Zuzendaritza eta koordinazioa: Populazioan Eskuhartzeko eta Osasuna Sustatzeko Atala. Osasun PublikoarenInstitutua (OPI).

Egilea: Mª Asunción Salcedo Miqueleiz, Mª José Pérez Jarautay Margarita Echauri Ozcoidi.

Ondokoen ekarpenekin: Eugenia Ancizu (TxantreakoO.E.), Luisa Aragón (GEDAPS. Tafallako, OE), Maite Arizaleta(Iturramako O.E.), Conchita Arroyo (Txantreako O.E.), DoloresArtajo (Tutera-Mendebaldeko O.E.), Maite Ayarra (Uharte-Iruñeko O.E.), Javier Díez Espino (GEDAPS. Txantreako O.E.),Mª José Echarte (Txantreako O.E.), Mª Jesús Erice(Ermitagañako O.E.), Lourdes Galdeano (Antzin-AmeskoakoO.E.), Javier Lafita (GEDAPS. Nafarroako OspitalekoEndokrinologia Zerbitzua), Arantxa Legarra (Barañaingo O.E.),Araceli Martínez de Zúñiga (Iturramako O.E.), CristinaRodríguez (GEDAPS. Sanduzelaiko O.E.), Carlos Sanjuan(GEDAPS. Burlatako O.E.), Javier Ulibarri (GEDAPS.Sanduzelaiko O.E.), Maite Velasco (Iturramako O.E.), IgnacioYurss (Oinarrizko Osasun Laguntzako ZuzendaritzakoProgramazio eta Irakaskuntza Atala), Blanca Zudaire(Sanduzelaiko O.E.).

Administrazio lana: Mar Lainez. Osasuna Sustatzeko Atala(OPI).

Ilustrazioa eta diseinu grafikoa: Ana Goikoetxea.

Inprimatzailea: Litografía IPAR, S.L.

Finantziazioa: Osasun Publikoaren Institutua.

Lege gordailua: NA /2000

© NAFARROAKO GOBERNUA

Zer da diabetea?.............................. 2-3 orr.

Diabete motak eta sintomak............. 4-5 orr.

Diabete gaitzarekin bizitzea.............. 6-7 orr.

Diabetea kontrolatzea....................... 8-9 orr.

Elikadura............................................10-13 orr.

Ariketa fisikoa.....................................14-15 orr.

Medikazioa........................................ 16-17 orr.

Analisiak egitea.................................. 18-19 orr.

Oinak zaintzea................................... 20-21 orr.

Konplikazioei aurrea nola hartu.................................... 22-25 orr.

Zaintzea....................................... 26-27 orr.

Argibide gehiago.............................. 28 orr.

Aurkibidea

Digestioaren bitartez elikagai guztiakdesegin eta oinarrizko osagaiak agertzen dira.Horietako bat da "azukrea" edo glukosa.

Glukosa odolean doa eta gorputzeko zelulaguztietara iristen da, eta horrek ematen digubizi izateko eta edozein jardueratan aritzekobehar dugun energia.

Odoleko glukosa zeluletan sartzen duengiltza intsulina da. Intsulina areak ekoizten du,urdaila baino zertxobait beherago dagoenorganoak.

2

Zer

da

dia

bet

ea?

Diabetea izanez gero "azukre" edoglukosa gehiegi metatzen da odo-lean, baina ez da bizitzeko behar

dugun energia bilakatzen.

Odolean dagoen glukosa kopurua automatikokierregulatzen da. Odolean glukosa asko dagoenean,areak intsulina gehiago ekoizten du, kopuru horribehar den tamainan eusteko.

Diabetea izanez gero, intsulinak ez du lana ongiegiten (areak ez du ekoizten edo, ekoizten baduere, ez da nahikoa eginkizuna behar bezalabetetzeko…) eta, ondorioz, glukosaren erregulazioautomatikoak huts egiten du.

Hori dela eta, diabetean bi gauza gertatzen dira.Alde batetik, odolean glukosa gehiegi dago. Horrekluzaroan iraunez gero, gorputzeko atal batzukhondatu daitezke, hala nola, begiak, oinak,giltzurrunak, nerbioak, bihotza eta odol-hodiak.Kalte horri diabetearen "konplikazioa" deitzen zaio.

