineḍruen i yeff$en i tilawt, d asugen n

umaru i wakken ad yessiweḍ izen yeb$a».

Ihi seg tbadutin-a i d-nebder yakan seg-s ad naf d akken ungal d tawsit n

tsekla tamirant, tettas-d s lal$a n tesrit, d aḍris ɣeziffen deg-s yettawi-d umaru

ɣef usugen ne$$ef kra n yineḍruyen yellan di tilawt, yessexdam anagraw n

yiwudam iwakken ad d-yeḥku taḥekayt-nni akken iwata.

3. Ungal di tsekla taqbaylit:

3. 1 Amezruy n wungal aqbayli: Timetti taqbaylit tettwassen aṭas s yidles-is d umezruy-is, akken i

tettwassen da$en s tsekla-is. Ma d tasekla tamensayt taqbaylit d tin yellan d

timawit kan, tiwsatin-is tid yerzan tamedyazt, tamacahut, inzan d temseɛraq:

maca ass-a tlul-d yiwet n tsekla tamaynut i wumi qqaren tasekla yettwarun, d tin

i d-yeglan s tewsatin d timaynutin : ungal, tullist, amezgun; tiwsatin-a ufrarent-d

akk deg tsekliwin n umaḍal.

Di tsekla taqbaylit, alarmi d aseggas n 1981 i d-yeffe$ wungal amezwaru s

teqbaylit maca ma nu$al $er uz$an aseklan ad naf aẓar n wungal n teqbaylit

yettu$al $er yiseggasen n 1940, asmi yura Belɛid At Ɛliungal-is“Lwali nudrar”i

d-ssuf$en yimrabḍen yirumiyen deg useggas n 1963, deg udlis i wumi semman

“Les cahiers de Belaid ou la kabylie d’antan”imi yesɛa limarat n wungal.

1 Reuter Yves, Introduction a l’analyse de roman, Ed Nathan, Paris, 2000, p09. Le roman a fallu passer dans certains cas de l’orale, des chansons, à l’ecrit.Il a fallu complémentairement passer de la versification à la prose(…), il a encore fallu passer de la langue savante la langue latine, aux langues vulgaire. Ainsi,, au début de XII siècle, roman signifié « langue vulgaire » (…)

Page 23: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

24

Aṭas n yimura ama d iberraniyen ne$ d arraw n tmurt rran lwelha-nsen $er

tewsit-a n wungal n tsekla taqbaylit, xedmen tizrawin fell-as.

Hadaddou M.A yenna-d(2009 : 13) «Deg yiseggasen n rebɛin, iban-d Belɛid At

Ɛli, yura stutlayt n teqbaylit. D netta i d amezwaru i yerẓan asalu n tira. Yura

isefra, timicuha, tullist, d wungal i d-yeff$en d iḥricen di FDB s uezwel “les

cahiers de Belaid ou la kabylie d’antan».1

£er Ɛmer Ameẓyan» (2009 : 68) «talalit n wungal aqbayli ad t-naf

yettu$al $er yiseggasen n 1940, iban-d i tikkelt tamezwarut $er Belɛid At Ɛli s

uḍris i yura “Lwali n udrar”.Syin ur d-ffi$en ara wungalen armi d iseggasen n

1980 asmi i d-yeffe$ wungal “Asfel” d “Faffa” n Racid Ɛellic, “Askuti” n Sɛid

Saɛdi»2.

Racid Ɛellic d netta i yeldin tawwurt i tira n wungal deg useggas n 1981 s

“Asfel”, i yettuneḥsaben d ungal amezwaru i yettwuran s teqbaylit. Syin rnan-d

yimura nniḍen $er wannar n tira n wungalen, seg yiseggasen n 1990 d asawen,

yella-d unerni d ameqqran deg usuffe$ n wungalen s teqbaylit.

Seg yiseggasen n 1990, tira n wungal tennerna, ff$en-d imura d imaynuten

deg wannar-a.Salhi yemmeslay-d $ef wannect-a yenna-d (2011 : 83) « belli deg

tallit-a n 90 yella-d unerni deg usuffe$ n wungalen, ff$en-d azal n sḍis n

wungalen gar-asen : Ɛmer Mezdad di 1990 yessufe$-d ungal-is amezwaru “Iḍ d

wass”, Salem Zeniya di 1995 “tafrara” Aḥmed Nekkar di 1999 “yugar ucerrig

tafawet»

1 Hadaddou M.A, Introduction a la littérature berbère suive d’une introduction a la littérature kabyle, Ed HCA, 2001, p13. Belaid Ait Ali a ouvert la voie au milieu des années quarante en composant une série de contes et de nouvelles, publiées en 1963 par le fichier de documentation berbère sous le titre Les cahiers de Belaid ou la Kabylie d’antan. 2Ameziane Amar, Les formes littéraires traditionnelles dans le roman kabyle : du genre au procédé, mémoire de DEA (BOUNFOUR A., Dir.), Inalco, Paris, 2002. P 68. «Le roman est adopté en premier par Belaïd At-Ali, dans les années 1940, à travers le texte « Lwali n wedrar » (Le saint homme de la montagne). Néanmoins, cette expérience reste ponctuelle jusqu’aux années 1980. Le genre vit alors son essor avec lapublication d’Asfel(le sacrifice rituel) et Faffa de R. Aliche, Askuti(Le boy-scout) de Sadi.»

Page 24: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

25

Seg yiseggasen n 2000 armi d tizi n wass-a. £ur Salḥi (2011 : 84) «yella-

d waṭas n unarni n tira n wungalen, seg-sen; Ɛmer Mzdad di 2001 “tagres urɣu”

di 2006 “ass-nni”, Salem Zinya di 2002, “Iɣil dwefru”, Brahim Taza$art di

2003 “Salas d Nuǧa”, Taher Weld Aɛmer di 2006, “Bururu”, Yusef Ubellil

2004 “Arac n tefsut”. Isental i ɣef dewwin, lan wid yettuɣal ɣer usentel n tmagit,

asentel n tayri, tameṭṭut taqbaylit, asentel n rebrab,... ».

3. 2 Laṣel d uẓar n wawal ungal:

Awal ungal yennulfa-d deg useggas 1970 asmi d-yeffe$ umawal n tmazi$t

tatrart i yura Mulud Mɛemmri.

Deg usegzawal n Salḥi yenna-d (2011 : 98) « ungal ; wungalen //roman

yekka-d seg uẓar N.G.L seg wawal tangalt : tangalt d awal qqaren-t itergiyen,

sexxdamen-t i tenfaliyin yesɛan anamek d uffir». Maca wid i d-yewwin awal-agi

fkan-as isem amalay ungal iwakken ad yu$al unamek-is d taḥkayt d ta$ezzfant

tignatin-is ne$ineḍruyen-is mcubaken llan di tillawt.

3.3Tignatin n tilin n wungal aqbayli :

Tutlayt tamazi$t ur tekcim ara $er u$erbaz d ayen i yeooan ungal ad d-ilal

di liḥala n leḥris. Deg lawan-nni ur zmiren ara ad ssenfalin $ef wayen i ten-

ice$ben ne$ ayen ssaramen srid u$alen rran-tt $er tira. Ungal amezwaru i d-

ibanen di tsekla tamazi$t d win yura Racid Ɛellic “Asfel” deg useggas 1981 sin n

yiseggasen umbeɛd yerna-d Saɛid Saɛdi “Askuti”. Ayen uran ttawin-d deg-s $ef

tmagit, asenqed n tmetti, asenqed n tsertit, rebrab... . Syin teldi tewwurt i tira n

wungalen s teqbaylit, aṭas n yimura d yisnulfuyen i d-ibanen.

Ma nu$al $er liḥala i deg d-iban wungal ad t-naf ur d iban ara deg liḥala

yelhan imi uqbel yiseggasen n tmanyin llan wid yuran ungalen maca s tutlayt n

tefransist akka am, M. Ferɛun, Ṭawes Ɛamruc d wiyyaḍ seg useggas n 80 d

asawen yu$al wungal yeffe$ seg tegnit n leḥris.

Page 25: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

26

3.4Uguren n wungal di tmetti :

Ungal d tawsit tamynut di tsekla tamirant alad$a di tsekla taqbaylit aṭas n

wuguren i d-tmuger tewsit-a, ad d-nebder gar-asen :

Ugur n usiẓreg : ungalen imenza i d-yeff$en tuget deg-sen ff$en-d

di tmurt n Fransa amedya Ɛellic, Saɛdi d wiyyaḍ ayen uran ur d-ffi$en ara di

tmurt imi ulac ixxamen n usuẓreg di tmurt n Lezzayer yernu yella leḥris $ef

tutlayt n tmazi$t segmi ur tesɛi ara aẓayer armi d aseggas 2002 mi tu$al d tutlaut

ta$elnawt. £as ma llan ixxamen n usiẓreg maca ur qebblen ara ad d-ssuf$en

ungalen s tutlayt n tmazi$t, d yimura s timad-nsen i yetteffken tadrimet i wayen

d-ssuffu$en rnu $er waya ssuturen seg yimura ad xedmen tasuqilt i wayen ttarun

$er tutlayin nniḍen (tafransist ne$ taɛrabt).

Ugur n tutlayt : si tamnaḍt ar tayeḍ ad naf tameslayt i ttmeslayen

temgarad ayen yeooan yal amaru yettaru s tmeslayt-is ay agi yeooa tutlayt

temgarad.

Uguren n t$uri : di tmetti taqbaylit ulac ime$riyen, ur ttaken ara azal

i t$uri lad$a deg lawan-nni tmanyin tuget n yimdanen ad ten-ṭafeḍ kan

smuzguten i rradyu tis snat, wiyyaḍ ur kcimen ara s a$erbaz ur $rin ara, wiyyaḍ

rran-tt ar tnigit $er tmurt n Fransa. Ma d ass yecban ass-a deg tallit-a i deg d-

negra allalen itiknulijiyen i yeooan amdan ad yettu ansayen d leɛwayed yerra-tt

kan i tiliẓri, l’internet...

4 Tulmisin n wungal aqbayli :

4.1 Tutlayt :

Ungal aqbayli ur yemgarad ara s waṭas $ef wungal agre$lan, maca nezmer

ad d-nini tira-ines d tamynut imi ungal d tawsit tamynut i d-yufraren di tsekla

taqbaylit. Ma nexdem akenni gar tutlayt n wungal aqbayli d tutlayt n wungal

afransis ad tt-naf tcudd $er tutlayt tafransist n lqarn wis 16.

Page 26: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

27

Ta$essa n tutlayt n teqbaylit ad tt-naf am tin n tefransist, imi tettili-d

tezrirt n tutlayt-a deg wungal aqbayli acku tuget n yinagalen xeddmen ti$uruwin-

nsen s tefransist aya tmeslay-d fell-as Abrous Dahbia tenna-d (1989 : 44)

«Ta$essa n tefyar deg teqbaylit deg ungalen n Rachid Alliche Said Saadi, tecba

ta$essa n tutlayt tafransist ».

Tulmist-a n tutlayt deg wungal aqbayli, ad d-naf deg-s d a$en ayen i

yeɛnan ama d awalen ireṭṭalen ad ten-naf kkan-d seg tutlayt n taεrabt ne$ seg

tefransist , awalen iqburen, akken da$en ttilin-d wawalen d imaynuten anda ara

ad naf anagal yettara-d amawal $er taggara n wungal amedya Ɛmer Mezdad.

Tutlayt d aferdis agejdan di tira n wungal, anagal ad yexden ayen yellan

fell-as akken ad tili d tutlayt tusridt, d timserreḥt, d tin nyal ass yal yiwen mi ar

ad i$er ad tt-yefhem ad yegzu ayen yebga ad yessiweḍ umaru.

4.2 Akud : Tulmist-a n wakud yenna-d fell-as Salḥi (2011 : 23) « D aferdis deg

tesleḍt n tsiwelt, yettban-d wazal-is deg ubeddel swayes i d-gellun yineḍruyen n

teḥkayt. Llan sin lesnaf n wakud di tesleḍt n tsiwelt : akud agensay d wakud

aniri.

a- Akud agensay (temps interne):

D akud yettilin kan deg uḍris n tsekla. Deg-s sin n lesnaf : akud n uferri$

(ne$ n tehkayt) d wakud n tsiwelt. Akud n teḥkayt d amseḍfer n yineḍruyen seg

mi ara tebdu teḥkayt alarmi tekfa. Ma yella d akud n tsiwelt d amseḍfer n

yineḍruyen akken i ten-id-yeḥka umsawal.

b- Akud aniri (temps externe):

Ssenf-agi n wakud, ittwellih-d $er tallit i deg yedder umaru d yime$riyen-

ines. Daniri acku ur yeqqin ara $er uḍris, yeɛna lweqt i deg d-yura umaru adlis-

ines akked d lweqt i deg yeqqar ume$ri.»

Page 27: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

28

4.3 Adeg :

Salḥi yenna-d (2011 : 11) « D aferdis deg tesleḍt n tsiwelt. D adeg i d-

yemmalen anda tḍerru tigawt. D netta di$en i dyeskanen deg waṭas n tegnatin

amek iga uwadem.Yettili-d wannect-a s uglam n wadeg (ismawen d lewsayef n

yimukan) anda tḍerru teḥkayt. Aglam n wadeg yesɛa azal d ameqqran deg

wungal. Yettban-d wazal-is deg tlata temsal-agi : anda teḍra teḥkayt ? Acimi i

yefren umaru ad d-yebnu adeg deg wungal-is, akken i t-id-yefka (maççi akken

nniḍen) ? Tiririyin $ef yisteqsiyen-agi, ad d-wellhent $ef tuddsa d tesnekta n

teḥkayt akken ad d-seknent assa$en izemren ad ilin gar uḍris n tsiwelt akked d

tilawt ».

