8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
1/225
Acerca de este libro
Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.
Normas de uso
Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:
+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.
Acerca de la Búsqueda de libros de Google
El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
https://books.google.com.br/books?id=HPpA0jI2EWoC&hl=pt-BRhttps://books.google.com.br/books?id=HPpA0jI2EWoC&hl=pt-BR
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
2/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
3/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
4/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
5/225
\
<
»-
.
r-
' > »
> -
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
6/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
7/225
Cerne dieshommts
v i t r t t m ptperare
fugaces
i
Cmtudetndecara vermibus ¿fcadutur.
Sedmtgis
e x i g í a
cernasin imagine l i b r i ,
Ars vera
mortis
qaam
b e n e f i c i a
u b i eñ.
\
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
8/225
.
A
LA
SEÑORA D -
CATALINALIVIA
Dama
de
í a Sercn . Infanta D.
Ifabel Cl ara Eiugenia.Fr,
Ge-
ronymo
Gra cia n de
J a
Ma
dre d e D i o s. S . ,
Vanelo nueftro Señorf e
lleubpara fia l a
Seño»
ra Doña
luana
de
l a *
^incurt,
Camarera
Ma
yo r de
fu
Altezg , t i a
di
Vueflra
Señoria, rm b a i l e p r e j e n t e , ayu»
dando afu t r a n f i t o :y di graciada
T > i o s »
yiendo
e l
cuy
dado
,
d i l i g e n c i a
y
f o l i c i t u d ,
que Vsó y
en todo
l o que tocaua en lafa*
luddefu cuerfoj m u c h o mayor, para l a
Ji l i n a c i ó n de fu alma :y porque Vueftra
Señoria
mepidió , l e
d i c j j ' e p o r
e f e r i t o a l *
¿una* de
Im cofa }
que
a l l i
l a diximos e l
a
2
Padre
i
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
9/225
EPIST. DEDTCAT.
y
l a bu
certidumbre
deju
h o r a . , que
no bar
a
d a *
ñ o e f l u d i a r l a
,/aberlaj
extr
c i t a r l a
en
toda l a
l u d a .
í) e f e l a n u e í l r o Señor
a
V.
S. tan l a r g a , c o n t a n t a [alud , e j p i r t t u ,
amorfuyo
,y buenos f u c e j f o s , e j p i r i t u a *
l e s y
t e m p o r a l e s
,
como
yodejfeoy
ruego.
TABLA
i
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
10/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
11/225
TABL
A-
han de ha%tr por l a s animas de purga
t o r i o :
que
fon,MijJas
^Indulgencias,
Ora
c i o n e s , Limof
ñ a s ,
' P e n i t e n c i a s ,
Obras me
r i t o r i a s :
y
cumplir
fus
o b l i g a c i o n e s ,
y
nf*
tamsntos. 134.
Séptima
p a r t e . Ve l a s f i e t e c o n d i c i o n e s , que
ha de t e n e r
e l que ayudare
a
b i e n
morir , y
algunos a u i f o s que
ha
deguadar ¡ p ara ha -
%er
eñe
o f i c i o
como
conuiene.
\%7
f
. .
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
12/225
Appro.baíió:
ADfolatiani
morientium , torumque [idem&
jpemconjirmandam,&i a b o l i t e n t
a i t o n e s ,
(qua
tune tempora f i l e n t
e f f e
f o r t i o r e s
)
deumeen-
d ¿ t s ,&gnofeendas
:
atque
ad viuorum doclr'mami
&ntparauonem mbrtü.fruftuose
v a l d e
(meo
i n d i
c i o ) i n lucem v e n i e t l í b e r i t t e c o m p o f t t i u
a Reueren-
do admodum
Patre Magiftro
Fr. Hieronjmo
Gra
c i a n o
a
VUtre
D ei
, c u t a s
t i t u l a s
,
Arte
de
bien
morir
, ñeque
i n
e o (cum
a t i e n t e
legipm ) i n u e n i
quodfidei Catholiat a d u c i rfum videatur , aut San-
horum Vatrumfententtjsjfacrorumue Couáliorum,
i n quorum
fidembae f c r i p f i ,&u b f i g n a u i 2j. ApiU
«nno 16)4.
ir.
Andreas
a
S o t o .
Viíb t e f t í r r i o n i o Reuer.DominiPatrís
Andres
a So t o ,
Seren. Infantis Principia
noftrie Confeffarij d e hoc tradatu , P er
mitio
vt
in
lucem
emittatur.
Datum
Bru-
x e U ' a s die 2 9 . I u l i j 1 6 1
4 .
Petrus Vincks.
T b e o l .
L t c e n t . Decanto
C o l l e g .
E c c l e f . B . Guduk.
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
13/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
14/225
F o l . í
PRIMERA PARTE;
Éri
que
f e pómn
f i e t e
reglasgéheraiésja*
ra b i e n mmt , quefe ban d e procura?
poner en
obra
,
quando
a j í
Ytáa
>
/alud.
dApifvto t
De
laRegla
primera¿
Quien ( ¡ u i f t e r e morir b i e n
,
vina b i e n - q u e U
buena v
i da e s c a u f a d e l a buena m u e r t e »
Ienauenturados l o s m u e r t o s i
< ¡ w
mueren
e n
e l
Señor
(
co-
b m ¿ {
mo f e
oyb
en vn a
voz que mbunl
baxaua d e l Cielo :
)
por- W™°°
que l a s obras
buenas
qu e f ¡ o n t U f .
hizieronenla vida,
e f l a s
l e s a c o m p a ñ a n ¿ p o c a l .
en
l a
muerte.
Y
á
l a
buena
vida
f e
l e
de-
* 4
' * .
l i e l a buena muerteé Regla e s euidente
de Philofophia
, que
en
todas l a s
c o n s
A natu-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
15/225
j e Arte de
naturales y fobrenaturales , e l
principió^
me d io, y
f i n fon
conformes.
Bueno fuo
e í principio.y l a puerta
por d o n d e entra
mos a f e r Chriftianos
,
que e s
vida
de f a -
E«ra Ec J u d ^ put¡ no
U
ay
fuera
d e l a Y g l e f t a .
En-
n c n e f t
tramosal
principio,
q u a n d o
nos
bapti-
i i i u s . zaron, renunciando a Satanas ; abriendo
l o s oydos
para
oyr l a
palabra
de D i o s ,
n i a s
q u e
g u a n d o
nos
pulieron
en
e l l o s
f a l i u a ,
qu e
i e h a z c n f a l e de l a boca d e l Sacerdote : y en n u e -
e n e i e a p f t r a
Iqq^ nos pufieron
f a l
de f a b i d u f i a :
l o q u e i i g He ua mo s v na candela
en
l a
mano
,
pro-
m f i c a n . metiendo
f e
con
obras buenas ; l a u a r o t í
nos
enla
fangre
de
Chrifto
:
y
nos
v e f t i
mos de
vn a
veftidura blanca, en
f e ñ a l
dé
D e c l a r a -
Pureza. Efte
fue nueftro
p r i n c i p i o ,
haf-
c i o n d e t a que
llegamos
a l vio
de
l a
razon, qu e
l a s
c e r e - ¿e a j ¡ ¿ h a f t a qUe
morimos e s e l medio : f
roo mas
r n } . *
d e i b a p .
« e nelte
m e d i o
tiepo
nos
apartaremos,
t i l m o p>
y
renunciaremos a l a s pompas d e l dc-
iuk*
monio:y oyendo
l a palabra de D ios
,
ha
blaremos bien ,
obrando co n l a s manos ,
loque creemos
co n
l a candela dela luz
P r o n . í * . de J a
f e : y i i
qua nd o caemos (que
a l f i n
i n d i e c a -
f o f t i o s f r a g i l e s
,y
p o r j u j l o
q u e
i c n o
f e a
, c a t
d u i u f t u s f i f t e v e y e s a l d i a ) acudimos luego a lauar-
. nos
C
y
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
16/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
17/225
4 Arte de
Aquellos varones excellen
t e s , d e quien
dize
e l Efpiritu Santo, queviuiero bien,
como
Abraham
,
I f a a c
,
Iacob
,
Tobias
,
Lazaro,
y l o s desias, tambien dize e l
G e n e f . 9 . mifmo Efpiritu Santo , que murieron
' 5 t , 5 '
& b i e n .
Porque
de vnos
f e dize , que fue
ron lleuados
con f u s
padres á l a g l o r i a
;
de
D a u i d
que
murio
v i e j o , r i c o ,
y
fue
re
cibido eael
Cielo ,
Tobias
con temor
d e
Dios,
y
con
gozo
fue fepultado : & Laza
ro lleuaron l o s
Angeles a l feno
de Abra
ham ,
pero
quando murio e l r i c o aua-
riento, fue enterrado en e l i n f i e r n o :
y
f i
lialmente
quien
bien
viue,
bien
muere*
. Capitvlo I I .
De
l a
Regla
fegun da.
Tara
b i e n
morir
,
e s b u e n o p e n f a r
en l a
muer
t e , Torque e l
q u e
d e l l a
fe a c o r d a r e ,
l a
t e n d r a b u e n a .
Memo. -
«reno-
A
Cuerdatede t u s
p o j t r e m e r i a s
, y
e t e r n a -
u i f l l m a
JTX mentc m p e c a r a s
, dize
e l Efpiritu S5 -
x t c t n u m
to.v¿ue
l a
memoria
de
l a
muerte
( d i z e
S.
ron
p e e - luan C l imaco) meditar en
e l l a ,
y
t r a e l l a
E c c l e f . 7 . delante
de
l ° s ° j
° * i
nos c s mas
ncceíTario
que
)
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
18/225
BIEN MORIR.