Bestalde, glukosa gutxi iristen zaie beharrezkoaduten gorputzeko atalei… eta energia izateanahitaezkoa da bizitzeko.

Bi diabete mota daude, 1. motakoa eta 2.motakoa. Liburuxka honetan, batik bat, 2. motakodiabetearen gaineko argibideak aurkituko dituzu,eta nola kontrolatu esango da hobeki sentitzeko etakonplikazioei aurrea hartzeko.

Hori horrela gertatzen da intsulinak(gorputzean eginkizun hori baitu)ez duelako ongi funtzionatzen.

3

Bi diabete mota daude: 1. motakoa eta 2. motakoa.

1. motako diabetean intsulinaren ekoizle diren

areako zelulak hantura baten ondorioz desegiten

dira eta ez dute intsulina gehiago ekoizten. Eta

horregatik intsulina eman behar zaio eriari bizi ahal

izateko.

2. motako diabetean gorputzak ez du

aprobetxatzen ekoitzitako intsulina. Hasieran areak

lan gehiago egiten du hori konpentsatzeko, baina

luzarora "nekatu" egiten da eta eriak pastillak hartu

beharrean izanen dira, eta gero, denbora aurrera

joan ahala, intsulina ere bai.

Zehazki ez da ezagutzen diabetea zerk sortarazten

duen. Ez da gozoki gehiegi jateagatik gertatzen.

Herentziak badu zerikusia, ahaide hurbilekoren bat

(gurasoak edo aiton-amonak) diabetikoa izateak,

alegia, baina ez beti. 2. motako diabetean beste

faktore batzuek ere badute eraginik, adibidez, lodia

egoteak, ariketa gutxi egiteak, kolesterolaren

edo triglizeridoen

kontzentrazio altua izateak…

1. motako diabetean

sintoma batzuk bat-batean

has daitezke: pixa asko egitea,

egarria eta gosea segido

izatea, nekatuta egotea…

4

Dia

bete

mot

ak e

ta s

into

mak

Bi motatako diabeteak daude. 1.motakoan gorputzak ez du intsulinaekoizten eta 2. motakoan intsulinak

ezin du funtzionatu.

2. motako diabetiko

gehienek ez dute sintoma

edo ondoez handirik

nabaritzen eta poliki-poliki

hasten dira… Horietako

asko sobera lodi egoten

dira. Ikusmena lausotzen

ahal zaie, azalean,

hortzoietan edo maskurian maiz infekzioak izaten

dituzte, baita oso mantso sendatzen diren ebakiak

ere, edo oinen sentikortasuna galduz joaten dira.

Bi kasuotan, diabetea diagnostikatzeko analisia

egin behar da, odolean zenbat glukosa dagoen

jakiteko. 2. motako diabetea, batzuetan beste

zerbaitetarako egindako analisi batean atzematen da.

1 . motako diabetea izanez gero, gosea etaegarria izaten da, eta pixa asko egiten da.

2. motakoan, eriak gizenegi daude eta, agian,ez da deus arrarorik nabaritzen.

Sintomak azaltzen dira odolean glukosa gehiegimetatzen delako eta gorputzak soberan dagoenakentzera jotzen du: pixa asko egiten da. Baina pixaegitean ur asko ere galtzen da: ondorioz, egarriasumatzen da.

Glukosa gorputzaren zeluletara iristen ez denezgero, energia falta da: eria nekaturik dago eta gose.Energia gantz eta muskuluetatik ateratzen dugorputzak: mehetzen ahal da bat.

5

Diabetea eritasun kronikoa da, bizitza osorako.

Hala ere aski normal bizi daiteke.

Diabetearen tratamendua eta osasuna

hobetzeko eta eritasunei aurrea hartzeko

gomendatzen den tratamendua oso antzekoak

dira: elikadura zaintzea eta egunero ariketa fisikoa

egitea. Hori dela eta, familia osoak osasuntsuago

bizitzeko aukera ederra du.

Bestalde, ordutegi erregularreko bizimodua

eskatzen du, eta denbora ematea elikadura,

ariketa fisikoa eta medikazioa (beharrezkoa

denean) egoera desberdinetara nola egokitu

pentsatzeko; batzuetan, aisialdi edo laneko

jarduera batzuk egokitu eta gauzak aldez aurretik

programatu beharra izaten da… eta horrek ez du

bizimodua errazten.