Akud d wadeg skanayen-d anda teḍra teqsiḍt-nni, sexdamen da$en

ismawen n yimukan anda ḍrant, ismawen-a d wid yellan di tillawt, amaru yettak

ismawen am wakken llan di tmetti taqbaylit, ismawen i d-yettu$alen deg

umezruy atg .

4.4 Aglam :

Yal amaru yessemras aglam deg ufares aseklan (ungal) iwakken ad d-yefk

isalen ugar, akken i d-yenna Salḥi (2011 : ) «D aferdis ne$ d aḥric deg uḍris i d-

yettakken isalen $ef uwadem, $ef t$awsa, $ef wadeg, $ef wakud ne$ $ef tigawt.

Aglam, yesɛa azal d ameqqran di tira n tsekla acku isuddus aḍris, yerna i

ttcebbiḥ-it. Tiwuriwin n uglam bḍant $ef xemsa. Tamenzut : aglam, yettak-as

ccbaḥa i uḍris ( d tawuri n ucebbeḥ). Tis snat : iferreq iferdisen n tsiwelt gar-

asen (d tawuri n uɛzal). Tis tlata : mi ara yesṭuqqet umaru aglam deg uḍris-is

isewxar taggara n uḍris-agi ( d tawuri n use$zef). Tis rebɛa : ittekki uglam deg

lebni n uḍris (d tawuri n usuddes). Ma d taneggarut, d tawuri tasnektant i isarem

ad ten-id-yefk i ume$ri».

Page 28: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

29

4.5 Iwudam :

Yessefk ad ilin yiwudam ara yesseddun ineḍruyen n teḥkayt. Salḥi yenna-

d (2011 : 40) «D aferdis agejdan deg siwelt. Ur d-nettaf ara ungal ideg ur ttilin

ara iwudam ara yesseddun ineḍruyen n teḥkayt. Yessefk $ef yal yiwen ad

yessemgired gar uwadem i yettilin deg wungal akked wumdan i yella berra n

uḍris d win yellan di tilawt. Salḥi yenna-d «Ur yessefk ara ad iseɛdel yiwen gar

uwadem akked umdan. Awadem, ittili kan deg uḍris. Tudert-is, teqqen $er tin n

uḍris; tbeddu s wawalen imezwura n teḥkayt, tkeffu s taggara n t$yri n teḥkayt :

akken ad yili uwadem yessefk ad yili uḍris. Ma yella d amdan, yettidir di tilawt,

ur yeḥwao ara aḍris akke ad yili. ».

4.6 Asugen :

Tulmist-a n usugen tettil s waṭas deg tmacahut maca ula deg wungal yetti-

d usugen imi ungal yettawi-d $ef uferri$, yiwen mi ara ad i$er ad usugen

ineḍruyen amek teddun, am wakken ḍran di tilawt.

4.7 Allus :

Tettili-d tullsa n wawalen, tinfaliyin ne$ ineḍruyen iswi n umaru seg

wannect-a ad d-yessebgen ineḍruyen ugar.

Allus $ur Salḥi (2011 : 25) «D tu$alin n yiwet n tayunt. Tezmer ad tili

tayunt-agi d imesli, d awal, d taggayt n wawalen ne$ d azenzi$ (ama n tkatit ama

n unya ama n unamek) ».

4.8 Isental :

Yal taḥkayt tettawi-d $ef kra n temsalt, $er taggara yiwen ad yegzu asentel

agejdan i$ef d-tewwi teḥkayt-nni. Salḥi yenna-d (2011 : 40) «Di tesleḍt

taseklant, awal “asentel” immal-d takti (am tayri, inig ttar tamettant atg) i $ef d-

Page 29: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

30

yewwi uḍris. Yettban-d usentel n uḍris ama deg uẓeṭṭa n wawalen (awalen

mqaraben deg unamek) ama deg uẓeṭṭa anamkan (tifyar d tugniwin n u$anib,

mqarabent deg unamek) ».

Asentel yettban-d deg wungal ama s wudem usrid ne$ arusrid, gar yisental

i $ef d-yettawi wungal aqbayli ad d-nebder :

Tamagit :

yettban-d deg umennu$$ef laṣel, ne$ deg umezruy, tutlayt, idles. Yettban-

d usentel deg yiwudam d yismawen-nsen d twuriwin-nsen. Salḥi.M.A yenna-

d(2011: 90) « Imura-a semrasen ne$ tmeslayen-d s waṭas deg wungalen-nsen $ef

isental i yecban asuter n tmagit d tutlayt n tmazi$t. »

Inagalen yuran $ef tmagit : Racid Ɛellic “Asfel” S. Saɛdi “Askuti” S.

Zinya “Tafrara”

Tayri :

Ttbanen-d deg yiḥulfan d wafrayen n umaru. Ad naf ssenf-a n wungalen

$er Brahim Tza$art “Salas d Nuja”, “Abrid n tala” Muḥend Arkat

Asenqed aserti :

Yettban-d deg usuter $ef yizerfan n umdan, asuter n tmagit iwakken ad

beddlen isuḍaf di tmetti, di tmendawt.

Asenqed n tmetti :

abeddel n leɛwayed d wansayen i yeskerfen tudert n umdan.

Rebrab :

yettawi-d $ef tallit n yimen$an, nyimeṭṭawen gar yimezda$ n yiwet n

tmetti, yewwi-d fell-as Saɛid Amrac “Tasga n ṭṭlam”, Taher weld Amer

“Bururu” Salem Zenia “I$il d ufru”.

4.9 timawit : Iwakken ad yernu umaru ccbaḥa i wungal-is, ad d-yejbed lwelha n yime$ri

$er t$uri n wayen yura ad t-naf irennu-as ayen yellan di timawit. Tuget n yimura

Page 30: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef amezwaru Awal $ef wungal

31

semmrasen deg tira-nsen tiwsatin timensayin ntsekla ama d tamacahut, taqsiḍt,

inzan d lemɛun. Ad d-naf amedya Ɛmer Mezdad issexdem kra n tewsatin

timensayin deg wungal-is “Iḍ d wass” anda yesseqdec tamacahut n tteryel d

wa$zen.Mi ara yessekcem umaru tiwsatin timensayin irennu anamek i tedyanin

i d-yettales.

Iḍrisen n tsekla taqbaylit yettwarun, yella wayen i ten-yezdin $er timawit.

Tettili-d limarat n timawit ar daxel n wungal. Anagal yesseqdac deg tira-s inzan

d lemɛun, akken da$en i d-yettawi timucuha, akken ad d-yjbedlwelha n

yime$riyen, am akken da$en ara s-yernu cbaḥa i uḍris-is s useqdec-isi tewsatin-a

timensayin.

£er taggara n yixef-a amezwaru neɛreḍ newwi-d s umata iferdisen i d-

yeddan deg-s ama d ayen yeɛnan awal $ef wungal agre$lan d wungal aqbayli.

Yal tazrewt tuḥwao deg tazwara tamu$li tamatut $ef tmiḍranin tigejdanin i d-

yettilin deg uḥric n teẓri.

Page 31: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin

Awal $ef tesna$anibt

Page 32: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

33

Simmal yettili-d unerni deg tira n wungal, simmal tawsit-a tgellu-d s

umaynut d usnulfu deg tsekla taqbaylit. Aṭas n yimura i d-yufraren deg tewsit-a

ama s teqbaylit ama s tutlayt n tefransist. Ma neddem-d amedya Ɛmer Mezdad, d

yiwen gar wid yessawḍen ad d-yaru semmus (5) n wungalen, ayen i t-yeooan ad

d-yufrar, yettwassen mliḥ s u$anib i yessemras deg tira-s; yal amaru mi ara

yettaru yessexdam a$anib-is udmawan.

Ihi deg yixef-a wis sin ad neɛreḍ ad d-nawi awal $ef tmiḍrant n

tesna$anibt s umata ama ayen yeɛnan tibadutin, akked u$anib, tasnukyes d

tunu$in-is (tugniwin), aserwes, tumnayt, tayeḍisemt, tangisemt...

1. Tasna$anibt

1. 1 Amezruy n tesnaγanibt : Tamiḍrant-a tasnaγanibt «tban-d di lqern wis 19, tedda-d deg udlis n

Charles de Bally iwumi isemma « Le traité de la stylistique française » ; γur-s

tamiḍrant-a d tin icudden kan γer wawal. Iswi n tneḍfart-a ireṣṣa γef usenfali n

yiḥulfan d tedmi n umdan ara d-yilin s tmeslayt.1»

Talalit n tneḍfart-a tella-d d sseba i tuγalin n tesnukyest di rrif, anda i d-

tugem kra n talγiwin i yuγalen d tugniwin. Inagmayen Todorov d Ducrot deg

wayen xedmen ttwalin d akken « tasnaγanibt tekka-d seg tesnukyest 2».

Am akken ara d-nesmekti d akken tasnukyest di tazwara tella d taẓuri n

tmenna n yinnaw, syin tuγal d «taẓuri n uγanib3» γer taggara-a ; tuγal d agraw n

yineḍfaren, iswi-ines d tugniwin i yuγalen ass-a n wussan ttusexdament deg

1 Charles de Bally, Le traité de la stylistique française, cité par Habi Dahbia analyse stylistique de l’oevre Ben Mouhemed cas de repetition et des parallélismes dans le montage poetique “yemma”, memoire de magister, univ Tizi-Ouzou, 2013. 2 Tzvetan Todorov, Oswald Ducrot, Dictionnaire encyclopédique des sciences du langage, Ed Seuil, Paris, 1972, P101 « la stylistique est l’héritière la plus directe de la rhétorique(…)» 3 Ibid, p100. « La rhétorique se trouve réduite à la seul élocution ou art du style »

Page 33: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

34

waṭas n taγulin akka am : tesnilest, d tasnaγanibt maca s wudmawen

yemgaraden.

Di tazwara, talalit n tesnaγanibt teqqen kan γer tutlayt neγ γer tesnilest

maca ur teqqin ara γer wayen yellan d tasekla, syin d s umaynut i d-yellan

ilmend n unerni-ines, γer tama n tutlayt akk ayen yeɛnan imesla akked yiḥricen

n yinnaw.

Seg yiseggasen n 50, inagmayen uγalen ssemrasen taneḍfart-a deg unnar n

tsekla, ayen i as-yernan i tesnaγanibt amaynut deg tezrawin tiseklanin.

Awal-a "tasnaγanibt",« iban-d i tikkelt tamezwarut di tmurt Lalman deg

tlemmast n lqern wis 19 , isem amezwaru i as-yefka unagmay alalmani Ernest

Berger “Stilistiche Ubungen der lateinischen sprache”, syin yessuqel-d isem-a

γer tefransist yuγal “La stylistique”1 ».

Ma yella nsuk tiṭ-nneγ γer umezwaru i ireṣṣan tamiḍrant-a n tesnaγanibt

ad d-naf d Charles Bally deg udlis-is « Traité de la stylistique française », i d-

yeffγen di Junef deg useggas n 1905.

1. 2 Tabadut n tesnaγanibt

Tasnaγanibt d taneḍfart i wumi ggten yismawen, imi yal anagmay i

ixedmen deg unnar-a n tezrawin d acu i d isem i d as-yefka imi mgaradent ula d

tibadutin-nsen.

Muḥend Akli Salḥi isemma-as i tneḍfart-a Tiγunba, deg usegzawal

ameẓyan n tsekla yenna-d (2012 : 69) «D aḥric di tesleḍt n yiḍrisen n tsekla;

tettawi-d γef temsal n uγanib ama deg wayen yeqqnen γer talγiwin n lebni n

yiḍrisen, abeɛda ayen yeɛnan timenna n yinnaw».

Ma yella deg udlis-is “Kra n tsura i tγuri n tsekla”, γef tsekla d tγuri

yenna-d ( 2015:40) «Tiγunba d taγult di tesnilest d tesleḍt taseklant. Yettawi-d

γef temsal n uγanib...» 1 http://www.alecso.org.bayanat/stylistic.htm

Page 34: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

35

Tasnaγanibt d taγult deg tesnilest, d tazrawt tusnant n uγanib, tamiḍrant-a

aẓar-is yekka-d seg tesnukyest akken i d-nnan yakan inagmayen Ducrot d

Todorov; anda ara d-naf iswi-is d tuddsa n yiḍrisen iseklanen, tamiḍrant-a ad tt-

naf mačči d tin irekden γur yimura imi yal amaru yesɛa aγanib-ines iman.

Guiraud yenna-d (1972:8) «Tasnaγanibt ad tili kan d tazrawt n tenfalit n

tesnilest, ma d awal aγanib d win i seg yezmer umaru ad d-yessenfali tidmi-is s

tmeslayt1».

Mollinée yenna-d (1989:23) «Tasenγanibt d tukksa n tektiwin i yellan deg

tedmi n umaru, akken ad ten-yerr γer tira neγ ad tent-yaru s uγanib-ines iman 2»,

Am akken i d-yenna d akken Tasnaγanibt; ur teɛni ara kan tizrawin tisnilsanin

maca tessekcem-d ula d tizrawin tiseklanin; Mollinée yettwali taneḍfart-a d

taseddawant; d tiẓri izerwen aγanib, simmal tettnerni simmal tgellu-d s ubeddel,

ayen i yeğğan ad d-yili umaynut d usnulfu, ayen iwumi sseman “Tasnaγanibt

tamaynut” “ une stylistique moderne” i icudden γer tesleḍt n yidlisen».

