Download - Antzinaroa josune lur martin eta ander

Transcript
Page 1: Antzinaroa josune lur martin eta ander

ANTZINAROA

k

I MENDETIK V MENDERA

ANDER ARISTEGI, MARTIN VILLAMAYOR ;JOSUNE IRIBARREN GOENAGA ETA LUR FERNANDEZ CORCURA

Kaixo

Page 2: Antzinaroa josune lur martin eta ander
Page 3: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Iberiarrak, erromatarren eta greziarren idazkien

arabera gutxienez K.a. VI. mendetik (k.a. lehen

milurtekoan) Iberiar Penintsulako ekialdeko eta

hegoaldeko kostaldeetan bizi ziren Iberiar herriak.

Haien artean honako tribu hauek zeuden (Airenosi,

Andosini, Ausetani …); nahiz eta haietako batzuen

jatorri etniko edo linguistikoari buruz zalantzak egon.

Page 4: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Muinoetan eraikitako herrixka hesituetan bizi ziren.

Etxeak angeluzuzenak ziren, eta kaleka antolatuta zeuden.

Iberiarrak tributan antolatuta zeuden. Tribu askok errege bat zuten gobernuburu.

Biztanle gehienak nekazariak eta/edo abeltzainakziren.

Artisau bikainak ere baziren Iberiarren artean.

Burdinazko ezpatak, zeramikazko ontziak eta artilezko nahiz lihozko ehunak egiten zituzten.

Feniziarren eta Greziaren koloniekin ere jarduten zuten salerosketan eta iberriaren beraien txanponaerabiltzen zuten salerosketa horietan.

Page 5: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Iberiarren kultura, talde etnikoa eta entitate politikoa ez daude zehazki

definiturik. Terminoa oso zabala da, eta haren barrenean Burdin Aroko

zenbait herri sartzen dira, historian zehar "iberiar" identifikazioa jaso

dutenak. Edonola ere, herri horiek ezaugarri komun batzuk ere bazituzten,

hala nola K. a. VI. mendetik aurrera, feniziarren eta greziarren eragina

jaso izana.

Page 6: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Bi sail bereiz daitezke iberiar estatu-agintzan: iberiar brontzeak eta harrizko

eskulturak.

Iberiar brontze deitzen direnak brontzezko estatuatxo trinkoak dira, moldean

fabrikatuak eta ondoren apainduak. Gizonezko nahiz emakumezko irudiak dira, zutik

daudenak, besoak zabalik edo otoitz egiteko jarreran. Zaldunen baten irudirik ere

bada. Trinkoak izanik, ez ziren oso handiak izaten, 10-20 zentimetro bitartekoak, 30

zentimetroko bat ere egon arren.

Irudi gehienak santutegietan agertu dira, eta geografia banaketari dagokionez,

iberiar eremu osoan daude.

Hala ere, Sierra Morenako santutegietan azaldu dira gehientsuenak; izan ere,

Espainiako meategi eremu garrantzitsuenetako bat izateaz gainera, harrizko

eskultura handiak daude alderdi horretan.

Page 7: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Badirudi eginkizun erlijiosoak betetzen zituztela: jendea santutegietara joaten zen, eta, zeinek bere

ahalmenaren arabera, irudi desberdinak erosten zituzten, eta leku sakratuetan uzten zituzten.

Harrizko eskulturen multzoan sartzen dira eskultura biribilak, artegintza hau estilo greko arkaikoarekin eta

etruskoarekin lotzen dutenak.

Gaien arabera, bi sail bereiz daitezke, oso desberdinak: giza irudiak eta animalienak.

Lehenean aipagarriak dira hilobi irudiak, hala Bazako Dama, Eltzekoa eta eskaintzazko beste irudi batzuk.

Irudi handiez gainera, badira txikiagoak, horiek ere eskaintza moduan erabiltzen zirenak.