5
queel p an < j u e comemos ,y aunque e s a- i o a n n e 9
tn
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
19/225
f
£ ARTE DE
qu e f e a ) f u defíeo e s fuzer
algo
por CBrt-f
l o a n .
i » .
^ °> Y no
ay M*yor c a r i d a d , q u e l a d e aquel
M a t ó t e - . q u e pone
fu alma
y v i d a porfut amigos , def.
c h a q t i t é
feandíila
muerte,
y
p on ie nd o e n
l a s
ma-
nema ai í ... 1 r 1
b e f q a a i n nqsqeLhos
e l genero y manera
de mo-
v t p o n a t r i r , que f u D i u rn a Ma ge ft ad ordenare,
?u m
p T o
Y
^
e I S u i í J e r e < l u e
muera
con cuchillo
$
a m i c i s manos
de l o s Ty
ranos por l a f e ,
en h o r a -
f e -
buena
:
y
f i
ordenare
q muera
en
l a
cama
c o n dolores,y
p e l e a s
d e l
agonia,ofrecerIe
e f t a muerte: y d e f l e a r l a
en
lugar
de mar-
tyrio. Que { i
nos
acordafíemos
de
í a
muerte tan c r u e l é
ignominiofa, q Chri-
f t o padeció pornueftro amor, quien
ay
qu e no d e f f e a í T e muy
de
veras dar l a vj-
da
por
Chrifto ? y
( fabiendo
que
e l
ca
mino de trabajos, muertes y martyrios,
eselquehanlleuado I q s mas Santos del
Cielo
)
f i n
duda no aborreceríamos
l a
muerte,
antes la^deírearkrnQS
co n
mu
chas veras
: como d e í T e a e l
cautiuo y
e n -
I
a
Ma. parcelado f a l i r
de
l a c a r c e l á l a l i b e r t a d y
¿ r r
T h c rcyno.
Ydeaquies,queabrafadaena-
\ t C u s . e mo1
^ e Dios,dezia
vn &lma,viuofm
D i u i r
e n
m i ,
y
t a n
a l t a
vida
e j p e r o
, que
muero
por-
f
j w »? muero,
E s pues
excelete
r e g l a para
/ . . „ .
morir.
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
20/225
Bien morí i u 7
morir bien , hazer m u c h o s a ¿ t o s
de
marr-
tyrio, mientras
ay
v i d a .
Capitvlo
lili.
Regla quarta.
J i . f c o g t r
° e n
d i a d e l a [emana
para
morir¿xer-
c i t a n d o l o
q u e f e hade b a ^ t r
guando
f e a
l a
hora
v e r d a d e r a .
:
~
NOaberaos
e n
que
tiempo nos
to
mara
la|muerte,mas fabemos c i e r t o ,
que
e s b u en o preuenirla ,
y exercitarnos
en
l a s
d i l i g e n c i a s
,
que
para
t e n e l l a bue-
pa,conuiene
f e
hagan
:
y
a f f i
e s
muy
im
portante c o f a , para
que (
ya que f e a
f u b i -
tanea) n o f e a improuifa,que entre l o s
f i e
t e d i a s
de
l a
f e m a n a efcojamos vno, para
morir ,
y
en l o s otros f e y s
hagam o s
todas
l a s
d i l i g é c i a s ,
que
h e m o s
de
hazer,
qua n
-
do
viniere l a verdadera muerte. Haga
mos cuenta que nos han dado de puna-
{ i d a s ,
o que l o s medicos nos
ha n
defau-
ziado,o que eftamos fentenciados y c on
denados a muerte por j u f t i c i a , que f e ha
de executar
t a l d i a irremisiblemente
:
y
que
tenernoslos
otros
f e y s d i a s para d i f -
'
. ' '
A 4
poner
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
21/225
8 Arte P
ponernos.
Qoe-fi e l l o
hazem o s de
veras
en algunas f e m an as , confeflando
y
co
m u l g a n d o ,
haziendo teltamento
, y
p a
gandolas
deudas
que
tenemos
,
y
(
f i
pu
dieremos)
reftituyendo
l a hazienda,y
honra que d e u e m o s
,
no nos
hará
temor,
q u a n d o
de
repente e f c r i u i e r e ¡Amano t t t
D a n . j . l a pared l a / e n t e n c i a f i n a l , que e f c r i u i o a l
Rey
Balchafar
:
ni
nos
afrentara
e l
Señor,
S t u l t e * ' d i z i e n d o , 2 v Z f c i i i e j l a n o c h e t e q u i t a r a n l a vi-
Í i c n o c - 4a , cuya f e r a l a h a c i e n d a que t i e n e s a t t t g a d a í
i c t n l n i -
y Pues e f t a t l ( l °
con I a congoxa
de
l a en-
mí t u a m fermedadjCon l o s d o l o r e s , y cuydados de
* t e > & l a s medecinas , no
tenemos
tanto
lugar ,
gregal entendimiento, ni fuerzas para preuenir
f o f u s tan d i f i c u l t o f a jornada
,
h aga mos l a
pre-
PW< uencion quan do tenemos m a ^ s falud,y
aprouechemonos
d e l
tiempo:
que
D i o s
nos da,y no durmamos c on l a Ian$a
de
l a
imaginacion
de
l a r g a
vida
,
y
j a r r q
de
a-
t
R e . * * , gua d e l
deleyte (como
dormía
Saul )
qu e
no da D i o s
á
todos por milagro ( como
dio a l Rey
Ezechias) quinze años de vi-
' ' j 8 . da,
para
poder difponer
de
fu c a f a
y
ha»
zienda
.
Leefe
e n
l a
Chronica
de San
Francifco
,
que vn
Pablo Aleman,
muy
* e f p i r j -
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
22/225
Bien
morir, 9
e f p i r i t u a l varon , que fue treynta
años
roaeftro de Nouicios ,
f e
exercitaua
cada dia de l a femaria , como ( i f u e í T e l a
poftrera
en
e f t a
meditacion
.
Lunes
meditaua l a s m i f e r i a s
de
l a
vida
h u m a n a .
Martes que
caya
m a l o
,
y l l e g a u a á l a
muerte ,
y de pura
imaginacion l e
daua
vna c a l é t u r i l l a . Miercoles,
que
e l me d ico
corporal
U
defauciaua
de
l a
vida
,
y pedia
a l
m e d i c o e f p i r i t u a l ,
l e
d i e f l e
gracia
para
hazer vna
buena confeffion general , y f e
confeffaua . Iueues , meditaua coma
Chrifto i n f t i t u y b e l Santiffimo
Sacra
mento^
l e
r e c i b i a
como
porviaticola
-
moíí
fuera l a vltimavezquecomulgaua»
Viernes , meditaua que morsa c on Chri
f t o
en
l a Cruz. Sabbado , que l e ponian
amorta j ado
, y
l e
enterrauan
c o n
Chrif
t o .
Domingo,querefufcitauacon Chri-
f to,ycome n$a ua aviuir vnanueua vi
da co n e l :
y
a f f i viuia co n mucha per-
r e c i o n .
A
j
Cap.
;
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
23/225
io Arte de
V
Capitvlo V .
Regla
quinta.
fia^er c u e n t a q u e c a d a d i * por l a mañana
na
c e m o s
, j a l a n o c h e hemos d e m o r i r '
SI a
vn defuéturado q
e f t a
en
e l Infier
nenle concedieife
D i o s vn
diafolo,
p a
ra
f a l i r
a
e f t e
mundo
,
y
hazer
penitencia
de f u s
pecados, efeufando l a s penas q a l í i
padece
, dexaria
p a f l a r
e l
tiempo ? o gaf-
t a r i a l e
en
impertinencias
^vanidades ?
no por c i e r t o . Pues
bien
fabemos
, qu e
(
aunque
n o
hemos
eftado
en
e l
infierno)
hemos
caydo en pecados
,
por l o s
(pales
citamos obligados a
padecer
l a
pena e-
terna ,y no fabemos f i nos l o s han per
d o n a d o : fabemos
de
c i e r t o , que
me
diante
l a
gracia
diuina
,
y
nueftra
d i l i
gencia y penitencia, y
obras
que h i z i e * -
remos
(confiados en D i o s
)
alcanzare
mos
perdon:
no f e nos p a l l e e f t e dia,
qu e no fabemos f i e s e l poftrero,y pues
efperamos
eternidad
de
g l o r i a
,
y
por
qualquiera
obra
buena f e merece,
ha
gamos l a s buenas, que de p r e f e ' n t e pu -
(
d i e r e -
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
24/225
Bien morirá h
Rieremos
íínefperar
ala m a ñ a n a : y
de
]q paflado
,
que penfamos
auer viuido
b i e n , no nos quede memoria , f i n o de
l a s
f a l t a s
cometidas.
Y
a f f i
diziendocon
v c ¿ i 7 s .
Dauid
a l tiempo
de
defpertar. q u a n d o
E t < 1 ' .
i i j i j - e ¿ ' . nunecae-
. vem o s
l a
luz d e l
dn,
Señor agora comen- p i :
h*c
fo: e s l a e s mudarla d e
Ldieñra d e l S o b e r a n o ,
r o u t a t i a
y (como f i
a l
punto que vamos
a dormir, e j [ ¿ '
huuiefíemos
de
e f p i r a r )
o c u p e m o s
bien
l a s
pocas horas que ay en
e l
d i a : que
f e
Quí
non
no s
auia
hazer de
mal,veerquan
¡ j o c a s C í a , m ¡ .
n os
quedan
,
y l a s m u c h a s que f e
gaftan,
ñ u s a p t o *
c o m i e n d o , durmiendo ,
y
recreando .