Ahalegin bat eskatzen badu ere, merezi du,

izan ere, diabetea kontrolatzea laguntza ona baita

konplikazioei aurrea hartzeko.

Diagnosiaren ondotik, era askotako erreakzioak

izan daitezke: ikara, kezka, etsipena, haserrea,

etab. Batzuetan ez da ezer jakin nahi; bestelako

argibideak bilatzen dira; batzuek zenbait arlotan

uko egin beharrak eta mugapenak ikusten dituzte.

6

Dia

bet

e g

aitz

arek

in b

izitz

ea

Diabetea bizitza osorako da eta arretahandiz hartu behar da. Bizitza ia

normala izan daiteke, baina ordutegiakerregularragoa behar du izan.

Zinez kontuan hartu beharreko eritasuna bada ere,hasieran oso zaila da horretaz jabetzea, ez delakoinolako minik sumatzen, eta ez delako ohean gelditzea eskatzen duen eritasuna… Kosta egiten daonartzea eta ahaideei, adiskideei esatea…

Poliki-poliki, posible da zer gertatzen den hobekiulertzea eta nola aurre egin ikastea. Egoera horretanoso ona da nork bere burua maitatzea eta zaintzea.Modu asko daude zaintzeko. Kontua da norberarihobeki doazkionak probatu behar direla eta horiexekerabili.

Lagungarri izan daiteke eritasun bereko bestepertsona batzuekin hitz egitea. Badira, izan ere,diabetikoen elkarteak, eta horiekin harremanetan jardaiteke bat. Horietako batzuk liburuxka honenbukaeran ageri dira.

7

Batzuetan ez da aise onartzen etakezka, tristura edo haserrea sortzendu. Inportantea da nork bere burua

maitatzea eta zaintzea.

Diabetikoen gorputzak ezin du odoleandagoen glukosa era "automatikoan"erregulatu, ezta glukosa hori zeluletan sartuere. Arazoa da, gorputzak horren errazegiten duena oharkabean, ohartuta egiteazailagoa dela.

Diabetearen tratamenduan helburua daglukosa kopuru normal bat mantentzeaodolean, egunero ahalik eta denboragehienean. Eta gainera, konplikazioak ekarditzaketenak kontrolatzea, esate baterakotabakoa, tentsio arteriala eta kolesterolarentasak.

Horrela, eriak hobeki sentitzen dira epelaburrean. Luzarora, murriztu egiten dirakonplikazio arriskuak.

Diabetearen tratamenduaren oinarrizkozutabea da oreka egokia lortzea:elikaduraren (glukosa baitakar), egunerokoariketa fisikoaren (glukosa kontsumitzen du),eta medikazioaren artean.

8

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Tratamenduaren helburua da odo-lean glukosa tasa normalari eustea,

ahalik eta denbora gehienean.

9

Horren funtsa da elikadura kontrolat-zea, egunero ariketa fisikoa egiteaeta botikak hartzea (beharrezkoa

denean).

DIABETEA KONTROLATZEA

Elikadura

Ariketa fisikoa

Medikazioa

Analisiak egitea

Oinak zaintzea

• Aldian-aldian osasun azterketak egitea

• Gozokiak, azukre-kozkorrak, galletak edoglukosa, eta norbera diabetikoa dela adie-razten duen agiri bat aldean eramatea

• Hurbileko pertsonei, lagunei eta familiako-ei jakinaraztea.

• Mehetzea, gizena egonez*

• Eritasun kardiobaskularrei aurre hartzea: ezerretzea, tentsio arteriala eta kolesterolakontrolatzea.

• Estresa menderatzea (nahigabeen, emoziobortitzen ondorioz alda daiteke glukosatasa).

• Beste eritasunak zaintzea (Glukosa tasa aldadezaketen infekzioak)

ELIKADURA

Diabetikoek, pertsona guztiek bezala-xe, elikadura osasuntsu eta orekatuaizan beharko lukete. 2. motako diabete-an nahitaezkoa da elikadura planosasungarri bat izatea, eritasunakontrolatzen eta konplikazioeiaurrea hartzen laguntzenduena. Horrek berekin dakar:

Garrantzi handia duneurrizko pisua izateak.

10

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Denetik jan behar da, modu orekatuan, eta norberaren pisua

zaindu behar da.

