ItE,[Nl ttil[
LIil(0AcTVfuLVA)o
T,SDAOIQVTCHl&
twfiilww
a$a-JoIn
ffi
/4elR3{} 4J'z
Lxico Actualizado Espaol'Quechua
llcene Almciile
Primera Edicin: ScPembre de 1992
Edicin: Edicioncs ABYA-YAL-A12 de Octubre l'l-30Casilla 17-12'719 Telef' 562-633Quito-ECUADOR
Cartula: Teiido IncaicoCleccin Privada (New York)
Diseo: AbYa-Yala EDITINGIlustracionesv Calisrafa: Adaptadas dc la Nucva Crnica
v Bucn Cobieno,deGuamn Po-ma de AYala
lmpresin: Talteres Grficos Abya-Yala' Cavambe-ECUADOI{
Beca de investigacin concedida por el Ins-tituto de Cooperacin Iberoamericana y al aus-picio de la Secretara Lingstica del GobiernoVasco.
ill
Este breve lxico espaol-quechua es partede la investigacin sobre normalizacin de len-guas minorizadas que realic en el otoo de 1991gracias a una beca de estudios concedida por elInstituto de Cooperacin Iberoamericana y al aus-picio de la Secretara Lingstica del GobiernoVasco.
[ reduccin y simplificacin de las fun-ciones sociales que cumple el quechua, como tam-bin el debilitamiento de sus nexos intrasistmi-cos, se manifiestan en la prdida de unidades l-xicas y en la imposibilidad actual del propio sis-tema lingstico de generar trminos nuevos. Pau-latinamente, el quechua sustituye sus propias pa-labras con las del castellano y ste proceso rece-sivo afecta cada vez ms a la sintaxis y a la mor-fologa de la lengua. Es imprescindible y urgentc
IV
rehacer el vocabulario, actualizarlo y volverloapto para exPresar ideas y concePtos que cambianconstantemente.
Et lxico de una lengua no es simPlementeuna lista de palabras en orden alfattico, es ele-mento constitutivo de su organizacin estructural,y sus unidades, aunque soPortan el mayor grado devariabilidad, si se comparan con las gramatica'les, aseguran la cohesin ulterior de la estructurlingstica. Adems, la importancia lxica drcualquier lengua, radica en que atesora la riquezrlingstica y cultural de un pueblo.
A pesar de no estar al margen del sistemael lxico tiene funcionamiento relativamente independiente; Por sta razn, conociendo el carcter gramatical y los contenidos semntico-culturales de una lengua, es posible acuar intencionamente nuevos y adecuados trminos si la lengulos requiere.
El presente vocabulario mnimo espaoiquechua tiene como referencia el inventario mnmo del euskera, con su correspondiente traduccial castellano, elaborado Por Ibon Olazigeri, ttnico del Departamento de educacin, universidades e investigacin del Gobierno Vasco, que inclt'ye el lxico de mayor uso en diversos mbitos sc'ciales modernos.
VEl vocabulario mnino espaol-quechua norecoge la totalidad de los trminos includos en elinventario de lbon Olazigerl pero introduce otraspalabras que considero adecuadas y neccsariaspara cumplir los requerimientos comunicativosdel quechua actual. He aadido adems algunostrminos para mostrar con ellos las posibilidadessemnticas de los sufiios quechuas.
En el acuamiento de los nuevos trminos sehan tratado de utilizar las posibilidades msevidentes del sistema lingstico del quechua: va-riacin del sentido de la raz o tema de las pala-bras segn los diferentes sufiios anexados, forma-cin de palabnrs comPuestas, tiPos de expresinfigurativa (metfora y metonimia), utilizacinde antiguas etimologas, calcos. He tratado, asi-mismo, de adaptar significados conservando Par-te del significado anterior de los trminos y otor-gndoles un significado aadido.
He optado Por acentuar las tendencias masvisibles que se daban al interior dcl sistcma quc'-chua antes de que su normal desarrollo fuera intc-rrumpido. Me he basado en trminos que aPareccren los diccionarios ms antiguos, los mismos tluchan servido de gua y modelo para sistcmatizarlas categoras gramaticales. Por csta razr, hcadoptado el sufiio -na para exPresar cl infinitivt
VI
verbal, el sufip -y para rrrcitr los nombres sus-tantivos abstractos, el sufiio -i para indicar losnombrcs adietivos, y los sufiios -lla y'manta Paraindicar el nombre adverbio, aunque es posiblre-solo el desarrollo de la lengua lo decidir- que elsufip -i (aparentemente residuo del verbo serkana) se eliminar del sistema
Los trminos resemantizados estn seala-dos con la abreviatura de "adaptacin de signifi-cado" (as); las palabras acuadas siguiendo otrosprocedimientos, con la abreviacin de "neologis-mo" (neol).
Los diccionarios utilizados en la investiga-cin lxica datan de diferentes pocas y corres- iponden a distintas regiones, de ah gue se rcoho-cen en el lxico que presento, palabras que han de- tvenido en arcaismos y t:imbin se puede encontraruna gama de variantes dialectales.
El proceso de incorporacin a la lengua delos trminos rescatados o creados es muy lento,pues se trata de palabras aun no probadas en eluso y que han emergido no del contexto del habla,sino de la lengua.
A lo nico que puedo asPirar es a la acePta-cin no de todos, sino, al menos, de algunos trmi-nos propuestos.
f
vtl
Por ltimo quiero aclarar que no fue posibleregirme estrictamente aI alfabeto universal porno existir un consenso total en la escritura del que-chua.
La autora
7a
amenudoa esa medidaabandonarabejaabiertoabogadoablandarabonarabortarabrasarabrazarabrigoabrilabrirabuelaabueloabundante
ataknachaychikansakinawaymnkukichai.willapu (a.s.)llampuchanakullchanasullunarauraichanaoillanakonilla (a.s.)ayriwakicharinakatukuapuchaimayui
Baburridoaburrirseabusaracabaraccidenteaccinaceiteaceptaracera
acercarseacertaracerti joaclararacompaaraconteceracostarseacostumbrarseactividadactuacinacuerdoaculturaradecentaradccuadoadecuaradelantaradelarrteadclante
amirijamirinapakinatukuychanaikay (a.s.)llapchiy (a.s.)wisisi (a.i.)uinayakaan (a.s.)chayanausachina (a.s.)watunisutinchanapusanakunakatichana (a.s.)sirikunayachayanasuyuy (neol.)aanwani (neol.)uyniy (a.s.)wallina (neol.)allichanayeikui(a.s.)yeikurina (a.s.)aupanaaupaauki (a.s.)
IadelgazarademsadeudaradineradoadiosadivinaradmiraradornarafianzaraficinaficionadoafiladoafloiarafortunadamenteagacharseagarTargilagostoagotarseagriculturaagradableagrandaragricultoragrietarseagrioaSuaaguardar
llauyachinashinapapishmanuchana (a.s.)awiyuk (a.s.)aywawatuchinautinaallichachinatajyachina (neol.)munay (a.s.)munachiskai (a.s.)kajchanaikellakunatiuraki (neol.)oskollukunaiatallinawayrachakajkapaksituachikchinaallparay (neol.)kachataiatunchinaallpamayuk (a.s.)pasparinakallkuyakusuyana
10
gilaaguiraguierearaguieroahahijadoahogarseahoraahorcarahorrarairealaalargaralbailalborotoalcaldealegrarsealegrealegraalfabetoalgoalguienalginalgn sitio enalguna manera, dealguna vezalgun:s
ankayarwiutkunautkuchaypichurichanasipikunakunanwarkurinawakaychana (a.s.)wayrarijrasunichinapirkamayuktakurikuyllaktamayuk (a.s.)kusichinakusikuikusikuykillkarini (a.s.)tunpapipashmayPaas asllapimaypa iamumantamayninpiwakin
11
alianzaalimentoalmaalmohadaalocadoalrededoraltoalturaalucinaralumnoallall mismoama de casaamableamado-aamlnete ramaramargoamarilloambienteamenazaamigoamistadarno
amoramParoanlisis
rimapuymikuchiynuna (a.s)saunautiimu)ru-mu)ruianaiianay 1".r.musPanayachakukchaypichayllapiwasi warmi (a.s.)munaypajwayllushkapakarinawayllunaiayakejkellojkiti (a.s.)manchachinamashimashikay (neol.)chaniyukkuyayyanapaniykuskiniy (neol.)
12
analizarancianaancianoanchoandarancdotaanilloanimalanimarsenimoanocheanocheceranteayerantecederantepasadoanterioranteriormenteantesantes deantiguamenteanualmenteaadiraoapacibleaPagaraParatoaParecer
kuskina (neol.)PayaruLukiruaipurinaiaukay (a.s.)siwiuJ ,vakausachinamunachay (a.s.)chisinchisiyanakayninpaaupachanaaupamachuauPatayaukamantaaupaimanataimaukamantawatantinyaPanawataaichiitasnunachanrariy (neol.)rikurina
13
aPartarseaParteapellidoaplastaraplausoa@oaportaraPoyoapreciaraprenderaPresarapretaraprietoaprobarapropiadoapropiarsea propsitoaprovecharaproximadamenteaproximarseapuestaapuradoaPurarseaPuroaquel, aquello-aaque mismoaquellos-as
sakirinakunaanshuishkayniken shuti (a.s.)llapinataillani (a.s.)kipashutichayachinakunakemichaninchanayachakunawatanamatinamatiy (a.s.)iinachapakashka (neol.)chapakunasakumanta (neol.)llallichinasispalla (a.s.)sispachinamisanakuyuskakujuskakunauskakuychakayllachakaylla kikinchakayllakuna
14
aquellos mismosaquiaqui mismoaraaaraararaazorbolarca
arcillaarderreaarena
argurnentoartesanaarmarioarrastrararreglararregloarrepentirsearribaarrinconararroyoa|rugaartistaasambleaasar
ascender
chakayllakuna kikinkaypikaypillaunrisillkunasillkunimallkimaruy (a.s.)llinkirauranakancha (a.s.)akuallwiy (neol.)maki kapchi (neol.)warkurini (neol.)karastanatupayana (a.s.)tupayaniy (as.)phutikunaianankuchunchanaiuclumayusipunikapchiyek (neol.)wayka (a.s.)kankanawicharina
15
4900asear
asesinatoasesinoasasientoasimismoasociacinasombrosoasPectosperoasquearseasquerosoastutoasuntoasustarseatacarataduraataqueataratardeceratencinatraparatrsatrasaratreverseatrevido
millanillunpanawauchiniwauchikshinatianishinatakwaki (neol.)mancharikujriichaykashkajmillanayanamillanayaichalliiallwiy (neol.)mancharinachayachinawatanichayachiwatanachisiyanauyachay (a.s.)japinakipakipayanasinchichanasinchichaj
16
aumcntaranaunqueautomticoautomvilautorautoridadavaroaveavergonzarseaveraavinavisaravisoayerayudaayudanteayudarazadaazcarazul
yapanamanaraiPanaPaskikinkuy (neol.)kikinriy (neol.)kalla (neol.)yallike (a'.s.)chamichaipiskupinkarinachima (ncol.)pawar (neol.)willanawillay (a.s.)kaynayanaP.ayyanakeyanaPanakuchrniyuraj mishki (neol.)ankas.
mReO--.
-^-/-_!-:=--
--.:rUOra44 Oa-{'.:-6'roc^
o
--\s\-==
19
bachebachillerbailarnbailebaiadabaiarbai,banderabaarsebaobaratobarbabarbillababudobarcabarcobarrio
iarataiskallu (neol.)tushukhshuniurayuraykunaudnunanchaarmanaarmaniychaninay (nc'ol.)sunkakaillisurayukwanpukuwanPullakta kiti (neol.)tuntiksi
barrobasc
20
bsicamcntebastantebastarbastnbasurabautizobcberbebidabellezabellobendecirbenditobcnemritobesarbesobibliotecabichobienbienesbilleteblancoblandoblanquearbobobocabochomoboda
tiksimantayuPayupakuna (a.s.)taunakopasutiyakuyupianaupiaysumaykaysunuikusikellpunakusikellpujataumuchanamuchaykilliuuy kallanka (neol.)ita (a.s.)allinllaimaykunaawivu (a.s.)yuraillampuyuraiyachanataraishimikananasawariy
21
bofetadaboletobolsabolsillobombabonitobordeborrachobcquebostezarbotabotellabrazobrevebrillobroma,enb*iabrutobuenas nochesbuenas tardesbrerpbuenos diasbueyburlaburradabura,enbuscar
chaillaawiyu 1u.r.kamaakamaaku (a.s.)chokay (a.s.)siillamayamachashkaisachajaullarinachanka shicha (ncol.)kispi tachu (neol.)jakapakiiayriillariysaukaymantalaykawlsualli tutaaIIi chisiallialli punchauwakrakusipayayPantaymaskaymantamaskana
CO REO.2:.^r*
=
-..
