B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A �

ERRIBERAKOONTZIOLAKEgurrezko ontziak berreskuratu nahian

BALEIKE153. ZENBAKIA. DOHAINIK2007ko MARTXOA

www.baleike.com

ZU

MA

IAK

O H

ILA

BE

TEK

AR

IA

E U S K A R A R E N E R A B I L E R A H E R R I A N

� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

ZUMAIA Luxuzko apartamentua,

bistak kirol portura dituena. Urte betekoa.

288.485 e - 48.000.000 pta

ZUMAIA - Alde zaharra Erabat berritutako pisua, 2 logela, egongela, sukaldea, komuna. Sartzeko. Bistekin. 270.455 e - 45.000.000 pta.

ZUMAIA - Jadarre Erdi berritutako pisua, 2

logela, egongela, sukaldea eta komuna. Dena kanpoaldera.

Trastelekuarekin. 246.414 e - 41.000.000 pta.

ZUMAIA - Basadi Pisua, egoera onean, dena kanpoaldera, egongela, 3 logela, sukaldea, komuna.

348.587 e - 58.000.000 pta.

ZUMAIA - Jadarre Erabat berrituatko pisua, 60 m2-koa, 2 logela, egongela,

sukaldea, komuna. Dena kanpoaldera. Sartzeko.

252.425 e - 42.000.000 pta.

ZUMAIA Duplex eraiki berria. 125

m2-koa, 4 logela, egongela, sukaldea, 2 komun, 2 terraza.

Dena kanpoaldera. Garaje itxia.

ZUMAIA - Erdialdea

Duplex eraiki berria, 3 logela,

egongela, sukaldea, 2 komun.

360.607 e - 60.000.000 pta.

ZUMAIA Erdialdean dagoen pisua, 2 logela, egongela, sukaldea, komuna. Dena kanpoaldera.

Bista onak. 300.506 e - 50.000.000 pta

ITZIAR Duplex eraiki berria. 110

m2-koa, 3 logela, egongela, sukaldea, 2 komun. Garajea. 360.607 e - 60.000.000 pta.

ZESTOA - Iraeta Txalet eraiki berria, 4 solairu, 2 lorategi, 3 terraza, egongela

handia. 4 logela, 3 komun, gara-jea eta txokoa.

ZUMAIA - Amaiako plaza 96 etxebizitza, 2, 3, 4 eta 5 logelakoak. Kalitate handiko

materialekin eginak. Ezin hobeak.

Informazio gehiago: 666 111

ZESTOA - Iraeta Pisu eraiki berria. 3 logela, 2 komun, egongela, sukaldea,

trastelekua. Garajea eta igerilekua.

348.587 e - 58.000.000 pta.

AIZARNA Eraiki berria. 3 logela, 2 komun,

egongela, sukaldea.

252.425 e - 42.000.000 pta.

AIZARNA Etxe-txaleta eraiki berria. Lur-

sailarekin. Bista onak. Informazio gehiago: 630 335 561

450.759 e - 75.000.000 pta

AIZARNAZABAL 600 eta 1200 m2-ko pabilioiak. Zubi-garabia eta bulegoak. Oso egoera onean. Prezio egokian

Tlf. 666 111 999

AZPEITIA Bi apartamentu eraiki berriak. Zuzenean eraikitzailearengan-

dik. Kalitate handiko materialak. 186.313 e - 31.000.000 pta.

AZKOITIA Bi logeletako duplexa, egon-gela, sukaldea, komuna eta ikasgela. Dena kanpoaldera. 261.440 e - 43.500.000 pta.

AZKOITIA Apartamentu dotorea, logela 1, egongela, sukaldea, komuna.

Dena kanpoaldera. Trastelekua. 99.166 e - 16.500.000 pta.

GETARIA 93 m2-koa, 2 logela, egongela, sukaldea, 2 komun. Dena kan-poaldera. Bistak kirol portura.

Estreinatzeko.

BASERRIAK ETA BORDAK

Mendaron, Elosuan, Azkoitian...

Tlf. 630 335 561

ORIO Hondartza aldean, 80 m2-koa, 2 logela, egongela, sukaldea, 2

komun, 2 terraza. Dena kanpoaldera. Garaje itxia.

Estreinatzeko.

ORIO Pisu ederra, 4 logela, 2 komun,

egongela bikoitza eta sukaldea.

432.728 e - 72.000.000 pta.

LASARTE-ORIA

Eskaintza handia etxebizitzetan.

KONTSULTATU

LASARTE-ORIA

TXALETAK. LEKU ETA PREZIO

DESBERDINETAN.

Tlf: 666 111 999

ORIO

Txaleta eraiki berria.

Hondartza aurrean.

LARRAUL Estreinatzeko txaleta. 210 m2 eraikiak eta 140 m2-ko

lorategia. KONTSULTATU

AÑORGA-ERREKALDE 3 logeletako etxebizitza handia, sukaldea, egongela, komuna. Dena kanpoaldera. Altzariekin.

Aukera ederra. 273.460 e - 45.500.000 pta.

DIRUEZARLEAK ERNE.

ERAIKUNTZ-LAN BERRIA

DONOSTIAN. INFORMAZIO

PERTSONALA

AIETE Zoragarria. 105 m2-ko erabil-garriak, 3 logela, egongela

bikoitza, sukaldea, 2 komun, terrraza handia. Sartzeko prest.

Itsasora bistak.

MENDARO Eraikitzen, azken bi etxebizitzak: 105 m2-koak. Egongela, 3 logela,

sukaldea, 2 komun, dena kanpoaldera, garajea eta

trastelekua (aukeran). 252.425 e - 42.000.000 pta.

Etxebizitzak, eraiki berriak.

ALTZOLA ETA

ELGOIBARREN

KONTSULTATU

ARANO 40 m2-ko oinplanoa duen borda.

40 m2-ko ganbara 5 ohekin. Eraberritua, ur eta argiarekin.

Sarbide ona.

ZUMAIA - ARROA Industria pabilioia, autopistako sarrera ondoan. 845 m2, 1.700

m2, 3.700m2-koak. 11 m-ko altuera eta kalitate ona.

Tlf. 666 111 999

TORREVIEJA - COSTA BLANCA

PISU ERAIKI BERRIAK

Tlf. 627 904 406

ERNE! EDOZEIN KREDITU MOTA GESTIONATZEN DUGU: GAZTEENTZAT, ETORKINENTZAT ETA

ABARRENTZAT.

Erosi, berritu, biziberritu, eta eraiki egiten ditugu etxebizitzak, eraikinak, baserriak, txaletak, lursailak, merkataritzako lokalak... Prezio onak, eta aurrekontuak konpromisorik gabe.

tel.: 685 781 613 - 666 111 999 inmozumaia@yahoo.es www.inmozumaia.com

PATXITA ETXEZARRETA, 4 BEHEA - ZUMAIA

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A �

BALEIKE153A

ZA

LA g

. zab

alet

a

HERRI ALDIZKARIAJuan Belmonte, 29 beheatel.: 943 86 15 45e-maila: aldizkaria@baleike.com

ArgitaratzaileaBaleike Kultur Elkarteae-maila: elkartea@baleike.com

Administrazio batzordea: Xabier Azkue, Gurenda Serrano

Koordinatzailea: Juan Luis Romatet, Gorka Zabaleta; Kazetariak: Itsaso Ibarra, Maitane Urbieta, Itziar Garate, Izaskun Urbieta, Maitane Agirre, Iure Alzibar, Abelin Linazisoro, Haize Galarraga, Mikel Olasagasti, Joseba Alkorta

Kolaboratzaileak: Xebas Leiza, Miriam Romatet, Dani Carballo, Unai Gijarro, Joanito Dorronsoro, Eneko Dorronsoro, Xabier Aranguren, Xabier Aizpurua, Ibon Aizpurua, Jon Maia, Natur Taldea, Ander Hormazuri, Aitor Manterola

Diseinua eta maketazioa: Roberto Gutierrez

Hizkuntz zuzenketa: Imanol Azkue

Publizitateatel. 943 86 15 45gurenda@baleike.com

InprimategiaAntza Inprimategia(Lasarte-Oria)Tirada1.000 aleLege gordailua: SS-405/94ISSN: 1136-8594

Baleikek ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik.

4libreanIGOR ALBIZU

6baleike+

15txokorik txokoGOIKO KALEAN

18izpiak eta hizkiakLUIS LLAVORIJOSU WALIÑO

21erretratuaMADALENA LOPETEGI

24EUSKARAREN ERABILERA ZUMAIAN

29gure zumai zarraIRENE YEREGI SALEGI

Beduola,erriberako ontziolenitzulera

Argitalpen honen edizioko laguntzaile:

� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

IRIT

ZIA

Alai

- Kalea?- Alai Auzategia- Alai Auzategia kalea. Herria?- ZumaiaAlai auzategikoa naiz ni. Edo Alai kalekoa. Edo Alai Auzategia kalekoa. Ez dakit egia esan. Auzategi nahiko hitz berezia iruditu zait beti. Ez dakit beste inon ikusi dudan. Google bilatzailean ‘auzategia’ idatziz gero Zumaiako

auzategiak agertzen dira lehen postuetan. Hiztegian ere

begiratu dut. Ez dut ‘auzategi’ aurkitu baina bai ‘auzotegi’.

Auzotegia auzoa omen da, kaletik bereizitako etxe multzoa.

Beraz, auzo batean bizi izan naiz urte hauetan guztietan.

Orduan, zergatik ez dugu geure patroiaren festarik? Narron-

do edo Artadi auzokoek badute. Baita Estazio kalekoek ere.

Basadikoek ere izan zuten. Guk ez.

Txikia nintzenean bost portal bakarrik zeuden gure auzoan.

Nahiko gutxi auzo bat izateko, ezta? Urte batzuk pasatu dira

eta orain ulertzen dut zergatik definitu gintuzten auzo beza-

la. Auzo batean etxeak nahi bezala egin daitezke, hemen

bi, hor beste bi, han lauzpabost... eta berdin da portalen

ordena ez bada oso logikoa. Dena libre, azken finean ez da

kale bat, auzo bat da. Joko polita izan daiteke turistentzat,

turismo bulegoan eskain daiteke herria ezagut dezaten: ‘Bi-

latu Alai auzategiaren 19. portala ordena jarraituz’. Bat, bi,

hiru, sei... Eta lau eta bost? Bilatu, bilatu... Sei, zazpi, zortzi...

pasa beste aldera... bederatzi, Eroski, hamaika, hamabi,

hotel bat, hamalau... Bukatu al da auzoa? Ez, ez da bukatu,

segi bilatzen... Aita Mari eta Basadin ere egin daiteke jokoa,

baina erne, jokalari profesionalentzat bakarrik.