I ' .
Torqueelquenoefla
oy
,
mañana
e j l a r a
me-
H o d i e f í
nos a p a r e j a d o : y
ftqy
o y e r e s laVo^deVios, v ° f g e u *
no t e e n d u r e z c a s , n i t e t a r d e s d e c o n u e r t i r n o l i t c o b
*/ Seño r , d i f i r i e n d o l o - d e d i a e n
d i a
: y
feeun d u « «
¿«é Horario.
,
£aTC*
Omnem c r e d e
diem
, t i b i d i l u x i j j e fuprtmam, E c c l . < .
Grata
J u p e r u e n i e t
,
q u < s
non
¿ x r a b i t ú r h o r a . ^ ^*
Como
quien
dize^fi
t u t i e n e s
cada
d i a
adDñm
por l a vltima, vendra t e l a hora de l a *«cj*'
muerte
, a u nque no l a
efperauas ,
muy ^̂ ¿a
agradable.
L Capit.
\
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
25/225
12
Arte
de
Capitvlo VI.
Regla
f e x t a .
£u*ndoft e c h a r e a dormir h , l a n o c h e >pe»/i
gue
l e e n c i e r r a n tylo q u e
q m f t e r a
aun
h e c h o , h a g a l o d e s d e e n t o n c e s , o
proponga
d e
h a b e r l o l u e g o
a
l a
mañana-
DEI
mperador Cario
Quinto,
y de
muchos Santos f e
l e e
,
que
a l
tiempo
c j fe acoftauan,echauan fobre f i agua b e a
d i t a ,
y
f e abracauan
con
v r ¡ a cruz,o cru-
zauanlos
bracos
y
dedos,
haziendo
de
l a
mifma f u e r t e
,
que í i l e s echaran en l a f e -
pulrura.
Y
e s muy buena r e g l a e f t a . p a r a
bien
morir. Porque
í i de
alguna c o f a
en
tonces t e
acordares, que
t e puede e f t o r -
uar
l a
entrada
en
e l
Cielo
(
como
algun
p ec ado
mortal
que
ayas
cometido
, y
no
qonfeffado
,
o algun
agrauio hecho a tu
proximo ) hagas vn
ado de
contricion
del : y propongas luego ala mañana f a -
l i r
de
aquella
obligacion
,
que
n o
f a b e s
- f i
amaneceras viuo,
y muchos defde e l
fue-
ñ o
de
l a ,
noche
f e han partidoral
fueño
' e t e r n o , .
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
26/225
Bien moriiu
i j ¡
eterno,
y e s
gran
gufto y
contento,
a l
tiempo de a c o í r a r f e , arrojandole en l o s
bracos
de
Dios,dezir
c on
D auid,
Enbai
P GU
4 .
y en
e l
Señor
dormirey d e f c a n j a r i .
Capitvlo
VIL
Regla feptima.
Ha^er
examen
d e
t o d a
fu
tida
,
comoji
l e
f o
rera
d e l a n t e d e
l
b r i f l o e n e l
Iuy^io
par
t i t u l a r é
EStaua e t Propheta Micheas delfeofo
de agradar
a
Dios,por vn a gran mer> M-
.
cedquedefubenditiffimamanoauia
r e - o f t c u d á '
cibido:y preguntando á fudiuina Ma-
' ¿ f c h o -
geftad
que haria para
darÍegufto,oyb £to£íí
e f t a s p a l a b r a s é 1 o t e
e n f e ñ a t e hombre
loque & - q u i d
túnuiene,ylo
que
Vios
q u i e r e
d e t i :
(que
Deusnr
r
r
\
1
J
.
»
*
. -
«Jttitataof
Ion
t r e s
c o l a s
j
h a ^ e r j u y 7 ¿ o
,
amar
l a
m i j e -
t e . » t i q u e
r i c o r d i a ty andar t o n
cuydado e n
l a
p r e f e n c i a
¿ a c c , jV
d e ' V i o s . Hazerjuyzio,esponerfeIaper-
i i g « c mí
fona algunas
vezes en
prefencia
de
Dios: f c r i « o r -
y que
haga
f u
alma
l o mifmo
que ha de fónk *
h a z e r ,
qua nd o
f a l i e r e
de
l a s
carnes
á
juy-
a m b u l a r c
»iopyticular,que
e s l l e g a r delante
de
i , 0 1
CfanfOtrotificado , como
delante
de
f u
C
I u e z ,
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
27/225
14 Á
R
t
E t > É
Maten.
Ooiue
rcibum
otioium
quod lo-
« ¡ u u t i
fucciuc
t o m i n e s
dabunt
(ieeora-
tionéin
d i e j u - .
Iuez
, d a nd o cuenta de todas f u s
obras
3
palabras , y penfamientos que
huuiere
hecho , dicho,
y
penfadb
en
tdda l a
vida
,
í i n
que
f e p a í T e
por
a l t o , n i vna palabra
ociofa , y tambien
de
todos l o s beneficios
que ha recibido , y d e l tiempo,
ocafiones,
infpiracioncs
,
f a l u d
,
honra,
y
hazienda,
y l a s dem as c o f a s que Dios l e ha d a d o ,
r e r i i ; n d ó prefehtes
(como
loeftaran
)
a
l a
hora d e
l a muerte á San Miguel , y á
f l i
Ángel
de
guardia, co n otros irtumerar
b l e s Sanftos,
que
a c o m p a ñ a n a l Iuez.
Y
lo que entonces refpondiera ,
viendofe
atajado,y
conuencido,que
e s
arrepentir-
fedelo
mal
hecho,
y pedir tiempo
para
l a
emienda,
yemendarfe
(tornando
a
en
t r a r e l
alma en
f u
cuerpo )
hagalo l a s ma¿
vezes que
pudiere
durante
l a vida ,
y ve
ra
como
por
e f t a
via
alcanzara
buena
muerte.
SÉGYÑ*
i
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
28/225
Bien morir? ij
SEGVNDA
PARTEi
X)
E
LOS
SIETE
APER-
c t b i m k n t o s ,
q u e ha d e
b a y t r e l
almanta
q u i f i e r e morir b i e n , queJon,Tenitencia,
p l a t i c o ,
T e f l a m e n t o
,
Extrema
uncion
,
y
l o s r e p a r o s para e l a g o n i a , q u e fon Trote-
f t a c i o n
d e
l a f e e
,
Armas
para
l a
t f y e r a n f a *
j t x e r c i t a rj e en e l amor d e ' D i o s .
N
Introdvcioñ<
¡
Ó
fabemos¿quando
f e r a
l a
hora
¿ o e ?
1 % ¿
de
nueftra
p a r t i d a : y
a f l i conuie-
l < f c °
*
n e
e f t a r
fiempre
aparejados, por- ^l'f, *
que a
l a hora que no penfamos
, vendra
e l q a i a < ¡ u t
hijo de l a
Virgen, y finos h a l l a
defaper-
h o i a » « »
cebidos d e l
azey
t e
de
l a charidad, muer- f l j „ , h 0 .
t a s
l a s
lamparas
de
nueftras conciencias, «'««
w
a l
tiempo d e l
e f p i r a r ,
nos
daran
co n
l a m e t 1
puerta d e l Cielo
en l o s
o j o s . -
Que
* R e y
ay
Watt
**
(
d i z e
e l
Señor
) q u e a u i e n d o
de
r e ñ i r a
b a - L n c í
* 4 *
tdla c o n fu enemigo , n o tome m u e j l r a
de fu
c h r i i o f .
g e n t e s
O
q
Capitan(dize
S .
Iuan
Chrifof-
hom.
tu
t o m o
) v j ü ¿ e i j c ,
dar aflato
á vn a
f o r t a l e z a ,
J ¡ J ¡ ¡k
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
29/225
* ¿
ARTE
D E
' . < l u e P mero
no
a p e r c i b a f u s pertrecho^
• d p o p u l .
Ignorante e s
e l marinero ( d i z e S an
Pe-
A n t i o e h . ¿To
Chryfologo )
que aguarda
apercebir
P e t r u j
l a s
Xarcias
guando
ha venido
l a
tem*
C h r i t o l p e f t a d : y
muy
mas ignorante e s , e l í j ü a
f e r m .
1 4 . f a [ , e
¿Q c i e r t o
que
ha de
morir ,
y bufcan-
do f u f t e n t o
c o r p o r a l
p a r a muchos años
de v i d a ( f i n . faberá quien hadedexar
l a
hazienda)
f e
defcuyda
p a r a
que
a q u e l l a
l u e . u. noche
l e
pidan
cuenta
d e l alma. Y auien-
do de p a f f a r p i e l a g o t a n t e m p e f l - u o f o co
mo
, e l
de
l a muerte
t y e n t r a r en l a agonia
y b a t a l l a t a n
dudofa
,
n o f e a p e r c i b e
y
p e r t r e c h a
p a r a
t a n
gran
p e l i g r o .
Deftos
S i e t e * ,
apercibimientos quiero nombrar
f i e t e
:
p c t c e b i -
que
f e llaman, í . Verdadera p e n i t e n c i a
m i e n t o » para a l c a n c a r
l a pureza f i n a h i .
El
v i a t i -
co de l a Comunio : j . E l prouechofo t e f -
t a r i i e n t o : 4 - Las armas de
l a extrema vn-
cion
:
5 .
La
p r o t e f t a c i o n
de
l a
f e
:
6 .
Los
r e p a r o s para l a e f p e r a n ^ a : y e l j f e p t i m o ,
e l
Amor
de Dios
n e c e í T a r i o
para a -
•
q u c l l a
h o r a .
