· zuen bukatuta. Lehendik duen hormigoizko sarkofagoak pitzadura larriak eta beste ditu....

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

2013KO URTARRILAREN 27A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAZENTRAL NUKLEARREN ERAISTEA Neurrigabea, inkognitaz

josia. JOXERRA AIZPURUA / 4

PERTSONAIAALLANDE BOUTIN: «Hemen bizi eta ikusten ez gaituen

jendearengana nola heldu pentsatu behar dugu». SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKVINCE JUARISTI: «Historia hau aitarena eta nirea da, baina

zentzu askotan etorkin askorena ere bada». MONIKA MADINABEITIA / 14

IRITZIAREN LEIHOAKRISIALDI HONI AURRE EGITEKO ESTRATEGIA

BAIKORRAGOA BALEREN BAKAIKOA AZURMENDI / 18TRUKEAREN MITOA IÑAKI ODRIOZOLA / 20EUSKAL TELEBISTA: HAS GAITEZEN, BERRIRO

JOSE INAZIO BASTERRETXEA / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Ohoinkratak. ITXARO BORDA / 20BERTSO BERRIAK Krisia. IMANOL LAZKANO / 21ZIRTAK Antzaratik antzarara. BEÑAT SARASOLA / 22

ERDIKO KAIERATXIMINI KOLEKTIBOAREN ‘KEA’ FILM LABURRA

Arkitektura industrialari gorazarre. MYRIAM GARZIA / 23LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ, GORKA BEREZIARTUA / 26 MUSIKA IKER BARANDIARAN / 27DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 28ALEA Arte garaikidearekin jolasean.

GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 29IHESI DONAPALEU Azken harresia. ITZIAR MADINA / 30 ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAROBERTO JIMENEZ: «Baskismora eboluzionatu behar dugu

gehiago». MIKEL ASURMENDI / 37EGIPTO Tahrir plaza zauri batek banandu du.

MARC ALMODÓVAR / 41EUSKARA IKASTEN LANTOKIAN Lankideak bidelagun.

SAIOA LABAKA / 43EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47NET HURBIL ‘#idlenomore’ Kanadako indigena haserretuek

aldarri. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko urtarrilaren 27a, 2.354. zenbakia

�4 2013KO URTARRILAREN 27A

ASTEKO GAIA

ZENTRAL NUKLEARREN ERAISTEA

Neurrigabea, inkognitaz josia

Zentral nuklearrak eraistea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula, erradioaktibitateak eragitenduen amesgaiztoa ez baita planta ixtearekin batera amaitzen. Prozesu arrunt luzea eta

ikaragarri garestia da atzetik datorrena, baina batik bat, ezezaguna, zientzialaririkjakintsuenak ere sasi-eskola egiten dutenen pare uzten dituena. Kontuan hartzeko

baldintzak, krisi garaiotan aitzakia bila dabiltzanentzat.

| JOXERRA AIZPURUA |

DENBORAK AURRERA egin ahala, agortu egin-go dira Garoña zutik edukitzeko aitzakiak.Gero eta hurbilago dago zentral nuklearraeraisteko pausoak emateko unea, eta honen-bestez, gero eta zailago dute horretarako ira-garritako epeari, aurtengo uztaila, luzapenak

asmatzea. Batek baino gehiagok ospatuko duberrogei urte bete dituen zentralaren itxieraeta askorentzat historiarako geldituko dengertaera bilakatuko da.

Zentralak ez du dagoeneko elektrizitateriksortzen, baina muinetik darion erradioaktibi-

Txernobilgo 4. erreaktoreari egin beharreko estalki berriak –Munduko Zortzigarren Miraria deitu izan zaio– aspaldi beharzuen bukatuta. Lehendik duen hormigoizko sarkofagoak pitzadura larriak eta beste ditu. Kutsatzen jarraitzen du.


tatea ez da uztailean etengo. Nuclenor enpre-sak eraiste-plangintza aurkeztu beharko dutartean, eta plangintza hori ezagutu arte ezergutxi ziurta baliteke ere, ez genuke harritubeharko Garoñako zentralak hartzen dueneremua beste ehun urtez –gehiago ez badira–erabiltzerik ez balego. Hainbat dira munduanitxi behar diren zentral nuklearrak, eta horre-tarako planteamendu estandarrak baldinbadaude ere, horietariko zentral bakoitzalaborategi bakan bilakatuko da.

Zentralak jendearen borondatez itzaltzeagauza bat da. Arrunt bestelakoa da istripuzedo matxuraz itxi behar izatea. Gogoan ditu-gu Txernobil eta Fukushima, baina Katalu-niako Vandellos I ere akatsengatik itxi zuten.

Krisi ekonomikoaren aitzakianZentral nuklearren eraisteak zer nolakodimentsioa hartzen duen, hiru datuk adieraz-ten dute ondoen. Bat: kasurik gehienetanehun urtetik gora behar dira eraiste prozesuaamaitzeko. Esan nahi baita, egun bizi garenokez dugu zentral nuklearren eraiste erabatekoaezagutuko. Bi: ehun milioika euro behar iza-ten dira langintza behar bezala burutzeko, etahonenbestez, erraz da imajinatzea zereginhauek baztertzeko tentazioak ugariak izangodirela, edo azkar eta baldar joka litekeela,sosak aurrezte alde. Eta hiru: zentral nukleararruntak erradioaktibitate-maila ezberdineta-ko 10.000 m3 hondakin sortzen du. Honda-kin erradioaktiboenak zentralaren muineanaurkituko ditugu, erregaia egon den tokian,baina muina osatzen duten elementuak trata-tzeko modurik ez dago. Hor nonbait pilatukodira, beraz, ontziak eta gainerakoak. Zentra-leko porlanezko hormei eta gainerako ele-mentuei, bestalde, ehun urte pasatsutan apal-duko zaie erradioaktibitate maila, edo halauste da behintzat.

Garoña txikia da martxan diren beste zen-tralekin alderatuta, eta aditzera eman izan zai-gunez, ez du istripu larririk izan funtzionatuduen bitartean. Hortaz, eraiste “normala”espero beharko genuke. Alabaina, artikuluhau irakurriko duen inork ez du jakingobenetan Garoña behar bezala eraitsiko oteden, ez baita ehun urte barru biziko. Hortaz,eta gerratan esan ohi den bezala, irabazlea

AEB 104 101.216

Frantzia 58 63.236

Japonia 55 47.348

Errusia 32 23.084

Alemania 17 20.339

Ipar Korea 20 17.716

Ukraina 15 13.166

Kanada 18 12.679

Erresuma Batua 19 11.035

Txina 12 9.624

Suedia 10 9.399

Espainia 8 7.727

Belgika 7 5.943

India 19 4.183

Txekiar Errepublika 6 3.686

Suitza 5 3.252

Finlandia 4 2.721

Bulgaria 2 1.906

Brasil 2 1.901

Hungaria 4 1.880

Hegoafrika 2 1.842

Eslovakia 4 1.760

Mexiko 2 1.310

Errumania 2 1.310

Argentina 2 935

Eslovenia 1 696

Herbehereak 1 485

Pakistan 2 400

Armenia 1 176

Estatua kopurua MW Eraikitzen

Txina27

Errusia11

Hego Korea5

India5

Japonia2

Eslovakia2

Ukraina2

Bulgaria2

Taiwan2

Iran1

Brasil1

Frantzia1

Finlandia1

Pakistan1

AEB1

Argentina1

Artikulu hau irakurriko dueninork ez du jakingo benetan

Garoña behar bezala eraitsikoote den, ez baita

ordura arte biziko

Zentral nuklearrak munduan


LEHEN ETAPALehenengo eta behin, erregaia, kontrolekobarrak eta likido kutsatuak erretiratzen dira.Zirkuitu primarioari kutsaduraren aurka jarri-tako babesa mantendu egin behar zaio etanolabaiteko irekidura duten elementuak (bal-bulak, tapakiak, tutueria...) itxi behar dira,ondo zigilatu. Eraikina bere horretan manten-du behar da eta erradioaktibitate azterketak,alegia kontrol-neurri guztiak, pasatu beharkoditu, zentrala martxan balitz bazala.

BIGARREN ETAPAZirkuitu primario edo nagusiko babesa sendo-tu behar da, itxierak areago itxi, normalki hesiberriak eraikiz. Hortik kanpo gelditzen denarierradioaktibitatea neurtzen zaio eta ematenduen mailaren arabera, garbitu, desmuntatuedota bere horretan utzi beharko da. Erradio-aktibitatearen kontrola ez da aurreko faseanbezain zorrotz beteko, baina azterketak ezin-bestekoak dira. Jakina, baita pertsonen gaine-koak ere.

HIRUGARREN ETAPAZentrala osatu duten elementu guztiak des-muntatu eta desegin egin behar dira. Kutsadu-ra garbitu ondoren, zentralak hartzen zuenorubea libre da.

Gaur ezagutzen ditugun zentralak inoiz hiru-garren etapara helduko ote diren ikusteke dago.Izan ere, etapa batetik bestera pasatzeko urteakbehar dira –kopurua, hondakinen erradioaktibi-tate mailaren araberakoa da–. Kasurik optimis-tenean 110 urte behar dira hirugarren etaparaheltzeko. Nolanahi ere, ezinezkoa izango daorubearen lurra, geruza freatikoa eta ekosistemazein egoeratan izango diren aurreikustea.

Bestelako susmorik ere bada etapa haueidagokienez. Izan ere, krisi ekonomikoak, ener-gia nuklearraren gaineko ezezagutzak eta hon-dakin biltegien kopuru urriak zaildu egitendute hirugarren etapa horren alde amestea.

Zentral nuklearren eraiste faseak

gehien irauten duena baldin bada, Garoñaguk itxiko dugu, baina hura izango da beneta-ko irabazlea.

Arestian aipatu bezala, bete-betean harra-patu gaituen krisi honen eraginez batez ere,itxi diren lantegiak eta saldu ezin izan direnetxe erdi-eraikiak gero eta egoera penagarria-goan ikusten ditugu. Zerbaitek produzitzekobalio ez badu, bertan behera uzten da, aban-donatuta. Nola ziurtatu, beraz, Garoñako

hondakinek trataera egokia izatea? Nucleno-rrek edo Iberdrolak ordainduko dute, baldineta argiagatik hilero ordaintzen dugun kuotanzentrala eraisteko zatia ordaintzen badugu,eta honenbestez gu geu izango gara eraisketaordainduko dugunak. Gure osasun zerbi-tzuak edo erretreta ordaintzeko sistemazalantzan dagoen honetan, nola arraio jokoditugu ziurtzat, nola sinetsiko diegu zentralaeraisteko hartu beharreko lanak bete egingo

Eraisketarako eragozpenak kontuan hartuta, zentral nuklearrak bere horretan hobiratzeko proposamena egin dute eskarmentu handiko zenbait zientzialarik.


BEHERALAKO ERAISTEAZentrala desaktibatu ostean, erregaia azkarsamar atera eta zenbait urteren bueltan zentralaosatzen zuten elementuak desmuntatzen hastendira.

EPE ERTAINEKO ERAISTEAErregaia atera ondoren zentrala “egoera pasibo-an” uzten da, ehun bat urtez geldirik, elemen-tuen erradioaktibitatea makaldu zain. Ondoren,erradioaktibitate mailaren arabera beti ere, erais-keta dator.

IN SITU HILOBIRATZEAZentral nuklearra porlanez, harriz eta lurrezestaliko litzateke, haren gainean mendia osatuarte (irudian). Eraitsitako elementu erradioakti-

boak tratamendu zentroetara edo hondakintegiseguruetara garraiatzeak ekarriko lituzkeen era-gozpenak izan zituzten gogoan, proposamenhau aurkeztu zutenean.

Aukera teorikoak dira hirurak ala hirurak,oraindik ez baita inoiz zentral nuklearrik funda-mentuz itxi. Zenbait eraiste bidean dira, bainahorien berri apenas zabaltzen da. Urriak diradatuak. Berehalako eraisteak ez dira gertatu,erradioaktibitatearekin lan egiten duten laborate-gi txikietan ez bada. Datorren hamarkadanehunka izango dira eraitsi beharrekoak eta unehonetan ez da aski laborategi epe motzean pila-tuko diren hondakin erradioaktibo horiek denakparaleloki tratatzeko. Laborategi berriak eraiki-tzea, garesti ez ezik, arazo ere bada, tokian toki-ko biztanleek aurkako jarrera aktiboa hartzenbaitute. Frantzian, kasura, gero eta argiago agerida in situ hilobiratzearen aldeko postura.

Frantziako Estatuan datozen 25 urteetan 58zentral nuklear eraitsi beharko dituztela kontuanhartuta, 30.000 milioi eurotik gorako gastuaaurreikusi zuten François Lampérière eta Chris-tian Ngò ikerlariek, eta erantsi, goranzko desbi-derazioa ikaragarria izan daitekeela, ezin delakojakin zentral bakoitzaren egoera zehatza zeinden. Halaber, aitortu zuten 600.000 m3-tik gora-koa izango litzatekeela hondakin kopurua, eta ezdagoela aski biltegirik hori guztia hartzeko etatratatzeko.

Proposatzen duten alternatibak %60-80 txiki-tuko luke kostua eta 10-20 urtez besterik ez litza-teke babestu beharko, erradiazio-maila epehorretan apalduko litzatekeela estimatzen dela-ko. Ez dute baztertzen hilobi erraldoi horienkontrako kexa azaltzen duten herriak konpentsa-zio ekonomikoz limurtzea.

Itxura eman badezake ere, ezin liteke zientzia-lari malapartatu pare baten burutazio zorotzathartu. Ziurrenik estrategia hau erabiliko da Txer-nobilen eta Fukushiman, eta energia nuklearrabaliatzen duten herrialdeetan ere kontuan hartudute hipotesia. Besteak beste Espaniako EnergiaNuklearraren Kontseiluak.

Kontuan hartu diren estrategiak

direnik? Arazo ekonomikoak tarteko, atzera-tu egin dira Txernobileko zentralari jarribeharreko porlanezko esferari dagozkion

lanak. Eta Vandellos I-eko itxieran hiru urte-tik gorako desfasea daramate arazo tekniko,logistiko eta ekonomikoak direla kausa.

Hamarkada honetan, ia 500 zentral nuklearizango dira martxan munduan, eta horietarik200, hamar urte hauek pasa baino lehen hasibeharko dute eraisten. Eraitsi beharreko zen-tralak gutxi batzuk izatea edota 200 izatea ezda berdin. Zergatik? 200 arazo potolo izangoditugulako paraleloan, eta krisi garaian. Hori

Hamarkada honetan ia 500 zentral nuklearizango dira martxan munduan, eta horietatik

200 bat, epe berean hasi beharko duteeraisten. 200 arazo larri, beraz, paraleloan

ZENTRAL NUKLEARREN ERAISTEA

ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. Koktelikaragarri lehergarria da esku artean duguna.Zentral batzuk erakitze bidean dira, bestezenbait eraisteko zain, beste batzuek istripuaezagutu dute, eta hainbatekin ez dugu jakingozer egin. Ez dago ihesbiderik. Garbi dagonuklearrak bizitza baldintzatuko duela dato-zen mendeetan.

Energia nuklearraren aldeko apustua eginduten zenbait estatu aberatsek zalantzanjarri dute orain arteko euren estrategia, Ale-mania eta Frantzia kasu. Beste batzuk, aldiz,indartu eta areagotu egingo dute. Esatebaterako Txinak eta Japoniak (bai, Fukushi-makoa gertatuta ere). Estimazio batzuenarabera, hogei urte barru 900 zentral nuklea-rretik gora izan ditzakegu munduan, gaurdagoenaren bikoitza.

Zientziak ordea, aurrera egingo du, etapentsatu nahi dut, halabeharrez, gure seme-alabek aurkituko dutela erradioaktibitateare-kiko bizitza-oreka, baina zenbait belaunaldikminbizi orokorrari egin beharko diote aurre,horrekin bizitzen ikasi beharko dute. Lurerradiatuen eraginez, derrigo-rrezko populazio migrazioak ger-tatuko dira eta sistema ekologikoosoak transformatu eta desager-tuko dira. n

Erradioaktibitateak gure gorputzean duen eragina

Kataratak

Ile galera Larruazaleko minbizia

BiriketakominbiziaBularreko

minbizia

urdailagoragalea eta diarrea, oka egiteanodola

ugalketa sistemaobarioak eta obuluak kaltetzen ditu

ugalketa sistema

prostata etabarrabilak kaltetzen ditu

immu-nitate

sistemaglobulu gorriak,

globulu zuriaketa plaketak

suntsitzen ditu

hezur-muinaleuzemia, gutxiegitasuna...

tiroide guruinaIodo

erradioaktiboaklarriki kaltetzen

du tiroidea


«Hemen bizi eta ikusten ezgaituen jendearengana nolaheldu pentsatu behar dugu»

“Mendian gora haritza, ahuntzak haitzetan dabiltza...”.

ALLANDE BOUTIN

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

PERTSONAIA


ALLANDE BOUTIN

Kazetaritzaren urak geroz eta arreago ez otedatozen...Euskarri eta tresneria berriek gure lanbideaeraldatu dute. Lehen eskolako maisuak beza-lakoak ginen, albisteen behatzaileak. Pren-tsaurreko eta ikerketei esker jakiten genuenamahai gainean ezartzea zen gure lana, noti-ziaren eta gizartearen arteko bitartekaritzasegurtatzea. Orain, iturriak biderkatu dira,denentzat eskuragarriago daude, eta horiarras sanoa iduritzen zaidan arren gure lana-ren funtsa etengabe birpentsatzera garama-tza. Gure kasuan bezala, egunean hitzordubakarra izanik, gure ardura tratatuko dugunaegoki hautatu eta galbahetikpasatzea da, esku artean dauz-kagun gakoak jendeari ahalbezain zintzoki helaraztea.Arthur McCaig errealizatzaileiparramerikarrak ulertarazizidan zintzoki lan egitea posi-ble zela, objektiboki lan egiteaez. Egunero jaikitzen garaaldarte ezberdinez, bakoitzakdaukagu gure iragana, gurekultura eta sentimenduekin bizi gara... Has-terako objektibotasuna kondenatuta dago.Horrek ez du esan nahi mundua zintzotasu-nez ulertzen saiatu behar ez garenik. Jendeaoso heldua da, ez ezjakina. Frantziako kaze-taritza eskoletan behin eta berriz tuntuntzatduten 50 urteko etxeko-andrea ez dut orain-dik topatu. Ni emazte horiek anitzak, mires-tekoak eta errespetuzkoak direla sinetsitabizi naiz. Gure mundutxoa hobeki ulertu etaulertaraztea da gure lana, inor eta deusgutxietsi gabe.

Munduko berri etxepean gertatzen dena bainolehen iristen zaigun garaiotan, zer zentzu dutokiko kazetari izateak?Tokiko kazetaritza da nire eguneroko ogia.Konbentzituta nago nire labetxoan ez dudalaoraindik prestatu nezakeen ogi guztia presta-tu. Oraindik ere herri honek ogia egiteko irineta gari asko emanen digu Iparraldeko kaze-tarioi. Txikia bezain aberatsa da gure eskual-dea. Hemengo jendea ez da soluzioen behazerura so dagoena, haien etorkizunaren jabeegin eta haien eskuekin geroa eraikitzekoasmoa dute. Ez diogu inori leziorik emanen,baina eredugarria da hemen gertatzen dena.Batzuentzat nazioarteko edo Parisko berriakjorratzea da kazetaritzaren maila gorena,baina nik gure etxepean gertatzen dena kon-tatzea ez daukat zokokeriatzat. Alderantziz,beti sortzen da zerbait berria, beti harrapa-tzen nau amu berri batek. Gurea ez da inoraez garamatzan bide itsua, beste mundu asko-tara iristeko atea baizik.

Zure euskararako bidaian ere sentitu zenuenhori?Normandian sortua eta Parisen hazi eta heziaizan arren, ama zuberotarra dut, eta udan astepare bat pasatzen genituen amaren familiakoetxaldean. 10 urterekin oso harreman bitxianuen Zuberoarekin, ez nuen Zuberoarikgabeko oporrik idurikatzen. Ez nuen hitz erdibat konprenitzen, baina behar bat zen Zube-roara joatea. Seigarren mailan, harro nengoenama zuberotarra nuelako, eta pixkanaka ber-tako usadioei erreparatzen hasi eta hariak lotuahala mundu horretan sartu nintzen. Termi-nalean nintzela, amaren osaba zendu zen,

sekulako tristezia eragin zidan,eta kate bat haustera zihoalasentitzen nuen. Amak eta bereahizpek bazekiten euskara,baina gure familian azkenakziren, eta “gurekin bukatuko dahau?” galdetzen nion etengabenire buruari. Hutsune ikaraga-rria sortzen zidan katea haus-teak, eta nik bakarrik kate-begibat eraikiko ez nuela jakin

arren, etenik egon ez zedin euskara ikastenhasi nintzen. Parisen, Txomin Peillenen esku-tik ekin nion eta deskubritze izugarria izanzen. Euskal Etxean Iñaki Arrarte EGIkoerrefuxiatuarekin egin nuen topo, eta bihoriei esker euskara tripetatik ikasi nahi izannuen. Bistakoa zen euskara ezin zela nireama-hizkuntza izan, baina ez nuen beste edo-zein hizkuntza bezala ikasi nahi, ama-hizkun-tza izateko gisan baizik. Arrotz sentitzen nin-tzen eta ez nuen arrotz izan nahi. Ez nueneuskararen itsasora frantsesaren portutikabiatu nahi. Pentsa, euskarari esker geroragaztelera eta ingelesa beste modu batera ikasi,landu eta erabili ditut, askoz hobeki konpre-nitu ditut bakoitzaren berezkotasunak. Bitar-tean, gure aitak ez zuen ulertzen frantsespetoa zen bere semeak zergatik izan nahizuen euskaldun. Ez zegoen aurka, bainagogorra egiten zitzaion bestelako seme batbilakatzen ari nintzela ikustea. Anitz lasaituninduen Imanol Larzabal abeslari eta adiski-

Allande Boutin 1958ko urriaren 29an sortu zenVernon-en (Frantzia). Parisen hazi eta hezia, Zuzenbideaeta Zientzia Politikoak ikasi zituen Sorbonan, eta ArthurMcCaig errealizadorearen eskutik murgildu zenkazetaritzan. Le Point, Le Monde, TVE eta ETBrentzat lanegin ostean, France3-ko kazetari eta Txirritaemankizunaren arduraduna da egun, euskal prentsakoohiko kolaboratzailea izateaz gain.

