NOAMOCHTLAJKUILOLCuaderno de Ejercicios
Población Náhuatl
Delegaciones Hidalgo y San Luis Potosí
Instituto Nacional para la Educación de los Adultos
NOAMOCHTLAJKUILOL
Cuaderno de Ejercicios
SECRETARÍA DE EDUCACIÓN PÚBLICAINSTITUTO NACIONAL PARA LA EDUCACIÓN DE LOS ADULTOS
Secretaría deEducación PúblicaMiguel Limón Rojas
Director General delINEAJosé Antonio Carranza
Dirección de operacióny servicios educativosPorfirio Soriano Morales
Unidad de producciónde mediosClaudia Giménez Mercado
Delegación estatalFederico Mejía HernándezJuan Vargas SierraJorge Cervantes Pérez
Departamento técnico-pedagógicoJuan M. Grimaldo Carreón
Coordinación estataldel proyectoRefugio M. San RománBulmaro Cortés H.
Asesoría lingüísticaOtto Schumann GálvezAgustín Reyes AntonioClemente Hérnandez LinaMoisés H. SanjuanRefugio M. San RománGuillermo Bautista H.Cándido Valdés Bautista
Desarrollo de contenidosLaura L. Flores EstañolBulmaro Cortés H.Cándido Valdés BautistaAgustín Reyes AntonioGuillermo Bautista H.Refugio M. San Román
Producción editorialJ. Alberto Rivera Sánchez
Diseño gráficoMa. Engracia MartínezAndrea Muñoz AlmanzaAngélica Anaya AcevedoCarlos Ramírez BenítezRicardo Osorio JiménezNorma Gpe. García ManzanoGuillermo Ruiz ContrerasSonia T. Ruiz ContrerasPilar Rodríguez López
CorrecciónEliseo Brena Becerril
FotografíaHéctor G. Silva Alvizo
Cuidado de la ediciónJavier García ManzanoJulio C. Tovar HernándezGuillermo Campos Nava
© 1997 Instituto Nacional para laEducación de los Adultos.ISBN 968-29-5042-2 (Obra General)ISBN 968-29-5044-9
Derechos Reservados conforme a la ley.Prohibida su reproducción parcial o totalpor cualquier medio.Impreso y hecho en México.
1ra. reimpresión corregida 2002
NoamochtlajkuilolTlamachiotijketl
Se nechikoltlamachtilistli
TochinankoNikan tijpeualtiaj, TosenyelisSe tlapoualistliOme tlapoualistliEyi tlapoualistliNaui tlapoualistli
Ome nechikoltlamachtilistli
Tlen tijchiuaj uan kentijchiuajMakuili tlapoualistliChikuase tlapoualistliChikome tlapoualistliChikueyi tlapoualistliChiknaui tlapoualistli
Eyi nechikoltlamachtilistli
Ma tikualtilika tonemilisMajtlaktli tlapoualistliMajtlaktli uan se tlapoualistliMajtlaktli uan ome tlapoualistli
Introducción del Español
Majtlaktli uan eyi tlapoualistliMajtlaktli uan naui tlapoualistliKaxtoli tlapoualistliKaxtoli uan se tlapoualistli
amaisuatl
5
57
13213339
53
535563697581
85
85879397
101
101105115119
Se Nechikoltlamachtilistli
Tochinanko
5
Nikan tijpeualtiajMa timoixmatika
Tosenyelis
7
Na notokaj:
Nouampoyoua momachtiyane inintokaj:
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
6.-
7.-
8.-
9.-
10.-
8
Ma tikixkopinaka:
9
10
Ma tikixkopinaka:
Ma tikixkopinaka:
11
Se tlapoualistliMa tikixkopinaka:
13
Ma tikaxitika tlajtoli ika "a":
14
Ma tikixkopinaka.
15
Ma tikaxitika tlajtoli ika "i".
16
Ma tikixkopinaka
17
Ma tikixkopinaka.
18
Ma tijsenkauaka tlajtoli ika ni ome machiopamitl.
19
Xikijkuilo tlajtoli tlen kinamiki sesen tlaixkopinali:
20
Ome tlapoualistliMa tikixkopinaka.
21
Ma tikaxitika tlajtoli ika "e"
22
Ma tikixkopinaka.
23
24
Ma tikaxitika tlajtoli ika "o".
Ma tikixkopinaka.