Gomendagarri da:

1. Egunean 5 otordu egitea, orduberetan eta kopuru berdinetan,glukosak gorabehera handirik izan ez dezan.

• Elikagaiak kopuru txikitan eta finkoetanhartu (ez da komeni batean gehiegi jateaeta bestean bat ere ez).

• Otordu asko egin (egunean 5), gutxigorabehera ordu beretsuetan eta

hutsik egin gabe.

2. Denetik eta moduorekatuan jan.Piramidean ageri direnelikagai-multzo guztietako

elikagaiak konbinatuegunero.

Inportantzia handia du egunean 5 otorduegiteak, beti ordu berean eta kopuru berean.Pertsona bakoitzak berari dagokion elikadura

plana behar du.11

Jarraibideak eguneroko elikadurarako

Elikagaiak aukeratzean kontuan hartu behar dirabi gauza:

a) Odolean glukosa tasa jasotzen dutenelikagaiak kontrolatzea.

12

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Denetik jan behar da, bainaglukosa edo koipe anitzeko

elikagaiak kontrolatuta.

• Gozokiek berehala gehitzen dute glukosa odolean.Holakorik gutxi jan. Noizean behin zilegi da ogia,patatak… multzoko parte bat postre gozo batekinordeztea.

• Ogiak, artoak, pastak (makarroiak, espagetiak, fideoa…),lekaleek, arrozak eta patatek ere glukosa gehitzen dute,baina mantsoago; horregatik dira egokiagoak. Denaden, horiek integralak badira hobe eta/edo berdurekinnahasita, xurgapena motelagoa izaten baita.

• Frutak eta berdurak glukosa kopuru txikiagoan ematendute. Fruta zukuak, mahatsak, platanoak, gereziak,pikuak, mahats-pasak, datilak, gaztainak… etaazenarioak eta lurpeko begetalak glukosa gehiagokoakdira; gutxien dutenak, hosto berdeko berdurak.

1 Entsalada

1 Berdurak

2 Fruta freskoak

Ogia edo lekaleak edo patatak edo arroza edo pasta

Haragia edo hegaztiak edo arraina edo arrautzak

4tik 6ra koilarakada olio

2 basokada esne (basokada bat esneren ordez 1-2jogurt hartzen ahal dira, edo 30-50 gr. gazta koipetsu)

Diabetea ongi kontrolatua badago, eta gustukoabaduzu, basotxo bat ardo har dezakezu (edogaragardoa) bazkarian eta afarian, baina ez da onahori baino alkohol gehiago edatea. Urdaila hutsikdagoela edateak glukosa bat-batean jaisten ahal du.

b) Kontrolatu elikagai koipetsuak (eta gatzaere bai, hipertentsioa izanez gero).

Hori egitea laguntza ona da eritasun kardiobaskula-rrei aurrea hartzeko, oso maiz izaten baitituztediabetikoek.

13

Eguneroko elikagaien zerrendanegonen dira ogia edo lekaleak

edo patatak edo arroza edo pasta(makarroiak, fideoak, espagetiak).

• Esneak eta esnekiek ere glukosa badaukate,baina gutxi, eta merkatuan saltzen diren flanek, natillek eta esnekiz egindako postreek, aldiz, glukosa ugari.

• Sakarina edo antzekoak har daitezke (ez, ordea, fruktosaeta sorbitol), azukrerik gabeko edariak edo kaloriaurrikoak (lights).

• Arraina haragia baino egun gehiagotan jan.(Arrain izoztua freskoa bezain nutritiboa da).

• Onenak gantz gutxikoharagiak dira: oilaskoa, untxia, indioilarra, txekor-giharra.

• Haragiak agerian duen gizena kendu.

• Oliba-olioa erabili, gurinaren, urdaiaren eta gantzaren ordez.

• Plantxan egin, lurrunetan edo irakinda.

• Arrautzak neurriz jan. Gorringoa koipe hutsa da.

• Esne eta esneki gaingabeak hartu.

ARIKETA FISIKOAAriketa fisikoa egunero egitea ona da pertsona

guztientzat, baina diabetikoentzat ezinbestekoa.Odoleko glukosa murrizten du, bai ariketa egiteaneta baita gero ere, intsulinaren funtzionamenduahobetzen baitu eta horregatik botika gutxiagohartu behar izaten da. Horrez gainera, ona damehetzeko eta hobeki sentitzeko.