NORTASUN AGIRIA

“Batzuentzat nazioarteko edoParisko berriak jorratzea dakazetaritzaren maila gorena,baina nik gure etxepeangertatzen dena kontatzea ezdaukat zokokeriatzat”


ALLANDE BOUTIN

deak bere garaian esandakoak:“Ez beldurtu eta esaiok aitarianalisiak baino merkeago aterazaiola hi euskalduntzea!”. Arra-zoi zuen, zerbaiten falta nuen,eta euskara ikasiz sendatu nin-tzen. Begira orain, euskaraz lanegiten dut, hemen bizi naiz,seme-alabak euskaldunak ditut...Amestu dut eta gertatu da.

Amestu ez zenuena France3-komiasainduko eta eguberrikobakantzetan zuen albistegia moz-tea da. Zer dago horren gibelean?Lehenik eta behin krisi bat. Zersoluzio atxemanen dituzte eus-karri tradizionalek eskaintzaberri horiei aurre egiteko? Irratiaindartu zenean prentsa idatziafini zela komentatzen zen, tele-bista sortzean irrati eta egunka-riek ez zutela zereginik... Bainahor daude. Horregatik aterabidebat asmatzea dagokigu. Nik ustehainbeste berri etengabe isur-tzen diren garaiotan, hedabidetradizionalak, telebista barne,iturburuetara itzuliz salbatukodirela. Umil bezain kritikoak izanbehar dugu, jendeari kasu egineta errespetuz aritu, iturriakegiaztatu, berriak gurutzatu...Albistegiak notizia zurrunbiloanez itotzeko eta nazioarteko zeinetxepekoa ulertzeko giltzak ema-ten dituzten erreflexio-gune etaanalisi-aldiak izan behar dira.Bigarrenik, Frantziaren betiere-ko zentralitatearekin egiten dugutopo, eta gurea eskualdeen kateaizan arren, guri dagozkigun era-bakiak Parisen, Tolosan eta Bor-delen hartzen dira. Krisi finan-tzario honetan, zerbitzupublikoak erabat ahaztuta etaegurtuta daude, eta borondatepolitikoaren arabera erantzutenden galdera agertzen da bidera:zerbitzu publikoa indartu nahida ala krisia estakuru harturikbehin betiko deuseztatu? Boron-date politiko horrek Bordelen,Tolosan eta Parisen egon behardu, bestela errazena da gureabezalako lan-guneak ixtea.Orain, teorian, sozialistekin zer-bitzu publikoak babestuagobeharko luke, baina momentuzez dugu aldaketarik sumatu.


ALLANDE BOUTIN

Orotariko babes zabal eta anitza jaso duzueIparraldeko eragileen partetik. Zer balio dubabes horrek Parisen?Iparraldeko gai politiko eta sozial anitzekingelditzen zaigun zalantza da. Gutxi balio du,hain segur. Parisen ez gaituzte konprenitzen,urrundik begiratzen gaituzte, periferiarenperiferiatzat gauzkate. Horrek lan egitekoautonomia handia ematen digu, meritu etahobenak gureak dira, baina hain txikiak iza-nik ez gaituzte ikusten. Ez dut uste gurekontra deus daukatenik, fede txarrez aridirenik ere ez, haientzat ez gara existitzeneta kito. Baina jakina, ortzadar politiko guz-tiaz gain orotariko eragileek sostengatzengaituztela ohartzean, zuzendaritza narda-tzen da. Bordelekoek ulertu dute, Tolosakoahastapenean gaitzitu da eta gerora gutun batigorri digu orotariko babesak lana ongi egi-ten ari ginela erakusten zuela azpimarratuz.Kolore bakarreko sostengua lortu izanbagenu, gatibutza leporatuko ziguten, lerro-katzea, baina zorionez ez diegu horretarakoaitzakiarik eman. Horrek asko animatu gaitueta orain baieztatzen ahal dugu 2013an, Aki-tanian, ez dituztela gurea bezalako tokikoalbistegiak itxiko. Ez da gutxi, eta mobiliza-zioari zor diogu.

Nola ulertzen duzu azkenaldian Iparraldean gil-tzarri diren gaien inguruan ortzadar politikoosoak, Parisko zuzendaritzekiko kontraesane-tatik gaindi, agertzen duen ia erabateko bata-sun hori?1992an, orduko Paueko prefetak eta Baiona-ko sub-prefetak bultzaturik, Euskal Herria2010 izeneko ezohiko desmartxa abiatu zen.Joxe Barne ministro sozialistak hainbat pro-posamen egin zizkien hemengo auzapezei,baina auzapezen gehiengo zabala eskuinekoedo zentrista izaki, biziki erantzun hotzajaso zuen. Hori ikusirik, Joxek proposamenhoriekin batera sosa bazutela eman zuenaditzera, baina Euskal Herrian nahi ez zute-

nez, Lorrainen inbertituko zutela. Hemengoauzapezek fite ulertu zuten hanka sartuzutela, eta hutsegitea konpontzeko orduraarte beti elkarri bizkarra ematen ibiltzenzirenak mahai baten inguruan esertzen hasiziren. Izotza hautsirik, abertzaleek zituztenproiektu eta ideia zenbait ekologista, sozia-lista eta zentrista zenbaitek ulertu eta bereegin zituzten, Herrikoa onartu zen, ELBerrekonozitu... Dinamika bat ezarri zenplantan eta 20 urte pasata emaitzak agertudira. Bestalde, heien muga guztiekin, gara-pen eta hautetsien kontseiluek heien bideaegin dute, ikasi dute lurralde bat kudeatzen,elkarrekin lan egiten, eta mugekin topo egi-tean, atzera pausorik onartu gabe gehiagoeskatzen. Behin elkar ezaguturik parekoariez diozu beldurrik, enpatia garatzen duzu,bestea lehiakide politikotzat daukazu, ezetsaitzat. Hauteskunde oro pasata hemengoeragile politikoek beti izan dute mahaianberriz eseri eta lanean segitzeko adorea.Lezio handia da hori.

Pitzatu-ezinak ziruditen hormak arrakalatudituen lezioa.Orain instituzio propioa edo autonomiaaipatzea ez da tabu bat. Horri indarkeriabukatu dela gehitzen badiozu, zer aitzakiagelditzen zaie urteetan borroka armatuaestakurutzat erabili dutenei? Frantziak bel-dur dio departamendu erdi bat baizik ordez-katzen ez duen territorio bati? Gaixoa Fran-tzia, orduan. Frantzia askoz azkarragoa daberez, ezin dio beldurrik izan Iparraldeari.Hala, Iparraldeak bere instituzio propioa iza-teko nahikundea badu zergatik ukatu, zerenizenean? Hori hala, dinamika horretan sartudiren UMPkoek, zentristek eta sozialistek,fede onekoak badira eutsiko diote heien pos-turari. Tinko diraute momentuz. Heienalderdiko jakobinoekin borrokatzea egokitu-ko zaie, eta Aturritik gora hemen gertatzendena esplikatzea zaila bada ere, hemen gerta-

tzen ari dena deigarria da oso. Nola azal-du bestela Aurore Martin askatzeko15.000 euro istant batean lortu izana?Hemengo mobilizatzeko gaitasuna zinez-ko indarra da, ni hunkitzen nauena.Asmoak badira, ekiteko gaitasun ikaraga-rria dago, bidea urratzen ari da... Alabaina,hemen bizi eta ikusten ez gaituen jendea-rengana nola heldu pentsatu behar dugu.Nola interesatu eta inplikatu erretretaraedo lanera etorri den kanpotarra? Nolabukatu jakobinismo horrekin? Abertza-leek eta Bateran finkatu diren eragile guz-tiek lana eta krisia aintzat hartzen dituzte,soluzio global bat, denen zerbitzurakoherri bat eraikitzeko aukera, proposatzendute. Hori da gakoa, eta agian horrekinParis lasaituko da. Ez nuke ulertuko Paris-tik etengabe ezezkoa jasotzea.

Nola interpretatzen duzu orain arte bake proze-suan Frantziak izandako jokabidea?Azken urteotan sekulako urratsak emandirelakoan nago. Orain bi urte pentsaezinazen egungo egoera. Baina Paris oso epelikusten dut. Oraindik ere euskal gatazkaEspainiako aferatzat du. Baina ez, Iparral-dea Frantziako Estatuaren parte da, Fran-tziako Estatuan presoak daude, frantsesnazionalitatea dutenak gatibu dauzkateEspainiako kartzeletan... Mandelak bakeaetsaiekin egiten zela, ez lagunekin, azpima-rratzen zuen beti, beraz goiz ala berant,Parisek keinuak egin eta auzi zenbait kon-pondu beharko ditu. Bitartean, keinu esan-guratsuak ikusten ari gara. Ezker abertza-leak ur rats gar rantzitsuak eman ditu,Donostiako alkateak argi hitz egin du, BorjaSemper-ek Bildu ez dela ETA eta hitz egite-ko aukera zabaldu du, Gipuzkoako Aldun-dian ezker abertzaleak eta alderdi sozialistakaurrekontuak adostu dituzte... Emeki-emekidoaz gauzak, presoentzat eta heien seni-

deentzat mantsoegi, baina hori guztia irudi-ka ezina zen oraintsu arte. Berriki irakurridut Marixabel Lasak bere senarra erail zuenETAkidearekin topaketa bat izan duela kar-tzelan. Arras hunkigarria iruditzen zait aldeguztietatik. Marixabel Lasak lanean gorro-torik gabe aritzeko izan duen kemenak betitxunditu izan nau, eta ETAkide horrekurrats hori emateak inpresionatzen nau.Adiskidetzeak eta baketzeak oso luze jokodu, baina sinesten dut hortik has daitekeela.Gerra baten ondotik beti da biziki zailabakea egitea. Pentsa, nire bi aitatxiek eginzuten Lehen Mundu Gerra, eta gazte-gaztenintzela ez zen igandetako bazkari bat pasa-tzen gerra hura aipatu gabe. Hori entzuteanni izutzen nintzen, alemaniarren beldur nin-tzen, beste gerla bat piztuko ote zen.. .1918an bukatu zen gerra batek 1958ansortu naizen honi eragin badio,Euskal Herrian ere denboraanitz beharko dugu zauri guz-tiak sendatu eta mamuak orouxatzeko. n


ALLANDE BOUTIN

Sukaldeko lana“Sukaldeko lana isilean eta gordeanegiten bada hobe. Kazetari batzuk su-piztaile bezala aritu dira, behar ez zeneansuari olioa botaz, eta ardura gutxirekinjokatuz. Gauzak bizi ditugu, sentitzenditugu, baina gero nola esan, nola kontatu,nola adierazi da gakoa. Horrelako gaietanhanka sartzea biziki arriskutsua da.Horregatik diot, sanoagoa dela sukaldekolana politikariek egitea, kazetariek baino”.

AZKEN HITZA


Elko (Nevada) eta Bizkaia ditu bihotzean Vince Juaristik (1969). Aita, Joe, Lekeition jaio zen,baina Elkora joan eta han bizi da egun. Urtetan ikusi gabeko arreba bizkiarekin elkartzeko aita-

semeak Euskal Herrira egindako bisita jaso du Vincek Back to Bizkaia liburuan (UNP, 2011).

| MONIKA MADINABEITIA |

VINCE JUARISTI

Nevadan jaiotakoa zara, Elkon, baina EuskalHerriarekin lotura handia duzu.Txikitatik izan dut harreman handia EuskalHerriarekin; Elko bera bezain gertukoa izanda beti. Aitona-amona eta osaba-izeben ingu-ruan entzuten nuen sarri: askotan kontatzenzen gure etxean aitaren haurtzaroa Lekeitionedota nire amaren ama nola etorri zen Asar-tatik, Nafarroatik. Elkon ospatu behar zenEuskal Jaiari buruz ere entzuten nuen, etabertako dantza, aizkolari eta harri-jasotzai-leen inguruan. Hori baino ez nuen ezagutzentxikitan. Hori zen nire mundua. Gaztetanezagutu, barneratu eta betiko mantentzenden harremana da.

Nolakoa izan zen gurasoen esperientzia AEBe-tara iritsi zirenean?Aita 1948an etorri zen AEBetara, ama Rosealdiz hemen jaiotakoa da, bere ama Nafarroa-tik etorri zen, XIX. mende bukaeran. Aitakhainbat artzainendako egin zuen lan: suaegin, latatik jan, erreketan arrainak harrapatueta zerupean bizi zen. Gogor egiten zuen lan.Dirua aurreratzen saiatzen zen, diru gehiagoegiteko asmoz. Urte batzuk geroago Elkoraaldatu zen. Star Hotelean zerbitzari aritu zen,nahikoa diru aurreztu eta berau erosi zuenarte. Bertan ezagutu zuen nire ama. StarHotela saldu, amarekin ezkondu eta BlueJayBar taberna erosi zuten. Han zeudela jaio

«Historia hau aitarena eta nireada, baina zentzu askotan etorkin

ororen historia ere bada»

Joe eta VinceJuaristi aita-semea

Ipar Amerikakogailur altuenera

egindako bidaian,Alaskako McKinleymendian, 2006an.


VINCE JUARISTI

nintzen ni. Gogoan ditut agure euskaldunakmusean tabernako izkina batean. Amak txori-zoa egin eta aitak garagardoa eta ardoa zerbi-tzatzen zituen egun eta gau. Tabernako azkenbezeroak joan ondoren, lehertuta zeudela,taberna itxi, edalontziak eta mahaiak jaso etataberna garbitzen zuten. Argiak itzali, oherajoan eta hurrengo egunean goiz jaiki beharizaten zuten berriz ekiteko. Ondoren artzainbaserri txiki batera joan ginen bizitzera. Etor-kinaren esperientzia betidanik egin zait gogo-rra. Nire gurasoen esperientzia ez da Ameri-ketara etorritako beste etorkinenetik osodesberdina. Oso gogor egin zuten lan, ametsamerikarrean sinesten zutelako. Ametshorrek gogor ekitera bultzatzen zituen, etor-kizun errazagoa eta oparoagoa nahi zutenseme-alabentzat. Eta lortu zuten, nire ustez.

Orain gutxi aitarekin izan zinen Euskal Herrian. Aita Euskal Herrira eramatea erabaki nuen biarrazoirengatik; bata praktikoa eta besteanostalgikoa. Aitak arreba bizkia zuen, Anita.Anitaren osasuna okerrera zihoala jakin nue-nean, joan behar genuela pentsatu nuen.Gure bisitaren ondoren hil zen Anita, urtebe-tera. Bestalde, aitaren arima elikatzea erebanuen helburu. Bere haurtzaroko jendea etalekuak berriz ikustea nahi nuen, jaioterrikoairea arnastea eta bizitzako gazi-gozoakgogoratzea. Batzuetan aita emozionatu etabarre eta negar egiten zuen, oroitzapen zaha-rrak gogora zetozkiola. Arreba bizkia ikusizuenean, hitzik gabe geratu ziren, isiltasu-nean, bien arteko begirada eta irribarre. Elkarbesarkatu eta negar egin zuten. Horren puruaizan zen momentua, nire memorian gelditudela betiko.

Nola bizi izan zenuen bidaia hori?Guraso batek onena nahi du seme-alabaren-tzat, eta alderantziz. Aitarekin izandako espe-rientziak bidaia bat osatzen du. Txikitatikentzun izan ditut kontuak, aitaren iraganeko-

ak eta jaioterrikoak, garai gogorretan jaio-tzeari eta Ameriketara etortzeari buruz. Eus-kal Herrirako bidaia horretan aitak bere bizi-tzako bidaia borobildu du eta Euskal Herriabegi berriekin ikusi. Seme bezala, nire bete-beharra zen bere bizitza-bidaia osatzea.

Nola bururatu zitzaizun bisita horretatik liburubat idaztea?Ez zen nire asmoa libururik idaztea. Bidaianaitak lo kuluxkak egin behar izaten zituen etabitartean nik ikusitakoa, entzundakoa, ezagu-tutakoa, sentitutakoa koaderno baten jasonuen. Bizkaira bueltan beharrean, Lo kulux-ken artean izan zitekeen liburuaren izenburua.AEBetara bueltatu nintzenean, apunteak txu-kundu nituen gordetzeko asmoz. Oroitzape-netan oinarrituta, ikusitakoa luzatu eta Elkonhazitako euskal haurraren historia berriakgehitu nituen. Laster osatu nuen Back to Biz-kaia izango zenaren zirriborro mardula. Txi-kitako lagun bati erakutsi nion idatzitakoa–hau ere euskal semea– eta berak animatuninduen argitaratzera. University of NevadaPress-ek segituan onartu zuen.

Ezagutzen duzu Robert Laxalt euskal-amerikaridazlearen Sweet Promised Land?Bai, orain dela gutxi irakurri dut. Antzekota-sunak daude bion lanaren artean; adibidez,aita-semearen historia, semea aitaren jaiote-rrian. Laxaltek aita haren jaioterrian ikustekoaukera izan zuen, nik neuk bezala. Halere,desberdintasunak gehiago dira. Back to Biz-kaia Euskal Herrian eta Espainian kokatutadago, baita Elkon ere. Aita eta bizkia elkar-tzen direnekoa du ildo nagusi, luzaroan batabestearengandik bananduta egon diren bipertsona. Aitarentzat ezagunak eta ezezagu-nak diren herrietara egindako bisitak ere kon-tatzen ditut, eta nire bizitzari buruzko kon-tuak: ardiekin lanean, Elkoko Euskal Jaia…Historia hau aitarena eta nirea da, baina zen-tzu askotan etorkin ororen historia ere bada.

Ezker-eskuin: Joe eta Anita bizkiak, Euskal Herrian elkartu ziren unean; eta Rose emaztearekin eta Lucy zakurrarekin.


VINCE JUARISTI

Nolakoa da zure harremana Euskal Herrikosendiekin?Txikitan Gabonetan beti dei bat egitengenuen Euskal Herrira. Aitak arrebari deitzenzion. Telefonoa pasatzen zigun eta hitzen batedo beste elkartrukatzen genuen arren, ezzen benetako komunikazioa. Aldiz, deia Eus-kal Herritik jasoz gero, bagenekien berri txa-rren bat zetorrela. Telefonoak jotzen zue-nean amak erantzuten zuen normalean.Konexio eskasa zela-eta bolumena igotzenzuen eta hizkuntzaz aldatu. Hortaz, berehalagenekien Euskal Herritik nor-baitek deitu zuela. Ondoren,heriotza, istripu edo gaixotasunlarriren baten berri izatengenuen. Horiek izan zirenurteetan izandako elkarrizketatxikiak, Facebook eta e-postaagertu arte. Ni lau bider egonnaiz Euskal Herrian; aldiz, nikdakidala behintzat, nire sendiak ez dira orain-dik AEBetan izan. Oso gustura hartukonituzke hemen!

Nongoa sentitzen zara? Galdera zaila... Amerikarra naiz, euskal jato-rriarekin. Ez naiz inoiz beste ezer sentitu.Baina amerikarrak arraroak gara zentzuhorretan. Amerikarrak sentitzen gara. Gureherrialdearekiko lotura handia dugu, bandera,konstituzioa... Baina identitate pertsonalare-kin ere badugu lotura, gure ahaideak etorriziren herrialdeekin. Bi identitateak darama-tzagu, beti, edonon gaudela.

Euskarak zein presentzia du familian?Gurasoek ingelesez hitz egiten zuten gu txi-kiak ginela. Elkarri zerbait pribatua esan nahibazioten, gaztelaniara jotzen zuten. Aitakbaino ez daki euskaraz, amaren aldetik inorkez zekien eta nik eta nire arrebek beti hitzegin dugu ingelesez. Orain garbatuta nago ezdudalako euskara ikasi. Askotan pentsatzen

dut ahalegin hori egin beharko nukeela, bainahonez gero zaharregia naiz.

Hiru eratara erabiltzen du aitak euskara.Adibidez, matematikak egiteko edota kon-tuak botatzeko, atzamarrak mugitzen dituela,baxu-baxu, bat, bi, hiru, lau, bost… entzutenzaio. Bere belaunaldiko euskaldunekin ereeuskaraz egiten du. Nire aita-pontekoa Biarri-tzekoa zen eta askotan etortzen zen etxerabisitan. Biak ezin isildu egoten ziren. Aitakmus eta arrantzaren inguruan asko hitz egitendu. Bere garaiko beste gizonekin elkartzen

denean segituan hasten da eus-karaz. Guztientzat harrotasuneta poztasun ikurra da euskarazhitz egitea eta euskara entzutea.Azkenik, aitak biraoak beti eus-karaz esan ditu. Ez dugu euska-ra ulertu beharrik jakiteko aitahaserre dagoela.