._
tqr?nb
-:t/:-'-
*-
=.:z_@- =
25
caballocabellocaW?Acabezadacablecacharrocadacadenacaer
cajacalcetncaldocalendariocalentadorcalcntarcalicntecalmarsecalor
llokauywa (a.s.)ajchauma
umaska (a.s.)yawirka (ncol.)puyusapaujwaskaurmanaisanka (a.s.)llankella (neol.)inpachantay (neol.)koichik (a.s.)koichinakoichijaichinaruPay
26
calvocalzadocalladocallarsecallecamacamaraderacambiarcambiocambio, encaminatacaminocamincamisacamPanacampesinocamPocncercancincansanciocansarsecantantecantarcantidadcantocantorcapacidad
pairallankeupallaiupallanamarka ankawitusuinakay (a.s.)yankinayankiyyankipi (neol.)thaskianpurillaa (neol.)kusmallaksa (neol.)awi .jallmay (a.s.)apankora (a.s.)takisaykuysaykurinatakinaketakinachikaykay (neol.)takinitakichekatininiy (neol.)
27
caPazcapitalcapitncaracarctercaracterstica imay kay (neol.)
atininij (neol.)shukniki chani (neol.)waminka (a.s.)uyaimay iamu (neol.)
anakakillimsaiatunasiwatay wasichainanichainanallankay (a.s.)luluychalla raymiaychaaycha katuk (neol.)aycha mayui (neol.)chaniyuk (a.s.)chaimayuiiahmanpuriy (neol.)apakillka (neol.)kaaki (neol.)wasisawanakara
caramelocarbncarcaiadacrcelcargacargarcarSocariciacarnavalcarne
carniceracarnicerocaro
carpinterocarfeteracafrocartacartncasa
casarse
cscara
2B
casr
caso
castigocatarrocategoracaza
cazadorcazafcazuelacedercegarcciacelebrarcementerioceniccrocentrocera
cerca
cerdocerebrocerillaccrrarccrvezacestociegociclociertamente
yakallanparanti (neol.)iayratachullijamutaychakuchakunaliechakunamankapiirikunatutinakechipraainana (a.s.)ayaPanPaushpa sau (neol.)chaupimaphakayllasinturi (a.s.)utkumaphalla (neol.)wiskanaposokoytipaausaianan pachasullulla
29
crSafrocimacinecinturacinturncitarciudadciudadanoclaroclaseclavarclaveclavoclientecobri)cobrarco(trcochecocinacocinerocodocoSercopcolacolegiocolgandocolgar
sayriwina (neol.)umachakuyu walltay (neol.)wikarsillwiatijllana (neol.)iatun llaktajatun llaktachakukchiauiamutakarpunasutichiy (neol.)takarpuy (ncol.)wananike (neol.)katani -chaskinawaykunapuriy (neol.)waykuwaykuke (a.s.)kuchuchiapinajankachupachaupiyachaj wasi (neol.)wakushkawakuna
30
colocarcr]lorcoloridocolumnacolumna vertebraloorrurrccombinacinomedorc\crEnzarCOIIEThora de comercomidacomienzocomisin@ffDONTI)comodocompactocompadecercompaerocomparacincomPararcompasincompletarientecompletarcompletocomportamiento
churatanatlinpiyllimpiyuk (ncol.)tuni (a.s.)wasa tullumarkataiwi (neol.)mikuy pitita (a.s.)kallarinamikunamikuy suylla (neol.)mikuykallariyrantichay (a.s.)imaynashinaiaukay (neol.)kinlaillakipayanazujnatinkuchiytinkuchinallakipayaylluylla (a.s.)lluyllanalluyllaipusay (a.s.)
31
ccmpracomPradorcomPmrqcmPrcnderG)munaomnc0municlfct)nconcienciacondusinc0ncretocollcllrsocondicinconductorconfesarconfianzaconflictoconforrneconfundirsecongelarconiunbcofio(rconocidoconocimientoconsecuenciaconseguirconsep
rantiyrantike (a.s.)rantinaunanchanasapsi llakta (a.s.)sapsininakunawanchikakuy (neol.)tukunchay (neol.)naukii (neol.)yallinakuy (a.s.)p'ata (neol.)apachei (a.s.)rimainasuyaysasaytiukuchij (a.s.)sakapanarazuchinadirijsinariisiiyachaykatishlla (a.s.)taripanaanya
32
conscrvarconsiguientementeconSolarcontagiarcontaminarcontarcontenercontcnidocontcntocontestarcontinuacincontinuamentecontinuarcontracontrariocontrario, Por elcontratocontrolconvenirconvertirc0PacoPiac0razncorderoc0rocorregircolTe\o
iallchanachaymantakusichinachimpachinallekechina (a.s.)yuPanachuraychanachurayni (a.s.)samiiiayinaiakayiakaylla (a.s.)iakayanaaynichuranakuiaynintanina kushka (a.s.)yuPaPuypatachinakutirikunaakilla (a.s.)yachapay (a.s.)shutkukastilla llamawayu (a.s.)wanachinachaski (a.s)
33
cotTercoresPondercorriendocorTomPercortarcortecortinac0rtocosa
coser
cosquillacostadocostarcostillacostumbrecostureracoz
crearcreadorcfecercreenciacreer
cracriadacriadocrisiscristal
wayrakachanaiayinakunawayrakachashpakasuskanakuchunakuchuniyarapakudruiimaysiranakullaniwaitaychanina (a.s.)waitatulluyachashka (a.s.)siray warmi (a.s.)iaytawallpanawallpakwianaiiyiinauywaychinayanakechiki (neol.)yuraj kespi (neol.)
34
cristianocrticacructcndottzcuadernocuadracuadradofladrocuaiadaculcualquicr cosacualquier modo, decualquier (a)'cuandocuntofllartocubrircucharacuchillocuellocuentacucnta darsectentocuerdacuemo
cuero
kristuicjkawapayay (a.s.)chakakuyimla{chakata (a.s.)killka llastayuk (neol.)kuchuchaytawakuchutawakuchay (a.s.)panchumaykenimallapasmayken munaskapillapasmaykaimashnatawaikenkatanawisllatunikunkayuPayunanchanajawa rimaywaskawairak ara
35
orcrPocuestaouevacuidadocuidaroloculpaculpableculturaqmbrccumpleaoscumplirctrfvlcuadacuadocufarcrriosocursillocurva
,rt$uwichaymachayyuyapuy (a.s.)yuyaPunasikiiuchaiuchake (a.s.)runapakuy (neol.)umachawata juntay (a.s.)iuntanakirauakekatayiampinakukukemitanpi (neol.)llinku
ncA
:->
Wl*llcl:a;ot =
CH
chaparrncharcocharlacharlatanchicachicochichnchillarchillidochimeneachistechocarchoferchupar
tamiaturutuJuwararanawarananai (a.s.)kuitsakawanPrapunkikanananakananaywasipakukuywiniyikanapusake (a.s.)honkana
3I
}\ABtQ.ty-qy..4ftj.4
=,: qrun.aqs?-.1 --ol)taoglul't*to --=-
(vl/5'E;=r::
43
danzadaodardatodedebapdeberdbitdebilitarsedecidirdecirdecisindedicardedodefectodefenderdeiardelantal
tusuniychirmakunaatiilla (neol.)mantaukunpimanuy (a.s.)llapakaillapakarinaiamutana (a.s.)ninajanutay 1u.r.kukuna (a.s.)rukanawailli (a.s.)jarkanasakinaaukin (a.s.)