Animalien irudiek benetako animaliak agertzen dituzte (lehoiak eta zezenak batez ere) edota sinbolikoak

(esfingeak, grifoak), alegia, “bicha” famatuak. Animalion tipologia ekialdeko Mediterraneo aldean ezagutzen

den bera da, eta ezaugarri sakratuak egozten zaizkio, bizien nahiz hilen babesle gisa.

Page 8: Antzinaroa josune lur martin eta ander
Page 9: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Zaila da herri zelta edota gaelikoak

Europan sartu ziren lehen talde

indoeuroparretatik bereiztea. Hala

ere, ia ziurra da K. a. XIII.

Mendean izugarri hedatu zirela,

Rodanotik jaitsi eta Languedoc,

Katalunia eta Ebroren

bailararaino. Beste zabaltze fronte

bat Belgikan eta Britainiar

Uharteetako hegoaldean izan zen.

Page 10: Antzinaroa josune lur martin eta ander

K. a. VII. mendea inguruan, Iberiar Penintsulako Iberiar goi-lautadako eta kostalde atlantikoko

lurretan bizi ziren. Baina K. a. VI. mendean penintsularen ipar-ekialdea iberoen esku galdu

zuten, Iberiako zeltak kontinenteko beraien kideetatik bananduta geratu baitziren.

Zeltak tributan antolatuta zeuden. Beraiek ekoitzitako produktuez elikatzen ziren. Horregatik,

merkataritza oso jarduera urria zen. Pertsona gehienak abeltzaintzan aritzen ziren.

Zeltak oso trebeak ziren metalezko objektuak egiten.

K. a. IV. mendetik aurrera, zeltek Frantziako iparraldea eta erdialdea hartu zuten (Galia), Italiako

iparraldea eta britainiar irlen zati handiena. Balkanetan eta Galazia (hots, Asiara) ere iritsi ziren.

Garai hartan, irletako zeltek druidismoa besarkatu zuten; gerora, kontinentera zabaldu zen.

K. a. II. mendetik aurrera, zeltek germaniarren eta geroago erromatarren presio militarra nozitzen

hasi ziren. Handik hamarkada gutxira, Galia osoa okupatu zuten, Irlanda ezik. Dena den,

erromatarren presentzia Britainia Handian ez zen luzea izan: hori zela eta, hizkuntza zeltek

bizirik iraun zuten han eta, geroago, haietako bat kontinentera itzuli (bretoiera)

Page 11: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Zelta mitologia, zelten mitologia da. Zelta

mitologia ustezko zelta erlijioaren

inguruko kontakizun bilduma zabal bat

da, eta Burdin Aroan du jatorria. Aro

horretako beste zenbait indoeuropar

kulturak bezala, lehendabiziko zeltek ere

mitologia politeista eta erlijio egitura bat

izan zuten. Zelta herriak Erromarekin

zituen harreman estuak zirela eta, galiar

eta zeltiberoen antzera, mitologia horrek

ezin izan zion eutsi Erromatar Inperioaren

eraginari.

Page 12: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Zelta gurutzea V. mendearen

inguruan agertu zen Europan. San

Patrizio eta antzerako apostoluen

bidez zeltak kristautasunera

bihurtu ziren.

Zelta herria, Britainiar Uharteetan,

Galiako ipar-mendebaldean eta

Germanian edo Europa erdialdean

kokatutako indoeuropar herri bat

zen.

Garai hartan batu ziren gurutzea eta

zirkulua zen, bereziki aurreneko

zelta apaizen izendapenekin.

Page 13: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Gurutzearen zirkulua eguzkiaren ikur bat dela

uste da, nahiz eta beste interpretazio batzuk

ere egon. Honek, Bran, eguzkiaren jauna,

zelta erregeekin zerikusia omen du, halere

antzinagoko ohiturak ere badaude, hauen

interpretazioaren arabera olatu eta

itsasoaren jainkoa izango litzateke. Jainko

erraldoi hau buru batez dago irudikatuta,

burua mozturik hiltzea eskatu baitzuen eta

buru hau bera Londresko Muino Zurian

lurperatu zedila, handik uharteak babestuko

baitzituen argirik ikusi gabe jarraitzen

baldin bazuten.