Nola ikusten duzu euskal komunitatea AEBe-tan, batez ere mendebaldean?Bi zatitan dago banatuta. Alde batetik edade-tutako gizon eta emakumeak daude, nire aitabezala. Euskal Herritik etorri ziren BigarrenMundu Gerraren ostean lana bilatzekoasmoz. Txapela daramate, ardoa edan etamusean aritzen dira; euskaraz hitz egitendute, edo oinarrizko ingelesa. Gogorrak dira,gogor egin behar izan dute lan. Dirua aurrez-tu zuten eta orain ere horrela egiten dute.Beste taldea izango litzateke lehen belaunaldihorren fruitua: 1960-70eko hamarkadetanjaio, AEBetan eskolatu eta gurasoengandiklana gogor egiteko eta finantzetarako zentzuona jaso dutenak; amerikar jaioterria besarka-tu dutenak, unibertsitatera joan, gogor lanegin eta aukerak aprobetxatu bizitzan aurreraegiteko, baina haien arbasoez osokontziente dira. Baskoak dira,bai, sustraiak omentzen dituzteeta ez dituzte ahazten aita-amensakrifizioak. n

“Aitak biraoak beti euskarazesan ditu. Ez dugu euskaraulertu beharrik jakiteko aitahaserre dagoela”

2013KO URTARRILAREN 27A18 �

2000. URTEAN Europako Kontseiluak Lis-boako Akordioa onetsi zuen. Akordiohonen arabera, 2010erako EuropakoBatasunak AEBetako eta Japoniako eko-nomiak harrapatu behar zituen. Horreta-rako, beste betekizun batzuen artean, lauhelburu azpimarratu zituzten: 1. I+G+b-ko gastuak (inbertsioak dira) BPGren%3ra heltzea. 2. Gizonezkoen populazioaktiboa %70 izatea eta emakumeena %60.3. Enplegu betea 2010erako (sic). Eta 4.Batez besteko urteroko hazkunde tasa%3ra hurbiltzea. Orain, helburu horiek2020ra atzeratu dira.

Jadanik 2008ra iritsi aurretik helburuhoriek porrot egin zuten eta okertu finan-tza krisiarengatik. Eta geroztik egoeratxartu egin da, batik bat Espainiako Esta-tuan non aurrekontuen ia laurdena finan-tza erakundeetara doan, hain zuzen2013an 40 mila milioi inguru izango dira.Geratzen den diru kopurua, txikiagoadenez, hezkuntzak eta osasungintzak pai-ratuko dituzte murrizketak, beste hainbat

gizarte gastuk ezagutuko dituzten bezala.Aipatu murrizketa horien ondorioz, esko-la uzteak areagotu egingo dira eta pertso-na ugarik, batik bat adinekoek eta gaixo-ek, ezin izango dute osasun sistemazbehar adina profitatu.

Nahikoa frogatuta dago herrialde batekaurrera egin nahi badu eta lehiakorra izan,gupidarik gabeko sistema kapitalistahonetan, ikerketan aitzindari izan beharduela. Teknologia eta ekoizpen prozesuakkopiatuta oso aurrera joaterik ez dago.Goi mailan egoteko asmakuntzak oina-rrizkoak dira. Ezin daiteke ibili euskal

enpresari askok duela 40 urte pentsatzenzutenarekin, alegia, “amerikarrak asmaditzatela, guk patenteak erosi eta martxanjarriko ditugulako”. Lehiatzeko ikertuegin behar da, ez soldatak murriztu.

Bestalde, epe luzeko krisialdiari aurreegiteko, Kondratieff-en zikloan alegia,industrian aldaketa erraldoiak gauzatubehar dira eta horretarako asmakizunakpraktikan ezarri. Hau guztia ikerketarekinlotuta dago eta enpresari iaioak behardira, ikerkuntza berriak indarrean jarrikodituztenak.

Baina beldur naiz ez ote garen berriroaipatu menpekotasun horretan eroriko.Izan ere, aurreko hamarkadako lehenurtetan zenbait urrats positibo emanondoren, atzera bidea egiten ari baikara.Oro har, Espainian azken bi urteetan,I+G+b-ko gastuak %31 urritu dira,2010ean gastu hauek bere gailurra ezagu-tu ondoren: BPGren %1,39. Hurrengourtean, 2011n, %1,33. Bien bitarteangastu horiek EAEn %2,08 eta 2,04 izanziren, hurrenez hurren, EBkoaren gaine-tik. Hala ere, ez gaude kanpaiak jotzekomoduan, 2000. urtean finkatutako helbu-rutik oso urrun baikaude, are urrutiagoAEB, Japonia eta Suediarekin alderatzenbagara non gastu horiek %2,87, 3,36 eta3,37 diren.

Honen guztiaren ondorioak zeintzukizango dira? Jadanik begi-bistakoa da:emigrazioa. Gazte kualifikatuek ez dutelanik aurkitzen eta herrialde aurreratueta-ra doaz. Hemengo diru publikoarekinprestatu dira eta etekina kanpoan utzikodute. Gazte horiez gain, prestakuntzaapalekoek ere emigratu beharko dute,eskulan merkeko merkatua osatuko duteeta gaur egun Afrika eta Hego Amerikakoetorkin askoren lanpostuak beteko dituzteEuropako herrialde aberatsenetan, AEBe-tan, Kanadan edo Australian ez bada.

Beraz, egoera hau itzuli nahi badugu,zenbait errezeta egon badau-de. Gure agintari eta enpresariarduratsuagoen esku dagonorabide baikorragoari hel-tzea. n

Krisialdi honi aurre egitekoestrategia baikorragoaM

AD

DI

SOR

OA

Nahikoa frogatuta dago herrialde batekaurrera egin nahi badu eta lehiakorra izan,gupidarik gabeko sistema kapitalistahonetan, ikerketan aitzindari izan beharduela. Teknologia eta ekoizpen prozesuakkopiatuta oso aurrera joaterik ez dago

BalerenBakaikoaAzurmendi �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E KO N O M I A L A R I A

IRITZIAREN LEIHOA


Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

20 � 2013KO URTARRILAREN 27A

OKITUEK ez dute beste ametsik: diru etaegitura publikoak muineraino zurgatzeaeta atzerrietara ernatzea, maletak besa-pean, exiliatu fiskal estatutua eskatzeko.Errusiako Putinek pasaportea eskaini dioDepardieuri eta Mordaviako kulturaministro bihurtu daiteke nahi badu. Sosadiktatura zabarrenarekin erraz akomoda-tzen dela ederki frogatzen da berriz.

Eta gure enpresaburuek, batzuk herrigotor retako auzapez direla, ohar tugabean arauz, CAC 40eko aho-zabalendiskurtsoa errepikatzen digute: askozzerga gutxiago ordaindu dezatela “zerbaitegiten” dutenek eta oroz bat lanaren gas-

tuak errumaniar zein txinatar langileenneurrira apaldu daitezela: behargin alfe-rrek berrehun euroko soldata askittodute! Euskaldun etxeko jaun zintzo etasuhar ohien artean esklabagista distira-tsuak kausitzen direla onartzekoa dugu.

Hobe ikusi dut oraino txat gunebatean: aberatsenak biktima gisa aurkez-ten zituenak zioen RSA, RMI, eritasun-sariak eta SMIC delakoa ukitzen dutenbaliatzaileek behar luketelazerga nazkagarri hori zakutikedo zorotik pagatu hilabeteanhamar ardit baizik ez baldinbada ere! n

GURE EKONOMIAREN oinarri indartsuenetakoa trukeada. Dirua –trukearen artekari famatuena– izanezgero, edozer sal/eros daiteke: ondasunak deitzendirenak, baina, baita ere “txartasunak”. Diruarekinsal/erosten dira gorputzak, emakumeenak batez ere;armak, herriak suntsitzeko erabiltzen direnak; plaze-rak, errealitatea desitxuratzeko balio duten drogak;osasuna, farmazeutikatik kontrolatzenbaitira sendagaiak; eta bizitzak, batzuekerailez lortutako gorputz atalak eresal/erosten baitira.

Diruarekin sal/erosten dira boron-dateak, intentzioak, balioak, eta helbu-ruak; boterea, sinesmenak, gizabanako-ak eta herriak. Dirua bera ere, erosdaiteke, erosi. Eta txarrena, diruarekinerosten da lan indarra, langilearen izer-dia trukerako merkantzia bihurtuaz,gizakien arteko menpekotasuna, etagehiengoaren zapalketa, iraunkortuz.

Jendarte honek, izan ere, eremu itxieta bakar batean jokatzera behartzen gaitu: trukeareneremuan. Hemen dena ekoizten dugu, ez behar dugu-lako, trukea egin eta kapitala gehitzeko baizik. Eroke-ria hutsa, baina sakonki errotuta daukaguna.

Edonori honi buruz galdetuz gero, esango diguzerbait sobera daukagunean, bestearengana joan, etaez daukagun zerbaitegatik trukatu egiten dugula,ezinbestean; eta horrela, gainera, bi aldeek onura ate-ratzen dutela. Barne-barnetik sinetsi izan dugu trukea

gizakiaren izaerari dagokion zerbait dela, ia-ia biologi-koki edo genetikoki dagokiguna.

Gezur potoloa da hori, noski, ipuin hutsa, eta aldiberean, dagoen sistema ekonomikoari babesa ematendion ideia gaiztoa (irakur David Graeber). Zerbaitsoberan daukagunean, gure joera ez da hori truka-tzea, ingurukoei banatzea, gordetzea edo botatzea

baizik. Eta zerbait falta bazaigu, dauka-gunarekin konformatzea da gure joera,eta ez, falta zaigun hori, daukagun bestezerbaiten trukean, derrigorrez, lortzea.

Trukaketa jokaera hausnartu eta ela-boratuegia da oinarrizkoa izateko, etaesango nuke, historian zehar, boteredu-nek, produkzio bideak kontrolpean izandituztenek, indarrez behartu gaituztelahorretara, eurak aberasteko, eta gumenpean hartzeko, trukean kateaturik.Gero, egoera babesteko, mitoak sortudituzte, trukearena, esaterako, eta guk,inozoak, sinetsi.

Hori horrela, gure jendartea hobetze aldera, nik pro-posatuko nukeena zera da, ahalik eta giza eremu gehientrukearen beharretik aldentzea, jendartea dimentsio-bakartasun horretatik askatzeko. Truketik kanpokoespazioak sortu behar ditugu, sistematikoki,beste modu bateko antolakuntzari tokiaeginez, eremu hori gradualki, ito arte.

Agian gehiegitxo, otu zait bigarren aldizirakurri dudanean. Urrutiegi joan ote naiz? n

IRITZIAREN LEIHOA

Trukearen mitoa

Iñaki Odriozola IR A K A S L E A �

ItxaroBorda�

IDA Z L E A

DA

NI

BLA

NC

O

DA

NI

BLA

NC

O

Ohoinkratak

Hemen denaekoizten dugu, ezbehar dugulako,trukea egin etakapitala gehitzekobaizik. Erokeriahutsa, bainasakonki errotutadaukaguna

IRITZIAREN LEIHOA

� 212013KO URTARRILAREN 27A

Itsasoan, itsasontziak; zeruan…Trenean entzunda, urtarrilberri honetan –azterketatikbueltan, lau neskatila, logikarenariketa elkarri komentatzen–.Segitu dute neskatilek: “Eran-tzuna asmatzeko, deduzitubeharra dago”. Deduzitu, zerbaina? “Aurrekariak ikusita,esaldia norantz doan...”.

ETB, ARRAKASTA HAUTSIBATEN LORRATZA. Kontu jakinada hogeita hamar urte eginberri dituela Euskal Telebistak.Gutako batzuentzat, Olentze-rok ekarritako opari eta eskolaizan zen: egundokoa bereunean. Beste batzuentzat,ordea, betidanik dago hor: ezda ezelako opari ezta eskolaere.

Hogeita hamar urteotan,zuria bezala, arrasto beltza ereutzi du Euskal Telebistak bereatzean. Horretan, ETBk ezerlortu baldin badu, hori izan daeuskararen lehen diaspora tele-bisiboa sortzea eta urtez urtehura handitzen joatea. Nekatueta nardatu egin du euskararenkomunitatea, erabat.

Olentzerok ekarri zigunean,begiei eutsi ezinik ikusi genuenpantaila euskaraz mintzozitzaigula. Baina, polboroiakahoan beste iraun zigun pozakbihotzean: telebista publikoakezarritako politika-eredu itxiaketa itsuak medio. Eta erdara,erdara indartsua ekarri zigunETBk, eta erdara horrek berakahuldu du komunikazio-enpresa publikoaren euskaraz-ko eskaintza.

ETBn agindu duenak agindudu pentsatuz gobernatzen arizela bere jostailua –propioa–.Eta ez. Zuk eta denok –euskal-dunok barne– erosi eta ordain-dutako tresna komunikatiboazen (da).

BADA GARAIAK KONTUAK BIDE-RATZEN HASTEKO. Ziklo politi-koaren aldaketa datorrela diotebatzuek. Krisi ekonomikoarenatzaparkada odoltsua dastatubehar omen dugula, bestebatzuek… Etorkizuna, ikuski-zun.

Testuinguru konplexu eta,era berean, ireki horretan gau-dela, inork pentsatu al du bade-la euskarazko komunikazio-esparru bat atoi-ontzi biladagoena?

Inork pentsatu al du badelasinergia potentzial interesgarribat euskarazko komunikazio-esparruaren baitan –agian, han-diago bezeroen eta langileenartean, enpresen arteanbaino–?

Inork pentsatu al du telebis-ta publikoak duen erakargarri-tasun handiena dela dendenontzat irekia izatea? Halakomoldez irekia, non gobernuare-na baino oposizioarena delaematen duen.

Inork pentsatu al du hurkoa-ri harrika baino, jolasgarriagoadela harekin soka-saltoan ari-tzea?

“Deduzitu”, esanzezakeen trenekoneska t i l e t akorenbatek… Edo, “hautszaharretatik ikasi”. n

Jose Inazio Basterretxea � EHUKO I R A K A S L E A, I DA Z L E A

IÑIG

OA

ZK

ON

A

Euskal Telebista: has gaitezen, berriro

Bankua dut nik nire aita ta kapitala nire amagarai batean izan zutenakikaragarrizko famazerbait iluntzen hasi zeneanordura arteko xarmamaitasunikan ez izan arrenni sortzea zuten asmani izan nadin beren babes taherri xumearen zama.

Ezinbesteko legea zenezbataioaren graziaizen bat ere jarri behar dajarri zidaten krisiabertan txertatuz odol gaizto tagurasoen maliziagogoko ditut herri xehearenezina ta gabeziasaiatu ohi naiz garratzaraztengozoa zaien guztia.

Hutsa guraso bihotz gabeakarduratuko balirani hemen utziz aldegin zutenberaien oporraldiraziur handikan harro daudelanire ekintzei begira.Gero hau dena jaitsitakoangustatzen zaien neurriradenok dakigu, lehenago bezainoilar azalduko dira. n

Doinua: Aita izena.

Krisia

Imanol Lazkano�

BERTSO BERRIAK

ALB

ER

TO

ELO

SEG

I


IRITZIAREN LEIHOA - ZIRTAK

BIKTIMEN AHANZTURA, beste aldera begiratzea, kri-menaren aurrean La Donna è mobile txistu jo eta enpa-rauei dagokionez, kofradia bakoitzak bere modalitatepropioa du. Norberaren burua justifikatzeko aitza-kiak askotarikoak izan ohi dira, aitzakiagintza antzeaski garatua baita, zurikeriak beti du kausa hotsandi-koren bat bidelagun.

Ez dakit oraindik gogoan izango duzuen, bainamende berriaren hastapenetan terrorismoaren kon-trako borrokaren izenean jazo lotsagarrikeria etabidegabekeriak zabor bonuaren mailan zeuden pro-testa politikoei zegokienez. ETAk norbait hil eta jus-tifikazioa zein zen zalantza egiten zelarik “algo habráhecho” hori antiterroristen kofradietara igaroa zen.Gauerdian etxeko ate nagusiaren kontra GuardiaZibilak jo kolpeen ondoko hamazazpi, hogei, hogeitabi urteko gaztearen patua nori, zein herritareredugarriri, axola zitzaion? Gero atxilo-tuak torturak salatzen bazituen horzegoen prest terroristaren manuala-ren ukendua norbere buruari sine-tsarazteko dena gezurra zela; etaedonola ere, egunkariak zioena-ren arabera ez dakit zenbatkutxazain, autobus, Casa delPueblo erre eta ez dakit zen-bat zinegotzi, kazetarirenkontrako ez dakit zenbat etxe-ko lehergailu ipiniak zituela.Edonola ere? Zenbat “edo-nola ere” behar dira zikinke-ria morala estaltzeko? Zenbat“algo habrá hecho”?

Donostian ia belaunaldioso bat inausi zen antzaratikantzarara, “edonola ere”tik“algo habrá hecho”ra. Galdetzenduzu, non ote lagunhura, urtetan Alde Zaha-rreko tabernetatik ikusi ezduzuna? Bat kartzelan dago-ela, bestea inkomunikaturikigarotako egunenondoren depresioakjo eta beste norabaitjoan dela bizitzera,beste hura iheseandela haren bila joanzirenetik... Noriaxola izan zaio hori guztia? Zein giza-esku-

bideen defendatzaileri? Zenbat atentatu baliatu izanditugu zegokigun lekuan ez egoteko? Zenbat baldin-tza jarri? Zenbat baina... erabili?

Gazte horietako bat da Markel Ormazabal, zeinaartikulua idazten ari naizela presondegian den bainaargitaratzerako, ondobidean, kalean izango den.Auzitegi Nazionaletik (hiru urte eta erdiko eskaera)Auzitegi Gorenera (sei urteko eskaera), antzaratikantzarara, sei urte igaro ditu espetxean, zigorrarenmurrizketa txikienarik gabe. Delitua, Jarrai-Haika-Segi-ko kide izatea, eta hala, antzaratik antzarara,ETAko kide izatea. Ez dut lagunkeriagatik aipatzenhau guztia, pasadan ez bada, uste baitut ez dudalasekula Markelekin hitzik gurutzatu. Baina hala ere,ezin dut ekidin pentsatzea zeinen llaburra den bienarteko aldea. Hainbat adiskide ditugu kideko –horie-

tako batzuk kasik errepidean geratu zire-nak bisita batera zihoazela–, Alde

Zaharreko kale berberetan maiztu-takoak, ikastola berera joanda-

koak gara, musika zalea –zaleaez ezik, musikaria ere bai,Adikune taldean–, eta eza-gun denez IrutxulokoHitzan-eta argitaratutakobere artikuluak irakurrita,baita literatur zale fina ere.Zeinen llaburra, eta eraberean, zeinen handiabien arteko aldea. Guru-tze-bide judizial bat, seiurteko bakartze eta terro-rista etiketa baten aldea,besteak beste. Sei SanSebastian egun, Sei Abor-daia, sei Irrikitaldi.

Baiki, kasu hori bestehainbaten arteko bat bainoez da. Honakoa ez da inorsantutzeko saiakera, hain-bat desmasia lazgarri gogo-

ratzekoa baizik. Edonolaere, egongo da oraindik “algo

habrá hecho”ka ibiliko denik.Norberak goberna ditzala, albait

zintzotasun handienez,bere “edonola ere”ak,

norbere kontraesan, lotsa-riak. Antzaratik antzarara. “Algono habremos hecho”. n

Beñat Sarasola� IDA Z L E A

ZA

LDI

ER

O

Antzaratik antzarara

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

LEHENENGOZ Sefanitro fabrikara hurbilduzirenean, 2000 urteko eraisketaren ondorioz1942an eraikitako fabrikaren aztarnak eta2012 urtera arte martxan jarraituko zuenfabrika zatia ikus zitezkeen lursail berean.Desulfurazio fabrika berria 1986an eraiki

zen, bestearen gainean, nolabait, eta erabileraberri batera egokitu ziren. Itsasadarrarekinkontaktuan eta Lutxana auzoaren aurrezaurre zegoelako erakarri zituen Ibai Etxaza-rraga eta Beñat Guarrotxena, Tximini Kolek-tiboko sortzaileak.

Tximini Kolektiboak 2010eko udan ekin zion bideari, Ibai Etxezarragak eta BeñatGuarrotxenak arkitektura ikasketaren amaierako proiektuari heldu ziotenean. Beraien asmoa

birgaitze industrialean murgiltzea zen, eta Sefanitroko fabrikaren inguruneak erakarrizituen. Nerbioi ibaiaren ezkerrean dago, Lutxanan (Barakaldo). Hainbat ate jo eta gero,

fabrikako eguneroko bizitza gertutik ezagutzeko gonbitea jaso zuten. 2012an eraitsi zuteneraikina, baina Tximini Kolektiboak Kea film laburrean jasoa du esperientzia.

Arkitektura industrialari gorazarre

| MYRIAM GARZIA |Argazkiak: Tximini Kolektiboa

TXIMINI KOLEKTIBOAREN KEA FILM LABURRA

Sefanitroko pirita biltegi zaharraren eraistea, 2011ko abuztuaren 11n.