Batek aukeratu behar du gehien gustatzen zaionariketa, egiten ahal duena…

Ariketarik hoberena neurriz egiten dena da,adibidez, oinez ibiltzea, bizikletan, igeri egitea…Ohiturarik izan ezean, ona da ezer egin bainolehen osasun etxean aholku eskatzea. Ekinaldibakoitzaren aurretik eta ondotik 5 minutuzluzatze-ariketak egitea eta suabe-suabe oinezibiltzea. Ohikoa ez den oinazeren bat sumatzenbada bularrean, gelditzea komeni da eta, pasatzenez bada, osasun etxera joatea.

Pertsona orok ariketa egin beharko luke,egunero 30 minutuz, behintzat, eta, adina etaegoera kontuan hartuta, ordu bat edo bi ere bai,20-30 minutuko saiotan banatuta.

14

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Egunero ordu erdi gutxienez,ariketa fisikoa egitea gomendatzen da, ordu berean eta otordu baten

ondoren.

Diabetikoek ariketa egin beharko luketeegunero, era erregularrean, ahal bada orduberean, eta hobe janaldi nagusi baten ondoren(bazkaria edo askaria). Gogoratu beti aldeanglukosa eraman behar dela (ikus 4. atala).

Jakin nahi bada nola aldatzen den glukosarentasa odolean, lehenbiziko egunetannorberak egitenahal ditu analisiakariketa eginaitzin etaondoren..

15

Ariketa izan daiteke oinez ibiltzea,igeri egitea… Gogoratu glukosa

motaren bat eramateaz (azukre-kozkorrak, karameluak…)

MEDIKAZIOA

Botiken bidez odoleko glukosa murrizten ahalda. Botika hauek daude:

Pastillak edo ahotiko hipogluzemiatzaileak.Horrelakoak hartzen dira baldin eta areak oraindik ere intsulina ekoizten badu. Hainbat motatakoak dira. Batzuk intsulina gehiago ekoiztekoak (Sulfonilureak), beste batzuek intsulinari laguntza ematen diotenak, hobeki funtziona dezan (Biguanidak) eta beste batzuek digestioaren ondoren odolera glukosa gutxiago pasatzen uzten dutenak (Acarbosa).

Intsulina hartu behar da areak ekoizten ezduenean. Injektatu egin behar da nahitaez, izanere, ahotik hartuko balitz urdailak deseginbesterik ez luke eginen.

Intsulina hartu beharra izateak ez du esannahi diabetea larriagoa dela, horregatik ez dirakonplikazio gehiago izanen, eta ez da inolakozigorra ere gozoki gehiegi jateagatik edo beharadina ariketa ez egiteagatik. Gorputzak beharduen intsulina ez duela ekoizten, horixe besterikez da.

16

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Bi motatako botikak daude: pastillak etaintsulina. Azken hau, intsulina, alegia,

injektatu egin behar da, bestela, ahotikhartuta, ez baitu onik egiten.

Intsulina jartzean ziztadengatik beldur pixka batizan daiteke, baina kontuan izan horretarakoerabiltzen diren orratzak mehe-meheak direla,buruko ilebatentamainakoak,hain justu.

1. motako diabetea izanda, hasiera-hasieratikhartu behar da intsulina.2. motakoan, tratamendu bakoitzak diabetearenbilakaeraren etapa batean laguntzen du. Oro har,hasieran, dieta eta ariketa eginez kontrolatzenahal da, besterik gabe, gero ahotikoantidiabetikoekin eta geroago intsulina jarriz.Batzuetan hainbat botika hartzen dira batera edointsulina denbora baterako.

Normalean gertatzen ez bada ere, odolekoglukosa sobera murriztera iritsdaiteke botikekin, eta horregatik komenida glukosa beti aldeaneramatea (ikus 4. atala)

Beste botika batzuk hartzeko premia dueneanbatek, esan egin behar du diabetea duela.

17

Gorputzak behar adina intsulinaekoizten badu, pastillak hartzen dira. Bestela, nahitaez intsulina

jarri behar.