1. 3 Iswi n tesna$anibt Tasna$anibt d tazrawt n yittewlen n tmeslayt, d tal$iwin n tisukla i d-

yettilin $ef sin wudmawen: iswi usnas, i yellan d tasekla akked wallalen

iseqdacen deg tmiḍrant-a, $ef leḥsab n waya nezmer ad d-nini d akken tasleḍt n

uḍris aseklan am akken d innaw yellan yakan...

1 GUIRAUD P., La stylistique, Paris, PUF (coll. Que sais-je ?), 1972, p10. Cité par Allaoua RABEHI, Analyse linguistique et stylistique de l’œuvre poétique de Lounis Ait Mengellet : Texte kabyle et traduction Française « La stylistique telle qu’on la conçoit et telle qu’elle est décrite (…) reste une étude de l’expression linguistique ; et le mot style [est] ramène a sa définition de base, une manière d’exprimer la pensée par l’intermédiaire du langage » 2 MOLINIE G., La stylistique, 1989, p23. Parle de dégager les « traits correspondant a une mise en œuvre du langage qui relève d’une pratique singulière, sui generis de l’auteur (…)

Page 35: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

36

2. Aγanib

2. 1 Amezruy d tbadut n uγanib Awal “Aγanib”, yekka-d seg tlatinit “Stilus” s yin s uneflisem n yisem

awal “Aγanib” “le style”, yemmal-d taγara n tira d wazal n usenfali. “Beau

style” neγ aγanib yelhan, yella gar yismawen i yettunefken i tmiḍrant-a n uγanib

deg tesnukyest, tamiḍrant-a n uγanib tettili-d s udem udmawan.

Buffon yenna-d belli «Aγanib d amdan s timad-is» neγ akken i d t-id-

yenna s tefransist “Le style c’est l’homme lui même”

André Maurois yenna-d belli « Aγanib d rruḥ »( le style c’est l’âme).

Ma yella d Roland Barthes yessemgared aγanib γef tira d akken tira

temmal-d taγara i d-yessebganen udem udyiz n tmenna, ma yella d aγanib

yessbgan-d tilin n umaru ».

Di lqern wis 21, tanagmayt Joelle Gardes Tamine deg udlis-is “ La

réthorique ” tebḍa aγanib γef kraḍ n tewsatin : amezwaru d aγanib aḥerfi,

aγanib amagnu d uγanib ahaggar».

Di tallit-a tamirant, aγanib n umaru, ur yettuγal ara kan γer tẓuri n tira,

maca yettban-d deg wayen i yettaru. Joelle Gardes Tamine tenna-d belli

« Aγanib deg uḍris aseklan yesɛa azal, neγ yeṭṭef amḍiq-nni n yini deg tfelwit n

wunnuγ ; D tamsalt ur neɛni ara tarrayt kan maca teɛna tamuγli… »

2. 2 Aγanib di tesnukyest

Annar n uγanib yewseɛ, ur yeqqin ara kan γer wayen yellan d tasekla

maca, yeqqen γer waṭas n taγulin imi ayen i γef i tessexdamen d ayen akk

icudden γer thuski.

Tamiḍrant-a n uγanib tefruri-d seg wayen iwumi ssemman “Tasnukyest”,

ur tettuγal ara kan γer wayen yellan d innan d tmeslayt n tira, maca teɛna akk

ayen yellan d innaw.

Page 36: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

37

3. Tasnukyest

3. 1 Awal $ef tesnukyest : Kamal Bouamara yewwi-d awal $ef tesnukyest deg “umawal n tunu$in

ntesnukyest” yenna-d (2007 : 24) «Awal d tudert, yal timetti deg umaḍal

seqdacen-t deg waṭas n yiḥricen deg tudert-nsen : tasreṭ, tasertit, tussna, deg

uxxam n creɛ, deg tmedyazt d tsekla s umata.

Awal yesɛa aṭas n twuriwin i deg i tesseqdacen : yella deg tmetti i yes-s i

ttmeslayen, ḥekkun, sefruyen (cennun), selmaden, maca ferrun yes-s timsal

da$en. Sexdamen-t deg tesreṭ (ccix n loameɛ) s useqdec n wawalen ufṣiḥen

akken medden ad tebɛen awal n Rebbi yernu ad kecmen deg ddin. At uzref

(abugaṭu), ula d netta yesseqdac awawlen iweznen akken ad imenneɛ amdan

(tarbeɛt) mi ara yeḥkem fell-as uxxam n creɛ s le$rama, s tmen$iwt, ne$ s lḥebs.

Amedyaz akken ad yesselqi agdud ne$ as-yeɛoeb akken ad sslen iwayen d-

yettawi wa ad smuzguten i tmedyazt-is.

Ihi aseqdec n ttawil yecban awal ur isɛi ara amkan (war azal); mi ara

msefhamen medden (ama d imdanen, ama d i$erfan) ad tt-frun s lgirra. Awal, ila

amkan d wazal deg tmetti irekden, d tin ideg tella tugdut.

Deg tmura n Rregrign zik, n Ruman zik d tin n lurup n tallit talemmast,

seg zik ay yellan iselmaden n tẓuri-a, tasnukyest i yesselmaden i wiyiḍ amek ara

d-bnun inaw d wamek ara t-id-inin zdat n medden.

Imazragen n tẓuri-a, qqaren-d d akken talalit n tesnukyest tella-d deg

teglest, deg tmurt n Sisil, deg lqarn wis 5 (qb.S. Ɛ).»

3. 2 Tabadut n tesnukyest :

Deg usegzawal n tsekla n Paul Aron d wiyaḍ, nnan-d (2001: 676) «Awal-a

tasnukyest yekka-d seg tegrigit rhétor, anamek-is d taẓuri n yinnaw, seg tbadut-a

ad t-naf yettwasemres di 03 n tegnatin : Ssaxdamen deg tallit tamirant deg

Page 37: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

38

useqdec n yal ass, ayagi s usemres n tenfaliyin( tunu$in n tesnukyest). Ma yella

di tallit tamensayt tasnukyest teqqen $er wayen akk yellan d taẓuri n yinnaw, ma

deg tegnit tis kraḍ, sseqdacen tasnukyest amzun d tussna n wayen yellan d

tameslayt ad t-rren $er tira1»

Kamel Bouamara yenna-d (2007 : 28) «Uqbel ad tili d tussna (seg tazwara

n tsut tis 20 ɣer da),tasnukyest tella zik d taẓuri ; deg tazwara, d taẓuri n win

« yettmeslayen i ugraw akken ilaq » ; taggara, tuɣal d taẓurin win « yettarun

akken ilaq». Anamek lqayen n win« yettmeslayen i lɣaci akken ilaq » d win

yessnen ad d-yebnu inaw ad irnu ad t-id-yini i ugdud (agraw) akken ilaq».

3. 3 Tamettant n tesnukyest :

K. Bouamara yenna-d γef tmettant n tesnukyest (2007: 30) «Asmi

negrent tegnatin ideg tennerna tesnukyest tazikant (l’ancienne rhétorique), tin n

yinaw zdat n ugraw( taẓuri n win yettmeslayen akken ilaq ), d$a ula d nettat

tenger : seg wasmi i yuɣal Rum d tamnukda(impérialisme) (uqbel, Rum yella d

tagduda), tuɣal d ( taẓuri n win yettarun akken ilaq kan).

Simmal nettali-d leqrun (seg teglest ɣer tallit talemmast ntmura n Lurup),

simmal annar-is yettimẓi yettiwzil ; deg tazwara, tuɣal tesnukyest tazikant d

(taẓuri n win yettarunakken ilaq). Simmal nettali-d leqrun , simmal squccumen

deg-s cwiṭ cwiṭ. Hatan wamek yettimẓi unnar ntesnukyest ».

3. 4 Taleslalit n tesnukyest :

Syin yenna-d γef teslalit n tesnukyest (2007: 31) «Deg tallit izrin

(talemmast), imasnukyisen (ama d Ilatiniyen, ama d wid n Lurup) salayen-d

1Paul Aron et al, Dictionnaire du littérature, Ed puf, Paris, 2002, p676. Le mot rhétorique vient de grec rhétor, l’orateur. Elle est, au sens premier (rhétoriké tekné) « l’art de discours ». De cette origine découlent trois sortes d’emplois du terme. Dans l’usage courant moderne, il s’emploie surtout dans l’expression « Figures de rhétorique ». En un sens plus traditionnel et plus large, la rhétorique est l’art de discours persuasif (comme la poétique celui de la poésie). Mais ces sens résultent eux-mêmes d’une histoire conflictuelle. Au sein d’une troisième conception plus globale de la rhétorique entendue comme science des mises en œuvre de langage.

Page 38: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

39

idlisen, tteggen umuɣen(inventaires) deg waydeg sesmilen tunuɣin, rennun

ttaken-d imedyaten iwulmen i yal tunuɣt, ama s tlatinit, ama s tutlayin n Lurup.

Deg tazwara n tasut tis 20, aṭas n yimasnilsen i as-iɛawden tamuɣli i «

tesnukyest n tunuɣin », uɣalen ttmuqlen-tt s tiṭ tussnant : ɛerḍen ad gelmen s

wallalen n tesnilest (tatrart)tunuɣin n tesnukyest rennun segzayen-d amek

leḥḥunt.

Isesmilen zik : aṭas i yellan ; yal wa amek yessesmel tunuɣin ntesnukyest ;

maca gar usesmel d wayeḍ aṭas n temgardiwin iyellan. Akken yura Barthes ɣef

waya :« Ulac amdan terza taluft-a n tesnukyest ur neɛriḍ s timmad-is ad

yessesmel tunuɣin akken-niḍen, akken i as-yehwa. »

Kra n yimedyaten n usesmel : tunuɣin/izalagen[figures/tropes] ; izalagen n

tjerrumt/izalagen n tesnukyest[tropes grammaires /tropes rhétoriques] ; tunuɣin

n tjerrumt /tunuɣin n tesnukyest [figures de grammaire/figures derhétorique] ;

tunuɣin n wawalen/ tunuɣin n tidmi [figures demots/ figures de pensée] ;

izalagen/ yunuɣin n usiwel [tropes/ figures de diction], atg ».

4. Tunu$in n tesnukyest (tugniwin n u$anib) :

Asmi bdan seqqdacen tasnukyest deg tira-nsen, u$alen seqqdacen deg-s

tunu$in (tugniwin) i icebḥen maca isnilsan ttwalin d akken taẓuri-a tu$al d

tussna, imi u$alen ttaglamen-tt-id s wallalen n tesnillest (tekcem deg wannar n

tesnillest). Tasnukyest d yiwet n ta$ult i d-yekkan seg tesna$anibt, tebḍa d

tunnu$in.

4. 1 Tunu$in :

Salḥi. M. A yefka-yas isem n “tugna” yenna-d (2015 : 40) « d tanfalit

yeddsen s ubrid ixulfen tuddsa n tenfalit n yal ass. Llan sin n leṣnaf n tugniwin :

tid yeqqnen ɣer talɣa, llant tid yeqqnen ɣer unamek.

Page 39: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

40

S umata nezmer ad nebḍu tugniwin $ef 05 ilmend n wuswir atlayan

(niveau linguistique) i yerza usenfali ( imesli, awal, taseddast, anamek,

timenna) :

1) Tid ibedden $ef yimesli am tme$rut d tse$rit d tsergelt. Tugniwin-agi,

ttakkent-id ṣṣdat deg uḍris.

2) Tid iressan $ef wawal am umsales d temgarda.

3) Tid yebnan $ef wamek ddant tefyar (taseddast) am wanawen n

umsade$.

4) Tid yeqqnen $er tmenna. Anwa i d-yettmeslayen ? Amek i d

yettmeslay? Amek i tega tmu$li-ines ?

5) Tid ibedden $ef ubeddel n unamek n wawalen d tefyar am tumnayt d

tengisemt d tseqlebt».

K.Bouamara $ur-s tunu$t (2007 : 31) « d Awal awsiw yesdukkulen «

tunuɣin » d « izalagen » dayen iwumi neqqar taǧeǧǧigt n tesnukyest, neɣ aseryes

(ornement)»

Akken yura Suhamy ɣef wawal-a, i d-yebder Kamel Bouamara tunuɣt (2007 :

31) « d awal alatini "figura" i d-yemmalen unu$, i d-yeskanayen ta$awsa d

wamek tella tal$a-ines.1»

K.Bouamara yefka-d taggayin n yinumak (2007 :32) :

Taggayin n yinumak : amaẓlay d unuɣan

Ma nmuqel awalen-a: tiɣmiwin, tafatin, tiǧeǧǧigin, d awalen swayes

ttsemmin at zik i tunuɣin n tesnukyest, nezmer ad negzi amek i gezzun, amek

iẓerren ameslay : ameslay ɣur-s sin n waddaden : addad« amaẓlay», d addad

1Suhamy cité par Kamel Bouamara, Amawal n tunu$in n tesnukyest Lexique de la rhétorique, Ed HCA, Tizi-Ouzou, 200, p 31. Le mot latin figura signifie étymologiquement « dessin, représentation visuelle d’un objet, et par extension, sa forme.

Page 40: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

41

asemmaḍ, yemmuten ; yakk d waddad unuɣan : addad « imiddur », win teɣwa

tafat.