Artzai Ona kaleak banatzen ditu Lutxanaauzoa eta lantegia. Fabrikaren eraistea2012rako aurreikusita izateak ideia, asmo etahelburuak hankaz gora jarri zizkien, bainaaukera ezin hobea iruditu zitzaien. Fabrikabertatik bertara aztertzeko aukerak erakarrizituen, funtzionatzen ikusteak, hil arteanjarraitu ahal izateak, langileekin eguneroelkartzeko aukerak. Neurri handi batean ber-tako langile bihurtu ziren bi arkitektoak ere.

Tximinia, sinboloa baino gehiagoBefesa Desulfuración enpresaren eraisketa-ren lehen pausoak 2011ko maiatzean emanziren. Besteak beste zinta garraiatzaileak, ura-litazko itxitura, estalkiak eta makinaren batdesmuntatu zituzten. Abuztuaren erdialdera,eraispen-makinak fabrikako lursailetan sartueta lanari ekin zioten. Sefanitroko parte izan-dako pirita biltegitik hasi ziren.

2011ko azaroaren 17an, 18:40ean, Befesa-ko tximiniaren lehen zatia erori zen. Lehen-gaia zakuratzeko dorreak eta 17. azpiestazioelektrikoak, berriz, 2012ko udara arte iraunzuten zutik. Gaur egun itsasadarrera heltzenden zamatokia besterik ez da gelditzen. Ez duluze iraungo.

Kea film laburrak eraiste honen historialaburbiltzen du, eta bereziki, Befesako tximi-nia erortzen den unea jasotzen du. “Keadenon artean eta denontzat izan den proiektubaten historia da, elkarlan zintzo eta saiatubaten historia. Gure iragan hurbila eta prota-gonista izan dituen pertsonak omentzekomodua da, arkitektura industrialari goraza-rrea”, azaldu digute Tximini Kolektibokoek.

Lara Izagirreren zuzendaritzapean eta IbaiEtxezarragaren eta Beñat Guarrotxenarengidoiarekin egin den film laburra mutua duguKea. 15 minutuko iraupenean lantegiaren

Goian ezkerrean,Befesa Desulfuraciónenpresareninstalazioak,itsasadarretikbegiratuta. OrconeraIron One enpresakoegurrezko zamatokienaztarnak agertzen dira.Ondoan, paisaia beragauez. Tximinia zutikikusteko azken aukeraizan zen. Ordu batzuenburuan eraitsi zuten(2011-11-18).

BefesaDesulfuraciónenpresakolangileen talde argazkia.


KEA FILM LABURRA - ERDIKO KAIERA

zaratak baino ez dira entzuten. Eraistekozorian den eraikin bati hartu zaion afektua,edo nostalgia prebentiboa, edota memoriamantentzeko erantzukizuna islatzen du. Este-tika industriala giza eboluzioaren gailurtzatjotzen da, baita planetaren hondamenarenarrazoi nagusitzat ere.

Auzokideak eta batik bat Sefanitroko etaBefesako langileak dira filmaren atzean dau-den pertsonak. Lantegiaren eraisteak batu etabanatu egin ditu Lutxana auzoko biztanleak.Azken finean, Etxazarragak eta Guarrotxe-nak dioten bezala, estetika industrial jada

“huts” hau ezin uler daiteke atzean dituenistorio humanoak gabe. Horregatik, espaziohauen berreskurapena aldarrikatzen duteTximini Kolektibotik, Europako besteherrialde batzuetan egin den bezala. Alema-niako Ruhr ibaiaren ertzeetako zonaldeindustriala jartzen dute horren eredu. “Onda-re industriala ez da ondare izango, norbaitekhorren balioaz ohartarazi arte.Artearen historiaren parte garran-tzitsua da estetika industriala.Bere horretan errespetatu, landueta ikertu behar da”. n

2011ko azaroaren26an, Lutxana etaLlanoko auzotarrekinbatera antolatutakobidaia, itsasadarrean.

Elektrizitate arloko langileak, beren postuan.

Ezkerrean, Kea filmlaburreko lan taldea. Eskuinean, LlanokoMunoa ikastolakohaurrek egindakomarrazkietako bat.

Enpresako artxibategia antolatzeko ahaleginetan.

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

2013KO URTARRILAREN 27A�26

IZUGARRI GUSTURA irakurri dut Bertol Arrietaren Alter Ero narra-zio liburua. Arin irakurtzen diren zortzi ipuin laburretan pertso-naia maskulino bana topatzen dugu betiko errealitatean txertatu-ta. Hala eta guztiz ere, bada errutina horretan pertsonaiekerakusten duten egiteko modu berezi bat, errealitate arruntenetanaurkitzen dena baina besteengan ikusten ez dugun arte, harrapa-tzeko zail xamar suerta datekeena. Ispiluaren metodoa inkon-tzienteaz kontziente izateko metodo ezin hobea iruditzen zait.

Hari narratibo landugabeegiak eta idazkera sinpleegia izanarren, ene ustez, guztiongan bizi den Alter Ero inkontziente hurabiziki ondo islatzen jakitetik abiatzen da Arrietaren gaitasuna.Horrek pentsatzera eraman nau Arrieta bera ez ote den sekulapsikoanalisian aritu. Ez erotasunagatik, terapia psikoanalitikoarendefendatzaile sutsua nauzue, baizik eta errealitatea perzibitzekomodu eta perspektiba berezi batetik idazten jakin duelako.

Narrazio gehienetan ageri diren pertsonaiak neurotiko obsesi-botzat har daitezke: Ipuin perfektua idatzi nahi duen narraziohorretako pertsonaia, Un tal Ekain izena duen ipuin bereko per-tsonaia, bere burua Cortazarren oinordekotzat daukana, edotaLaurak eta hodei ipuineko pertsonaia, erlojuetan orratz handiaketengabe irentsi baitu txikia!

Arrietak, baina, ez ditu horrela tratatzen. Egiten dutena deskri-batzera mugatzen da, oso arruntak diren egoeratan txertatuz,halakoxea baita egunerokotasuna, eta bizitza, azken finean. Bainahain da arrunta, askotan begirada lanbrotu egiten zaigula, eta gurebeldurrez, obsesio eta frustrazioez ohitura egiten dugu, stand-byegoeran (ipuin baten izenburuaren antzera) geratzeraino. Denbo-ra beti bera, bizitzaz aldatu nahia eta ezin (ausartu ez?), iraganekofrustrazioen arantzak erauzi nahia (zenbat dira ikasketa unibertsi-tarioak, gurasoen influentziak bultzaturik egin dituztenak?),egonkortasunari Bye esateari panikoa, zenbait profesiotan daudenobsesio perfekzionisten azaleratzea (idazlearen inspirazioa versusteknika); nor ez da luzez ezerezari begira geratu, inspirazioa noiziritsiko den zain? Edo, idazteari ekin aurretik milaka liburu irentsibehar dugunaren obsesioa nork ez du inoiz ukan? Ipuin perfektukopertsonaiak panikoa dio idazlearen profesioari.

Bertol Arrietak narrazio liburu interesagarria eskaintzen jakindigu. Gure izakeraz (izanaz?) hausnartzeko eskuliburu gisa eta,espresioa onartzen badidazue, etxetik ibiltzeko dosipsikoanalitiko ttipi moduan hauteman dut nik. Guz-tiz gomendagarria. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Alter EroBertol Arrieta

Susa, 2012

Helduen literatura | NARRAZIOAK

Ispiluan den beste ni-a JASONE LARRINAGAREN itzulpenariesker irakur dezakegu Armiarma.comwebgunean Vladimir Nabokovek Eus-kal Herrian kokatu zuen ipuina, Lehenamodioa. Jakina da Nabokov birritanizan zela Miarritzen udako oporretan,1907an lehenbizi eta 1909an bigarrenaldiz, eta bigarren bisita horrek eragin-dako liluraren gainean eraikitako narra-zioa da. Autobiografikotik asko duenistorioa The New Yorker aldizkariak1948an argitaratu zuen estreinakoz.

Narratzaile heldu batek haurtzarokoune batez egiten duen berrirakurketahau hiru ataletan banatuta dago: lehe-nenak San Petersburgotik Parisera egin-dako tren bidaia kontatzen du, ameske-riaz baina iragana erabat idealizatu gabe–jatetxe-bagoian zeuden txokolate-tableta faltsuak aipatzen ditu, adibi-dez–. Bigarrenak udatiarren eta bainu-lari profesionalen –“euskaldungihartsuak bainujantzi beltzekin” – koa-dro kostunbrista suerte bat osatzen du;eta euskarari buruz ere zerbait aipatzendu, butterfly hitza misericoletea esatendela aipatuz. Colette du izena hainzuzen hirugarren ataleko protagonis-tak: asturu txarreko haur bat da, narra-tzaileari lehenbizikoz maitemina sentia-razten diona –“Colette ezagutunuenean, berehala jakin nuen hurabenetakoa zela”–.

Joan den mende hasierako MiarritzeNabokoven lumatik irakurtzeak izandezakeen interesaz harago, ez da isto-rio bereziki azpimarragarria ez baitau-ka argumentu handirik, ezta bukaeraborobilik ere. Idazle errusiarraren obratxikietako bat dela esan liteke, eta halaere, narrazioaren tonu nostalgikoakoso gustura irakurtzen den pieza bihur-tzen du. Izan ere, nork ez du maitebizitzaz gehiegi zikindugabe geunden garaiekinakordatzea? n

Gorka Bereziartua

Nabokov estreinakozeuskaraz, Armiarman

MUSIKA - ERDIKO KAIERA


GOGOAN DAUKAT Gose taldea sortu baino askozlehenago, Los Albertos eta Los Pichones taldeetanaritutako Iñaki Bengoa arrasatearrak elektronikare-kin lehen esperimentazio saioak egin zituela ElDesvän del Macho taldeko Jose G. Izcuerekin batera,El Leprosario deituriko proiektuan. Ordurako bereametsetako bat zen elektronika eta trikia batukozituen taldea sortzea. Horren ordez, baina, euskalkutsurik gabe, Euskal Herrian elektronika eta punkabatuko zituen lehen taldea, Bad F-Line, sortu zuen.Punkiendako elektronikoegiak eta techno zaleentzatpunkiegiak, autoekoitzia. Madrilgo zein EuskalHerriko diskoetxeekin hainbat lan kaleratu zituzten.Ordurako Bengoak begiz jota zuen trikiarekin eskar-mentu handia zuen Ines Osinaga arrasatearra. Osi-nagak erakutsia zuen, plaza eta erromerietako ema-naldiak ondo egiteaz gain, rock abeslari etafrontwoman gisa ere agertokia betetzen zekiela. Halaerakutsi zuen, besteak beste, Isarevolution punk-power-rock taldean.

Halako batean Bengoak Osinaga konbentzitu etaKañeria, Des-Kontrol eta Gatillazo punk taldeetanaritutako Jon Zubiaga ‘Osoron’ fitxatu zuten hiru-koa osatzeko. Aspaldi irudikatutako proiektua gau-zatzeko gose ziren. 2005ean lehen diskoa argitaratuzuten eta proposamen zein eszenaratze landua,berritzailea, iruditu zitzaidan, baina ez ninduen ase.Gerora, Intxorta 1937 Kultur Taldea eta hirukotea

harremanetan jarri eta gerora, Amets Gorria ederbezain hunkigarria idatzi zuten, bigarren diskoanjaso zutena. Izan ere, 2007ko disko zuriak gehiagoerakarri ninduen. Hala ere, erabat harrapatu nindu-ten Surik bai?, Portaloian eta antzeko perlak jasozituen hirugarren lanarekin, gorriarekin. Horrenostean, Euskal Herriko mota askotako artistek arra-satearren kantuak bertsionatu eta bilduma argitaraeman zuten.

Orain, berriz, bosgarren diskoa, laranja kolorekoa,aurkezten ari dira. Lehenengo aldiz taldeak gotorle-ku eta laborategi duen Shot! estudioetatik irten etaMadrilgo Spam estudiora jo du 80etako soinu disko-tekeroagoa lortzeko asmoz. Bada halako kantu retro-rik (XXX eta Bang dantzagarria kasu), baina bestela-korik ere bai: Ezetz abestiak elektronika eta trikiaezin hobeto ezkontzen ditu; Bad F-Lineren Desolébertsioan esperimentatu egin dute; Zaborra ia musikaindustrialera eraman dute; eta DZ with Patrol Des-troyersek Naizena izateko abestiaren remix borobilaegin du. Bestalde, bada Maurizia berpiztuko lukeenkantu siziliano-balkaniko ederra (Kamarada);drum&bass eta raggamuffira hurbiltzen den Spam;eta makinak gitarren agindutara jarritakoospakizun-iraultzaileko Hil da Europahit-a ere bai. n

Iker Barandiaran

Elektronika eta trikia

(Izenbururik gabea) Gose

Autoekoizpena, 2012.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Apaizak honako hauxe galdetu diehaurrei:

– Haurtxook! Eta zuek, nonuste duzue dagoela gure Jainkoa?

Erantzunak arrapaladan datoz:

– Elizan!– Gure bihotzetan!– Paradisuan!

Eta bat-batean Patxiku Txikik:

– Gure etxeko komunean!– Zuen etxeko komunean? –

galdetu dio apaizak harriturik–.Nondik atera duzu hori?

– Bai, apaiz jauna! Gureetxean, goizero, hauxe esaten duaitak komunera sartzen saiatzendenean: Jainko maitea! Bainaoraindik hor al zaude?

9 4 1

3 2 7 8 6

6 4 3

8

3 9 1 5 7

3

1 4 8

8 7 1 4 3

2 8 9

9 2 7 5 1 3

1 8 4 2 6

6

5 1 9 4 8

6 8 5 1

8 1 6 9 2

4

5 1 7 9 6

7 9 8 5 1 2

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Euskal jaka. 2.-Agiriak.3.-Hitzarmena. 4.-Arau. 5.-Izana.

N I K,

R ER A

F

R I N

I K Z

L I T

B I

E

N

I

A H I

O A N

R A T

Z,

U

D E

I Z A N

J A R

D I

Z T

T

G U

I

B E R E

N T Z

U T

T A

A

I E

A

N I K

L A R

L D E

MK O

I

U S M O

A K,

L D E

T E

A

Z A

A T N

P O L

E M

I R

A

N.

I

A H I

F O N

N Z

Z I

E

I T

I

N U E N.A B

N

I K,

R

E

R A

F

R I

N

I

K Z

L I T

B

I

E

N

I

A H I

O

A N

R

A T

Z,

U

D E

I Z AN

JA R

D I

Z

T

T

G U

I

B E R

E

N

T Z

U

T

T

A

A

I E

A

N I K

L A R

L

D E

M

K O

I

U S M O

A K,

L

D E

T

E

A

Z A

A T

N

P

O L

E M

I

R

A

N.

I

A H I

FO N

NZ

Z

I

E

I T

I

N U E N.A B

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Itxaro Bordak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Jainkoa non?

Soluzioak

92

75

46

18

3

18

43

27

65

9

56

39

81

27

4

35

12

94

86

7

69

28

75

43

1

47

81

63

92

5

21

67

59

34

8

83

54

12

79

6

74

96

38

51

2

79

84

63

15

2

41

32

57

98

6

62

58

91

74

3

28

73

46

51

9

36

49

15

82

7

95

17

82

63

4

14

65

39

27

8

87

91

24

36

5

53

26

78

49

1

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Nik

, lite

ratu

rare

n bi

dez,

fikzi

oan

jarri

nahi

izan

ditu

t ald

egu

ztiet

ako

min

tzala

riak,

ber

en ik

usm

olde

a em

an z

ezat

en.

Iritz

i pol

ifoni

a ba

t nah

i nue

n”.

5x5:

1.

Kaik

u. 2

. Akt

ak. 3

. Itu

na. 4

. Kan

on. 5

. Uka

na.


ALEA - ERDIKO KAIERA

Arte garaikidearekin jolaseanABENDUKO erauntsian heldu zenaurkezten ari garen perla, Durango-ko Azokak zenbait egun lehenagosortzen duen motroiloan.

Haurrentzako gida dela nabar-mentzen du azalak, arte garaikideaulertzeko eta identifikatzeko meto-do modukoa dela. Eta hauxe iraku-rrita produktu pedagogiko batenaurrean gaudela irudi lezakeenarren, hori eta gehiago da Arte garai-kidea?! (Nerea, 2012). Bada esku-liburua, baina baita gonbite erakar-garria ere, nazioarteko artegaraikidea ezagutzera deitzen duenamua. Eta bada, halaber, zortziurtetik gorako haur, guraso, eta zei-nahi zaletu lilura dezakeen gozaga-rria ere. Adibideak, azalpenak etaistorioak bikainak direlako, ongi

hautatuak, ongi idatziak, ongi erre-solbituak. Jakina, euskarara txukunekarriak.

New Yorkeko MOMAren(Museum of Modern Art) arte fun-tsetik abiatuta, obren errepertoriokolorista eta anitza eskaini dute egi-leek. Esan nahi baita, Jacky Kleinarte historialariak eta Suzi Klein idaz-le eta dibulgatzaileak. Xedea zeradute, mundu osoko 70 artisten lanenbidez arte garaikidea ezagutzera ema-tea. Besteak beste, Andy Warhol,Louise Bourgeois, Yves Klein,Joseph Beuys, Joan Fontcuberta etaEduardo Chillida xehekatu dituzte.Espazioaz, material bitxiez edota ele-mentu arraroez mintzo dira xume etazehatz, eta ikus-entzunezko arte-lanaz, performanceez, instalazioez,

arte objektu eta tramankulu harriga-rriez, artisten ideia eta teknika zabal-duez...

Lanaren osagarri, artisten biogra-fia txikiak, arte terminologiaren hiz-tegi moduko bat eta zenbait helbideelektroniko interesgarri datoz libu-ruaren atzealdean.

Sarreratik bertatik lotzen du libu-ruak. Askotan, azalpenak ematenhasi beharrean, begiak zabaltzekoeskatzen duelako. Obraren itxuratikharago jartzearren, sentimenduakerabiltzera bultzatzen duelako. Partehartzera gonbidatzen duelako: begi-ratu, aztertu, gozatu etagalderak egin. n

Garbine UbedaGoikoetxea


ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

DONAPALEU (NAFARROA BEHEREA)

XVI. mendean Donapaleu Nafarroako koroaren egonleku izan zen, erbeste gune. Gaur,ekialdetik datorren erdalduntzeak euskarari lekua kendurik, harresi gisa ikusten duenik bada.

Azken harresia

| ITZIAR MADINA|

Argazkiak: Christophe de Prada

NAFARROAKO AZKEN ERREGINAKDONAPALEUN Antton Valverderenkantuko txirula eta pianoa buruandarabilzkizula ibil zaitezke, Dona-paleuko neguko karrika hotzekNafarroako koroaren azken ordez-karien arrasto isiletatik bideratzenzaituztela. Harri zaharrek hamaikaaurpegi erakusten eta Lapitz Hotzaibaiak belarrira mila eta bat sekretuxuxurlatzen dizutela. Melodia harenkulunkan, Xabier Leteren hitzeklagunduko zaituzte, Berpizkundegaraiko Donapaleuko historian lin-burtzen, bereziki Justizia Jauregikokarrikan. Han, Nafarroako Esta-tuen egoitza, eliza protestante izanaeta barbaroa zaigun Notitia Utris-que Vasconiae idatzi zuen ArnaudOihenarten etxea ikusiko dituzu.Gorpuztuko ote zaizu, ondotik,behialako horren itxura: euskaldun,hugenot, exiliatu, laster Frantziakoerreinuko buru... izan zen Labritekoleinua handik iragan zela. Gaur,eraso berriaren aurkako azkenharresia, harresi akitu, pitzatu bainabizinahia da Donapaleu eta konta-tzeko asko badu, ez idurian ere.

Ostirala ez bada, arazorik ezdateke autoa nonahi uzteko, Dona-paleun. Herri bihotzetik kanpo, eli-

zaren eta postaren ondoan egitea ezda aukera txarra. Bidenabar, Ami-kuzeko mediatekan erakusketarikikusgai baden ala gure astekari mai-tatuena jaso duten begiztatzera joangaitezke. Bestela, arras polita daFoirail plazan aparkatzea, ostiralekomerkatuaren aldia ez bada, errangabe doa. Erdiguneko plaza horre-tako platanoek trinketeko eta ostatuabegikorretako ateak gerizatzendituzte. Eta Mixel Thikoipe idaz-leak ederki kontatzen digunez, Ami-kuzeko historia anitzen berri dute.Hala nola, herritar batzuen nazienkontrako erresistentziarenak.