44
delantedelatardelgadodelimitardems, lodemasiadodemoniodesmostrardcnsodentrodenunciardepartamentodcportedcrechaderechoderramarderretirsedesaparecerdesarrollardesastredesayunardesayunodesbordardescalzodescansardescansodcscarado
aukinpiiaywana (a.s.)llauiusnuna
kay iawanyallintawan (a.s.)supay (a.s.)unanchachina (a.s')taskatkttchatanakinchay (a.s.)yallinakuy (neol.)chekaichekayjichanaunuyachinachinkanakuuana (neol.)chokchi (a.s.)sunchina (a.s.)sunchiy (a.s.)lliimanakarachakisamanasamaypinkanai
45
descargardescenderdesconocidodescubrirdescuidardesdedesdichadeseardeseodesesperacindesgarrardesgraciadesgraciadamentedeshacerdcrsnudodespaciodespedirdespertardespuesdestrozardestruirdesvestirsedetalledetencrdetrsdeudadevolver
kepiranauraykunariisinaiwamajamutanakonkaitullunamantaallinaymuruna
munaywauy kausaykasunaallinay (a.s.)
allinaymanta (a.s.)ruraranallatashkaallimantakacharparinarijcharinachantatunanatunachanapachallichirana (a.s.)sananpa (neol.)tapkanakepanmanu (a.s.)kutichina
46
dadiablodialectodilogodiariamentediariodibupdiccionariodichodiciembredientediferenciadifcildifcilmentedificultaddifuntodinerodiosdireccindirectamentedirectordirigirdirigirsediscodisarsodiscusindisfrutar
punchausupay (a.s.)auray rimayrimanakuy (a.s.)wiay punchau (a.s.)sapa punchau (a.s.)sikichay (d.s)shimi iuu (ncol.)nishkakapakizkiruuiinasasaisasallasasay (a.s.)waukkullkiapunchik (a.s)shinamanshinamanllaumachakeumanchanachikachinatumay (neol.)rupiyshiminakunaiaukana (a.s.)
47
disgustodisimulardisminuirdisparardispuestodisputadistanciadistinguirdistintodiversindivertirsedivisindoblardistribuirdocenadocurrrentodolenciadolerdolersedolordominardomingodondondedoadormirdormirse
uychumuiminapisiyanawachina (a.s.)wakichiikechunakuyaypa (a.s)ujichinauiinaijaukaiaukanarakitaparanarakichinachunkay iskayniyui (neol.)tukri killka (neol.)onkoynrnayanananayarina (a.s.)nanaykiwikanaintichau (a.s.)kukushka (a.s.)maypiwaympuunapuurina
48
dormitoriodrogadudaducodulcedurantcdurarduro
puu pitina (neol.)muspachiy (a.s.)tukichaniyukmishkiunalla (a.s.)unana
sallu
6tiet^^aa&rr ul? naoa
rtiti."\
51
eco
echaredadeducacineducarefectoejeejemplareiemploporeiemploeiercicio1, ellal mismoelaborareleccineleccioneselctricoelegante
ankayllipunkichinawiay (a.s.)yachachiyyachachinayayan (neol.)sayay (neol.)kayma (neol.)pakachani (neol.)pakachamanta (a.s.)rurapuy (a.s.)Paypay kikinruranaaillanichiilluni (a.s.)wayirka (neol)apii
52
elegirellos, asellos mismosembarazadaembracharseempedernidoemPezarempleadoemplearemPresacmpuiarenamorarseencantadorencar8arseencarSoencenderencimaenco8erencontrarenderezarendulzarendurecerenemigoenero
enfadadoenfadarseenfado
aillanapaykunapaykunakikinchichuyachiimachanarumishunkokallainallankaPu (neol)iatallinakallarikuy (a.s.)tankanamunaPayanalailaikunarinakunarininayachinaiawanpikentinatarikunachikanchanamishkiyanarumiyanacheinekekamayamiriiamirinaamiriy
53
enferfrutrenfermedadenfermoenfrenteenfriarengaarengordarenhorabuenaenlaceeroquecerenorgullecerseenofTlreenredoenriquecerseensalzarensancharenseguidaerueanzaensearensuciarentenderenterarseenteroenterrarentierroentoncesentomo
unkunaunkryudcichinpachiriyanallulanawirayanaiayllituillayutiichanaapuskachanamayshikanllikanikapaiyanayupaychanakinraychanakatilla (neol)yachachikuy (a.s.)yachachinamapachana.jamutanariisiyanashinantiiPanPanapanpanichaypachamuyuruni (a.s.)
54
entradaentrarentreentregarenvciecerenviarenvidiaenviudarenvolverpocaequilibrioequipoequivocarseefToreructaresbeltoescaleraescalofrioescalnescampadoescamParescaParescaso
escobascogeresconderescribir
yaykuniyaykunaPurachaskichinamachuyanaapachinamukeiimakanaminhnamitaturayiuo(nml.)witinawitiyiapanawayruichakanakartatipatatainashkatainamitikanapisipichaniaillanapakanakillkana
55
escritorescucharescuelaese, a, o
esemismoesforzarseesfuerzoesos, as
eso6 misrnosesPacioesPaldaesPafciresPecialesPecialmenteesPectacularesPectadoresPei)esPeranzaesPeraresPesoesPinaesPontneamenteesPosaesPosoesPufrresquinaestacin
killkanke (neol.)uyarikunayachaj wasi (neol.)chaychaykikinsinchichakunasinchikuychaykunachaykunakikinllapa pacha (neol.)washachekerinajanunpa (neol.)ianunmanta (a.s.)utini (neol.)utikerirpushuyaniyshuyanasankukiskatuypachallamasi warmi (a.s.)kusaprskukuchutiyachay (neol.)