Amek ileḥḥun sin n yinumak-a (« amaẓlay» yakk d wunuɣan)deg tefyirt ?

At zik (gar-asen Aristote) ɣilen belli wa yettuɣal deg umkan n wayeḍ : unuɣan

yettaɣ amkan n « amaẓlay ».

Imasnilsen n tura qqaren dakken, iwakken ad d-taɣ tunuɣt,yessefk i sin n

yinumak-nni ad ilin lwaḥid, ad lḥun wa ɣer taman wa. Iwakken ad d-nessegzi

takti-ya n yinumak, yessefk ad negzi anamek n sin n wawalen-a (asɣal d

uzamul) yesɛan azal meqqren deg tesnilest, akked tesnamka.

4. 2 Asismel n tunu$in :

Asismel n tunu$in akken i t-id-yenna Kamel Bouamara deg umawal n

tesnukyest (2007: 32) :

Ankazen bḍan ɣef sin n yimuren imeqqranen :

a- Ankazen n taggayt tamsislant (de type phonique) :

Ankazen-a ttilin-d mi ara ibeddel talɣa usnamak (signifiant). Mi ara nger

tamawt dakken talɣa n usnamak tbeddel, ad nefhem dakken ameskar ira ad aɣ-d-

iceyyeɛ izen. Deffir usefruri nyizen-nni, ad nefhem inumak ijenṭad n yizen.

Tamawt : tettili tunuɣt mi ara yili ubeddel n talɣa (n usnamak-nni)yegget

(neɣ : yuɣal-d aṭas n tikkal), seg yiwet n tama. Seg tama nniḍen,mi ara nefhem

dakken ameskar ibeddel-as talɣa i usnamak mettɛemmed.

Seg tama-niḍen, ankazen-a mxalafen : llan wankazen i d-yittilin s twakksa

n yiwen n yimeslic (phonème) ; llan wid i d-yettilin s tmerna n yiwen n yimeslic

(neɣ aṭas nyimeslac) ; llan wid i d-yettilin s twakksa ne$ s tmerna n

yimeslac,llan wid i d-yettilin s temlellit n yimeslac, atg.

Page 41: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

42

S twakksa n yimeslac :

Tawakksa n yimeslac tezmer ad d-tili : ɣer tazwara n wawal, deg

tlemmast-is, neɣ ɣer taggara-s.

-Takeszwert

Imedyaten (n tmeslayt n yal ass):

- Nna (« ankaz ») deg waydeg n Nanna (« talugent »).

- Dda deg waydeg n Dadda.

- Dda Lmu deg waydeg n Dadda Lmulud.

- Lla deg waydeg n Lalla.

-Takeslemmast

Imedyaten

- zemm deg waydeg n zem(me)m.

- ifeẓ deg waydeg n i(li)feẓ.

- Azzu (deg : Tizi-Wezzu) deg waydeg n A(ze)zzu.

-Takesdeffirt

Imedyaten :

-Mu deg waydeg n Muḥamed (= Ddem tabalizt-ik, a Mu =Mohamed

prends ta valis, n K. Yacine).

- Ufiɣ-tt deg tala teɛǧb-i deg waydeg n Ufiɣ-tt deg tala teɛǧb-iyi(i deg

waydeg n iyi)

S tmerna n yimeslac :

Deg taggayt-a n wankazen, aṭas n lesnaf i yellan.

S tmerna n yimeslac:

Page 42: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

43

Deg usileɣ n wawalen imaynuten, aṭas n wawalen i dyettwalɣen s tmerna

n yimeslac :

- ama ɣer tazwara n wawal : (a)m + aru (= amaru) ; (a) s + aru

(asaru) ; (a) my + aru (amyaru = la correspondance) ; tasn +ales(t)

(tasnalest), atg.

-Ama ɣer taggara-s : imesli + c = imeslic* (phonème) ;taseddart + uc =

tasedruct* (sous-strophe).

b- Ankazen s tmerna d walus n yimeslac (adjonction répétitive)

Deg tmaziɣt, ugten yimyagen i d-yettwalaɣen s walus n yiwet ntunṭiqt.

Imedyaten : fer + fer (ferfer) ; ger + ger (s+gerger) ; ber+ber (s+berber) ; beɛ +

beɛ (s+ beɛbeɛ).

Urar s walus n wawalen (jeu de répétition demots)

Alus n yiwen n wawal yezga ɣur-s anamek.

Ama d isem ( i usileɣ n yimerna):

-zik-zik, asmi iheddren lewḥuc … ; ulac deg-s maḍi-maḍi… ;ḥemleɣ-t

nezzeh-nezzeh… ; mlaleɣ yid-s dindin…, atg.

- Ulac ulac ; ula smaḥ, ulac !

Ama d amyag :

- Yedda, yedda, yedda … (neɣ : iteddu, iteddu, iteddu …) =yedda aṭas.

-Ass-a azekka, tamaziɣt tella tella !

Deg teqbaylit, alus (kraḍ n tikkal) n umyag (ama yefti ɣer yizri,ama ɣer

wussid) yeskanay-d teɣzi n tigewt. Tasetwelt*-a deg teqbaylit yessemras-itt

umeẓyan, yessemras-itt umeqqran (deg leɛmer), acku ulac abrid-niḍen swayes

ara d-nini anect-a. Deg tefransist, d anemgal, tanfalit yecban ta (md. J’ai marché,

j’aimarché, j’ai marché, …) tettuneḥsab d tameslayt n warrac, acku ameqqran

Page 43: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

44

yezmer (neɣ : ilaq) ad d-yini [deg waydeg n J’aimarché, j’ai marché, j’ai

marché, …,] j’ai marché longuement.

c- Ankazen n taggayt tasnumkant (de type sémantique)

Ankazen-a d wid iwumi tsemma tesnukyest n zik« tunuɣin » (izalagen d wer

izalagen). Ankazen n taggayt-a, mačči am wankazen n taggayt tamezwarut i d-

yezgan deg uswir n usnamak. Wi, zgan-d deg uswir n usnamuk(signifié).

Ankazen-a isnumkanen deg-sen sin n yismilen : wid i d-yezgan deg uswir n

umɣawal (paradigme) d wid i d-yezgan deg uswir n uddus(syntagme).

4. 3 Tugniwin n tesnukyest :

Tugniwin n tesnukyest llant-d akka deg usegzawal n Salḥi :

a-Takanit:

Γef tkanit yenna-d (2011: 52) « d tugna i yettilin s ukenni(s umcabi), n

sin iferdisen. Taseddast n tkanit, tebna $ef 4 n yeḥricen:

1-Awal yettwakennan(comparé),

2-Awal u $ur kennan(comparant),

3-Allal n ukenni,

4-Udem n ukenni.

Zemren ad ilin yiḥricen-agi akk deg yiwet n tefyirt

Md: Aqcic-agi yecbeḥ am waggur n leɛid

1 4 3 2

Akken llant tkaniyin i deg ixus yiwen n uḥric ne$ sin:

Md: Tiḥnikin amzun d lxux

1 3 2

Page 44: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

45

Mi ara mlilen yiḥricen-agi akk deg yiwet n tefyirt, ad tili tkanit temmed,

imir ad as-nsemmi “Takanit tuddist”.

Allalen n ukenni llan deg-sen sin n leṣnaf: Allalen n tjerrumt( Am, amzun,

bḥal, ame$) d wallalen n umawal; Ṣṣenf-agi wis sin n wallal yefreq $ef sin ula d

netta: Ya ad tili tayunt n ukenni d amyag,

Md : Leɛmer-iw yecba a$anim, ad yettarra s anga i as-yehwa ufus-im

Ya ad tili d isem yesɛan azal n usemmad agensay di tjerrumt:

Md : Lekdeb ur yesɛi iffadden, yettaṭaf tuṭṭfan ugarru».

b- Tangisemt:

Γef tengisemt M.A.Salḥi yenna-d (2007: 57) « d tugna yebnan $ef wassa$

n umsami(cintiguité) gar yismawen, yiwen yella deg umkan n wayeḍ. Aṭas i

iwalan belli tangisemt d ṣṣenf kan n teyḍisemt. Ma $er wiyaḍ( gar-asen Gardes

Tamine) d snat n tuginiwin mxalafent: D tidet ttemcabint deg wassa$ n umsami i

yettilin gar wawalen, d acu kkan inumak n yismawen deg tengisemt wa ikeççem

deg wayeḍ, maççi am di teyḍisemt, ur ttemyekacament ara gar-asent.

Ula d win t-inɣan, ur yebni fell-as

Yenɣa-t s laman, teggara-d lmeɛna-s

Aqbayli ad d-iban, ad t-ineɣ uqbayli

Ḥmed umerri, iɣab am yitri.

Dagi, Ḥmed umerri d amedya ɣef umdan afeḥli d bab n trugza : tanfalit-

agi d tangisemt n telmest i tewsit (l’espèce pour le genre). Llan diɣen sin n

leṣnaf nniḍen n tengisemt, tangisemt n tewsit deg umkan n telmest (

synecoloque du genre pour l’espece) d tangisemt n wamur deg umkan n tumedt

(synecoloque de la partie pour tout) »

Page 45: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

46

c- Taseqlebt:

Γef tseqlebt M.A.Salḥi yenna-d(2007: 59) « d tugna n u$anib yeqqnen $er

tidmi.Taseqlebt d timenna n tilawt meqlubi, anamek n tseqlebt yemgarad $ef

wayen yellan di tilawt

Md : Ula d amagraman, nejren-d seg-s asalas,

Nerra deg-s laman, yu$al deg-nne$ yettalas.

S umata yettbeggin-d umaru yessewdamen taseqlebt belli ur yeddi ara d

wayen i d-yeqqar netta s timad-is ».

d- Tasmiddant :

Γef tesmiddant M. A. Salḥi yenna-d(2007: 63) «d tugna i yebnan $ef ticki

n lewṣayef n umdan i wayen ur nesɛi ṛṛuḥ, ne$ s umata i wayen ur nelli d amdan.

Azal-is di t$unba ur yefriz ara akken iwata am tuginwin tiyaḍ, acku tikwal

tettwaḥsab d tugna s timmad-is, tikwal tettwaḥsab d agemmuḍ n tugna ( meḥsub

d ayen i d-texlef abeɛda tumnayt d teyḍisemt akked tengisemt)

Ma yella nerra tasmiddant d tugna s timmad-is, nezmer ad tt-nebḍu $ef sin

n leṣnaf : Ṣṣenf amenzu d tikci n ṣṣifa n umdan i wayen ur nesɛi ṛṛuḥ, ma d

ṣṣenf wis sin: d tikci n lewṣayef n umdan abeɛda tameslayt akked yiḥulfan, i

yi$ersiwen.Timucuha i deg iwudam d i$ersiwen bedden-t deg usnulfu-nsent $ef

tesmiddant, s umata iswi deg usexdem n tesmiddant di ṣṣnf amezwaru,d tiririt n

wayen yellan d amadwan(abstrait), d akmam (concret). Ma di ṣṣenf wis sin d

ameɛɛen $ef temsal yeqqnen $er tudert di tmetti ».

e- Tayḍisemt:

Γef tayḍisemt M.A.Salḥi yenna-d(2007:67) « tettili teyḍisemt mi ara yili,

deg tefyirt, ubeddel n yisem s wayeḍ; D acu kan ismawen-agi msuman deg

unamek. Ma yella d tumnayt ulac abeddel n yisem s wayeḍ imi tressa γef wassaγ

Page 46: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

47

n umsami i d-yettilin gar-asen. Tayḍisemt, tettili kan s yismawen yerna inumak-

nsen ur ttemyekcamen ara gar-asen, yal wa iman-is (maççi am deg tengisemt).

Tebḍa teyḍisemt $ef waṭas n leṣnaf; wid yeṭṭuqqten di teqbaylit d sin-agi:

1-Isem akmam deg umkan n yisem amadwan

Md : Fki$$er ssuq isem-iw, $er ṛṛeḥba n yizzayriyen,

Ad yezenz imeṭṭawen-iw, ma llan wid ad ten-ya$en.

D agi imeṭṭawen ( Awal akmam) deg umkan n lqerḥ d leḥzen (Awalen

imadwanen).

2-Isem n uferdis n tfekka deg umkan n wafray ne$ n tikti yeqqnen $er-s:

Md: Nuda$ ar as-ufi$ lqis i later n yir aḍar-iw.

Deg umedya-agi, yessexdem Meɛṭub awal aḍar akken ad imeɛɛen $ef tikli

( Yir aḍar = yir tikli).

Llan da$en leṣnaf nniḍen am usexdem n yisem i d-yemmalen anagbar deg

umkan n yisem i d-yemmalen agbur d usewdem n yisem n umaru deg umkan n

wayen yexdem ( Adlis ne$ ayen yexdem).

Tigi merra d tugniwin ne$ d tunu$in n tesnukyest ne$ n u$anib s umata, i

yessexdam umaru deg tira-ines, yesseqdac-itent akken iwata akken ad d-yejbed

lwelha n yime$riyen, ad fehmen anamek yellan deffir-sent, s useqdec-agi n

tugniwin-a , amaru yettak cbaḥa d thuski i uḍris-is.

f- Amsales n tazwara :

Ṣṣenf-agi n tugna ad t-naf deg wallus i yeɛnan iswiren akk akken ma llan

lad$a wid n tesnilest, akka am: ( Timsislit, taseddast, tasnilest, amawal).