Amikuze Baxenabarren da etaDonapaleuko inguruari deritzo. 24herriz osatua da, horietan hiru Xibe-roarekin partekaturik dituela: Pagola,Domintxine eta Lohitzüne-Oihergi.Xantza amiñi batez, Donapaleunpaseatzean “zuka” eztiz eginiko ami-kuztar euskara entzunen dugu.Amiñi batez ala amiñi biez. Ezen,serioski mendraturik baitago euskaraAmikuzen. Historikoki Euskal Herriekialdeak jasaten duen erdalduntzeoldarrari ezponda egiten dio eskual-deak. Preseski, zentzu horretanhainbat eragileren lana goraipatu ohida, besteak beste iaz 40 urte bete

zituen Amikuzeko ikastolarena. AlaBurgaintzi dantza edota Kitzikazankantzerki taldeena. Bestalde, Amikuzezenbait euskal idazleren jaio ala bizi-leku dela ere oroitarazten da. Horre-la, Itxaro Borda Oragarrekoa da sor-tzez. Koldo Ameztoi kontalariaberriz, Arruta herri sotilekoa. Haienaldetik Eñaut Etxamendi eta MattinHirigoien garaztar idazleak Amiku-zen bizi dira. Baita Amikuzekomemoria literatura bilakatzen haintrebe den Mixel Thikoipe amenduz-tarra, gorago aitatua. Indar horiekoro Euskararen Eguna abiaraztenlagundu zuten duela bi urte, Dona-paleun. Hori bilakatu baita aurten,Nafarroa Beherea osora hedatueuskararen aldeko hilabete osokokanpaina. Bide beretik, inauteriakberpiztu dituzte Amikuzeko euskal-tzaleek, eta Libertimendua berres-kuratu. Hots, esku anitz ari dalanean, harresiak duen arrailduranpetatxua ezartzen, euskal kulturarenhormak tinko atxikitzeko xedez.

Herri erdia, erdigune historikoa Herri erdian gauden seinale diraDonapaleuko erriko etxearen harripezak. Bai eta bidegurutze deigarria.Ekialdera, Xiberoa eta Biarnoa ditu-


ERDIKO KAIERA - DONAPALEU (NAFARROA BEHEREA)

gu: Aiziritze, Domintxine, Maule,Salbaterra, Saliese, Paue. Ur gaziarenherria den Saliesen errefuxiatu zenJoana Labritekoa, erlijio gerla den-boran. Biarnoko auzo herri horietanoraindik daude protestanteen ten-pluak. Mendebaldera, Lapurdi dugu.Ipar-ekialdera aldiz, Peirahorada etaLandak. Bide erdian, mugaldean,xarnegu herria, ahanzturatik hurran.Izan ere, aitzina hiru eledun zenherrialdea lainoak itzaltzen ikusi bai-tzuen. Oroimena bizirik atxiki nahiz,gaur, Xarnegu musika festibala egi-ten da urtean behin, Bardozen. EtaXarnege taldeak jakin izan du EuskalHerriko eta Gaskoiniako doinuaknahiz musikariak biltzen.

Baina ihesi joan gara. GaudenLapitz Hotza (frantsesez, Bidouze)Aturrira isurtzen den errekaren

bazterrean. Hautatzera, eguzkitara.Turismo bulegotik ezkerrera hartu-rik, Ona Tiss ehun lantegia bisitadaiteke, Euskal Herrian hori bezala-ko azkena. Kotoia eta lihoa irutendute han, 1948az geroztik. Gero,erreka hegira joan daiteke, ibilian.Eskailerak jautsi eta errepide nagu-siko zubiaren azpitik iragatera. Haa-tik, hala egin aitzin, ibaiaren bestal-dean den igerilekuari behakoazterlaria bota behar zaio, pentsatuzgune hori zaldi lasterketako lekuaizan zela, ez du hain aspaldi. Gureaitañi eta amañiak De Saint Jaymemezenas malerusak ekarri zituenzaldi proba famatu haien ikusle izanziren. Horrela, lasterraldi zelaiarenforma obalatuari ohartuko gatzaiz-kio, halaber ikusleen jarleku maila-katuak izandako tontorrari.

Zubia iraganik, belarretik zenbaiturrats eginez eihera izandakoarenarrastoak ikusiko ditugu ezkerrean.Gozo da, horren ur jauzian den bis-taz gozatzea. Gero, karrika hertsiakJustizia Jauregiko (Rue du Palais deJustice) hartara bideratuko gaitu,zehazki “Nafarroako Errege Karri-ka” izan zenera. Horren ezkerrekomuturrean da XII. mendean JondoniPaulorena izan zen eliza. Eraikinakfuntzio politikoa bereganatu zuenXVI. eta XVII. mendeetan Nafarro-ako Estatu Nagusien egoitza bilaka-tuz. Joana Albretekoa eta Enrike IV.aizanen zen nafar erregeak Donapa-leun zirelarik, eliza erreformatuarentenplua ere izan zen. Eta Frantziako1789ko Iraultzaren ondotik, Auzitegibihurtu zen, 1955 arte. Gaur, Amiku-zeko Herri Elkargoaren egoitza da.

OROGRAFIA LEUNEKOA izanik,Amikuzeko lurrek ordoki bezaingizenen fama dute Baxenabarren.Mendialdeko artzainek hango baz-kak erosi ohi zituzten, eta zinezlaudatzen. Baina sozialki, etxetiar-goa da bereziki hedatua izan Ami-kuzen. Hots, etxeko nagusi bakarbatzuek etxe andana bazuten etahorietan etxetiarrak, maizterrenparekoak. XX. mendeko bigarrenerdialdera laborantza kooperati-

bista sortu zen, Jean Errecartekbultzatu Lur Berri kooperatibarenbidez. Emeki-emeki, etxetiarrekbaserriak erosi ahal izan zituzten.Eta urteak joan arau, Lur Berriksuspertu nekazaritza industrialanagusitu zen, salbuespenak salbu.Egun, ekoizpenen gehiengoazereala da, zehazkiago artoa, etahazkuntzan, zerritegi ala behitegiindustrialak.

Hala ere, ostiraletako Donapa-

leuko merkatuan kalitateko lekukoekoizpenak atzeman daitezke:sagardoa, erreximentak, gasna,barazkiak, arrautzak, zerri eta behiharagia. Batzuetan, poailleri biziakere: oilo eta gita (“ahate”, Amiku-zeko euskaran) txitak. Zeren Ami-kuzen goi mailako ekoizpenikbada, hori ahate gizena baita. Aza-rotik martxora, ahate gizen osoaala gibel gizen freskoa erosteko-tan, hobe goizik merkaturatzea...

Amikuzeko laborantza, etxetiargo laborantza

Ezkerrean, Amikuzeko Herri Elkargoaren egoitza, aurretik eliza eta ondorenjustizia jauregia izandakoa. Haren parean da Arnaud Oihenart idazle mauletarrabizi izan zen etxea (eskuineko argazkian).


DONAPALEU (NAFARROA BEHEREA) - ERDIKO KAIERA

Oihenarten oihartzunakHorren parean da Derdoy-Oihe-nart etxe noblea, “Buruen etxea”ere deitua. Atarian izan ere, Nafa-rroako azken erregeen zizelak eza-gun baitira. Baina deabruarena etaemankortasunarena ere. Etxehorretara zen ezkondu ArnaudOihenart sortzez mauletar legegizon, historialari eta idazlea, NotitiaUtrisque Vasconiae tum ibericæ, tumaquitanicæ liburuaren egilea. Ezkon-tzaz Nafarroako nobleziako kide,Oihenartek historia eta lege auziakikertu zituen, beti ere ordezkatzenzuen koroaren eta Agramontekoleinuaren ikuspegitik. Euskal Herri-ko historiari buruz idatzi zuenlehentzat jotzen da. Hil baino lehen,ba omen zituen 20.000 orrialde bil-durik, idazki, ohar eta dokumentu.Tamalez, gehienak desagertu ziren.Oihenart lehen idazle zuberotarrakasko idatzi zuen latinez, nahiz eus-karaz ere bi liburu argitaratu: Atsoti-tzak eta Gaztaroa neurtitzetan. Begi-pean dugun etxean zendu zen 75urte zituela, 1667an.

Hain zuzen ere, Oihenart karrikatikelizarantz joanez urrentuko duguDonapaleuko hirigunearen bisita.Bidean sar gaitezke Santa Maidalenaelizara. XIX. mendean eraiki zuten,leku eskasa bide baitzen orduko eli-zan. Eraikin Historikoetan zerrenda-tua da Cavaillé Coll orgina duelako.Elizatik eskuin hartuz, Herriko Etxeraeta gure abiapuntura inguratuko gara,Foirail plazara. Eliza bezala, Donapa-leuko Saint Jayme trinketa EraikinHistorikoetan sar-tua dago. Altzai-ruzko bere bizka-r r e z u r r e r i aGustave Eiffelekasmatu iltzatzekosistemaren araberaeginik baitago.Euskal Herrikolehena eta orozgainetik, luzeenaden trinketak Fran-cis de Saint JaymeD o n a p a l e u k oseme aberatsari zordio izena. Hark

zuen eraikiarazi garaiko teknika etaegin molde hoberenak hautaturik.Ospeak ospe, De Saint Jayme izan zenguztiz zorte gaiztoko diruduna. Delatrinketean, dela ondoko beste ostatue-tan nahiz Herriko Etxeko plazakoe-tan, jartzeko eta pausa hartzeko lekuerosoa atzeman daiteke.Euskaraz galdegin daite-ke han edo hor. Xantzaapur batez, erantzuna erehala izanen dugu. n

OSO ABERATSA bide zen Francis deSaint Jayme Donapaleuko jaunttoa,gaur herriak duen zabalera osoaneremu, etxe eta besteen jabea. Bes-talde, edertasun izugarriko anderebati esposatua zen. Haatik emaztea

erotu zitzaion eta Francis de SaintJaymek bizi osoa alargun gisa ira-gan omen zuen. Bere ondasunakoro Donapaleuko Herriko Etxeariutzi zizkion baldintza batekin:herriak bere biziko amodioa zen

De Saint Jayme andereak Frantzia-ko egoitza psikiatriko luxuzkoetanegiten zituen egonaldien sariaordain zezan. Donapaleuko trinke-tak haren izena darama, berakordaindu zuela oroitzeko.

Francis de Saint Jaymeren zoritxarreko patua

Saint Jaymeren izena du herriko trinketak, Euskal Herriko luzeenak. Gustave Eiffelek asmatua da bere bizkarrezurreria iltzatzeko sistema, eskuineko argazkian ikus daitekeena.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

LURRAREN INGURUAN milioikaharri-puska ari dira biraka. Ez diragutxi gure atmosfera zeharkatu etalurra jotzen dutenak. Asko erabatsuntsitzen dira atmosfera zeharka-tzean, eta guregana heltzen dire-nak txikituta ailegatzen dira gehie-netan. Lurraren orbitan biraka aridirenak eta tamainaz handi sama-rrak direnak kontrolatuta ditugu,nolabait esatearren, hau da, eurenorbitak ezagutzen ditugu eta

hurrengo urteetan zer egingo duten ere bai, gutxi gorabehera.Beste kontu bat da unibertsoan zehar norabiderik gabeko bidaian dabil-

tzan asteroideena, Lurretik distantzia jakin batera hurbildu arte detektatze-ko zailak direnez ezuste handiagoak eman ditzakete eta. Azken aldian nola-baiteko alarma piztu dute horietako bati buruz hainbat berriemailekemandako informazioek. Urtarrilaren 9an, Apophis izeneko harri puska14,4 milioi kilometrora hurbildu zitzaigun, eta hainbat hipotesiren arabera2029 eta 2036 urteetan 30.000 kilometro ingurura hurbildu daiteke. Kalku-luak egiteko sistemaren errakuntza tarteagatik, %2ko probabilitatea zegoenApophisek Lurra jotzeko; kontuan hartzen badugu haren diametroa 350metrokoa dela, piztutako alarma justifikatutakoa izan zitekeen.

Dena den azken berriak oso lasaigarriak izan dira, NASAk egindakoneurketen arabera Apophis 2036an hurbilduko baita Lurrera,baina uste zena baino askoz urrutirago geratuko da.

Askoz lehenago jasoko dugu 40 metroko diametroa duenDA14 izeneko asteroidearen “bisita”: datorren otsailaren15ean gugandik 27.700 kilometrora igaroko da. n

Izarren sehaska batatzeman dute hemendik1.000 argi urteraHerschel behategi espazialakhazten ari diren 600 gune ingu-ru detektatu ditu Lurretik 1.000argi urtera. Hautsez eta gasezosaturik dauden izarrak sehaskabatean izango balira kokaturikdaude, eta horietatik 150 inguruizar bilakatzeko azken faseetandaude.

ttiki.com/46309(Gaztelaniaz)

Gero eta gatz gehiagodago munduko ibaietan

Australia, Frantzia, Alemaniaeta Kataluniako hainbat uniber-tsitatetako ikerlari talde batekargitara emandako artikulubaten arabera, mundu osoanibaien gazitasuna handitu eginda, eta horren ondorioz ekosis-tema osoak eraldatuko dira.Besteak beste Mediterraneoanitsasoratzen diren ibaiak aipatudituzte ikerlariek.

ttiki.com/46310 (Gaztelaniaz)

Homosexualitatearenarrazoi genetikoen bila

Homosexualitate edo heterose-xualitateaz hitz egin denean iabeti arazoak sortzen dira, batezere arazo etikoak. Oraingoan,ikerlari talde batek zientziahutsaren ikuspegitik gaiari heldunahi izan dio, eta bere ondorio-ak plazaratu ditu.

ttiki.com/46311 (Gaztelaniaz)

I.ESP

AC

E.C

OM

Azkenik, badirudi Apophisekez gaituela joko 2036an

DUELA HILABETE BATZUK aipatu genuen LGenpresa korearrak Flex One izeneko e-bookmalgua aurkeztu zuela; orain Samsung izan datelefono eta tablet arteko sistema berri batekinazaldu dena, Las Vegasen (AEB) egindako CESerakustazokan.

Ez dakigu erakutsitakoa noizmerkaturatuko den, baina garbidago monitore eta sistema malguenarteko lasterketa abian dela. n

Monitore malguetanaurrerapenak

MO

BIL

EG

EE

KS.D

E

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA


GURE BARRUNBEHETANzizareek kalte egiten duteneran, lurrean mesede bes-terik ez dute egiten. Hanere, kalte egiten duen aur-kari jende faltarik ez da,ordea! Onddoak direla,birusak direla, nematodo-ak direla, karraskariakdirela, intsektuak direla...Hau da hau kontrario des-detxa, etsai armada! Ziza-re kaltegarri haien aurkabezala, gudaroste horriaurre egiteko landareaukera polita dugu eskue-ra. Maiz aipatu badituguere ez genituzke sekulaahaztu behar, eta botika kimikoakbaino lehenago ekarri gogora etaerabili. Pozoiak gero ere hor izan-go dira...

Hesteetako bizioak kanpora-tzen dituen baratxuriak (Alliumsativum) bateren edo besterenbatengana hurbiltzeko aukerakzapuzteko usainean duen indarraezagutzen dugu. Duzun gosearenarabera usain gozoena kirats atsi-tuena daiteke. Izugarri-izugarriona da bai baratxuria. Baratxuria-ren aldamenean bizitzeko menturaegokitu zaion landareak ez du zorimakala, kukuak jo dio. Onddoeksortutako gaitzak ez ditu senda-tzen, baina sartzea hein bateaneragotzi bai. Zorri, akaro eta besteia edozein arerio izutu eta uxatuko

du. Ondoan baratxuririk ez duenlandareari bere ura eman behar...Hamar gramo baratxuri xehatu etalitro bat uretan egun betez eduki;hogei bat minutuko irakinaldiaeman eta hoztu. Landareak etainguruko lurra busti, goizean goizedo ilunabarrean, argiak eta tenpe-ratura altuek moteldu eta andea-tzen baitute. Antzeko lana egitendu tipulak, Allium cepa. Tipula battxikitu eta litro bete uretan bostbat minutuz egosi. Hoztutakoanlandarea blaitu.

Landareon ur horiek bestebotika naturalekin nahasita erabilidaitezke, azeri-buztana (Equisetumarvense), osina (Urtica dioica) edotabakoarekin (Nicotiana tabacum)egindakoekin, adibidez.

Ur horietakoa da bortusaiarena,Ruta graveolens, erruda usaindunaere deitzen denarena. Etxe ondoanlan polita egiten du, bere usainazeuli eta eltxo jendea uxatuz. Kuxi-daderako joera nabarmena du bor-tusaiak: zorriak garbitzen iaioa da.Lagun baten aitak, Erramunek,oiloak zorriz josita zituela eta eaerruda non topa galdezka etorrizait; bere ama zenak hala egitenomen zuen eta. Landareen zorriakere garbitzen ditu. Baita, kaska-motz edo kalpar, ilaje guztietakolagunenak ere; geureak, alegia. 200gramo bortusai litroureko, baratxuria beza-la prantatu. Gero ilea,luma, hostoa, duzunaduzula, ongi busti. n

Baratxuria, Allium sativum, primerakoa duzuzorriak uxatzeko, besteak beste. Bortusaia,

Ruta graveolens (eskuineko argazkian),berriz, zorriok garbitzen da iaioa.

JÖR

GH

EM

PEL-

CC

BY

SA

LOW

JUM

PIN

GFR

OG

-CC

BY

Etsai desdetxa


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

IRUÑEA, 1808KO OTSAILA-REN 8A. D’Armagnac jene-rala buru zuen frantses sol-dadu taldea hirira iritsi zen.Erronkariko bailara egural-di kaxkarrarekin eta baldin-tza gogorretan zeharkatuondoren, 2.000 soldaduekNafarroako hiriburuan har-tuko zuten atseden, aurre-rago Portugalerako bideariberriro heltzeko.

Hilabete batzuk lehena-go, 1807ko urriaren 27an,Espainiako Karlos IV.a erre-gearen balido ManuelGodoyk eta NapoleonBonapartek Fontainebleau-ko Ituna sinatu zuten. Itunaren arabera, bi potentziekPortugal batera inbaditzea erabaki zuten, Portugal inge-lesen aliatua baitzen. Horretarako frantziar tropei Ibe-riar penintsula zeharkatzeko baimena eman zien Espai-niako erregearen ordezkariak. Portugal ez ezikpenintsula osoa inbaditzeko frantziarrei ateak parezpare zabaldu zizkieten, alegia.

Teorian, itunak zioenez, frantziarrak aliatuak ziren,baina iruindarrek susmo txarra hartu zieten “inbaditzai-le baketsu” haiei, besteak beste, 2.000 gizoni ostatuemateaz gain, jan-edanak ere musu truk eskaini beharzizkietelako. Eta mesfidantza horrek oinarri sendoazuen: Murat mariskalak zitadela hartzeko aginduaemana zion ordurako D’Armagnac jeneralari.

Egun gutxitan soldadu frantziarren kopurua bikoiz-tu egin zen. 4.000 soldadu nahikoak ziren zitadela har-tzeko, baina frantziar jeneralak, ahal zela, ez zuen

gotorlekua indarrez hartunahi. Hala, Nafarroakoerregeorde eta kapitainjeneral Vallesantoroko mar-kesarekin bildu zen. Buru-zagi frantziarrak hainbatsoldadu Iruñean kantona-tzeko baimena eskatu zionVallesantorori, baina huraluzamendutan ibili zen, era-bakia bere esku ez zegoelaeta baimenak zuzeneanMadrildik etorri beharkozuela esanez. Diplomaziakbide laburregia egin zuelaikusita, D’Armagnacekestrategia militarrera jozuen: Robert kapitainarekin

bildu zen erasoa planifikatzeko.Otsailaren 15tik 16rako gauean, Robert kapitainak

100 soldadu bikainenak aukeratu zituen eta, itxurazarmagabetuta, gauero bezala, zitadelako atera hurbilduziren eguneroko ogi errazioak jasotzeko. Bezperan elu-rra gogotik bota zuen, baita ingurua ederki zuritu ere,eta Robert buru zuten soldaduetako batzuk elkarri elurbolak jaurtitzen hasi ziren. Zitadela defendatzen ari zentaldea ezohiko gudu hartaz trufatzen ari zela aprobetxa-tu zuten gainerako frantsesek gotorlekua erraz hartze-ko. Egia esan, arreta galarazteko maniobra ez zen hainmerezimenduzkoa izan, zitadela gerraren artean presta-kuntza urria zuten boluntario gutxi batzuekdefendatzen baitzuten. Ez dakigu zenbatelur bola jaurti zituzten gudu hartan, bainazitadela tiro bat bera ere bota gabe hartuzuten. n

Schindlerren zerrendako kiderik gazteena hil da

LEON LEYSON, Oskar Schindelerrekbere zerrenda ezagunari esker salbatuzituen 1.100 juduen artean gazteena,Kalifornian (AEB) hil da 83 urtezituela. Zerrendako 289. izena zenberea, eta 13 urte besterik ez zituelahasi zen Schindlerrentzat lanean.Adina eta elikadura urritasuna medio,Leyson txikiak kaxa baten gainean

igota lan egin behar zuen, eta Schind-lerrek berak gaztearen janari errazio-ak bikoizteko agindu zuen.

Leysonen beraren hitzak erabiliz,ez zuen “Holokaustoaren itzalean”bizi nahi izan eta iraganari buruz hitzegiteari uko egin zion luzaroan.Spielbergen filma ikusi zuenean era-baki zuen bere lekukotza ematea. n

MC

KE

NZ

YTA

YLO

R

Arrastoak

Iruñeko zitadelaren ekialdeko harresia eta katedralaelurtuta, XX. mende hasieran. Mende bat lehenago,frantses armadak zitadela hartu zuenean ere inguruaelurtuta zegoen, eta frantsesek ederki aprobetxatu zuten.