ANALISIAK EGITEA

Garrantzi handia du odolak zenbat glukosaduen jakiteak. Hori jakiteko bi proba egiteakomeni da:

Hemoglobina glikosilatuaren proba.Laborategi batean egiten da. Probarikhoberena da diabetearen bilakaera baloratzeko.Azkeneko 2-4 hilabeteetan odolean batez bestezenbat glukosa izan den esaten digu. Proba horiurtean bi aldiz, bederen, egin behar dute, 2.motako diabetea dutenek, odol analisiarenbitartez.

Hatz-mamiko ziztadaren proba edoautoanalisia. Norberak egin dezake bereetxean. Proba egiten den momentuan odolakzenbat glukosa duen esaten digu (glukosakapilarra). Bakoitzaren arabera ikusiko da probahoriek zer-nolako maiztasunez egin behar diren.

Proba hau egiteko, norberak ziztada txiki bategiten du hatz-mamiaren albo batean etaateratzen den odol tanta aparatuaren bandaerreaktiboan jartzen du. Era desberdinekoaparatuak daude, osasun etxeetan eskuradaitezkeen banda erreaktiboekin funtzionatzendutenak. Komeni da argibideak eskatzeaaparatua erosi baino lehen.

18

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Bi motatako analisiak egiten dira:etxean (hatz-mamiaren proba) eta

osasun etxean (hemoglobina glikosilatuaren proba).

Zifrak aldatu egiten dira pertsona bakoitzaren etaegoera desberdinen arabera. Adinarekin zenbakiakhandituz doaz.

Komeni da autoanalisi bakoitzeko zenbakiakidaztea, kontrolaren balorazioa norberak egiteko eta,halaber, osasun profesionalarekin berraztertzeko.

19

Pertsona bakoitzak odoleko glukosatasa desberdina du eta egoera desberdinetan ere aldatzen da.

Zenbakionargarriak

140 bitarte

180 bitarte (otordutik 2 ordutara)

180 bitarte

% 8 bitarte

Hatz-mamia(Glukosa kapilarra)Baraurik

Otordu baten ondoren

Oheratzean

Hemoglobina glikosilatua

Zenbakiegokienak

80-110

80-145

80-140

% 7 bitarte

OINAK ZAINTZEADiabetea duenak oinetan zirkulazio txarragoa

izan dezake eta horrekin batera beroarekiko,minarekiko… nerbio-sentikortasuna murriztenahal zaio.

Oinetako arazoei aurrea hartzeko garrantzihandia du odoleko glukosa tasa egonkormantentzeak eta tabakoa, tentsioa eta kolesterolakontrolatzeak, zirkulazioarekin ikustekorik baibaitute. Egunero honela zaindu behar dira:

• Arakatu oinak kontu handiz, egunero, ebaki,zauri, urratu edo gorriunerik ote dagoen jakiteko.Ispilu bat erabil daiteke ezkutuko tokiak ikusteko

• Garbitu oinak egunero ur epeletan (erreparatuuraren tenperaturari) eta xaboi leun batekin.Lehortu goxo-goxo, batez ere behatzak, bainaigurtzi gabe.

• Eman krema hidratatzaile bat, baina ez behatzenartean.

• Azazkalak zuzen moztu (ertzak moztu gabe),behatz-punta baino mm bat luzeago utzita.Kartoizko lima eta punta biribileko guraizeakerabili.

• Kailu, zauri, baba edo urraturik izanez gero, ezukitu ez labanarekin, ez bizarra mozteko orriarekin,ezta kailuak kentzekoarekin edo antzekoekin.Horrelakoetan hobe da osasun etxe batera joatea.

20

Dia

bet

ea k

on

tro

latz

ea

Diabetikoek, luzaroan, arazoak izanditzakete oinetan. Arazo horiei

aurrea hartzeko egunero zaindu behar dira.

• Oinetako erosoak erabili, beti, eta artilezko nahizkotoizko galtzerdiak, eta egunero aldatu.

• Liga eta galtzerdi sobera estuak erabilizzirkulazioa oztopatzen da

• Ez jarri zuzenean berorik edo hotzik oinetan(poltsa, manta elektrikoa, sutontzia…).Sentikortasuna txikiagoa baita, konturatu gabebabak edo erredurak ager daitezke.

(Iturria: Luisa F. Aragón. GEDAPS/LIFESCAN).

Ezin bada ongi ikusi edo mugitu, hobe da ahaide bati laguntza eskatzea edo podologo batenganajoatea.