Franco hil zenean gure auzoa Patxita Etxezarretan hasten

zen eta obra-hondakin artean amaitzen zen. Errealak kopa

irabazi zuenean gure auzoa Patxita Etxezarretan hasten zen

eta obra-hondakin artean amaitzen zen. Gaur egun gure

auzoa Patxita Etxezarretan hasten da eta obra-hondakin ar-

tean amaitzen da. Bukaerarik ba al du gure auzoak? Martxa

honetan Zestoako auzo bihurtuko gara.

Bukatzeko, pare bat hitz izenaren jatorriari buruz. Esaten

dute hirigintzaz arduratzen zenaren zakurra zela Alai, asko

maite zuela eta bere omenez jarri zutela izena. Niri oso ondo

iruditzen zait. Gustatuko litzaidake Alai zakurra ezagutu iza-

na, bere bizitza eta obra, baina bueno, nork irakurri du Orte-

ga y Gasset? Eta Txomin Agirre edo Axular?

Udaberri alaia izan dezagula.

TXOKOLATEAIgor ALBIzu

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A �

Kultura baztertutaAspaldi kultura zinegotziari egindako galderarekin emango

diot hasiera artikulu honi.

Zein kontrol arkeologikorekin egin dira Parrokiko berritze la-

nak eta Torreberrin ludoteka eraikitzeko lanak?

Erantzunik gabeko galdera da oraingoz, behintzat. Batere

kontrolik gabe egin direla pentsatu behar dut? Hala bada,

zergatik? Zergatik aprobetxatu ziren Getariako parrokian be-

rogailu sistema berritzeko lanak argigarriak eta harrigarriak

izan ziren ikerketak egiteko? Zergatik azaldu dira aztarna

ugari Zarauzko Parrokiko berogailu sistema berritzeko lane-

tan? Zumaia is different!

Hala ere, adibide puntual horren guz-

tiaren azpian arazo sakonagoa dagoela

iruditzen zait. Zumaian Kultura Komi-

sioak ez duela ezertarako balio onartu

beharko dugu, Hirigintza Komisioaren

aurrean, behintzat.

Azken 25 urteetan kultura bigarren mai-

lakoa izan da Udala kudeatu dutenen-

tzat eta ikusi besterik ez dago azken

legegintzaldian gertatu dena. Maria

Eugenia Arrizabalaga kultura zinegotzia izan zen alkate izan

baino lehen, baina alkatetzara iritsi bezain laster Hirigintza

Komisioaren buru izatera pasa zen. Zergatik? Kultura Ko-

misioa ez al da alkatearen mailako kategoria duen postua?

Aurretik Kultura Komisioan lan egindako pertsona izanda,

logikoena bertan lan egiten jarraitzea izango zen, esperien-

tziak hala aginduta. Gai baten inguruan lau urte edo gehiago

egon ondoren alde batera lagatzeak beste zerbaitetan has-

teko ez du gehiegizko fundamenturik.

Baina okerrena edo harrigarriena izan da Maria Eugenia

kultura kontzejala izandako garaietako jarrerak errepikatzea.

Guztiok ezagutu genituen Rikardo Peñak, aurreko alkateak,

kultura kontzejalari egindako mesprezu, umilazio eta aginte

gehiegikeriak (negarra eta amorrua eragin arte askotan),

seguru asko gizona izateak ematen zion ustezko boterea

GUTUNA

erabilita, gainera. Psikologia merkea erabilita, esan daiteke

gaur egungo alkateak Estokolmoko sindromeak jota, borre-

roaren jarrera errepikatzen ari dela legegintzaldiko bi kultura

kontzejalekin. Zalantzarik ez dut ez dituela erabili Rikardo

Peñaren errespetu faltak eta presio izugarriak, baina beste

arma batzuen bidez antzeko gauza egiten ari da, Kultura

Komisioari ez ikusiarena egin edo egongo ez balitz bezala

jokatu.

Zumaian serio aztertu behar dugu zer gertatzen den Hiri-

gintza Komisioan. Zergatik irteten duten hainbeste gauza

Hirigintza Komisiotik, Oxford bezalako

proiektu kulturalak izan behar zutenak

barne, Kultura Komisioak beharrak eta

txostenak egin gabe. Kultura Komisio-

ko norbaitek ba al daki mojaxarrekin

zer gertatuko den? Zergatik hirigin-

tzako teknikariek aztarna arkeologikoak

estaltzen dituzten inork ikusi baino

lehen eta zergatik eraikitzen diren

hirigintzan garrantzia duten espazio-

ak (Pulpo aurrekoa, adibidez) behar

bezalako proiektu arkitektonikorik gabe, eta norbaiten etxea

berritzerako orduan, berriz, xehetasunez betetako proiektuak

eskatzen dizkiguten.

Psikologia merkera jo dut, arrazoi ekonomikoak ez dituda-

lako bilatu nahi Hirigintza Komisioaren erabakietan. Beldur

handia ematen dit Marbella asko daudela pentsatze hutsak

eta nahiago dut egoera psikologiko bati errua botatzea.

Norbaitek esplika diezadake zergatik den Hirigintza Kultura

baino inportanteagoa? Zergatik oinarritzen da herri baten

etorkizuna hirigintza proiektu handietan eta ez kultura proiek-

tuetan edo gai sozialetan?

Erantzunik gabeko galdera gehiegi, edo hobeto esanda,

ekintzen bidez erantzunda dauden galdera gehiegi.

Ismael Manterola

� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Inaxio Manterola irakaslea eta Beduola Elkarteko kidearen esanetan, “ontzigintza eta burdina, porlana eta ikatzaren mer-kataritza izan ziren hainbat mendetan Zumaiako ekonomia-ren motorra”. Izan ere, XVI. eta XVII. mendeetan hamar ontziola baino gehiago aurki zitezkeen Zumaian. Eskazabel, Gorostiaga, Zubiaurre eta beste batzuek herriko ehunka la-gunei ematen zieten lana. XX. mendean, burdinazko ontziak egiten hasi ziren eta ontziola bakarra geratu zaigu Zumaian: Astilleros Balenciaga.

Arrantza ontzi eta zamaontzietan bezala, aro modernoa ba-pore txikietara ere heldu zen. Azken hamarkadetan zuntzezko ontziak nagusitu dira kostaldeko herrietan eta, horren ondo-rioz, egurrezko hainbat txalupa eta bapore ahaztuta geratu dira ibai bazterretan.

Egurrezko ontziak berpiztu egingo lirateke, ordea, herrian eratutako Beduola Elkartearen asmoak gauzatuko balira. Izan ere, elkarte honetako kideen helburu nagusia da Beduako on-

tziola zaharra zaharberritzea eta egurrezko ontzien kultura be-rreskuratzea.

Inaxio Manterola eta Ricar Torre Beduolako bi kide dira. Elkartearen helburua garbia da: Zumaiako ondare industriala berreskuratzea. “Herriko historiaren alderdi garrantzitsu hau galtzen ari da. Zumaiako industriarekin zerikusia daukaten eraikin eta tresnak pixkanaka desagertzen joan dira: Beduako porlan fabrika, Balenziagaren eraikina, Arranplako garabia… Pasaia eta Oriorekin batera, Zumaia Gipuzkoako gune ga-rrantzitsuena izan da ontzi industriari dagokionez. Zumaian bapore eta belaontzi asko egin ziren, eta armadarako nao ugari ere bai. Gure historiaren alderdi honen berri izan nahi badugu, derrigorrez berreskuratu behar dugu”, dio Inaxio Manterolak.

Atzerrira begiratu eta beste errealitate batekin egin dute topo. Bretainiako Brest eta Douanenez hirietan egiten diren egurrezko ontzien kontzentrazioetan ibiliak, biek ikusi dute

BEDUOLA, ERRIBERAKO ONTZI-OLEN ITZULERAMakina bat egurrezko txalupa, batel eta bapore aurki ditzakegu Urola eta Narrondo ibaien ertzetan, euri eta haizearen erasoaren menpe, norbaitek berriro erabiltzeko zain. Egoera kaxkar horretan dauden ontziak Zumaiaren iragan industrial oparoaren oinor-dekoak dira, erriberako ontziolenak. Beduako ontziolaren zaharberritzeak ekarriko al diete ontzi hauei bigarren bizitza?

BALE

IKE+

JUAN LUIS ROMATET

Eskubiko argazkia: PEIO ROMATET

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A �

BALE

IKE+

Europan eta Amerikan zeinen ondo zaintzen duten beraien ondarea eta zer nolako kultura dagoen egurrezko ontzien ingu-ruan. “Zenbait lekutan guk baino errespetu handiago erakutsi diote beraien ondareari. Ikusi besterik ez dago Irlandan nola zaintzen dituzten beraien ontzi tradizionalak. Frantzia, Ale-mania, Britainia Handia eta Europako beste zenbait herritan kultura handia dago egurrezko ontzien inguruan eta zaletasun hori Estatu Batuetan eta Kanadan are handiagoa da. Euskaldu-nek Ternuan erabilitako traineru zaharrak Kanadako museotan daude gordeta. Hemen, ordea, ontziak txatartegietan desegin,

zuzenean itsasoan hondoratu edo ibaien ertzean uzten ditugu”. Egoera txarra bada ere, bientzat ere Zumaia salbuespena da: “Getarian bi besterik ez daude; Deban batzuk badaude, baina gutxi; Mutrikun denak dira plastikozkoak”.

Hainbat jardueraEgurrezko ontziak berreskuratzeko lehen pausoa Beduako

ontziolaren zaharberritzea izango litzateke. Bedua aukeratu dute ontziolen aztarnak dauzkan leku bakarra delako, beste guztia urbanoa bihurtu baita.

Beduola proiektuaren xedea tailerra eta museoa elkartuko lituzkeen espazioa sortzea da. “Beduako ontziola zaharra-ren itxura errespetatuko lukeen leku batean, hainbat jarduera elkartzea da egitasmo honen xedea”, dio Manterolak. Zahar-berritzea ahalik eta zehatzena izateko, garai bateko planoak eskuratu dituzte.

Ontziolako harmailara igotako bapore handi bat izango litza-teke museoaren muina. “Ontzia goitik behera ireki eta garai ba-tean obra guztia nola egiten zen eta ontziaren zati bakoitzerako zein motatako egurrak erabiltzen ziren erakutsiko genuke”. Baporeaz gain, ontzioletan zein erreminta erabiltzen ziren ere

Kanporatu zumaiarrak autobusetatik eta kamioietatik jaitsi zituzten, eta oinez ibiltzen hasi ziren.