C JA P lti
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
30/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
31/225
1 8 Arte dé
no l a
dexe de
l a mano hafta auer e f p i r a -
do, por mas fantaraente que vno aya
vi
vido
,
doliendofe de todos
l o s pecados
de
l a
vida
palfada,aunquc
muchas
vezes
l o s aya confeíTado. Porque acaece a l
tiempo de
l a agonia ,
qua nd o han f a l t a
do l o s fentidos
, y
no
ay
aparejo de con-
f e í í i o n
,
acordarle de pecados no
con
fesados
,
o
d e .
l o s
que
no
hazia
cafo
en
l a
vida;
y quan do f e
e f t a
muriendo, f e
defcubren
,
y entonces
c on f o l o e l a
zes e s f a l f o auerlos
cometido. )
G o n f e f f i S La Confeffion de
aquella
hora
muy
d i f f e r e n t e ha de
f e r
(
dize
San B a í í l i o
)
i o t e n o g . < l u e ^ a Rue algunos hazen en l a vida :
* * ? . Que no e s entonces
tiempo
de vergüen
z a , temor, ni negligencia,- para no def*
cubrir
todas nueftras f a l t a s ,
y
condene
bufcar
e l medico f p i r i t u a l
, y
ConfeíTor
mas
f u f i c i e n i s , que pudieremos
t para
l a
f a l u d
eterna
:
pues
bufoariamos
e l
me
jor m c dícoque puduíTemos h a l l a r a pa*
'rala
V
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
32/225
Bien moriR; i£
f c i t a f a l u d
temporal
.
A
quien dize T f l < M « -
Theophila&o , e s bien que dtfcubra- E p ú e f ,
mos todas nueftras l l a g a s , y nu quede
ninguna
herida
m ort al efeo ndi da
en
e l
alma» Tengo
por inuy
buen c o r í f e - ĵ ̂
j o , hazer entonces V n a buena confef- c o n i e / f i o
fion general de
toda l a vida : diziendo 8 » « * ' .
en e l l a todos l o a pecados manifícftos,
oceultos
i
ú
agenos
,
que
f e
nos
acor
daren en p a r t i c u l a r
: y í i
n o f e nos a-
cuerdanJolas
yezes que l o s
hemos co
metido, confeílandolos en c o m u n . Por-
que(comd e l negocio va a l l í
tan
de veras)
e f t a
cdnfefflon
e s
de
mucho
e f f e ¿ t d
para
l a pureza
,
y
para contra
l a tentación
d e l
d e m o n i o ,
que nos quiere hazer
de-
f e f p e r a r a l
tiempo de
l a agonia, dizien
d o , que vamos
condenados
,
por no
áuer confcíTado bien en l a v i d a . A Í qual
refpondemüs,que
miente,porque f i
en
l a
Confeffion general
vlrimafe
nos
acor
dara otra cofa , mas
de
l a s
qu e c on fe sa
m o s, tambien l a dixeramosj
R e ' & t i c í -
Tambien e s
b u e n
confejo ,
e í í a r i d o
a t h s t i * .
l o
v l r i n i d
de
l a
enfermedad
¿
r e c o r i -
z e i .
e i l i a r f e l a s mas veíes que pudiere-
B
i
mos :
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
33/225
¿O .i:ARTE DÉ'
mos :
porque
vn a
vez o
o t r a , nos hallara
bien aparejados l a abfolucion Sacra
mental. l
S a t i s f a -
La
f a f i s f a c i o n
, reftituyendo
l o
qu e
don. d e u e m b s
de
hazienda y honra, importa
, a e f t e tiempo que f e a verdadera : porque
no nos perdonaran l o s
diez mil
t a l e n
t o s
que deuemosá
Dios
, f i
hazemos a-
grauio
a
nueftro
proximo
en
vn
mini-
rooqoadrante.
Y
o o m o ( fegun dize San
BafiIio)el
dinero
f e f u e i e apegar,
y
e n
t r a r dentro d e l coraron ,
acontece c o n -
¿
n ,
¿ a n °
denarfe muchos
,
que
pueden
f a t i s f a z e r
n i o e n l a
antes
que
m ueran,
por
vn
enga ño
que
ü t i s f a c i ó
en
e f t e
tiempo
l e s
haze
e l
d e m o n i o , - c i i -
ziendo. Si muero ,
ya
dexo e n
mi
t e f l a -
mentó
mandado
, q u e
mü h e r e d e r o s r e f l i t u y a n
a
Fulano t a n t o d i n e r o yy t a l p o j j e f í i o n q t t e k
foy
en
c a r g o
;
y f i d e S l a
e j c a p o ,
no
q u i e r o
q u e
dar f i n e f t a h a c i e n d a , q u e d e / p u e s l a r e j f í t u y r e
C ^ f. Y no entiende e f t e miferable, que á
' Dios no podemos
engañar , y que e l q ' n e
(
pudiendo)
no reftituyeluego3y no t i e - i .
n e gana
de
reftituyny
por
f o l o aquel
pecado (aunque
no
t u u i e í F e otro ) (eco*
denara
, y c o n e l
í
u
C o n f e f t o u ^ u e J e a
b
-
f u e l u e .
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
34/225
Bien morir.
21
f u e l u e .
Como ¿c
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
35/225
i ' %
Arte de
firmes ,
que
para
r e c i b i r
tan a l t o
Señor ,
f e requieren.
Pero
no f i n caufa f e llama
l a
Vltima comunion f r i a t i c o
, porque en
e f t a comunion
ha de
hazer e l alma, lo
qu e haze e l que va c a m i n o , que e s r e c i
t a l . » * , b i r a l Señor, gomo
por guia
de
fan
d i f i -
^ ^cultofa jornada, pidiendole l e e n / e ñ e p*f
p i o n f t r a
caminosy
f é t i d a s . Lo fegundo, arrogefe en
p i
h i ,
&
l a s
m.mos
de
Chrifto(quando
comulga)
t u a s e d p - pidiendole ay u da. c o m o á Capitan vale-
c e
m e .
rofo,paraque l e l i b r e d e
l o s ¡ a y o s
d e
l o s c a f a *
Q u i h a . . d o r e s d e l infierno , y l e haga f o n j b r a c o n
} > i c a t
i n
fin e j p a l d a s , y d e f i e n d a d e
l o s
g o l p e s
c o n
fu e f ~
f 1
f f i 0 r ' °
e u ¿ í o '
y
^
r e c ^ a
dtbaxo
d e f m
a l a s
(como
ha-
-
-
- . . ze l a g a l l i n a a f u s p o l l i t o s )
q u a n d o
viniere
á
e l
, h u y e n d o d e l
Milano
i n
fernal. Lq tercero ,
reciba
á Chrifto
como
a cfpofo
, que viene
a celebrar
con
P^Üri*»
^ u
e l ^ i u i . n o
Matrimonio
>
prome*
t e P
mhi do en
c ^ defpoforio
de
l a fe ,
repitiendo
} n f i d c c o n
a & o s
i n t e r i o r e s
l a s
promeflas,que l e
„ .
. „
Hizo q u a n d o
f e b a p t i z i ) .
Loquarto.haga
Repítale * 1
e -
tr c
°
j l e í i c l a * cuenta que e l Santiflimo Sacramento
« r e i r o - que l e entra por l a boca, e s e l Señor d e l
BapiUbo C a f t i l I ° »
9ue
« d e x í )
en
gWH^Jj
y
entre
guele todas
l a s
l l a u e s de f u s , potencias,
\ como
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
36/225
BIEN MORIR. 23
como & propio y verdadero
Señor
, y
A f l o s e n
dueño
de toda f u alma, haziendo pro- c a d a p o -
poiicos
de
f e r u i r l e
de
a l l í
a d e l a n t e ( f i
' ¿̂
X>ios U da v i d a ) con t o d a s f u s p o t e n c i a s .
C
A
P I T
V
L O
III.
D e l b u e n Tegmento, y f i t s c o n d i c i o n e s .
NO
retendo
t r a t a r
d e l
teftamento,
como tratan l o s Doctores Legif-
d e °
.££'
tas , fino f o l a m e m e conbreuedad apon- m e n c i * .
tar
í í e t e
condiciones
, que me parece
fon
n e c e f f a r i a s para
e l b u e n teftamen-
to : que ha de f e r preuenido , prqden- dí* n«T
t e , r e d - o , piadofo , claro , humilde , y d e l b u e n
f e g u r o .
porque, f i leemos de propofitp ^
e l teftamento qu e
hizo
Chrifto e l lue-
u e s dela Cena, e l de T obias e l viejo,
y
e l
d e l
valerofo
Matathias
,
y
otros
qu e
nos
r e f i e r e n l a s Diuinas
l e t r a s ,
y
h i f t o -
r i a s
de l o s Santos , colegiremos que e s -
b i e n , que e l b u e n teftamento,lo
primero
f e a .
• P r e u e n i d o , y
que
no
aguarde
ninguno.a
,
P t e n ( >
h a z e r f u
teftamento
,
y difponer
de f u
n i d o ,
> a l tiempo que f e v e . e
P
elani-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
37/225
14
Arte be
e l animo perturbado,
y
a f l i g i d o
con
I »
i dolencia ,
f i n o que f e a muy
bien ,
que
q
t u n do e f t u u i e r e m a s fano , y defocupa-
d o ,
ordenefus
c o f a s
:
que
n o
haze
d a ñ o
tener f u
redamente-
c s r r a
do en v n
r i n *
co n d e l arca , y f i fuere aenefter,mudar
algo
a l tiempo d e l e f p i r a r , facilmente f e
haze vn Codicilo.