56
estadoestanteestarestar haciendoeste (geog.)este, a, oeste mismoestiloestimarestirarestmagoestorbarestornudoestos, as, osestos mismosestrecharestrechoestrellaestrenarestrofaestroPearestruendoestudianteestudiarestudioestupendamenteestpido
kamachiy (neol)kirma (a.s.)tiyanarurashpaantikaykaykikiniamuchay (nml')yupaychanaaysanaiikeaaraachiikunakaykunakaykunakikikiskinakiskiikoyllurkallarinashuk arawi (neol.)chimanaruituyaniyachakukyachanayachayallinainara
57
etcteraevidentementeexactoexamenexaminarexcelenteexcePtoexcusa
exigirexistirexplicarexPlosivoexplotarexPresarextenderexteriorextranieroextraarextraoextremo
shina shinapish (neol.)riksillapajtataripay (neol.)taripana (neol.)kollanapisikepanpachaymaapayana (a.s.)kaskakana (a.s.)sutichana (a.s.)tipitipinaninamastana (a.s.)jawajawarunawatukunanamishpallatinkuypura
61
fbricafcilfacilidadfacilitarfacilmentefacultadfalsofaltafaltarfallarfallofamafamiliafamiliarfamosofantasmafarmaciafascinar
usiani kallanka (neol.)sasanajsasanakay (a.s.)sasachinasasamantakamakuy (neol.)llullachusay (a.s.)chusanajaukochanajauku (a.s.)uyay (a.s.)kajkunakainakuyuyaykui (a.s.)atimullpujampi kallanka (neol.)itumiana
62
fatigafatigosofavorfavor, porfefebrerofechafelicidadfelicidadesfelizfeoferiaferrocarrilfestivalfiarsefiebrefiestafigurafiiarfiiofilafinfin de semanafinalidadfinofirmarflaco
utiyutiskaiaumay (neol.)iaumaniiypukuykizayri (a.s.)'samiynaPayl,ttsiiparkakatukarar (neol.)raymisuyarinakaiay.raymiriichaytajyanataiyaisinrutukukuyiuntaunak pundrau(neol.)tukuyninshallunaiurinkillkana (a.s.)tullui (a.s.)
63
florfondoforasteroformaformalformalidadfortalecerforzosamentefotografafracasarfrasefrecuentementefregaderafregarfreirfrentefrescofrigorificofrofronterafiontnfrotarfrutafrutofu"gofuentefuera
tikaua
iawar-unawallpay (a.s.)kapaikapaikay (a.s.)kallpayanakallpamantaumallikuy (neol.)chirmanaishkanka (neol.)tuychikallalumpanatianalumpanalleiwina (a.s.)aupachirinchirirani (neol.)chirikayllansapa pirka (a.s.)kitunawayuallay (a.s.)ninaPui''uiawa
64
fuertefuerzafumadorfumarfuncionarfundamcntofurdirscfuncralfustefuturo
sinchiikallpakosichekkosichinallankina (neol.)tiisichuyachinaayarmakasiwaiipapacha
6V
:=\..:\-:
=rr-
67
gafasgaiotalletaganadoganadorgananciatanarSanasgarabatogargantaSa|Tagastargastogatogemelogeneracingeneralgeneralmente
kespi-llasta (neol.)tankakusani (neol.)wakra iuumisanikemisani.mirachinamunanijachunakuasilluchijchanachijchaymisitiratanchasaPsisapsilla
6B
gentegentiogestogirargohrnargobiernogolosogolPeSomagordogorrag0tagraciagraciasgraciosogfadograndegranizogranogranuiaSrasagratisSravegritogrucEogruendognPo
runakunanrnajuukensimujrunakamanakamayiilluitakaniwekenwirachullusutukellmayPaykellmaiuypachi (neol.)iatunchiichichoilloapachelleiwiyankallaiayniikaparirakuikototushpatt
69
SuaPaguardafguafdiaSUefraguaguirogustargusto
wayna (a.s.)wakaychanaarariwaaukanakuyranPanikechimllimallinamalliniy
HAB tM(nCIkT( ([r ((r((t(.(
N)
tll) t 2(lt tl/ r ./-qv n ensc
Vittti.t
(.tt tt ) j'll'li!,]l{,ll
_._-
:+-L
-/
73
haberhbithabitacinhabitantehabladorhablandohablarhace tiempohacerhachahaciahallarhambreharinahartarsehastahechohelado
tiyapunauisachiikallanka (a.s.)kausakerimarairimashparimanaaupamantanrnachanpimntarinayarkanajakisajsanakamaruway (a.s.)kasay
74
hembraheridaherirhermanahermanohermanoshermosohermosuraherramientahervirhiclohierbahicrrohigadohiiahijohijoshilerahilohincharhipohistoriahocicohogarhojaholahombre
chinakirikirichanaaawaukiwaukikunaaknuisumaikaychanrara (neol.)tinpunakasayyuyukillaykukupinushushichuriwawasinrukaytupankinaiikuchekak willay (neol.)suytuwasirap iyau yauruna
IJ
homenaiehonradohorauna horahormigahornohortalizahotelhoyhuecohuertahuesohuevohuirhumanohmedohumildehumohumorhundirse
muchaykuniyyupaisuylla (neol.)shuk suylla (a.s.)sisiwateyaniatakukorpa wasi (neol.)kunarrPuiruchakratullunnhmitikanamnakaymikiullpukuikosikimilli (a.s.)chinkarina
S[Al0rE
5"tt{
It
ll
fl
rl
,r 11 ll
It ltll
t, llll tt
llln
ll
a79
ideaidiomaiglesiaignoranteigualiluminarilusinimagenimaginacinimaginarimbcilimpedimentoimpedirimpermeableimponerimportanciaimportanteimportar
yuyayshimiapu wasi (a.s.)yachaynaikuskakanchanallachiumallikuy (neol.)umallichaniyumallikunajayulaijarkakijarkanamikinajiayratana (a.s.)anchayupayanchayupaisatichina (neol.)
80
imposibleimpresin
atikunai (a.s.)llaichani (a.s.)
imprevisto titunai (a.s.)impuestoincendioincidenciainclinarseinclusiveincreibleindicar
kinchuiy (neol.)ninayayminkalla (neol.)tiisuchinakinchulli (neol.)ianai (a.s.)tuksina
indio llaktchakuk (a.s.)indirectamente chikanai (neol.)indisposicin wakichinay (a.s.)infeliz kusinai (a.s.)inferior urayinfierno supay-pacha (a. s.)influencia yuyaykuni (neol.)influir yuyaykune (neol.)informacin chatapukuy (neol.)inierto komiinmigrante yaykukuk (a.s.)insecto aallu (a.s.)insensatez pokeskay (a.s.)insensato pokes (a.s.)institucin wallpachay (neol.)inteligente umayuiintencin munay (a.s.)