Azken hamarkadetan zuntzezko ontziak nagusitu dira eta, horren ondorioz, egurrezko hainbat txa-lakupa ahaztuta geratu dira ibai bazterretan

Beduak jarduera handia zuen porlan fabrika eta ontziolari eskerJAVIER CARBALLOren artxiboko argazkia

Garai bateko agirietan azaltzen denez, Zumaia herria sortu zenean (1347. urtean) ontziak egiten ziren gure he-rrian, eta XV. mendearen amaierarako martxan zegoen on-tzigintzaren industria. Lehen urte haietan produkzioa ez zen oso handia izan, baina 1540. urtetik aurrera, gero eta ontzi gehiago egiten ziren eta mendearen amaierarako herriko industriarik oparoenetakoa zen.

XVII. mende amaiera arte, sektoreak gorantz egin zuen, 1680ko hamarkadan krisialdian sartu zen arte. Krisialdi ho-rren arrazoietatik, bi azpimarratu behar dira bereziki: Espai-niako Koroak egindako ontzien bahitura eta Ameriketako kolonien merkataritzan Sevilla hi-riak zuen monopolioa. “Armada Invencible” famatuaren deskala-bruak ere izan omen zuen bere ondorioa, zorigaiztoko kixote-keria hark Espainiako ekonomia hondamendira eraman baitzuen. Geldialdiak XX. mendearen ha-siera arte iraun zuen. Mendeko lehen hamarkada haietan jardue-rak berriz gora egin eta herriko ekonomian indarra hartu zuen.

Pasaiako portuko eta Oria ibaiko herrietako ontziolekin ba-tera, Gipuzkoako garrantzitsue-netakoak ziren Zumaiakoak XVI. eta XVII. mendeetan. Zumaiako ontziolek fama handia zuten garai hartan, kabotajerako on-tziak eta burdin minerala eta burdinoletako materiala era-mateko erabiltzen ziren egurrezko ontzi txikiak egitera es-pezializatu baitziren. Bestalde, marinelen esanetan, hemen egindako ontziak itsasoan ibiltzeko oso egokiak ziren.

XVI. mendean hamar ontziola ziren Zumaian. Urolaren ibai bazterrean Oikia, Eskazabel, Gorostiaga, Bedua eta Goyburu ontziolak aurkitzen ziren. Portuaren inguruan, be-rriz, Ontziola Handia, Ribera, Arranoleta edo Arrangoleta, Santiago eta Zubiaurre.

Garai hartako ontziolek ez zuten leku handirik behar eta ez zituzten oraingo ontziolek dituzten azpiegitura handiak. Batzuetan (Bedua eta Gorostiaga ontziola pribatuetan, adibidez) maila batzuk eta materiala gordetzeko estalpeak besterik ez ziren. Leku egokietan kokatzen ziren ontziolak. Aukeratutako lekuek bi baldintza nagusi bete behar izaten

zituzten: ontzia egiteko materiala erraz garraiatzea hara eta botadurarako toki aproposa izatea.

Beduako ontziolaBeste ontziolak ez bezala, Beduakoa jabego pribatuko

lursail batean kokatzen zen. Ontzi bat enkargatzeko na-hikoa izaten zen egilearekin eta lurren ados jartzea. Lekurik onenetako batean zegoen kokatuta, baina portukoekin al-deratuta, ontzi gutxi egiten ziren. M. Barkham historialaria-ren esanetan, 1546 eta 1593. urteen artean bost itsasontzi besterik ez ziren egin ontziola honetan.

Beduako ontziolak XX. men-dean hartu zuen indarra Gala-rraga eta Urbietaren enpresa bertara mugitu zenean. Enpresa hau Jose Maria Lasquibar ize-narekin ezagutzen zen hasieran eta tren estazioaren inguruan ze-goen. Lehen urteak ez ziren oso oparoak izan eta arrantzarako bapore txikiak besterik ez zituz-ten egin.

1936ko gerra amaituta, Gala-rraga eta Urbieta Beduan hasi ziren lanean. Produkzioa nahiko urria izan zen lehen urteetan, baina nahiko ezagunak egin zi-ren bertan egindako egurrezko

arrantza ontziei esker. 1947. urtetik aurrera, salmentek gora egin zuten eta lortutako etekinekin azpiegituran zen-bait hobekuntza egin zituzten, estalpe berria, besteak bes-te. Goranzko joera horrek ondorengo hamarkadetan ere jarraitu zuen eta 1970eko hamarkadan, Zumaiako beste ontziolei ere pasatzen zien lana, enkargu guztiak ezin zi-tuztelako bete. Ontzien egituran metala eta egurra elkar-tzen hasi ziren garai honetan. Aldaketa horiei esker, arran-tza industriaren eskaerei erantzun ahal izan zien. Beduako ontziolen famak Euskal Herriko muga ere gainditu zuen: bezeroen artean Kantabria, Asturias eta Galiziako arma-doreak zeuden.

Beduako ontziolak 1974. urtea arte iraun zuen zabalik, Manuel Galarragak erretiroa hartu zuen arte. Garabi zaha-rra eta poste batzuk izan ezik, une honetan Beduan apenas geratzen den ontziola zaharraren arrastorik.

Ontzigintza, herriko ekonomiaren motorraXVI. eta XVII. mendeetan Gipuzkoako garrantzitsuenetakoak izan ziren Zumaiako ontziolak

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A �

Beduako garabi zaharra, iragan oparo baten aztarna.

RICAR TORRE

�0 B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Zuloaga plaza, 1Tel. 943862309

Erribera kalea, 6Tel. 861155

Zumbillo, 4 Tel. 943 861407

Kale nagusia, 2 Tel. 943 861521

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

Beduolaren proiektuak badu Gipuzkoan aitzindaria,

Pasaiako Albaola Elkarteak Oarsoaldeko Udal Elkar-

tearen laguntzarekin gestionatzen duen ontziola, hain

zuzen ere. Elkarte honetako kideek antzinako sei ontzi

berregin dituzte dagoeneko, garai batekoak bezalako

materialak erabiliz. Horretaz gain, ontzi tradizionalen

irteerak eta estropadak ere antolatzen dituzte. Ricar

Torreren esanetan, “gure elkartearen asmoen artean,

Albaolarekin harreman zuzena izan eta federazio txiki

bat osatzea dago, irteerak eta estropadak antolatze-

ko. Harremana badugu beraiekin eta hemen inguruan

beste elkarte bat izatea beharrezkotzat jotzen dute

beraiek ere”.

Albaola

Beduako ontziolak XX. mendean hartu zuen indarra, nahiz eta 1540ko hamarkadan marxan zen

erakutsiko litzateke, guztiak gordeta baitaude. Inaxio Manterola-ren ustetan, “hauek bakarrik museo bat osatzen dute”.

Euskaldunek ontziak egiteko erabiltzen zuten sistema bes-teekin alderatuta erabat desberdina zen. Horren adibidea zu-haitzak landatzeko era bitxia zen. “Hazten zirenean, zuhaitz hauek hartzen zituzten formekin itsasontziaren branka egiten zuten eta gainean forrua eta kroskoaren kostilak gehitzen ziz-kioten. Itsasontziak egiteko modu hori Zumaian erabiltzen zen eta gure asmoa hori ere erakustea izango litzateke”.

Hezkuntzak eta tailerrak Beduolaren eskaintza osatuko lukete. “Aroztegi lanak erakusteko primerako lekua izango litzateke”. Oraindik goizegi da jakiteko zer nolako hezkuntza maila eman-go lukeen, baina jada Urola Kostako Udal Elkartea eta Azkoi-tiko egur institutuarekin harremanetan jarri direla adierazi dute.

Egurraren xarmaBeduako ontziolak beste jarduera bat ere izango luke, tailerra-

rena, hain zuzen ere. “Zumaiako eta inguruko herrietako egu-rrezko txalupak konpondu, edota ontzi berriak egiteko aukera ez dugu baztertzen”, dio Inaxio Manterolak. “Hasteko, arotz

JAVIER CARBALLOren artxiboko argazkia

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

baten eskutik formazioa jaso nahiko genuke. Horretaz balia-tuko ginateke batelak edota txalupa txikiak zaharberritzeko. Ondoren, planoak erabilita eta ausardiarekin, egurrezko on-tziak egitera pasatuko ginateke”, gehitu du Ricar Torrek. Jada egurrezko txalupa bat berriztatu dutela ere aipatu du: “Ez zuen lan handirik. Ohol batzuk aldatu genizkion eta berriro pintatu. Oso polita geratu zen eta poz handia eman zigun”.

Izan ere, gogobetetze hori da egurrezko ontziekin lortzen dutena. “Orain yatearen ‘sukarra’ ari gara bizitzen eta gero eta jende gehiagok erosten ditu poliesterrezko ontziak”, azal-du du Inaxiok. “Baina itsasoa benetan maite duena egurrera itzultzen da, ontzi mota hauek erromantikoagoak eta polita-goak direlako. Egurrezkoa krosko bat egitea edo orain dela makina bat urte Zumaian egin zen belaontzi bat berreskura-tzea zerbait sakonagoa da. Maitasunarekin egiten duzu”. Xan-ti Osa arotza hartzen dute adibidetzat. “Zuntzezko ontziak egiten hasi, gerora egurrera pasa zen eta azkenean garai bate-ko ontzi bat berregin du. Zumaian dagoen ontzirik politena

“Itsasoa benetan maite duena egurrera itzultzen da, ontzi hauek erromantikoagoak direlako”

XX. mendean, Zumaian guztira 22 ontziola izan ziren. Zaharrena, Astilleros Alberdi izenekoa (1908-1910), Arran-goletako zabalgunean egon zen. Nik neuk ondorengo lau ontziola hauek ezagutu ditut lanean, denak ere gaur egun desagertuak: Segundo Querejeta (1924-1947) eta Jose Mª Egaña Epelde (1939-1969), biak ere Arrangoletan; Arrizabalaga y Olasagasti (1925-1967), N-634 errepideko zubiaren ondoan; eta Lasquibar, Urbieta eta Galarragaren ontziolak (1933-1974), Beduan. Guztiak ere erriberako on-tziolak ziren, egurrezko itsasontziak egiten zituztenak.

Nire haurtzaroko Arrangoleta hari loturik, oroitzapen be-reziki onak dauzkat “Arrapax” ontziolarenak, hau da, Jose Mª Egañarenak. Haritzezko enborrak, gero itsasontziko kostilak egiteko erabiliko zirenak, ontziolaren kanpoaldean pilatzen eta lehortzen ziren, noiz erabiliko zain. Garai har-tan, egur- enborrak iristen ziren bakoitzean, gogoan daukat, trintxa eta mailua hartuta joaten ginela hara, enborrei azala kentzera, ezpalak sutarako aprobetxatzeko, garai hartako sukalde “ekonomiko”-etarako oso egokiak ziren eta. Nola

edo hala, etxean lagundu beharra zegoen. Botadurak ikuskizun ederrak ziren, bakarrak eta atsegi-

nak: itsasontziak lehenengo 70 metro egin behar zituen le-horrean, ibaira iristeko, burdin bideen gainean zihoan me-talezko karro baten gainean jarrita. Itsasontzia mugitzeko, polipasto erreduktore bat erabiltzen zuten, eta hari eragite-ko jende mordoa behar izaten zen, estatxa batetik tiraka.