-
. . { . -
D i z e
San Juan
C Í i m a e o . q u e
e l
qu e
c ° l ? m ? e *
^gU3^a a hazer te f ta me mo ,
qqando
g r a d » « .
quiere m o r i r -
; .
e s como e l que ¡unta l a s
m an o s,qu an do f e vee cay do e ñ e l agua,
y ha menefter
-nadar , para
n o ahogarfe.
P r u d e n t e -
>hh\a
,
y
d i l c r e t o
conuiene
í J e n t c f e a
e l
buen-
t e f t a n i e n t o . Y
porque
muy
pocos
en
f u s proprios negocios f e f a b e t o
goiiernar b i e n , á caufa d e l amor propio,
y de l a s
paffiones
que
n o s . ciegan , y l a
Prou s . ' j . i r- r . .
feo l a - ' f r w t o t i t o * mora en e l confio , aconiejana
p x n t i a
.
yo
alas
perfonas
,
que
qmíjeren
acertar ,
• I » b ' t ? f r j
confuheni:fu teltarnem-ocon vno
o dos
. 4e l o s mas l a b i o s l e t r a d o s , experimen
t ado s ^ p i
udentes
que pudieren,
y
í e de-
-xen gpuernar por e l l o s : - y llamen e l e f -
. . .
¿nuano.aNotariomas^efitepdidoy
ex
perto
que h a l l a r e n . . .
¡.U'C^ 7
i
i » v Muchos
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
38/225
Bien
morir.
25
Muchos yerran e n l a j u f t i c i a
,
y re£U-
„
tud,con que
d e u e n
difponer de f u ha
cienda;
lleuados
c o n vanidad-
o p a f f i o i . ,
y
aun
con
d e u o c i o n
engañofa.
Que
f i
miraíTen^ueno f e ha de hazer a g i a u i o á
nadie:
y
que l a c ? r í e n
de
l a
c/urtdad
t o - V
; - ?
t n i e t i f d . d e f i
mjmo, y defus
mas «¡legados: b c
^ ^ *
y
.
no f e p u e d e hazer a gra uio ) es
bien
a-^
cordarfe
delos
parientes mas
cercanos,
y
mas neceffitados ,
guardando
l a
orden
d e l a C h a i i d a d , ; a u n q u e f e efeufenotras
mandas de
oftentacion :
o l u i d a n d o eno
j o s
ydef gu f t os recibidos d e a lgun o s
d e -
)los,pues
no
es
aquel tiempo c í e vengan
za.
Y
(pues
e l
S e ñ or
reprehendio
a
Jos
M«t.
i $ .
PhajifeoJrTpprque aconfejaaáji los hijos
. .
B 5
darla
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
39/225
%$ Arte v^
¿anude
fijstef
mentís
dar l a hazienda a l Templo,dexando fus
padres
y
parientes pobres ; y
f i
l o s padres
dedo
f e
quexaflen,
l e s
reípondieííen ,
el
don a u e yo doy , para
t i a p t o u c c h * .
Es
bien
mirar
,
como f e hazen
l a s m a n d a s p i a s
:
I0S.M0- para que
no f a l t e n l a s obligatorias: y
no
poner l o s
ojos
en vanidades
d e l mundo,
y fumptuofidades de entierros
, y c a p i l l a s
para dexar
nombre y
f a m a :
q u e d a n d o
defnudos, y hambrientos l o s templos vj-
uqs de l o s pobres , e f p e c i a l r a e n t e
parien
t e s ,
o
c r i a d o s .
Al finelquehaze
t e f t a -
mento
,
informefe bien, de quien l o pue
de
faber
.loque
e f l a
obligado,
porque
no
tnande nada contra j u í h c i a ,
S i por vn j a r r o d e aguafria q u e ¡ i da por
amor d e Dios , promete f u diuina Magef-
j£J£
tad g l o r i a
eterna ,
gran
defcuydo e s
de
muchos,
que
haziendo
teftamento,al
c i e -
po que hazen l a s m a n d a s f o r c o f a s , o
gra-
c i o f a s
,
no acompañan
l a s palabras exte
r i o r e s , que dizen c o n
vn
a¿to i n t e r i o r
de
limofna , piedad , y mifericordia ; pues
fabemos
que
de
l o
i n t e r i o r
de
l a
volun
tad procede e l merecimiento a
lapbra
ex-
tenor, y e s f a c i l quan do f e manda alguna
hazien-
4.
Wa-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
40/225
£lEN MORIR. 27
fcasienda á
pobres,o
á c r i a d o s , p a r i e n t e s . ,
p h i j o s , ponerfe e l alma delante
de
D i o s
,
y
tener intencion
a & u a l , de
que
aquella
hazienda
l a
da por
f u honrra
y g l o r i a : y f i
como fpn cien ducados (pongo
por
cafo)
fueran
cien mil millones
de 01 0, de l a
rnifma manera
, y
con l a rnifma volun
tad
l o s d i e r a
, que e l Señor
mira
l a
in
tencion
,
y
l a
obra
,
como
f e
vio
e n
l o s
.
do sm i n u t p S j qu eec n b lavi u daen c lg azo a í a * a
placio»
Ayalgunosteftamentos(por defcuy-
4o
de
l o s que
l o s
hazeno aconfejan,o por s - C l a n v
ignorancia
de
l o s
Efcriuanos)
que
fon
pcafion
depleytos y
rebueltas
entre
J o s
herederos. Y a ( B c on uiene, que f e pon
gan l a s c l a u f u l a s tan difundas
, y
l a s pa-
1 abras tan c l a r a s (aunque f e a repitiendo
muchas
vezes
vna)
que
no
quede
equi
vocacion
, n i
d ud a en e l testamento.
Buena e s l a folemnidad , y aparato
de l o s entierros : pero mire e l que ha- ¡LS*
ze teftamento
,
que por guilo
de
a l
gun a
vanidad
e x t e r i o r ,
no
dexe
f u s
here
deros inuertosj l e hambre,y neceffidad, o
*
' agrá-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
41/225
~ 2 8 Arte ñ . e
agrauiado algun p i o x i m o .
Que
a c a e c e
gallarfe mochos-
dineros
e n vh enterra-
mientode
orientacion , faltar para pa
gar l a s déudas,o quedar
los
hijos, muger
o
parientes muertos de hambre, por ma
ndar f u m p t u o f o s edificios,
o memorias
grandes,con
intencion d e alcancar
norrt
bre y f a r í i a en efte mundo.
Y
p u e s
.
Ohrifto
Iefuí
fue
enterrado
en
íepul-
chro ageno, no l e f e r a desagradable l a
humildad
y
charidad
en
e l teitador.
P u e s
Váta'ntoen e l c u m p l i m i e n t o ,
de
y . S ' e g u r o loque f e manda procurenfe albazeas,y
teíramenrarioe,
recios,
y
amigos,
para
que nó
deseen p a d e c er
e l alma
del
teftd*
d or
e n e Purgatorio
, d ond e -
l a s
penas
fon
tan grandes, que (como
dize
S a r a
Auguflirí.San Thomas %
y otros mucho*
Aut ores
j ü e l
qu e
menos
fuego
a l i a
p a d e
ce, t i e i r i e i f T U y b r e s penas, qu e
l a s
que
pa
decio
ChriftrVÍefus. Y a l f i n l o s
verda-
- :
' . '
deros armfgoshande tener mas cuydado
del alma del defun&o , que de otros r e f -
S c t a p h i p e < í í b s . Cuentan algunos authores, qu e
noRazzvvft
padre
r f l u - y
rico
tenia
tres
fojos
,
a
M c p i o s . ^ u jsn
mucho a m a u a j
pero
a l menor qu e
na con
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
42/225
Bien morir. 29
T i a c o n a m or e x c e f f i u o
, preguntoles
vn
dia
, Que
hareys h i j o s mios por miaima,
d e f -
p y . e s d eyo
muerto ?
Refpondio e l
mayor,
¥0
padre
bar
édeyjr
tantas
M i j f a s .
cantadas,
tantos
anniuei ( a r t o s , & c .
E l
fegundo a ñ a
dió
fobre aquellas prometías : llegando
a l tercero con l a mitma pregunta, l e ref-
pondio , Yo padre no
o í
haré d c y i r
n i
t n a
Miffa,
nigaftarépor
vueftra
alma
vn
l i a r t e *
Efpantado e l padre, y l o s hermanos def-
ta
tan
dura
refpuefta,le preguntar
o
,
c o
mod ezi a aqu el lo , pues tanto
fu padre
\ á
queria. Replicb e l mancebo , TMgolo pa
dre,
porque
f i
agora
que
eñays
vos
viu»,
y
t e -
t t e y s ¿ o s d i n e r o s en t a e - f l r a m a n o ,
c o n j i a y t
, y u e f t r
a alma de h e r e d e r o s y tefíamentarios,y
tooquereys gaS ar
,por
dexarnos a nofotros
l a
hienda ,
quahdo
tosfeays muerto 3
e
yd
tenga
h i j o s
y
muger
,
como
quereys
que
g a j i t
de m i hacienda para acordar
me d e
Vos f
Lé
que
yo hareftra, que
o i
ayudare , a reboluer
Vueñras c u t n t a s y p a p e l e s , y á pagar v u e f t i a s
deudas,y ha^ed mientras v i u i e r a d e s f a c r i f i *
ttosy Imofnas que o s l l e n e n a l C i e l o : y o i a-
. t c n j e / o -
que
l o quejudierades ha^er por vuef~
traftrfona,
no
l o aanpeys
de
h e r e d e r o sy r e / -
tamenta
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
43/225
jo Arte de
t a m e n t a r i o s . Abracóle e l padre, romo f r t
confejo,y
fue feguro defpues
f u tefta-
meneo.
