INTERES BEREZIA DUTEN ESPEZIEAK

INTERES BEREZIA DUTEN ESPEZIEAK

2013ko MARTXOA-APIRILA70ZENBAKIA

6€ HEZKUNTZA, HIZKUNTZAPOLITIKA ETA KULTURA SAILA

GOBIERNO VASCOEUSKO JAURLARITZA

EZAGUTU ETA BABESTU ITZAZU!EZAGUTU ETA BABESTU ITZAZU!

SAGUZARRA MEHATXATUAK

SAGUZAR BUZTANLUZEA

NATHUSIUS PIPISTRELOA

BARATZ-SAGUZARRA

GAU-SAGUZAR TXIKIA

DAUBENTON SAGUZARRA

GAU-SAGUZARRA

ZOOLOGIA

AURKIBIDEA

Zuzendaria: Fernando Pedro Pérez.Erredakzioburua: Iñaki Landaluze.Kolaboratzaileak: Nerea Urtaran, Miren Alustiza, Oskar Azkona, Fidel Korta. Anaut Paterson, Jon Zubiri, Elena Azkarreta, Xabier Aramburu, Kepa Alustiza.Argazkilari-taldea: Edurne Urkizu, Aitor Zubizarreta, Xabier Urreta, Izaskun Loidi.Maketatzailea: Elena Carriedo.Legezko gordailua: BI-2452-02.ISSN: 1695-4645 Aleak: 4.000 Erredakzioa:Av. Madariaga, nº. 47-6º C - Esc.1 - 48014 BILBAO.Tel: (94) 4 75 28 83. e-maila: adeve.2@euskalnet.net

Hamargarren urtea - 70.zk - 2013ko MARTXOA-APIRILA

Mehatxatutako espezieen dibulga-zioarekin jarraituz, ale berri

honetan "interes bereziko espezieak"ezagutaraziko ditugu, MehatxatutakoEspezieen Euskal Katalogoan ager-tzen direnak.Talde honetan sartzen dira zientziaeta kultura aldetik balioren bat dutenespezieak edo, oso bereziak izandaere, ez dira arraroak, espezie kaltebe-rak ezta desagertzeko zorian hartuak.Espezieen bizilekua hondatzea, neu-rriz kanpo ehizatzea, pozoiak erabil-tzea, bazterrak kutsatzea... gauregungo “garapen” ereduaren adieraz-garri dira, eta eredu horrek ornodun-espezieen biziraupena arriskuan jar-tzen du.Horregatik oso garrantzitsua da espe-zie hauek ezagutzea, gero babestuahal izateko.Aspalditik ornodun-espezieak babes-tu, zaindu eta berreskuratzeko behardiren proiektu, ikerketa, lan eta inber-tsioak martxan dira, baina hori guztialortzeko guztion laguntza ezinbeste-koa da.

Fernando Pedro Pérez(Zuzendaria)

Eskailera sugea...........................4Montpelierko sugea .....................5Murgil handia ...............................6txilinporta lepabeltza....................7txori-zezen arrunta.......................8Lertxuntxo karramarrozalea.........9Sai arrea ......................................10Mirotz zuria ..................................11Gabiraia .......................................12Uroilanda pikarta .........................13Uroilanda txikia ............................14Giloia ...........................................15Kurrilo arrunta..............................16Zankaluzea ..................................17Atalarra ........................................18Kaio iluna.....................................19Zata arrunta .................................20Malkar-sorbeltza ..........................21Martin arrantzalea........................22Erlatxoria .....................................23Lepitzulia .....................................24Okil txikia .....................................25Kalandria .....................................26Txoriandre arrunta .......................27

Kutturlio mokolaburra ..................28Landa-txirta..................................29Ur-zozoa ......................................30Mendi-tuntuna..............................31Pitxartxar nabarra ........................32Ipurzuri horia................................33Harkaitz-zozo gorria ....................34Harkaitz-zozo urdina....................35Zozo papazuria............................36Ur-benarriza.................................37Ezkal-txinboa ...............................38Txinbo papagorrizta.....................39Zozo-txinboa................................40Mendi-erregetxoa ........................41Dilindaria......................................42Belatxinga mokohoria ..................43Erroia ...........................................45Baratz-saguzarra .........................48

Argitaratzailea:Iraungitzeko Zorian Dauden Espezieak

Defendatzeko Elkartea.

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAK DEFENDATZEKO ELKARTEA

ZURE NATUR ETA ZOOLOGIA ALDIZKARIAEUSKAL HERRIKONATURA

EUSKAL HERRIKO NATURA

Urteko kuota: Hamabi ale urtean: 36 euro. TLF.: 94 475 28 83 HARPIDETZA-ORRIAHARPIDETZA-ORRIA

Naturaren Ahotsa Interneten zabaltzen da EuskomediaFundazioaren bitartez, ADEVE eta EUSKO IKASKUNTZA-renarteko hitzarmena dela eta WWW.euskomedia.org/adeve

EHAA-1996ko otsailak 7, asteazkena.3/1996 DEKRETUA, urtarrilaren 9koa, Elkartea herri-onurakoa dela aintzatesten duena.

EDITORIALA

5EH 70 Zk.

4EH 70 Zk.

Europako ofidiorikhandiena da, bi

metro eta erdi neurtze-ra irits baitaiteke; halaere, normalean ez dametro eta erdia bainol u z e a g o a .Gorputzaren lodieranabarmena da; gai-nontzeko ofidioak lirai-nagoak dira. Burualuzea da. Bizkarraldeaberdea edo arrexkada, batzuetan oliba-kolorekoa, eta badituorban beltzak etaalboetan ere orbanhori gutxi batzuk; gor-putzaren aurrealdeaoso belztua du.Sabelaldea horixka da, atzealdean ilunxeagoa.Gazteen kolorea oso deigarria da: bizkarraldean orbanhori, zuri edo arreak ditu, buruan orban argi eta ilunak,eta ezpain-ezkatetan ozeloak ditu. Opistoglifa da, hauda, hortz pozoitsuak ditu masail-hezurraren atzekoaldean. Pozoiak harrapakinak paralizatu, eta, batezere, digestioan entzimak jaria daitezen laguntzen du.Europan ageri den espeziea da, Iberiar Penintsula etaBalkanetan, gertuko kosta-zerrendatan eta Afrikakoiparraldean. Gure lurraldean, Mediterraneoko zonalde-an ageri da, Arabako Errioxan, eta Inglares eta Ebroko

haranetan barneratu eta Sobron ingurua heltzen da.Mediterraneoko sastrakadietan ageri da, dauden basomediterraneo urrietan. Konifero-basoak direla, artadiakdirela eta, batez ere, inguru horretako soro, ureztatze-sail, fruta-arbola eta mahastietan; askotan, baso natu-ralekin kontaktuan ere ageri da. Lehortarra da, egunezibiltzen da, eta erasotzailea da oso; era ikusgarrianbabesten du bere burua aurkariengandik, eta ez dugizakiari aurre egiteko dudarik. Udaberrian parekatzendira; emeek 1,5x5 zentimetroko 4-18 arrautza errutenditu, eta kumeak iraila inguruan jaiotzen dira, eta 25

zentimetrokoak dira. Narrastiak, saurioak zeinofidioak, ugaztunak eta hegaztiak jatenditu.Gazteek sugandilak harrapatzen dituzte.Espezie hau nahiko bakana da, gehienetanpopulazioak ez dira oso ugariak. Badirudi popu-lazioak egonkorrak direla, nahiz eta habitata gal-tzeak hauen beherakada eragin dezakeen.Jasaten dituen mehatxuak hauen dira. Bizi denhabitata eraldatzea, gutxitzea eta suntsitzea; etabeste zenbait kolubridotan bezalatsu, gizakiakbanakoak hiltzea eta errepideetan harrapatzea.Beharrezkoa da populazioen iraupena berma-tzea. Horretarako, animalia hau bizi den habitatazaindu behar da, oso anitza dena, baina betilotuta ageri dena Mediterraneoko baso eta sas-trakadiei. Eta, nola ez, behatutako aleak hiltzea-ri utzi eta errepideetan harrapatzea saihestubehar da.

Ofidio handia da, normalean, ez dametro bat baino luzeagoa, baina

metro eta erdi izatera irits daiteke. Burulaburra eta mutur zorrotza ditu.Bizkarraldea arre argia da eta ezaugarriberezia du: bi banda paralelo marroi ilunditu gorputz osoan zehar, eta gazteetanzeharkako marra batzuek batzen dituzte.Zeharkako marra horiek ematen dieteizena espezieari. Sabelaldea uniformeada, zurixka edo horixka eta orbanikgabea, gazteetan salbu. Aglifoa da, hauda, ez du hortz pozoidunik; beraz, berekoskada ez da gizakiarentzat kaltegarria.Penintsula ia osoan bizi den espezie ibe-riarra da; Frantziako hego-ekialdean ereageri da, kostatik doan zerrenda batean,Italiaraino heltzen dena. Gure lurraldean,Mediterraneoko aldean bizi da, ArabakoErrioxan eta Inglares eta Ebroko harane-tan barneratu eta Sobron ingurua heltzenda.Mediterraneoko sastrakadietan ageri da,dauden baso mediterraneo urrietan, koni-fero-basoak direla, edo artadiak direla,baita soroen bazterretan ere, batez ere,landaredi-eraketa naturalekin kontaktuandaudenetan; belar- eta sastraka-geruzaoparoak ditu gogoko. Espezie lehortarrada, eta egunez ibiltzen da. Gora egiteko oso trebea da;oso sendoa da eta horrek bizkortasun eta krudelkeriaberezia ematen dio. Erasotzailea da, eta asaldatzen duenedozerri aurre egiten dio eta era ikusgarrian defendatzendu bere burua. Udaberriaren amaieran parekatzen dira etaemeak 6 eta 24 arrautza artean erruten ditu, 2x5 zentime-

trokoak. Hainbat harrapa-kin jaten ditu; mikrougaztu-nak, hegaztiak, sugandilaketa muskerrak; estutuz hil-tzen ditu. Gazteek lehe-nengo hilabeteetanmatxinsaltoak jaten dituz-te.Bakan samarra da, etapopulazioak ez dira oso

ugariak. Badirudi egonkorra dela, baina habitata galtzeakpopulazioen beherakada eragin dezake.Espezie honen mehatxuak dira bizi den habitata eralda-tzea, gutxitzea eta suntsitzea, eta beste kolubridoen ger-tatzen den bezala, gizakiak banakoak hiltzea.

Beharrezkoa da popu-lazioen iraupena ber-matzea. Horretarako,animalia hau bizi denhabitata zaindu beharda, oso anitza dena,baina beti lotuta ageridena Mediterraneokobaso eta sastraka-diei. Eta, noski, beha-tutako aleak hiltzeariutzi behar zaio, egun,inolaz ere onesten ezden ekintza baita.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AKESKAILERA-SUGEA(Elaphe scalaris)

MONTPELIERKO SUGEA(Malpolon monspessulanus)

7EH 70 Zk.

6EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Berrogeita hamar zentimetro-tik gorako urtar liraina da.

Lumaje bereizgarria du, batez ereeztei-aroan, buruan bi mototsbeltz eta bi lepoko arre baititu.Gorputzaren behealdea zuria da,eta bizkarraldea iluna, ia beltza;aurpegia zuria da. Lepoa etamokoa luzangak dira. Neguanlepokoak galtzen ditu, bainabereizgarria da, itxuraz gain,masailetako, lepoaren aurrealde-ko eta bularreko tonu zurien etabizkarraldeko tonu ilunen arekokontrasteari esker.Gure lurraldean, Mediterraneokoisurialdean baino ez da bizi.Umatze-garaitik kanpo, aldeatlantikoan ere ageri da, batezere kostan eta estuarioetan.Egoiliarra da, eta ipar-latitudeetatik populazio neguta-rrak etortzen dira.Hezegune natural edo artifizialetara, besteak beste,urmael eta ureztatze-putzuetara, lotuta bizi da.Nahiago du azaleratzen den uretako landaredi ez osodentsoa, eta zenbait metroko sakonera duten ur-aza-lera handiak, landaredik gabeak. Paregabeko urpeka-ria da, murgilketa luzeak egiten dituena. Hegaldiazuzena da, nahiz eta horrela mugitzea asko gustatuez. Arriskuen aurrean, murgildu eta ihes egiten du.

Eztei-dantza oso ikusgarria da:arrak eta emeak aurrez aurre egi-ten dute igeri eta txandakaburuak biratzen dituzte. Habia flo-tagarria egiten du uretan, gehie-netan ertzetik hurbil, uretako lan-dareekin. Urtean behin 3-4 arrau-tza errun ohi ditu; txitak lehenen-go egunetan gurasoen bizkarra-ren gainean lekualdatzen dira.Arrainak, anfibioak, moluskuaketa artropodoak jaten ditu; dietanlandareren bat ere sar dezake.Ugal daitekeen populazioa 70bikote ingurukoa dela uste da, etasoilik Ulibarriko urmaeletan 30bikotek egiten dute habia. Azkenhamar urteetan, geografia- etademografia-hazkunde nabariaegiaztatu da.

Espezie honentzat kaltegarriak diren eraginen arteanaipatzekoak dira batetik, zingira-landaredia suntsitze-ak animalia honen habitata hondatzen baitu; eta bes-tetik, eta neurri txikiagoan, umatze-garaian uren mailaaldatzeak duen eragina.Espezie hau kontserbatzeko bermatu beharko da uma-tze inguruak babestea eta uren oszilazioak gutxitzea;adibidez, urmaelen azken aldeetan ur-geruza presa-tuak sortzea.

Hogeita hamar cminguruko espezie

urtar ertaina da. Eztei-lumajea duenean, buruaeta zintzurra beltzak ditu,eta begien atzean hastenden urre-koloreko moto-tsa dauka. Saihetsakarreak dira, bizkarraldeabeltzezka da eta sabelal-dea zurixka. Buruarensoslaia oso bereizgarriada: gorantz pixka bat kur-batutako mokoa eta beko-ki altua dauzka. Negukolumajean, buruaren goial-dea eta bekokia ia beltzakdira, gorputza eta zintzu-rra gris-lohiak eta popazuria eta zarpaila.Mundu osoan banaketazabala duen espeziea da.Eurasian, Ipar Amerikaneta Hego Afrikan bizi da.Gure lurraldean, hegaztinegutarra da eta ageri dakostaldean –oso arraroa bada ere- eta barnealdean,Ulibarriko urtegian, hain zuzen ere.Estuarioetan eta urtegi handietan bizi da, babestutadauden kostalde eta barnealdeko hezegune handiakbaititu gustuko.Habia egiteko nahiago ditu laku etaurmaelak. Urpekari ona da, eta ur azpian erdi-mailakoiraunkortasuna dauka. Iheskorra da, eta uretan baino

denbora luzeagoa ematendu landareen artean; halaere, neguan ingurune irekia-goetara jotzen du. Oparosamarrak diren kolonietanugaltzen da; habia egiten dusakonera txikiko ur-eremue-tan, landareen artean ezku-tatua. Normalean urteanbehin 3-4 arrautza errutenditu. Arrainak, anfibioak,artropodoak, moluskuak etakrustazeoak jaten ditu.Urtetik urtera, 50 ale negutardaude. Horietako 30Ulibarrin bizi dira. Badirudiazken urteetan ale gehiagoikusi direla, batez ere lurral-dearen barneko hezegunee-tan.Habiak egiteko garaianespezie honen mehatxu han-dienak habitata eraldatzea,aleak harrapatzea eta giza-kiak egindako eragozpenak

direla aipatzen da. Hala ere, negutarra izatearen ingu-ruan ez dirudi arazo handirik duenik.Espezie hau kontserbatzeko komenigarria litzatekeespeziearen negua aldiko behaketa-programarekinjarraitzea, espeziearen eskakizunak eta bilakaeraaztertzeko; horrela, beharrezkoa izatekoan, kontserba-zio-neurriak hartu ahal izango dira.