Arrangoletako Ikastetxeko ikasleok behin baino gehiago-tan hartu genuen parte botaduretan laguntzen, jolas bat balitz bezala.

Itsasontzia botadurarako prest jarritakoan, dena ondo eta bere lekuan zegoela ziurtatuta, ibaira botatzeko atea zabaltzen zen, eta itsasgoraren zain egon beharra zegoen. Orduan, branka aldean jarritako katu mekaniko batekin, bultzatu egiten zioten kroskoari, gidari koipeztatuetatik irristatu arte. Estatxa mordo bat zegoen jarrita errenkadan, pixkanaka jaisteko ibaira eta kroskoak ez jotzeko ibaiko es-koilera.

Botadura egindakoan, ontziola hutsik geratzen zen, tris-te..., alde egin berri zuen itsasontziak lagatako hutsunea beste baten eraikuntzak noiz beteko deseatzen balego bezala.

Querejeta ontziola gaur egun Julio Beobide ibilbideko 15, 17 eta 19. zenbakiak daudeneko horretan zegoen. Bi nabe handi ziren, elkarren ondoan. Ontziolako hegoalde-

Rafael del Pilar Diseinatzailea

BALE

IKE+

Arrangoletako ontziolen inguruko oroitzapenak

Beduola Elkarteko Inaxio Manterola eta Ricar Torre

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

ko eguteran, estalpe handi bat zegoen, eta haren azpian babesten ziren erriberako arotzak euria egiten zuenean. Estalpe horretan, Querejetak itsasontziak egiten zituen, itsasontziaren gila porlanezko ostikoen gainean jarrita, ibaira begira, beherako angelu eta guzti, gero botadura errazte aldera.

1940an, eskoilera egiteko lanetan, ontziraleku berezia egin zen eta botaduran itsasontziak haren gainetik pa-satzen ziren, ia ukitu ere egiten zutela. Ibaiaren gaineko horman hutsunea utzita zegoen eta hortik pasatzen zen itsasontzia. Gero, botadura egindakoan, ohol bikeztatuak jartzen ziren zuloa tapatzeko, kalearen arrasean geratze-ko. Pasabide edo hutsune horiek, eta ontziralekua (garabi eta guzti) 1950 inguruan kendu zituzten.

Oker ez banago, Querejeta ontzioletan egin zen azken itsasontzia Tauro zamaontzi txikia izan zen. Itxuraz, Zu-maian hain ezaguna zen Emma baporearen oso antzekoa zen. Tauro itsasontziak ez zuen zorte handirik izan. Balen-ciaga, S.A.k muntatu eta segituan, Asturias aldera egin zuen lehenengo bidaia, porlanarekin. Bueltan ikatzarekin Zumaiara zetorrela, olatu kolpe batek Santiagoko hondar-tzara eraman zuen eta hondoa jota geratu zen. Gogoan dut jende asko joaten zela hondartzara, ikatza jasotzera, eta itsasontzia pixkanaka, itsaso haserrearen erasoaldi bakoitzean, gero eta gehiago puskatzen zela…

da berea, inongo zalantzarik gabe”. Ricarren ustetan, poliesterrezko yateen jabeek autoa be-zala erabiltzen dute itsasontzia, “itsasoarekiko inongo errespeturik gabe. Egurrezko ontzi bat izateak, ordea, beste ardura bat dakar. Urtero lehorrera eraman be-har da, algak kendu, margotu… Beste maitasun batekin egiten duzu lana. Bi-tartean, itsasoaren kultura ere berresku-ratzen da”.

Beduako ontziolaren proiektua “au-rrefase” batean dagoela diote, baina dagoeneko instituzioekin harremane-tan jarri dira. Hiru maila daude: Zu-maiako eta Zestoako udalak, Urola Kostako Udal Elkartea eta Gipuzkoako Foru Aldundia. Proiektua gorpuztuko bali-tz, uste dute Eusko Jaurlaritza ere sartuko litza-

tekeela. “Orain bertan dugunarekin, ordea, ezin dugu jende gehiegi inplikatu. Uste dugu, uda honetan, hauteskundeen ondoren, emango du-gula lehen pausoa”.

Inaxio eta Ricar itxaropentsu agertzen dira etorkizunari begira: “Badakigu proiektua gauzatu egingo dela, orain edo hemendik hamar urtera. Hori bai: pena izango litza-teke gauzak atzeratzea, zenbat eta denbora gehiago pasa, zailagoa eta garestiagoa izan-

go bailitzateke ibai ertzetan dauden ontziak berreskuratzea. Orain gauzatu nahi dugun

hau orain dela hamar urte egin izan balitz, San Prudencio ontzia, Beduako ontziolan egin zen

azken itsasontzia, oraindik hemen egongo litzateke. Edo Glorioso San Telmo bera ere bai. Hala ere, urgentea dela uste

dugu. Argi dugu lehenbailehen egin behar dela, egurrezko ontzi hauek guztiak desagertzen ari baitira”.

ZUMAIA OROITUZ liburuko argazkia

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

E. Gurrutxaga plazan

Erlojueta bitxidenda

Estazioko kalea Tel. 943 86 02 01

Auto-konponketak

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

TXO

KORI

K TX

OKO

2. ibilbidea

Goiko kalean

Eleizataritik irtengo gara, baina gaurkoan Harategia kale aldera. Ezkerraldera, Zumaia jauregia edo Jauregia etxea daukagu, oso antzinakoa (XV. Mendeko aipa-menak ere badaude), Ganboatar batzuena izana. Eskuinaldean, be-rriz, Albergako eskailera estuak dauzkagu. Eskaileren azpialdean Beheko Alberga zegoen lehen: Sanjuaniturrian txorrotatik ate-ratzen zen ura berriz ere bildu eta alberga horretara bideratzen zen, eta eskaileren goialdean dago ura biltzeko depositua, ezkutuan. Dei-garria da, halaber, Zumaian arro-pa garbitzeko tokiei horrela deitzea, gaztelaniazko “alberca”--tik eratorria.

Harategi kaleak San Juan plazara edo Plaza Txikira era-mango gaitu, bide edo kale askoren elkargunera. Plazatxoaren erdian, Sanjuaniturria, 1888an egina, gaur egun lehortua. Bere garaian, oso estimatua zen hango ura, eta Karakas ingurutik ekartzen zuten, tutuak Santiagoko paduratik pasa eta ibaia zeharkatuta. Iturriaren ondoan, Olazabal jauregia edo Palazioaundia, Juan Olazabalek (Felipe IV.a erregearen idazkariak) eraikiarazia, “Olazabal idazkaria” kalearen ha-sieran. Kale honen eta Harategia kalearen artean, beste bi kale daude: Kale Nagusia eta Zunbillo. San Juan plazan, Aingerukoa etxea eta izkina dauzkagu. Hauxe dio Martínez Kleiserrek, hitzez hitz: “En ella se llamaba esquina del Angel,

ignoramos por qué, la que forma la calle Mayor con la plaza, en la casa que hace también esquina a la calle Secretario”. Kale Nagu-sian dauzkagu, besteak beste, Al-pingoa (1850etik aurrera aipatua dokumentuetan) eta Arlabetakoa (edo Tuntuxenekoa, 1700etik au-rrera azaltzen dena). Azken horri dagokionez, garai batean aurrezki--kutxa ere izan zen, eta txapelo-kerren kuartela ere bai, duela ez hainbeste.

Kale Nagusiaren eta Harategia kalearen artean, Zunbillo kalea daukagu. Kale laburra, baina izena

dela eta soka luzea ekarri duena; besteak beste, honela ezagu-tu izan da: Joan Bilo, Arezokalea, Erdikale, Apallukoa. Izena-ren jatorria dela eta, hauxe dio Martínez Kleiserrek: “(...) es el caso que su absurda etimología parece claramente explicada en ese nombre de Juan Bilo, consignado en el censo del siglo XVI, (...) y como la palabra Juan se escribía en abreviaturas fá-cilmente confundibles hoy, en vez de Juan Billo leyeron Zum Billo”. Agian bereziki nabarmentzekoa da Konfiterozarre-neko etxea, Azarola musikagile ospetsuaren jaiotetxea.

Zunbilloren hurrengoa Harategia kalea da, eta izenaren jatorria nahikoa argia da: gaur egun Udaletxea egiten ari di-ren horretan hiltegia edo mataderia zegoen garai hartan. Kale honetan, Torrebarrungoa etxea aipatzen da behin eta berriz, baina ez da erraza gaur egun kokatzea.

XABIER ETA IMANOL AZKUE

1. Konfiterozarreneko etxea, Kale Nagusiaren eta Zunbillo kalearen artean

1

Ibiltzen hasi aurretik, atzera egingo dugu den-boran, 100-150 urte, eta orduko zumaia ima-jinatuko dugu. Han daude oikia, Artadi eta Narrondo, urruti, eta zumaiako herrigune edo kaskoa oso-oso txikia da gaur egungoarekin al-deratuta: Estazioa eta trenbideak egin gabe dau-de; zubiaundia ez dagoenez, errepiderik ere ez dago; basadietan eta lubakietan (oraingo Poligo-noa, Alai...) etxerik ez; Jadarren eta Arroakalean,

baserri batzuk besterik ez; portuan lanak egin gabe daude, eta gaur egungo Erriberan etxerik ez; Amaiako plaza den horretan ura sartzen da ia Ardantzaraino; Arrangoletan eta Paolaldean betelanak egin gabe daude... Herrigunean 4 auzo nagusi (edo “arrabal”) daude: San Jose, Eizagirre, zubiaurre eta odieta. zumaiako biztanle ge-hienak horietan bizi dira, eta batez ere “goiko kalean”. gaurkoan hor egingo dugu ibilaldia.

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

galderaNoiz egin zuten Sanjuaniturria?

Txapartegik emandako tarta eder bat zozketatuko dugu.Erantzunak elkartea@baleike.com helbidera bidali. Erantzu-nekin batera, izen abizenak eta telefono zenbakia adierazi.

Aurreko zenbakiko erantzuna: Beheko Ospitalean edo LonjakoanIrabazlea: Ioseba UrbietaZorionak!

2

3

2. Eleizatarik irtenda, Harategi kalearen hasieran, Zumaia jauregi ikusgarria. 3. Albergako eskailerak, estuak eta pikeak, Ardantzabidera jaisteko. 4.Olazabal jauregiaren aurrealdean, Sanjuaniturria. 5. Kale Nagusiko etxeek hitz egingo balute…

4

5

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

6

7

2

6

6. Arlabetakoa (Tuntuxenekoa). Garai batean aurrezki kutxa ere egon zen, eta txapelokerren kuartela, eta… 7. Zumaiako Udaletxea, berritze lanak hasi aurretik. Eskuinal-dean, Bonifazionekoa.

