Zerezkoa da, baina?MATERIA ETA MATERIALAK

Zerezkoa da, baina? proiektua Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. Lren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:

TESTUA

Raúl Carreras SorianoLaura Muñoz CeballosDavid Sánchez Gómez

IRUDIAKAgustí Serrano Sanjosé

EDIZIOAAne Barrenengoa Zubizarreta David Sánchez Gómez Raúl Carreras SorianoLaura Muñoz Ceballos

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZAAinhoa Basterretxea LlonaAntonio Brandi Fernández

LEHEN HEZKUNTZAKO ZUZENDARITZA ETA EDIZIO KOORDINAZIOAJoseba Santxo UriarteMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero

II. URRATSA

EAEn, herritar bakoitzak, batez beste, 492 kg zabor

sortzen ditu urtean.

Materia eta materialakBa al dakizu zenbat zabor sortzen duzun egun batean? Eta nora eramaten diren jada nahi ez dituzun gauzak, hala nola erabili eta botatzeko objektuak? Hondakin horiek zenbait materialez eginda daude: paperez, plastikoz, zuraz…

Materialak erabiltzen ditugu eraikinak egiteko, botilak ekoizteko, bai eta elikagaiak gordetzeko objektuak, janzteko arropa edo beste gauza asko egiteko ere. Baina objektu horiek lortzeko, erabiltzeko eta botatzeko prozesuan, kalteak eragin ditzakegu naturan. Ba al zenekien urtetik urtera gero eta hondakin kantitate handiagoa sortzen dugula? Azken 40 urteetan, aurreko mende guztietan baino zabor gehiago sortu dugu. Zer gertatuko da gure planetan hondakinak metatzen jarraitzen badugu?

Hurrengo orrialdeetan, zenbait ideia aurkituko dituzu, materialak agortu gabe erabiltzeko eta, aldi berean, planeta babesteko.

Proiektuaren etapak

1

ABIAPUNTUA

Hasierako gertakaria: Argitu gabeko

misterioa: zer dago kaxaren barruan?

09

Zer dakigu

materialei buruz?

12

Zer egingo dugu?

11

Zer jakin behar dugu?

15

Nola antolatuko gara?

16

Proiektu honetan, aukera izango duzu inguratzen zaituzten objektuak zer materialez egiten diren jakiteko. Horretako biziko duzun abenturak hiru etapa izango ditu.

1

Abiapuntua bidaiaren hasiera da. Nora iritsiko zaren eta bidean zer beharko duzun jakiten lagunduko dizu.

2

Ikerketa-atazen bidez, detektibe bihurtuko zara, informazioa bilatzen, aukeratzen eta antolatzen jardungo baituzu.

3

Proiektuaren amaiera bidaiaren azken etapa da. Hor, ikasitakoa erabiliko duzu, amaierako erronka behar bezala gainditzeko.

2

IKERKETA-ATAZAK

3

PROIEKTUAREN AMAIERA

Zaindu dezagun gure planeta

47

Materiaren aldaketak

29

Materiaren berri dugu

23

Materialen propietateei

erreparatzen

41

Nondik datoz materialak?

35

Materialak erabiltzen ditugu

19

Norberaren balorazioa

63

Zer ikasi dut?

61

Amaierako lana: Ikastetxean

garbigune bat sortzea

57

1

ABIAPUNTUA

9

Ziur behin baino gehiagotan jakin nahi izan duzula zer zegoen opari-kaxa batean, hura ireki aurretik. Formari, pisuari, tamainari eta abarri erreparatuko zenion...

Orain, kaxa misteriotsu bat dugu. Hainbat materialez egindako objektuak ditu, eta beren propietateei esker bereiz ditzakegu, baita ikusi gabe ere. Zer material dauden asmatzeko gai izango al zara? Zura? Artilea? Jolastu beldurrik gabe.

Txandaka, sartu eskuak kaxan. Besteek objektuaren propietateei buruzko galderak egin behar dituzte, zer materialez eginda dauden asmatzeko. Adibidez:

Hotza da? Leuna da?

Arina da? Tolestu daiteke?