Tiwsatin n wallus ggten-t: Allus n yimesli ( imesla akked wallus n

wawal).Tawsit-a tebḍa $ef 4 n leṣnaf.

Page 47: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

48

Di Ṣṣenf amezwaru, yettu$al-d wawal deg tazwara n tefyir, awal i d-

yettu$alen isem-is amsales.

Md: Ad ruḥe$ ad beddel$ tamurt, Ad nadi$ tafat.

Ad ruḥe$ ad rewle$ i lmut, ad beddel$ taswiɛt.

Ad ruḥe$ akkin i tagut, sanga dessen-t lxalat.

Di Ṣṣenf wis sin yettu$al-d wawal di taggara n tefyirt, ad as-nsemmi i

wawal-a i d-yettu$alen amsales n taggara.

Gar tugniwin-a i d-nebder “Tan$umnayt” ne$ “tumnayt” d tin i$ef ara d-

yili leqdic-nte$ wa d-yili wawal fell-as, rnu $er waya tasleḍt ara d-yilin ilmend n

tumnayin i yesseqdec Ɛmer Mezdad deg wungal-is “Yiwen wass deg tefsut”, deg

yixef i d-iteddun.

5. Tan$umnayt (Tumnayt)

Tan$umnayt ne$, deg umawal n tugniwin n u$anib n Nicole Ricalens

Pourchot in Le Robert Dictionnaire historique de la langue française«Awal-a

n tesnukyest, yekka-d seg tlatinit “métaphora”, awal-a s timmad-is yekka-d seg

tegrigit, di tallit-nni n Aristote awal-a yesɛa anamek n ubeddel.»

Awal-a yebḍa $ef sin: méta d aseḍfer n wawal

phora d taggayt n tuddma ne$ n ubeddel

Page 48: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

49

5. 1 Tabadut n ten$umnayt

Tabadut n ten$umnayt tedda- d deg Les figures de style «D tarrayt yeɛnan

abeddel n unamek n wawal amadwan deg usatal n wawal akmam, tugna-a teɛna

amqareb n taggayin i yellan di tilawt maca mxalafent, teɛna abeddel n wawal

amagnu s wawal nniḍen i iqerben $er-s deg unamek yemgaraden maca awalen-a

ad ilin ttemcabin...1»Nicol Ricalens yefka-d tamu$li-is $ef tugna-a(tumnayt),

«yefka-d amedya: s’enivrer de vin; tanfalit-a deg unamek-ines amagnu, ma yella

tasleḍt i d as-yexdem deg unamek-ines an$umnay ad t-naf maççi d tisit ( la vin )

i d-yeqseḍ, maca d zzhu, d ayen i yessemgarden tugna-a $ef tugniwin nniḍen

abeɛda aserwes: d iba n wallal n userwes i d-yettilin gar wawal yettwakennan, d

wawal u$ur kennan.2»

Ch-Klein, yenna-d akken llan sin wannawen n ten$umnayt 3:

a-Tan$umnayt n tihawt : Métaphor in praesentia:

Md: a d b ( isemma-as tan$umnayt n tihawt, imi sin iferdisen igejdane,

awal yettwakennan d wawal u$ur kennan, llan di sin deg tefyirt, maca ulac allal

n userwes “La vie est un long fleuve tranquille”, dagi ulac allal n userwes(am,

amzun).

1 Nicole Ricalens Pourchot, lexique des figures de style, Ed Armand Colin, Paris, 2011, p81. Métaphore, procédé qui consiste dans un transfert de sens (terme concert dans un contexte abstrait) par substitution analogique. Cette figure consiste en un rapprochement de deux réalités distinctes. Il s’agit de remplacement du mot « normale » par un autre mot appartenant à un champ sémantique (ensemble structuré de sens différent mais tous deux présentant des similitudes. 2 Ibid, p82. On dira par exemple : s’enivrer de vin au sens propre et dans le sens métaphorique s’enivrer de plaisir c'est-à-dire transporté, excité par le plaisir comme on l’est par le vin. La métaphore ici une image résultant d’une comparaison instantanée et sous-entendue ou le comparant vin (non exprimé) appartient au domaine de la boisson et le comparé plaisir au domaine des sentiment, l’un et l’autre doivent être présent dans l’esprit de l’interlocuteur ou de lecteur pour que la métaphore soit comprise. 3Ch-Klein cité par Nicole Ricalens Pourchot, lexique des figures de style, Ed Armand Colin, Paris, 2011, p82. Métaphore selon les termes de Ch-Klein la taud on distingue les metaphores in presentia et les mmetaphores in absentia. - Metaphore in presentia a et b c'est-à-dire que le comparé et le comparant sont présent dans la phrase, il manque que mot outil c’est pourqoi on nomme parfois cette figure « comparaison abrégée » ce qui est insuffisant car il faut voir aussi une fusion de sens entre les dex mots ici entre vie et fauve ce qui n’excite pas dans la comparaison.

Page 49: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

50

b-Tan$umnayt n wassar : Métaphor in absentia:«( agi awal

yettwakennan yella maca, awal u$ur kennan ulac-it, meḥsub anaw-a yella deg-s

yiba n yiwen seg yiferdisen n ten$umnayt.1»

Salḥi. M A, yenna-d $ef tumnayt (2012: ) « D tugna yeqqnen $er ubeddel

n yinumak n wawalen , yerna ur yelli wassa$ gar-asen (maççi am wid n

tayḍisemt d tengisemt). Llan wid i walan d akken tumnayt amzun d takanit

wezzilen (Mi ara yettwakkes wallal n tkanit)

Md: Tameṭṭut-agi am tsedda D takanit

Tameṭṭut-agi d tasedda D tumnayt

D acu kan tamu$li-agi, ur d-semḥaleq ara i leṣnaf n tumnayt i yellan.Llant

tumnayin ur nebni ara $ef tukksa n wallal n tkanit.

Md: Ala tassirt n ndama i d-yeqqimen teẓẓaḍ deg-i»

K. Bouamara yenna-d (2007 : 39) : «Tanɣumnayt d ankaz (n taggayt

tamɣawlant) ideg amazanyessemras S2 deg waydeg n S1 iwulmen ad yili

dinna,iwakken ad d-yesnimek assaɣ n ukanzi gar S1 yakk d S2.

Gar S1 yakk d S2 ihi, llant yiferdisen (n unamek) i ten-yezdin ;anect-a,

nezmer ad t-id-nessuneɣ am wakka :

Gar sin n yisɣal (S1 & S2), llant yiferdisen n unamek i tenyezdin.

Amedya :

Taqcict-a d taǧeǧǧigt.

S1 S2

Iferdisen i yellan gar S1 akked d S2 D ccbaḥa, d rriḥa, d tiɣmi, atg.»

1 Nicole Ricalens Pourchot, lexique des figures de style, Ed Armand Colin, Paris, 2011, p81.

Métaphores in absentia b le comparé a est absent, il ne reste que le comparant b.

Page 50: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

51

5. 2 Asesmel n ten$umnayin $ur K.Bouamara (2007:42)

Seg tama n tseddast

Tanɣumneyt n tihewt, tanɣumneyt n tibewt

5. 3 Tan$umnayt n tihewt :

Tettili mi ara S1 akked d S2 llan i sin deg tefyirt. Yessefk ad ilin, acku

iferdisen (n unamek) i yezdin S1 akked d S2 ur ugiten ara,neɣ ur as-yeshil ara i

umaṭṭaf ad ten-yakez (yeɛqel).

Amedya :

Ay ixf-iw, ixf n uzger ! Acu n uferdis ucrik i yellan garIxf-iw yakk d ixf n

uzger ? Ilaq ad t-id-nnadi. Ixf n uzger, manger tamawt, d ixef yelhan i tmezli

(meḥsub : i lmut), deg lɛid,deg tmecreṭ neɣ deg twala-niḍen.

5. 4 Tanɣumneyt n tibewt

Tettili ticki yiwen n usɣal kan i yellan, S2 ; S2 d win ɣuryettkanzi S1.

Ihi yella S1, amerserwus* ; yella S2, win ɣur yettkanzi S1

(amserwas)comparé.

Amedya : (Aqcic) D izem. Deg waddad n tenɣumneyt « stibewt », anagar

amserwas kan i yettilin deg tefyirt, ackuaferdis icerken S1 yakk d S2 yeshel i

tifin, yettwaɛqal dindin.

Imedyaten :

-Imyagen :

Ddunit-a testekber/tessejba f ccfer… : stekber d amyaganɣumnay, acku

bab n ufyir yesserwes ddunit ɣer umdan.

-Irbiben (n yisem) :

Inɛel zzman aḥeyyaz / iḥeyyfen lbaz… : aḥeyyaz d arbibanɣumnay, acku

bab n ufyir yesserwes zzman ɣer umdan aḥeyyaz.

Page 51: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis sin Awal $ef tsena$anibt

52

Tasna$anibt $as akken d ta$ult ne$ d aḥric deg tesnilest maca tettili d

tasleḍt n yiḍrisen n tsekla anda amaru yessexdam a$anib-is imman. Ime$ri si

tama-s mi ara ad i$er aḍris aseklan, yessefk fell-as as iẓer amek yebna ne$

yeddes uḍris-nni, ad yeɛreḍ ad yefhem acu-ten ttawilat i yessemres umaru akken

ad yessenfali ayen i $ef d-yettawi, yernu ad yegzu ad iwali acu n tugniwin

yettwasqedcen.

Deg yixef-a ideg neɛreḍ newwi-d awal $ef u$anib d tugniwi-is i yuggten,i

yessemras umaru deg usnulfuyen-ines, iswi-s seg wannect-a akken ad yejbed

lwelha n yime$ri $er t$uri, neɛreḍ nessfehem-d kra kra seg-sent s

yimedyaten.Syin $er taggara, ad neɛreḍ ad nexdem tasleḍt tasna$anibt : tunu$t n

u$anib tan$umnayt (tumnayt) tukkisin i d-nekkes seg wungal “yiwen n wass deg

tefsut” n Ɛmer mezdad.

Page 52: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ

Tasleḍt n wammud

Page 53: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

54

Deg uḥric-a wis kraḍ, ad neɛreḍ ad nexdem tasleḍt i kra n tenfaliyin

tin$umnayin i d-nekkes seg wungal “ Yiwen wass degtefsut” i yura Ɛmer

Mezdad,yal yiwet s usegzi-ines.

Tasleḍt-a ad tili$ef wazal n 25 n tenfaliyin i d-yettwaksen, am akken ara

tili d a$en ilmend n usuffe$ n yinumak uffiren i yezdin gar-asent d usissmel-

nsent seg tama n tseddast. Tasleḍt-a ad tili ilmend n tarrayt i yeḍfer unagmay

Kamel Bouamaradeg“umawal n tunu$in ntesnukyest”.

Tasleḍt n tunu$t n tesnukyest ( tan$umnayt)

Amedya 01 : “ Ad yeg rebbi te$liḍ a yiwen n yilef ”

Deg tenfalit-a amaru yesserwes amdan γer yilef asmi yettazal s lem$awla

ur yettwali ara ayen yellan sdat-s.

Amdan d ilef

S1S2

AmserwusAmserwas

D tan$umnayt n tihewt imi is$alen ( S1 & S2) llan d isin deg tefyirt maca

asγal amezwaru yessebgen it-id umatar udmawan (t-ḍ). Aferdis n unamek i

yellan gar sin yis$alen-ad tazzla, ahummu, asduhmeẓ, tafekka yeqqwan.

Page 54: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

55

Amedya 02 :

“ Asherher n umutur yebda zzyara deg yimeẓẓu$en-is ”

Amaru yesserwes zhir n umutur γer umdan i ileḥḥun ad iẓur axxam, maca

ur d-yuddir ara axxam, yenna-d imeẓẓuγen yerna yekkes amdan yeğğa-d yiwen

seg yizumal-ines (ẓẓyara).

Asherher n umutur yebda zzyara deg umeẓẓu$en-is

S1

Amserwus D isem an$umnay

Deg umedya-agi ad naf ixus uferdis (amserwas), ur d-iban ara, d

tan$umnayt n tibewt maca yeooa-d deg umkan-is awal zzyara i d-yesbegnen

tikli.

Ihi nezmer ad d-nini akken aferdis n unamek yellan gar yis$alen n tefyirt d

ṣṣut-nni yeqwan i t-yeooan ad yekcem ne$ ad yezde$ deg yimeẓẓu$en-is.

Amedya 03 :

“ Amekkas yexreb uẓar deg wallen-is ”

Deg umedya-a amaru yesseqdec awal akmam dek umkan n wawal

amadwan. Aẓar ur ixerreb ara deg wallen, yexreb d amyag an$umnay,

yessexdem-it umaru akke ad d-yesken belli amdan-nni yezɛef aṭas.

Amekkas yexreb uẓar deg wallen-is

S1

Amserwus Amyag an$umnay

Yella-d yiba n uferdis wis sin (amserwas) ihi d tan$umnayt n tibewt.

Udem n ukenni i yezdin sin yiferdisen d zzɛaf.

Page 55: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

56

Amedya 04 :

“ Mer iẓri-ines d isegni ”

Deg tenfalit-a, is$alen n tumnayt llan d isin : d tan$umnayt n tihewt

Iẓri n umdan d isegni

S1S2

AmserwusAmserwas

Udem n ukenni yellan gar (S1 & S2) d zzɛaf.

Amedya 05 :

“ Anyir d iccew n uzger ”

Deg tenfalit-a, amaru icebba anyir n umdan $er uqerru n uzger mi ara ad

yezɛef ne$ ad idemmer.