Ikurrek argazkiak norantz aterata dauden adierazten dute.

Behekoalberga

Olazabaljauregia

Zumaiajauregia

Sanjuaniturri

Goikoalberga

Goikoplaza

Harategia kalea

Harategia kalearen eta Zunbilloren perpendikular, atzeal-dean, Harategiko kalestua doa, Goiko Alberga zenetik Goiko plazara. Goiko Albergatik behera, Intxaurtxuetako eskailerak zihoazen Ardantzabidera, zuzen eta piko-pikoan.

Kalestuaren ondoan Udaletxea berritzen eta handitzen ari dira. Garai bateko Udaletxea ezin esan ikusgarria eta handi-nahia zenik: ez harlandu ederrik, ez apaindura ikusgarririk, ez handikeriarik, soiltasuna nagusi. 1867an ere, orduko zinego-tziek, gaurkoen zalantza berbera izan zuten: Udaletxea berritu edo berria egin, eta lehenengo aukerari heldu zioten.

Goiko plazari dagokionez, esan beharra dago garai batean hor zegoela harresien muga eta herrigunera sartzeko ate na-gusia, eta XIX. mendean hartu zuela gaur egungoaren itxura; adibidez, plazaren erdian horma zahar batzuk zeuden (mo-jaxarrenak) eta kendu egin zituzten; 1880 inguruan arkupea

egin zuten; pilotaleku bat ere bazegoen... Izen ofiziala, berriz, “Foruen enparantza” (“Plaza de los Fueros” paperetan) 1913an ageri da lehen aldiz, eta harrigarria badirudi ere, Ge-rra Zibilaren ondoren ere ez zuten aldatu, nahiz eta batzuk saiatu. Hara zer jartzen duen 1937ko udal-akta batean: “A continuación, se acuerda averiguar, por orden de quien se ha dado el nombre de Plaza de 18 de Julio a la de los Fueros, ya que en este Ayuntamiento de contribuir con algo al homenaje no se ha tomado acuerdo alguno en este sentido”, eta ondo-rengo urteetan ere “Plaza de los Fueros” azaltzen da behin baino gehiagotan.

Goiko plazatik, gora egitea daukagu, Arridokieta aldera, edo San Jose kaletik Odietara. Baina duela 100-150 urte horiek beste auzo batzuk ziren, eta behar bezalako arreta me-rezi dute. Joango gara horietara hurrengo batean...

TXO

KORI

K TX

OKO

Zunbi l lo

Harategiko ka lestua

Kale Nagusia

Olazabal idazkar ia

Albergako eskailera

Udaletxea

Intxaurtxuetakoeskailerak

3

41

5

7

Arlabetakoa

Testuan azaldutakoari buruzko ohar, iradokizun, zuzenketa edota abarrekorik bazenute, idatzi helbide hauetakoren batera:Baleike (Txokorik txoko), Juan Belmonte 29, 20750 zumaia • zumaiegi@baleike.com

Alping

oa

Olatuek garbitzen dute hondartzako ispilua

Olatuek garbitzen dute hondartzako ispilua. Behin eta berriz leuntzen dute, laztan gozoekin atzera aurrera distiraraziz. Etengabeko garbitze lanean, egunak utzitako oinatzak itsasora bueltan eramaten dituzte, eta haiekin, itsas barrenera bidean joaten dira ibiltarien ametsak.Atzera, aurrera, San Telmo parera iritsi eta berriz buelta piszinaraino,

hura agurtu, honekin hitz batzuk egin, eta berriz buelta itsasoaren ferekak oinetan sentituz. Eta eguna amaitzean, hondartzaren bakardadean, olatuek garbitzen dituzte ibiltariek alderik alde hondartzan zabaldutako islak.Amets, hitz eta gogoen islak zeru gorri bilakatzen ditu itsasoak hondartza-ren ispilu leunean.

IZPIAK ETA HIZKIAK

argazkia

ItzurunLuis Llavori

testua

Olatuek...Josu Waliño

�0 B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Era guztietako instalazioak etxebizitza, pabiloi eta herriko argietan

Amaiako plaza z/g Tel. 943 860959

Alai auzategia, 2

Tel. 943 14 33 24San Telmo, 12

Tel. 943 860760

Urumea kalea z/g

Tel. 943 143058 Itzurun zuhaitzbidea, 2 943861565 - 943143446

PUBLIZITATEA

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

ERRE

TRAT

UA

Ohiko maniobra egin eta kafetegiaren aurrean utzi du land roverra, ateak gil-tzaz itxi gabe. Oraingoan ez du bozinarik jo, ez baitu bezerorik espero. Eguerdia laster da gainean, baina dagoeneko egi-na du poligono inguruko buelta. Atse-den hartzeko une aproposa. Igandean gertatutako lapurreta baten inguruan ari dira kafetegiko bezeroak eta zerbitzaria. Izenez agurtu ditu denak, eta segituan sartu da berriketaldian. Egunero bezala, basoka bat ur eskatu du; eta kafea, esnea-rekin.

33 urte pasa dira esne-partitzen hasi zenetik, baina ondo gogoan du oraindik Madalena Lopetegik lehen egun hura: 1974ko ekainaren 15a. Egunez hilabete gutxiko haurra zaindu behar, eta iluntzez hasi zen lanean, “4L urdin batekin”. 15 litro saldu zituen, 15 pezetan. “Orduan gauza arrrunta zen baserritarrek esnea kalean saltzea, ez baitzegoen ez Eroskirik ez halakorik. Ni hasi nintzenean ez dakit zenbat izango ginen, baina asko. Gure-lesak ematen ziguna baino pixka bat ge-hixeago ateratzekotan hasi nintzen, eta hemen nago oraindik”. Lehen eguneko 15 litro haiek anekdota hutsa dira gero-

ra saldu dituen kopuruekin, 500 litrotik gora ere ibili baita. “Urte askoan bi aldiz ere etorri izan naiz esnearekin, goizez eta iluntzez, eta jai egunetan ere bai”.

Baina gizartea asko aldatu da ordutik, eta orain ohiturak bestelakoak dira. “Gaur egun erosketak beste modu bate-ra egiten dira. Eroskira-edo joan eta aste osorako erosten du jendeak, eta esnea ere hilabete osorako hartzen da. Base-rriko esnea egunero jaso behar da eta gero egosi… Gazteek ez dute lan hori hartu nahi”. Zumaian, Eroski jarri zu-tenean hasi omen zen gainbehera. Gaur egun, 80-100 litro inguru saltzen ditu. Urte mordoxka badaramatza goizez bakarrik etortzen, eta jaietan jai egiten. “Gazte bat edo beste etorri zait, base-rriko esnea nahi duela, etxean ere hala ohitu delako, baina bi hilabetera utzi egiten dute, bestea erosoagoa delako-edo”. Betiko bezeroekin segitzen du aurrera, baina horiekin ere erraztasunik ez. “Osasun arazoekin hasten direnean, kolesterola dela eta ez dela, esne gain-gabetua hartzeko esaten diete medikuek eta akabo. Horrela galdu ditut betidanik bezero nituen asko”.

BIZITZA ESNE PARTITZEN33 urte daramatza Madalena Lopetegi oikiarrak Iparragirre baserriko behi esnea kalez kale partitzen

GORKA ZABALETA

Madalena Lopetegi Esnezalea

Jaio: Oikian, 1946an.Esne partitzen: 1974ko ekainar-en 15ean hasi zen. 15 litro saldu zituen lehen egunean, 500dik gora saltzera iritsi da, eta gaur egun 80-100 inguru saltzen ditu. Ahal duen arte segitzeko asmoa du, lagatzen duen egunean inork ez duelako ofizioarekin jarraituko.

BI HITZETAN

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

ERRE

TRAT

UA Udan, turista batek baino gehiagok

eskatu dio argazkiren bat marmita ar-tean, ofizioari eustea bitxikeria irudituta. Baina gorputzak indarrik duen neurrian, segitzeko asmoa du. “Pena handia ema-ten dit lagatzeak. Zumaian bi esnezale gelditzen gara, Xarrondokoa eta ni, eta guk lagatzen dugun egunean, akabo. Gaur egun, saltzen dudan litro kopurua-rekin, ez da negozioa, baina jarraitu egingo dut, urte asko izango ez badira ere”. Baita tinko segi ere. Baserriko egu-neroko lanari eusteko indarrik ez zaio falta oraindik. “Orain, zazpiak laurden gutxitan jaikitzen naiz. Ardiekin izaten dut lehen lana, eta gero ukuiluko lana-rekin hasten naiz. Ganaduari pentsua eman, eta gero txahalak gobernatzen ditut. Esnea ematen diet, biberoiarekin. Hilabete egin arte, behi esnea ematen diet, eta gero, hiru hilabete egin arte, hauts-esnea”. Gaur egun, makina batek jezten ditu behiak. Iparragirre baserrian 50 inguru dituzte. “Eskuz egin behar zenean ez genituen hainbeste…”. Esne gehiena kooperatibak erosten die, 2.600 litro inguru, bi egunean behin. Litroa zenbat ordaintzen dieten ez du gogoan, baina 2005ean 0,30 euroan ordaintzen zuen Iparlatek. Kalean, berriz, 0,70ean saltzen du litroa. “Batzuk esango dute esnea garestia dela, baina pentsa deza-tela saltokietan erositako esne litro ho-rretatik zenbat gauza ateratzen dituzten enpresek. Gainera, erositako prezioan baino merkeago ere saltzen dute asko-tan, jendea erakartzeko”.

Bozina hotsaUkuiluko lanak eginda, esne partitzeko

prestatzen da. Lan roverraren atzealdean, hiru esne marmita eta litro eta erdiko in-salus botila huts mordoxka, bezeroek behar izanez gero. Salbuespenak salbues-pen, ibilbidea beti berbera izaten du. Po-ligono aldean entzuten dira lehen bozina hotsak. “Nik hala erakutsi diet nire beze-roei. Lehen, esnezale gehiago genbiltza-nean, askok esnea etxeraino igotzeko ohitura zuten. Nik sekula ere ez. Pixka bat merkeagoa saltzen nuen litroa, eta

horrela denontzat mesede. Nik etxeetara igo beharrik ez, eta bezeroak esnea mer-keago. Normalean, orduarekin ez dut gorabehera handirik izaten, eta bezeroak badaki iristear nagoela, baina beti jotzen det bozina”. Land roverraren bozina. Zumaiako ezagunena izango da Madale-naren land roverra. “Bai, 4L-aren ondo-ren 124 familiar hori batekin etortzen nintzen, baina geroztik land roverrarekin beti. Hau bigarrena dut”. Esnea parti-tzen duen bitartean, solasean aritzen da batarekin eta bestearekin, denbora alfe-rrik galdu gabe, baina bezeroak goxatuz. Eta bezero ez dituenak ere agurtzen ditu; denak ezagutzen baititu, denek ezagu-tzen baitute. Baita Dia aurrean eskean dagoen emakumeak ere… 33 urte ez bai-tira alferrik pasa. “Eta urte guzti horietan gutxitan egin dut nik kale. Gaixo egonda ere etorri naiz esne partitzera. Bi hilabete ere ez dira izango falta izan naizen egun guztiak batuta”.Eta bitxia da, baina beze-ro gehienak erdaldunak dira. “Eta hala izan ditut beti. Betidanik gehiago estima-tu dutelako baserriko esnea-edo, baina hala izan da beti”.

