1

Norantz

IKER UMR 5478 – CNRS / Bordele 3 / UPPA

B. Oyharçabal, J. Salaberria, I. Epelde

Gasteiz, 2011ko azaroaren 2a

2

Norantz proiektuaren xedea

Iparraldeko euskaldunen hizkera berrienbehatresna baten oinarriaren eratzea

azpiegitura horretaz baliaturik, hizkera aldaera berriez eta hizkuntza aldaketez

ikerketen ahalbideratzeko

3

Norantz-en egileak eta diruztatzaileak

Norantz proiektua IKER ikerguneko ikertzaileek egin dute,anitz euskalari eta euskaltzaleren laguntzarekin, oroz gainetik

lekuko izatea onartu dutenekin.

Datu-basea, J. Landa eta A. Maritxalar Ametzagaiña taldeko informatikariek egin dute.

Hiru urte iraun duen proiektu honen finantzamendua Akitaniako Eskualde Kontseiluak, Departamenduko Kontseilu

Nagusiak, eta EEPk segurtatu dute.

4

Proiektuaren zergatikoak

• ikerketa guti egiten da gaurko euskaldun arrunten mintzairaz, eta deus guti dakigu egungo hiztunen gramatikaz.

• euskararen gizarte egoeragatik (Iparraldean bereziki, baina bertzeetan ere), aldaketarako kanpo faktoreek ondorio handiak izan dituzkete, eta izanen, egungo eta biharko hiztun anitzen mintzairan.

5

Datu-basea eratzeko helburua

• Egungo euskal hiztunen gramatika egitura nagusien biltzea,

• Frantsesarekilako kontaktuak fonetikan ekar ditzakeen aldaketa nagusien biltzea,

• Interneten ikertzaileen esku jartzeko

6

Norentzat gerta daitekeen probetxuzkoa Norantz

• Ikertzaileek ikerketen egiteko,

• Irakasleek egitura batzuk zenbateraino hedatuak diren jakiteko,

• Euskararen arau bideratzaileek hizkuntzaren bilakaeraren segitzeko.

7

Zertarako baliatu behar ez den Norantz

• Ez euskara arautuan nola erran behar den jakiteko, ezen hutsak ere berdin bilduak dira datu-basean,

• Ez euskara ona edo ederra zer den jakiteko, itzulpena ez baita biderik egokiena horren biltzeko, eta gramatika gaitasuna eta komunikazio gaitasuna eta trebezia guziz desberdinak baitira.

Aurkezpen honen urratsak

1. Datu-basearen aurkezpen orokorra zenbait

adibide harturik

2. Datu-basearen eratzeko erabili metodologia eta haren barneko osagaiak

8

9

Hiztun tipoak Hiria Hirixkak Baserria

70+ 8 7

40-60 5 7

+ IK -IK +IK -IK +IK -IK

6 4 6 5 6 5 +AH -AH +AH -AH +AH -AH +AH -AH +AH -AH +AH -AH -30

4 2 4 Ø 3 3 5 Ø 4 2 5 Ø

Inkesta guneak

Urratsak

Datuak bilduAudioak PRAATen

tratatu

TranskribatuDatu-baseahornitu

12

Datuak biltzeko prozedura

Elizitabide nagusia itzulpena izan da. Horrez gain ezagutza galderak ere egin zaizkie lekukoei, eta hizketa libre pasarte batzuk hartu, komunikazio gaitasuna neurtzeko.

Aldaketa faktoreak

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

BARNEBILAKAERAK

14

Euskarak ez dituen fonema batzuk hots sisteman sartzea

vitesse

deux pijamas

zinguerie

devoirs

T-shirts

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

Egitura kausatibo bat

C314. Tu me fais rire.‘Barre eginarazten didazu’

zuk niri irri eginarazten dautazu /zuk ni irri eginarazten na(u)zu

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

16

+70

40-60

-30

C134 — Tu me fais rire.

Joskera > Aditz kausatiboak

Irri eginarazten nauzu / dautazu

17

Adlatiboa / inesiboa nahastea

Mugimendu aditzekin (joan, etorri, itzuli,

igorri), inesiboa agertzen da batzuetan

adlatiboaren lekuan:

C87. Haur guziak lurrean erori dira.