CaPÜVLOIÍIi.
De l a Extrema Vnáon
, y
l o que
fe h * d e
bé-
qeral
tiempo que
j t
r e c i b e .
C o n c i l i o TY¿b e * Conci^° FÍotentino,que l a
F i o t e n u .■-^extrema Vncion
,
no f e ha de dar
a l fano, aunque e f t e
en
peligro
de muer
t e (como ala muger que e f t a de par
to,
a l
que
p a i l a
l a
mar
,
o
entra
en
l a
b a t a l l a
)
fino
fulamente
a l
enfermo ,
quando
e l
Medico
juzgare,que
ya
e f t a
cn
lovltirriode l a vida. Pero aconfeja que
. no
f e aguarde
para darfelaal
tiempo
que
e f t á
f i n
fentido
,
ni
vfo
de
razon
:
porque
fepa l o que recibe , y f e vaya ayudando
con
l a
confideracion i n t e r i o r ,
y a é t o s
de
l a
voluntad ,
a ganar mas gracia,quando
, l e
vngen.
Prime» Confidere
pues ,
q u a n d o efpera
l a
ex-
e o é f i d c
trema
Vncion
,
que
l e
vienen
a
lauar
c ó r i
* « * « ,
la
fangre de Chrifto
ffcoméTclize
S a f t
P A f t a
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
44/225
BIEN MORIR* 3 1
Athanafio)^ e f l b
f i g n i h c a e l Olio
f a n t o ,
j agradezca a l Señor t a n t a merced : o
que l e
vngen
, como
antiguamente
f e
Tntauan
con
o l e o
l o s
luchadores
,
para
no quedar vencidos
: o
que l a
I g l e f i a
l e
d a
o üo, p a r a l i c u a r
v i u a s
l a s lampa
ras
de
f u s p o t e n c i a s
: o que
l e lauan
de
algunas
manehas,que leauian
quedado
defpues
de
l a
p e n i t e n c i a
con
e l
agua*
que
manó de
l a
l l a g a
d e l
cufiado d i u i -
r > o
: y e f p e r e l a extrema Vncion , como
medicina f a l u d a b l e para e l cuerpo y a l
ma, dando g r a c i a s a
Dios
por t a l e s
mer*
cedes.
Quando e l Sacerdote e n t r a por l a
puerta
d e l
apofento,pienfe
que vee
i
Chrifto,que l e viene a
confortar
, f a -
&ar,yiauar> y agradezcale e f t e bene- n a d e l o *
ticio,con
todos
l o s
demás t n i u e r f a l e s
y
p a r t i c u l a r e s ,
que
ha
r e c i b i d o
en
U
- v i d a .
Quando
d i z e ¿ 1 Sacerdote l o s f i e t e
Pfalmos y L e t a n i a s , e f t e e l enfermo
M o l i e n d o t e de f u s pecados : y í í oye*
r e
y
entendiere
l o
que
d i z c ,
taya
con
l a t n c d i t l c i o n en e l m i f m o Temido
de l o s
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
45/225
32 . Arte t>é ; i
. , delos Pfalmos,haziendo l o s a&osinf^i-
P o f f i J . ' l o r e s > eowio dize PoíBdonio , que h i z o f
inviuS.'San
Auguftinaltiempodel
e f p i r a r . En
A u g u l l .
JaijenMSoracjonesqUeel
Secerdote
d i
jere
antes de vngir^aya
con
a t t e n c i o r i j
ayudandole c on e l eípintu , y^duiendo-
l a s entre f i . y f i no l a s entiende,ofrezca á t
D i o s
aquellas
rmfmas
oraciones, y p i -
d a l e ,
qu e
l e
otorgue,
l o
que
e l
Sacerdote
pide
e n j f u nombre.
; ; ;
. . ¡ .
^
QuandoelSacetdore leljegaa vngir.
con el
o
W o Santo l o s o j o s . l a s o r e j a s , l a s
narres, i a
boc*, l o s
pechos, l a s
m an o s,y
l o s
pi3S,vaya
e l
enfermo
doliendofe,y
ha
f c í e n d o f c i & o s de
contricion
de
todos
l o s
pecados
que huuiere cometido, mirado,
p r . V oyendo/jUendo, hablando, penfando,
y
t -
. -
; obrando : y de l o s malos caminos en que
h u u i e r . e
andado
, a í l i l o s pecados *nani-
f i e í i o s ,
contólos
oculto?
y
agenos,
de
que no
f e a
cuerda
, y huuiere
dexado da
confeflar por
ignoíañclay
b l u i d o . - .
< Finalimen
t e quedeíe
abracado
con
v r i
crucifixo
, eíperando
la-muerte
, y
exer-
«citando
l a s
dem as
deuociones
oueluego
.diremos.
. ; , *
-
„ . . ' - Cap-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
46/225
BIEN MORIR. 3 3
* t : . . , - . tí A P I T Y J L O V.
2 > í
l a
T r o r e f l a c i o n d i
I t f e t
, j y ¿ I r /
d p e r c e b i *
m i e n t o
f a r a
b i e n
m o r i r
,
p e r / e n e r a n
d o e n
t i l a .
• - r , i , . - i ' : - ' . • , - . ; , ' . - . • • , • • . • . ;
ENelefcododelife, qnos m a n d a e l
A
p c y f t o l
a & r a i j a r / e
cótiene
l a preué-
cion
d e l l a
p a r a
l a
hora de
l a
muerte. Que
t a d a n
1 .
{como
d i z e La¿iancio)pues
e s
l a
f e
l a
c a -
' •
be$a de t o d a s l a s
v i r t u d e s ^ y
l a
llama Eu *
E n
f e b i o Emifleno
,
fundamento
de l a f a l u d E m i i r .
d e
« t f i r n a ^ y San Cypriano, p i e d r a f i r m e de
todo
e l
e d i f i c i o
e f p i r i t u a l
en
eftavidajy
i a
primera
p i e d r a que f e ha de a í T e n t a r
para l o s p a l a c i o s R e a l e s
, que
hemos dd
f a b r i c a r en
i a
o t r a , ninguna prepara
cion a y mas
n e c e í T a r i a
, que
k
de l a f e .
Dizs
e l Prophsta Zachariaá , que
vio
vna
p i e d r a
con
í í s t i o j o s
:
q u i e r o d e c í a -
r a r
en e f t b s
f i e t e o j o s f i j c e a u i f o s n e c e f -
P i < l e v n i í
C i r i o s para
a p e r c i b i r l a
f e
en
l a
hora de
^̂
l a muerte.
,.*••••
í u n t .
, ; . Sea e l primero, mientras v i u i e r e ( y ^̂
principalmente
eftando
cercano
a
l a
f i n )
u U f c e . »
p i d a a , Dios con
m u c h o
infancia que l e .
C
con-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
47/225
34 ' Arte db .
conferue en
l a f e
:
y e s muy buena deu o -
cion
para
e f t o , rezar t r e s
C r e d o s á
l a S a n -
t i f f i m a Trinidad. .
£1
fegundo
, haga
proteftacion
de
l a
ferdiziendoal enfermo e l que l e ay u da
a bien
morir
( o e l
mifmo
enfermo,»
pue-
d e ) s l Credo
de
l o s Apoftole^el S y m b o l o
d e l Concilio Nizeno,el S y m b o J o Qui-
c u r t t j u e
v u l t ,
de
S .
Athanafio,y
l o s
a i
t i c u r
l o s de
l a f e , y
en
cad a vno
vaya
diziendo
e l enfermo
que a f f i
l o
c r e e .
El t e r c e r o - , renuncie , maldiga ,y a-
bomine
todos
l o s
errores
, contrarios
k
l a
f é .
.
. ] ,
.
.
. ' : .
. , . ; ,
El quarto,haga
m u c h o s
a c t o s de mar-
t y r i o , delTeando y ofreciendofe a mo
r i r
por
l a f é 3 qua nd o f e o f r e c i e r e , y r e
cibiendo aquella muerte
que t i e n e pre-
fente.como
f i
f u c i l e
marty
r i o
por
defen
der l a f ; e . ,
.
- - /
El quinto,no f e meta de
ninguna f u e r
t e
en
bufcar
argumentos,
n i
razones
pa
r a
perfuadirfe en
l a f e , f i n o e f t e
en
e l l a
muy
c i e r t o , l i n querer otra razon mas
deque
D ios
l o
dize,
y
e s
infinitamente
verdadero.