Iruñeko zitadelaelur gudu batean galdu zen

TERMOMETROA

ROBERTO JIMENEZ

(Pitillas, 1970). Zuzenbidean lizentziatua. PSNko idazkari nagusia. Nafarroako Gobernukolehendakariorde izan da legealdi honetan. 2012ko ekainaren 15ean Yolanda Barcina presidenteak

UPNko gobernu baten krisiaren ondorioz kanporatu zuen. Pentsa liteke, nafar politikaren aroberri baten zorian gaudela, edota PSNren jitea azken hogeita hamar urteetako bera dela.

NAFARROAKO PARLAMENTURAKOhauteskunde zerrendan bederatzi-garren postuan joan zen 2007an.Alabaina, ondoren, gorabeherakizan ziren alderdian (PSN), eta idaz-kari nagusi hautatua izan zen: “Ilu-sioz hartu nuen kargua, alderdiarenbarne egitura gaurkotzeko, bereantolaketa baliagarri bihurtzeko,pertsona arbuiatuen alde egiteko,hau da, langileriaren eta klase ertai-nen alde. Are arrazoi gehiagozorain, krisia dela eta”, erran digu.

PSN alderdia ahul dago. Besteakbeste, bere iragan asaldatuaren etazurrunbilotsuaren ondorioz. Egia da, une honetan ez gaude ego-era onenean, 2011n ez genituenemaitza onenak jaso, urte oso txarraizan zen, baina hau ez da alderdiahula. Egitura sendoa dauka, alkateeta zinegotzi asko. Espainia etaNafarroa gobernatu dituen alderdibaten indarra dauka. Indarra bereprintzipioetan eta baloreetan oina-rritzen dituena, nafar gizartegehiengoaren printzipioak. PSNnafar alderdia da.

Ez da Trantsizioko alderdi hura, hale-re. Autodeterminazio eskubidearenaldekoa zen hura, besteak beste. Gurea, bistan denez, marko institu-zionala defendatzen duen alderdiada. 1982az geroztiko alderdi sozia-listak argi dauka zein den ekitekomarkoa: Nafarroako Foru Erkide-

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

«Baskismora eboluzionatubehar dugu gehiago»


TERMOMETROA - ROBERTO JIMENEZ

goa Espainiaren barruan. Trantsi-zioko PSOEk beste ñabardurak izanzituen gaurko alderdiaren aldean.

PSNk akatsak egin dituela onartuomen dituzu pribatuan, baieztatzenal duzu hori publikoki? Akatsak alderdi guztiek egin ditugu,baita PSOEk eta PSNk ere gober-nuan nahiz oposizioan izan dire-nean. Egia da, hemen une erabaki-garri zenbaitetan alderdi irmoagoaizan behar genuen UPNrekiko.Baina, egia da, terrorismoak baldin-tzatuak izan garela. Terrorismoakekimen politikoa markatu du urte-tan, eta hainbat gaietan besterajokatzen eragotzi digu. Guretzat,lehenik askatasuna eta demokraziaegon dira auzian, eta gero gainera-koak. Hartara, sintonia gehiagozegoen UPNrekin gainontzekoalderdiekin baino, batez ere nazio-nalismoaren esparrukoekin.

Artean, PSN eskuinaren menpegeratu da, UPNren menpeko. Ez. Inola ere ez. Adibide praktikobat emanen dizut: Parlamentukobozeramaleak iruzur fiskalaren aur-kako legea aurkeztu du, eta guk legealternatiboa aurkeztu dugu. Ekime-nak direla medio ezagutuko dituzu.

Cervera aferaz: zer iritzi duzu PPkoSantiago Cerverari gertatuaz?Esan dezakedan bakarra da, gertatudena argitzea nahi dudala, eta garbidaukadala biktima bat dagoela: JoseAntonio Asiain. Estortsio batenbiktima. Beste pertsona bat dagoinplikatua eta auzitegiek ebatzibeharko dute.

CAN hizpide ere, zure anaia bat irre-gulartasunak egin izanaz akusatuzuten.Diario de Noticiasen atera zen artiku-luaz ari zara? Nire senitarteko zuzenbati erreferentzia egiten zion, bainaidatzi zuenak zuzendu zuen, faltsuabaita. Senitarteko horrek, CANekolangilea izanda, lan baldintzak balia-tu zituen, gainerakoek bezala. Area-go, ni CANeko organoetan ez nen-goela, horrela, sinpleki.

Zein da PSNren jarrera CANi dago-kionez? CAN fundazioa izatera pasa bada,guk hauxe diogu: Nafarroak konpe-tentzia esklusiboak ditu Fundaziokontuetan eta Parlamentuak arautubehar du Fundazio horren etorkizu-na, baita berau zuzenduko dutenorganoak ere. Caixabank bihurtubidean izandako fusio guztien izapi-

deak argira atera daitezen nahi dugu.CANeko arduradunek azken urteo-tan eman den prozesua nolakoa izanden azaldu behar dute, CAN nonzegoen eta non dagoen gardentasu-nez eta lasaitasunez azalduz.

Nafarroako eta Valentziako erkidego-etan irregulartasun kasu nabarmene-nak agertzea, deigarria bada, ezta? Nafarroan eman diren ustelkeria etairregulartasun kasuak ezin dira alde-ratu Valentzia, Madril, Balear Uhar-teak edota Galiziakoekin. Ez diraalderagarriak. Egia da, iraganeanizan zirela delituzko egitateak,zigortuak izan zirenak. Gero eregauzatxoak izan dira. Euskadin ereizan dira fenomenoak, EAJreninguruan. Baina ez dut uste nabar-menenak direnik. Halere, kontuz,korrupzioarekin ezin da guardia jai-tsi, alertan egon behar da, bera baitapolitika modurik gaiztoenean era-sotzen duena.

Nafarroako Parlamentuko jardueraz:PSNk errenta eta sozietate zergenaldaketa itundu du UPNrekin. Hots,hatsa eman dio UPNri. Ez da egia. Errotik ezeztatzen dutgezur hori. Errentari buruzko zergaonartu zen guk aurkeztutako propo-

ETAk jarduera armatua bukatutzateman zuen orain urtebete luze.Zein da urte horretako balorazioa?Askatasun handiagoko etapazabaldu da, lasaitasun gehiagodago, terrorismoaren zigorrik gabe.Baina asko dago lantzeko. Elkarbi-zitzan aldi luzea dugu betetzeko. 50urteko krimen eta estortsioa ez diragainditzen erraz. Eta gainditu beharda, baina egiazko memorian eta jus-tizian oinarrituta, koherentziaz.36koaz egia eta justizia eskatzen aribagara, fenomeno honen gaineanberdin. Ezin da pertsona hil duenaeta biktima parekatu. Terroristakizen-abizenak ditu eta biktimak ere.Terrorista, terrorista da. Besterik daegoera gainditzeko bokazioa izatea.Gainditu bai, baina egiaren gaineanoinarrituta.

Ezker abertzaleak egindakoa ezda gutxi halere.Inportantea da. Baina asko faltazaio egiteko eta ibiltzeko, bainaonartu behar da hesi asko gaindituduela, baina...

Baina, zer falta da?Balore demokratikoak hobetoasumitzea, intentsitate handia-goz, uste dut hori eskas duelaoraindik.

Presoen eskubideen bidean ereurrats gehiago eman litezke.Presoen tratamendua norbanako-ena da, eta preso bakoitzarenborondatearen araberakoa. Espe-txe erregimenak jartzen dituenbaldintzak asumitzeko prest bada-go, abantailak baliatzeko, bada

aurrera. Baina norbaitek presokolektiboaren izenean zerbait eginnahi badu, oker dabil. Presoazigor indibiduala daukan pertsonada, beraz, tratamenduak ere indi-biduala behar du. Baldintzak ema-ten badira behintzat.

Bilboko azken manifestazioakzer iradoki dizu? Errespetua.

Eta manifestazioaren osteanEspainiako Justizia ministro RuizGallardonen adierazpenek? ETAdeseginda ere espetxe politikaez dela aldatuko esatea, alegia. Maximalismoak sobran daude gaihauetan. Ni Ruiz-Gallardon bainozuhurrago nintzateke presoengaian.

«Ni Gallardon baino zuhurrago nintzateke presoen gaian»


ROBERTO JIMENEZ - TERMOMETROA

samenean oinarritua. Ondare zergaberriz, guk eramandako proposa-menaren harian. Sozietate zerga ereaurrera atera zen gure proposame-naren bidetik. Aizu, UPNk gureproposamenak ontzat ematen badi-tu... Beste proposamenetan bestetalde zenbaitek bat egin zuten.Beraz, onartu den Erreforma fiskalaoso onuragarria da, guk nahi genue-na. Ez dugu inorekin itundu, bategin dugu, beste batzuek gurea boz-katu dute. Beraz, primeran.

UPNrekin batera gobernatu duzuelegealdi honetan, udara arte. Zein daesperientziaren irakaspena? Etapak berea egin zuen bi hilabete-ra, jatorrizko bekatuarekin sortubaitzen. Hau da, UPNk PPrekinituna egin zuen unetik, PPren poli-tiken segimendua egin zuenetik.Irakaspena: UPN eta Barcina ezdira fidagarriak, gurekin akordio batsinatu eta bi minutura PPrekin bai-taude. Politika antagonikoak ditugu,eta krisi egoeran gehiago. PP-UPNkapustu egiten dute murrizketak eginaldera eta austeritate depresiboarenbidez. Gure politika hazkunde etaongizate gizartearen aldekoa da.

PSNk aldaketa aldarrikatzen du Nafa-rroan. 2007an aukera izan zuen,baina finean Madrilgo Ferraz-etikkontrakoa erabaki zen. FernandoPuras presidentegai zela, Jose Blan-cok ebatzi zuen. Hori aldatu daitekeetorkizunean? UPNren alternatibagauzatuko al da?Nire uste osoa da, nafarrek UPN-ren alternatiba nahi badute, alterna-tiba sinesgarria izanen dela, ardura-tsua, politika hobeto joan dadinberme izanen dena. Eta berme horialderdi sozialista da. Alderdi sozia-listak segurtasuna eskaintzen du,aldiz, oposizioko gainontzeko indarpolitikoek eskaintzen dutena ForuErkidegoa desagertzea da, eta nafargehiengoak ez du hori nahi. Alda-keta bada ezkerreko politikak egite-ko izanen da, ekonomiaren hazkun-dea eta ongizatearen gizarteiraunkorra bermatzeko, gaizkiendauden pertsonen egoera hobetze-ko. Parametro horietan nahi duena-rekin akordioetara iristeko prestgaude. Alternatiba alderdi sozialistada. Baina, baten bat pentsatzen ari

bada, PSNk artikulatuko duelaalternatiba nafar erkidego foraladesagertu nahi dutenekin...

UPNk martxoan eginen du bere kon-gresua. Miguel Sanz agertu da min-tzatoki politikoetan esanez, PSNrenjarrerak ez duela legealdia osatzenlaguntzen. Aurreratuko al dira hau-teskundeak? Hala nahi du PSNk? Guri ez zaizkigu axola UPNren ara-zoak. Ez gaude horretan, eta gaine-ra, hauteskundeak aurreratzea ezdago gure esku, Gobernuko presi-dentearen borondatearen araberabaizik. Gure lana proposamenakegitea da Parlamentuan, eta halaegin dugu: iruzur fiskalaren legealternatiboak. Osasungintzaren uni-bertsaltasuna bermatzeko %0,7joan dadin errenta deklarazioetanhelburu zehatzetara, eta ez Gober-

nuak nahi duena egiteko. Nafarrekko-ordainketa farmazeutikoa ezdezaten egin, eta enplegu sortzai-leak sustatzeko neurriak proposatuditugu. Beste batzuk hauteskundeakburuan ari badira politika egiten, aridaitezen. Hauteskundeak iristendirenean, bada, ekinen diegu. his-toria duen alderdi sendoa gara.

Tira, Iruñeko udalean, esaterako,hiru zinegotzirekin geratu zarete. Gauza bat da 2011n emaitza txarrakizatea... Baina onartu dezagun PSNdela Trantsizioaz geroztik siglaberaren azpian aurkezten den baka-rra. Ikusi besteak, alternatiba gure-kin artikulatu nahi dutenek, izenaaldatzen dute bi urtetan behin:Nafarroa Bai, Geroa Bai, Amaiur,EH Bildu, Euskal Herritarrok,ANV, Herri Batasuna... Aizu,horrek ez du segurtasunik ematen.Besterik da testuinguru bateanemaitza txarrak izatea. Alderdi hausendoa da, oso errotua nafar gizar-tean, egitura indartsu batekin, nahilukete beste batzuek…

UPNz besteko alderdiekin akordioe-tara iristea zaila dela dirudi.Azken batzorde erregionalean hartugenuen jarrera garbia da: UPNrekinbilateraltasun denbora bukatu da.Horrek ez du esan nahi alde baterauzten dugula eta lehentasuna dugu-la beste taldeekin. Beste taldeekin

“Egia da, hemen une erabakigarri zenbaitetan alderdi irmoagoa izan behargenuen UPNrekiko. Baina, egia da, terrorismoak baldintzatuak izan garela”.

“Gurekin alternatibaartikulatu nahi dutenekizena aldatzen dute biurtean behin: NafarroaBai, Geroa Bai, Amaiur,EH Bildu, EuskalHerritarrok, ANV, HerriBatasuna... Aizu, horrekez du segurtasunikematen”


TERMOMETROA - ROBERTO JIMENEZ

ezkerreko postulatuetan bat egindezakegu, hori gertatzen da sarri-tan. Aparteko ordain sarian edofuntzionarioen ordutegian, ondarezergan eta beste zenbaitetan bategin dugu. Eta beste kontuetanUPNrekin. Dena den, gu alderdisozialista gara, UPNrekiko etanazionalistenganako ezberdinak.Garena gara: alderdi sozialista obre-ro espainola.

Artean, zuk aipatu nazionalismoazabaltzen ari da, EH Bilduren etaGeroa Bairen bitartez. Hori ez da guztiz egia. Euskalnazionalismoa apenas hazi da boto-etan Nafarroan. Besterik da eserle-kuak irabazi izana, gure botoemai-leak etxean geratu direlako. Ez dagauza bera. Historikoki nazionalis-moaren tokiak garrantzia izan du,eta dauka. Baina ez du gora egin.Sigla anabasa horretan, askoz gehia-go direla ematen du, hainbat alderdiizanda, bozeramaile ugari, bainafuntsean anabasa da gailentzendena, eta hiritarreak ez dute ezerargi ikusten. Funtsean, euskalnazionalismoa politika sentitzekomodu bat da, mugimendu senti-mentala arrazionala baino, naziona-lismo guztiak bezala. Errespetuguztiarekin diot, eta ni urrun nagohorietatik.

Adi! Geroa Baik PSNren botoen edoespazioaren parte bat hartu dezake. Inola ere ez. Datuek diotenez gukez dugu Geroa Bairekin lehia elek-toralik. Gure espazio elektoralaposizio moderatuetan dago. Alderdinazionalista batek nekez kendukodizkio botoak sozialismoari.

Ezker abertzaleak ez, baina baskis-moaren inguruko botoak... Gauza ezberdinez ari gara. Baskis-moak badu lekua gure alderdian,horren lekuko erkidego honenizaera da. Baina alderdi hau ez danazionalista. Egia da, gehiago ebo-luzionatu behar dugu alde horreta-ra, sentsibilitate hori egon baitagoerkidegoan, eta alderdi honen zioabiltzea eta gehitzea da.

Beno, nazionalista ez zarela ere…Ez naizela euskal nazionalista...

Nazionalista espainola zarela errandezake baten batek.Ezta ere.

Nafartasunean non zaude, non PSN?Guk kontu identitarioei ez diegukasurik egiten. Gure alderdiakNafarroan nahiz Espainian bokaziointernazionalista dauka oroz gaine-tik. Kontu kolektiboaz baino, herrimodura baino, pertsonez ari gara,

hori da gure diferentzia edozeinnazionalismoren aldean, edozeinjatorrikoa dela. Guk kolektibitateak,fronterak, hizkuntzak eta herriakbaino pertsonak ikusten ditugu.

Non dago ezkerra Nafarroan? Nolabildu berau?Printzipioetan eta baloreetan oina-rrituta. Ezkerreko den alderdiaklehentasunak garbi dauzka: aukeraberdinen eta bizitza duinaren bal-dintzak pertsona guztientzat ber-matzea. Hori da lehentasuna. Etahorri buruz zuzentzen dira baliabi-deak eta legeak sortzen. Oroz gai-netik norbanakoak daude, ez kolek-tibitateak. Hori da ezkerra.

Eskubide kolektiboak ez daude,orduan?Ez ditut ukatzen, noski, baina lehe-nik pertsonak daude, subjektuak.Eskubideen subjektua pertsona da.Hor dago diferentzia.

EH Bilduk, esaterako, ez du ezkerre-ko politikarik egiten?Bai, gai batzuetan bai. Baina galderada: zein da EH Bildurentzat lehe-nik, ezkerreko politikak edo auto-determinazioa eta independentzia?

Autodeterminazioa ez al da eskubidebat? Nafarroako Erkidegoa autode-terminatu daiteke, ezta?Herri bakoitza egunez egun autode-terminatzen da, hauteskundeetan...

Eman dezagun egunen batean, aber-tzaletasuna dela gehiengoa…Bada, 4. Xedapen Iragankorrariesker Nafarroa Euskadira bildukoda, nafar herriak horrela erabakitzenbadu. Gu kontra egongo gara, gureForuari ondo joan zaiolako den beza-la izanda. Horrek ez du esan nahiEAEri bizkarra emanda bizi behardugula, besteak beste, lotura kultura-lak ditugulako, garrantzizkoak.

4. Xedapen Iragankorra atxikitzeaontzat ematen duzu beraz. Nik, batzuek aipatzen duten erabaki-tzeko eskubidearen berme hoberenadela diot, nafar herriakiritzia eman eta erabakibaitezake. Azkenean horida egin beharko dena,egin beharko bada. n

“4. Xedapen Iragankorra da, batzuek aipatzen duten erabakitzeko eskubidearenberme hoberena. Nafar herriak iritzia eman eta erabaki baitezake”.


TERMOMETROA

Egiptoarrek euren Konstituzioa onartu zuten 2012ko abenduaren 25ean. Bainaerreferendumeko parte-hartze eskasak, eta aurreko asteetan oposizioaren eta Mursi

presidentearen aldekoen artean izandako liskarrek, agerian utzi dute iraultza gertatu eta biurte geroago herrialdeak oraindik bide luzea duela egiteko.

NILOKO DELTAN dagoen Daman-hour nekazal hiriburua, Egiptok biziduen haustura sozialaren adibidegarbi bihurtu zen 2012ko azaroarenamaieran. Hamabost urteko IslamMasoud gaztea hil zuten bertan,Mohammed Mursi presidentearenaldekoen eta kontrakoen artean hiruegunez liskarrak izan ondoren. Egip-toko “gerra zibilaren lehen martir”gisa izendatua, Islamen heriotzakherritarren artean borroka berriaireki zuen. Anaia Musulmanek, gaz-tea euren anaidikoa zela aldarrikatuzuten, eta aldiz, senide eta aktibistekzioten oposizioko taldeetan zebilela.Gaztetxoaren amak uko egin zionMohammed Mursiren emaztearendoluminak jasotzeari, eta islamistek,hiltzaileak zirela faltsuki egoztekoeuren aurkako konplota salatu zuten.

Egipto krisi politiko larrian sartutazegoen, baina baita krisi sozialeanere. Azaroaren 22an Mursik dekretupolemiko berria ezagutarazi zuen,epaileen kontra egin eta bere gainbotere gehiago hartzeko. Gehieneansekularra den oposizioak, erabakiadiktatorialtzat hartu zuen; jarrerafaraonikoa igarri zioten presidentearieta indar islamisten menpe zegoenbatzordeak idatziriko konstituzioablindatu nahi izatea leporatu zioten.Presidentearen aldekoen ustez, behinbehineko erabaki iraultzaileak zirenhoriek, oso beharrezkoak, baldin etaprozesua botere judizialak bahitzeriknahi ez bazen, oraindik aurreko erre-

| MARC ALMODÓVAR |

Tahrir plaza zauri batekbanandu du

EGIPTO

Iazko azaroan liskarrak Egipto osoan izan ziren. Irudian, protestak Alexandrian.

AH

ME

DW

AD

DA

H


TERMOMETROA - EGIPTO

gimeneko epaileek kontrolaturik bai-tzegoen hura.

Errebantxa kutsua du anaidiakepaileen kontra egindako erasoa.Bere lider ugari kartzelatik pasa zirenMubarakek izendaturiko epailehorien aginduz, eta oraindik eurenmenpe dituzte tribunal gehienak.Gainera, konstituzio batzordea etasenatua desegiteko eskaera epaitegie-tan zegoen, eta hori bakarrik ez,Anaia Musulmanen egoera legala erenormalizatu gabe dago oraindik.

Islamismo politikoaren eta indarsekularren arteko gatazka klasikoaberriz ere. Aste gutxitan AnaiaMusulmanen 28 egoitza eraso zituz-ten herrialde osoan barrena eta hain-bat hiritako kaleetan borrokak izanziren presidentearen aldekoen etakontrakoen artean. Odoltsuenak ElCairoko presidentetza-jauregiarenatarian gertatu ziren, gutxienezhamar lagunek bizia galdu zuten su-armek eragindako zaurien ondorioz.Berriz ere, batzuk eta besteak hilda-koen gurasotasunaren eztabaidansartu ziren; senide batzuek salatuzuten eskaintzak egin zizkietela esa-teko hildakoa presidentearen aldekoazela.