81
intentarintercambiarintercambiointersinteresanteinteriorinterrumpirintermpcinintestinointilmenteinvencininvestigarinvestigadorinvitarinyeccinirizquierdaizquierdo
pitminatikrachinatikrachinitijsu (a.s.)aiyai (a.s.)ukuallkachinaallkayakalliyankallajurkay (a.s.)maskachakuna (a.s.)maskapuaypurinayaychinay (neol.)rinaitlluki
')v860
ri
ll rl tl
I
0
o-tE;7t @ o
85lFb^jarraiaulaiefejomalprobapvenjubilarsejuegojuevesiugadorjugariugueteiuicioiulioiunioiuntarF nto
takrawichiuruyaukejurkay (a.s.)mukuimillaitichina (neol.)pujllayillapachau (neol.)puillukepuillanaachachay-uyaniyuijaukayaymuraytantanakuska
86
Frariustoiuventudruz9af
chekallantanachekanchaiwaynakay (a.s.)taripana
89
labiolaborlabradorlabrarladoladridoladrnlagrimalamentablelamerlanalanzarlpizlargolstimalavarlealeccin
wrrPausianiyapunakyaPunachinrwokanisuakwikillakinallallaimanamillmachinkichanakillinsa (neol.)suniisunkunanaymayllanayantayachachi
90
lectorlccturalecheleerlejanolejoslengualentoletralcvantarlcyliarliberarlibertadlibrelibroligerolimitarlmitelimpiadorlimpiarlimpiezalimpiolnealolistalobo
killkarimak (ncol.)tkillkarimay (ncol.)millallikillkakarimani (neol.)kan ikarukalluiayroikitika-sikichay (ncol.)iatarinakamachishkakipichanakispichinakispikaykespijkillka iuuy (neol.)wayrallasikenasikepinchayrina (ncol.)pinchanapinchaypinchaisekewatanikillka suyu (ncol.)atuk
91
locolocuraIodo
utiiutikayturuujsarinawasasunikay (neol.)waitanakunachantakitikillakillaka (neol.)kanchay
lograrlomolongitudluchaluegolugarlunalunesluz
LL
llamadallamarllanollantollavellegarllenarllenollevarllorarlloverlluvialluvioso
95
waiyaywaiyanapanPawakaytirani (ncol.)chayranajuntachinajuntashkaaPanawakanatamianatamiatamiayuj
MV,SKOSflr
rl
llrt
4
rl
tf
tf
il
99
machomacizomachacarmaderamadremadrinamadrugadarnaduromaestra, omazmalmaldadmaldecirmaldicinmalditomaletamalomalvado
orkorunkichankanakurkumamamaka mamatutatu tapukuskayachachiksaraaucha (a.s.)auchakay (neol.)akanaakayakashkaapaymina (neol.)akuchaakuylla
100
manarmanchamandarmaneiarmanera
pukyunawisnikamachinaiatallinahamuy
manera, de alguna iamumanta (a.s.)manera, de cualquier iamullamnta (a.s.)TEITOrnarcpmantamantenermantequillamaanamquinamquina de escribirmarmarca
marcarmarchitarmarchamarcharsefrureomaridomarineromariposarTuITOnmartes
makimautuyakollauywanauiulla (neol.)pakarinkallpayachak (neol.)kellpayachek (neol.)mamakochaunanchiunanchanachakishkanarichaniyripurinaumrmu)uykusawanpumayuipillpintuchumpiatichau (neol.)
101
martillomafmmsmscaramatarmateriamaterialmatrimoniomximomayomayofmayoramearmecnicomediamidianochemediantemedicinamdicomedidamediomedias, amediodamediadormedirmeiillarnepr
takaniiatunpukuyaswansayatawauchinaimayay (neol.)imaykana (neol.)suwa
imaymanaaymurayiatumiiatunni patma (a.s.)hispanakikinkuy (nc.ol.)chaupichaupitutasuskunta (a.s.)iampijampinayuihpuchaupichaupinchanichaupi punchaurimakapuke (neol.)tupunakaillaaswan alli
102
mclorarmelodamellizomemoriamemoria, defncncionarrncndigomcnearrTEnorrTpnosmenos, almenstruacinmentemcntiramcntirosomcrtrmeollomcrcadomercccr
TSmesa
mctromezclarmicdomiedosomiclmicntras
paukanaauraytakiiskay wachashkapikeapikeamantaninauskakuy'kurukachanasullkaykesapanaPasyawarikuyyuyanillullallullaikaillichilina 1".r.katukamanakillaiamparatupuchay (neol.)chajrunamanchanimanchaniilachiwapachantin
103
mircolesmierdamigaminoriaminutomo,mirarmismomisteriomitadnuomodamodelomoderno,modestonpdomoiarmolestarmolinornornentomonedaITNTDmontaamontarrnontemontnmorado
koyllurchauakahuchuyllapisinmi patma (neol.)chillina (neol.)ukakawanakikinukullikuskankoawamaikay (neol)kaymawamai(neol.)ullpuykuiiarnuyiuknaakaichinakutaritaychikallaillakusillurukukapaykunatkukotukulli
104
moralmorcillarnordermorirnrosca
mosquitomostrarffiotorrnovcrmovimicntomuchachamuchachomuchos (as)mrdomueblemueca
muelamuellemuertemuertomuicrmultiplicarmultitudmundomuetamrrlomsica
tinriisatinikaminawaunachuspituna chuspirikuchinakallpayachiy (ncol.)kurunak,ryuysipas (a.s.)wayna (a.s.)ashkaamijurutmi (a.s.)inkeywakorurtrpuwauywauiwarmimirana (a.s.)imaymanapachaufPuaychanauraytaki
105
msicomuslomutuamentemuy
waurakechankawakuancha
Elf
tl
tl
ll
109
nacernadanadarnadienarznatanaturalnaturalezanavaianecesarionecesidadnecesitadonecesitarnecioneSarnegigentencSronervio
yufrnamanakai (neol.)pillwinanipisinkaallpiaparishkapakaritumillamubr,rjmutsuniy (a.s.)mutsuchajwrnanaPanramananchanakellakuiyanaanku
110
nervroso
nevar
nio, aninidonieblanietonieveningun (o)ninguna parte, ennivelronochenombrarnombrefiorTnanormalnortenosotros, asnosotros mismosnotanotarnoticianotorionovelanovianovio
iarkuiritinaayunikesaPuyuchuripawanri timana imapasmana maypipasuypachinimulantutasutiachinasutiyachashka (neol.)wiaylla (a.s.)chinchayukanchikukanchik kikinmastaray (a.s.)musyanauyarinimusyakuikamuy (neol.)sallamunake
111