Anyir d iccew n uzger

S1S2

Amserwus Amserwas

D tan$umnayt n tihewt.Aferdis n unamek i yezdin (S1 & S2) d zzɛaf.

Page 56: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

57

Amedya 06 :

“Yessefsi timmi-ines”

Deg umedya-a amaru yesseqdec “timmi” awal akmam deg umkan n

wawal amadwan ur d-nban ara deg tefyirt-a :

Amdan yessefsi timmi-ines.

S1

Amyag an$umnay Amserwus

Axeddam yessefsi uzzal.

Amyag-ayessefsiyemmal-d akken d ta$awsa i ifettin “uzzal”, maca

amaru yekkes-it yeooa-d deg umkan-is amyag-a i d-t-id yesbegnen, seg waya i

nezmer ad d-nini aferdis n unamek i yellan gar-asenakken amdan-a yekkes-as

zzɛaf, yu$al yennecraḥ wudem-is.

Amedya 07 :

“D imṣemmer yimi”

Deg umedya-a awal “imi”, yessemres-it umaru amzun d ta$awsa

yettwaṣemren, maca imi maççi d ta$awsa i nezmer ad nsemmer:

D imsemmeṛ yimi

S1

Arbib an$umnay Amserwus

Tawwurt dtimsemmeṛt

Deg umedya-a yekkes awal tawwurt, yeooa-d deg umkan-is ayen i tt-id

yemmalen imsemmeṛ. D tan$umnayt n tibewt.

Aferdis n unamek yellan gar sin n yiss$alen-a S1 d S2 d tasusmi, amdan-

nni yesusem, yegugem ur t-id yuli wawal, yezzem imi-ines.

Page 57: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

58

Amedya 08: “Qquren wulawen”

Deg umedya-a ul d awal amadwan. Ulawen ur tta$aren ara imi ayen i

yett$aren d ayen yellan d akmam akka am isekla, iblaḍen...

Qquren wulawen

S1

Amyag an$umnay Amserwus

Qquren yisekla

Dagi yekkes awal isekla, yeooa-d ayen i t-id-yemmalen qquren,

tan$umnayt-a qqren-as tan$umnayt n tibewt.

Aferdis n unamek i yellan gar yis$alen (S1 d S2) d akken amdan-nni ur

yesɛi ara ṛṛeḥma deg wul-is, yekfa usirem, war afrayen.

Amedya 09: “Wid terẓa ddunit”

Deg tenfalit-a ad naf awal ddunit, d awal amadwan deg umkan n wawal

akmam imi ddunit ur tettruẓ ara acku ur tesɛi ara ifassen akken ad terreẓ

imdanen :

Imdanen terẓa-ten ddunit

Amyag an$umnayS1Amserwus

Yerreẓ ujeqdur

Iba n us$al wis sin (amserwas) ihi d tan$umnayt n tibewt. Aferdis n

unamek i yezdin gar sin yis$alen-a (S1 dS2) d lḥif, meḥyaf, tamɛict n ddel.

Page 58: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

59

Amedya 10 : “Yerra iman-is d a$ilas”

Deg umadeya-a, amaru yesseqdec awal a$ilas i d-yemmalen a$ersiw,

yesserwes-it $er umdan :

Amdan d a$ilas

S1 S2

AmserwusAmserwas

Is$alen llan d isin, d tan$umnayt n tihewt. Aferdis n unamek i yellan gar si

(S1 &S2) d tirrugza, tissas, teb$es.

Amedya 11: “ Ur ilaq ara ad terẓ awal”

Deg umedya-a, amaru yesseqdec amyag “yerreẓ” i seqdacen i usenfali$ef

wayen yellan d akmam, deg umkan n wawal amadwan “awal”. Imi awal ur

yettruẓu ara

Terreẓ awal

Amyag an$umnay S1 Amserwus

amaru deg umedya yekkes yiwen n uferdis(amserwas), ayen i t-id-

yemmalen d isem n tiggawt (taruẓi), yeooa-d (tameslayt), seg waya amaru deg

umedya-a yeb$a ad d-yesken d akken argaz d bab n wawal, ma yeffe$-d wawal

seg yiùmi-s ur yettu$al deg-s, am weɛbar mi ara yeffe$.

Page 59: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

60

Amedya 12: “Yeqqel d awtul”

Deg umedya-a amaru yesserwes amdan $er uwtul, dagi ad d-naf is$alen n

tenfalit llan d isin, d tan$umnayt n tibewt:

Amdan d awtul

S1 S2

Amserwus Amserwas

Aferdis n unamek i yellan gar sin n yis$alen-a (S1dS2) d tugdi, imi am

akken neẓra awtul d azamul n tugdi, leḥya.

Amedya 13:

“Ad yessureg fell-as teb$es”

Deg umedya-a, amaru yesseqdec amyag an$umnay (yessureg), d awal i

seqdacen i t$awsiwin tikmamin, maca netta yesseqdec-it deg unamek nwawal

amadwan (teb$es), acku medden ur ssurugen ara teb$es, imi maççi d ta$awsa i

nezmer ad tt-neṭṭef:

Ad yessureg $ef umdan teb$es

S1

Amyag an$umnay Amserwus

Ad yessureg aman

Yella yiba n uferdis amserwas aman yeooa-d amyag an$umnay i t-id-

yemmalen yessureg; d tan$umnayt n tibewt. Aferdis n unamek d lhiba.

Page 60: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

61

Amedya 14: “Widak d lewḥuc”

Deg umedya-a, amaru yesserwes imdanen $er lewḥuc, am akken ara d-naf

iferdisen n ten$umnayt llan d isin :

Widak d lewḥuc

Imdanen-nni d lewḥuc

S1 S2

Amserwus Amserwas

Aferdis n unamek i yellan gar sin n yis$alen-a (S1dS2) d lewɛara,

imdanen ur nesɛi ṛṛeḥma deg wulawen.

Amedya 15 : “Qrib 7 yiseggasen-aya ur mlalent wallen” Deg tenfalit-a amaru yesseqdec awal allen i yellan d awal akmam deg

umkan n wawal amadwan ur d-nban ara deg tefyirt-a: 7 yiseggasen ur mlalent wallen S1Amserwus 7 yiseggasen ur mlalen medden, ur mmeẓren Yekkes awal amserwas yeooa-d ayen i t-id-yemmalen (mlalen), d

tan$umnayt n tinewt. Ger yis$alen S1 akked S2 aferdis n unamek i ten-yezdin d

acedhi, tujjma, cḥal d aseggas ur mmeẓren.

Page 61: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

62

Amedya 16 : “Ddunit tu$al-asen d ilili”

Deg umedya-a amaru yesserwes ddunit, awal amadwan $er yilili, awal

akmam akken ad d-yessenfali $ef wayen yellan d arẓagan.

Ddunit d ilili

S1 S2

AmserwusAmserwas

D tan$umnayt n tihewt. Aferdis n unamek i yellan gar sin yis$alen-a (S1d

S2) d lmeḥna d yir tamɛict i ttidiren yimdanen di tmetti.

Amedya 17 : “Ilmeẓyen ass-a d igellfan”

Deg tenfalit-a, yesserwes igrawen n warrac $er yigelfan n tzizwa mi

ttnejmaɛent ula d nutenti d igrawen$er tama n te$rest.

Ilmeẓyen d igelfan

S1 S2

Amserwus Amserwas

Deg tenfalit-a is$alen llan di sin yid-sen, ihi tawsit-is d tan$umnayt n

tihewt, aferdis n unamek i d-ten yezdin d lketra n yimdanen mi tt-nejmaɛen deg

yiwen n umkan.

Page 62: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

63

Amedya 18: “Nna Faṭi d ẓẓalamiṭ”

Deg umedya-a awal n ẓẓalamiṭ d awal akmam, maca amaru yefka-as

anamek n wayen yellan d amadwan.

Tameṭṭut-a d ẓẓalamiṭ

S1 S2

Amserwus Amserwas

Aferdis n unamek i yellan gar sin n yis$alen-a (S1d S2) d Lewɛra,

leqbaḥa, d tameṭṭut iwumi qessiḥ yiles.

Amedya 19 :

“Llafɛa i d-yurew”

Deg tenfalit-a, yettwakes uferdid amserwus (Taqcict) yeooa-d deg umkan-

is awal amserwas (llafɛa).

Amdan yurew-d llafɛa

S2

Amserwas

Argaz yurew-d taqcict

Yella-d yiba n S1 deg umedya-a, ihi d tan$umnayt n tibewt, aferdis n

unamek i yellan gar sin n yis$alen-a (S1d S2) d lewɛara, leqbaḥa, d taqcict ur

nrebba ara, yekksen leqder $ef yimawlan-is armi u$alen ssawale-as llafɛa.

Page 63: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

64

Amedya 20 : “Zi$ yella d ilef n umada$”

Deg umedya-a, amaru yesserwes amdan $er yilef i yellan d a$ersiw, maca

amaru yeb$a ad d-yesken s wanect-a akken:

Amdan d ilef n umada$

S1S2

Amserwus Amserwas

Amdan-nni d arebrab

D tan$umnayt n tihewt, aferdis n unamek i yellan gar sin n yis$alen-a

(S1d S2), akken d tuffra, imi irebraben tteffren deg yimada$en am yilfan.

Amedya 21 :

“Nniya-nsen d tader$alt”

Deg umedya-a amaru, yesseqdec awal (Nniya) i yellan d awal amadwan deg

umkan n wawal (tiṭ), i yellan d awal akmam acku d tiṭ i yettder$ilen maççi d

nniya. Maca yekkes awal-a tiṭ yeooa-d ayen i t-id-yemmalen tider$elt.

Dtan$umnayt n tibewt.

Nniyad tader$alt

S1

Amserwus arbib an$umnay

Xas akken yella-d yiba n S2 (tiṭ), maca yella-d uferdis n unamek i ten-yezdin d

laman, acku tiṭ tader$alt teggar irebbi akk i medden, akka ula d bu nniya

yettamen medden s tuqqna n wallen, ur yesɛi ara tiḥerci.

Page 64: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

65

Amedya 22 : “Te$li lhiba-s terreẓ”

Deg umedya-a, amaru yesseqdec awal lhibai yellan d awal amadwan deg

umkan n wayen yellan d akmam imi d ta$awsa i yettruẓun (ajeqḍur). Yekkes

awal yettwakennan, yeooa-d ayen i t-id-yemmalen d amyag an$umnay(yerreẓ).

Te$li lhiba terreẓ

S1

Amserwus Amyag an$umnay

Ye$li ujeqḍur yerreẓ

D tan$umnayt n tibewt, acku yella yiba n us$al S2. Aferdis n unamek i

yezdin is$alen-a d tamuḥqranit, akken amdan ur nesɛi ara lhiba ad yu$al ur yesɛi

ara azal di tmetti.

Amedya 23 : “Rran agdud d ulli”

Deg tenfalit-a, amaru yesserwes agdud yettidiren ddaw leḥkem n udabu

$er wulli ad t-yenher s anda s yehwa.

Agdud d ulli

S1 S2

Amserwus Amserwas

D tan$umnayt n tihewt, imi is$alen (S1d S2) llan i sin yid-sen deg tenfalit-

a, aferdis n unamek i ten-yezdin d tibuhyeft.

Page 65: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

66

Amedya 24 : “Keçç yessne$len temẓi-inek di tmurt-a”

Deg tenfalit-a, yessemres umaru awal temẓi i yellan d awal amadwan,

yefka-as anamek n wayen yellan d akmam. Imi temẓi ur tetten$al ara d ayen i

yetten$alen d aman, yekkes awal, yeooa-d ayen t-id-yemmalen. D tan$umnayt n

tibewt.

Yessen$el temẓi-s deg tmurt

Amyag an$umnay S1 Amserwus

Aferdis n unamek i yeb$a ad t-id-yesken d akken temẓi-s i yessɛedda di

tmurt-is amzun ten$el am waman, ur d-yrbiḥ seg-s kra, iseggasen i iɛac isɛedda-

ten deg lḥif d lmerta, d amdan yettnadin ad ibeddlen tamurt ideg ara ad yidir

tudert n zzhu.

Amedya 25 : “Yeçça baba-s di temẓi”

Ayen i yettmaççan d uççi maççi b bnadem, umaru yesserwes argaz $er

wuççi imi ayen yeçça umdan ur d-yettu$al, akken ula d win yemmuten ur d-

yettu$al $er ddunit.

Yeçça baba-s deg temiẓi

Yemmut baba-s deg temẓi

Yettwakkes umyag yemmut, yeooa-d deg umkan-is yeçça anamek i yeb$a

ad t-id-yesken d lmut (tamettant).

S umata, deg tesleḍt-a i nexdem, nwala belli tan$umnayt tesɛa azal d

ameqqran deg tira n wungal, am nettat am tugniwin nniḍen, trennu ccbaḥa i

uḍris, imi amaru yettak-d anamek-nsent s tal$a tarusrudt maca yiwen mira ad

ten-i$er ad yegzu srid anamek-nsent.

Page 66: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ixef wis kraḍ Tasleḍt n tunu$ n u$anib (tumnayt)

67

£er taggara n uḥric-agi wis kraḍ n tesleḍt, nessaweḍ nerew kra n

tenfaliyin tin$umnayin i nefren seg wammud id-negmer seg wungal n Ɛmer

Mezdad. Rnu $er waya nessaweḍ neḥsa inumak-nsent uffiren d wazal i sɛan deg

tira n wungal.