Der Spiegel astekariak Mohammedel Baradei Bakearen Nobel saridunariegindako elkarrizketa batean, gatazkazibila lehertzeko beldurraz hitzegin zuen: “Indar moderatuek aho-tsik ez badute, gerra zibila lehertze-ko arriskua dago Egipton”. Frogaargirik aurkezten ez zuten arren,estatu kolpea emateko konplotazegoela salatu zuten behin etaberriro Anaia Musulmanek, etaoposizioak anaidiari leporatzenzion herrialdea indarrez hartzekomilizia sekretuak izatea. Gizarteaerabat banandurik zegoen konstitu-zio erreferendumaren atarian.

Mesfidantza historikoaIndar sekularren eta islamisten arte-ko gatazka, denboran zehar konpon-du ez den mesfidantza historikobatetik dator. Garai berrietara birzi-klatu nahian dabiltzan Mubarakenerregimenaren aldekoen eta islamis-ten arteko konfrontazioa agerikoada; baina indar iraultzaile sekularrenartean sortutako mesfidantza ere hordago. Hosni Mubarak erori bainolehenago ere, anaidiarekin topo egin

zuten indar horiek. Erregimenarekinnegoziatzea leporatu zioten orduan,Omar Suleiman inteligentzia burua-rekin, baita trantsizio prozesua mili-tarrekin paktatzea ere.

2012ko urriaren 12an indar iraul-tzaileak eta islamistak muturka hasiziren Tahrir plazan eta anaidiarenautobus bat erre zuten. Baina ez zenlehen aldia. Iazko udaberrian halakoborrokak gertatu ziren jadanik, baita2011ko azaroan ere: manifestariekTahrir plazatik bidali zuten Moham-med Beltagi, anaidiko buruetako bat.

Bestalde, zenbait indar iraultzaileketa lehengo erregimeneko kidebatzuek bat egin dute, zirkunstan-tziek behartuta. Esaterako, ArabiarLigaren idazkari nagusi ohi AmrMousa, Nazioaren SalbaziorakoFrontean dago orain, eta ustelkeriakjota dagoen epailetzaren defentsanere batera ari dira bi sektoreak. Hala-ko batasun kakofonikoak zauriakeragin ditu, eta islamistei arnasaeman die hori salatzeko.

Baina galdera nagusietako bat daejertzitoaren jarrera zein izango oteden. Ekonomiaren %40 inguru kon-

trolatzen dute eta AEBek 1.300milioi euroko laguntza ematen dieurtero, horri esker trantsizioaren gil-tzarri dira oraindik. Itxuraz etahitzez, militarrek diote ez dutela eskuhartuko, baina paktu baten zantzuakmahai gainean daude.

Iazko udan buruzagitza militarra-ren erreforma egin zen, eta konstitu-zio batzordetik euren ordezkariakatera ez zituen erakunde ez erlijiosobakarra Indar Armatuak izan ziren.Konstituzioaren testua itxi baino 24ordu lehenago, ejertzitoari buruzko

artikuluak paktatu zituzten. Hala,militarren eskaera gehienakbarruan geratu ziren: aurrekontumilitarrak parlamentuaren kontrol-petik at segitzea, Defentsa minis-troa militarra izatea, eta militarrekzibilak epaitzeko ahalmena erabatez galtzea. Hain zuzen, pasa denurtea bukatu aitzin iragarri da zibilbati epaiketa militarra egingo dio-tela, garai berriotako lehena: 6 hila-

beteko kartzela zigorra, soldadubatekin eztabaidan aritzeagatik kons-tituzio erreferendumaren egunean.

Erreferendumak ez du inolakoegonkortasunik ekarri, salaturikoirregulartasunetatik harago, parte-hartze oso baxua izan delako. 10milioi egiptoarrek eman diote Kons-tituzioari baietza, 80 milioi biztanledituen herrialdean. Onartutako tes-tuaren ahultasun politi-koak, boterea lortzekoborroka atzeratu bainoez du egin Egiptoberrian. n

Militarrek ekonomiaren %40kontrolatzen dute eta AEBek1.300 milioi euroko laguntzaematen die urtero. Horriesker trantsizioaren giltzarridira oraindik

Oposizioko zaleak Anaia Musulmanen egoitza erasotzen Alexandrian.

MA

RC

ALM

OD

ÓVA

R


TERMOMETROA

EUSKARA IKASTEN LANTOKIAN

Gutxi dakielako, akatsak egingo dituelako, blokeatu egingo delako, lotsagatik... mila arrazoiditu euskara ikasten hasi berriak lankideekin euskaraz ez egiteko. Batzuetan ordea,

lankideak dira euskaraz erdipurdi dakienari mingainetik tira egiten dietenak. Mari Carmen Matthiesek eta Itziar Redondok askatu dute mihia. Mielanjel Haranak berriz,

Luis Albertori lagundu dio erabilerarako jauzia egiten.

Lankideak bidelagun

HELDUAROAN euskara ikasi dutenlangileek lankideekin gaztelaniatikeuskarara egin dituzten ohitura-aldaketa prozesuak, eta langilehoriek euskara ikasteko jarraituduten ibilbidea ikertzea izan daAldahitz ikerketaren helburu oro-korra. Zortzi langileren kasuakaztertu dituzte; herri erakundeeta-koak zein enpresa pribatuetakoak,eta zonalde soziolinguistiko ezber-dinetakoak. Ikuspegi kualitatibotikbideratu dute ikerketa-lana, eta kasuguztietan agertu diren alderdiakidentifikatu dituzte. Elkarrizketaizan da informazioa jasotzeko era-bilitako metodologia. Langile bakoi-tzari egindako elkarrizketaz gain,euren euskara irakasle izandakoekineta euren lankideekin ere hitz egindute. Testigantza horien guztienbidez ikusi dute zein izan den langi-le horien hizkuntza-bilakaera etazein baldintza sozial eta pertsonale-tan izan den posible langile haueklankideekin euskara normaltasunezerabiltzera pasatzea. Soziolinguisti-ka Klusterrak gidatu du ikerketa-lana hainbat erakunderen laguntzaz:AEK, EMUN, Hizkuntza Politika-rako Sailburuordetza, HernanikoUdala eta Elhuyar Aholkularitza.

Langile bakoitzak baldintza etaezaugarri jakinetan garatu du pro-zesua, baina badira hainbat gakokasu gehienetan antzeman dituzte-nak. Orotara, hamar bat ondorionagusi atera ditu SoziolinguistikaKlusterrak; ondoko leihoan zerren-datu ditugu idazpuruetan. Jarraian,

atera dituzten ondorioetatik hiruideia azpimarratuko ditugu.

Euskararen erabilera ez da izan,aztertu dituzten langileen kasuan,prozesuaren amaieran agertu denzerbait. Hizkuntzaren erabilera goizhasi da, eta behin agertuz gero, pro-zesu osoaren bultzatzaile nagusiaizan da. Erabilerari esker, hizkun-tza-gaitasuna hobetu egin dute lan-gileek, eta aldi berean, lankideekinhizkuntza-ohiturak aldatu dituzte.Erabilerari esker, beraz, bat egindute prozesu bakarrean euskaraikasteak eta euskaraz hitz egitenohitzeak.

Hizkuntza-ohitura aldatu dutenlangile gehienek lankide euskaldunbaten ezinbesteko laguntza jasodute eta, oro har, lankide euskaldunhoriengatik sortu da euskaraz hitz

egiteko ekimena eta jokaera horrieusteko ardura. Langileen hizkun-tza-jokaeraren funtsezko aldaketa,hortaz, bikoteetan gertatu da; eus-karaz dakiten eta euskara ikasten aridiren lankide bikoteetan. Euskara-ren erabilera izan da prozesu horienguztien ardatza.

Aztertu dituzten kasu gehiene-tan, inflexio-puntu bat egon da gaz-telaniatik euskarara jauzi egiteko;“Hemendik aurrera euskaraz egin-go dugu”, gisa honetako esapideakerabiliz, esaterako. Hizkuntza-arauberria une jakin batean, bat-batean,finkatu da gehienetan, eta ez pixka-naka. Hasieran, erdara makulu gisaerabili da hainbat zailtasunenaurrean. Gerora, ikasketa-prozesubakoitza bideratzeko kudeaketaplan zehatzak ezarri dituzte. n

� Erabilera ardatza da hizkuntza-ohitura berria eraikitzeko.� Esperientzia nagusia “bikoteetan” gertatu da.� Euskararen aldeko presioa kanpotik eta norberaren jarrera positiboa

barrutik.� Bidelagun euskaradun, euskaltzale eta euskalgile baten ezinbesteko

laguntza.� Hizkuntza-arau nagusia une batean aldatu da, ez pixkanaka.� Harreman berria mamitu beharra, kideak egoera berriaren aurrean

elkarri egokituz.� Urtebete inguru behar izaten da erosotasuna egoera berrira etortzeko.� Gertuko harremana eta maiztasun handia beharrezkoak dira.� Konfiantzazko giroa hierarkia harremanen gainetik.� Lantokia: euskaltoki nagusia.� Hizkuntza-gaitasun mugatua ez da euskara erabiltzeko oztopoa.

Ikerketaren ondorioak

| SAIOA LABAKA |


TERMOMETROA - EUSKARA IKASTEN LANTOKIAN

BESTE LANGILE BATEN KASUA eza-gutzeko, haren euskara irakaslea-rengana jo dugu. Mielanjel Harana-rekin (Amasa, 1958) hitz egin dugu.Donostiako Ilazki euskaltegiko ira-kaslea da eta 34 urte daramatza ira-kaskuntzan. Gipuzkoako ForuAldundiko Alet programako hiz-kuntza-trebatzailea izan da urteaskotan. Egun, eszedentzian dago.

Luis Alberto (ezizena) herriadministrazio handi samar batekozerbitzuburua da; 16ren bat kidekosatzen dute lan-taldea. Orain 20bat urte hasi zen lanean bertan;erdaldun petoa zenean. Garai har-tan, lantokiko bizpahiru kide zireneuskaraz egiten zutenak. Hutsetikabiatu behar izan zuen ikaske-ta‐prozesua eta lantokian hasi zeneuskara praktikatzen lankide batekintratua eginda; euskara-maila baxuazeukaten biek. “Euskara ikastekogogo handia zeukaten. Euskara bal-darrean aritzen ziren biak; hitzekinborrokan. Horrelako erabakiak har-tzea ez da normalena izaten. LuisAlbertok motibazio handia zeukaneuskara ikasteko; motibazio senti-mentala. Ama euskalduna zuen;Alegiko baserri batean jaioa, eta txi-kitan herriko jaietara joaten zire-nean, bere adineko gaztetxoak eus-karaz ari zirela ikusten zuen,bertsolariak zeudela... Miresmenasortu zitzaion mundu horrekiko”.

Mielanjel Haranak euskaltegikoprozesu guztia egina zeukaneanezagutu zuen Luis Alberto. Ezagu-tzatik erabilerarako jauzia ematenlagundu zion; komunikatzeagarrantzitsuena zela azpimarratuz,goi mailako euskara erabiltzea etaakatsik gabeko euskara egitea biga-rren mailan utziz. “Abokatua daofizioz; ikasten dakiena, eta hiz-kuntzaren egiturak oso ondo bar-neratu zituen euskaltegian, bainapuzzle ondo burutuek ez ziotenbalio komunikatzeko. Nolabait esa-teko, deserakustera joan nintzaion.Kolpetik bertsolaritzara eraman

nuen. Hizkuntza musika da, soinua,dantza. Testua partitura hutsa da;hizketari, aldiz, gorputzaren errit-moak eta espresioak jartzen diobidea. Niretzat oinarrizko printzi-pioak dira. Ezin da hizkuntza era-kutsi printzipio horiek gabe”.

Nola ikasi erabiltzekoHizkuntzak irakasteko metodolo-giaz eta horren garrantziaz luze hitzegin dugu Haranarekin. Praktikarenaldekoa da, finean; eta praktika kon-partitzearen aldekoa. Honatx Hara-naren hitzak: “Euskaltegiko proze-suan oso desbideraketa handiasortzen da ikasleengan, eta gauregun, gehiago, esango nuke. Euskal-tegiek hizketan erakusteko boronda-tea izan behar dute. Helduen euskal-duntzeaz ari garela, ortografia,gramatika, estrukturak eta abar, era-kutsi egin behar dira, jakina. Bainakomunikatzeko ahalmena da garran-tzitsuena. Euskarari protagonismoaeman behar zaio, akats gramatikale-kin bada ere; euskaraz komunikatze-ko gaitasun falta galanta dago, etabeldurra sobrante. Bestalde, admi-nistrazioko titulazioen kontuak ereeragin handia du. Irakasleentzat edo

aztertzaileentzat errazagoa da, ikas-lea neurtzeko, akatsak kontabiliza-tzeko azterketa egitea, beste bidebatzuk jorratzea baino”.

Gaur egun, euskara da LuisAlbertoren lan-hizkuntza eta baitalankide gehienena ere. Normaltasu-nez hitz egiten du euskaraz lanki-deekin, eta laugarren hizkuntzaeskakizunaren jabe egin zen oraindela urte batzuk, ekimen pertsona-lez. Luis Albertoren bilakaera etazerbitzuaren bilakaera, oso uztartu-rik egon dira prozesu osoan. Orainurte batzuk Bikain ziurtagiria esku-ratu zuen zerbitzuak.

Aldahitz ikerketako ondorioeninguruko balorazioa egiteko eskatudiogu Haranari: “Kasu guztietakolangileek garaipen pertsonala izandute; lortu dute euskaraz molda-tzea, hobeto edo okerrago, bainaeuskaraz hitz egiteko gai dira. Alda-keta garrantzitsua egin dute. LuisAlbertok ere garaipen pertsonalaerdietsi zuen. Horrez gain, zerbi-tzuburua izanik, lortu du gainon-tzeko langileei transmititzea euska-raren aldeko espiritua. Kasugehienetan, langileen garaipena lan-kide baten laguntzari esker gertatu

Harana kritiko agertu da euskaltegiekiko eta administrazioarekiko: “Hizkuntzarenegiturak oso ondo barneratu zituen Luis Albertok euskaltegian, baina puzzleondo burutuek ez zioten balio komunikatzeko”.

Mielanjel Harana, euskara irakaslea

Harana 16 langileko herri administrazio bateko zerbitzuburuaren euskara irakasle izan da.Zerbitzuburuari jakitetik erabiltzerako jauzia egiten lagundu dio.

HA

RA

NA

KU

TZ

IA


EUSKARA IKASTEN LANTOKIAN - TERMOMETROA

dela azaltzen da ondorioetan.Ondorio nagusi bat daukat nik,ordea: lankidearen behartze lanariesker gertatu da garaipena. Kontuanhartu beharrekoa da egongo direlabeste bostehun kasu huts egin dute-nak. Bospasei urtez euskara ikastenegon ondoren, ez die ezertarako

balio ikasitakoak. Funtzionarioaskok esfortzu handia egiten duteeuskara ikasteko. Baina, zertarako?Ez dute ondoan izan lankide moti-batu horietako bat. Eta LankideHandiak huts egin die: Administra-zioak ez du lortu, orohar, langilemultzoak euskaraz jartzerik; ez du

haientzako diskriminazio positibo-rik ezarri, ez da erabaki eraginkorrikhartu, modua egon arren. 15 urtekoatzerapena daramagu, eta euskarakofuntzionarioak hizkuntza eskakizunestralurtarretan parapetatuta, berenboteregunea zaintzen. Ez dagoborondate nahikorik”. n

INFORMATIKARIA DAItziar Redondo (Gasteiz,1973). 2000. urteanEusko Jaurlaritzako infor-matika sailean hasi zenlanean, eta HizkuntzaPolitikarako Sailburuor-detzako kideekin bateralan egitea egokitu zitzaioninformatikan laguntzateknikoa eskaintzeko:Euskalterm, toponimiadatu-basea, hiztegi elek-tronikoak… Euskararenerabilerari lotutako egitas-moak kudeatu behar izanzituen. Era berean, langu-ne euskaldun batekin eginzuen topo. Euskara zenlankideen harreman-hiz-kuntza, bai maila formaleta informalean, bai kan-poko bezero eta hornitzaileekikoharremanetan ere. Garai hartan,Redondo ez zen euskaraz hitz egite-ko gauza. Gaztelania da bere lehenhizkuntza eta ikastetxean jaso zueneuskararen oinarrizko ezagutza.“Hasieratik ohartu nintzen euskarazela lantokian ikasi beharreko lehe-nengo gauza. Era berean, txineraedo alemaniera ikasi behar izan bani-tu, badakit ikasiko nituzkeela. Gertu-ko lankideekin hasi nintzen pixkana-ka euskara praktikatzen; beraiek eginzidaten euskaraz hitz egiteko lehenproposamena. Gaztelaniaz erantzu-ten nien nik hasieran, baina gerora,euskara erabiltzen hasi nintzen pix-kanaka”.

Lantokian bertan egin du Redon-dok euskalduntze-prozesu nagusia;

erabilerari lotutako ikas-prozesuaizan da berea. Ez du euskaltegiarenaparteko beharrik izan ibilbidehorretan, ezta hizkuntza era siste-matikoan ikasteko beharrik ere.Euskaraz egiteko ohitura eta euska-raz egiteko gaitasuna prozesuberean garatu ditu. “Erronka hartunuen informatikako tresna berribatekin bezala; argi neukan euska-raz hitz egiteko gaitasuna lortubehar nuela. Eta horretan saiatunintzen. Egia esan, ez zitzaidan lannekeza iruditu. Ez nuen arazorikizan horretan jarduteko lankideeiesker, eta pixkanaka lortu genuenhelburua. Ez nintzen euskaltegirajoan zortzi urte pasa arte, eta lortu-tako maila titulu batean islatzekojoan nintzen hara. 10. urratsean

sartu ninduten zuze-nean”.

Euskara ikasteko nolamoldatu zen galdetudiogu: “Lankideek nolahitz egiten zuten hasinintzen entzuten etaesaldien egiturak nolaegiten zituzten barnera-tzen. Pixkanaka hitz egi-ten hasi nintzen; ikasten.Idatzizkoa lantzeko lan-kide baten laguntza izannuen; testu laburrak, e-postak... zuzentzen ziz-kidan. Bestalde, informa-tikako txosten teknikoakere, euskaraz idatzi beharizaten genituen. Hasie-ran, gaztelaniaz egitennituen eta itzultzera bida-li. Bueltan itzulita etor-

tzen ziren txostenak aztertzennituen: terminologia, egiturak...Txostenak neuk idaztea lortu nuengero”.

Egun, EGA agiriaren jabe da etalankideekin erabateko normaltasu-nez egiten du euskaraz. 4. HE atera-tzeko prestaketa lanetan ere bada-bil. Lan munduan ikasitakohizkuntza etxera eraman du ItziarRedondok. Bi seme txiki ditu etaeuskaraz hitz egiten du beraiekin.“Orain konturatu naiz prozesuhorretan hizkuntza-ohiturak aldatuditudala. Ez naiz ohartu orain arte.Informatikako tresna bat erabiltzentrebea izan naitekeen bezala, oraintrebeagoa naiz euskaraz hitz egiten.Prozesu naturala izan da, nahi gabelortu dudana”. n

“Hasieratik ohartu nintzen euskara zela lantokian ikasibeharreko lehenengo gauza”.

Itziar Redondo, informatikaria

Lankideak hizketan entzunez, berak gaztelaniaz idatzi eta itzultzaileak bidalitako euskarazkotxostenak aztertuz... ikasi du euskara Itziar Redondok, natural eta nahi gabe, dio berak.

REDONDOK UTZIA


TERMOMETROA - EUSKARA IKASTEN LANTOKIAN

Babeslea: Hondarribiko Udala

EZ ZUEN giro euskaldu-nik ezagutu txikitan MariCarmen Matthiesek(Bilbo, 1968); ikastetxeanizan zuen lehen harrema-na hizkuntzarekin. Gus-tuko ikasgaia zuen Euska-ra; hori besterik ez.Gaztelaniaz hitz egitenzuen etxean gurasoekin,baita kalean ere lagune-kin; euskara erabiltzekoaukera eta gune gutxizituen garai hartan. Bereamak helduaroan ikasizuen euskara gau-eskole-tara joanez, eta EGA titu-lua ere atera zuen, gerora.Garrantzitsua izan zenhori Carmenentzat; eus-kara ikasten hasteko lehenengo bul-tzada. 2002. urtean haurdun geratuzenean hartu zuen, ordea, euskaraikasteko erabaki sendoa. Haurraizan zen motibazio nagusia; umea-ren ama-hizkuntza euskara izateanahi zuen. Bere kabuz hasi zen,orduan, euskara ikasten; Bakarkametodoarekin.

2003an Bermeoko Ospitalean,Osakidetzan, hasi zen lanean gizabaliabideen alorrean. Lan giro etalankide euskaldunak topatu zituen:“Gauza berria izan zen hori nire-tzat, eta oso garrantzitsua. Lankideaskok euskaraz hitz egiten zutenlanean, eta baita lanetik kanpo ere.Asko entzuten nuen euskara ospita-lean”. Handik gutxira, Bermeokohizkuntza-eskolan eman zuen izena.“Lankideei komentatu nien euskaraikasten hasi nintzela. Momentu har-tan asko kostatzen zitzaidan euska-raz egitea eta ez nintzen ausartzen

jendaurrean hitz egitera. Oso muga-tua nengoen eta banekien akatsasko egiten nituela; guztiz blokeatu-ta geratzen nintzen. Lankideekeuren laguntza eskaini zidan euska-ra praktikatzeko. Euskaraz hitz egi-tera animatu ninduten”.

