LEHEN MAILAKO HEZKUNTZAKO

3. ZIKLOA

LAN KOADERNOA

Isabel PlanasMaru Escobedo

Raül Jiménez

Bakearen aldekoGARRASI BAT

L E H E N M A I L A K OH E Z K U N T Z A Z I K L O A

B a k e a r e n a l d e k og a r r a s i b a t

LAN KOADERNOA

Sortaren zuzendaritza: Eva Quintana Itzulpena: Jexuxmari Zalakain

Autoretzaren koordinazioa: Raquel LeónEkoizpenaren koordinazioa: Elisa Sarsanedas

Argazkiak: Gervasio Sánchez, INTERMÓN OXFAM-en agiritegia Azalaren diseinua: Javier Valmaseda Barrukoak: Lluís Torres

Koaderno honetako jarduerak “Gaur egungo munduko gatazkak” izeneko gaia ikasi duten ikasleek egindituzte, UB (Universidad de Barcelona) unibertsitateko Irakasleen Formakuntzarako Fakultatean. Lan hauAnna Bastida Gaur egungo Historian Doktore eta Gizarte Zientzien Didaktikako irakasleak zuzendu du.

1. argitaldia: 2001eko uztaila© Autoretza: Isabel Planas, Maru Escobedo, Raül Jiménez© Apaingarriak: Àngel Sauret, Joana Demestre© INTERMÓN OXFAMRoger de Llúria, 15. 08010 BartzelonaTel 93 482 07 00. Faxa 93 482 07 07. E-mail: intermon@intermon.org

ISBN: 84-8452-079-XLege-gordailua: B. 33.681-2001

Inprimaketa: Hurope s.l.Espainian inprimatua

“Copyryghtaren” titularren baimenik gabe, erabat debakaturik dago obra hau ugaltzea, osorik edo partzialki,ezein modu edo prozeduraren bidez.

Klororik gabeko paperean inprimatua.

AURKIBIDEA1 ABIAPUNTUA

2 EDALONTZIEN ARTEKO GERRA

3 ZER EROSIKO ZENUKE ARMA BATEN PREZIOAN?

4 BIHOTZ GOGORTUA, HILTZAILE

5 KOLORETAN

6 ¡KAZETARI GARA!

7 LARUNBATEKO PARTIDA

8 SOFÍA ALFACE

9 EZAGUT DEZAGUN MOZAMBIKE

10 BI AHUNTZEN ISTORIOA

11 ARMEN ORDEZ, ETORKIZUNA

12 NORK KENDUKO DITU MINAK MOZAMBIKETIK?

13 TXOMIN ENEAKO BARATZEA

14 ZER IKASI DUGU?

Idatzi Irudi-bilduma

Marraztu Pentsatu Liburuerraldoia

1

4

Zure ustez zuzena den erantzunaren aldamenean, X bat ezarri.

Norbere buruarekikoeta gainerakoekikoarmonia, konkordia

Nire lagunaren izenaNobel izeneko saria

Egoera saihestezinaBi nazio edo partiduenarteko borrokaarmatua

Arazoak konpontzekobiderik onena

Batzuetan armak diraerantzuleak, bainabeste batzuetan ez.

Ez, pertsonak diraerantzuleak

Bai, armarik ez balego,ez litzateke gerrarikizango

23.529.000 bat euro35.000 bat euro 350 bat euro

159 bat euro 15 bat euro 1,5 euro

Badut entzuteaEzBai, ezagutzen dut

Europatikindependente izannahi dute

Herria egituratzeko,han oso gerra zibilgordina izan baita

Petrolioarenmonopolioa lortzeko

Sumendiek sorturikoarriskua

Fabrikek eta autoekeragindako kutsadurahandia

Uholdeen ondorioak

Gerra aipatzeko bestemodu bat

Ez gaude ados, bainamodu askotara konpondaiteke

Fruta-mota bat, osogozoa

Zer da gerra?

Zer da bakea?