25
Ma tikixkopinaka.
26
Xikijkuilo tlajtoli tlen kinamiki sesen tlaixkopinali.
27
Xikijkuilo tlajtoli tlen kinamiki sesen tlaixkopinali.
28
Ma tikaxitika tlajtoli ika machiotl:
pe
te
me
29
po
to
mo
Ma tikijkuiloka tlajtoli ika machiotl tlen ixnesi ipan sese tlauasantekpantli.
30
Xikijkuilo tlajtoli tlen mitsijlis motlamachtijka:
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
6.-
31
12.-
11.-.
10.-
9.-
8.-
7.-
Eyi tlapoualistliMa tikixkopinaka.
33
Ma tikaxitika tlajtoli ika ni machiotl:
kua ua ue
kua uatl
Xikinijkuilo tlajtoli tlen tijsenkajki.
34
Xikijkuilo tlajtoli tlen kinamiki sesen tlaixkopinali.
35
Ma tikixkopinaka.
36
Xijsenkaua tlajtolpamitl ika ni tlajtoli:
ni
komitl
nakatlnanakatl
nakastli
konetl
koneme
ne
nektli
tlanamakanopa
neletl
37
Xijsenkaua tlajkuilolpamitl ika ni tlajtoli:
38
Naui tlapoualistliMa tikixkopinaka:
39
Ma tikixkopinaka:
40
Ma tijsenkauaka tlajtolpamiti ika ni tlajtoli:
chili
sesek
sakatl
kiteki
imimi
kikuito
nokone
chacha
kiuikachokasoli
nopipi
sintli
monana
selik
sitlalikiitasosoltikchocholoka
kikoua
41
Ika sesen tlen ni tlajtoli xijsenkaua se tlajtolpamitl uan teipa xikixkopinaka.
42
Xikijkuilo tlen mitsijlis motlamachtijka.
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
6.-
43
Ma tikixkopinaka:
44
Ma tikixkopinaka:
45
Xikaxiti san ken kinamiki ika: "xi uan xij".
46
Xijsenkaua tlajtolpamitl ika ni tlajtoli uan amo xikintekiui ompa.
47
Ma tijsenkauaka tlajtolpamitl ika se tlauasantli uan teipa xikixkopina.
ne ayatl
moiya
ni kayochi
noyoyomi
ne ayojtli
ikoyol
yamanik
kokojtok
koyontok
selik
sosoltik
ajuiyak
48
Ma tijsenkauaka tlajtolpamitl ika tlajtoli san ken moneki.
49
Senpa ma tijchiuaka machiopouali.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
7 8
50
1 2 3 4 5 9
Ma tijuikaltika machiopouali ika tlaixkopinali.
7
51
4
2
9
Ma tijpouaka tlaixkopinali uan ma tikijkuiloka keski onka:
52
Ome Nechikoltlamachtilistli
TIen tijchiuaj uan kenijki tijchiuaj
53
Makuili tlapoualistli
Ueyi machiome.
A CH E I J K L M N O P
S T TL TS U X Y
55
Ma tikijkuiloka nauamachiopamitl ika ome iuexka.
Silmachiome
a c h e i j k l m n o p
s t ti ts u x y
Ma tikaxitika tlajtoli ika silmachiotl.
56
Naman ika ueyi rnachiotl.
57
Xikijkuilo motokaj uan mouanpoyoua inintokaj.
58
Nikan ixnesi se ome altepetokajyotl.
Naman xikijkuilo sekinok altepetokajyotl
NOTA: Amo xikilkaua nochi neltokajyotl peua ika uejueyi machiotl.
59
Xijpoua uan xikijkuilo tlen tlajtoli ixnesi.
Naman xikaxiti ika sekinok tlajtoli.
60
Ma tijpouaka tlajtoli.
Naman xijsenkaua tlajtolpamitl ken mochiua tekitsitsi.
61
Chikuase tlapoualistli
Ma tikaxitika tlajtolpamitl ika ni tlajtoli.
63
Ma tikaxitika tlajtolpamitl ika ni se ome tlajtoli.
64
Xijpoua tlajtoli uan xijsenkaua tlajtolpamitl.