MURGIL HANDIA(Podiceps cristatus)

TXILINPORTA LEPABELTZA(Podiceps nigricollis)

9EH 70 Zk.

8EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Berrogeita hamar zentimetrorainoko hegazti handia da,eta gorputz mozkotea dauka. Motots luze eta zintzili-

kari nabarmena ugalketa-garaian ikusten dena. Bizkarral-dea arre argia edo horixka da, eta hegoak eta ipurtxuntxu-rra zuriak dira. Buruan etalepoan marra finak edoorbanak ditu. Mokoa eztei-garaian berdexka edourdinxka da, eta punta bel-tza dauka; hanka berdexkaedo horiak ditu neguan, etagorrixkak udaberrian.Eurasiako mendebaldekoerdialdean eta Afrikan age-ri den espeziea da. Gurelurraldean dozena erdi bataldiz behatu da kostaldeaneta Ulibarriko urtegian.Beraz, noizean behin bai-no ageri ez den hegaztimigratzailea da.Umatze-garaitik kanpodagoenean ia edozeinhezegunetan ageri da, bai-na habia egiteko nahiagoditu ur gezak hartutakoeremuak, sakonera txikiadituenak. Bakartia da etaegunez eta egunsentianaritzen da. Udazkenetantalde txikietan batzen da.Hegaldia beste ardeida

batzuena baino azkarragoa da, baina, batez ere lurzorutiklekualdatzen da ongi, landare, kanabera eta adarren arte-an, eta hauetara erraz igotzen da. Kolonietan edo bakarkaegiten du habia, zingira-landaredi, zuhaitz, zuhaixka, kana-

bera edo lezkadietan. 4-6arrautzako errunaldi bakarradute, eta batez ere emeak txi-tatzen du. Bakarka elikatzenda, zelatan edo aukera sortuahala. Dieta animalia urtar edourtarrek osatzen dute.Iberiar Penintsulan badirudiale-kopuruak gora egin duela:Europan ordea, erregresio-joera dauka. Gure lurraldean,behatu direnak beti ale baka-nak izan dira.Populazioen erregresioa era-gin duten faktore nagusiakhauek dira: bizi den habitatasuntsitzea, eraldatzea etadesagertzea, eta umatze-kolo-nietan jasaten dituzten eragoz-penak.Zeharka eragiten duten fak-toreak kontserbatzeko, heze-guneak babestu eta hobetubehar dira, horrek espezieakaurrera egitea eragin baite-zake.

Laurogei zentimetrorainoko tamaina handiko hegaztiada, eta itxura pixka bat mozkotea dauka. Arrea, arre-

urrea eta marraduna da. Goialdea, burua barne, marratuada eta tanto beltzak ditu; behealdea, berriz, argiagoa da.Mokoa hori berdexka da eta hanka berdeak dira.Palearktiko erdialdeko latitudeetan bizi den espeziea da,eta Afrikako hegoaldean populazio bakartu bat dauka.Gure lurraldean migratzailea eta noizean behineko neguta-rra da eta Urdaibain, Txingudin eta Ulibarrin ikusi da.Kostako zein barnealdeko inguru hezeetan bizi da.Habitatari dagokionez, espezie zorrotza da, sakonera gutxi

eta zingiretako landare ugari dituzten hezegune zabaletanbizi baita. Batez ere egunsentian aritzen da, normaleanlandareen artean egoten da bakarka eta erdi ezkutatua,eta kanabera eta adar artean mugitzen da. Gutxitan egitendu hegan eta hargatik animalia hau behatzea biziki zailada. Gehienetan arraren oihuari esker jakiten da bertandagoela, marruarekin nolabaiteko antza duen durundiabaita, hainbat kilometroko distantziatik entzun baitaiteke.Landareen artean egiten du habia handia, lezka edo ureta-ko landareen artean. Urtean behin 5-6 arrautza errun ohiditu. Arrainak, anfibioak, eta uretako beste zenbait ornoduntxiki jaten ditu, bai eta artropodoak, moluskuak, krustazeo-ak eta zenbait landare ere.

Europako populaziorik handienak Holanda, Frantzia, etaAlemanian daude, eta Euskadin lau tokitan baino ez daaipatu. Populazioak beheraka egiten ari dira Europan,nahiz eta Iberiar Penintsulan pixkanaka suspertzen aridela dirudien.Habitat egokirik ez egoteak mugatzen du gure lurraldeanhabiak eraikitzea. Gainera, aipatzekoa da ehiza oraindikbanako negutarrentzat kaltegarri izaten jarraitzen duela.Europan, ehizaren eragin kaltegarriaz gain, gainbehera-ren eragilea da lezkadiak -espezie honen habitat gogo-koena- galdu eta eraldatzea. Halaber, ez da uren kutsa-duraren eragin negatiboa ahaztu behar.Espezie hau kontserbatzeko, gure lurraldeko hezegune-ak babestea ziurtatu eta kostaldean ezkutuko ehizasaihesteko beharrezko neurriak hartu behar dira.

TXORI-ZEZEN ARRUNTA(Botaurus stellaris)

LERTXUNTXO KARRAMARROZALEA( Ardeola ralloides)

10EH 70 Zk.

11EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Metro erdirainoko harrapariertaina da. Sexu-dimorfis-

moa dauka. Arra errauts-grisada eta sabelaldea aria dauka.Hegoek muturraren gainaldeabeltza dute; moko beltza etahanka horiak ditu. Emearen gai-naldea arre iluna da, marratuabehealdea, eta buztana arrea daeta zerrenda ilunak ditu. Buzta-na luzea da bi sexuetan.Banaketa holarktikoa duen espe-ziea da, Europan klima epel etaboreala duten zonetan bizi da.Euskadi osoan zehar ageri da,baina ugariagoa da zonaldeazpi kantauriarrean inguru atlan-tiko eta mediterraneoetan bai-no. Espezie sedentarioa da, bai-na migrazio-mugimendu batzukegiten ditu hegoalderantz, etabeste inguru batzuetako alenegutar batzuk ere heltzen dira.Baso hasi berrietan, andeatu-tako hariztietan, baita txilardi etaotadietan ere egiten du habia.Mediterraneoko isurialdean ereageri da nekazaritza-soroetan,batez ere zereal-soroetan. Ingu-ru kantauriarrean, aldiz, koniferoz edoeukaliptoz birpopulatutako baso gaz-teak aukeratzen ditu habia egiteko.

Zorutik distantzia txikira egiten duhegan, hegoak astinduz edo planea-tuz, hegoak gorantz okertuta, “V” for-

man, irekita dituela. Harrapaki-nen gainera trebeki jausten da.Bakartia da, baina migrazioeta-rako bandoetan biltzen da. Nahi-ko maiz lurreratzen da. Lurzo-ruan egiten du habia, landareenartean, belar eta adarrez balia-tuz. Errute bakara izaten duteurtean zehar, lau edo bost arrau-tzetakoa. Tamaina txikiko ugaz-tunak, lurreko hegaztiak, narras-tiak, anfibioak eta zenbait artro-podo jaten ditu.Gure lurraldean, populazioa,

gutxi gorabehera, 200 bikote ugaltzai-lek osatzen dute, baina populazioarenjoera zein den ez dakigu. Hala ere,Europako makina bat herrialdetan erre-gresio nabarmenean dagoen espezieada.Populazioen erregresioa eragin eta era-giten duten faktoreak dira txilardi etaotadiak bezalako sastrakadiak erretzeaeta luberritzea, eta oraindik hegan egi-teko gai ez diren txitak hiltzea, zereal-lursailetako uztak batzeko makinenondorioz.Espezieari dudarik gabe on egingo lio-keen kontserbatzeko neurria litzatekemendiko sastrakadi edo eta zereal-sai-len erretzea eta luberritzea kontrola-tzea. Era berean, eragingarria litzate-ke nekazariak kontzientziatzea, uztabiltzeko garaian habiak gal ez daite-zen.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK Harrapari handia da, metrotikgorakoa. Burua eta lepoa ez

dituzte lumek estaltzen, lumatxalabur eta zurixkek baizik.Bizkarraldea arre iluna da, etahegoak eta buztana –motza dena-ilunagoak dira. Mokoa eta hankakgrisak dira.Europan eta Asian bizi den espe-ziea da. Europan, berezikiMediterraneoko herrialdeetanageri da. Populazio Iberiarra dagarrantzitsuena. Gure lurraldean,ugaltze-koloniak hiru lurralde his-torikoetan banatzen dira, nahizeta populazioaren zati handienaArabako mendebaldeko mendize-rretan egon. Izan ere, koloniagarrantzitsuenak Valderejo, Sobroneta Salbada Mendilerroan daude.Animalia hau inguru menditsuetakohaitzetan bizi da, baldin eta elikagainahikoa badu, hots, azienda ugaribaldin badute, hildako abereak jatenbaititu. Hegazti planeatzailea da, etadenbora luzez egiten du hegan jate-ko guneen gainean. Gora egitekokorronte termikoez baliatzen da, etahorrek energia gutxi xahutzea ahal-bidetzen dio hegaldia hasi etalekualdatu nahi duenean. Espeziesoziala da, eta kolonietan biltzen dabai ugaltzeko eta bai elikagaia bila-tzeko. Hierarkia hertsi bati jarraitzendiote, batez ere haratustela irenste-rako orduan. Amildegietan egitendituzte habiak, erlaitz eta arrakale-tan, sai-kolonietan. Habiak eskasak dira, barrutik pixka bat forratuak eta

adarrez eginak. Urtean egitenduten errute bakarra arrautzabatekoa da.Gure lurraldean, 350 bikote ingu-ruk egiten dute habia; Araban250 baino gehiagok, 27 kolonia-tan, Bizkaian 57 koloniatan etaGipuzkoa 38 koloniatan. Azkenurteotan populazioek goranzkojoera argia dute. Europan egoeraezberdina da herrialde batetikbestera, batzuetan goraka etabesteetan beheraka egiten baitu-te populazioek.Iraganean, espeziearen erregre-sioaren eragile izan ziren pozoiaerabiltzea eta abeltzaintza esten-tsiboa gero eta urriagoa izatea.Eragile negatibo hauek kontrolatubezain laster populazioak susper-

tu egin dira. Oraindik ere eragitenduten mehatxuen artean honakoakditugu: elektrokuzio bidez edo lineaelektrikoen kontra jotzean hiltzea,ezkutuko ehiza eta umatze-garaiantxangolari eta eskalatzaileek eragin-dako eragozpenak.Espezie hau kontserbatzeko, lineaelektrikoak behar bezala seinalezta-tzen badira, espezie honetako aleakez dira galduko; era berean, umatze-koloniak egiten dituzten harkaitzakbabestea, alegia, umatze-garaianharkaitzetako kirol-jarduerak erregu-latzea, populazioen iraupena ahalbi-detuko du.

SAI ARREA(Gyps fulvus)

MIROTZ ZURIA(Circus cyaneus)

13EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogei zentimetro inguruko espe-zie urtar txikia da. Bizkarraldea

eta alboak arre beltzezkak ditu, lumenertzak oliba-kolorekoak dira eta ildas-ka zuriak dituzte. Behealdea gris oli-ba da, tanto zuriak ditu bularraldean,eta sabelaldea argiagoa da. Mokoaberde-horia da, eta oinarria gorrixkadu. Hanka berde olibak ditu.Europan, banaketa zabala duenespeziea da, eta ekialdeko herrialde-etan ugariagoa da. Gure lurraldean,ugalketari buruzko datu bakarra ezagutzen da. Espezie egoi-liarra da, baina migrazio-garaian, kanpoko zenbait ale etor-tzen dira, eta horietako batzuk gurean ematen dute negua.

Sakonera txikiko uretan bizi da,batez ere ur gezetan, zingira-landarez bateak baina oso trin-koak ez diren inguruetan. Egu-nez eta egunsentian aritzen da.Iheskorra eta behatzen zaila da.Kantauri esker jakin ohi da ber-tan dagoela. Landareen arteanedo hezeguneetako ertzetanezkutatuta egoten da. Bakartiada, gauez egiten ditu migrazio-ak eta ez da askotan hegan ari-tzen. Altuera txikian egiten du

habia, zoruaren gainean, landareen artean, baita lokatze-tan edo sakonera txikiko uretan ere. Urtean bi errunaldi izanohi ditu, 8-12 arautzetakoak. Lokatzetan harrapatzen dituenharrapakin txikiak jaten ditu: intsektu, molusku eta krusta-

zeoak. Landareak ere jaten ditu.Populazio ugaltzailea minimoa da, habia eginduen bikote bakarra ezagutzen baita. Europakopopulazioak badirudi egonkorrak edo, asko jota,gorabeheratsuak direla, aurreko hamarkadetanizandako erregresioaren ondoren.Espezie honen Europako beherakadaren eragi-letzat hartzen dira habitata galtzea eta gizakiakeragindako asaldatzeak.Hezeguneetako espezie hau eta beste batzukkontserbatzeko bideratu behar dira espezie horiekbizi diren inguruetara. Izan ere, zingiretako lan-daredia zaindu eta ahal den neurrian hobetu beharda.

12EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Berrogei zentimetrorainoko harra-pari ertaina da. Itxura arina eta

mehea dauka, batez ere astinaldiazkarreko hegaldietan. Sexu-dimor-fismo nabarmena dauka, emea arrabaino askoz handiagoa baita. Azkenhonek bizkarralde gris urdinxka du, etabehealdea herdoil-gorria da eta ban-da edo erreskada meharrak ditu.Hegoak behealdean marratuak diraeta ilunak gainaldean. Emearen biz-karraldea gris arrexka da eta beheal-dean tonu gorrixkak falta ditu. Mokoeta hanka horiak ditu. Moko eta han-ka horiak ditu.Europan, Asian eta Afrikan banaketa zabala duen espezieada. Gure lurraldean barreiatuta dago, batez ere uren bana-lerroan zehar, eta gainerako lurraldean bakartuago dago.Litekeena da Europako iparraldetik negua igarotzera aleaketortzea.Baso-espeziea da, zuhaitzak dituzten era guztietako habi-tatetan bizi dena. Habia egiteko baso garatuenak aukera-tzen ditu eta elikatzeko, berriz, basoko argiuneak eta hesibiziak dituzten inguru irekiak. Hegaldi abila dauka, baxuagehienetan, ber ingurunean, hots, baso, sastrakadi etazuhaixka-inguruetan erraz mugitzen laguntzen diona. Bakar-tia eta iheskorra da. Zuhaitzetan egiten du habia, enborre-tik hurbil. Urtean behin 4-5 arrautza errun ohi ditu. Batez ereairean harrapatutako hegazti txikiz elikatzen da, eta noize-an behin, artropodo eta ugaztunak ere jaten ditu.Populazioaren tamainaren inguruan datu orokorrik ez dago-enez, Arabako iparraldeko erdialdean, adibidez, 90 bikoteugaltzaile inguru omen daude, eta batez besteko dentsita-tea da 5,83 bikote/100 km2-ko. Alderdi atlantikoan, ordea,habia gutxitan egiten du, baina badakigu Europan erregre-

sio gogorrak pairatu dituela, baina berriki badirudi pixkana-ka suspertzen ari dela.Aipatzen denez, espeziearen mehatxurik handienak dirahabitata eraldatzea eta animalia gutxi ugaltzea, arautzenoskola meheagoa delako, pestizida organokloratuen eragi-nez. Ehizaren eragina ere nabaria da, batez ere gure lurral-dera negua igarotzera datozen populazioengan.Espezie hau kontserbatzeko, tiro bidezko hiltzea gutxitzekoahaleginak egitea komenigarria litzateke, populazio haue-tan berezkoa ez den heriotzaren eragile nabarmena baita.

GABIRAIA(Accipiter nisus) UROILANDA PIKARTA

(Porzana porzana)

14EH 70 Zk.

15EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogei zentimetrotik beherako hegazti urtar txikia da. Biz-karraldea arre gorrixka da, kutsu olibak ditu, bai eta ildas-

ka beltzak eta zipristin zuri irregularrak ere. Kopeta eta masai-la grisak dira, eta hegoak arre beltzezkak. Behealdea grisada, eta zeharka zerrenda beltzak eta zuriak ditu. Mokoa ber-dea da eta hankak arre olibak dira.Banaketa zabala baina irregularra duen Europako espezieada. Gure lurraldean, Araban baino ez da ageri; bertan, biko-te ugaltzaile baten, eta agian beste baten datuak daude. Ber-takoa den populazio urri horretaz gain, espezie migratzaileada, eta beraz, Europatik etorritako aleak ageri dira migrazio-garaian.

Ur geza duten hezeguneetan bizi da, uretako landarediadutenetan, baina ez du oso altua ez eta oso trinkoa izanbehar; neurri txikiagoan ageri da estuario eta ur gazikaraduten inguruetan. Egunez eta egunsentian aritzen da. Ihes-korra da eta ezkutatuta egon ohi da landareen artean, edohezeguneetako ertzetan. Beste uroilandekin gertatzen denbezala, bere kantua entzutea da animalia bertan dagoelaegiaztatzen duena. Migrazioak gauez egiten ditu. Ez da osoigokaria, ez da oso hegalaria ere. Uretako landareen arte-an egiten du habia, uraren mailatik gora; habia plataformatxikia da, eta uretako landareekin egiten du. Urtean 6-9 arrau-tzako bi errute izan ohi ditu. Lokatzetan harrapatutako harra-pakin txikiak jateen ditu: intsektu, molusku eta krustazeoak.Haziak ere jaten ditu.

Populazioa minimoa da, eta segur askihabia noizean behin eta irregularki egitendute. Hau Europako hainbat eskualdetangertatzen ari da, han populazio guztiakbehera egiten ari dira eta.Populazioen erregresioaren eragilea dahezeguneak desagertzea eta eraldatzea.Aipatu izan da ere, migrazioan zehar lineaelektrikoen aurka kolpatu eta hil egiten dire-la.Espezie hau eta hezeguneetako besteespezieak kontserbatzeko neurriak bizidiren ingurura bideratu behar dira. Izan ere,zingira-landaredia mantendu eta babestubehar da, bai eta landarediaren funtzio-naltasun ekologikoa ziurtatu ere.

Tamaina txikiko hegaz-tia da, 30 zentimetro-

rainokoa. Atzealdea naba-rra da, eta orban ilunakditu, ia beltzak. Hegoakmarroi-gaztaina uniforme-ak dira, eta bereziak dirahegan egiten ikustendenean. Sabelaldea grisda. Lepoan ñabarduraurdinxkak ditu eta gainera-ko atalak okreak dira, etazerrenda lausoak dituzte.Mokoa haragi-kolorekoada, eta punta iluna dauka.Hankak grisak dira, etaukitu arrosa daukate.Eurasian banaketa zabala duenespeziea da. Bertako populazio-ak Afrika tropikalera joaten diranegua igarotzera. Gure lurralde-an, udazkeneko eta udaberrikomigrazioetan ageri da, batez erekostaldean zehar. Batzuetan bar-nealdeko hezeguneetan ere ikusidirela aipatu da.Espezie hau belarrez ongi estalitadauden guneetan bizi da, heze-

guneetako ertzetan, baso-etako argiguneetan, ubide-ak dituzten istingadietaneta garaiera nahikoa dutenbazka - labo ran tze tan .Bakartia eta iheskorra da.Landaretza belarkaranezkutatuta egoten da, etahorrek animalia ikusteazailtzen du. Egunsentianaritzen da. Migrazioa,eskuarki, gauez egiten du.Habia landareen arteanegiten du, lurrean. Habia

ezkutatuta egoten da, eta belar lehorrezegindako plataforma bat izaten du. Urteanbehin 8-12 arrautza errun ohi ditu. Intsektu,molusku, har, krustazeo, eta landareak jatenditu.Euskadiko kostaldean noizbehinka baino ezda ikusten. Halatan, oso espezie bakana da.Europan erregresio handia pairatzen ari da.Espezie honen Europako populazioen erre-gresioaren eragileak hurrengoak dira: ingu-rumena eraldatzea, lur hezeak drainatzeaeta nekazaritza areagotzea, azken honekbiodibertsitatearen kontserbazioarekin bate-ragarriak ez diren praktikak erabiltzen ditueta.Espezie hau kontserbatzeko neurriek habiaegiteko guneetan jarri behar dute arretanagusia, hegaztien habitata hobetu eta man-tentzeko.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

UROILANDA TXIKIA(Porzana pusilla)

GILOIA(Crex crex)

16EH 70 Zk.

17EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina ertaina duen limo-etako hegaztia da, 40

zentimetrorainokoa. Zuria daeta atzealdea beltza dauka.Hankak oso luzeak dira, arro-sak, eta hegan egiteanhegaztiaren atzean zintzilikgeratzen dira; horrela, errazbereiz daitekeen itxura har-tzen du. Mokoa luzea, finaeta beltza da. Hegoak beltzakdira goitik eta behetik, eta gal-tzarbeko zuriak ditu. Burukoorban ilunen proportzioa alda-korra da sexu, garai, etabanakoaren arabera.Banaketa kosmopolita duenespeziea da. Negua, batikbat, Afrikan igarotzen du Eus-kadin migratzailea da, etakostaldean eta barnealdeanageri da. Oraintsu, Arabanugaltzen hasi da.Sakonera txikiko hezegunee-tan bizi da, ur gazi zein geze-tan. Batez ere kostaldekourmaeletan eta ibaien behekoaldeetan ageri da. Gure lurral-dean estuarioetan, urtegietaneta barnealdeko urmaeletanageri da. Urertzetan edo ure-tan ikus daiteke. Ibilera geldobereizgarria du. Taldekoia da,

baina migrazioetan izanezik, ez ditu talde han-diak osatzen. Habia egi-teko koloniala da. Habialur gaineko zokogune txi-ki batean egiten du, lan-dareen artean edo lekuia irekian, eta baita sako-nera txikiko uretan ere.Urtean behin hiruzpalauarrautza errun ohi ditu.Intsektu, molusku etaharrak jaten ditu. Elika-gaiok sakonera txikiko

uretako lokatzen ibitik igaroz harrapatzen ditu.Hemen egindako behaketetan, 6 eta 20 indi-biduo bitarteko taldeak ikusten dira. Dirudie-nez, espeziearen populazioa handituz doaazkenaldi honetan. Arabako populazioak,dagoeneko, hogei bat habia ditu.Espezie honen faktore mugatzaileak diragizakiak sortutako eragozpenak, segur askigure lurraldeko hezegune batzuetan habiaegitea galarazten dietenak.Espezie hau kontserbatzeko, hezegunebatzuetan jarduerak eta erabilerak arautze-ak, alegia, pertsona eta animalien sarreramugatzeak, beharbada zenbait bikote finka-tzea ahalbidetuko luke.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina handiko hegaztia da, metro etaerdirainokoa. Hankak luzeak eta beltzak

dira. Grisa da, eta beltzak dira luma primario-ak, estal-lumak, luma sekundarioen atzeal-deko ertza buztanaren muturra. Burua, garon-doa, zintzurra eta aurpegia beltzak dira, etapileoa gorria da. Lepoaren aurrealdeko goikozatia beltza da. Mokoa berdexka nabarra da.Banaketa eurosiberiarra duen espeziea da.Eurasiako hegoaldeko eta Afrikako iparralde-ko hainbat gunetan igarotzen du negua. Espe-zie migratzailea da, eta gure lurraldean migra-zioak iraun bitartean ikus daiteke; egonaldilaburren bat egin dezake urtegietan eta kos-taldean.Habia egiteko sakonera txikiko hezeguneak,lakuak, eta urmaleak aukeratzen ditu. Europako populazio

gehiena Iberiar Penintsulan koka-tzen da. Bertan, negua igarotzendute arteen eta artelatzen artekolarreetan, bai eta laborantza-lurre-tan ere. Migrazioan “V” itxurako tal-deetan egiten dute hegan eta eten-gabe egiten dute garrasi, tronpe-ta-soinuaren antzera. Neguan,etzauntzetatik elikatze-guneetarajoateko taldetan biltzen dira. Habia,landarezko muino txiki batean egi-ten du. Urtean behin bi arrautzaerrun ohi ditu. Hazi eta fruituez eli-katzen da, eta lurrean artropodoeta moluskuak harrapatzen ditu.Negua, Extremadurako lareetan,ezkurrak jaten ditu, batik bat.

Penintsulara 60.000 indibiduotik gora etortzen dira udazke-nean. Euskadin, Gernikan 500 hegazti eta Abran 115behatu dira, uste da bertan detektatu den kopuru han-diena dela. Europako ekialdeko populazioek erregre-sio nabaria izan dute; erdialdekoak eta iparraldekoak,ordea, handituz doaz.Habia egiteko guneetan faktore mugatzaileak hona-koak dira: ugalketa-arrakasta gutxitzea, gizakien era-gozpenen eta linea elektrikoen aurka talka egiteareneraginez. Negua pasatzeko guneetan populazioekpairatzen dituzte larreak gutxitzea, linea elektrikoenaurkako talken ondoriozko heriotzak, isilpeko ehizaeta etzalekuetako eragozpenak.Espezie hau kontserbatzeko neurriak bideratu behardira habia egiteko eta negua pasatzeko guneetara.Horretarako, inguruaren oreka bermatu eta popula-zioak aztoratzen dituzten elementuak deuseztatu behardira.

KURRILO ARRUNTA(Grus grus)

ZANKALUZEA(Himantopus himantopus)

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

18EH 70 Zk.

19EH 70 Zk.

Tamaina ertaineko itsas hegaz-tia da, 60 zentimetro ingurukoa.

Burua, lepoa, beheko atalak, etabuztana zuriak dira. Atzealdea grisiluna da. Hegoek muturra ilunagoadute eta arraun-lumek punta zuriakdituzte. Mokoa horia da, eta behe-ko muturrean orban gorria dauka.Hankak horiak dira eztei-garaian.Gazteek, hainbat urteetan zehar,helduen lumajea lortu arte, naba-rrak dira, eta orbanak eta ildaskakdituzte. Horrek, gazteak beste kaiobatzuen gazteengandik bereizteazailtzen du.Europan, banaketa zabala duenespeziea da, eta kostalde subarti-koetaraino heltzen da. Gure lurral-dean, Gipuzkoako itsasertzeko ekial-deko muturrean ageri da. Gure kos-taldeko beste zenbait puntutanbakan batzuk ageri dira. Populaziosedentarioari iparraldeko latitudee-tako aleak gehitzen zaizkio udazke-nean eta neguan. Hegazti horieknegua pasatzera etortzen dira edobeste toki batzuetara joateko pasa-tzen dira.Espezie hau umatzen da labarretan,uhartetxoetan eta, noizbehinka,

belardietan, dune-tan eta kostaldeinguruko uharri-ere-muetan. Iheskorrada, eta ez du giza-kiaren presentziabeste kaioek bezainondo onartzen.Migrazioak egitenditu kostaldeanzehar. Kolonia da.Habia lurrean egi-ten du, zokogunetxiki batean, etabarrualdea belar etaalgekin estaltzen

du. Urtean behin hiru arrautza erruten ditu.Arrainak, moluskuak, harrak, eta hegazti etaugaztunen arrautzak jaten ditu. Arrantza-ontzien hondarrak, zaborrak, eta sarraskiaere jaten ditu.Gure lurraldean dozena bat bikote baino ezdira geratzen, eta populazioa nahiko egon-korra da. Dirudienez, Europako populazio-ak hedatzen ari dira.Gure lurraldean populazioak hedatzeamugatzen duten faktoreak ekologikoak dira;hain zuzen, antzeko beste espezieekin kon-petentzia daukate.Espezie hau kontserbatzeko, umatze-kolo-nien babesa bermatu behar da gizakiak sor-tzen dituen eraldaketen eta harrapari antro-pofiloen aurrean.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina ertaineko hegaztia da40 zentimetro ingurukoa. Sarri-

tan ingurune erdi idorretan mugi-tzen da, eta marra ilunak ditu.Hegoak nabarrak dira, eta estal-lumen ertzean bi zerrenda zuriditu. Azken ezaugarri horrek hegandabilenean oso erraz bereizteaahalbidetzen du. Buztana zurixkada, marra ilunak ditu, eta muturraia beltza da. Mokoa horia da, etapunta beltza dauka. Hankak horiakdira.Banaketa zirkunmediterraneoaduen espeziea da. Populazionagusiak Iberiar Penintsulan eraErrusian bizi dira. Gure lurraldeanMediterraneoko eskualdean azal-tzen da. Migrazioan zehar Euro-patik datozen ale ugari ikustendira. Horietako asko negua igaro-tzen geratzen dira.Habiak egiten ditu laborantzakolurretan, txilardietan, larreetan, etalanda eta estepa lehorretan. Osolehortarra da eta lurretik arin eta biz-kor mugitzen da. Hegan egitea ezzaio apenas gustatzen era erabatgeldirik, kamuflatuta, egon ohi da.Egunsentian eta gauez aritzen da,eta batzuetan bere jarduera egu-nean zehar luzatzen du. Lagunkoia

da, eta talde txikietan bizi da.Habia lurrean egiten du, lekuirekietan eta zokogune txi-kietan, barnealdea ia estaligabe. Urtean behin bi arrau-tza erruten ditu. Moluskuak,harrak eta artropodoak jatenditu, eta noizbehinka harra-pakin handiagoak ere harra-patzen ditu.Oso gutxitan behatu denez,badirudi bikote ugaltzaileenkopurua oso txikia dela.Europako banaketa-areaosoan erregresio adieraz-garria izan duela egiaztatuda.Erregresioaren eragileakondokoak dira: nekazaritza-ingurunea eraldatzea, ehizaeta gizakiak eragindako era-gozpenak.Orokorrean, beharrezkoa daingurune ireki eta landatuakkontserbatzea, eta inguru-mena errespetatzen dutennekazaritza-jarduerak sus-tatzea.