Page 67: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Taggrayt tamatut

Page 68: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Taggrayt tamatut

69

Γer taggara n tezrawt-nneγ, nessaweḍ newwi-d kra n tmusniwin yerzan

ungal deg tsekla tagre$lant d tsekla tamazi$t.

Tsekla tamazi$t, armi d iseggasen n 1980 i tekcem $er unnar n tira n

wungal s teqbaylit, ayagi s tira n wungal amezwaru “Asfel” n Racid Ɛellic. Maca

iẓuran n tewsit-a yettu$al $er yiseggasen n 1940 s$ur Belɛid At Ɛli s uḍris-ines

“Lwali n udrar” i yesɛan limarat ne$ tulmisin n wungal aqbayli.

Ungal d tawsit tamaynut i d-yufraren $er tama n tullist d umezgun deg

tsekla tamirant, talalit-ines deg tsekla taqbaylit tella-d ilmend n usuter : n

tmagit, tutlayt d yidles; acku imenza ttarun $ef yidles : amek ara ad ḥerzen yernu

ad sseḥbibren $ef tgemmi-nsen.

Ihi, seg yiseggasen n 1980 yella-d usnulfu aseklan (ungalen) deg tsekla

taqbaylit, imiren ibdan tteff$en-d wungalen s teqbaylit, asentel-nsen agejdan

yezga kan $ef usuter n tmagit d yizerfan n ugdud s umata, lad$a ungalen

imezwura am “Asfel” n Racid Ɛellic akked “Askuti” n Saɛid Saɛdi. £ef waya

nezmer ad d-nini d akken talalit n wungal, tusa-d ilmend n usuter n tmagit d

usenfali $ef wayen i yessaram umdan d wayen akk i t-ice$ben.

Syin newwi-d awal $ef temiḍrant n tesna$anibt d waye akk i icudden $er-s

ama d a$anib d tugniwin n u$anib s umata, lad$a tugna n ten$umnayt i$ef nressa

axeddim-nne$.

Di tazwara asmi ibdan yimura la ttarun ungalen s teqbaylit, llan sseqdacen

a$anib n wungal agre$lan. Maca $er taggara-a mi yu$al wungal aqbayli yeṭṭef

amḍiq s wazal-is, yal amaru yu$al yessemras a$anib-is iman di tira d ayen iwumi

qqaren a$anib udmawan. Akken i d-yenna Buffon «A$anib d amdan s timad-

is1».

1Le style, c’est l’homme même.

Page 69: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Taggrayt tamatut

70

A$anib i yessemras umaru di tira-is, yemmal-d ne$ yeskanay-d ta$ara n

tira d wazal n usnenfali. Iswi n umaru s useqdec-ines i u$anib akken ad yejbed

lwelha n yime$ri ugar $er t$uri n wungal, maççi kan iwakken ad iẓer amek

teddun ineḍruyen n teḥkayt .

Amaru yesseqdac tugniwin n u$anib i yuggten deg uḍris akka am

userwes, tan$umnayt, tayedisemt, tangisemt d tugniwin nniḍen; d tanfaliyin

iyesɛan aferdis n unamek deffir-nset i as-irennun ccbaḥa d thuski i uḍris, ime$ri

seg tama-s mi ara ad tent-i$er, $as akken yettili-d unamek-nsen s tal$a tarusridt

maca ad yefhem ne$ ad yegzu srid anemek-nsent i yellan deffir yal tanfalit.

Tasleḍt-nne$ tella-d $ef ten$umnayt deg wungal “yiwen n wass degtefsut”

i yura Ɛmer Mezdad, nekkes-d tinfaliyin tin$umnayin, nefren seg-sent kra i

tesleḍt ilmen-d n tarrayt n Kamel Bouamara, akken da$en nessaweḍ nekkes-d

iferdisen n namek i tent-yezdin.

Gar yigemmaḍ i γer nessaweḍ seg leqdic-a, d akken amaru yessemres

tanγumnayt deg tira-is akken:

Ad d-yessebgen udem n unamek yezdin gar yiferdisen n

tenγumnayt.

Tanγumnayt ur tettuneḥsab ara kan d tahuski n tesnukyest deg tira n

uḍris aseklan maca, nessexdam-itt ula di tudert n yal ass.

Tunuγin n tesnukyest ttemyekcament deg way gar-asent akka am

tenγumnayt d userwes.

Aseqdec n tenγumnayt deg uḍris irennu-as cbaḥa d unamek, xas ma

yella anamek-nsent d uffir.

Page 70: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Taggrayt tamatut

71

Ihi nufa-d akken tanγumnayt tesεa azal deg tira n wungal, ama seg tama

n usewseε, cbaḥa d thuski n uḍris, seg tama nniḍen mi d-yettili ubeddel-nni n

wawalen yettak-d isnamkanen d usegzi n yinumak-nni uffiren.

S wakka nessaram ad yili nessaweḍγer wayen yebγa umaru a t-id yini,

seg useqdec-is i tugna-a n uγanib i yesεan azal di tira n wungalen-is, am akken

i nessarem daγen axeddim-a ad yili d aγbalu i wiyaḍ deg leqdicat-nsen, neγ

ahat ad yili d tamukrist i wiyaḍ akken ad kemlen fell-as ahat ad d-awin ugar n

wayen γer nessaweḍ.

Page 71: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ti$bula

Page 72: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ti$bula

73

Idlisen

HADDADOU Mohand Akli, Introduction à la littérature berbère suivie d’une

introduction à la littérature kabyle, HCA, 2001.

GARDES-TAMINE Joelle, La stylistique, Ed Armand Colin, Paris, 2001.

GEORGE Molinie, La Stylistique, Paris, 1989.

MEZDAD Ɛmer, Yiwen n wass deg tefsut, Ed Ayamun, 2014.

REUTER Yves, Introduction à l’analyse du roman, Ed Nathan, Paris, 2000.

SALHI. M. A, Etude de littérature kabyle, Ed, ENAG-Alger, 2011

SALHI. M. A, Kra n tsura i t$uri n tsekla, 1. $ef tsekla d t$uri, Ed Tira, Alger,

2015.

Ikatayen

AMEZIANE Amar, Les formes littéraires traditionnelles dans le roman kabyle :

du genre au procédé, mémoire de DEA (BOUNFOUR A., Dir.), Inalco, Paris,

2002.

BOUDIA Abderrezak, Contribution à l’analyse textuelle d’un corpus de

nouvelles d’expression kabyle, Mémoire de magister (dir.BOUAMARA Kamel),

Université de Bejaïa, 2011-2012.

HABI Dahbia, analyse stylistique de l’œuvre Ben Muhamed cas de répétition et

des parallélismes dans le montage poétique “yemma”, mémoire de magister,

université Tizi-Ouzou, 2013.

Page 73: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ti$bula

74

RABHI Allaoua, Analyse linguistique et stylistique de l’œuvre poétique de

Lounis Ait Menguellet : texte kabyle et traduction française, these doctorat (Dir.

Joelle GARDES-TAMINE), Université de Provence 2009.

Isegzawalen

BERKAI Abdelaziz, Essai d’élaboration d’une terminologie de la linguistique,

Mémoire de magister dir.Chaker Salem, Université de Béjaia, 2002.

BOUAMARA. Kamel, Amawal n tunu$in n tesnukyest, Lexique de rhétorique,

Ed HCA, 2007.

J. E. Gadenne deg umawal , Lexique des termes litteraires,1997.

Grand Larousse encyclopédique, Ed Librairie Larousse, Paris, 1960-1964, vol

17.

MANSOURI Habib Allah, Amawal n tmazi$t tatrart Français-Tamaziγt, Ed

HCA, 2004.

Paul Aron et al, Dictionnaire du littérature, Ed puf, Paris, 2002

SALHI M. A, Asegzawal ameẓyan n tsekla, Petit dictionnaire de littérature, Ed,

L’Odyssée, 2012. Amawal n tmaziγt tatrart (Lexique du berbère mderne)

Tamaziγt-Tafransist, Tafransist-Tamaziγt, Ed, Association Culturelle Tamaziγt,

3eme Edition, Bgayet, 1990.

TODOROV Tzvetan / DUCROT Oswald, Dictionnaire encyclopédique des

science du langage, Seuil, Paris, 1972.

Page 74: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ti$bula

75

Tansa n l’internet

http://www.google.com/search?q=HISTIORE+DE+ROMAN+EN+FRANCE&c

lient=firefoxa&rls=org.mozillafr:official&hl=fr&sa=X&as_q&nfpr=1&spellHist

oire_du_roman.pdf.

http://www.alecso.org.bayanat/stylistic.htm.

http://www.Etudes-Littéraire/Histoire/Roman.

Page 75: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Amawal

Page 76: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Amawal

77

Awalen s tmazi$t Awalen s tefransist Amawal

Tugdut démocratie Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 60

Taneqqist récit Mansouri habib allah. Sb : 107

Taggayt catégorie Mansouri habib allah. Sb : 25

Tanḍa variété Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 130

Taddist intrigue Mansouri habib allah. Sb : 72

Alsawi humaniste Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 99

Anagraw système Mansouri habib allah. Sb : 123

Aneḍfar discipline Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 85

A$anib Style Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 127

Ti$unba Stylistique M. A. Salḥi. Sb : 69

Tasna$anibt stylistique Berkay. Sb : 299

Tisukla Littérarité M. A. Salḥi. Sb : 70

Udmawan personnel Mansouri Habib Allah. Sb : 95

aneflisem métonymie Berkay. Sb : 233

Ahhagar noble Amawal n tmazi$t tatrart. Sb : 108

Page 77: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Amawal

78

Allas Narration Berkay. Sb : 241

Asnamak signifiant K. Bouamara.

Asnamuk signifié K. Bouamara.

Takeszwert aphérèse K. Bouamara.

Takeslemmast élision K. Bouamara.

Takesdeffirt apocope K. Bouamara.

Amserwas comparant K. Bouamara.

Amserwus comparé K. Bouamara.

Tunu$t figure K. Bouamara.

Imeslic phonème K. Bouamara.

Tasnukyest rhétorique K. Bouamara.

Taleslalit renaissance K. Bouamara.

Takanit comparaison M. A. Salḥi. Sb : 52

Tangisemt synecdoque M. A. Salḥi. Sb : 57

Taseqlebt ironie M. A. Salḥi. Sb : 59

Tasmiddant personnification M. A. Salḥi. Sb : 63

Tayeḍisemt métonymie M. A. Salḥi. Sb : 67

Page 78: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Amawal

79

Amsalas n tazwara anaphore M. A. Salḥi. Sb : 25

Amsalas n tagara épiphore M. A. Salḥi. Sb : 26

Amsami contiguité M. A. Salḥi.

Tan$umnayt metaphore K. Bouamara. Sb : 39

Assar absentia Berkay. Sb : 102

Page 79: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

Page 80: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

81

Ad yeg Rrebbi te$lliḍ a yiwen n yilef. ( sb. 07 )

Asherher n umutur yebda zzyara deg yimeẓẓu$en-is. (sb. 07)

Amekkas yexreb uẓar deg wallen-is. ( sb. 07)

Mer iẓri-ines d isehni. (sb. 07)

Mer anyir d iccew n uzger. (sb. 07)

Yu$al yessefsi timmi-ines. (sb. 08)

Heddren s yiḍuḍan, amur meqqren susmen, d imṣemmer yimi. (sb. 09)

Tura akken qquren wulawen i yeqqur kra i d-item$in. (sb. 09)

Utudert yufa iman-is di tlemmast n wasif, lmujat-ines d ilmeẓyen. (sb. 09)

Segmi n$an Lwennas, attan tuddi $ef nnaqir. (sb. 09)

Ti$imi-yis t$il d asennan i $ef teqqim ur d akersiw. (sb. 13)

nu$al d ibawen $er lluḥ. (sb. 13)

tebrek ucebbub-is tebda tettmar fell-as temlel, aglim n yifassen d win n

wudem tebda tettali-ten tduli n tem$er. (sb. 14)

ulac lɛib deg tin ixeddmen laẓ-is, acu ur as-ilaq ara ad d-terẓ ameslay i

irgazen. (sb. 18)

winna yerra iman-is d a$ilas, allen-is d ilizzeq, tamu$li tzellef mara te$li

$ef medden, ...yeqqel d awtul. (sb. 19)

atan itezzi, irennu, abeckiḍ deg ifassen yetturar d yiṭij. (sb. 22)

Ula d acebbub-is, mara yekkes takaskiṭ, ad as-tiniḍ d aqerdac. (sb. 22)

Abeckiḍ yettara imdanen d iwtal. (sb. 22)

Zgi$ ttwali$ iman-iw deg ubraḥ d ilem, anagar nekk d ticiret tekkernenni,

tettezzi trennu. (sb. 24)

Anida imeddukal-iw ttaran aḍar $er deffir, nekk d awiziw zeggire$.(sb.

24)

Nniya-nsen d tader$alt. (sb. 25)

Zi$ yella d ilef umada$, d arebrab. (sb.26)

Yefsa wudem, yekkes ukras tekres twenza. Tiṭ-is turew-d azenẓar. (sb. 31)

Page 81: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

82

Ussan u$alen d akerra ur d-nettak iẓmi. (sb. 31)

A$edlalaf urggten yerra ilmeẓyen d icelliqen lwin akk. (sb. 33)

Wid i d-yessusef u$rebaz, wid yeçça usummer. (sb. 33)

Lḥubb anamek-ines d irden, meḥsub d nnfeɛ. Aḥemmel d ibibbi, ne$ d

ayen yeddan d waman. (sb. 35)

Nekk i tt-ixedmen d$a keble$ iman-iw, u$ale$ d tabarda, u$ale$ d tablaṭ

ddaw ubruru, u$ale$ d arzuz aberkan mara yerr iman-is yemmut tama n

le$bar. (sb. 37)

Ayiwen n wuccen ! Zi$ keçç txedmeḍ-tt, netta yeçça aksum deg-sen. (sb.

