Download - itsas ugaztunak

Transcript
Page 1: itsas ugaztunak
Page 2: itsas ugaztunak

Sarrera

Fokak

Baleak

Mortsa:

- Izena

- Deskribapena

- Bizi-zikloa

- Banaketa

Otso itsastarrak:

- Deskribapena

- Bizilekua

- Elikagaiak

- Itzaltze arriskua

Izurdeak:

- Deskribapena

- Orbainak

- Jauziak

- Ikaragarria!

- Irudia ispiluan

-Enciclopedia visual de las preguntas/El país/Mares, océanos,

lagos y ríos.

-Wikipedia: enciclopedia libre.

-Los exploradores de National Geographic: Ballenas y Delfines.

Page 3: itsas ugaztunak

Sarrera:

Itsas ugaztun mota

desberdin asko ezagutzen

ditugu eta batzuk beste

lekuetara emigratu behar

dute ugaltzeko eta kumeak

edukitzeko. Batzuk guztiz

itsatarrak dira baina beste

batzuk

uretan (elikatzeko) eta lehorrean (elikatzeko ez diren beste

gauza asko egiteko) egoten dira.

Bost itsastar ugaztun mota aipatuko ditugu: mortsa, foka,

izurdea, balea eta itsastar otsoa.

Fokak: Gehien bat ur hotzetako itsasoetan eta ozeano bareko eta

atlantikoko artiko azpiko uretan eta antartidako azpiko uretan

bizi dira.

Haien tamaina bat eta bost

metro artekoa da.

Ornogabeetaz, hegaztietaz,

arrainetaz eta beste itastar

ugazrun askotaz elikatzen

dira.

Karibeko “foka monjea” guztiz

desagertu da eta beste mota

batzuk itzaltze arriskuan

daude, adibidez: Hawaiko eta mediterraneoko “foka monjea”.

Page 4: itsas ugaztunak

Karibekoa Mediterraneokoa Hawaiikoa

Hemeretzi foka mota ezagutzen ditugu. Entzun belarri-

hegalik ez dute eta haien atzeko gorputzadarrak atzerantz

zuzenduta daude eta ez dira funtzionalak lurreko

desplazamentuan, otso eta hartz itsatarretatik desberdintzen

dituen ezaugarri bat da.

Baleak:

Zein animali da grisa, erraldoia, uretan bizi dena eta ez

dena arrain bat baizik eta ugaztun bat? Galdera honen erantzuna

balea da. Zientzialariek baleak, mazopak eta izurdeak zetazeoak

direla diote. Laurogei mota baino gehiago daude munduan

zetazeonak, forma, kolore eta tamaina desberdinetakoak. Azal

bigun eta aerodinamikoa, oso ile gutxi eta belarriak (begien

atzean dauden zulo txiki batzuk) dituzte eta “espiraculo”

deitutako sudur zulo batzuetatik arnasten dute. Baleek beren

kumeak erditzen dituzte eta urte batean edo gehiagoan zaintzen

dituzte. Gantz geruza bat dute bertan energia eta beroa

gordetzeko.

Ia bale guztiek sorbaldan

egonkortzea laguntzen dien hegal bat

dute.

Norabidea aldatzeko bularreko

hegalak eta hegal lauak erabiltzen

dituzte. Aurreratzeko buztana

Page 5: itsas ugaztunak

gorantz eta beherantz mugitzen dute. Kolpe gogorrekin arin doaz

eta bigunekin astiro.

Baleak uretan ez dute ia-ia ezer pisatzen.

Mortsa: Mortsa ugaztun “pinnípedo” erdi urtarra eta tamaina

handikoa da eta ipar hemisferioko itsaso artikoetan bizi da. Bi

mortsa mota ezagutzen ditugu:

Atlantikoko mortsa Bareko mortsa

Munduan berrehun eta berrogeita hamar mortsa daude.

Izena:

Bere izen latina, Odobenus, Greziar “odous” eta “baino”

hitzetatik dator. “Odous” hitzak hortza esan nahi du “baino”

hitzak letagina. Izena uretatik irtetzeko bulkatzean haien

letaginak erabiltzen zituztela konturatu zirelako dago jarrita.

Page 6: itsas ugaztunak

Deskribapena:

Tamaina desberdinekoak dira mortsa mota kontuan hartuta.

Bareko mortsak handiagoak dira; arrak zortziehun eta mila

zazpiehun kg inguruan pisatzen dute eta haien luzeera 2´5 eta

3´6 m artekoa da. Emeen luzeera 2´3 eta 3´1 m artekoa da eta

laurehun eta mila berrehun eta berrogeita hamar kg artean

pisatzen dute. “Pinnípedoen” artean, bakarrik elefante itsastar

batzuek dute tamaina handiagoa. Azala oso lodia dute, bi eta lau

ludiera m artean. Ileak, hegalak izan ezik gorputz osoa estaltzen

die. Mortsaren ileantza tenperaturaren arabera kolorez aldatu

egiten da; ia zuria geratzen zaie ur oso hotzetan eta kolore

larrosatua hartzen du ur epeletan. Emeen nahiz arren bi

letaginak luzerako metro bat euki dezkete. Hori haien

ezaugarririk bereizgarriena da.