ATALARRA(Burhinus oedicnemus)

KAIO ILUNA(Larus fuscus)

20EH 70 Zk.

21EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko hegaztia da, 20zentimetro ingurukoa. Sorbeltz

arrunt ezagun eta hiritarra bainodezente handiagoa da. Goialde osoanabarra du. Hegoak ere marroiak dira,pittin bat distiratsuak, luzeak eta pun-tazorrotzak. Behealdea zuria da, etabularrean marra nabar-grisa dauka.Buztanaren beheko estal-lumaknabar grisaxkak dira. Buztana urkila-tua dauka.Mediterraneoko banaketa duen espe-ziea da. Gure lurraldean, banalerro-ko mendilerroetako eta Mediterraneoko eskualdeko amil-degietan ageri da, batez ere Arabako mendebaldean. Uda-koa eta migratzailea da. Barneko mendietako harkaitzetan

baino ez da bizi. Labarretako biotopo ter-mofilo erdi idorretako ohiko espeziea da.Hegazti oso hegalaria da, hegaldi arinadaukana eta planeatu ere egiten duena.Taldekoia da. Umatze-guneen inguruanegiten du hegan, talde zaratatsuetan etaera ikusgarrian. Egunez eta egunsentianaritzen da. Habiak kolonietan egiten ditu,amildegi eta arrakaletan; batzuetanzubietan eta eraikinetan ere bai. Kopa-itxurako habia egiten du, bere listuare-kin, lokatzarekin eta lumekin egiten dutenmasa batekin. Urtean behin bi edo hiruarrautza erruten ditu. Intsektujalea da;

horrela, aireko planktona baino ez du jaten.Ageri den tokietan ez da espezie oso oparoa, baina sarri-

tan behatzen da. Nahiz eta datu asko ez izandirudienez populazioak egonkorrak dira. Besteeskualde batzuetan espeziea hedatzen ari da,populazioari eta eremu geografikoari dagokio-nez.Populazioen atzerakadaren eragileen artean aipa-tzekoa da pestiziden zeharkako eragina, bereharrapakin-eskuragarritasuna gutxitzen baitute.Espezie hau kontserbatzeko, umatze-kolonieiberebiziko arretaz jarraitu behar zaie. Dena den,kolonia horiek beste espezie mehatxatu batzue-kin batera osatzen dituzte; beraz, beste espe-zieei bezala, honi ere beharrezko lasaitasunabermatu behar zaio.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko hegaztia da, 25zentimetro ingurukoa. Burua

nabarmena da, mokoa motza etaahoa oso zabala baititu. Hegoak etabuztana luzeak dira. Goialdea nabargrisa, okrea eta beltzez zipriztinduada. Hegoak arre ilunak dira, eta orbangaztaina eta grisak ditu. Buztananabarra da, eta orbanak ditu. Behe-aldea okrea, horixka da, eta zehar-kako ildaska ilunak ditu. Zintzurrarenalboetan orban argiak ditu. Mokoabeltza eta hankak nabarrak dira.Palearktikoan zehar banaketa zabala duen espeziea da.Gure kontinenteko latitude garaienak ekiditen ditu. Gurelurraldean oso sakabanatuta dago. Halatan, mendietako gai-lurretan bakarrik falta da. Populazioak, hemen, migratzaile-ak eta udakoak dira eta udazkenean latitude epelagoetara

joaten dira.Ia ingurune guztietan bizi da,zuhaizti handi eta trinkoetan izanezik. Nahiago ditu landare txikizeratutako landarediak, besteakbeste, txilardiak, iralekuak, larre-ak eta bazkalekuak. Landaza-baletan eta hostozabalen etakoniferoen basoen soilguneetanere ageri da. Gauean eta egun-sentian aritzen da, eta egunezhartzen du atseden. Hegaldia isi-

la, gozoa eta alderraia da, eta txiri ugari egiten ditu. Bakar-tia da, baina migrazio-garaian talde txikiak osatzen ditu.Habia lurrean egiten du, zokogune txiki batean. Bertan esta-li gabeko habia motza egiten du. Urtean bi aldiz bi arrautzaerrun ohi ditu. Batez ere, airean harrapatzen dituen intsek-tuez elikatzen da. Batzuetan, harrapakinak lurrean ere harra-

patzen ditu.Lurraldeko zati zabaletan ohiko espeziea da. Hala ere,populazioaren dentsitatea ez da oso handia. Europa-ko populazioak erregresio gogorrean daude.Populazioen erregresioaren eragile nagusiak dira habi-tata eraldatzea, batez ere nekazaritza-lurrak, azkenal-dian, laborantza intentsiboak egin eta pestizidak gehie-gi erabiltzen baitira. Hesi zinegetikoen aurka jota etaibilgailuek harrapatuta ere hainbat banako hiltzen dira.Espezie hau kontserbatzeko neurriak umatze-habita-tak hobetzera eta kontserbatzera bideratu behar dira,eta horretarako nekazaritza-jarduerak zentzuzkoak izandaitezen sustatu behar da.

ZATA ARRUNTA(Caprimulgus europaeus)

MALKAR-SORBELTZA(Apus melba)

22EH 70 Zk.

23EH 70 Zk.

Tamaina ertaineko hegaztia da 25zentimetrorainokoa. Nahastezina

da dauden kolorazio biziari esker. Arra-ren kopeta zuri-berdexka da, lepoa etaatzealdea gaztaina gorrixka, eta horix-kagoa da sorbalda eta ipurtxuntxurre-rantz joan ahala. Goiko estal –lumaketa buztana berde urdinxkak dira, etalema-lumek mutur ilunak dituzte. Hego-en luma primarioak urdin nabarrak diraeta sekundarioak gaztaina gorrixkak,muturrak ilunak dituzte, eta behealdeagaztaina argia dute. Mozorro beltzadauka eta zintzurra horia da. Bularra eta sabelaldea berdeurdinxkak dira. Emea argiagoa eta berdexkagoa da. Mokoaluzea, kurbatua eta beltza da. Han-kak nabarrak dira.Banaketa zirkunmediterraneoaduen espeziea da. Gure lurralde-an eskualde mediterraneoan bizida. Udakoa eta migratzailea da.Klima mediterraneoa duten tokie-tan bizi da.koloniak osatzen dituzuhaitz sakabanatu batzuk dituz-ten eremu irekietan, gehien bat alu-bioi-lautada eta ibaiertzetan. Hegal-di trebea dauka, eta harrapakinakairean harrapatzen ditu. Planeatuegiten du eta batzuetan telefono

harietan pausatzen da. Migra-zioetan talde handiak osatzenditu. Kolonietan ugaltzen da.Habia egiten du materialik gabe,lurrezko paretetan eta ezpon-detan industen duen 2,5 metro-rainoko tunelaren amaierandagoen ganbera batean. Ber-tan, urtean behin lau eta zazpiarrautza bitartean errun ohi ditu.Aireko intsektuek elikatzen da,eta gehien bat erleak jaten ditu.Ez da ugaria, baina bere bana-keta-arean ohikoa da. Litekee-

na da lurraldea orain dela gutxi kolonizatu izatea, eta diru-dienez, hedatzen ari da. Iberiar Penintsulan eta Europako

zenbait herrialdeetan erehedatzen ari da. Dena den,populazio batzuen erregre-sioa ere egiaztatu da.Espezieak nozitzen dituenmehatxu nagusiak dirabere umatze-tokiak suntsi-tzea eta legez kanpoko ehi-za.Kontserbazio-neurriek ziur-tatu behar dute umatze-koloniak babestea etaibaien ekosistemak egoeraonean mantentzea.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko hegazti ikusgarria da, 15 zen-timetro ingurukoa. Gorputza potxoloa dau-

ka eta mokoa luzea eta zuzena da, harrapaki-nak heltzeko erabiltzen duena. Hegoak biribil-duak eta buztana laburra dira. Goiko atalakberde urdinxka distiratsuak dira, eta behekoakgaztaina gorrixkak. Lepoan eta zintzurreanorban zuriak ditu. Buztana urdina da. Mokoabeltza da, eta oin gorrixkadauka. Hankak gorriakdira.Mendebaldeko Palearkti-koan banaketa zabaladuen espeziea. Horrela,klima boreala duten gune-etatik Mediterraneorainohedatzen da. Gure lurral-dean ere, oso sakabana-tuta dago.Ibaietako erdiko behekoibilguetan bizi da, ur gar-bia eta ertzetan landarediadutenetan. Bakartia da,

baina udazkenean familia-talde txikiak osatzen ditu. Hegal-di zuzena eta arina dauka, eta ibaien ibilguak altuerabaxuan igarotzen ditu tximista urdin txika bailitzan. Habiaegiten ditu ibaiertzetako hondarrezko paretetan eta ezpon-detan, bai eta ibaiaren presen azpian ere. Horretarako,metro bateko luzerainoko tunel bat zulatzen du, bukae-ran ganbera bat duena, eta bertan habia jartzen du, ia

materialik erabili gabe. Urtean bi errunaldi izaten ditu, etabakoitzean sei edo zazpi arrautza errun ohi ditu. Zelatan ehi-zatzen du. Halatan, harrapakinak harrapatzeko, adar bate-tik uretara amiltzen da zuzenean. Arrain txikiak, intsektuaketa uretako larbak janez elikatzen da.Gure lurraldean 200 bikote baino zertxobait gutxiago dau-dela uste da. Urteak aurrera joan ahala pixkanaka gutxituda. Populazioaren atzerakada hori Europako beste hainbatherrialdetan ere gertatzen ari da. Hala eta guztiz ere, espe-zie honen populazioek gora-behera asko izaten dituzte.Populazio hauentzako mehatxuak dira ibaiak kutsatzea etaibaietan egiten diren lanak: dragatzen, zuzenketak edo bide-ratzeak.Ubideen eta ibaiertzen ezaugarriak eta uren kalitatea hobe-tzeak, espezie honen populazioak hobe daitezen eta aurre-ra jarrai dezaten lagunduko.

MARTIN ARRANTZALEA(Alcedo atthis)

ERLATXORIA(Merops apiaster

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

24EH 70 Zk.

25EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Txolarre baten tamainako okila da, 15 zen-timetro ingurukoa. Ar eta emeen artean

dimorfismo arina dago. Arrek buruan masailzuriak dituzte, bibote antzekoa beltza da,kopeta zuria, txanoa goria eta garondoa bel-tza. Emeek kopeta zuri-lohia dute eta pileoaeta garondoa beltzak dira. Atzealdean etahegoetan marra beltz eta zuriak ditu. Buzta-naren erdialdea beltza da eta alboetan marra-tua. Beheko atalak argiak, zertxobait marra-tuak dira. Moka beltza da eta hankak gris ber-dexkak dira.Palearktikoan banaketa zaba-la duen espeziea da. Gurelurraldean zehar sakabanatu-ta dago, baina ez dira popula-zio dentsoak. Neguan, zertxo-bait barreiatzen da.Espezie hostoerorkorren baso-etan bizi da, batez ere, hariz-tietan et ibaiertzeko zuhaixke-tan. Baso zabaletan zein una-da txikietan bizi da. Halatan,landazabalean aski ohikoa da.Zuhaitzetako gune garaietanbizi da. Hegaldia izurtua etageldoa da. Habia zuhaitzetakohutsuneetan egiten du; barrun-be txikia egiten du. Horrela,sarrerako tunel kurbatua gan-bera txiki eta luzanga bateanamaitzen da. Ganbera hori ezdu estaltzen, eta bertan, urte-an behin, lau eta sei arrautzabitartean errun ohi ditu. Gehienbat intsektuek elikatzen da, bai-na batzuetan landareak jatenditu, batez ere fruitu txikiak.

160 bat bikote daudela uste da.Penintsulako populazioa, Euro-pako beste herrialde batzuetangertatzen den legez, erregre-sioan dago.Habitata eraldatzea da atzera-kadaren eragile nagusia. Izanere, heskaietako, ezpondetakoeta urertzetako zuhaitz zaha-rrak kentzen dira, mozketa-ziklolaburra duten espezieekin egi-ten dira baso-berritzeak, etalorategi eta parkeetan eregehiegi moztu eta inausten da.Espezie hau kontserbatzekoneurriak bideratu behar hariz-tiak eta beste espezie hosto-galkorrak, oin askeak etazuhaitz zaharrak kontserbatu-ko dituzten kudeaketak egitera.Halaber, ur-ertzak eta zuhaitzakdituzten heskaiak zaintzea erebultzatu behar da, batez erelandazabalean.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko hegaztia da, 15 zen-timetrorainokoa. Kolorazio oroko-

rra nabar-grisaxka da, eta orban arrebermikur finak ditu. Inguratuta dagoe-la uste duenean, burua modu deiga-rrian biratzen du. Babes-mekanismogisa ulertu behar da. Hortik dator, hainzuzen, eman zaion izen arrunta. Buruanabarra da, eta lumen ertzak ilunakdira. Hegoen goialdea nabarra da, etabehealdea gorrixka eta grisa. Buzta-nak marra gris eta nabarrak ditu. Bula-rra eta sabelaldea nabar gorrixkak etamarratuak dira. Mokoa eta hankaknabarrak dira.Banaketa palearktikoa duen espezieada. Gure lurraldean oso sakabanatu-ta dago eta eskualde atlantikoan nahi-ko ohikoa da. Udako espeziea da.Landazabal atlantikoan bizi da; zuhai-tzak sastrakadiak eta fruta-arbolen lan-daketa helduak dituzten inguruetan.Ingurune horietan habia egiteko zulo-guneak eta elikatzeko larreak ditu. Ere-

mu horietatik kanpo, inoizzuhaitz hostoerorkorren basoe-tan ere ageri da, batez ere erka-meztietan, hauen argiune etaertzetan. Zuhaiztarra da; halaere, batzuetan lurrean mugitueta pausatzen da, bertan elika-tzen baita. Habia egiten duzuhaitzen zuloguneetan eta gizaeraikinen hutsuneetan, eskuari,garaiera baxuetan. Habia egite-ko ez du materialik erabiltzen.Urtean errunaldi bakarra izan ohiditu, zazpi eta hamar arrautzabitartekoa. Intsektuak janez eli-katzen da, ia inurriak baino ezditu jaten.Landazabal atlantikoan, 10 hek-tareako 0,2 eta 2,1 indibiduobitarteko dentsitatea du. Diru-

dienez, populazioak gutxitu egin dirabai hemen eta bai Europako besteherrialde batzuetan.Populazioen erregresioaren eragile-ak dira, batetik, nekazaritza areago-tzeak larreetako formizido-kopuruatxikitzea eragin du, batez ere lursailmarjinalak desagertu direlako etapestizidak gehiegi erabiltzen direla-ko. Bestalde, habiak egiteko toki gutxidute, zuhaitz zaharrak falta baitira.Kontserbazio-neurriak bideratu behardira landazabala kontserbatu etahobetzera. Leku horietan zuhaitz hel-duen proportzio egokia mantendubeharko litzateke.