Lankideen laguntzarekin eta hiz-kuntza-eskolan ikasitakoarekin hasizen poliki-poliki euskara erabiltzen,eta erosoago sentitzen. “Hasieranez zizkidaten akatsak zuzentzen.‘Txarto egin duzu!’ eta horrelakoakez zizkidaten esaten. Alderantziz,asko animatzen ninduten: ‘Osoondo ari zara!’, ‘Konturatu al zarazenbat hitz egin duzun gaur?’. Etahori oso polita izan zen niretzat.Jasotako laguntza gakoa izan zenaurrera egin ahal izateko. Beste ego-era bat aurkitu izan banu, bada igoalez nukeen ezer lortuko”. Bermeota-rrez hitz egiten zuten Carmenenlankide gehienek, eta euskalki

horren erabilerak ez zuenCarmenen ikaste-proze-sua zaildu. Hasieran,batueraren aldera jotzenzuten lankideek, laguntzealdera.

2008. urtean EGA agi-ria eskuratu zuen. 4. HEprestatzen ere hasi zen,hartara behartuta ez egonarren; lan-eremu forma-lean euskaraz erabatekonormaltasunez jardun nahizuen. Arazo pertsonalen-gatik alboratuta daukaegun, baina aurrerago hel-duko dio gaiari. Eraberean, bere euskalkia abe-rasteko asmoa ere baduCarmenek. Egun, Morgan

bizi da Carmen; giro euskaldunean.Lantokian egindako ibilbidea gogo-ratuz, gustura sentitzen da orain.“Lantokian edo kalean norbaitek zer-bait galdetzen didanean, nik ematendiot euskaraz edo gaztelaniaz hitzegiteko aukera. Lehen hitza euskarazegiten dut beti. Orain hamar urte, eznintzen hori egiteko gauza. Hizkun-tza-ohitura aldaketa egin dut”.

Esperientziaren inguruko azkengogoeta egiteko eskatu diogu Car-meni: “Oso garrantzitsua izan daniretzat lankideek eskaini zidatenbabesa. Momentu batzuetan beha-rrezkoa da laguntza hori aurreraegiteko, eta nik topatu nuen. Hordago gakoa. Bestalde, norberak har-tzen duen konpromisoa dago. Nikbere garaian laguntzajaso nuen, eta orain,saiatzen naiz bestebatzuei ere laguntzaeskaintzen”. n

Euskaraz gutxi jakin arren hitz egiten saiatuko zela erabakizuenean lankideek berba egitera animatu zuten.

Mari Carmen Matthies, Osakidetzako langilea

Bermeoko Ospitalean lankide euskaldunez inguratua zegoen. Laster eman zuen izenahizkuntza-eskolan. Lankideek gogoz lagundu zioten euskararako bidaian.

MA

TT

HIE

SEK

UT

ZIA

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


FRANTZIAKO KOLONIA IZANDAKO Mali iparraldeaneraso militarra jo du Frantziako Gobernuak, eta Alje-rian eragiten ari da jadanik. Frantziako presidenteFrançois Hollandek dio erasoa “antiterrorista etabehin behinekoa” dela, Bamako hiriburuan bizi direnfrantziar biztanleak babesteko eta Malik bere lurral-dea berreskura dezan. Gune hartara 2.500 militarbidali ditu eta Europan nahiz AEBetan babes logisti-ko bila dabil. Espainiako Estatuak baimena eman dioFrantziako abiazioari bere aire espazioa erabiltzekoeta laguntza gehiago ere emango omen dio. Erasoahasi zenetik 30.000 lagun euren etxeak utzi etaherrialdetik atera nahian dabiltza, batez ere Maurita-nia eta Aljeria aldera. Hollandek honakoa esan du:“Ez gaude Malin gure enpresak defendatzeko, gureherritarrak baizik”.

Hain justu, badirudi interes ekonomikoak daudelajokoan misio militar honetan. Beste eraso eta gerre-tan ere hala gertatu da, AEBek Pertsiar Golkoan edo

Afganistanen beren petrolio erreserbak defendatze-ko egindakoak kasu. Malin ere interes ekonomikougari daude. Zehazki, lehengaiak merke erauztendituzten enpresak daude han, Frantziako zentralnuklearrak funtzionatzeko beharrezkoa den uranioaateratzen dute, adibidez. Testuinguru horretan, azke-naldian enpresa horietako langileak bahitu dituzte.Eraso militarra jotzeko, Frantziako Gobernuak arra-zoitzen du “demokraziaren defentsan” ari dela, isla-miar “terroristek” bortxatua izan delako. Aitzitik,azken urteetan Maliko Gobernuak egindako bortxa-keta ugariren eta ustelkeriaren aurrean, ez du ezeregin. Zergatik orain hainbesteko presa erasotzeko?Demokraziaren defentsaz ala uranio merkeaz arigara?

Juan Mari Arregi

Gerretako interes ekonomikoak

ELA, LAB ETA EILAS sindikatuekmartxoaren 2rako mobilizazio deial-dia egin dute. Espainiako Hezkuntzaministro José Ignacio Werten erre-forma “inposatzailea, zentralizatzai-lea, uniformatzailea, espainolizatzai-lea, atzerakoia, doktrinatzailea,segregatzailea eta elitista” dela salatudute. Erantzunak erasoaren tamaina-koa izan behar duela diote eta Nafa-rroako Gobernuari, Eusko Jaurlari-tzari eta alderdi politikoei bat egitekoeskatu diete. CCOO eta UGTk eregauza bera egin beharko luketela ustedute.

Martxoaren 2anmobilizazioak Wertenerreformaren aurka

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Bahea

“Ekialdean, adibidez, euren komunitatea zehazteko erlijioa,odola edo jaio diren lekua gisako elementuak erabiltzendituzte, eta, hori, zure izatea hizkuntzaren arabera zehazteabaino askoz zurrunagoa da. Ez du malgutasunik onartzen,odola duguna dugulako. Ez dago aldatzerik. Erlijioarekinberdin, hiru erlijiotakoa izan zaitezke, baina, ziurrenik, hiru-retatik botako zaituzte. Hizkuntzarekin ez da hori gertatzen;

hizkuntzak metagarriak dira, adopta daitezke.Hizkuntza da barruan edo kanpoan kokatzen zaituena,

hizkuntza da komunitate sentimentala zehazten duena. Eta,beraz, hizkuntza izan daiteke kohesio soziala bezalakogauza zail bezain garrantzitsua bideratzeko gakoa, baldineta hizkuntza identitate sentimental edo komunitarioarenerdian jartzen baduzu”.

Ingelesari ez ote zaiomugarik jarri behar?

PATRICIA RYAN britainiarrak hamarka-dak egin ditu arabiar golkoko herrial-deetan ingelesa irakasten. Mundukobazter guztietara zabaldu den etahorretan ari den hizkuntzaz eta gaine-rako guztietaz gogoeta egiteko astiaizan du. Modernizatzeko, unibertsita-te onenetan sartzeko... ikasleak etagurasoak ahalegin betean irudikatuditu Ryanek. Besteak beste, negozioikaragarritzat du ingeles irakaskuntza.Ez dio uko egiten ingelesaikasi/irakasteari, baina mugaren batbehar dela dio, eta tartean galdera haubota du: 14 egunetik behin hizkuntzabat hiltzen da. Horrek zerikusirik ba

ote du ingelesaren globalizazioarekin? Munduan milioika lagun ari dira

ingeles azterketak egiten; ordainduegin behar diren etsaminak. Eta Rya-nek berak dio txiroenek adibidez ezindutela halakorik ordaindu.

10 minutuko bideoa hemen duzue:elearazi.org/2012/05/28/maitatu-zure-hizkuntza.

Vicenç Villatoro kazetariak Gaur8n esanak:


TERMOMETROA - NET HURBIL

Calgary Herald egunkariari hartutakoargazkian, Attawapiskat tribuko buruzagiTheresa Spence ageri da gose greban,Otawako legebiltzarretik gertu dagoenVictoria Islanden ipinitako tipi (oihal edolarruzko etxola) barruan, bere militantzianaldezkari dituen Danny Matatawabin etaAngela Bercierren erdian. Nazio BatuenErakundeak berrikitan salatua zuenAttawapiskat jendea herri txiroenen bizi-baldintzetan dagoela, Kanada izanik eremunduko estatu aberatsenetakoa.Abenduaren 11n egin zion uko jateari etaurtarrilaren erditsutan jarraitzen zuen. IdleNo More mugimendua azaroan NinaWilson, Sheelah Mclean, Sylvia McAdameta Jessica Gordonek sortu zuten,Kanadako gobernuari nolabait aurre eginbeharra zeukatelakoan. Hiru hilabetetanKanada astindu eta mundu osora hedatu damugimenduaren mezua.

HILABETE PARE BAT SORTU ZELAeta gureganaino ere iritsi da harenzipriztina. Urtarrilaren 5eko BerrianSamara Veltek idatzi zuen: “Iparral-deko aiene indigenak. Protestakantolatzen aritu da Kanadako IdleNo More plataforma indigena;azkenean haiekin biltzea onartu duLehen ministroak”. Bi egun beran-duago galdetu du lerroburuan CBCNewsen Mark Gollomek: “Is Idle NoMore the new Occupy Wall Street?”, ale-gia, Idle No More alderatu ote dai-tekeen Occupy Wall Street bezala-ko batekin, atera kontuak.

Idle No More Samara Veltek eus-karaz eman du “inaktibitate gehia-gorik ez”. Esan liteke ere “gehiagogeldi ez”. Gazteek asmatu balute,#geyogeldiez edo #ezgeldikgeatu idatzi-ko zuketen, ziurrenera. Zeren eta“#” hori funtsezkoa baita: Idle NoMore ezin da ulertu, Occupy WallStreet eta azken hilabeteotako pro-testa saio gehienak legez, Twittereta oro har Internetik gabe.

Wikipedian leitu daitekeenez,Idle No More iazko azaroan asma-tu zuten Kanadan Stephen Harpe-rren politika ezin eramanez elkarrizer egin galdezka ari ziren NinaWilson, Sheelah Mclean, SylviaMcAdam eta Jessica Gordonek.Saskatoon hirian lelo harekin anto-latutako bilkura geldituko da hasie-rako markatzat.

Ordurako egonezina handia zenKanadako herritar askoren artean.2012ko udaberrian zalapartarikhandiena ikasleek sortu zuten:Gobernuak hezkuntzan daramanpolitikaz haserre baldin baziren,unibertsitateko tasak igotzeko era-bakiak sutu zituen bazterrak. Ikas-leen grebez gain, zientoka milakajendek egin zuten protesta karrike-tan.

Baina ikasleak ez ziren zintzurraestutzen nabaritzen zuten kanadarbakarrak. 2011z geroztik Harperrengobernuak herrialdearen legediosoaren aldaketa sakona abiarazidu, Kanadako lege eta arau oina-rrizkoak multzoka ukitu edo eralda-tzen dituzten omnibus bill direlakoenbidez.

Jendeak omnibus bill (hitzez hitz,“erabilera anitzeko lege”) deitzendituenokin Gobernuak eskua sartudu funtsean Kanadako hiru alorro-tan: bertako indigenen eskubideakarautzen dituen Indian Act legeare-nean, nabigatzeko gai diren ureidagokion legedian eta ingurumena-ren babeserako lege eta arauetan.

Aldaketok loturik daude Kana-dak dauzkan baliabideen ustiaketa-rekin. Eta batez ere petrolioarena-rekin. Azken urteotan ohikopetrolioaren produkzioa munduanbere gorenera iritsi dela eta, ener-giaren multinazionalek irrika bere-

ziz bilatzen dituzte gas naturala etagas eta petrolio ez ohikoak: frackinggasa eta harea alkitrandunetandagoen petrolio lodia. Bata bezalabestea ustiatzeko multinazionalektalka egin dute orain artean inguru-mena zaintzeko legeekin eta herriindigenek beren eremuetan dauzka-ten eskubideekin. Hesiok dira omni-bus bill famatuekin Harperrengobernuak pitzatu nahi dituenak.

Urtarrilaren 28a, ekintza egunaIndioen autonomia ahultzeko, bes-teren artean Otawako gobernuaklegez erabaki du komunitate indige-na batek bere lurrak besteri aloka-tzeko orain arte botoemaileengehiengoz erabaki behar bazuen,hemendik aurrera erabakia hartuahal izango duela horretarako dei-tutako bilera barruko gehiengoak.

Ingurumenaren babesari dago-kionez, lege eta arau berriek lausotuedo ezabatu egin dituzte petroliohodi eta bestelako obra handiekorain arte eskaini behar zituztenbermeak.

Kanpaina hasi eta laster, Attawa-piskat etniako buruzagi TheresaSpence gose greban sartu zen. Etaaldi berean protesta mugimenduakindar hartu zuen mugimendu sozia-letan. Eserialdi, festa giroko mani-festazio, flash mob, dantzaldi eta abaranitz bezain ugari burutu dituzte

Kanadako jende askoren egonezin eta haserreak bildu dituIdle No More mugimenduak: hiri aberatsen bazterretan

abandonaturik bizirauten duten indigenenak, petrolio-hodiberriek eta harea alkitrandunak ustiatzeko lantegiek kaltetu

zein kezkarazitakoenak, Estatuak herritarrei zeuzkaten babessozialak kentzeagatik oldartzen direnenak...

#idlenomoreKanadako indigenahaserretuek aldarri

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

hilabeteotan, barrurako bezalamundu osoari begirako komunika-zio tresnatzat Internet dutela. IdleNo More da, batez ere, Twitterreko#idlenomore eta Facebookeko40.000 kide, gehi blogak...

Mobilizazio horrek guztiakernearazi du lehen lorea: HarperLehen ministroak urtarrilaren11rako deitu zituen herri indigenenliderrak, Assembly of First Nationserakundeak koordinatzen dituenak.Bileran aurrerako urratsak egin zire-la esan zen arren, haren emaitzazehatzik ez da ezagutzen oraindik.

Lerrook idazteko unea arteko IdlNo More mugimenduaren azkenagiriak, urtarrilaren 14ekoak, zioen:

“Bidaltzailea: Idle No Morerensortzaileak, antolatzaileak eta Adi-

neko aholkulariak Idle No Morerenerantzukizuna da Gobernuarengaurko politikei kontra egitea Bakeeta Errespetuzko bidean. Egin dai-teke. Erasorik eta bortizkeriarikgabe egin daiteke. Indar handikoaldaketa garai zirraragarrietangaude.

Mugimendu honen gidari espiri-tuzkoak izan dira Adinekoak, ame-tsak, bisioak eta herrien muinekobaloreak. Guk hemen lurra, urak,airea eta izakiak gu geu barne segur-tatzeko, orekara itzuli behar dugueta elkarri eta lurrari kalte egiteagelditu.

Bide on honetan jarraitzeko,eskatzen dizuegu egiteko leku batAdinekoei eta Ezagutza ErritoenArizaleei lagundu dezaten aurrera

begirako erabakiak hartzekogaraian. Gutako bakoitzari dagokioikustea mugimendu honek zaintzendituela jende guztiak, ingurumena,gure komunitateak eta auzokoak.Bakean eta solidaritatean”.

Urtarrilaren 28rako ari dira anto-latzen Idle No More World Day ofAction. Izanen da gurean ere ekintzahorien berri, mugimendu sozial,sindikatu, eta abar luze baten lagun-tza bildu baitute jadanik.

Deialdian garbi diote ezein alder-di politikok ez dituela ordezkatzen,jendeak jendearentzako egindakomugimendua direla, “indigenenburujabetzan oinarriturik etorkizu-neko belaunaldientzako ura, airea,lurra eta izaki guztiak zaintzeko”.

Adbusters aldizkariaren guneaklerroburuan ipini du: “Indigenakmatxinatu dira mundu osoan.Nazioen arteko negoziazioak ager-tu dira berriro”.

Judy Rebickek idatzitako hauazpimarratu du Adbustersek: “IdleNo Morek nahi du gure kulturareneta herrialdearen aldaketa bat bel-tzen edo emakumeen askapen mugi-menduaren tamainakoa. Eta jendezuriak eta gizonezkoek benetakoaliatuak izatekotan aitortu beharduten moduan beren pribilejioa etanolaz etekina atera dioten beltzenedo emakumeen kontrako zapalkun-tzari, guk kolonook aitortu behardugu zein handia den gutako bakoi-tzaren pribilejioa Jatorrizko Nazioeihistorian zehar eta oraindik gaur ereegindako zanpaketakolonialaren ondorioz”.Europarrok aurkitukodugu hitzok geureraegokitzeko modua. n

“ESPAINIAN ez da astebakarra pasatzen ustelke-ria arazo bat hedabidee-tako tituluetan agertubarik”. Arte telebista katefrantziar-alemaniarrakEspainiako ustelkeriazegindako dokumentalbaten aurkezpen gisarajaurtitako eztena da,baina ez dabil urruti.Wikipediara bisita bateginez eta “ustelkeriaEspainian” jarriz gero,primeran ikus daitezkeehunka kasuetatik doze-naka ezagunenak: orain-go Bárcenas PPko diru-zain ohiaren kasua,Alcorcóneko udalaren(PSOE) legez kanpokomailegunena, Carlos Divar Espai-niako epaileen buruzagiaren gas-tuena, Pitiusa operazioa, erregefamiliako Urdangarinena, EEE fal-tsuen auzia Andaluziako Gober-nuan (PSOE), Zarrafalla, Gescar-tera, Forcem, Tabacalera-Allierta,Villalonga, Filesa, PSV, Barrionue-vo-Vera, Gerra anaiena…

Rajoyren Gobernuaren oraingogaraian, Rodriguez Zapaterore-nean, Aznarrenean, Felipe Gonza-lezenean edo Adolfo Suarezenean,Espainiako demokrazia beti gaz-tearen gobernu garai guztietan,ustelkeria auziak handiak izan dira,bereziki azken 25 urteetan, etxebi-zitzen burbuila eta berarekin bate-ra sortu zen finantza burbuila han-ditzen aritu diren bitartean.

Espainian asko eta erdeinukutsuz hitz egin eta idazten daerrepublika bananeroetako ustel-keriez. Bere errealitatea, ordea, ezda askoz hobeagoa. Bada Nazioar-teko Gardentasuna izeneko GKEbat eta urtero egiten du mundumailako 176 herrialderen ustelke-

ria zerrenda. Iragan abenduan aur-keztu zuen 2012ko txostena etaaipatu zerrendan munduko uste-len artean Espainia 30.a zen.

Ez da erraza ustelkeria, alderdihandiak eta herritarren artekohiruki horretan gertatzen denaulertzea. Baina ustelkeria energia-ren gisako zerbait dela iradokitzendu, ez da ez sortzen ez desager-tzen, eraldatu baizik. Hedabidee-tan eta kalean egiazkoa eta oroko-

rra den ustelkeriarekiko mespretsuorokorra dago, bereziki politika-rien artean ematen denarekiko.Gero, ordea, oso agerian dagoustelkeria politikoaren kasu gehie-nak PP eta PSOEri lotutakoakdirela, hau da, urtea joan eta urteaetorri Espainiako alderdi bozka-

tuenei eta boterean txan-dakatzen diren horiei. PPko diputatu ohi JorgeTriasek (El País, 2013-01-21) salatu du PPko buru-zagiek urteetan jaso dituz-tela milaka euro gainsarigisa. Eta kontatzen dubaita ere Aznarren lehe-nengo legealdian, Espai-niako Kongresuko azpi-batzorde batean saiatuzirela alderdien finantza-zio anonimoak debeka-tzen eta ez zutela lortu.Azkenean, Rodriguez-Zapateroren agintaldianlortu zen.

Esanguratsua da, hala-ber, Fernando Rodriguezustelkeriaren aurkako fis-

kal honen ikusmoldea. Ez da baterebaikorra ustelkeriaren aurkakoborrokaz eta, bere esanetan,“metraileta gaizkilearen aurka bainogaitzagoa da moketa gaizkilearenaurka egitea” (El País, 2013-1-20).

Euskal Herriko hegoaldea ez dasalbu, noski. Eta ustelkeria mailakhegoko auzokoen kolorerik ezbadu ere, ustelkeria pasarteak uga-riak dira. Urralburu eta Otanoauzia izan liteke horietako ospe-

tsuenetakoa, etaseguruenik ez dakasualitatea gauregun diren balizkoustelkeria kasuakerresuma zaharrarilotutakoak izatea.Cervera eta Nafa-

rroako Kutxaren auziak hor diragori-gori. Eta kasualitatea orainere, orain arte bederen, Foru Lege-biltzarrean Nafarroa-ko Kutxaren ikerketaukatu duten alderdibakarrak UPN etaPSN dira. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Espainia, munduko 30 ustelenen artean

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO URTARRILAREN 27A�50

Nazioarteko Gardentasunaren2012ko txostenean, 176 herrialderenartean, munduko ustelenen arteanEspainia 30.ena zen

2012KO IRAILAREN 2A�52

· zuen bukatuta. Lehendik duen hormigoizko sarkofagoak pitzadura larriak eta beste ditu....

Documents

Transcript of · zuen bukatuta. Lehendik duen hormigoizko sarkofagoak pitzadura larriak eta beste ditu....