21

Era berean, inportantea da ez erretzea eta tentsio arteriala eta

kolesterola zaintzea.

Odolean glukosa tasa arrunt baxua izateak (hipogluzemia) pertsona oso eritzen ahal du.

22

Konpl

ikaz

ioei

aurr

ea n

ola

har

tuDiabetea izanez gero, epe motzera konplikazio

batzuk ager daitezke eta epe luzera ere bai.

Epe motzerako konplikazioak:

Odolean glukosa tasa handiegia edo txikiegiaizanez gero pertsona oso larriki eritzen ahal da.

Hipogluzemia. Azukrearen bat-batekogainbehera da. Hori gertatzean odoleko glukosatasa 60-70 mg/dl-tik behera jaisten da.

HIPOGLUZEMIA

Zer egin1º Glukosaren analisia (Hatz-mamia).2º 60 baino gutxiago izanez gero: JAN

- baso bat esne oso, azukrearekin, edo- bi azukre-kozkor edo karamelu edo- fruta zuku edo edari freskagarri eztituak

3º 15 minututan igotzen ez bada: JAN berriro.4º Hagitz baxua baldin bada edo janaz hobetzen

ez bada, eman abisua Osasun Etxean.

Sintomak• Gosea• Izerdia • Dardara• Urduritasuna• Bihotz-pilpirak• Ikusmena lausotua

Arrazoiak• Beste botika batzuk

ere hartzea• Behar adina ez jatea• Otorduren bat ez egitea• Ariketa gehiegi egitea• Alkohola edatea

Hipergluzemia. Odoleko glukosa tasa goiandago, pertsonak duen diabete motaren araberakoaizanen da tasaren zifra. Gehienetan 240 mg/dlbaino handiagoa izaten da.

Inportantea da glukosa tasa zergatik jaitsi denedo igo den jakitea, tratamendua egokitzeko.

Inportantea da, halaber, eriaren ahaideek,lagunek edo hurbilekoek odoleko azukrea jaistendenean izaten diren sintomak ezagutzea, nolalagundu jakin dezaten.

23

Baxu-baxua bada, komeni da osasun etxean abisua

ematea.

HIPERGLUZEMIA

Zer egin1º Glukosaren analisia (hatz-mamian).2º Azetonaren analisia, pixan3º Ur asko edan4º Zifra idatzi eta jakinarazi osasun profesionalei5º Zifra hagitz altua bada, jakinarazi haren

osasun etxean.

Arrazoiak• Botika hartzea

ahaztea • Gehiegi jatea• Ariketarik ez egitea• Eri egotea (sukarra)• Emoziozko tentsioa• Botikak

Sintomak• Egarri handia• Gosea • Ahoa idorra• Pixa asko• Bista lausotua• Nekatuta sentitzea• Gorakoak

Konplikazioak epe luzera:

Epe luzean diabeteak konplikazio larriak ekarditzake eta horiei nolabait aurrea hartzekoodoleko glukosa tasa neurri normaleanmantendu beharra dago, ahal den denboragehienean, eta aldian-aldian azterketa medikoakegin behar dira.

Denbora luzean odoleko glukosa tasa altuegiaizanez gero, gehiegizko azukre horrek kalteegiten ahal diete odola daramaten hodiei eta,luzarora, gorputzaren organoak hondatzen ditu,ondoren adierazten den bezala.

Bihotzeko eta zirkulazioko eritasuna:bularreko angina edo infartua izateko arriskuhandiagoa eta odol zirkulazioa txarragoagorputz-adarretan. Arriskua nabarmenareagotzen da erretzailea izanez gero, tentsioarteriala edo kolesterola altuak izaten badira.

Nerbioentzat hondamena: mina ezsentitzea, halako sintoma batzuk dakartzana:sentikortasunaren galera, giharretako kalanbreak,ziztadak, inurridurak, gorakoak, beherakoa,infekzioak maskurian, eta bestelako batzuk, halanola inpotentzia gizonetan eta baginakolehortasuna emakumeetan.

Luzarora odolean glukosa tasaaltua izateak bihotza, zirkula-zioa, nerbioak, ikusmena etagiltzurrunak hondatu ditzake.

24

Konpl

ikaz

ioei

aurr

ea n

ola

har

tu

25

Inportantea da osasun etxeangomendatzen dituzten aldian

aldiko azterketak egitea.