Igandeko lapurretak ez du gehiago-rako ematen, eta seme-alaben kontura jarraitu dute kafetegiko solasaldia. Mada-lena gustura dago, baina kafesnea hustu du eta erlojuak gainditu du eguerdiko marra. Lanean segitzeko garaia da. Urari tragoa eman eta “bihar arte” agurtu ditu solaskideak. Estazio aldera joango da orain; gero, zubi txikitik herrira, eta San Telmori ere joko dio bozina. Gaurkoz, ordubete inguruko lana gelditzen zaio, esne-partitzen. Iparragirre baserrian zain ditu ardi, behi eta txahalak.

“Urte askoan bi aldiz ere etorri izan naiz esnearekin, goizez eta iluntzez, eta jai egunetan ere bai”

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Datu nagusiak

Euskararen erabilera Zumaiako kaleetan

Haurren artean euskara gehienDatuak adin-taldeka bildu direnez, (ikus 1. grafikoa) ja-

kin daiteke haurrak direla euskara gehien erabiltzen dutenak (%80) eta ondoren gazteak, 15 puntu gutxiagorekin (%65). Gutxien, berriz, helduek egiten dute (%46), adinekoek bai-no 7 puntu gutxiago (%53). Azken 6 urteotan adin-taldeek izan duten bilakaera aintzat hartuz gero, haurrek eta gazteek orain euskara gehiago erabiltzen dute: 8 puntu egin dute gora haurrek; gazteek, berriz, 12,5 puntu. Helduen eta adi-nekoen erabilerak, gutxi bada ere, behera egin du; 3 pun-tu eta puntu bat, hurrenez hurren. Haurrak presente diren elkarrizketetan helduen artean euskararen erabilera nabar-men igotzen dela erakutsi du azterketak. Haurrak tartean direnetan erabilera maila %76 izan da; tartean izan ez dire-netan, berriz, 35 puntu gutxiago, %41.

Euskara gehien Parolbidean eta LarretxonHerria zonaldetan zatitu eta hiru ibilbide egin zituzten neu-

rtzaileek. Parolbidean eta Larretxo inguruan jaso da erabilera

Iazko urriaren 18an eta 21ean euskararen kale erabilera neurtu zen Zumaian, Zumaiako Udalak eskatuta eta Soziolinguistika Klusterraren gidaritzapean. Behaketa zuzenaren bidez entzundako elkarrizketen artetik euskaraz zenbat izan ziren neurtu zuten eta emaitzek diote Zumaiako kaleetan euskararen erabilera indizea %58koa izan zela, 2000. urtean baino %2,2 puntu gehiago, hain zuzen.

XABIER AZKUE eta ITSASO IBARRA

Neurtutako hiztun kopurua 2.773

Euskaraz 1.607

Gaztelaniaz 1.127

Bestelakoak 39

Euskaraz % 57,95

Adin talde bakoitzaren erabilera datuak

Euskaraz Erdaraz Bestel. Euskaraz %

Haurrak (0-14 urte) 614 146 6 80,16

Gazteak (15-24 urte) 148 78 2 64,91

Helduak (25-64 urte) 673 749 31 46,32

Adinekoak (>65 urte) 172 154 0 52,76

Datu eta grafiko guztiak biltzen dituen aurkezpena honako helbidean eskura daiteke: http://www.zumaia.net/euskera/images-noti/zumaia_aurkezpena_06.ppt

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

altuena (%64); herriko erdialdean erabilera pixka bat baxua-goa izan da (%59,5). Gutxien, berriz, alderdi berrian jaso zen, Zubitxikiaz bestaldera (%52). Siadecok 2000n egindako neur-ketan, ostera, herriaren erdialdean jaso zen erabilera indize altuena.

Eskualdean datu hobeakInguruko herrietan ezagutza-datuak handiagoak direnez,

erabilera ere handiagoa jaso da Urola Kostako herri gehie-netan (ikus 2. grafikoa). Zarautzen antzeko jakite-maila izan arren, ordea, erabilera ia 9 puntu handiagoa da Zumaian. Txi-llardegik badu eredu matematiko bat “espero daitekeen era-bilera” kalkulatzeko eta Zumaiari dagokionez ehuneko hori %45,2koa da. Benetako erabilerak erraz gainditzen du erabi-lera hori, beraz.

Hurrengo neurketa orokorra 2011n izango da, errolda egingo den urte berean, baina aukera badago tartean beste neurketa bereziren bat egiteko.

NEURKETAREN EZAUGARRIAK

Kalean zenbat euskara erabiltzen den neurtzen duLeku itxiak (tabernak, dendak, kiroldegiak, etxeak,

lantegiak, garraioak...), neurketatik kanpo geratzen dira.

Neurketa, ez inkestaJendeari ez zaio galdetzen normalean zein hizkuntza

hitz egiten duen, entzun egiten da eta taulan jaso be-haketa zuzena

Ibilbidea aurrez erabakitaNeurketa egiteko ibilbide jakin bat egoten da finkaturik

aldez aurretik. . Neurtzaile bakoitza bere ibilbidean pa-seatzen ibiltzen da.

Datuak jasotzeko taula batFitxan lau datu hartzen dira kontuan: erabiltzen den hi-

zkuntza, adin-taldea, taldearen osaera eta mintzakideen sexua.

Euskal Herri osoko datuakEuskal Herriko Kale Erabileraren Neurketa Orokorra

1989. urtean egin zen lehen aldiz eta geroztik 1993an, 1997an, 2001ean eta 2006an ere egin da.

Haurrak dira euskararen ezagutza handiena dutenak.

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Emaitzei buruzko balorazioak

Bilakaera, haur eta gazteei dagokienez, itxarope-na pizteko modukoa iruditzen zait (lehen Ikastolan, eta orain eskoletan egindako lanari esker), baina helduei eta adinekoei dagokienez, kezkagarria iru-ditzen zait. Helduen eta adinekoei dagokienez, neur-keta hauei erreparatuz betiere, erabilerak hurrenez hurren bi puntu eta erdi eta puntu bat egin du behera azkeneko sei urteetan. Indar gutxi egin dela uste dut helduak euskaldundu eta alfabetatzeko garaian (sentsibilizazioa, euskaltegia indartu...).

Uste dut gauza asko eta interesgarriei buruz hitz egiteko beta ematen duela erabileraren neurketa honek: ezagutzak eta erabilerak izan duen joera, haurrak aurrealdean egoteak daukan eraginaren bilakaera, prospekzioaren inguruan, etab.

Euskara gure ondorengoei utz diezaiekegun kultur ondarerik garrantzitsuena dela uste dut, eta hizkuntz politika eraginkorrak beharrezkoak dira, baina baita euskararekiko herritarron konpromisoa ere!!

Xebas Leitza EHEko kidea

Azkenengo kale neurketaren ondorioak irakurri nituenean, lehenengo irakurketan, behintzat, pozik sentitu nintzen, euskararen erabileraren indizea ora-in dela sei urte baino apurtxo bat handiagoa zelako. Baina, neu aurkitzen naizen adin tarteari erreparatuz gero –gainera, emakumea izanik– egia gordinarekin egin nuen topo. Neure adin tartekoak gara euskara gutxien erabiltzen dugunok herrian. Amak esaten duen bezala: ”egia berdaderoa”.

Gainera, zenbakiak dantzan egiten dute ezagutza eta erabilera alderatzen ditugunean. Zumaia herri euskalduna izanik, ezagutzaren alorrean behintzat, nolako aldea erabileraren eta ezagutzaren artean?

Zenbaki hutsak diren hauek utz ditzagun alde ba-tera eta lan egin dezagun herrian euskararen erabile-rak gorantz egin dezan, geuk hezten ditugun umeek eta hezi ditugun gazteek daramaten bideari jarraikiz, euskaldun herri bat osatzeko.

Uxoa Sorazu Irakaslea

Herrian haurrak ditugu eredu, beraiek direlako euskara gehien erabiltzen dutenak; helduok badu-gu haiengandik zer ikasia. Gainera, umeak aurrean direnean ere euskara gehiago egiten da eta aztertu beharko dugu horrekin zein mezu ari garen transmiti-tzen; euskara umeen kontua dela, akaso?

Helduak kontzientziatu beharra da ondorio nagu-sia, beheranzko joera erakusten duelako erabilera-

ren bilakaerak. Ezagutza baino dezente baxuagoa da erabilera eta eskualdearekin konparatuta ere ba-tez bestekoa baino gutxiago egiten da Zumaian.

Udaleko Euskara Zerbitzuak datu hauek guztiak ondo aztertu eta oso kontuan hartuko ditu hemendik aurrera euskara sustatzeko jarduerak planifikatzeko orduan.

Josune Herrarte Udaleko euskara teknikaria

Zer moduz Zumaian euskara kontuan? Zer esango dugu, bada: inguruko beste herrien an-tzera gabil-tzala, ez da hala? Badirudi Urola Kosta bailara hau zertxobait goraka goazela, eta hori poztekoa da, ja-kina, baina etxafuegoak bota-tzen ezin hasiko gara gaurkoz. Ikusi baititugu hor, kezkatzeko moduko lai-no beltzak ere: zergatik ote doa beheraka ume eta gazteen ezagutza, 1996. urtetik hona? Zergatik ote zarete emakumezkoak gizonezkook baino gutxiago gai honetan? Zer dela-eta ote doa beheraka jende edadekoen erabilera? Ez da dena arrosa gure bara-tzean. Herri txiki garenez, ezin dugu, beraz, lo hartu, ez dakit nork jasoko digulakoan.