Amalia
ouamili
lalax
kakauatl
etl
kimeua
kieliltia
kiteki
kisaka
kiuatsa
apasotl
Nicolás
ne Matlapa
Moisés
Emilio
65
Naman xikijkuilo tlen mitsijlis motlamachtijka:
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
6.-
66
Matitlapiuika:
63
71
31
41
35
81
7 + 1 =
5 + 4 =
3 +
4 +
= 5
= 7
67
Chikome tlapoualistli
Ma tijpouaka ni tlajkuiloli.
Naman ma tikaxitika ni seki tlajtolpamitl.
2.- toaui
4.- Lilia
5.- siuapil
6.- ichpokatl
sintli
tlapoyajka
kualkan
ijnalok
ika tiotlak69
ipan metlatl1.-Xochitl
3.- notiona
Ma tijpouaka ni tlajkuiloli.
Naman ma tikaxitika ni seki tlajtolpamitl.
eyi siuame
naname
Eulalia uan Lina
ateno
kalixpa
iIjuitipa
sansejko
amelteno
tlalkamojtliokichpilme
70
siuapilme
toauiua
Naman xijpoua se ome tlajtoli, teipa xikijkuilo makuili tlajtolpamitl.
2.-
3.-
4.-
5.-
71
1.-
Ma titlapiuika:
8 94
5 7 3
0 + 6 = 1 + 0 =
+ 0 = 4 + 0 = 8
2 + = 2
72
Xisenkaua tlapiuilistli:
1.- Manuel tekitik chikueiya makuili tonati,naman tekitik eyi tonati panpa mokokojki ¿keskitonati tekitik?.
2.- Ana tlachikuenia ipan atlajtIi, kichikuenik ometlakemitl, se kotomitl uan ome kueyitl ¿keski yoyomitlkinchikuenik?
73
3.- Lino kipixkak eyi koxtali sintli uan se koxtali etl¿keski koxtali kitemitijtok?
74
Chikueyi tlapoualistliMatitlapouaka:
Xantolo
Ueyi pakilistli onka keman iIjuichiuaj ipanxantolo, uajkaya tlachijchiuaj ikasenpoalxochitl, mopaxalouaj,moteixmatkatlamakaj, tlatsotsonaj uan, mijtotiaj;koneme, telpokame, ichpokame uan nochimaseualme kinijlamiki iteixmatkaua mijkatsitsiika yolpakilistli.
Naman ma tikijkuiloka:
75
Xikijkuilo tlen mitsijlis motlamachtijkaj:
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
76
Ma tijpouaka tlaixkopinali uan ma tikijkuiloka keski onka:
77
Ma titsontika tlapouali uan tlajkuiloli:
Tijsenkauase tlapoualistli:
0
14
8
16
3
11
18
5
13
78
Ma titlapiuika.
123
162
79
11
15 143
13
Chiknaui tlapoualistli
Ma titlakijkixtilika:
53
93 2
96
83
72
Ni tlakijkixtilistli no ueli mochiuaj kejni.
8 - 6 =
6 - 3 =
9 - 5 =
7 - 1 =
81
Ma tisentokilika tlapiuilistli:
+
20
1
21
2
22
3
23
4
24
5
25 26
7
27
8
28
9
29
10
30
161228
1511
1415
1113
82
Xikaxiti machiopouali tlen poliui:
30
40
50
60
70
80
90
100
41
81
52
92
63
34
74
94
45
85
56
76
96
67
87
39
89
83
Xisentokili tlapiuilistli:
84
18 3117
6118
6316
6532
2642
4532
2462
3365
Eyi Nechikoltlamachtilistli
Ma tikualtilika tonemilis
85
Majtlaktli tlapoualistliXikijkuilo tlen mitsijiis motlamachtijka.
1.-
2.-.
3.-.
4.-
5.-
6.-87
Naman xikijkuilo tlen mitsjlis motlamachtijka.
2.-
3.-
4.-
5.-
1.-
88
Xikijkuilo tlen mitsijlis motlamachtijka.
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
89
10 30 40
70 90
160
120
180
140
200
210 220
270 290
250
310
360
330380
340
400
420470 480
440 450
50090
Ma tikaxitika machiopoualtekpantli:
Ma tikaxitika machiopoualtekpantli:
520 540560 580 600
610 630
670
650
710 720 730
790
750
810880 890
850
910 920
980 1000
700
770 800
860840
950
91
Majtlaktli uan se tlapoualistliXikijkuilo tlen mitsijlis motlamachtijka.
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
93
Ma tijpouaka se tlalnamikilistli.