Page 14: Antzinaroa josune lur martin eta ander
Page 15: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Artessos o Tartéside fue el nombre por el que los griegos

conocían a la que creyeron primera civilización de Occidente.

La primera fuente histórica que alude a Tartessos es la Historia de Heródoto, del siglo V a. C.

Page 16: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Según las investigaciones más recientes, esta cultura se formó a partir de la evolución de las poblaciones locales herederas del Bronce del suroeste peninsular, evolución que llegó a su clímax cuando comenzaron a relacionarse con las factorías fenicias del litoral.

Page 17: Antzinaroa josune lur martin eta ander

El núcleo original de la cultura tartesia comprende aproximadamente el territorio de las actuales provincias de Huelva, Sevilla y Cádiz. Dos áreas especialmente importantes fueron los centros mineros de los

ríos Tinto y Odiel y la llanura agropecuaria del Guadalquivir

Algunos asentamientos importantes de la costa fueron Asta Regia, Nabrissa, Onoba y Ossonoba, mientras que en el interior se destacan Carmona, Carambolo, Sevilla, Tejada la Vieja, Estafilla y Cancho Roano (Badajoz).

En una última fase (siglo VI a.C.), se produjo una emigración hacia el norte por motivos desconocidos que pobló el valle del Guadiana e incluso el Valle de Alcudia, tal como demuestran los yacimientos tartesios de Cancho Roano, El Turuñueloo Sisapo.

Page 18: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Aparición de asentamientos estables en los que se aprecia una incipiente jerarquización social.

Los primeros poblados tartesios datan de esta etapa final del Bronce.

Están compuestos por casas de planta ovalada o circular, construidos sin una organización espacial definida.

Se situaban en lugares estratégicos donde dominaban los caminos terrestres y los recursos agrícolas y mineros de la región.

Algunos de los asentamientos importantes de esta época son:

Setefilla (Sevilla)

Carmona (Sevilla)

Mairena del Alcor (Sevilla)

Montemolín (Badajoz)

El Berrueco (Cádiz)

Llanete de los Moros, Montoro (Córdoba)

Colina de los Quemados (Córdoba)

Page 19: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Algunos yacimientos importantes que se podrían considerar tartesios son:

La Aliseda, en la provincia de Cáceres

Asta Regia, en Jerez de la Frontera (Cádiz)

Cancho Roano, en Zalamea de la Serena (Badajoz)

El Carambolo, en la provincia de Sevilla

Page 20: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Cerro Salomón fue un poblado minero establecido en el siglo VII a. C. en la cabecera del Río Tinto.

En él se han encontrado herramientas mineras, lámparas, fuelles y crisoles.

Sus habitantes extraían oro, plata y cobre, fundían el mineral y lo enviaban río abajo hasta Onuba (Huelva) en forma de lingotes o en bruto.

Page 21: Antzinaroa josune lur martin eta ander

La primera referencia que se ha querido ver de los Tartesios procede de su identificación con el nombre Tarshish que aparece mencionado en la Biblia, pero muchos autores consideran que se refiere más bien a algún puerto del Mar Rojo o a un tipo de nave que viajaba hacia esa zona.

Page 22: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Una hipótesis apoyada en algunas referencias clásicas es la identificación de Gádircon Tartessos. Según esta teoría, Tartessos sería la denominación genérica de una región en la que la única urbe con entidad de la zona sería la Gádir fenicia.

Page 23: Antzinaroa josune lur martin eta ander

La base fundamental de la riqueza de los Tartesios fue la metalurgia y la exportación de los minerales de oro, plata, cobre, estaño, hierro y plomo.

El oro abundaba en los ríos del sur y oeste peninsular.

Page 24: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Los Tartesios fabricaron abundantes objetos de metal que, por un lado, tenían influencia oriental, pero también una gran originalidad.

En bronce destacan las jarras picudas, similares a las griegas, pero con forma piriforme en vez de ovoide.