Hala ere, nik atera dudan ondorio nagusia zera da, euskaldunok animatu egin behar dugula geure

burua, aurrera segi dezagun gure ahaleginean, he-rri hau euskaldun izan dadin, beti izan den moduan. Guraso, gazte nahiz edadeko zumaiarrok, jarraitu harro euskaldun bizitzen, herritarron esku baitago etorkizuna, jarraitu euskal kulturaz gozatzen. Hor dauzkagu Baleike, Hitza, Berria, EITB; hor daukagu AEK euskalduntze eta alfabetatzeko, Bertso Esko-la, musika eta kanturako banda nahiz koruak; hor dauzkagu gure liburu eta aldizkariak. Eta batez ere eskura dauzkagu etxeko eta lagunarteko solasaldi eta hitz aspertu gozagarriak; ez dago hori bezalako kultur sendabiderik. Eta azkenik, zuri egin nahi dizut dei, euskaltzale alfabetatu eta esnatu horri, jarrai dezazun lanean, zu baitzara belaontzi honen haize bultzatzaile ezinbestekoa.

Joanito Dorronsoro Bertso Eskolako kidea

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

ZUMAIAKO BEREZITASUNAK

Kale Neurketa 2006ko urrian egin zen, bi egune-

tan:.

• Urriak 18, asteazkena, 18:00-20:00

• Urriak 21, larunbata, 11:00-13:00 eta 18:00-20:00

Hiru gune nagusitan egin zen neurketa, oinarritzat

2000. urtean SIADECOk egindako neurketa hartuta

eta kale eta ingurune berriak gehituta.

1. Erdialdea: Mari kalea, San Pedro, Olazabal ida-

zkaria, Harategiko kalea, Kale Nagusia, Goiko

plaza, San Jose, Odieta, Beheko plaza, Bonifa-

zio Etxegarai, Axular Ibiltokia, Bonbillogoikoa,

Bonbillobekoa, Bidezarreta, Ignacio Zuloaga

plaza, Txomin Agirre kaia, Erribera eta Upela

plaza.

2. Amaiako Plazatik Parolera: Amaiako plaza, Juan

Belmonte kalea, Julio Beobide Ibiltokia, Balta-

sar Etxabe, Ortega y Gasset, Itzurun zuhaizbiu-

dea, Larretxo eta San Telmo kalea.

3. Zubiaz bestaldekoa: Mendaro marinela, Basadi,

Aita Mari, Arranaitz, Aizkorri, Izaga, Victoriano

Arrate, Alai, Patxita Etxezarreta, Gernika pasea-

lekua, eta Kantauri plaza.

Neurtzaileak: Kale neurketa hauek egiten Soziolin-

guistika Klusterreko lau neurtzaile profesional ibili

ziren eta Zumaiako sei laguntzaile izan zituzten on-

doan.

Zumaiarren erabilera baino Zumaiako kaleetakoa:

Ezin da erabateko ziurtasunez esan neurketa hone-

tan jasotakoa Zumaiako biztanleen erabilera denik.

Horren ordez, zuzenagoa da esatea Zumaiako kalee-

tan jasotako erabilera dela.

Ezagutzari buruzko zenbait datuIturria: EUSTAT. Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsua. 2001

100

80

60

40

20

0Haurrak Gazteak Helduak Adinekoak

Erabileraren bilakaera adin-taldeka, Zumaian

2000

2006%72,4

%80,2

%52,4

%64,9

%48,9%46,3

%54 %52,8

Zumaia Zarautz Azpeitia Zestoa

Ezagutza, espero daitekeen erabilera, eta erabilera erreala

Ezagutza 2001ean

% 7

3,1

1009080706050403020100

Espero daitekeen erabilera

Erabilera erreala

% 4

5,2 %

58

% 9

1

% 7

8,3

% 7

5,4

% 7

1,4

% 4

2,7

% 4

9,3

% 8

7,8

% 7

1,5

% 8

0,6

% 8

0

% 5

6,5

% 6

7,3

% 8

7,9

% 7

1,7 % 7

9

Getaria Azkoitia

Zumaiako biztanleen ama-hizkuntza eta etxean hitz egiten den hizkuntza 2001

Guztira: 8.527 Euskara Erdara Biak Beste batAma-hizkuntza 5.137 2.940 348 102Etxean erabiltzen den hizkuntza 4.189 2.984 1.306 48

Zumaiako ezagutza 2001ean

Euskaldunak

Ia euskaldunak

Erdaldunak

100

80

60

40

20

01986 1991 1996 2001

Haurrak

Gazteak

Helduak

Adinekoak

6.035% 73,1

1.032% 12,4

1.197% 14,4

% 74,1

% 69,9

% 66,4

% 63,6

% 80

% 91,1% 90,7

% 84,8

% 67,3

% 67

% 84,4

% 69,7

% 68,6% 68,1

% 62,7% 65,4

Adin-taldekako ezagutzaren bilakaera Zumaian

�8 B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

amaiako plaza, 2Tel. 943 143278

Jose Mª Korta IndustriguneaA1 - 4. Pabilioiatel.: 943 86 50 68fax: 943 86 13 45e-mail: denda@ostolaza.comwww.ostolaza.com

PUBLIZITATEA

Amaiako plaza

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

Gerra garaian eta ondoren jateko kontuarekin zer moduz ibili zine-ten?Gu ondo. Amaren baserritik, Epiola-Azpitik, babaa-eta ekartzen giñun. Ia ja-teko dana Oikitik ekartzen giñun. Gero, hamalau urtekin, lanian hasi nitzan.

Non?Yereginean, langile bezela. Makinetan. Zerran eta fresadoran. Pintxe bezela hasi eta hantxe bertan ikasi nun lanian. Eta nerekin batea Maria Luisa Bixi ibili zan. Bi emakume tailerrean.

Gizonak bezala orduan. Zortzi ordu egunean.Bai, zortzi ordu egunero. Sapatuetan ere lana eiten giñun. Zortzi ordu baino gehixo ez giñun eiten. Guk ez behintzat. Gizonezkoak presako lana zanian-eta tai-lerrean geatzen zian, baina gu kalera.

Aurrena zerran eta gero fresadoran?Estrenengo ni zerran eta Ma-ria Luisa fresadoran. Gero, Maria Luisak erten zunian, fresadoran hasi ni-tzan. Eta askotan igual biak batera. Ni osaba Ladisei laguntzen ibiltzen nitzan.

Yeregitarrek erlojuak egiten zituzten. Akordatzen al zera nola zen hori?Hor jardinian daon erloju hori gure aittonak eindakoa da. Santa Engrazikua

ere bai. Gure aittona-eta erlujeruak zian Betelun. Gero, Aittona Betelutik Agi-ñaga etorri zan eta hamen ere erlujuak eiten hasi zian. Herreruak eta erlojeruak zian eta guriari Larburun aittonak lagun-tzen zixon. Han Betelun anaiak aparta-tu ein zian eta guria Agiñaga etorri eta hamen ein zitun inguruko erloju danak. San Miel, Aizarnazabal, Azpeiti… Toki askotako.

Nondik nora etorri zen zuen aittona Betelutik alde honetara?

Gure aittona Agiñagako baserritar batekin ezkondu zalako etorri zan alde ho-neta. Hura han geatu zan, Agiñagan. Gure aittonaren seme zaharrena etorri zan Zumaira itsasoko motor txikiak eitera. Seme hau bere kuñauakin etorri eta Yeregi y Cía. tailer txikia ireki zuten. Otto Holkene-ko horretan kuñau haue-tako batek bere anaiak ekarriz zitun, baina orduan arazoak hasi eta apartatu ein zian eta Ottok tailerra

jarri zuen aldameneko te-rrenua Zelaiari alkilerrian hartu

eta tailer berria ireki zuten. Gure aitta ordurako Conde Plasentziaren txofer zebilen.

Han Betelun zuen aittatta bakarrik al zan erlojeroa?Ez. Yeregitarrak erlojeruak zian. Bat Iruñara jun zala ere badakit.

IrENE YErEGI SALEGI(2)

GU

RE Z

UM

AI Z

ARR

A

ABELIN LINAZISORO

Hor jardinian daon erloju hori gure aittonak eindakoa da. Hamen ein

zitun inguruko erluju danak: San Miel, Aizar-nazabal, Azpeiti… toki

askotako.

�0 B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Zuen aitta Zumaiara etorri eta txofer zuzenean hasi al zen ala lehenbizi tailerrean jardun zuen?Nik uste tailerrean anai danak hasi ziala, eta gero, ez dakit nola, gure aitta Conde Plazentziaren txofer hasi zan. Han eza-gutu zun gure ama. Hura Conde Plasen-tziaren neskame zeolako. Bueno, neska-mia ez. Hura etxekoandriaren “señorita de compañía” zan.

Conde Plasentzianeko lanari esker ezagutu ziren orduan.Bai, baina, Yeregi y Cía.tik Yeregi Hnos.era pasa bitartian ibili zan gure aitta txo-fer. Tailerra haunditu behar zutenian Conde Plasentziak bere torrean, badaki-zu palazioa non zeukan, hor Talaimen-dian, ba, Condeak bere torrean torno bat omen zekan eta hura gure aittari prestatu omen zion tailer berrixan has-teko.

Eta zu hamalau urtetik aurrera jo eta su lanean.Bai. Hemeretzi urte ein arte. Baina la-nian hamahiru urtekin ere ibilitakoa nax, e?

Lanean non?Getaira juten giñan antxoai burua ken-du eta salazoian jartzea. Orlandonea juten giñan lanera. Getaian aldapa nola dago eskubita juteko? Oain dana itxia dao. Ba, hara juten giñan lanera. Orlan-donea. Goizeko seiretako aubobusian juten giñan eta han pasatzen giñun egun osoa. Bazkaria etxetik eamaten giñun eta eguerdian udaletxeko onduan aldapa behera juten taberna bat zeon eta han-txe bazkaltzen giñun. Etxeko jatekoa berotu eta jan. Hantxe bertan arrautzak prejitzen zigutela ere akordatzen nax.

Denboraldi bat bakarrik egin ze-nuen Getariara joaten orduan.Bai, hamahiru urtekin. Akordatzen nax behin, jaia zan, eta goizeko seiretako autobusa galdu ein nun eta nik bitan pentsatu gabe oinez presaka-presaka

Getairaino jun nitzan. Nerekin batea lana eiten zutenak orduantxe ai zian me-zetatik ertetzen eta danakin batera hasi nitzan lanean.

Jaian ere lan egiten al zenuten, ba?Ez, normalian ez. Baina, badakizu, pre-sako lana daonian, ba, lehenbailehen bukatu behar.

Egunero joaten al zineten?Bai, ia egunero. Gertatu izan zan lanea Getaira jun, han lanik ez, eta bueltatu egin beharra, baina normalian nahiko lan izaten zan. Antxoa salmueretan eu-kitzen zuten eta hura atea eiten giñun. Batzuetan antxoari burua kentzen, bes-teetan salmueretik ateratzen eta horrela. Lana izaten giñun, bai.

Eta kobratu?Ostialetan kobratzen giñun. Ostialetan

lanik ez zeonian ere jun eiten giñan. Ko-bratzera. Akordatzen nax nola jun giñan behin Getaira kobratzera eta bueltan mendiz mendi etorri giñan Zumairaino. Pozik.