LEPITZULIA(Jynx torquilla)

OKIL TXILIA(Dendrocopos minor)

26EH 70 Zk.

27EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko hegaztia da 15zentimetrorainokoa. Ez da oso

deigarria. Orokorrean lur-kolore argiadu. Atzealdea arre gorrixka da, etaildaxka edo zerrenda ilunak ditu.Buruaren goialdea zertxobait gorrix-ka da; txanoa du, pixka bat tentea izandaitekeena. Behealdea zuri lohia da,eta alboetan eta bularrean marragehiago ditu. Lepoaren albo bakoi-tzean orban beltz laburra dauka,espezie honen bereizgarriak direnak.Hegoak arreak dira, eta lumek ertzzuriak dituzte. Mokoa horia da etahankak arreak dira.Banaketa zirkunmediterraneoa duenespezie da. Gure lurraldean, Araba-

ko Errioxan ageri da, baita bestepuntu bakanen batean ere. Uda-ko espeziea da.Espezie hau bizi da mahastietaneta larre xerofiloak dituzten ereingabeko lursailetan, eskuari, eremuerdi idorretan edo estepa-lurretan.Taldekoia da. Taldetan egiten dutehegan, altuera txikian, eta askotanlurrean ez dira antzematen.Zuhaitz eta zuhaixketan ez da iainoiz pausatzen. Habia egiten dulurreko zokogune txikietan, metalumak erabiliz kopa sakon batenitxura duen habia eraikitzen du.Urtean birritan hiru eta bost arrau-tza artean errun ohi ditu. Artropo-doak eta haziak jaten ditu.

Uste da espezie honen dentsitatea 10 hektareako0,4 indibiduokoa dela. Bere joera ez da ezagutzen,baina Penintsulako populazioa erregresioan dago.Euskadin, espezieak behar duen ingurunearenzabalera oso murritza da, eta hori dela eta da hainurria espezie hau. Gauza bera gertatzen zaie este-pakoak diren beste espezie batzuei ere. IberiarPenintsulan, batik bat, laborantza intentsiboek era-giten dute erregresioa, habitat erabilgarria gutxi-tzen baitute.Espezie hau kontserbatzeko neurriak bideratubehar dira Mediterraneoko eskualdean bizi deningurunea mantentzera eta egungo ustiaketa-sis-temari eustera.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Alaudido handia eta sendoa da,19 zentimetrorainokoa. Oroko-

rrean, lur-kolorekoa da, eta lumenertzak argiak eta grisak dira. Buruanabar grisaxka du, eta atzerantzluzatzen den bekain zurixka dauka.Bularra okrea da, marra batzuk ditu,eta idun erdiaren itxurako orban bel-tzak ere bai. Sabela zuri-lohia da.Hegoak nabar ilunak dira. Lumasekundarioen ertzak zuriak dira etaazpialdea oso iluna dute. Buztananabarra da, eta ertz zuriak ditu.Mokoa sendoa eta hori-nabarra da.Hankak nabarrak dira.Mundu osoan banaketa zabala duenespeziea da. Mediterraneoan, Itsa-so Beltzean, Ekialde Hurbilean etaAsiako erdialdean ageri da. Gurelurraldean, populazio txikia bakarrabizi da, Mediterraneoko eskualdean.Toki zabaletan bizi da; laborantza-lur

eta lugorri zabaletan, belar erru-deralak dituztenean eta inguruanzereal-soroak daudenetan. Talde-koia da. Talde oso sinkronizatue-tan egiten du hegan, lurretik nahi-ko gertu. Lurretik mugitzeko abilada. Habia kolonia laxoetan egitendu, lurreko zokogune txikietan, lan-dareen babespean, belar lehorrakerabiliz. Urtean birritan lau edobost arrautza errun ohi ditu.Gehien bat artropodoez elikatzenda, baina molusku, har eta haziakere jaten ditu.Populazioa 50 bikotetik behera-koa da. Kopuruak gora edo behe-ra egiten du erabilgarri duen habi-tataren azaleraren arabera. Ibe-riar Penintsulan gainbeheran dago.Gure lurraldean aipatzekoa daingurunearen muga naturalak fak-tore mugatzaileak direla, espezie-ak aurrera egitea ekiditen baitu.Penintsulan, atzerakadaren eragi-leak dira nekazaritza areagotzea-ren ondorioz ingurunea eraldatzea,eta azalera zabalak ureztatzea.Espezie hau kontserbatzeko ego-kia izango litzateke laborantzentxandaketak egitea eta lurrak aldibaterako uztea. Era berean, neka-zaritza-inguruneen biodibertsitateahobetuko litzateke.

KALANDRIA(Melanocorypha calandra)

TXORIANDRE ARRUNTA(Calandrella brachydactyla)

28EH 70 Zk.

29EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikikohegaztia da, 15

zentimetro ingurukoa.Bizkarraldea arre-gri-saxka da, nahiko uni-formea. Bekaina osonabaria da, zurixka.Behealdea zuri krema-kolorekoa da. Bularraeta alboak gaztainagorrixkak dira, pixkabat marratuak. Hego-ak arreak dira, etalumek ertz horiak dituz-te. Isatsa arrea da, etaertzak krema-kolore-koak dira. Mokoa arreiluna da eta hankakarre horiak dira.Europa, Asia eta Afri-kako iparralde gehiene-an agertzen den espe-ziea da. Gure lurralde-an bakarrik gunemediterraneoan etagune azpikantauriarra-ren hego-erdialdeanazaltzen da, Eremuzabal honetatik kanpoere populazioaren batedo beste bizi daiteke.Espezie hau udakoa etaSaharaz bestaldekomigratzailea da.

Deforestatutako guneetan bizi da, erliebe leun eta girolehorretan, larre xerofilo edo sastraka herrestariakdauden lekuetan, eta baita ertzetan heskaiak dituz-ten lehorreko laborantzetan ere. Lurrean egoten da,eta lurretik abileziaz mugitzen da. Bere hegaldia baxuaeta uhindua da. Migrazioan talde txikiak osatzen dituz-te. Lurreko zokogune txikietan egiten du kopa-itxuraduen habia, landareen hondarrak erabiliz eta barrual-dea tapizatuz. Oro har, urtean birritan hiru eta bostarrautza artean erruten ditu. Lurrean harrapatzendituen artropodoez elikatzen da.Euskadin 3.500 bikote daudela uste da. Penintsula-ko eta Europako populazioak erregresioan daude.

Bere populazioen eta banaketa-arearen erregresioaren eragile-ak dira, oro har, lurraren erabile-rak aldatzea. Hala nola, sastra-ka xeheen baso-berritze naturaledo artifizialak egitea, abeltzain-tza estentsiboa uztea eta tradi-ziozko nekazaritzaren lursailaklaborantza intentsiboko lursailbihurtzea.Espezie hau kontserbatzekoneurriak, habitata irizpide ekolo-gikoak kontuan hartuta erabil-tzera bideratu behar dira. Hala-tan, artzaintza eta sastrakadiakkontserbatzea bultzatu behar da,egokiak diren tokietan.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko lurrekohegaztia da, 15 zentimetro

ingurukoa. Kutturlio arruntarekinbereiztea zaila da. Goialdea arregrisaxka da, luzeran marrak ditueta orban ilunagoak ere bai. Isa-tsaren goiko estal-lumak gorrix-kak eta hegoak grisak dira.Lumazko gandor arre iluna dau-ka, oso bereizgarria, normaleantente eramaten duena. Zintzu-rra argia da, eta alboetan orbangorrixka gutxi batzuk ditu. Behe-aldea arre argia da, orbanikgabea, bularrean izan ezik, ber-tan orbanak nabariak baitira.Mokoa eta hankak arre kolore-koak dira.Banaketa Afrikako iparraldeanduen espeziea da. Iberiar Penintsula osoan bizi da, isu-rialde atlantikoan izan ezik. Gure lurraldean Mediterrane-oko eskualdean ageri da, eta nahiko mugatua da.Lursail mistoetan bizi da, larre xerofiloak, ezkaidiak, erro-mero-sasiak eta arte-sastrakadiak agertzen direnetan, hainzuzen ere. Halaber, harritza eta gutxi landutako eremue-tan ere azaltzen da. Hegazti bakartia da. Noizbehinka biko-teka edo talde txikietan ikus daiteke. Bere hegaldia baxuaeta uhindua da. Askotan pausatzen da. Lurreko zokogu-ne txiki batean egiten du habia landareak, ileak eta lumakerabiliz. Urtean bi edo hiru errunaldi egiten ditu, eta bakoi-tzean hiru edo lau arrautza errun ohi ditu. Haziez elikatzenda eta artropodoak ere harrapatzen ditu.

Euskadin, populazioa 50 bikotetik beherakoa dela usteda. Penintsulako populazioa erregresioan dago.Gure lurraldean, espezie honen agerpena mugatzenduen faktorea da espezieak behar duen ingurunearenzabalera oso murritza dela. Gauza bera gertatzen zaieestepetako beste espezie batzuei ere. Beraz, faktoremugatzaileak ekologikoak dira. Iberiar Penintsulan, labo-rantza intentsiboek eta baso-berritzeek eragiten dutebatik bat populazioen atzerakada, habitat erabilgarriagutxitzen baitute.Kontserbazio-neurriak espezie honek Mediterraneokoeskualdean erabiltzen duen ingurunea mantentzera bide-ratu behar dira.

KUTTURLIO MOKOLABURRA(Galerida theklae)

LANDA-TXIRTA(Anthus campestris)

30EH 70 Zk.

31EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hemezortzi zentimetrorainokotamaina txikiko hegaztia da.

Burua eta bizkarraldea grisak diraeta luzetara orban arreak ditu. Hego-etan bi ilara fin osatuz, punta zuriakdituzten estal-luma beltzezkak ditu.Arraun-lumak arreak dira eta ertzokreak dituzte. Buztana arrea da, etazenbait luma ditu orban horiak etapuntan orban zuri lohia dituztenak.Zintzurra zuri lohia da, eta tanto bel-tzak ditu; bularra eta sabelaldea gri-sak dira. Saihetsaldean gaztaina-kolore oso bereizgarria du. Mokoa beltza da, oinarri zuriaduena, eta hankak arre-arrosak dira.Eurasian banaketa zabala duen espeziea da; batez ere,Europako erdialde, hegoalde eta ekialdeko mendiguneak

hartzen ditu. Gure lurraldean,banalerroko mendietako ingurugarai eta harritsuetan bizi da,eta ez da 900 metrotik beheraageri. Migratzaile partziala da,gure lurraldea mendilerro muga-kideetako populazioak etorri ohidira. Neguan, ordea, umatze-zonetan egoten da, batez bes-te, altuera txikiagoetan.Malkar handiko inguru mendi-tsu garaietan bizi da, harrizko

estaldura oparoa, zuhaitzik ez eta sastrakadi gutxi dituztenaldeetan. Bakartia da, hegaldi baxua eta laburra du, eta lurre-ratu bezain laster ezkutatzen da. Migrazioen aurretik fami-lia-taldeak izan ohi diren bando txikiak osatzen ditu. Lurre-an, harrien artean edo harkaitzetako arrakaletan egiten du

habia, kopa-formakoa, landareez egina eta barrual-dea tapizatua izaten duena. 3-5 arrautza errun ohiditu urtean behin edo bitan. Artropodoz elikatzenda, eta har, molusku eta landare-haziekin osatzendu dieta.Azken urteetan egonkorra den 30 bikote ingurukopopulazioa balioesten da.Ez du ageriko faktore mugatzailerik, eta mendigoi-zaleen aurrean ez da asaldatzen.Kontserbazio-neurriak bideratu behar dira mendi-inguruak eta hauen aniztasuna bere horretan man-tendu eta iraunaraztera; nolanahi ere, bereziki erre-paratu behar zaio sua egiteari, batez ere ugalketa-garaian.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hemezortzi zenti-metrorainoko

hegazti txikia da.Mozkotea da, etaitxura tripontziak etabuztan laburrak are-agotu egiten dute

duen itxura lodikotea. Burua eta garondoa arre ilunak dira,eta gainerako bizkarraldea gris beltzezka da. Hegoak arrebeltzak dira. Buztana motza eta gris iluna da. Zintzurra etabularra oso zuriak dira, eta sabelaren atzealdea arrea da.Mokoa arre beltzezka da eta hankak arreak dira.Espezie menditarra da, Europan Asian eta Afrikan bizi dena.Gure lurraldean sakabanatuta ageri da, eta lurraldearenherena hartzen du. Lotura handia du inguru menditsu eta

kostako ibaiekin.Hondoan txintxarrak eta ertzetan haitzak dituzten errekete-tako goiko ibilguetan, ibai malkartsuetan bizi da espezie hau,ur-jauziak eta ur-lasterrak, ur gardenak eta sakonera gutxidituzten aldeetan. Ibilguan zehar agertzen den landarediakez dio axolarik. Lurraren arrasean egiten du hegan, zuzen,apeu ozena egiten duen bitartean. Erraztasun handia dau-ka murgildu eta urpean igeri egiteko; ur azpian ibiltzeko eregai da. Errekatik ateratzen diren harrietan pausatzen damaiz. Bakartia da, eta ugalketa-garaian bikoteka batzen da.Ur-mailaren gainetik egiten du habia, ezpondetako zulo edoarrakalaren batean, edota enborren baten oinarrian, zen-baitetan ur-jauziren batez babestua dagoena. Goroldioz egi-ten du kopa-formako habia, eta barrualdetik tapizatu egitendu. Urtean zehar 2-3 errunaldi izan ohi ditu, bakoitza 4-5

arrautzetakoa. Uretako intsektuek elikatzen daeta dieta osatzen du molusku, krustazeo, hareta arraintxoekin.Euskadin populazioa 100-250 bikote ugaltzai-lek osatzen dutela uste da. Populazioak azkenhamarkada hauetan beherakada nabarmenaizan du. Europako beste zenbait herrialdetanespeziea erregresioan dago egonkorra da.Populazioen erregresioaren eragileak dira espe-ziea bizi den ingurunea eraldatzea, eta bere-ziki, urak kutsatzea. Izan ere, ur-zozoa urarenkalitatearen adierazle ona da.Espezie hau kontserbatzeko neurriak espe-zieak erabiltzen dituen ubideak hobetzera etairaunaraztera bideratu behar dira.

UR-ZOZOA(Cinclus cinclus) MENDI-TUNTUNA

(Prunella collaris)

32EH 70 Zk.

33EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamabost zentimetrorainoko txoritxikia da. Sexu-dimorfismoa dau-

ka. Arrek gainalde okre gorrixka duteeta ipurtxuntxurra eta goiko estal-lumakkrema-zuriak. Hegoak beltzak dira,buztana zuria da, eta muturreko marraeta erdialdeko lumak beltzak ditu.Honek, txoriari hain berezia den alde-rantzizko “T”-aren diseinua ematen dio.Beheko aldeak krema-zuriak dira.Burua zuria da, zintzur krema-kolore-koa, eta belarrien ingurua beltza. Eme-ak gainalde arrea edo gaztaina etahoria du; ipurtxuntxurra zuria eta hego-ak arreak dira. Behealdeak okre argiakdira eta zerrenda superziliarra horiada. Mokoa eta hankak beltzak dira.Mediterraneoan, Afrikako ipar-mende-baldean eta Ekialde Hurbilean bana-keta zabala duen espeziea da. Gurelurraldean, Mediterraneoko eskualde-ra mugatzen da, eta inguru subkan-tauriarrean populazio bakarturen batere badago. Udako espeziea eta Saha-raz bestaldeko migratzailea da.Basoa galdu den inguru harritsu edoerdi idor irekietan bizi da, altitude txi-kian, landaredi-estaldura txikiko ingu-ruetan, eta sakabanatuta erromero,ezkai eta abaritzaren zuhaixka txikiakagertzen diren inguruetan. Otalurretaneta mahasti, olibondo eta soroetakoertzetako zuhaixketan ere agertzen da.Hegaldia altuera txikikoa, azkarra eta

laburra izan ohi da. Harri edo zuhai-tzetan lurreratzen da eta lurrean osoabila da. Lurreko sakonunetan egi-ten du habia landareak erabiliz, harriedo mulu baten ondoan. Kopa-for-mako habia da, sarrera albo bate-an duena eta barrualdea estaliaduena. Urtean birritan errun ohi du,eta 4-6 arrautzako errunaldiak iza-ten dira. Elikagai, batez ere artro-podoak, lurrean harrapatzen ditu.Euskadin populazio ugaltzailea 500bat bikotekoa dela uste da, egon-kor mantentzen dena. ItaliakoPenintsulan eta Iberiar Penintsulanerregresio nabarmena pairatu du,bai banaketa-areari eta bai ale-kopuruari dagokionez. Europakobeste zenbait herrialdetan espezia-ren egoera egonkorra da.

Espezie honen presentzia, eta popula-zioak hedatzea eta haztea baldintzatzenduten faktoreak bizi diren inguruarenmuga ekologikoak dira. Erregresioareneragile nagusia litzateke Saheleko negu-toki afrikarretan habitata galtzea. Gai-nera, espeziearentzat mehatxu handiada habitata eraldatzea, hala nola, neka-zaritza areagotzea, azalera handiakureztatzea eta abeltzaintza estentsiboauztea.Nekazaritza-jarduera adeitsuen bidezhabitata zaintzea eta abeltzaintza esten-tsiboari ekiteak populazioen iraupenaziurta dezakete.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamahiru zentimetrorai-noko hegazti txikia da.

Sexu-dimorfismoa dauka.Arrak goiko aldea arre bel-tzezka du eta lumek gaztai-na-koloreko ertzak dituzte.Buruan, zerrenda superziliarzuria eta begien azpianmarra beltzak ditu. Hegoakgainaldean arre ilunak dira,eta barnealdeko estal-lume-tan orban zuria dute. Oinarrizuria duen buztan arrea dau-ka. Behealdeak zuriak edokrema-kolorekoak dira,gorrixkagoak lepoa eta bula-rra, eta marra zuria daukazintzurraren alde bakoitzean.Emeak zerrenda superzilia-rra horixka du, gainaldeaariagoa dena. Zuri gutxiago ageri du hegoetan,eta zintzurreko marrak arreak ditu. Mokoa etahankak beltzak dira.Palearktikoan banaketa zabala duen espezieada. Gure lurraldean Entzia, Aralar, eta Salbadamendikatetako magaletan baino ez da agertzen.Arabako Lautadan, hezeguneetako ertzetan erebizi da. Udako espeziea da, Saharaz bestalde-ko migratzailea.Ia zuhaitzik eta zuhaixkarik gabeko larre eta baz-

kaleku irekietan bizi da etamila metrotik behera ager-tzen da. Pausalekuan den-bora luzez hartzen du atse-den eta buztana maiz astin-tzen du. Hegaldi zuzenadauka, eta udazkeneanfamilia-talde txikietan batzenda. Landareen artean egi-ten du kopa-formako habialandareak erabiliz, eta bar-nealdetik estaltzen du. Urte-an 5-7 arrautzako errunaldibat edo bi izan ohi ditu.Batez ere, lurrean edo lan-dareen artean harrapatuta-ko artropodo, molusku etaharrak jaten ditu.Euskadiko populazio ugal-

tzailea 500 bat bikotekoa dela uste da. Espezieak erregre-sio handia jasan du, banaketa-areari dagokienez, bai etapopulazioei dagokienez ere, hala, 60ko hamarkadan Gipuz-koan oparoa zen. Iberiar Penintsulan ere aleen beheraka-da gertatzen ari da; Europan, ordea, orokorrean egonkorrada edo gainbehera oso txikiak ditu.Espeziearen erregresioaren eragile dira inguruaren alda-keta, hala nola, otalur eta landazabalen baso-berritzeak,nekazaritza areagotzea edota larreen arteko zuhaixkak deu-seztatzea.Kontserbazio-neurriak bizi den ingurua bideratu behar dira,habitata mantentzera edota hobetzera.

PITXARTXAR NABARRA(Saxicola rubetra)

IPURZURI HORIA(Oenanthe hispanica)

34EH 70 Zk.

35EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogei zentimetrorainoko tamaina txikiko hegaztia da.Sexu-dimorfismo oso nabarmena dauka. Arrak biz-

karralde urdin iluna du, eta zenbait isla ditu; sabelaldeailunagoa da. Buztana eta hegoak ia beltzak dira. Emeaarrea da gainaldean, lumen ertzak beltzak dira; lumenertzak grisak dituzten hego arreak ditu, eta buztana bel-tza da. Zintzurra zurixka da, eta lumen ertzak arreak eta bel-tzak dira. Beheko aldeak orlatuta ditu. Mokoa eta hankakbeltzak dira.Palearktikoan banaketa zabala duen espeziea da. Europan,Asian eta Afrikako ipar-ekialdeko herrialde zirkunmediterra-

neoetan ageri da. Gure lurraldean, batez ere itsaslabarre-tan agertzen da, bereziki Bizkaian, eta Arabako Mediterra-neoko mendilerroetan ere aipamen bat edo beste egin da.Migratzaile partziala da.Harkaitzetan egoten da, eta batez ere kostaldeko labarre-

tan bizi da. Bakarka eta iheskorra da. Lurrean, landarerikgabeko lekuetan ematen du denbora luzea, eta bertanmugitzeko trebea da. Altuera txikian egiten ditu hegaldilaburrak. Noizean behin, bikoteka edo familia-talde txi-kietan ikusi da. Haitz, eraikin, edo konetako arrakala etazuloetan egiten du kopa-formako habia landareak erabi-liz, eta barnealdetik tapizatua egoten da. 4-5 arrautza errunohi ditu urtean behin, edo batzuetan bitan. Zelatan ehi-zatzen du, harrapakinaren gainera oldartzen da ikusibezain laster; batez ere artropodoak, harrak eta molus-kuak jaten ditu.Populazio ugaltzailea 25 bat bikotekoa dela uste da, etabadirudi populazioa egonkorra dela. Europako zenbaitlurraldetan, Iberiar penintsulan kasu, gainbeherak aipatudira.Gure lurraldean egokiak diren habitat-eskasiak espezie-aren agerpena mugatzen du, batez ere banaketa-arearidagokionez. Edozein kasuan ez du gizakiaren presentziajasaten. Beste zenbait ingurutan habitata galtzea eta ekin-tza turistikoak dira mehatxu aipagarrienak.Espezie hau kontserbatzeko, beharrezkoa da itsaslaba-rrak behar bezala babestea, espezie honen eta antzekobeharrizan ekologikoak dituzten harkaitzetako beste espe-zieen ezinbesteko lasaitasuna bermatzeko.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hemeretzi zentimetro hegazti txikia da. Sexu-dimorfismo nabarmena dauka. Arrak burua,

zintzurra eta bizkarraren atzealdea urdin argiakditu, eta ipurtxuntxurra zuria. Hegoak arre ilunakdira. Buztanaren erdialdea arrea du, eta alboetangaztaina-kolorekoa da. Behealdea gaztaina-laran-ja bizia da. Emeak tantoak dituen gainalde arregrisa edo pittin bat urdinxka du. Isatsaren estal-lumak okreak dira. Behealdea gaztaina-kolorekoa,arrarena baino hitsagoa, eta orban arreak ditu.Mokoa beltza eta hankak arreak dira.Palearktikoko inguru menditsuetan banaketa zaba-la duen espeziea da; Europan, Asian eta Afrikakoipar-ekialdeko herrialde zirkunmediterraneoetanbizi da. Gure lurraldean toki banaketan agertzenda, mendikate atlantiko eta subkantauriarretan.Udako espeziea da, Saharaz bestaldeko migra-tzailea.Larre eta haitz ugariko inguru menditsuetan bizida. Bakartia da, eta harrien artean ezkutatzen daberehala. Lurrean sarritan egoten da eta egitendituen hegaldiak laburrak eta altuera txikikoak iza-ten dira; buztana astintzen du pausagunean dago-

enean, normalean harkaitzbaten ertzean. Udazkene-an familia-talde txikiak era-tzen ditu, batez ere migra-ziorako. Harkaitz eta erai-kinetako arrakala etazuloetan landareekin egi-ten du kopa-formakohabia, barrutik tapizatua.4-5 arrautza errun ohi dituurtean behin. Lurreanharrapatutako artropodo-ak eta moluskuak jatenditu, bai eta zenbait anfi-bio, narrasti eta fruitu ere.

Euskadiko populazioaren tamaina 100 batbikote ugaltzailetan balioesten da, eta kon-tingentea egonkorra da. Hala ere, Euro-pako erdialde eta ekialdeko hainbat herrial-detan gertatzen ari den erregresioa izu-garria da.Espeziearen habitat-eskakizunak berakdira espeziearen garapena mugatzendutenak. Beste inguru batzuetan, espe-zieek habitata galdu dute, eski-estazioaketa mendi-turismoa dela eta. Horrez gain,espeziearen beherakada eragin dute abel-tzaintza estentsiboa desagertzeak etabasoak birpopulatzeak.

HARKAITZ-ZOZO GORRIA(Monticola saxatilis)

HARKAITZ-ZOZO URDINA(Monticola solitarius)

37EH 70 Zk.

36EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamahiru zenti-metro inguru-

ko lezkari txikia da.Bizkarraren oina-rrizko kolorea arreaedo oliba-kolore-koa da, bainamarra beltz ugariditu. Buruan, lerrosupertziliar okreadu eta horren gai-nean marra iluna.Kaskoaren erdial-dea argia da.Beheko aldeakarre argiak dira,

mokoak beltza eta hankak arrosak.Europako ekialdean agertzen den espeziea da; bere negu-tokiak Saharaz bestaldeko Afrikako mendebaldean daude.Gure lurraldean, kostaldean ikusten den migratzaile urria da.Batez ere Txingudin agertzen da, eta noizean behin barrual-deko hezeguneetan ere bai.Habia egiteko zingiretako landare belarrak dituzten heze-guneak, istingadiak eta ibaiak aukeratzen ditu. Migrazioanzehar, kostako paduretan eta urtegietan ere agertzen da.Bakartia da, zuhurra, eta landareen artean denbora luzeaematen du. Lurretik mugitzen da eta korrika ere egiten du.Hegaldi laburra dauka, berehala lur hartzen du eta ezkuta-tu egiten da. Ihitokietan egiten du habia lurretik altuera gutxi-ra. Kopa-formako habia belar, armiarma-sare eta biloekin

egiten du, eta barnealdea tapizatzen du.Urtean behin 5-6 arrautza erruten ditu.Intsektuz elikatzen da.Oso gutxitan behatu da espezie hau Eus-kadin Europako populazioa ikaragarrizkoerregresioa parratzen ari da.Populazioen erregresioaren eragile nagu-siak dira habia eraikitzen duten ingurueta-ko habitata hondatzea eta pestizidak gehie-gi erabiltzea, baliabide trofikoak galtzendira eta.Kontserbazio-neurriak hartu behar dirahabia egiten duten eremuetan: Hala ere,gure lurraldeko hezeguneak babesteapopulazioak mantentzen lagunduko du.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogeita bost zentimetrorainoko txoria da. Sexu-dimorfismo nabaria dauka. Arrak goiko eta

beheko aldeak beltz arreak ditu, buztana beltza etabularrean orban zuria. Hegoak ere beltzak dira, etalumek ertzak zuriak dituzte. Emea arre iluna da gai-naldean, lumen ertzak arreak eta bularreko orba-na txikiagoa eta hitsagoa ditu. Punta arrea duenmoko horixka dauka. Hankak arreak dira.Europan banaketa sakabanatua duen espeziea da.Gure lurraldean, populazio ugaltzailea uren bana-lerroko mendigune bakar batean baino ez agertzen.Migratzaile partziala da eta pase-garaian zonaldeeta biotopo ezohikoetan beha daiteke.Erliebe handiko inguruetan bizi da, harkaitzezkohormak dituzten zuhaitzik gabeko larre mendita-rretan. Paramo garai eta baso menditarretan agertzen da.Bakartia da, iheskorra, arriskurik txikienaren aurrean ezku-tatzen dena. Hegaldi azkar eta zuzena dauka, eta maiz pau-

satzen da. Migraziorako baino ez da bando txikietan batzen.Zuhaitz, zuhaixka eta hormetako zuloetan landarez egitendu habia, kopa-formakoa eta barrutik tapizatua dena. Urte-

an bitan 4-5 arrautza errun ohi ditu. Harrak eta artro-podoak jaten ditu, eta neguan, baita molusku eta frui-tuak ere.Euskadin dagoen populazio ugaltzailea minimoa da,dudarik gabe. Iberiar Penintsulan atzerakada xumeanabaritu da, eta Europan egonkorra da.Espezie honen faktore mugatzaileak ziurrenik lurral-deko baldintza ekologikoak dira, espeziearentzat ego-kienak ez direnak. Izan ere, gure lurraldea zozo papar-zuriaren banaketa-arearen hegoaldeko muga da.Espezie hau babesteko, erabiltzen duen ingurua babes-tu behar da, eta egun dituen erabilerak mantendu behardira.

ZOZO PAPARZURIA(Turdus torquatuas)

UR-BENARRIZA(Acrocephalus paludicola)

38EH 70 Zk.

39EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamabi zentimetrorainoko txoritxikia da. Arrak kontraste polita

du; bizkarraldea gris urdinxka da, etabehealdea gorrixka edo gaztaina-kolorekoa. Sabelaldea hitsagoa da.Hegoak arre grisak dira, buztana erebai, eta kanpoko lema-lumak argiakdira. Bibote zuria dauka, baita begi-eraztun gorri ikusgarria ere begieninguruan. Emeak tonu hitsagoak ditu,marka hain bereizgarririk gabe, bai-na bibote-hasikinak ditu. Mokoa gri-sa eta hankak are horiak dira.Banaketa zirkunmediterraneoa duenespeziea da. Gure lurraldean Medi-terraneoko eragina duten ingurue-tan agertzen da, Ebroko haranetik

gertu. Udakoa eta migratzailea da,eta udazkenean Saharaz bestal-deko negu-tokietara abiatzen da.Artadi lehorretan bizi da, zuhaixka-geruza oparoa duten inguruetan.Sastrakadi garai edo uniformeaksaihesten saiatzen da. Aktibitatehandikoa da, eta landareen arteanetengabe higitu eta hegaldi labu-rretan lekualdatzen da. Sastrakenartean egiten du kopa-formakohabia, landareak erabiliz, eta barru-tik tapizatzen du. Urtean bitan 3-4arrautza errun ohi ditu. Artropodozelikatzen da, eta zenbait fruitu erejaten ditu.

Euskadin populazioa 500 bikote ugaltzaile bai-no gutxiagokoa dela uste da. Zenbait eremu-tan 10 hektareako 0,4 banakoko dentsitateadute. Litekeena da populazio hau egonkorraizatea, oro har, Europako populazioa bezala.Populazioak mugatzen dituen eragile nagu-sia da, bai dentsitateari bai banaketari dago-kionez, espeziearen beharrizanetarako ingu-ru ekologiko egokien eskasia.Espezie hau kontserbatzeko beharrezkoa dasastrakadi mediterraneoa dagoen eremuetanabeltzaintzaren, oihaneztatzearen , landare-tzaren segida naturalen eta suek eragindakoatzerakaden arteko oreka ahulari eustea.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamahiru zentimetrorainoko txori txi-kia. Bizkarralde arre-gorrixka du,

burua errauts-grisa, eta mokoaren ertze-tara joan ahala beltzezka da. Hegoakarreak dira eta hertz argiak dituztenlumak ditu; buztana gris iluna da, kan-poko lema-luma argiak dituena. Zintzurra zuri nabarmena da, bularraarrosa eta azpialdeak argiagoak dira.Emearen lumajea ez da hain kontrasta-tua, marroi-griskara baita. Mokoa beltzaeta hankak arre argiak dira.Banaketa zirkunmediterraneoa duen espeziea da. Gure

lurraldean, Arabako bo toki-tan baino ez da agertzen.Espezie hau ipuru eta txi-larrezko landetan eta egu-tera kokaturik dauden arta-dietan bizi da, baita Medi-terraneoko sastrakadi xeheeta landa xerofiloa dutenmuinoetan ere. Orokorre-an, handia da leku haueta-ko lur biluzien proportzioa.

Bizi-bizia da eta landareen artean gelditu gabe ibiltzen da.Hegaldi labur eta baxua dauka, eta edozein arriskuren aurre-an sastraken artean ezkutatzen da. Lurretik altuera txikira,

landareen artean egiten du habia landareak erabiliz,eta barnealdea tapizatua izaten du. Urtean bitan, asko-tan hirutan ere, 4-5 arrautza errun ohi ditu. Artropodozelikatzen da, baita fruitu txikiz ere.Euskadiko populazio ukatzailea, gehienez 20 bikoteadela uste da. Europako kontingenteak, Iberiar Penin-tsulan eta Italiako Penintsulan agertzen dira, eta egon-korrak direla dirudi.Populazioen faktore mugatzailea da, bai dentsitatearibai banaketari dagokionez, hegazti honen beharrizanekologikoak betetzeko inguru egokien eskasia, hau da,eremu erdi idor edo sastrakadi-estepen eskasia.Kontserbatzeko neurriek espezieek erabiltzen duenhabitata mantentzeari lotuta egon behar dute.

EZKAL-TXINBOA(Sylvia conspicillata)

TXINBO PAPAGORRIZTA(Sylvia cantillans)

40EH 70 Zk.

41EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Txori ñimiñoa da,Europan bizi direne-

tan txikiena dela uste da,10 zentimetrorainokoabaita. Gorputza pittin batmozkotea dauka. Buruagris berdexka du eta bel-tzez inguratutako pileohoria dauka. Pileoakarretan tonu laranjakditu. Bizkarraldea ber-dexka da, baita hegoakere. Hegoek arraun-lumen ertzak zuriakdituzte, eta bi marra,bata zuria eta besteabeltza, ere badituzte.Buztana arre berdexkada. Beheko aldeakargiagoak dira. Mokoaarre iluna eta hankak gri-sak dira.Palearktikoan banaketazabala duen espeziea da.Gure lurraldean, Arabakoinguru subkantauriarrarenmendebaldeko muganbaino ez da ageri, pinugorrien oihan helduetan,1.000 metroko garaieran.Egoiliarra eta migratzailepartziala da.Baso misto edo konifero-

basoetako berezko espeziea da.Aktibitate handikoa da, eta etenga-be lekualdatzen da adar garaietan.Hegaldiak azkarrak, laburrak etaizurtuak dira. Talde txikiak osatzenditu, normalean beste “parido” espe-zie batzuekin batera, hala nola, kas-kabeltz, amilotx, txio, garrapo etagerri-txoriekin. Zuhaitzetan egitendu habia, kopa-formakoa eta gai-netik estalia, adarren puntatik ese-kia. Landareez egin eta barrualdealumez tapizatzen du. Urtean bitan7-10 arrautza erruten ditu. Artropo-doz elikatzen da, eta udazkeneanfruituak ere jaten ditu.Euskadiko populazioa 100 bikoteugaltzailetik beherakoa dela uste da.Europako populazio gehienak egon-korrak dira.Gure lurraldean, kota garaietanbaso-azalera handirik ez egoteakpopulazioak bakanak izatea eragi-ten du.Kontserbatzeko neurriak bizi denhabitataren, hots, pinu gorrien pinu-dien, jarraipena ziurtatzera bideratubehar dira.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Txori txikia da, baina bes-te txinboak baino sendo

eta handiagoa da, 15 zenti-metrorainokoa baita. Arraktxano gris beltza du, begia-ren azpiraino luzatzen dena,eta bizkarraldea gris arreada, uniformea. Hegoak ilu-nak dira, ia beltzak, eta zen-bait ertz zuri dituzte. Buzta-na grisa da, eta kanpokoertza zuria dauka. Beheal-dea argia, eta bularra etasaihetsaldea krema-kolore-koak dira. Emeak txano grisarrea du eta bularra eta saihetsaldea arrexkak dira. Mokoabeltza eta hankak grisak dira.

Banaketa zirkunmediterrane-oa duen espeziea da. Gurelurraldean, Araban ageri da,Mediterraneoko eragina dueneremuan. Udakoa eta migra-tzailea da, udazkenean Saha-raz bestaldeko negu-tokieta-ra abiatzen da.Zuhaiztietan bizi da, artadiandeatuetan eta aleppopinuaren pinudietan. Aktibita-te handikoa da, gertatu ereegin gabe mugitzen da adargaraien eta landaren artean.

Zuhaitz eta zuhaixketan egiten du kopa-formako habia lan-dareak erabiliz. Barrutik ez du estaltzen. Urtean behin,

batzuetan bitan, 4-5 arrautza errun ohiditu. Artropodo, intsektu eta fruituak jate-en ditu.Uste da populazioaren tamaina 100 biko-tetik beherakoa dela. Europan, popula-zio batzuen erregresioa ezagutzen da.Populazioen erregresioa eragiten du bizidiren ingurunea eraldatzeak, batez ereeremu basotsuak galtzeak eragindakoa,hein handi batean nekazaritza areago-tzearen eta suteen ondorioz.Kontserbatzeko neurriak habitata zain-tzera bideratu behar dira; horretarako,lurraren ustiapen intentsiboak saihestubehar dira.

ZOZO-TXINBOA(Sylvia hortensis)

MENDI-ERREGETXOA(Regulus regulus)

42EH 70 Zk.

43EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogeita hemezortzi zentimetrorainoko tamaina ertaine-ko korbidoa da. Lumaje beltz distiratsua du, buru txikia

eta buztan luzea. Mokoa horia eta hankak gorriak dira.Banaketa zabala duen espeziea da, Asiako, Europako ere-mu mediterraneoko eta Afrikako ipar-mendebaldeko men-diguneetan bizi da. Gure lurraldean uren banalerroko men-dietara eta Arabako mendebaldeko ertzera mugatzen da.Gailurretan eta mendilerro eta mendiguneetako inguru garaie-

tan bizi da, mila metrotik gora, eremu haritsu edo larreenarteko hartxingadietan. Nahiko taldekoia da, eta talde opa-roak eratzen ditu, amildegi, labar edo larre menditarretanikusten direnak.Hegaldiak akrobatikoak eta oso ikusgarriakdira. Koloniala da, eta sima eta leize sakonetan, zenbaite-tan eraikinetan ere, egiten du habia. Habia adarrez eta sus-traiez egina da, kopa-formakoa eta barnetik tapizatua. 3-5arrautza errun ohi ditu urtean behin. Lurrean, larre garaie-tan elikatzen da, eta artropodoak, moluskuak eta beste zen-bait ornogabe jaten ditu. Halaber, aurkitzen dituen ugaztun

txikiak, fruituak eta hondakinak jaten ditu.Euskadiko populazioa 300 bikote ingurukoadela uste da, eta bere biotopo hoberenetan10 hektareako 1,5 aleko dentsitatea dauka.Badirudi populazioa egonkorra dela, bainaherrialde batzuetan erregresio xumea naba-ritu da.Populazioak garatzea mugatzen duten era-gileen artean nabarmendu behar dira habi-tat naturala eraldatzea, batez eraldatzea,batez ere elikagaiak bilatzen dituen ere-muetakoa, eta aisialdirako ekintzek ugalke-ta-koloniei eragiten dizkieten eragozpenak.Kontserbazio-neurriak habiak egiteko gune-ak babestera eta horien inguruan egitendiren aisialdi-ekintzak erregulatzera bidera-tu behar dira. Neurri horiek mesede egingodiete ere harkaitzetako beste espezieei.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hamaika zentimetrorainoko tamaina txi-kiko txoria da. Sexu-dimorfismoa dau-

ka. Arrak burua eta zintzurraren atzealdeagrisak ditu eta mozorro zabala eta beltzadauka. Bizkarraldea gaztaina eta gorrixkada, eta ipurtxuntxurrera joan ahala, okrea.Isatsaren gaineko estal-lumak arre-grisakdira, eta ertz horixkak dituzte. Hegoen estal-lumek orban beltzak dituzte, arraun-lumaketa buztana arre grisak dira, eta ertz zuriakdituzte. Zintzurra zuria da eta gainerakoazpiko aldeak krema-kolorekoak dira. Emeaarrea da, karatula txikia eta garondo grisaduena. Mokoa eta hankak beltzak dira.Asiako eta Europa gehienean agertzen da.Gure lurraldean eremu mediterraneoramugatzen da, bereziki Ebro ibaira etahorren ibaiadarretara.Ibaiertz, ibar-baso eta makaldietan bizi da. Iheskorra da, etalandarediaren gainaldean aritzen da batez ere. Bakartia da,udazken eta neguan talde txikiak eratzen ditu. Zuhaitzetanegiten du habia, normalean, sahats edo makaletan, adar

finen puntan. Habia berezia da oso: esekitako poltsa batenitxurakoa da, sarrera albo batean du, tunel motza bailitzan.Habia eraikitzeko biloak, zuntza eta artilea erabiltzen ditu;barrutik tapizatua dago. Urtean behin 5-8 arrautza errun ohiditu. Artropodoak, haziak eta fruituak jaten ditu.

Oso gutxitan populazioa urria dela.Lurraldea berriki kolonizatu du, eta eten-gabe emendatzen ari da. Europan modunabarian hedatzen ari da, eta eremugutxi batzuetan baino ez da ikusi erre-gresioan dagoela.Espeziearen garapena mugatzen duMediterraneoko ibaietan ibar-baso han-dirik, ondo garaturik eta zaindurik ez ego-teak. Izan ere, ibaiertzak dira aldaketagehien jasaten dituzten inguruneak.Kontserbazio-neurriak ibaietako ibar-baso eta makaldiak zaintzera bideratubehar dira. Izan ere, espeziearen popu-lazioentzat eta hauen bizilekuentzat kal-tegarriak izan daitezkeen ekintzak erre-gulatu behar dira.

DILINDARIA(remiz pendulinus)

BELATXINGA MOKOHORIA(Pyrrhocorax grauculus)

44EH 70 Zk.

45EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AKHirurogei zentimetro-tik gorakokorbido handia da. Itxura sen-

doa du, guztiz beltza da eta zenbaitisla eta irisazio ditu. Punta meha-rrak dituzten hegoak ditu eta faltaitxurako buztana. Mokoa gogorraeta lodia da. Hankak beltzak dira.Palearktikoan banaketa zabaladuen espeziea da. Gure lurraldeanere banaketa handia du; hala ere,ez da hain ugaria laborantza-lurhandiak dituzten eskualde subkan-tauriarreko eta mediterraneoko ingu-ru baxuetan.Habitat mota ugaritan bizi den espe-ziea da, kostatik hasita mendilerro-etako gailurretaraino hedatzen bai-ta. Orokorrean, ugariagoa da men-diko eremuetan. Landa, larre etaharkaitz-amildegiak dituzten aldeaknahiago ditu. Gizakia agertzen deningurua saihestu ohi du; beste zen-bait korbido baino iheskorragoa da.Hegaldi sendo eta zuzena dauka,eta maiz pausatu eta lurrean ibiltzenda. Planeatu eta hegaldi akrobati-koak egiten ditu, batez ere araldian.Bakartia da, baina talde txikiak ereera ditzake. Amildegietan eta harro-bi hutsetan egiten du habia, eta inoizere zuhaitzetan. Habia adarrez egi-na eta barrutik tapizatua da. Urtean

behin 4-6 arrautzaerrun ohi ditu. Oroja-lea da eta era guztie-tako artropodoak,moluskuak, ornoduntxikiak, landareak,haratustela eta hon-dakinak jaten ditu.Euskadiko populazioa300 bikote ugaltzailekosatzen dutela usteda. Egonkorra da, etagainera, litekeena da

azken urteotan gehikuntza pixkabat izatea. Gehitzeko joera hauEuropako beste zenbait herrial-detan ere nabaritu da.Espezie honek pairatzen duenmehatxuak, gizakiaren aurreanoso sentikorra izatearen ondorio-ak dira. Halaber, legez kanpokoehiza ere mehatxua da, ugaria-goak diren beste korbidoekinnahastu eta espezie honetako ale-ak hiltzen baitituzte.Espezie hau kontserbatzeko beha-rrezkoa da habia egiteko erabil-tzen dituen harkaitz eta labarrakbabestea. Neurri horrek harkai-tzetako beste espezie batzuei ereon egingo die.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Hogeita hemezortzi zentime-trorainoko tamaina ertaineko

korbidoa da. Guztiz beltza eta dis-tiratsua da, eta hanka eta mokogorriak ditu. Buztana nahikomotza dauka, bere kide belatxin-ga mokohoriarekin erkatuz gero;gainera, mokoa pittin bat luzea-goa eta okerragoa da.Zatituta agertzen da Palearktiko-an eta Afrikako iparraldean, men-diguneei estuki lotuta. Gure lurral-dean ia mendikate guztietan ikusdaiteke.Mendilerro eta mendiguneetakoalde garaietan bizi da, deforesta-tutako eta amildegi ugari dituztenmendietan, 500 metrotik gora.Larre eta landa menditarretan,artzaintza tradizionala egiten deninguruetan bilatzen du elikagaia.Taldetan biltzen da eta taldeak amildegien gaineanhegan egiten ikustea merezi duen ikuskizuna da, osohegaldi bizkorra eta akrobatikoa baitute, eta hegan dau-dela oihu bereizgarria egiten dute. Kolonietan egitendute habia, kobetan, harkaitzetako arrakaletan, eta,gutxiagotan bada ere, eraikinetan ere bai. Habia kopa-formakoa da, landareez egina eta barnetik tapizatua.Urtean behin 3-4 arrautza erruten ditu. Taldeka elika-tzen da, eta batez ere larreetan dabilen bitartean aur-kitzen dituen ornogabeak jaten ditu.Euskadin ehunka bikoteko populazioa dagoela uste da.Azken hamarkadetan erregresio nabaria pairatu du,Gipuzkoako zenbait amildegi-gunetatik talde txiki batzuk

desagertu egin dira jadanik.Europan, banaketa-area murriztu egin da, eta baita zenbait popula-zioaren dentsitatea ere.Populazioen garapenaren mugatzaile dira baielikagaiak agertzen diren inguruak eraldatzea,oihaneztatzeen edo abeltzaintza estentsiboauztearen ondorioz. Umatze-kolonietatik hurbilegiten zenbait aisialdi-ekintzek ere eragin nega-tiboa dute.Espezie hau kontserbatzeko beharrezkoa dirahabitat egiteko erabiltzen dituen eremuak babes-tea, inguru horietan aisialdi-ekintzak egitea arau-tzea eta artzaintza tradizional estentsiboa sus-tatzea.