Luzatu daiteke?

Ordenatu erantzunak eta osatu taula honen antzeko bat koadernoan.

PROPIETATEAK

Adibidea Leuna, arina, tolestu daiteke…

1. objektua

Begiratu zure inguruan eta eman goian aipatutako propietateak dituzten materialen adibideak.

Material leunak:

Adibideak: zeta, beira, aluminioa…

Material arinak:

Tolestu daitezkeen materialak:

Material astunak:

Luzatu daitezkeen materialak:

ARGITU GABEKO MISTERIOA: ZER DAGO KAXAREN BARRUAN?

12

Lotu esaldi hauetako bakoitza dagokion txartelarekin.

Aluminio-papera elikagaiak biltzeko erabiltzen da. Asfaltoa material beltza eta itsaskorra da. Kotoia landare batetik lortzen da. Marmola harrobietatik ateratzen da. Zura material arina eta erabilerraza da.

Mintzamena. Azaldu zure ikaskideei esaldi bakoitzaren esanahia. Lehenbizi, idatzi zure azalpenean erabiliko dituzun hitz gako batzuk.

Materia egoera batetik bestera alda daiteke: esate baterako, izotza urtu egin daiteke.

Hitz gakoak: ura, solidoa, likidoa.

Aluminioa material arinagoa da altzairua baino.

Hitz gakoak:

Papera material artifiziala da.

Hitz gakoak:

Birziklatu ahal izateko, garrantzitsua da hondakinak bereiztea.

Hitz gakoak:

Eztabaida. Supermerkatu askotan, plastikozko edo kartoizko erretilutan bilduta saltzen dira janari asko. Pentsa zenbat material galtzen den alferrik.

Zer egin daiteke hainbeste material alferrik ez galtzeko?

Jarri denon erantzunak mahai gainean eta eztabaidatu zer ideia diren egokienak arazo hori konpontzeko.

Jatorria

Propietateak

Erabilerak

ZER DAKIGU MATERIALEI BURUZ?

16

NOLA ANTOLATUKO GARA?

NIRE TALDEAREN IZENA:

TALDEKIDEA EGINKIZUNA

Ikerketa-atazak egiteko, lantaldeak antolatu behar dira.

Izen bat hautatu behar duzue zuen taldearentzat, eta kide bakoitzak zer eginkizun bete behar dituen erabaki.

Hona hemen ideia batzuk:

KOORDINATZAILEA Lana banatuko du.

GAINBEGIRALEADenbora kontrolatuko du

IDAZKARIATaldearen erabakiak idatziz jasoko ditu

BOZERAMAILEATaldearen lanak aurkeztuko ditu

Proiektuan, eginkizunak txandakatu ahal izango dituzue.

Gainera, irakaslearekin adostu beharko duzue zenbat denbora izango duzuen zuen proiektua egiteko.

Lan-egutegia planifikatu beharko duzu zure taldearekin.

LAN-EGUTEGIA

ASTEAK ATAZAK

1. astea

2. astea

2

IKERKETA-ATAZAK

Begiratu zure inguruan, identifikatu zertarako balio duten inguruan dituzun gauzak, eta bereizi zer materialez eginda dauden. Bestalde, hausnartu materiala ondo hautatu den. Ariketa hau errazago egiteko, bete taula hau zure karpeta edo porfoliorako (lehen lerroan duzu adibide bat).

MATERIALAK ERABILTZEN DITUGU

A

T A Z A

ZER DAGO NIRE INGURUAN?

ZER MATERIALEZ DAGO EGINDA?

MATERIALA ONDO HAUTATU DA; IZAN ERE...

Leihoa Beira Kanpoko airetik isolatzen gaitu eta, aldi berean, argia sartzen uzten du.

Lotu gezien bidez. Material bakoitzak erabilera bat edo gehiago izan ditzake.

Apaingarriak

Erremintak

Bero- isolatzaileak

Oihalak

Papera

Altzarigintza

Etxebizitzen eraikuntza

Plastikoa

Altzairua

Hormigoia

Larrua

Kotoia

Zeta

Artilea

Zura

MATERIALAK ERABILERAK

Naturan, material bakoitzak bere eginkizuna du; esate baterako, artilea ardien berokia da.