Ximokuitlaui ameli
Toamel kualtsin eltos tlan amo tisokiuise, tlan amotikinkalakise tekontini tlen sokiyojke uan kemantitlapakase uan timaltise, moneki ma tijchiuakaachi uejkatsi tlen ameli; san ijkino kena nochipaeltos kuali uan tsalantik atl tlen toamel.
94
Ma tikaxitika se tlalnamikilistli.
95
Ma tisentokilika tlapiuilistli:
96
821165
474223
537422
18613
73564
872126
52134211521
43222310242
366631
421553
686313
33112421032102
Majtlaktli uan ome tlapoualistliXikijkuilo tlen mitsijlis motalmachtijka.
1.-
2.-
3.-
4.-
5.-
97
Naman panpa kuali tijmatkiaj tlapoualistli, xitlanankili tlen mitstlajtlaniliatlajtolpamitl.
98
Naman san ta xijchiua se amatetlamatiltsin.
99
Ma tisentokilika tlakijkixtilistli:
100
520510
167123
776433
896541
647523
956724
495335
567315
871621
Introducción al EspañolMajtlaktli uan eyi tlapoualistli
Xikijkuilo kaxtiltekamachiopamitl.
aA bB cC dD eE f F gG hH i I
jJ kK lL l l L l mM nN ñ Ñ oO pP
q Q r R s S t T u U v V w W x X y Y
z Z
101
Xikijkuilo tlajtoli tlen tijmelauas kanpa tinemi: ojtli, kanpa tlanamakaj,tlamachtiloyan uan kanpaueli.
102
Naman xijsenkaua tlajtolpamitl ika
Ma tikaxitika tlajtolpamitl.
103
Majtlaktli uan naui tlapoualistliMa tiuasanika tlaixkopinali ika tlajkuiloli.
la botella
el burro
la cubeta
el bocol
105
Ma tijsenkauaka tlajtolpamitl.
Naman xikijkuilo asitok nochi tlajkuilolpamitl.
106
Ma tiuasanika tlaixkopinali ika tlajkuiloli.
una escoba
una calabaza
un caballo
un conejo
107
Ma tijsenkauaka tlajtolpamitl ika tlajtoli tlen nika ixnesi.
Ma tijsenkauaka uan tikijkuiloka tlajtolpamitl.
108
Ma tijtlachilika tlaixkopinali uan ma tiuikaltika ika tlajtoli ika se tlauasantli.
una cebolla
unos luceros
unas medicinas
una cocina
109
Ma tikaxitika tlajtoli ika .
Naman xikijkuilo kenijki moijtoua miyak.
110
Ma tiuikaltika tlaixkopinali uan tlajtoli ika se tlauasantli.
Queta
quelite
queso
chiquihuite
111
Ma tikaxitika tlajtolpamitl ika:
112
Ma tisenkauaka tlajtolpamitl.
Naman xikijkuilo asitok nochi tlajkuilolpamitl.
113
Ma titlaaxitika ika machiotl
Ma tikijkuiloka tlajtoli ika machiotl.
foco falda
114
Kaxtoli tlapoualistliMa tikijkuiloka machiome kanpa poliuij.
115
Ma tijpouaka uan ma tikijkuiloka kanpa monekis ni ome tlajtoli.
Naman ika ni seki tlajtoli.
116
Xikinyektekpana ni tlajtolpamitl.
117
Ma tijsenkauaka tlajtolpamitl.
118
Kaxtoli uan se tlapoualistliMa tijpouaka ni tlajtoli:
Ramón verdura
moler ratón
mercado parcela
Ma tikijkuiloka sekinok tlajtoli.
río rueda
119
Xikaxiti tlajtolpamtekpantli uan teipa xikijkuilo tlajtolpamitl.
Esta es la receta es de Rita
Rubén manda la ropa
El vestido rojo para el riñon
Rosa remienda un recado al rancho
120
Ma tijpouaka ni tlajtoli:
pared arena
curar madera
naranja flores
Ma tikijkuiloka sekinok tlajtoli ika r.
víbora cántaro
121
Ma tisenkauaka tlajtoli ika rr.
Xikijkuilo sekinok tlajtoli ika rr.
122
Ma titlapouaka:
María barre el corral
Los perros ladran muy fuerte.
En mi terreno siembro rábanos.
Rosa corre junto al arroyo.