Zer da gatazka?

Armak al diragerrarenerantzuleak?

Gerra-hegazkinbaten prezioa,hauxe izan daiteke...

Pertsonenaurkako minabatek balio du...

Zer gatazka edogerra ezagutzendituzu, gaur egun?

Ezagutzen al duzuMozambikekogatazka?

Ondorengo honen-gatik borrokatzenda Mozambiken…

Beste sufrimendu-iturribatzuk...

Kaixo! Sofia dut izena, eta Mozambiken bizi naiz, Afrikan, alegia. Handiaegiten naizenean, jostuna izan nahi dut, atsegin dut jostea eta soinekoakegitea, baina, bitartean, eskolara joan beharra daukat, prestatzeko. Gaurondorengo proba egin digute. Nola erantzungo zenuke zuk.

ABIAPUNTUA

5

2 EDALONTZIENARTEKO GERRATaldeka baturik, dorrerik altuenaeraiki behar duzue kolore berekoedalontziak erabiliz.Baina, kontuz gero! Ematenzaizkizuen oharrei jarraitu!

Zein emaitza lortu dira?

Positiboa izan al da emaitza? Zergatik?

Zein izan da zure taldearen heburua?

Zer harreman egon da talde bakoitzarenhelburu eta gatazka konpotzeko moduarenartean?

Joko hau ba al dago erlazionatzerik ingurukomunduan dagoen gatazkaren batekin?

3

6

Zer eros zenezake arma hauen prezioan?Argazkiren bat edo beste aurkitzen baduzu, itsatsi laukian bertan.

Pertsonen kontrako minaPrezioa: 1,5 euro

F-5 hegazkinaPrezioa: 34.918.000 bat euro

KalashnikovPrezioa: 210 bat euro

Zer erosiko zenuke zuk?

ZER EROSIKO ZENUKE ARMA BATEN PREZIOAN?

7

Gerra, arma arin eta borrokalariei dagozkien 3 arazo konpondubehar dituzu.

1. Yemengo Errepublikak beste ezein herrik baino arma gehiago dauzka biztanleko.50 milioi arma eta 16 milioi pertsonako populazioa badauka, ¿zenbat armadagozkio biztanle bakoitzari? Espainiak 3 milioi arma dauzka eta 40 milioipertsonako populazioa. Zenbat arma dagozkio biztanle bakoitzari?

2. Gaur egun, 300.000 mutiko eta neskato daude munduan gerra egiten. Futbol-zelai batean 98.000 ikusle sartzen badira, zenbat futbol-zelai behar dira haur haueksartzeko? Galde egin ezazue zenbat haurrek duten eskola, eta kalkulatu zurea bezalakozenbat eskola behar diren haur hauek sartzeko.

3. Ferrari markako auto batek 150.250 bat euro balio badu, eta Espainian urtean 86.111.000bat euro irabazten badira armak salduz, zenbat Ferrari eros litzake Espainiak?

4

8

Eskolan, Full metal jacket liburua irakurri dugu, eta esaldi batek askoharritu nau. Ondorengo hauxe da::

“Borrokaldi batetik bizirik irten nahibaduzue, zuek daukazuen hiltzekosena kontrola dezazuen nahi dusarjentuak. Gure fusila tresna hutsada, bihotz gogortua da hiltzailea.”

Gustav Hasford, Full metal jacket

Full metal jacket liburuko irakurgai honetan oinarri hartuz, egin marrazkibat, eta, gero, zure ustez esan nahi duena azaldu.

BIHOTZ GOGORTUA,HILTZAILE

9

5 KOLORETAN

Munduan gerra eta gatazka garrantzitsu asko daude. Begiratu irudi-sortako mapa, eta, atlas bat lagun, bete itzazue ondorengo laukihauek:

Ba al zenekiten munduan hainbeste gatazka eta gerra zeudenik?

Harrituta al zaudete hori jakitean? Zergatik?