Haien gorputzadarrak hegalak dira, ez dute ilerik eta azala

simurtuagoa eta lodiagoa dute gorputzaren beste leku batzuetan

baino. Azal lodi horrek mugimendua errazten die.

Page 7: itsas ugaztunak

Bizi-zikloa:

Mortsak berrogei urte bizitzera heldu daitezke. Uretan

elikatzen dira. Laurogeita hamar m-ko sakontasunean murgildurik

aritzen dira. Gehien bat txirla eta moluskuetaz elikatzen dira,

nahiz eta beste ornogabe batzuk ere jan ditzakete, harrak

adibidez. Mortsaren arrapari nagusiak hartz polarra eta orka

dira.

Hartz polarra Orka

Banaketa:

Mortsak harremanetan ez dauden zona

zirkunpolar batzuetan bizi dira. Bareko

mortsak Bering, Chuckchi eta Láptev

itsasoetan eta Atlantikokoak Canadá,

Groenlandia eta Errusiako ipar-ekialdeko

itsasaldeetan batzuetan bizi dira.

Page 8: itsas ugaztunak

Otso itsastarrak:

Otso itsastarra “otárido”-en familiako ugaztun “pinnípedo”

bat da.

Deskribapena:

Otso itsastarrek ile marroi iluna izaten dute helduak

direnean eta beltza gazteak direnean. Ar helduek hirurehun kg

pisatzen dute (emeen bikoitza) eta gaztain gorrixka koloreko ile

kapa bat dute lepoan. Adats honegaitik otso itsastarrak dira

deituak. Hamabost lagunen kolonietan bizi dira, arrarengatik,

haren “harén”-arengatik eta beste gazte batzuengatik osatuta

daudenak. Udan, Urtarrilean eta Abendu bitartean beste leku

babestuagoetara joaten dira erditzeko, bertan milaka lagun

aurkitzen dira. Ernaldia ia urte bat irauten du eta kume bakar

bat eukitzen da bakoitzean. Hogeita bost eta berrogeita hamar

urte bitartean bizi dira.

Page 9: itsas ugaztunak

Bizilekua:

Hego Amerikako kostetan, ozeano

Atlantiko eta Barean bizi dira.

Elikagaiak:

Arrainetaz, olagarroetaz, txipiroietaz, pinguinoetaz eta

beste hegzti itsastar batzuetaz elikatzen dira. Hamabost eta

hogeita bost kg janari jaten dute egunean, aldi berean, orken

elikagai dira.

Itzaltze arriskua:

Gizakiek haragia eta olioa izateko ehizatzen zituen; baina,

erabilgarriena kumeen azala da, larrugintzarako erabilpena

daukalako.

Izurdeak:

Izurdeak edozein motatako arrain txikietaz elikatzen dira.

Haien arpilatzailerik nagusietako bat marrazoa da. Gizakia ere da

arduraduna haien arpilatzailean, erizaren bitarte edota animaliak

arrapatuta gelditzen direlako itsasontzien sareetan.

Page 10: itsas ugaztunak

Deskribapena:

Izurdearen gorputza luzatua eta liraina da, meloi formako

organo batekin buru gainean eta nabarmentzen den mutur bat

dauka. Baina ere daude izurdeak gorputz gihartsuagoarekin eta

mutur borobilduekin. Mota guztiek bi izan ezik dute

bizkarraldeko hegala, luze edo laburra, borobildua edota

zorrotza. Askok gorputzean markak dituzte (marrak, lohidurak

edota zuri-beltzean), eta batzuk marroiak edota grisak dira.

Izurdeei taldean eta ur tropikaletan, izotz-pusketan, kostetatik

hurbil edota itsaso altuan bizitzea gustatzen zaie.

Orbainak:

Izurdeak taldean bizi dira eta batzuetan haien artean

borrokatzen dute. “Calderoi” grisak euki dituzten borroken

orbainak dituzte. Hortzekin hurratsen dute azala.

Jauziak:

Albo zuriko bareko izurdea askoren arteko bat da airean

salto egiten duena. Guk dakigunez ondo pasatzen dutenean eta

kilikagarri daudenean ematen dituzte jauzi hauek.

Harremantzeko ere salto egiten dute. Fitzroy izurdeak,

Page 11: itsas ugaztunak

adibidez, arrain-sarda bat ikustean salto egiten du, seguruenik,

beste izurdeei elikagaia dagoela esateko.

Ikaragarria!

Izurdeek arrain posointsuen arantzetaz beteak dauden

arrien azpiko aingiriak ateratzen dakite.

Irudia ispiluan:

Zure irudia ispilu batean ikustea eta ezagutzea inteligentzia

ikur bat da. Denbora luzean zientzialariek uste izan dute

bakarrik pertsonok genekiela hau egiten. Baina behatu egin da

Hawaiko itsas parkeko izurdeak ispiluak erabiltzen dituztela

haien azalean ia markak dauden ikusteko.