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

18

Adlatiboa / inesiboa nahastea

etorriEztago aurrik eskolan etorri denik gaur.

itzuliBada iru urte ene lagunak itzuli dira beren

herrian. igorri

Aurrak igorri ditut eliza gibelean dien etxetan.

Aldaketa faktoreak

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

BARNEBILAKAERAK

20

Estandarraren eragina: adibide bat (1)

Datibo pluralaren hondarkia

A21. La maman a donné le livre aux enfants.

‘Amak liburua eman die haurrei’

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

Datibo plurala

+70

40-60

-30

22

Beste adibide bat (2)

Hurbiltze adlatiboaren hondarkia

Je ne voulais pas que Maddi aille vers le village.

‘Ez nuen nahi Maddi herrirantz joatea’

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

23

Hurbiltze adlatiboa (I)A47: vers le village (singularra)

1. herriari buruz, herrilat buruz

2. beste postposizio baten bidez:

herri aldera(t)

3. herrira(t)

4. herrirantz (6 gaztek), herriruntz

(7)

24

Hurbiltze adlatiboa (II)A48: vers les montagnes (plurala)

1. mendier buruz, mendietara buruz

2. beste postposizio baten bidez: mendi

alde

3. mendietara(t)

4. mendietarantz (4), mendietaruntz (2)

2525

Hirugarren adibide bat

-(e)la / -(e)nik ezezko perpausen osagarrietan

Il ne semble pas que Beñat soit malade.‘Ez du iduri eri dela’

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

18 -(e)la10 -(e)nik+7070

40-60

-30C153.- Il ne semble pas que Beñat soit malade.

Joskera > Mendeko perpausak > Perpaus osagarriak > Adiera perpausak > Ezezko perpausen osagarriak > Predikatu iragankorrekin

12 -(e)la0 -(e)nik

18 -(e)la10 -(e)nik

Aldaketa faktoreak

FRANTSESAKEKARRITAKOAK

KONBERGENTZIAZSORTUTAKOAK

BARNEBILAKAERAK

28

Galdetegia

1.Izen Morfologia (81 galdera)2.Aditz Morfologia (159 galdera)3.Joskera (323galdera)4.Morfofonologia (5 galdera)5.Fonologia (178 galdera)

Datu-basearen funtzionamendua

29

Datu-basearen funtzionamendua

Subjuntibo forma bat

Galdetzailea + datibo mugagabea > galdetzailea + datibo plurala

Berrikuntza bat: beri izenordaina

30

Subjuntibo jokatua / jokatugabea

Gomita nezazun / gomitatzea

BARNEBILAKAERAK

-30

40-60

+70

B76.- Quisiera que me invitara al restaurante

AM > NOR_NORK > EZAN > +pA_+pE > -<i>ke</i> > Subjuntiboa > Aleg

32

Subjuntibo jokatua / jokatugabea

Nahi nuke jatetxera gomita nezazun

• +70 subjuntiboa jokatua

• 40-60 subjuntiboa jokatua+ jokatugabea

• -30 subjuntiboa jokatugabea

33

Beri izenordain berria

hari, berari > beri

BARNEBILAKAERAK

34

+70

40-60

-30

C14 — J'ai dit à Maddi que c'est à elle que je donnerai le livre (elle=Maddi).

Joskera > Izord > Galdegaia > 3p > Dat

hari, berari > beri

35

Beri izenordain berria

Hari, berari > beri

Erran diot Maddiri hari emain diotala liburua.

• +70 Izord > Dat hari

• 40-60 Izord > Dat berari

• -30 Izord > Dat hari, berari + beri

36

Hirugarren adibide bat, barne bilakaerak ikusteko

galdetzailea + datibo mugagabea >

galdetzailea + datibo

plurala (bi gazteren erantzunetan izan ezik)

A.-23 A combien d’enfants avez vous donné du

pain?

‘Zenbat haurri eman diezu ogia?’

BARNEBILAKAERAK

Mugatu plurala galdetzailearekin

+70

40-60

-30

37

38

NORANTZ datu-basea

• Iparraldeko euskaldunen gramatika

gaitasunaren argazki

• Hiztunen joera nagusien ispilu

• Hizkuntza behagunearen lehen harria