Gerran edo gatazkatan dauden herriak Negoziazio-fasean dauden herriak

6

10

KAZETARI GARA!Izan nahi al duzue kazetari egun batzuetan zehar? Kazetari baten lana osokonplexua da, hots, gure inguruan gertatzen diren gertakariei buruzko informazioasko biltzean datza. Bila ezazue gatazka armatu bati buruzko albiste bat: kazetetan,aldizkarietan, telebistan, iraratian. Jasotako informazioaz, bete beheko laukia;hementxe daukazue adibide bat.

Diamanteen gerra

P O L Í T I C ALA VANGUARDIA 21

A D I B I D E A O S A T U I R R A T I

TB edo egunkariarenizena...

Gatazka edo gerraren tokia

Albistearen titulua

Bakea edo hobekuntza al da albistehorren mamia?

Ez Albistearen data

Albistea(ideia nagusia)

La Vanguardia

Angola

Diamanteen gerra

Ez

2000/12/10

Angolak petrolio eta diamanteugari ditu. Gerra ondoren,

errefuxiatuen eremutan bizi dira.Premia gorrian bizi dira.

2000ko abenduaren 10a. La Vanguardia

“Ospitalera eta Kuito herriaren ingurukoerrefuxiatuen eremura, egunero iristen daAfrikako gerrarik zaharrenean zauritutakojendea. Angolak ez du bakerik lortzen gerraondoren, eta, azken urteotan, orain arte izanduen unerik basatiena bizitzen ari da.Populuak sufritzen duen bitartean, herriaAfrikako herririk aberatsenetarikoa bilakatuda, petrolioari eta diamanteei esker.”

7

11

LARUNBATEKO PARTIDA

Larunbat arratsaldean, zuen gelako mutiko eta neskatoak futboleanari dira eskualdeko liga mistoan. Ohiz, gelako lagun guztiak joatenzarete partida ikustera. Larunbat honetan, sailkapeneko lehenpostuan dagoen taldearen kontra jokatu behar duzue, eta inoizez zarete elkarrekin ondo konpondu. Aurkariaren zelaian jokatubehar duzue. Partida amaitu da, eta zuen taldeak galdu egin du.Zelaitik kanpora, beste taldearen zale batzuekin egin duzue topo,eta honelaxe esan dizuete: “Zuen taldeak merezita dauka galtzea,ligako talderik txarrena baita!” Zuek...

Jarraitu zuek kontatzen.

Zein da egunero ditugun gatazkakkonpontzeko biderik onena?

Zer egingo zenukete ondorengo egoeran bazeundete?

8

12

SOFÍA ALFACE

Deskriba ezazu Sofiaren eguneroko bizitza. Gero, zure bizitza. Zertan dira berdinakzurea eta harena?

13

Sofía Alface, 14 urteko neskato honekbegiak itxi eta aurrera bultzatudu zango bat. Berriro ibiltzenikasten ari da, bigarren aldiz.Protesi ortopediko eta meta-likoa dauka zango banatan.Mina batek txikitu egin ziz-kion bi zangoak 1993ko otsai-lean, etxe inguruan egur bilazebilela. 10 urte zeuzkan.Haren ahizpa Maria, 8 urte-koa, bertan hil zen.

Sofia gurasoekin eta bostanaia-arrebekin bizi da,Boanen, Mozambikekohiriburu Maputotik 40 kilometrora. Baserritar familiakokidea da, eta lur-zati txiki bat lantzen dute. Komunitatekoeskolara joaten da egunero. Sofia oso jostun ona bihurtuda. Bere gela txukunaren erdi-erdian, josteko makina dauka.Eskolako lanak amaitu ondoren, bere jantziak eta anaia-arrebenak josten ditu. Anita ahizpa nagusiarekin osoharreman berezia dauka. Handia egiten denean, Sofiakbere kabuz bizi eta jostun profesionala izan nahi du. Bestegogo bat ere badu Sofiak, Mozambiken dauden minaguztiak desagertzea, jende guztia hango lurretan barrenalasai ibil dadin.