37)

Ussan-nni i iyi-trab nniya. (sb. 37)

Aqerru-s d igellil ucebbub di tlemmast. (sb. 39)

Aglim n wudem-is d imlelles icedha iṭij. (sb. 39)

A$esmar-is d ddkir. (sb. 39)

Ta$ect-inu d ashurru win i s-yeslan ur tt-itettu. (sb. 44)

£as yennu$ d ddunit, nettat tekkat, netta yekkat. (sb. 45)

Idrimen n Fransa u$alen i medden d rraj. (sb. 47)

Iṭij dayen d imṣeɛṣeɛ, d win itezzun aglim ma yeqqim aṭas ddaw-as. (sb.

54)

Iẓri d asemmaḍ iressa sdat-sen. (sb. 54)

Lgirra n tbib d tzmert n bnadem. (sb. 59)

Tezzgen-d lpétrole rennun-d, zerɛen idrimen. (sb. 77)

Anwa akka ara sen-yeṭṭfen afus deg icerfan n ddunit. (sb. 88)

Temẓi-nsen ahat ad tt-fken d asfel. (sb. 95)

Qrib 7 iseggasen-aya ur mlalent wallen. (sb. 95)

Arrac ttwexxiren, cerrgen tirbuyaɛ. (sb. 96)

Yeṭerḍeq d taḍsa.(sb. 97)

Imedyazen n tidet, wid yettargun s ibeddi. (sb. 97)

Awah ugga$, ass-a tamedyazt tekcem-ik tkekkuct-ines. (sb. 98)

Page 82: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

83

Uggaden acu ara d-yarew wass. (sb. 99)

Ddunit tu$al-asen d ilili. (sb. 102)

Setti-s n £ilas, yuli wass, ufan-tt teggursel, di tnafa i tt-teddem tsiwant.

(sb. 102)

D$a imeslayen-nni weccmen-as alla$. (sb. 103)

Taqbaylit meskint ttɛebbin fell-as ula d is$aren. (sb. 103)

Ad ttbibbint lbaṭel ad rnunt ddel, ad rnunt lhemm dayen ur iqebbel

leɛqel.(sb. 104)

Qqden wid i d-yeooa deffir-s, tasa tegzem, ifadden kkawen. (sb. 106)

Yebda iseffeḍ tugdi fell-a$.(sb. 107)

Tufa-d iman-is ddaw yiṭij iteqqes. (sb. 107)

Tamurt-nne$ ansi i s-tekkiḍ teqqers. (sb. 108)

Wala$ ceɛlent-d wallen-is fell-i, yiwen n ucɛal dayen kan, iẓri-ines assen

d win ineqqen. (sb. 110)

Ula d iẓerman deg uɛebbuḍ n bnadem ttna$en. (sb. 110)

Axxam ideg ulac deg-s argaz, maççi d axxam, yettsuḍu deg-s lweḥc. (sb.

111)

Imiren ad tennegdam ddunit. (sb. 113)

Yiwen ur yeẓra melmi ara d-nne$len $ef medden. (sb. 116)

Ilmeẓyen ass-a d igelfan. (sb. 116)

Udem-is yezga yekres. (sb. 120)

Yiwen n ssut yerran aqcic d ibki. (sb. 122)

Briruc ibedd $ef utrutwar, yeẓẓa dinna mer tem$in-d iẓiran deg ubiṭun,

cwiṭ a kka ad as-d-m$in. (sb. 123)

Timetti-nne$ yeqqersen, tura d leɛoeb i d-tettarew. (sb. 127)

Ad yeskuṭṭef kra deg wakud, ad yesnejbad ase$wen-is. (sb. 131)

Akkud yettnejbad, itenneḍ, irennu, ur yeqḍiɛ leɛqel-inu. (sb. 132)

Yebda awal, itenneḍ deg-s, itezzi irennu, ameslay yettmeslay, ma d izen

ireggel akkin. (sb. 133)

Page 83: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

84

Acimi akka teggugem temdint.(sb. 137)

Yerreẓ wul si tmurt. (sb. 138)

Ma ur teḥriceḍ ara d yir abrid ara k-yeççen. (sb. 140)

Yeçça-tt deg uḍar-is. (sb. 141)

B$an ad iyi-sbibben taluft. (sb. 141)

Amek akka tamurt ideg yettmeslay ṛṛsas maççi d tamurt ? (sb. 142)

Tasa-s teqqur. (sb. 144)

Tura ixef-is yunag. (sb. 145)

Amexluq-a i s-d-yeldin tawwurt ad tafeḍ yid-s i ikerres timsal. (sb. 145)

Win yeççan baba-s di temẓi. (sb. 146)

Tewwet amesmar deg uɛrur-is. (sb. 147)

Ula d nettat, aqerru-s yezga yettfuru. (sb. 147)

Nna Faṭi-agi zik d zzalamiṭ. (sb. 148)

Iles-is mazal-it iteqqes, win yennul ad as-iḥus. (sb. 148)

£as baṭel, ussan meqqar ad ççaren. (sb. 152)

Te$li lhiba-s terreẓ. (sb. 153)

Adabu yerra medden d lewḥuc. (sb. 154)

Ye$li-d udrar fell-as. (sb. 154)

Ḥulfa$ ijenwiyen gezzmen deg uɛebbuḍ-iw. (sb. 165)

Akkud d lfeṭṭa. (sb. 167)

Ur nuḥwao ara asefk-inek, iseqqa s idammen. (sb. 173)

Win iwumi furen i$allen ass-a azekka zemren ad as-rẓen. (sb. 177)

Werɛad tceqqeq talwit. Werɛad tfurrem ṭmana. (sb. 181)

Eyyaw kan ad nerreẓ sya. (sb. 185)

Mer llafɛa-yagi i d-yurew, ur as-d-tebdir berru, yili ad yaweḍ $ur-s. (sb.

187)

Page 84: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

85

Yiwen yeẓẓaḍ awal, yugar a$aref, tayeḍ iles-is weroin yensa gar tu$mas,

igezzem am lemqes. (sb. 188)

Ameslay-nsen iqebber maççi d win yessefraḥen. (sb.188)

Tuḍen tmetti-nne$. (sb. 189)

Imdanen alla$-nsen yezga iceqqeq , yettawi yid-s i$isi. (sb. 190)

Ilfan i $-iḥekmen snekren-d arrac. (sb. 190)

Ur yettleqqim ara tikerkas. (sb. 191)

Tasa tettergigi $ef mmi-s. (sb. 192)

Yewwi ul-is deg ufus-is. (sb. 195)

Iteddu yettaker aḍar. (sb. 196)

Mi yewweḍ imi n taddart. (sb. 196)

Leɛnaya-nne$ tettnejbad. (sb. 198)

Fawzi yezga yesqaqay. Allen ttagment-d isallen, agemmaḍ i tzeqqa, s

alla$-ines yettfurun. (sb. 203)

Tamart-is tella tugar amada$-nni ideg yettgelled ukerruc. (sb. 203)

Rran agdud d ulli, efk-as kan alim anida i ak-yehwa nher-it. (sb. 210)

Keçç yesne$len temẓi-inek di tmurt-a. (sb. 212)

Lemḥibba n tmurt-a tesder$el-ik. (sb. 212)

Maççi yiwet n temggereṭ i ibubb. (sb. 214)

Twet-d tsusmi. Imir $ezzif yettnejbad. (sb. 214)

Iseffeḍ deg-s unecfu, anecfu-ines d aḍebsi uselkim isefḍen dayen. (sb.

215)

£as tiṭ tekkaw, ul iru-ten $er daxel, d ibuqalen. (sb. 216)

Izri-inu yebda iseffeḍ deg unecfu, ma d imal yettka-iyi-d yugar aɛlaw

berriken. (sb. 216)

Ye$li-d fell-i igenni. (sb. 216)

Weroin wala$ turew tiṭ-is timeqqit. (sb. 218)

Lbumbat imeṭṭawen ugarent rrɛud mara yebber deg igenni. (sb. 219)

Page 85: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Ammud

86

Abbu yettkerric anida yennul aglim, iteqqes anida tennul tiṭ ne$ tinzert.

(sb. 219)

Lem$iḍa tmeḥḥu deg wulawen-nsen, leb$eḍ yeffren dinna ad yemmir. (sb.

220)

T$elli-d fell-asen tezmert ur ssinen. (sb. 220)

Ad tefsi tezmert-nsen. (sb. 220)

Kra n wid i s-d-yezzin d izan ur d imdanen. (sb. 220)

Yebda rrṣaṣ s tidet, d igefran n waldun u yekkaten metwal igenni. (sb.

221)

Tiṭ $er sdat tayeḍ $er deffir. (sb. 221)

Win yeb$an ad d-ine$ zzerzur, ad yewwet kan lferg di tlemmast. (sb. 222)

Azgen deg uqerru-s yufeg, d tadellaɛt yeḍbeɛ s tgesrart yir fellaḥ. (sb.

222)

Tarsast d tin yettfelliqen adrar ufud ifelleq d iceqfan. (sb. 222)

Arrac ibubben asirem n tegmat d imawlan. (sb. 222)

Allen berqent, zegga$et tmelli. (sb. 223)

Mi tesla s lexber amcum, yemma-s n Briruc twet tuccent deg tasa-s. (sb.

224)

Tu$awas s ti$wisin fellunt. (sb. 224)

Page 86: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

Agbur

Page 87: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

88

Agbur

Tazwert tamatut...........................................................................................09

1. Awal $ef umaru d umahil-is...............................................................13

1. 1 Amaru Ɛmer Mezdad.......................................................................13

1. 2 Ayen yura..........................................................................................14

1. 3 Awal $ef wungal...............................................................................14

1. 4 Agzul n wungal.................................................................................14

Ixef amezwaru : Awal $ef wungal

Tazwert...............................................................................................................18

1. Ungal di tsekla tagre$lant..................................................................18

1. 1 Taggayin n wungal...................................................................19

1. 2 Anerni n wungal gar talliyin....................................................29

2. Tabadut n wungal...............................................................................22

3.Ungal di tsekla taqbaylit......................................................................23

3. 1 Amezruy n wungal aqbayli......................................................23

3. 2 Laṣel d uẓar n wawal ungal aqbayli.........................................25

3. 3 Tignatin n tilin n wungal aqbayli.............................................25

3.4 Uguren n wungal di tmetti........................................................26

4. Tulmisin n wungal...............................................................................26

4. 1 Tutlayt......................................................................................26

4. 2 Akud.........................................................................................27

4. 3 Adeg.........................................................................................28

4.4 Aglam........................................................................................28

4. 5 Iwudam.....................................................................................29

4. 6 Asugen.....................................................................................29

4. 7 Allus.........................................................................................29

4. 8 Isental ......................................................................................29

Page 88: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

89

4. 9 Timawit....................................................................................30

Taggrayt...................................................................................................31

Ixef wissin :Awal $ef tesna$anibt

Tazwert……………………………………………………………………...…33

1. Tasna$anibt ………………………………………………………..33

1.1Amezruy n tesna$anibt…………………………………….…..33

1.2 Tabadut n tesna$anibt…………………………………...……34

1.3 Iswi n tesna$anibt………………………………………….....35

2. A$anib……………………………………………………………..36

2.1Amezruy d tbadut n u$anib…………………………………...36

2. 2A$anib di tesnukyest……………………...……………….…36

3. Tasnukyest…………………………………………………………37

3. 1Awal$eftesnukyest……………………...………………..…....37

3. 2Tabadut n tesnukyest…………………..…………………….37

3. 3Tamettant n tesnukyest…………………..…………………..38

3. 4 Taleslalit n tesnukyest………………………….…………...38

4. Tunu$in n tesnukyest………………………………………………39

4. 1 Tunu$in………………………………………………………39

4. 2 Asismel n tunu$in…………………………………………….41

4. 3 Tunu$in n tesnukyest/ a$anib………………………………...44

a- Takanit…………………………………………………..44

b- Tangisemt……………………...………………………..45

c- Taseqlebt…………………………………………...........46

d- Tasmiddant……...………………………………………46

e- Tayḍisemt……………………………………………….46

f-Amsales n tazwara……………………………...………...47

5. Tan$umnayt…………………………………………….………….48

5. 1 Tabadut n ten$umnayt…………………….………………..…49

5. 2 Asesmel n ten$umnayin………………..………………..……51

Page 89: Tan umnayt deg wungal n Ԑmar Mezdad - univ-bouira.dz

90

5. 3 Tan$umnayt n tihewt…………………………………………51

5. 4 Tan$umnayt n tibewt…………………………………………51

Taggrayt…………………………………………………..……………...……52

Ixef wis tlata : Tasleḍt

Tazwzert.............................................................................................................54

Tasleḍt n tunu$t n tesnukyest ( Tan$umnayt)............................................54

Taggrayt.....................................................................................................67

Taggrayt tamatut.....................................................................................69

Ti$bula......................................................................................................73

Amawal.....................................................................................................77

Ammud.....................................................................................................81

Agbur........................................................................................................88