Oso gaztetatik ezagutu zenuen Ge-taria orduan.Bai. Eta Getaiko festetan ere, neska gaz-tiak giñanian, hara juten giñan. Oinez koadrilan. Orduan ez zan automobilik ibili ere eiten eta bide erditik lasai asko juten giñan. Bidia oaingo aldian estua zan eta errebueltak askoz ere itxiagoak. Akordatzen nax Orruatik Kamiño Etxe-ko tarte horretan bide ertzian nola eiten zan erreka txiki bat bezelakoa menditik behera txintxilika belar puntetatik ur tantunak eroitzen zialako metro erdi baten alturatik-edo, eta luzean lau-bost metro izango zittun. Oso politta zan. Ba, Getaiko festeta jun giñan batian, dantzan ibili giñan, neskaak-neskaakin, eta halako batian berandatu zalakoan-edo, irten giñun Getaitik Zumai alde-ra, baina aldapa behera hasi ordurako iluntzen hasita zegola ikusi eta, ene! gu bakarrik ilunpean nola jungo gaittun, ba, Zumairaino? Ene! Hau den bildu-rra! Goazen mutil bila!, alkarri esan eta berriro plazara jun giñan laguntza eske. Andoni Uranga eta Josu Arrizabalagari esan eta haiek lagunduaz ailegatu giñan Zumaira.

Neskaak neskaakin esan dezu. Ez al zenuten mutilekin dantzan egiten, ba?Bueno! Ezta pentsatu ere! Makala zan, ba, gure izeko Faustiña! Hijas de Maria-ko presidenta zan eta ondo jakiten zitun hark kontuak! Nork norekin dantzan ein zun eta horrelako kontuak. Dant-za ein ezkeo, gainea, Hijas de Mariako kongregaziotik bialtzen zizuten eta hori gure familiako lotsa zan. Beste neska as-kori ez zitzaien inporta izaten Hijas de Mariatik bialdu edo ez, eta dantzan igual eiten zuten. Baina guk txintxo-txintxo ibili behar izaten giñun. Gure ama gai-

Akordatzen nax behin, jaia zan, eta goizeko

seiretako autobusa gal-du ein nun eta nik bitan pentsatu gabe oinez pre-saka-presaka Getairaino

jun nitzan.GU

RE Z

UM

AI Z

ARR

A

Mutilak azkeneko pie-za jo zai eoten zian eta dantza bukatzen zanian gurena etortzen zian. Neska-laguntza eiten

zuten.

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

Trenbide kalea, 1 Tel. 943143505

PUBLIZITATEA

Basadi, 12 behea Tel. 943 861018

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��

nea, ez zan dantza zalia, sueltoan bai, baina agarraua ez.

Lehen esan dezu Goiko Plazatik etxeraino mutilak lagunduaz juten ziñatela, askotan. Orduan ere muti-lekin dantzan egin gabe, beraz.Bai. Gure artian asko eiten giñun, baina mutilekin ez. Mutilak azkeneko pieza jo zai eoten zian eta dantza bukatzen zanian gurena etortzen zian. Andoni Uranga eta Josu Arrizabalaga askotan. Haiek neska-laguntza eiten zuten.

Ez ziren oso urrutira joaten!Ez! Bertatik berta. Goiko Plazatik gure etxeko entrada. Baina gu gustura.

Lana dela eta ez dela Getariraino joan gara, baina gerra ondorene-ra joan nahi nuke. Ge-rra bukatu zenean zuk hamabost urte izango zenituen eta…Bai, hamabost urte, baina akordatzen nax errepu-blika garaian, nik zenbat urte eukiko nittun, ba, orduan?, zazpi-edo, eta badakizu errepublika ga-raian Euskal Herriaren independentzia nahi zala, ezta?, ba, Mirentxu eta bixok eskutik helduta eta buruan zinta nazionalista gi-ñula, hiru koloretakua, Patxineko (orain Pulpo) horta jun giñala akordatzen nax. Patxineko itxian errepublikanuak lokala zuten eta gu hara jun giñan ikusmiran. Zuria, gorria eta berdea koloriekin.

Beti ere zuek ikusmiran.Bai. Errepublika garaian moimento haundia ibili zan Zumaian eta han ibil-tzen giñan batea eta bestea. Garai har-tan gure aitta nazionalista gogorra zan. Ene! Hura gerra garaian bizi izan balitz, aurrera jungo zan, frentera, eta gu, ama

eta senide danok, herritik kanpora bial-duak izango giñan. Batzokixa fundatu zanean ere hantxe zan bera primera fi-lan. Bere anaixak ez zian hainbeste na-barmendu, baina guria oso gogorra zan. Beste nazionalista gogorra gure izeko zan. Julian, Kristina eta hauen ama. Gu-riak automobila zekan eta izeko eta biak batera eta bestera ibiltzen zian, abertza-leen botoak bila eta behar zana eitera. Beti listo. Gero… belaxe hil zan eta…

Gerra ondorenean goserik ez zenu-tela pasa esan duzu. Errazionamen-tuko kartilak eta horrekin akorda-tzen al zara?

Bai. Orduan asko jaten zana ere bonia-toa zan. Boniatoa nei asko gustatzen zikan. Gure amak labean erretzen zitun eta Mirentxu eta biok amorratuak giñan jaten. Azala kendu eta oso gozoa zan. Patata bezelakua. Baina guk ez giñun goseik pasa. Lehen esan dizut jatekoa Oikitik ekartzen giñula, baina akorda-tzen nax nola eoten zian hauek Zubi Txikixan eta baserritarrei sagarra-eta, aza-eta kentzen zikuen. Goiko Plazan bertan ere bai. Behin batean hauetako emakume batek esnerik gabe laga zitun baserritar baten bezeruak esnia beak be-har zula-ta.

Kontrol gogorra or-duan.Ui! Kontuz ibili beharra zeon. Gu sagar bila-eta Bitarteko baserrira ber-ta juten giñan. Baserrian bertan erosi eta bale. Bai, ba, Bitartekuak Goiko Plazara ekartzen hasi ezkeo, edo Plaza bertan edo Zubi Txikixan kendu eiten zixkoen. Estraper-lua ere haundixa izan zan garai hartan. Guk tailerra gendukan eta gure osaba bat zestuar baten oso la-guna zan eta hark ekar-

tzen zixkon gauza asko. Jatekua ere bai. Eta gero, ekarritakoa danon artean partitzen zun. Obreroent-zat ere ekartzen zun, e?

Behar zen guzti hori nola ekartzen zuen?Ez nax ondo akordatzen, baina segu-ruena tailerreko automobilean ekarriko zun.

Gose garaian ondo samar orduan.Bai. Gu bai. Ogia ere Bixinekuak trenez ekartzen ziun. Hark ekarri eta gu bere etxera juten giñan bila. Baina erraziona-mentuko tortak ere jaten giñun, e?

Garai hartan gure aitta nazionalista gogorra zan. Ene! Hura gerra garaian bizi izan bali-tz, aurrera jungo zan,

frentera, eta gu, ama eta senide danok, herritik

kanpora bialduak izango giñan.

Jarraituko du.

�� B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A

martxoa-apirila

AG

END

A

IkastaroakIkasturtean zehar matrikula zabalik:

Informazioa 943-861056

- BI ARRI: Eskulanak, Tifany,

Patchwork eta josteko lan txikiak

- PINTURA TAILERRA:

Astelehenetik ostegunera.

- YOGA: astearte eta ostegunetan

18:30ean

- KZ Gunea: ikastaro eta mintegiak.

943-862866. Internet Kzgunea

(20 ordu); martxoaren 19tik

30era, 11:00etatik 13:00etara; eta

apirilaren 17tik 27ra, 18:00etatik

20:00etara.

DeialdiakKORRIKA 15

Martxoak 16, ostirala, 22:00etan

Alondegian, Xabier Amurizaren

“Bertso berriak eta kopla

zaharrak”

Martxoak 23, ostirala, Korrika txikia.

Martxoak 24, larunbata.

18:30ean, kale antzerkia: Aproja

taldearen “Txi-kago klub”.

21:00etan, Odietan afaria. Txartelak

salgai Metron, Inpernupen,

Foto Mertxen eta euskaltegian,

martxoaren 19a arte.

00:20an, Korrika Zumaian.

MENDI ASTEA 2007: Martxoaren

19tik 23ra, Forondan, Mendiko

Ikus-entzunezkoak. 19:30ean.

- 20, asteartea, Aritza

Monasterioren “Noches de

juerga”: Siula Grande Huayhuash

2001.

- 21, asteazkena, Iñaki Caboren

“Fuenfria: film de escalada de

hielo en el valle de Chistau-

Pirineo”.

- 22, osteguna : Marimendiren

“Euskal Herriko 19 emakume

Mont Blanc-en”

- 23, ostirala: Patxi Lasarteren

“Escaladas En Chamonix- Esencia

Alpina”

IRAKURKETA ASTEA: Apirilaren

23tik 27ra.

IrteerakTURISMO BULEGOAK

ANTOLATUTA (943-143396)

Txangoa:

Apirilak 21: Balmaseda – Sodupe

- Turtzioz

Izen-emate azken eguna: apirilak 19.

Bisita gidatuak:

Kulturala+ txalupa: martxoak

17. Irteera turismo bulegotik,

16:30ean

Geologikoa + txalupa: martxoak

24. Irteera Algorri Naturaren

Ezagutza etxetik, 10:00etan

Itsaslabarrak – marearteko

zabalgunea: martxoak 18. Irteera:

Algorri Naturaren Ezagutza

etxetik, 10:00etan

Martxoa Asteazkena 21

17:30ean Haur liburutegian, ipuin

kontaketa Miriam Mendozarekin.

osteguna, 22

22:15ean zine forum saioa “Matar a

un ruiseñor ”

ostirala, 23

22:00etan Aita Marin, Ruper

Ordorikaren kontzertua

“Memoriaren mapa” disko berria

aurkezteko.

Apirila Igandea, 1

12:00tan, Aita Marin, haur antzerkia:

Pantharey-ren “Alaia”.

osteguna, 12

22:15ean, Aita Marin, zine forum

saioa: “Hijos de los hombres”.

ostirala 13tik aurrera,

Santelmoak.

osteguna 26

22:15ean, Aita Marin, zine forum

saioa: “Azuloscurocasinegro”.

ostirala 27

22:00etan, Aita Marin, antzerkia:

Patxi Santamariaren “Erredakzio

itxia”.

Gaztetxolako txokoa Martxoak 17

"Playstation" topaketa

Martxoak 23

Zentzumen tailerra

Martxoak 31

zine forum saioa.

B A L E I K E 2 0 0 7 M A R T X O A ��