Gizakiok erabilera horiek imitatzen ditugu eta arropa egiten dugu berotzeko; esaterako, artilezko jertseak.

19

Hautatu material harrigarri bat. Esaterako, armiarma-sarea. Zientzialariek aztertu dute nola egiten duten armiarmek sare hori, halako emaitza itzela lortzeko. Ekoizten duten zeta material arina da, ehuntzeko erraza eta, aldi berean, oso erresistentea. Gizakiok egin al dezakegu antzeko ezer?

Ikertu hautatutako materialari buruz, taldeko erakusketa bat egiteko. Jarraitu gidoi honi.

Materiala:

Materialaren deskribapena:

Non dago edo nola egiten da?

Zertarako erabiltzen da?

Demagun objektu erabilgarri bat egin behar duzuela aurreko jardueran hautatu duzuen materialarekin. Prestatu objektu horren iragarkia horma-irudi batean, materialaren ezaugarriak eta haren erabilgarritasuna nabarmenduta.

Eltxo-sare ekologikoak

Hemen duzu eltxoak uxatzeko

metodorik eraginkorrena.

Benetako armiarma-sarez egindako

eltxo-sareak.

Eltxoak modu naturalean harrapatzeko.

20

Eskumuturrekoak egingo dituzu. Inspirazio gisa, materialen zorroan dagoen diseinuetako bat balia dezakezu. Erabili beheko espazioa zure diseinua definitzeko.

Erabaki zer material erabiliko dituzun. Hitz egin ikaskide batekin erabili beharreko materialei buruz: eman aholkuak eta onartu bestearenak. Idatzi zer ezaugarri izan behar dituzten materialek, zuk diseinatu duzunarekin bat etortzeko. Gero, hautatu erabiliko duzun materiala.

Materialaren ezaugarriak: Zer material hautatuko dut?

Ideia ona izan daiteke ezagutzen dituzun irudi geometrikoak (triangeluak, trapezioak, laukiak edo erronboak) lantzea eta simetriekin konposizioak egitea.

Objektu bat egiteko, lana antolatu behar da. Diseinua erabaki: zer egin, eta zer itxura izan behar duen.

Egin nahi duguna egiteko material egokiena hautatu.

Objektua egiteko behar ditugun kantitateak kalkulatu.

Lanean hasi, eta pentsatu duguna egin.

MATERIALAK ERABILTZEN DITUGU

21

Kalkulatu eskumuturrekoa egiteko behar dituzun materialen kantitateak.

GURE LANARI BURUZKO GOGOETA

Materialen ezaugarriak bereizteko gai izan gara.

Material bakoitzaren erabilerak identifikatzeko gai izan gara.

Besteen iritziak entzun eta errespetatu egin ditugu.

Eskumuturrekoaren hasierako diseinua hobetu dugu.

Geure eskumuturra egiteko gai izan gara.

BATZUETANINOIZ EZ BETI

Osatu taula, materialaren aurrekontua egiteko.

Egin zure eskumuturrekoa. Zer material erabil dezakezu eskulana egiteko?

Bildu eskumuturreko guztiak. Azokatxo bat antola dezakezue, dirua biltzeko eta, diru horrekin, erabiltzen ez diren materialak berreskuratzeko proiektuak babestu.

Neurtu zure eskumuturraren ingurua, zentimetrotan, eta idatzi: ___ cm.

Gehitu 10 cm, inguruan lotu ahal izateko. Guztira: ___ 1 10 5 ___ cm.

Biderkatu eskumuturrekoa egiteko erabiliko duzun hari kopuruaz. Erabaki kolore bat edo gehiago erabiliko dituzun.

Korapiloak egiteko, idatzi zer luzera erabiliko duzun korapiloetarako. Luzera korapiloekin: ___ 3 3 : 2 5 ___ cm.

Zenbait koloretako aleak sartzeko, kalkulatu zenbat behar dituzun ilara bakoitzean, eta egin biderketa, guztira zenbat ale behar dituzun jakiteko.