Iturria: Vidas Minadas, Gervasio Sánchez

Zure ustez, zergatik dio berriro ikasi behar duela ibiltzen?

9

14

EZAGUT DEZAGUNMOZAMBIKEZein kontinentetan dagoMozambike?

Mozambike oso herri handia da, Afrikakohegoekialdean kokaturik dagoena. Urtarolehorrean, bero egiten du, eta urtaro ezean,euria, batez ere barnealdean. Hogeita bost ibaikgurutzatzen dute Mozambike, eta horietatikhandiena Zanbezi ibaia da. Ibaia hauetankrokodiloak daude. Mendirik handiena Bingaizenekoa da, eta 2.438 metroko altuera du.Mozambikek oso kosta luzea du. Porturikgarrantzitsuenak Beira eta Maputokoak dira.

Animalia- eta landare-espezie asko daudeMozambiken: elefanteak, errinozeroak,krokodiloak, kobrak, hipopotamoak eta hegazti-zein tximnino-mota aunitz. Frutarbolak ereugariak dira Mozanbiken: mangoak, bananoak,papaiondoak, ananondoak, txirimoiak etakokondoak. Mozambike baliabide mineralhandiko herria da: diamanteak, urrea, burdinaeta petrolioa edonon dago.

Zeintzuk dira Mozambikekobaliabide naturalak?

ZAMBIA

TANZANIA

Indiako OzeanoaZIMBABWE

HEGOAFRIKA

SWAZILANDIA

MA

LAW

IM

apu

to

MOZAMBIKE

15

Nola liteke, herri-lurrak hainaberatsak izanik, bertakojendea miseria gorrian bizibehar izatea?

Zein baldintzatan bizi diraMozambikeko herritarrak?

Baliabide ugari eta aberatseko herria izanarren, hango jendea ez da baldintza onetanbizi. Mozambike munduko herririkpobreenetarikoa da. Hamabost urte iraunzuen gerra baten ondoren, hango ekoizpen-tasa oso urria da. Industriak birrindu eginzituzten, eta nekazaritza, errepideak, bideaketa burdinbidea ere bai; milaka mina lurperatuzituzten han-hemenka. Baina gerrak ezezik,noizik behin izaten diren uholdeek, batez ereazken garaiotakoek, erabat deseginik utzi duteMozambike, eta populuak alde egin beharizan du, herritik kanpo atera, errefuxiatueneremuetara joz edo kale-kantoian babestuz biziahal izateko. Bestalde, erabat nekazaritzagaldu denez, oso nekez bizi dira herritarrak.

Azalera: 801.590 km2

Populazioan: 17.300.000 biztanle

Bizitzeko itxaropena, jaiotzeko orduan:

46,3 urte

Hiriburua:

Maputo (931.999 biztanle 1991ean)

Jarduera ekonomiko nagusia:

nekazaritza

Hizkuntza ofiziala: portugesa

Beste hizkuntza batzuk: swahilia, macoa-iomnea

Inguruko herrialdeak:Tanzania, Malawi, Zambia, Zimbabwe, Hegoafrika eta Swazilandia

Moneta: metikaia Itur

ria: P

NU

D 9

8, T

he W

orld

Gui

de 9

7-98

16

Zein da Mozambikeko populuaren gaur egungo egora?

Zer proposatuko zenukete jendeak bizi duen egoera konpontzeko?

Diamante, urre eta petrolioaren salmentatikateratako dirua erabilitzerik balu, asko hobetukolitzateke Mozanbikeko egoera. Produktu hauensalmentatik ateratako diruak, ordea, ez dubalio biztanleen bizimodua hobetzeko. Bertakozenbait jendek armak erosteko erabiltzenbaitu, eta, aldiz, ez da dirurik erabiltzen minaklurretik ateratzeko. Lurpean dauden minaketa jendeak dauzkan armak ez dira baterelagungarri egoera hobetzeko, alderantziz,segurtasun eza eta jendearen beldurra gero etahandiagoa da. Gogoan al daukazue Sofiarigertatutakoa?