Elfex-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
48/225
BIEN MoáiRl 3 5
f e t T e x t o , protefte..quefidefpuesquaar
doeftuuiere en e l agonía , l e traxere q l
Demonio alguna
c o l a contra laíe,c]ue
no
l o
c r ¿ e ,
n i
dize
de
f u
voluntad
,
y
c o a
<
f u
juyzio
, f i n o
Forjado, y .
comohombre
un
entendimiento. •
*
, , . , . >
El
feptimoy
vltimo, r e p i t a
m u c h a s
Vezes ( C r e d o
/que
por efla.razon á l o s
qu e
f e
e f t a n
muriendo,
y á
l o s
ahorcados
l e s damos v o z . e s
c o n
c i t a palabra C r e d o ;
CAPÍTVLCJ V í ¿
De l a p r e p a r a c i o n para l a e j f i e r a n f a a l t i s r r t -
po
d t
I *
muerte,
y
l a s
c o n f i d t r a c i c n t f
f u e p a r a e l l *
f e
h a n J e h a q e r . •
i •--
• i • ' . ;
/
l
Malditof e a e l hombre
que í e f u t i
e n
\ ) t - u- -
) r t ,
dize
Hteremias :
y a f f i á
l a
hora
' -
' 7 *
de
l a
muerre(como
r e f i e r e
Lamecio
l u f . } * f t { ^ ¿
tiniano) l a coluna m a s
firme, que
hemos l i g n o v i .
de
tener,
y
e l ancora
de
nueftra ñaue- ' * ? •
ga,ciones,lacdnfiancaenfoIo:JE)ias:rih^
t i
dtendonos á
e l
en todo , y defconfiando M e d i o s
de nofotros mifmos. Efta preparacion p«»1»
de
l a
confianca^fe
haze^
poniendo
de-
* ¿ ( t i ¿ w i
lantedólosojo
, quienes Dios/ub-ódad,
< í c í »
C i i n f i n i -
U I B C Í ¿ C Í
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
49/225
3¿ ». Artede
C o n f i d e infinidad, mifericordia, y todas l a s ¿e-
í o s d l u U mas virtudes y atributos diuinos. Que'fi
n o s
a c -
a vn gran Rey
l e pidieíTemos
vn a miga-
m b u t o t .
j a
¿c
pan,
y
a
l a
mar
vna
gota
de
agua
,
al
Sol vnrayo de luz
,
noauria d u d a de
a l
canzarlo : pues
menos
e s para
Dios(ííen-
docomdesOmnipotente e infinítamete
b u en o
y
mifericordiofo)dari)os f u
g l o r i a .
Confidere
l o
fegundo
,
todas
l a s
obras
y
L a s o -
myfterios de
Cnrifto,
P orq encarnb
po f
c f a * ' i h >
^a'uarnos
>
padecib ,&cy vayanle
repi
tiendo a l enfermo todos l o s
p a f l b s d e
l a paftion
,
teniendo vn Crucifixo
en
l a s
manos.
Lo
tercero, confidere
e l
P a r f t e f -
parentefeo que tiene c o n
D i o s y c on
c h r U t o . Chrifto,que
e s f u
Padre,hermano,
efpo-
fo,amigo,Rey,
y Señor,
y vayale driieñ-
do.
Qoe
Padre
ay
que viendo morirá
f u
hijo
de
hambre,
p i d i e n d o
l e
pan,
l e
d i
L u c í
i i .
pitdra ,
y p i d i e n d o l e
h t t e u o ,
l e
de
e f e o r p i o n ¡ f
Y que madre
ay
tan c r u e l
(como
dize
a 4 9 Efaias )
que
no teniendo
mas
de vn
h i j o ,
'
- -
'
. ledexaiíe morir por
no d a r l e
e l
pecho ?
& c . Y acuerdefe
de
l o q
h i z i e r á por e l
f u
padre,madrc, hermanos y amigos, & c,
que e f t o f e n f i
b l e
acrecienta
mucho l a
e f -
peranca.
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
50/225
Bien moríA. $7
f > e r a n c a . Lo quarto, p o n g a delante
de
deguo?
os ojos
l o s grandes pecadores
, á
quien d e » p e -
ÍDios h3 perdonado, porque efperaron C í u l o t c | »
en e i . Como á San Pedro que l e ne
gb,
á
San
Pablo,a S .
Matheo,a
l a
Magda
lena , & c . Y e l
que
ayuda a bien morir
,
t e n g a - dedos pecadores perdonados he
cho v n Catalogo.para contarlos a l enfer
mo
á
l a
hora de
l a
muerte. Lo quinto
,
a-
cuerdeíe
de
l a s m u c h a s vezes que
D i o s
ha dicho e n U (agrada Efcritura , que
fauorecera
' á
l o s que efperan en e l
,
y
pongafelas
delante , pidiendole l a pala
bra.
Como
e s
dezir
,
En
t i
Señor
t f r t t e ,
n o f e r e c o n f u n d i d o
:
qmen t j f i c t o en e l paiJ°»
• Señor,
y n o
fue
Ubre
, . #« . y l a s
E;d.
* ,
demas palabras de laSa-
grada efcritura,
que
mueuen
a
efperan-
$*, J
. . . i - . - . . . f . . .
i
G j Cap.
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
51/225
.
'
. . ' ' y F . . ' . . ' - ; : ' J *{' . ' . ' . ' . .
' ' .
Capitvlo VII,
í / ¿ p r e p a r a c i o npm
U
C b a r i d a d ,
y
l o s q i i -
4'mconquefe * / « * » £ * .
LAsVirginescu erdas.que
llenaronla*
lamparas
encendidas
con
e l
fuego
de
amor de Dios, y
azeyte
de l a
r \ y
efpe-
ranca,
entraron e n
l a s
bodas e t e r n a s .
Efte
fuego importa mucho para e f t e
tiempo
-.porque
(
feguñ r e f i e r e
San A»*
A u & u f t ,
. guftin
)
v a m o s
a l
defpoforio
d e l
Rey
& . . .
' ' u t a ^ o terno.y
hemos-de
y r bien
venidos con
l a
e£mF 3
charidad , queeáhi yeftidura
de hodas4
que f i n e l l a nos
lancaran tn
l a s t i m t h l * ^
¥ÜR'** e x t e r i o r e s . Quando
e l
alma
í é
viere en
e f t a
ocafion
. , '
a n i m e f e i
,para
encender
en
f i
e f t e f u e g o ^ d e i l a charidad
, d i z i e n d p .
C o n l a b o c a / f i l e
parece
que
no
puede
c o n e í coracon , p o r e f t a r
perturbado con
l o s
dolores d e l cuerpo ) mu ch a s vezes
é f t a s palabras, qu$ dixoChriftoa f u e-
jernq
Padre.
Hagafe f e ñ o r j u voluniady
n o
^ C*H.. ^ini^yl^sde l a Virgen. Vey « < p i St-
.\í/^ \ ¿
. ' i -
- ñ o r
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
52/225
Bien morir. $9
ñorvuejlra
e f c L u a ,
b a g a / e l o ¿ j u e g o s q u e r e y s ,
lucx*.
y l a s
de S. m Pablo. Que q u e r t y s ü a y e r de a&. » .
mi
? Veyfrae aqui Señor
: o l a s d e l
Pater
i i o f t e r .
F i a t
» v o l u n t a s
t i *
fuut
i n c a l o
&
in t e r r a t
rindiendo
f u
voluntad
a l a di-
uina en aceptar
l a muerte, f i e l
Señor
e s
feruido, de d a r f e l a . Que e l l a e s vn a de
l a s mejores
preparaciones-
que puede
a-
uer.para
l a
Hora
de
l a
muerte.
Tambien
es muy bueno, hazer
muchos a & o s de A f t o s d e
martyrio
,
deffeando morir por l a
f e , y
nw y °
por
agradará
D ios co n todas
l a s mane
r a s
de muertes
, que han padecido
l o s
m a r t y r e s . -
Y
n o
e s
m e n o s
buen
exerci-
A c e e p t a t
c i c i o
;
hazer cuenta,que e f t á fano y bue l o » Ma
no , y que
para agradar á
D ios
,
f u f r e
a- t £ ¿ $ £ »
q u e l l a
enfermedad , y
acepta
l o s
dolores
de padecer,
¡qqado
f e l e arranque
e l alma.
Crucifiqueis C ambien
fpríjShnfto,
co- C r a c i f i -
mo
f i e f t u u i e r a
en
l a
cruz
muriendo con
g h t i i t a .
e l : confiderando
l o s
dolores que e l
pa
decio, y cotejandolos con
l o s
que
pade
c e , y
ofreciendo a l Padre
eterno l a muer
t e
de
Chrifto ,
y
l a íuya
propria , para-
que
e l
Señor
l a s
acepte
en
defcucnto
d f t
f u á
pecados : p i t e s
no t i e n e
otra cofa q u e >
C 4 . U o f t f t »
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
53/225
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
54/225
BIEN MOfuiT. 4 1
TERCERA PARTEA
PE
SIETE
DOCTRINAS,
' y e x t r a a o s
S p i r i t u a l e s
, p r o u e c h í f u s pa
r a
b i e n
m o r i r ,
q u e f e
c o l t i g e n
d e
Ut
- f u t e p a l a b r a s
q t t e
C h r i f t o d i x o
t a l a Cru%, g u a n d o
t n
INTKOÍ>VCIOK.
•
- * J
Dlonosel Padre eterno a f u
Hijo
m o t i u i e h d o
nos
enfcñó ayiuir «im
bien , c o n
e l exemplo
de fu vida ,
y l a s e e t a a c
palabras de f u Euangelío : aul
n¡urien- § [ ^ 0 * * .
do
e n
l a cruz
c o n
e l exemplo de fu bue- gutibw
¿a
muerte ;y
l a s l í e t e palabras qu e dixo,
ñ o s
enfeña
f í e t e
doánnas
y
exercicios
efpirirualeSjimporMfltiffimosparanue- ,
f t r a b u e n a
muerte»
Las quales
quiero de
clarar c o n brcusdad, en e f t i l o que l a s
p u e d a dezir como oraciones, e l que qui-
fícrebicn
morir.
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
55/225
' -
H*
Arte
pe
Pater ignofce i l l f s , q u i a nefciUñt
quid
f a c i u n t .
, .
- . .
^
Tadreperdonaldes , que no /aben
k
que
' u ¡
i ' - » - -
febazgn*
O . - . Vi
» - . .
. .
- - ' : .
' ' .
VC Al'I TVLO I .
P eí
perdon
d e
e n e m i g o s
,y
r o g a r a
D i o s
por
t o d o s l o s p e c a d o r e s , quejon e n e m i g o s
mo t < f c Chrifa
- .
DTzen l o s Santos>que
e l
buen Ladron
f e
conuirtib
, viendo
que Ghrifto
. .