Ikusmena: luzarora begietara odola daramatenhodi txikiak hondatu daitezke eta horren ondoriozerretina ere bai (erretinopatia). Edozein sintomaizanez gero, hala nola ikuspen lausotua, eulihegalariak, argiak, begi-zorroztasuna gutxitzea…lehenbailehen oftalmologoarengana joatea hobe.

Giltzurrunak: odola giltzurrunetara daramatenhodiak hondatzen badira, giltzurrunek ezin duteberen eginkizuna ongi bete. Gainera, gernukoinfekzioak maiz izan daitezke. Hasieran, giltzurrune-tan kalteak izan arren ez da sintomarik azaltzen.

Diabetea kontrolatzeko, gaitz hori duenpertsonak odoleko glukosa kontzientekierregulatu behar du.

Eta inportantea da eguneroko bizitzan nolaegin, aldez aurretik jakitea, adibidez, lanean,etxetik kanpora izaten diren festetan etaospakizunetan, bidaietan…

Ongi egiteko beharrezkoa da:

1. Diabetea zer den eta gaitz hori izateakzer dakarren hobeki ezagutzea: nireesperientzia pertsonala, eman dizkidatenargibideak, neronek uste dudana, zer gertatzenahal zaidan, zer den zaindu beharra, diabeteaizateak nire bizitzan duen eragina, nolakonpontzen naizen, etab.

2. Zaintzeko moduez gogoeta egitea:hobeki ezagutzea odoleko glukosa tasa igotzenduten faktoreak (elikadura eta, konkretuki,elikagai batzuk), eta jaisten dutenak (ariketafisikoa eta medikazioa), eta, bizitzako egoera etamomentu desberdinetan, horien artean orekalortzeko irtenbideak aztertzea.

Zaintzeak inportantzia handia du etaikasi ere ikas daiteke. Laguntza eman

dezakete ahaideek, lagunek, profesionalek eta diabetikoen elkarteek.

26

Zai

ntz

ea

27

Diabetea kontrolatzea merezi du, hobeki sentitzeko eta etorkizunean

arazoei aurrea hartzeko.

3. Nork bere burua zaintzeko planaprestatzea: zaintzearen zailtasunak eta onurak,irtenbide desberdinen abantailez eta eragozpenezpentsatzea, irtenbide horietatik zein ditudanegokienak, niretzako plan bat prestatu, planhorrekin saioak egin eta egokituz joan.

Diabetea kontrolatzea merezi du eta ikasi ere ikasdaiteke. Eskura ditugu erabili ahal izanen ditugunbaliabideak. Osasun etxeaz balia gaitezke. Norekinhitz egin ere izanen dugu, akaso, esate baterakolagunekin edo ahaideekin. Bestalde, badiradiabetikoen laguntza taldeak edo elkarteak, etahoriekin ere mintza gaitezke.

Federación de Diabéticos EspañolesC/ Francisco de Rojas, 9, 1º dcha. 4

28010 MadridApartado de Correos 3206

Tel. 91 447 00 35 - Fax 91 447 00 35

Asociación Navarra de Diabéticos Tipo 1Nafarroako 1. motako Diabetikoen

ElkarteaKarlos lll, 30-1.a, 6. Bulegoa - 31002 Iruña

Tel. 948 15 35 86

Asociación de Diabéticos ¨La Ribera¨¨La Ribera¨ Diabetiko Elkartea

Centro Cívico LestonacSan Marcial, 25 - 31500 Tutera

Tel. 948 826367

Federación de Asociaciones de Diabéticosde Euskadi

Euskadiko Diabetikoen ElkarteenFederazioa

Iparraguirre, 46-3.a 1 - 48010 BilboTel. 94 444 66 06 - Faxa 94 444 66 06

Diabéticos Asociados Riojanosc/ Hermanos Moroy, 1 ,prl B- nº 23 - 26001

LogroñoTel. 941 23 12 78

Asociación para la Formación y Ayuda alDiabético

AFADC/ Francisco de Rojas, 9 1º dcha- 3

28010 MadridTfno/Fax/Contestador: 91 447 00 35

WED: hhtt://www.afad.orge-mail: afad afad.org

28

Arg

ibid

e g

ehia

go

...