1862 biztanletatik batekmutilaturik dauka gorputz-zatirenbat.

2 milioi mina daude lurreanlandaturik.

Biktimetatik gehienak bertakoherritarrak dira.

234.000 lagun errefuxiatu daude.

100 haurretatik 35ek daukaeskolara joateko aukera.

(Itu

rria

: Mug

arik

gab

eko

Med

ikua

k)

17

10 BI AHUNTZEN ISTORIOA

Kontatuko al zenuke hor ageri den istorioa?

Joan

a D

emes

tre

11

18

ARMEN ORDEZ,ETORKIZUNA

Sofia: Ba al dakizu gure herrian, armen ordez,guretzat oso baliagarriak diren produktuakekartzeko proiektu bat gauzatzen ari dela?

Roberto: Sofia, zer esan nahi du horrek?

Sofia: Nire herria asko sufritzen ari da, 16 urtezbizi izandako gerra zibilaren ondorio larrien-gatik.

Gizona: Bai, eta Erromako Bake AkordioOrokorraz bukatu zen 1992an

Roberto: Bukatu al zen gerra?

Sofia: Bai. Baina bake-prozesuari hasiera emanzitzaion arren, FRELIMO eta RENAMO tal-deetako armadek susmo txarrak zeuzkaten, etahonek arazo handiak ekarri zituen; beraz,arma asko gorde ziren leku ezkutuetan eta

azpibideetan. Bakoitzak bere arma ezkutatu zuen etxean, gerra berriro hasiko ote zenbeldur!INTERMON OXFAMeko Kristau Kontseiluakarmen ordez, guretzat baliagarriak izangodiren produktuak aldatzeko proiektua propo-satu du, gure herria birreraiki dezagun.

Gizona: Jakina! Arma bat ez da baliagarria bizi-rauteko: aldiz, aitzurrak etorkizuna lantzekobalio du!

Roberto:Eta zertan datza proiektu hori?

Sofia: Armak produktu erabilgarrien trukealdatzen dira, adibidez, josteko makinen truke,zeinen bidez, jantziak egin daitezkeen, etaetxeak eraikitzeko edo lurra lantzeko tres-neriaren truke. Berriro hasi nahi dugu.

Antzeztu nahi al duzue Mozambike desarmatzeko proiektu hau?

12

19

Ba al dakizue zer den mina bat? Nire herriko egunkaririkospetsuenean, Maputoko Egunkarian, alegia, hemenbehean daukazun artikulu hau argitaratu dute, eta horesaten da, oso gauza arriskutsuak direla minak, eta kalte handia egin digutela gutako askori. Nireherrian arazo larritzat dauzkagu mina hauek, eta askok haien ondorioak jasan behar ditugu...

Zer da mina bat?Lehergailuz betetako

kutxa bat bezalakoa da mina, eta,

zapaltzen denean, eztanda egiten du.

Zertaz eginak daude?

Metalezkoak (detektagarriak direnak), pl

astiko eta

egurrezkoak (detektaezinak direnak).

2000ko azaroaren 24a.

N A Z I O A R T E KO A K

Zeintzuk ote dira konponbideak?

Minak kentzeko prozesua oso zaila da:

• Ez baitago jakiterik non dauden koka-

tuta.• Oso garestia eta ar

riskutsua da.

• Batzuetan, minak kentzen dituzten

enpresa berberak dira minak egiten dituz-

tenak.• Kentzen diren mi

nak baino gehiago

egiten dira urtero.

Minak kentzeko modua EZ EGITEA

eta EZ SALEROSTEA da. 1992an,

mundu osoko zenbait GKEk nazioarte-

ko kanpaina bati ekin zioten, minak egi-

tea, erabiltzea, metatzea, salerostea eta

esportatzea behingoz debekatzeko asmoz.