Ma tikixkopinaka tlajtolpamitl.
123
Ma tijyektekpanaka tlajtoli uan ma tijsenkauaka tlajtolpamitl.
124
Ma tijpouaka ni tlajtoli uan ma tikijkuiloka kanpa kinamiki.
125
Xijpoua tlajtoli uan xijsenkaua tlajtolpamitl.
En la cazuela
Los zapatos llevan azahares son azules
Las muchachas en su cabeza
La fiesta de Zenaida el zacahuil
126
está
de la plaza empieza temprano
Ma titlapouaka uan titlajkuiloka.
Xitlanankili tlen mitstlajtania.
127
Xikijkuilo tlajtoli tlen kinamiki: uan xikijkuilo nochi tlajtolpamitl yajmaxtik.
128
Xikinyektekpana ni tlajtolpamitl.
129
130
131
132
133
NoamochtlajkuilolCuaderno de Ejercicios
México, enero 2002
akatla tlikoli
kalatl ikpali
kili kilitla
akali kakalotl
atli tlaika
metlatl memetlapili
epatl telpokatl
emekatl tetl
aItepetl
tekoko
totoli
komitl
tekomitl
kolotl
olotl
omitl
tokatl
papalotl
pipiloli tamali
chichiltik okichpil
pochotl
chikiuitl
kuatochi
chimali
sitlali
chichik
xalxokotl
chakali
sesek
sakatl
selik sinolotl
sosoltik
onka
kostik
ajoli
kuamomojtli
nijkoua
nijnamaka
nepa
sintli
ojtli
pajtli
pesojtli
tenanpiyo
niya
tlajkuilouaj ipan
michi ejeka
seseka lalax
xilotl xoxouik
xikali Xilitla
xijualika xonakatl
tlaxkali tepamitl
kipia
yankuik
yoltok
ajuiyak
ayojtli
yoyomitl
kayochi
yamanik koyontok
piyokua
kinamaka
atlajko
koyoli
iyatl
koyochichi chipauak
chokoxtik
alauak
tsopilotl
uetsi
tsana
miktok
itstok
etsatl
tsotsoltik tlatsotsona
tsapotl
uitstli
pitsotl ne konetl
ni siuatl
auakatl
ni piyo
uetski
kitsakania
nopa
ne pitsotl
kitsoyonia
kixaua
kikua
nakatl ika
na
ni
cha
chi
cha
chi
sa
ne
no
che
cho
che
cho
se
si
si
++
so
se
so
++
pa
pa
ta
ti
ta
pe
pi po
pe
pi po
te
to
te
ti
ma
mi
ma
mi
na
ni
to
me
mo
me
mo
ne
no
pachtli
istatl
isa
estli
ostotl
ijuitl
kojki
tisi
istitl
soli
siuatl
ajauili
pejki
ojtli
tomi
etl
kokotl
lemeni
tepetl
momoloka
mamali
teemi
okotl
tlaso
ilama
papalaka
kakaltik
mili
xexeloua
xolontok
uexotl
uexketl
na
ya
imojuanti
xichtli
uaxi
paxaloua
xoxolochtik
ta
tojuanti
inijuanti
chapoli
choka
pachani
ichpokatl
ochonijtli
chichijtl
choka
chamani
chili
ichtli
achtli
chichi
chachapali
kochi
paaki miki
matlatl
tomatl
kuauit
kuaneluatl
uilili
temo
petlatl
auaktl
uapali
ualol
ueue nanakatl
pano nemi
nopa
tlameua
tlani
kueponi
kuesoua
kuali
kamanali
konetl
kualani
uala
uejka chacha
mijki
ejekatl
ayotl
yaloua
ayatl
mejki
pojpoua
eyi
youali
yayauik
yeua piyo
chayojtli ayakachtli
tsoyoni
tsikatl
tsopelik
tejtemi
tlajki
xochitl
tsayani
tsikijyak
tsitsitl
mojmostla
ajkopa
xomo
paxaloua xamitl
kalatl
akatl
tlatla
kali
tlaki
alaktik
moli
atl
tlakatl
kilitl
liklik
tlali
tlitl
pepe
++
++
Secretaría de Educación Pública
El INEA EDITÓ ESTE LIBRO
PARA SU DISTRIBUCIÓN GRATUITA
EN APOYO A LA EDUCACIÓN DE LOS ADULTOS
Top Related