novlosnoembrcnubenucleontdonuera
nuesrcnuevo
nuevo, denrreronuncl
sallantinumarayPuylrchillina (a.s.)kipuuichaukanchikmusr{musujmantachikatay (neol.)manapunin
OBRIgRO
115
o
obcecarseoHecerobjetivoobietoobligacinobligarobraobreroobeceroobservacinobstculoobstante, noobtenerocasinoccidenteoctubreocultar
mana niskaaranauyanatukukuyimay (a.s.)manukaytajmanallankakuy (a.s.)chamake (a.s.)mapakawaysasay (a.s.)Panapasusachinaraykukuntipuchykizpakana
116
ocultoocuPacinoctrrirodiooesteoficinaoficioofrecerodooigaoirojalopolaolcrolorolvidarollaombligoopcinoPeraropininoracinordenordenadorordenarordinario
pakashkasuyuy (a.s.)yallikuna (neol.)cheknikuntitukri kallanka (neol.)tukri killka (neol.)sakumayuyariniuyayuyanaikiawimachapumuskinaasnay.kunkanamankaPuPuchiilla (neol.)ustuna (neol.)iamutayrimaykatinakuysinriy (ncol.)katinakunakasi
117
orejaorganizarorguloorgullosoorienteorigenorillaorinaroooscurecer
oscuridadoscuno
060otoootrootro, eloveiaoxidantexidooyente
rinrichikachana (a.s.)kollana (a.s.)kollanaiantikallarpataiispayanakoritutayanatutatutayajukumaripukuymitawaiwajkakastilla llamamujsachijmujsiuyarik
rft(///)
121
pacienciapacficoPadrePadrespadrinoPatarpginapa80pasPaiapjaropalapalabrapalaciopalizapalipalomaPan
llanpukayllanpujyayayayantinmarkakiurkana (a.s.)rapi (a.s.)iurkay (a.s.)llaktaichupiskutr*ushukshimillakapakwasitakanikaspiurpitanta
122
panaderaPanaderoPanoramapantalonespauelopaPelpapillaPaqueteParParaPara quParaguasPararParecerParecidoParedpareiaParienteParirParoprpadoParqueparrandaparteparticiparPartidopartir
tanta katuk (neol.)tantamayukmuyukawa (neol.)walltaku (a.s.)warakaachu (neol.)llapishkakepiyanantillanPakimapakachiwa (neol.)sayanariichinariichijpirkayanantinyawarmasiwachanasayayllipiinkill (a.s.)chachaypatmachaskinaphatmiphatmana
123
pasado maanaPasarPasearPaseopasillopasinPasoPastelpastillaPastorPataPatadaPatataPatinarPatiopatopatriapatriotapatrnPazPecadopechopedazopedirpedopegaientoPeSar
minshaallinarirayanariray (a.s.)m$matuyur (a.s.)tatkimishki tanta (ncol.)murku (ncol.)michekchuschasamchakuniPAPAsuskanakancha'kulltayuri llakta (neol.)yuri llaktakuk (ncol.)kalanayak (a. s. )nanikay (a.s.)jucha (a.s.)kokan (a.s.)p'akishkamaakunasupikaskachikaskachina
124
PernarsePeinePelarpcldaopelcapelculapcligropcligrosopclopclotapellizcarPenapcndientePencpensamientoPensarpenltimopeaPcorpcqueopercibirperdedorperderprdidaperdnperdonarPereza
naichananaichikaranasikanimakanakuchuwi (neol.)mailluymajllujphullupapa aukitillunallakiywakuulluyuyayyuyanaaupakipa (a.s.)kakaaswan auchaiuuimusyanachinkechinkachinachinkaypaskapuypaskapunakellakuy
125
PerezosoPerfumeperidicoperiodistaperiuicioPerfnanecerpermisopermitirPeroPerroperseguirPersonapersonaiepersonalidadpertenecerpesadoPesara pesar dePCSCapescaderapescadopescadorPescarPcoPestarapestilenciapestillo
keltakuimutkikarma kellka (neol.)karma kellkachak (neol.)chirmawiapana (a.s.)kachariykacharinaichakaallkukatipayanarunarunake (neol.)nrnapukay (neol.)kapunallasaillasanaPanaPaschallwaychallwa katuk (ncol.)challwachallwanayukchallwanallarayuyukiasnayputi
126
peticinpetrleowzpicarpicopicorPicpie, apie, depiedrapielpiernapillarpimientopincharpintarpinturapiollpisarpisopistapizarrapizcaplacerplanplanchaplanchar
manayrumi wisisi (ncol.)challwakatkenatapsakatkenichakichakimantachakinparumikarachankaiapinauchutuisinallinpinallinpiyusa
sannasrfuykancha (a.s)kullulanasisikochukuyumallikuy (ncol.)kanipu (a.s.)kanipuna
127
planoplantaplantarPlataplatoplayaplazaplazoplegarplumapobrepoc0poderpodridopoesapolicapolticapolvopollitopolloPOnerPorporfiarPor eso
ror lo rnenospor lo tantoPor otra Parte
panpamallkimallkinakullkichuamanyaiaukay pata (a.s.)rpa pundraupataranaPuruuskapisia tiyismushkaarawiy (a.s.)chapa (a.s.)atianya (neol.)konchoyiikuchinchichuranaaykurimakachanachay raykupanaPaschay raykuchakayta
128
PorquPOr Si acasoporccntaieporqucF)rqucraPortalPOrtarscPOsadaposecrposibilidadp()strepozopradoprccioprecisarprctisoprcfcrirprcguntarprcmiarpremioprendcrprcocupacinPrcocuParsePrcParadoPrcPararprescntarprcsidentc
imaraykunmana yuyayllapipachajllapi (neol.)mantakellemasma
pasarina (a.s.)tampukapuanaatikuykepai (neol.)yaku-puiyuwayllapanpachanipaktana (a.s.)paktashkachijllunatapunachaninchanachaninchatipanaputikuyputikunatitu (a.s.)ruwnasakomana (ncol.)kamachikuk (ncol.)
129
PrcsronarPrcsoPrcstarpretextoprimaprimcramcnteprimeroPrimoprincipalPrisaprisinPrivadoProbarproblemaprocurarproducirproductoprofesinprofesorprofundoProgramaprogresoprohibirprometerpromoverProntopropictario
llapina (a.s.)watashkamaanaiawa panpachay (a.s.)Panayshukmantaaupaituraykollanaiuskaywatay wasiakora (ncol.)mallinasasay (a.s.)pitwinawacharachana (neol.)wacharachay (ncol.)uksachi (ncol.)yachachiktukuiwakichiy (ncol.)kururay (neol.)amatanasimiinatankana (a.s.)uskayiatallikuk (a.s.)