Page 25: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Existe una serie de lápidas sepulcrales halladas en el Algarve, Alentejo y bajo Guadalquivir que contienen inscripciones en un idioma desconocido pero que parece ser que es de tipo semisilábico y se escribe de derecha a izquierda.

• En ellas se ha querido ver una representación del idioma tartéso, del que parece que derivó la lengua hablada por los turdetanos, de los que dice Estabón que tenían escritos y leyes con más de 6000 años de antigüedad.

Page 26: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Según Aubet, el periodo «orientalizante» tartesio se ha de interpretar en el contexto de una élite indígena situada en la cúspide de una sociedad jerarquizada que dominaba sus propios recursos económicos.

Enfrentada ante los exóticos estímulos socio-culturales que los fenicios les ofrecieron procedentes del levante, respondió adoptando su ideología e integrándose en sus circuitos comerciales, que abarcaban todo el Mediterráneo.

Page 27: Antzinaroa josune lur martin eta ander

JOSUNE IRIBARREN GOENAGA

Page 28: Antzinaroa josune lur martin eta ander

K.a. VII.mendean, feniziarrak etorri ziren

penintsulara, bertako mineralak erakarrita. Asiatik

etorri ziren, eta itsas gizon trebeak eta merkatari

bikainak ziren. Andaluziako kostaldean kokatu

ziren. Hainbat kolonia sortu zituzten bertan: Gadir

(Cadiz), Sexi (Almuñecar), Maloka (Malaga), eta

Abdera (Adra). Kolonia horietan bizi zirela, iberiar

herriekin salerosketan jarduten zuten.

Page 29: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Fenizia mediterraneoaren ekialdeko kostaldearen eta

Libanoko mendien arteko lur zatia zen.

Bertan, zibilizazioa oparoa egon zen K.a. II.mendetik

aurrera.

Inoiz ez zen batasun politikorik lortu herrialdean, baina hiri

federazio oparoa eratu zen.

Hiri nagusiak Arados, Biblos, tiro, Akka (gaur egungo Akre)

Arvad (Ruad) Beri (Beirut) eta Ugari izan ziren.

Page 30: Antzinaroa josune lur martin eta ander

Antzinako Grezia greziar hizkuntza eta kulturako herrien zibilizazioa

izan zen, Antzinaroan garatu zena,k.a. II. milurtekotik aurrera.

Mendebaldeko zibilizazioaren jatorria kulturatzat hartza da,itzelezko

eragina izan baitzuen Erromatar Inperioan, eta baita Pizkundean

eta beste ondorengo aroetan ere.

Gaur egungo Grezia eta Asia txikian hasi bazen ere, Mediterraneo

osora zabaldu zen, iberiar penintsulatik Itsaso Beltzeraino.

K.a. VI. mendearen inguruan greziarrak kostalde mediterraneora

iritsi ziren, Greziatik etorrita.

Penintsulako metalekin, gatzarekin eta espartuarekin salerosketan

jarduten zuten.

Greziarrek ere zenbait kolonia sortu zituzten: Rhode (Rosas),

Emporion (Empuries), Sagunto eta Hemeroskopeion (Denia).

Page 31: Antzinaroa josune lur martin eta ander
Page 32: Antzinaroa josune lur martin eta ander

K.a. III.mendean, katagotarrak etorri ziren Afrikatik, eta Balear uharteetan eta Iberiar penintsulako ekialdean kokatu ziren.

Lurralde horietan, Ebyssos (Ibiza) eta Kartago Nova (Cartagena) koloniak sortu zituzten, besteak beste.

Kartagotarrrek beste lurralde batzuk konkistatu nahi zituzten, Mediterraneoan zuten boterea areagotzeko. Baina erromatarrak horretarako prest ez zeudenez, elkarren kontra borrokatu ziren.

Erromatarrek menderatu egin zituzten kartagotarrak, eta kanporatu egin zituzten Iberiar penintsulatik.

Page 33: Antzinaroa josune lur martin eta ander