MATERIALA ERREPIKAPEN KOPURUA KANTITATEA, GUZTIRA

3

PROIEKTUAREN AMAIERA

57

IKASTETXEAN GARBIGUNE BAT SORTZEA

Hondakinak kaxatan jasoko dituzue, material moten arabera bereizita. Adibidez, hondakin mota hauek jasotzeko erabil ditzakezue kaxak:

Proiektuan, zer material ditugun inguruan ikasi duzue. Horrez gainera, badakizue material horiek nola bereizten diren propietateen arabera, eta zein berrerabil edo birzikla daitezkeen.

Orain, gizarteari laguntzeko erabiliko duzue ikasitakoa. Helburua ikastetxean garbigune bat sortzea izango da, erabiltzen ez diren hondakinak jasotzeko. Ikusi bezala, hondakin ugari berrerabil daitezke, eta horrela, gure planeta zaindu dezakegu.

KONTUZ: Erabilitako sukaldeko papera eta mukizapiak ez dira kaxa horretara bota behar, organikora baizik.

KONTUZ: Botilen eta flaskoen tapoiak aparteko kaxa batean jar daitezke, beste plastiko mota batez eginak baitira.

PAPERA ETA KARTOIA

Egunkariak, erabilitako orriak, aldizkariak, koadernoak.

Publizitate-liburuxkak. Kartoizko arrautza-ontziak. Zereal-kaxak, galleta-kaxak…

PLASTIKOZKO ONTZIAK ETA TETRABRIKAK

Jogurt-, zuku- eta irabiaki-ontziak. Gel- eta xanpu-flasko hutsak. Apurtutako plastikozko poltsak. Plastikozko botilak: esnea, ura…

Tetrabrikak: esnea, zukuak… Erabilitako kafe-kapsulak.

ESKOLAKO MATERIALA

Erabiltzen ez diren zorrozkailuak. Tipexak. Agortutako boligrafoak. Kola-barrak eta kola-potoak.

METALEZKO ONTZIAK

Edari-latak. Kontserba-latak. Metalezko beste poto edo kaxak: tearenak, galletenak…

Kartoizko edo bestelako kaxak erabil daitezke. Galdetu inguruko saltokietan ea baduten kaxarik. Horrela, materialak berrerabiliko dituzue.

58

PILAK ETA BATERIAK Hainbat tamainatako pilak: urrutiko aginteetakoak, jostailuetakoak...

Botoi-formakoak: ordularietakoak, kalkulagailuetakoak…

Mugikorretako, argazki-kameretako edo jostailuetako bateriak.

ZUNTZAK

Erabilitako arropa. Zapatilak, zapatak… Poltsak, diru-zorroak… Trapuak, apurtutako errezelak...

Kaxak apaintzeko, hainbat elementu erabil ditzakezue:

Zer hondakin mota den adierazten duen horma-irudi bat edo birziklatzea beharrezkoa dela esaten duen eslogan erakargarri bat.

Kaxa bakoitzean zer hondakin mota bota behar den adierazten duen marrazki bat.

Kaxa bakoitzera bota daitezkeen hondakinen zerrenda bat.

Objektu bat eredutzat jarrita, kaxaren gainean edo alboan.

KONTUZ: Pilek eta bateriek metal toxikoak dituzte: beruna, besteak beste. Metal horiek kontrolik gabeko zabortegietara eramaten badira, ura eta lurra kutsa ditzakete.

BULEGOKO MATERIALA

Tinta-kartutxoak. Laser bidezko inprimagailuetako toner-kartutxoak.

CD eta DVD diskoak.MATERIAL ELEKTRIKOA

ETA ELEKTRONIKOA

Telefono finko edo mugikor zaharrak. Kargagailuak. Kableak. Bonbillak edo fluoreszenteak.

KONTUZ: Ez ukitu toner-kartutxoak, toxikoak dira eta.

TAPOIAK

Botiletakoak. Tetrabriketakoak. Gel- eta xaboi-flaskoetakoak…

Ez dira "alfer

ontziak"