130
ProPioProponerProPsitopropsito, aprotcrcinProvechoProvocarprximoprudentepruebapublicarpblicopudrirsepucblopueblopuentePuertaPuertoPuesPuestoPuestoquepulgapulmnpuntapuntopuo
Pufo
kikinsakomanasakomay (a.s.)sakomanta (ncol.)yanaPayallichaypiachinasispaimujmiillamiyuyaychanauyaychayismunallaktaayllu iuu (neol.)chakapunkusenana
maiayanaiaykallapikisurkaaupitupsi (neol.)chuimillunchai
H
133
que(comp.)ququedarsequchacerqueiaqueFrsequemarquererquerido, aque$oquinquicnquieraquietoquitarquis
as aswanimakepakunaruanachatakuychatakunarupachinamulunamunaskamasarapimaykinpasaiikechunaicha
REAt 3A,"',,H",,i (,EJ .lr{lfln rl r I
il^ | lrllllltllI
A
137
rabiarabiarrahradiofazraiarseramaranarpidorarorascarse
rasguorastrorataratoratnfayarayo
Prnaypiarinachupayawirka uyay (neol')sapicheitanachaprakayrauskayaykuiaspikunaiallpinisaruskaiatuniukudtatuypachallaiukuchasekeil lapa
138
raTara?nrealrealezarealizrreanimarserebaiarcbaorecadorecelorecibirrecinrecipienterecoSerneconocr
recordarrccreo
rectificarrectorcruerdorc'cuerdosrecuPerarrecuPerarserechazarredredondoroducir
chauchu (a.s.)chekakaykapaikapai kaysutikayana (a.s.)aiyakuna (a.s.)uraykuytamakachamanchaychaskinamrstchawaypallarinariksipanayuyarinakerikunisiuchinasiujyuyariyyuyarikunisayachipunasayachiripunakutipanallikllasuntutaisayachina
139
referenciarefleiarreflexionarreorzarrefrescarrefugioregalarregaloreginregistrarfeglaregordctereSresarregular (adv.)regular (adj.)regular (verbo)reinarelacinrelativoreloiremdiorcmoremoiarremovcrrcndiiarendirserenovar
ashtakuy (neol.)rirpunaiamutanakallpanchanachiriyachinakespinisuchinasuchikitiiallchanayachashkatikejkutimunamurmumantamunrmjtupuchanakoyaashtay (neol.)ashtaymanta (neol.)suyllakuna (neol.)ianpiywanpuwinaiukuchinakuyunchanakallawaskiyanamusuichayana
140
rentarenunciarreirrePararrePartirrePentinamcnterePetirrePresentantcrePugnanteresbaladizoresbalaresiduoresignacinresignarseresolverrespetorespirarrcrsponderresponsabilidadresponsablerespuestarestarrestaruranterestoresucitarretirarseretorcer
kapupuen (a.s.)amayakana (a.s.)makanakunamasyanaachuranatuypachallawaikutina (neol.)umanchikmillaylluskailluskanapuchuarikashkani (a.s..)aricharina (a.s.)panpachanaiayniysamarinajayinarurasamikay (neol.)rurasamii (neol.)iayiykechuna (a.s.)mikuy kallanka (neol.)kechuykausarinpunaitirinakewikana
141
retrasarretrasarseretreteretroccdiendoreuninreventarrevs, alrevistarevivirrevoltosorevolucinrevolverreyriachueloricoridculorifarinconrionrorisarizadorobarroca
rodearrodillarodillas, de
kepachina (a.s.)kepachirina (a.s.)llumpanta (neol.)kutipukunaiunrytipinaiinchaykawani (neol.)kausarinapawaychai (a.s.)pachakutiy (a.s.)tansanapillkuiudruymayuchariyukasipayanii (a.s.)sami (a.s.)iukiwasarurunmayuasikupajsuwanakakatumainakonkorkonkormanta
142
roirromeraromPcrroncarroaroParostroruedaruidorurDr
pukaayma (a.s.)llikinakorkonakarachaunkulliluy (a.s.)uyati4kullpankorpilailay
146
salivasalnsalsasaltarsaltosaludsaludarsaludosalvaiesalvarsanar
sangrarsanSresano
sardinasartensastresecar
secf)secretariosedscguirsegrinseSuramenteseSwoselvasemana
tukaykallanka (a.s.)iilli (a.s.)pitanapitanithani (a.s.)napaykunanaPaytillakespichinataninasirkanayawartaniichikuriwichi (a.s.)siraymayukchakinachakijwillapu yanapak (neol.)chakikatinakuskachi (a.s.)taiyalla (neol.)taiya (a.s.)sachaiuntauna (a.s.)
169
vctes, alSunasveces, muchasvia jcvibrarviciovictoriavidavieiavieiovientovientreviemesvigilarvinagrevnculoviolenciavirgenvirtudvisitavisitantevisitarvspcravistaviudo, avivaviviendavivir
maynrnPkutillaapuripikuykachanataranillal likausaypayamachuwayrawijsachaskachauchapatiyanasatku (a.s.)tinkikallpakamay (neol.)llumpajallikay (a.s.)rikutamuy (neol.)rikutamuirikutamuna (neol.)kaynawankawanipasu ijmaiayl likausa tiayanakausana
170
vivovocabulariovolarvolcnvoluntadvolvervomitarvosotros, asvosoFos mismosvotovozvueltavuestrovulgar
pawai (a.s.)shimi iuu (ncol.)Pawaynina ukumunaykutipunakipnanakankunakakunakikinaillasta (neol.)uyanchi (neol.)muyunrnikarunapajwlsu
YA(TR,@,,
utt ;l I
t
ltt.,
lrll
It
Ilu
ll
fltto
,l
ltll
tfl
rr llrt
t
173
vyayaceryernoyoyo misrno
pishasirinatullkaukauka kikin
0L06rc0\0
177
zaPaterozaPatilla?zPalozafzaT,nAzoolgico
arDzurdo
shichaymayuklanke (a.s.)shichatankarkitiwiwa intuy (nml.)llariiillilluki
179
BIBLIOCRAFIA
AGUILAR PAEZ, Rafael.1587970 Cramtica Quechua y Vocabularios (adapta-
cin de la primera edicin de la obra dc Anto-nio Ricardo "Arte y Vocabvlario en la LcngvaGencral del Perv llamada Quichua, y en laLzngla Espaola, Lima.
ALMEIDA, lleana.1987 lxico Minimo (Shimiyuk Panca) para el pri-
mer tomo de la Gamtica Quichua (QuichuaRimai Yachai 1). Centro Educativo MACAC,Quito.
1990 Investigacin lxica para el libro "HatarishpaNnim" de Marta Bulnes. Editorial "El Coneio".Quito,
1989 "Hacia la recuperacin de la lengua Quechua".Ponencia presentada al Seminario sobre nor-malizacin de las lenguas andinas, Santa Cruzde la Sierra.
180
CUSIHUAMAN, Antonio.7976 Diccionario Quechua, Cuzco-Collao' Ministc'
de Educacin, Lima.
FARFAN, Jose M.B.7964 Glosario de Voces lndgenas en el libro Hisloria
del Per Antiguo de Luis Valcarcel. Tercer To-mo, Editorial Juan Mejia Baca, Lima,
GUARDIA MAYORGA, Cesar.lg73 Cramtica lQchwa. (Lista de partculas y diccio-
nes quc se emplean en la composicin de nue-vas palabras) Ediciones Los Andes, Lima'
LARA, Jesus.1978 Diccionaio Castellano-Queshata,Que sh w a -
Castellano. Editorial Canelas, Cochabamba'
LIRA, forge.1941 Diccionaio Kkechuan'Espaol. Universida
Top Related