'
en
aquella
hora
perdon6
a
f u s
enemigos.
*A
.k '
Y
de SahEfteuanfeeftitnaen
mucho,
mar
i
a u e f
f 0 S a c * 0 p ° r l ° s
s u e
^
a p e ^ r e a u a n .
D i t i g i w Y l a perfeccion declaro e l Señor , qu e
i n i m t c ó s c o n f i f t i á en a m ar
a l o s enemigos,y
rogar
& c . r o s k
D i o s
por e l l o s . Dds: maneras tenemos
E f t o ; e
de
enemigos ,
vnos l o s r í u e f t r o s
, que
á
p t c i e i ^ i .
n u e f t r 3 j s
petfonas/oli
n . r r e f t r b s parientes
V
ami¿os lu zeñ ;
o
h i r i hecho mal,
coa
obras , palabras , 0 peniamientos . La
fegand'a rhaníra dé'eriémigQS , foa l o s
fuf sde
enemigos de D i o s
,
que fegun dozehe -
gcntw
f i d a s ' principales
que c o j i f i d e r a r a o s ea
C h r i f t o .
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
56/225
Bien morir. 43
; í
(Chriftocrucihcado, p o d e m o s
reduzirá
hcWd*
doze f u e r t e s de pecadores. D i g a
pues
e l
? ° g « .
que e f t á
para
morir e f t a
oracion.
Padre
perdonad
a
todos quantos me ha
o r a c i ó n »
ofendido de
qualquiera manera qíea:por .
q yo defde e f t e pupto l o s perdono, porq
me
perdoneys mis pecados, y l e s pido ,
Íerdon delos agrauios
que
l e s huuiere
echoenqualquier
tiempo
yocaííon
de
toda m i v i d a . Padre
, y
Señor mio
, por
laaflicionque ceniades
en
vueftra alma,
(pues dezis , Que e n t r a r o n l a s aguas d e l a s . . '
t r i b u l a c i o n e s , b a f i a l l e g a r a e l l a , ) os
hizo
f u - P o r e , f ( J _
dar
en
e l
huerto
gotas
de
fangre)
perdo-
d © r :
d e l
nad
á
todpslos G e n t i I e s , I u d i o s . ,
I n f i e l e s
^ t t t oÓ
yhereges,y t r a e d l e s a l bautifmo,y
cono-
f u e » d e
cimiento de
vueftra
Santa
f e Catholica.
k f < e .
P or vueftros cinco
mil y tantos
acotes
, P««
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
57/225
c.fcoS44 AI TE 6e
¿ u t i í t o , P or c l def coyu ntam ienro J e vueftros
l o s P r i i » .
hueíTos
,os pido vnion y paz
, y
b u e n
S«e$?
gouierno
de
todos
l o s
Reyes
y
Principes
R o f t t o ,
i e g l a r e s »
P or
vueltro r o f t i o afeado y
l o s h o r n .
acardenalado ,bs ruego por
todos
io s
brcscxe- XT ,. . _ , .
1 1
° ,
p l a t e i . Nobles, Caualleros
,
y gente
principal,
O j o s . i o s
paraque co n
f u
vida d en b u e n exemplo.
Predica-
U _ i n p * . i
d o t e s - P or vueftros ojos langnentos, p t d o i
ü o c a . l o s
por
l o s
Do¿tores
y
Predicadores
, '
que
f o r e í c f »o nI oso J°s d ela I g l e f i a w Y porvueftra
L l a g a d e
boca
amargada co n h i e l y vinagre , por
lamauo
I o s Confelíores
, que hagan; como de-
l o s q a c « en
f u o f i c i o . P or l a l l a g a
de
l a mano
comulga
derecha,
os
fuplico,
que
todos
l o s .
quer
5 l ' * e t .
llegan
a l Altar,
c o m u lg u en
b i e n .
Pof
d a , l o * I *
de
l a
yzquierda , ruego por
rodos l o s
La ' 'uezes
> I u f t i c » a s j y
Magiftrados.
P or
c o r t a d o , l a Haga d e l coftado ,
os
pido l a refor-
l o s R e i i -
m ac i o n
de
todas
l a s
Religiones.
P or
l a -
federe- d e l p i e
derecho,
por todos mis parien-
c h o , l o s
t e s
, amigos , y e n c o m e n d a d o s , que f e
e n e o m g .
í a l u e n ,
por
J a
d e l p i e vzquierdb
,
por l a s
dados. . .
j
i « r . ' '
- 1
» vr c
P i e y z - animas
d e l
Purgatorio
,
que
defcanien.
q u i e r d o , TamnoñtrstÁtteMma.&c* ' - . . . )
•niraar
-
.^ -
. . * . . . .
. .
.
,
.
. .
v--.
. . .
....
de?orS* ti yx
tona. HOdlC
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
58/225
Bien moríbí «5
Hodie c r i s
mecum
i n
Paradifo.
Oyfem
c o n t ñ i g ó
á i
e l ^ P á r á y f ó .
O
kv i r vio TE
yifiur t o d o t l o s S a n t o s d e l C i e l o ,
y
p e d i r i
cddavmvnag r a c i a ,
pata l a buen*
m u e r t e .
ES
dmirable e x e r c i c i o ,
ponerle
e l
a t -
ma en c d m p a ñ i a de
Chrifto,
o y e n d o
como
de f i i boca t
o y j c r a s - -
conmigo
tn t i
L u e - i j ¿
Taray
f o
,
y
v i f i t a r
en
e f p i r i t u
todos
l o s
Santos
d e l c i e l o , p i d i e n d o : a.cada^rde^
de
Santos l a virtud mas n e c e f í a r i a p a r i t .
i a
hora
dela
muerte, Diziendoaffi.
;
-
„ Tadre i c i t r n o dadmefortaleza
,
Verlo
diuino
alumbrad mi
entendimiento c o a
O r , c i o .
luz. E f p i r i t u Sánelo c o n c e d e d m e g r a c i a *
Chiflo c r u c i f i c a d o , dadme
fauor.
Vvfe ' ' r '
gen
S a n u
f i l m a ,
f e d mi
í n t e r
c e ¡ J o r a . r - , - • ' ,
^Angeles
S a n t o s r , acompañadme.
?4{?
~ r .
' ~ . ,
t r i a r é i s , alcancadrne verdadera c h a t i -
.
dad. j i p o ñ o l e s
viua/e . Martyrest pa
c i e n c i a e n
c i t a '
agonia. C o n f e s o r e s - t
alcan-
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
59/225
#£, > ,
ARTE
t>É
a l ca nd a d me a l a b a t i f a s
diurnas :
V t r ^ t n i i ¿
purera
de
alma: y todos l o s dem as
Santos
perdon; de pecados , paraque yo r i i e f a l -
ueen
c f t a
hora de
I a
muerte.
Tater
n o f t e t
y
Aue Maña
,
o
l a Letania;
a .
- ' .
¡
Mulíer ccce f i l i u s t u i i S i
Eccc
mater
t u a .
Mugzr e f l e
e s
t u h i j o . EJia e s t u
madre.
X.
- . ' . ¿ r - ' - . /
- - i :
. : . - : < l . ~ : t \ r . .
\'f
O : ,
CaPÜYLOi III.
^ £
a r t i c u l a r
t i U i c u n i c o n
l a
Virgen
Mdriái
ESdmirable exercicio ala
hora de
l a
r r i u e r t e j p e n f a r e l alma; que f e
h a l l a a
p j t í de l a
cruz , y que
e l
Síñor
l e da
a
l a
. n * i ^*rSen^ aPorrñadre; y recibiendola
como
h i j o
,
f e
ponga
debaxode
f u
ampa*
to
i y l a vaya
pidiendo
f u
ayuda porto-
d í ™ ° r Í a
dos
, o s
r r i y f t e r w s d e l RofariodeS. Dd-
« H j r f t c r i o s mingo ,
y
por l o s o t r o s myfterios que l a
d e l t t o i * - i g l e ( ) a
¿ e l l a
c e l e b r a .
Cotifidere
tambien
.
tsomo l a
Virgen murió
, y
l a
g l o r i a
qu e
tiene
en
e l
Gielory
llame a
todqslos
S a n
t o s deuotos d e - l a Virgen , que en aquetta
hora
8/18/2019 Jerónimo Gracián de La Madre de Dios - Arte_de_bien_morir
60/225
BIEN MORIR.
Kora
intercedan,
repitiédo en
ca8a
myf -
t e r i o e f t a s palabras , Mana
Mater
g r a i i t e ,
muter m i / c r i c o r d i i e s t t n o s t b b o f t e p r o t e g e )
&
J i a r *
morra
f u / c i t o .
Ruegote Senora, y Madre mia , por e l
gozo
que muifte en l a
f a l u r a t i o n
d e l An- O r a d o * .
gel.,que me alcanceys agora e l rendi
miento
de
m i voluntad á l a
de
D io s & c.
y
d e f t a
manera
diga
en
l o s
demas
my
( V e
-
r í o s delRofario de S . Domingo, y e < i
otros
doze
fuera d e f t o s .
C i n c o
gozofos
que fon l a Concepció,Natiuidad,
Prefen
* .
1*1
,J- r i
•
n i r i
racional teplo,Delpotono con
S . I o l e p h ,
s e ñ o r * ,
yquando
efperauael
parto
de
que
f e
ce
lebra l a f i e l t a de nueftni Señora de l a O»
Y otros cinco dolorofos. Que fon,nuef-
t r a Señora de l a Piedad q u a n d o l a
Cir-
cuncifion
de
Chrifto. Nueftra
Señora
de l o s dolores, q u a n d o l a
Purificación.
Nueftra
Señora
d e l p i e
de
Top Related