Mina-motak:

Karroen kontrako minak, ibilgailuak

hondatu eta desegiteko prestatuak.

Pertsonen kontrako minak, jendea zau-

ritu eta hiltzeko prestatuak.

LABURRAK

Zein neurritakoak dira minak? Kontserb

a-lata baten

neurrikoak.

Zertarako erabiltzen dira minak? Etsaia

zonalde

batzuetan ez sartzeko erabiltzen dira; de

fenditu nahi

diren lurraldeak isolatzeko. Baina erasor

ako ere

erabiltzen dira: etsaiari min egiteko, held

uak eta

haurrak bereizi gabe.

Zenbat balio du mina batek? 250 pezetat

ik 30.000

pezeta bitartean.

Eta zenbat balio du mina bat desaktibatz

eak? 35.000

pezetatik 120.000 pezeta bitartean.

Minen ondorioak: besoak eta zangoak g

aldutako

pertsonak; hildakoak; landetan ez dago se

gurtasunik;

ezin da bertan jolas egin, ez landatu, ez a

bereak

eraman, ez ur edo egur bila joan; eta jend

eak alde

egin behar izaten du.

NORK KENDUKO DITUMINAK MOZANBIKETIK?KENTZEN DITUEN KENTZAILEA KENTZAILE ONA IZANGO DA!

20

Egunkariko artikulu honetan oinarriturik, erantzun ondorengo galderahauei:Zer da mina bat?

Zergatik dira hain arriskutsuak?

Zer erosiko zenuke mina baten prezioan?

Zure ustez, zergatik jartzen dira minak?

Zergatik da hain zaila minak lurretik kentzea?

Zein da biderik onena minak baztertzeko? Zein da zure iritzia?

21

13 TXOMIN ENEAKO BARATZEA

Goi-mendietako lurretan gaude. Lur hauetan jende asko bizi da, eta bertan lan egiten du: baserritarrak,nekazariak, artzainak, basozainak, etab. Bertan, familia berezi bat bizi da. Lur hauetako jabea den familiak eskaintza ugari izan ditu azken garaiotan, zonaldea urbanizatu eta etxe-multzo dotoreak egin nahi baitituzte.Eskaintza oso kilikagarria da, baina denak ez daude ados.

Erosle-taldeak 1.200 milioi pezeta ESKAINI ditu lurrak eta Txomin EneakoBaratzea erosteko!!!!!!!!!!!

Langile bakoitzari, 2 milioi pezeta eskaini zaizkio, beren bizimodua berregiteko moduan. Sindikatuak familiari salmenta ez errazteko eskatu die

langileei, diru gutxiegi delakoan.

Egoera oso gatazkatsua da...

Egoera:

Salduko al da Txomin Eneako Baratzea?

22

Behin jokoa amaituta, erantzun ondorengo galderei:

Zein emaitza lortu dituzue? Akordiorik izan al da pertsonaia guztien artean

23

LUR-LANGILEAK

• BASERRITARRAK: JoxeMirenIñaki

• NEKAZARIAK: EdurneJonMikel Jasone

• ARTZAINA: Imanol

• BASOZAINA: Karmele

LUR-JABEAK

• AITONA: Kepa

• SENAR-EMAZTEAK: Olatz Iker

• 2 SEME-ALABA: Irune Unai

EROSLEAKAitzolLeireZorion

BEHATZAILEAK• 5 behatzaile, egoera

orokorra begiratzeko.• behatzaile finko 1, talde

bakoitzeko (langileak,familia eta erosleak).

Zein pertsonaia izan nahi duzu antzezpenaegiteko?

Nola lortu da konponketa? Denek zuzen jokatu al dute?

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

14

24

ZER IKASI DUGU?

Sofiaren istorioan hauxe ikasi dut...

Zure ustez, zer egin daiteke munduko neskato eta mutikoek Sofiak biziizan duena bizi ez dezaten?