BELATXINGA MOKOGORRIA(Pyrrhocorax pyrrhocorax)

ERROIA(Corvus corax)

46EH 70 Zk.

47EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko ugaztuna da, 4eta 12 gramo arteko pisua eta

32-35 milimetro besaurrea dituena.Arrea da, uniformea, eta sabelal-dea pixka bat argiagoa da. Belarrilaburrak ditu.Eurasian zabaltzen den espezieada, baina iparraldeko eskualdeanez da ageri. Gure lurraldean, indi-biduo hibernatzaileak bahatu dirabai barnealdean bai kostaldean.Beraz, populazio negutarrak dira,eta ez sedentarioak edo egoiliarrak.Orokorrean, Erdialdeko Europatikdatoz.Basoko ohiko espeziea da, Gunebaxu eta hezeetako basoen barruanbizi da, eta neurri txikiagoan, giza-kien kokaguneetan ere. Zuhaitzenhutsune eta zirrikituetan bilatzen dubabesa. Gautarra da. Udazkeneanparekatu eta ekainean edo uztaile-an erditu ohi dira. Eme bakoitzakkume bat, eta inoiz ere bi izaten ditu.Migrazioak abuztuaren erdialdetikedo irailetik aurrera izan ohi dira etaapirila eta maiatza bitartean buelta-tzen dira, erditzeko garaia baino zer-txobait lehenago. 1.000 km-ko mugi-mendu erregularrak ezagutzen dira,eta neurtutako distantzia luzeena

1.600 km-koa da. Tamainaertain eta txikiko airekointsektuez elikatzen da.Intsektuok airean harrapa-tzen ditu, 4 eta 15 metrobitarteko garaieretan.Datu guztien arabera, alenegutarren kopurua oso txi-kia da gure lurraldean.Europan espezie honenjoera ez da uniformea, tokibatzuetan erregresioan bai-tago, eta beste batzuetan,ordea, egonkorra baita.

Erregresioaren eragiletzataipatu dira batetik, baso-etan gero eta zuhaitzzahar gutxiago dagoela;eta bestetik, egurrarentratamendurako eta kon-tserbaziorako erabiltzendiren produktuen eraginnegatiboak.Espezie hau kontserba-tzeko komenigarria izan-go litzateke basoetanzuhaitz zaharrak man-tentzea eta aleen negual-dia erraztuko luketenhabia artifizialak jartzea.Populazioen egoera etaarazoak ezagutu ondo-ren, bestelako kontser-bazio-neurriak abian jarriizango dira.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Bost eta hogeigramo bitarteko

pisua duen ugaztuntxikia da; 34 eta 46milimetro bitartekobesaurrea du. Arreiluna da, eta sabe-laldea argiagoa da.Belarri motzak ditu.

Espezie hau bizi da Europan, ipar-erdialdean izan ezik; Asian,Himalayaraino heltzen da; eta Afrikako iparraldean. Gurelurraldean kostalde eta barrualdeko mendialdeetan behatuda. Populazioak berez egoiliarrak dira, eta Europatik negua

igarotzera ere batzuk etortzen dira.Basoan bizi den espezie hau, mendialdeetako nekazaritza-inguru edo basoetan ager daiteke. Gertu dauden herrieta-ko argiaz baliatzen da pagadi, harizti eta pinudietan ehizaegiteko. Kolonien babeslekuak zuhaitzetako eta eraikineta-ko zuloetan egiten ditu. Nagusiki gauez aritzen da, bainanoiz edo noiz egunez ere ikus daiteke hegan. Emeak ehun-ka ale dituzten ugalketa-kolonietan biltzen dira. Udazkene-an ernaldu eta ekainean erditu ohi dira; eme bakoitzak kumebat edo bi izaten ditu. 810 kilometrorainoko migrazioak eginditzakete. Lepidoptero handiak eta koleopteroak jaten ditu.Noizean behin baino ikusten ez denez, espezie urria dela

ondoriozta daiteke, eta populazio-aren joera zein den ez dakigu. Beste lurralde batzuetako popula-zioen atzerakadaren eragileak dirahabitat naturalaren eraldaketa,egun egiten diren baso-ustiapendesegokiak –babeslekuak suntsi-tzen dituzte eta- eta pestizidakgehiegi erabiltzea, elikagai eskura-garri gutxiago izatea eragiten bai-tu.Espezie hau kontserbatzeko kome-nigarria litzateke basoetan zuhaitzzaharrak zaintzea; izan ere, zuhai-tzetako hutsune eta arrakalek baso-etako saguzarrei babeslekuaeskaintzen diete. Are gehiago,habia artifizialak jarri beharko lira-teke, batez ere landaketetan, espe-ziea bertan agertzea bultzatzeko .Bestelako babes-neurriak hartuahal izango dira populazioen ego-era eta arazoak ezagutu ostean.

GAU-SAGUZAR TXIKIA(Nyctalus leiseri)

NATHUSIUS PIPISTRELOA(Pipistrellus nathussii)

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

49EH 70 Zk.

Tamaina txikiko ugaztuna da, 18 eta 27 gramo bitartekopisua eta 46 eta 55 milimetro arteko besaurrea dituena.

Arre urre-kolorekoa da, eta sabelaldea gorrixka du; nabar-menak dira bere hego estuak. Belarkiak laburrak dira.Banaketa palearktikoa duen espeziea da; gurelurraldean, Arabako mendebaldeko muturreanageri da. Udaberrian eta udan agertzen da, etahorrek berez migratzailea dela adierazten du.Hala ere, alboko lurraldeetan gertatzen denakontuan izanik, litekeena da inguru hauetan ereurte osoan egotea.Basoko espeziea da, Zuhaitzetako hutsunee-tan eta eraikinetan bilatzen du babesa. Gau-tarra da, eta babeslekuak ilunabarra bainolehen utzi ohi ditu. Erabat koloniala da, etaudan, batez ere egun beroetan, babesten direnhutsuneetan taldeek ozenki garrasi egiten dute.Udazkenean parekatu eta udaberrian edo udanerditu ohi dira; eme bakoitzak urtean kume bat

edo bi izan ohi ditu kumaldi bakarrean. Elikadurari dago-kionez, ubideen gainean, basoetan eta kale-argietan ehi-zatzen du; hegada arina eta bizia dauka. Funtsean, kole-opteroak eta basoko beste intsektu batzuk jaten ditu.Populazioen kopurua eta joera zein den ez dakigu.Atzerakadaren eragileak dira batetik, basoetan hutsuneakdituen zuhaizti zaharrik ez egotea, espezie honi babesaeskaini ahal izateko; eta bestetik, koleoptero handiak gutxi-tzea, bere harrapakin ohikoenak baitira.Espezie hau kontserbatzeko komeni da basoetako zuhaitzzaharrak mantentzea, horien hutsune eta zirrikituetan baso-etako saguzarrek babesa izaten baitute, bai eta habia arti-fizialak jartzea ere, bereziki landaketetan, saguzarren ager-pena bultzatzeko. Populazioen egoera eta arazoak ezagu-tu ondoren, bestelako kontserbazio-neurriak hartu ahal izangodira.

48EH 70 Zk.

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Tamaina txikiko ugaztuna da,20 eta 27 gramo arteko pisua

eta 48-55 milimetroko besaurreadituena. Arre iluna da, eta sabe-la pixka bat argiagoa da. Isatsa-ren muturra hatzen arteko min-tzetik ateratzen da. Belarriakmotzak dira.Europan eta Asian zabal heda-tzen den espeziea da, eta Afri-kako iparralderaino ere iristen da.Gure lurraldean, mendiguneetaneta kostaldean agertzen da;populazioak egoiliarrak dira etaEuropatik negutarrak ere etortzendira.Haitz-guneetara eta gizakienkokalekuetara lotuta bizi dira.Halatan, itsas maila eta 1.000metro bitartean dauden herri etahirietan babesa bilatu eta ehiza-tzen du. Iberiar Penintsulakohegoaldeko jarduera-datuek dio-te gaueko lehen orduetan baka-rrik aritzen dela. Emeek 10 eta20, inoiz ere 50, indibiduo artekoumatze-koloniak eratzen dituzte;garai horretan arrak bakartiago-ak dira. Udazkenean parekatu etaekainean erditu ohi dira. Emebakoitzak urtean kume batekoedo biko erditze bakarra izan ohiditu. Erdialdeko Europako popu-lazioek migrazioa abuztu erdialdean edo irailean hasten dute,

eta apirila edo maiatzean itzul-tzen dira. Migratzaile partzialadela esaten da, populaziogehiena sedentarioa baita. 330kilometro lekualdaketak eza-gutzen dira. Gehien bat kole-optero handiez elikatzen da.Populazioaren tamaina eta joe-ra zeintzuk diren ez dakigu.Nolanahi ere, badirudi Euro-pan egonkorra dela, edo, askojota, gainbehera txikian dago-ela.Europako populazioen erre-

gresioaren eragilea da zaharberritzen ari diren eraikinetanegurraren kontserbaziorako tra-tamenduetan erabiltzen direnproduktuen eragin negatiboa.Halaber, gizakiaren jazarpenakere kaltetzen du espezie hau.Populazioak kontserbatzekokomenigarria da ugalketa-garaian eraikinen zaharberritze-lanak ekiditea. Egurraren kon-tserbaziorako erabiltzen direntratamenduei dagokienez, kolo-nien aktibitatea kontuan hartuzegin beharko lirateke, bai etaespezie hauentzat toxikoakdiren substantzia kontserbaga-rriak ekidinez ere. Populazioenegoera eta arazoak ezagutuondoren, bestelako kontserba-zio-neurriak abian jarri ahal izan-go dira.

BARATZ-SAGUZARRA(Eptesicus serotinus)

GAU-SAGUZARRA(Nyctalus noctula)

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

51EH 70 Zk.

Nahiko espezie da, 6 eta 10 gramo bitarteko pisua due-na. Bizkarraldea arre-gorrixka edo beltzezka du, eta

sabelaldea zuri lohia.Espezie hau Palearktikoko erdiko latitudeetan ageri da. Espai-nian ezagutzen den agerpen bakarra ipar-mendebaldekokoadrantean izan da. Eskura dauden ziten handia Euska-diri dagokio, bertan ohiko saguzarra baita, eta Arabako Medi-terraneoko isurialdean ondoko banatuta dago. Aitzitik, Biz-kaia eta Gipuzkoako sektore atlantiarrean askoz bakana-goa da.Ibaiei eta ur gezetako masei lotuta dagoen espeziea da.Hainbat substratu-motetan bilatzen du babeslekua: zuhai-tzetako zuloetan, arroka edo eraikinetako zirrikitu eta barrun-beetan, bai eta zubietan eta tuneletan ere. Saguzarren bes-te espezie batzuek bezala, araldia udazkenean izaten du,

baina obulazioa, ernalketa eta ernaldia hurrengo udaberrianizaten da. Erditze gehienak, beraz, ekainean eta uztaileanizan ohi dira. Dipteroak, trikopteroak eta beste ur-intsektubatzuk harrapatzen ditu. Eremu bera erabiltzen duten indi-biduoek talde egonkorrak eratzen. Saguzar sedentariotzathartzen bada ere, normalean udako babeslekuak (kuma-tzeko erabiltzen dituenak) eta negukoak (hibernatzeko babes-lekuak) leku desberdinetan egoten dira.Ez dago espeziearen populazioaren joerari buruzko datu-rik. Zenbait herrialdetan biozida-metaketak egiaztatu dira–basoen tratamendu fitosanitarioetan erabiltzen dira- indi-biduoen ehunetan. Bestalde, eragin negatiboa dute erebabeslekuetan jasaten dituzten eragozpenek eta desager-tzeek, etxebizitzak eta zubiak konpontzearen ondorioz. Teo-rian, ur kontinentalen kutsadurak mugatu egiten du intsek-tuen, hau da, animalia hauen elikagai-iturri nagusiaren esku-

ragarritasuna.Beste kiroptero batzuetan gertatzenden legez, populazioen kontserba-ziorako neurriak babeslekuak zain-tzera bideratu beharko lirateke,babesleku ziorako neurriak babes-lekuak zaintzera bideratu beharkolirateke, babesleku garrantzitsuenaksaguzar honentzat eraginkorra denmoduan itxi, eragozpenak ekidin etaeraikuntzetako zaharberritze-lanakkontrolatu beharko lirateke. Biodi-bertsitatearentzat mesedegarriakdiren habitatak kontserbatzea eregarrantzitsua da, besteak beste,zuhaizti beste zaharrak dituzten etapestiziden tratamendurik jasan ezduten basoak kontserbatzea.

Tamaina txikiko ugaztuna da, 15 eta 36 gramo bitar-tekoa; besaurrea 58 eta 64 milimetro artekoa da.

Grisaxka da, eta sabelaldea argiagoa dauka; isatsluzea du eta buztan-mintzetik bereizita duen saguzarbakarra da. Belarri handiak aurrerantz ditu eta oine-an lotuta daude.Espezie hau ageri da Europan, bertan zirkunmedite-rraneoa da, eta Asian. Gure lurraldean, mendigune-etako zenbait puntutan behatu da. Ez dakigu ziur egoiliarraedo migratzailea den, baina alboko lurraldeetan dauzkatenarabera litekeena da egoiliarra izatea.Harkaitzen zirrikitu, kobazulo handi eta eraikinetan bizi da.Askotan, herrietan ehizatzen du, eta argiak erakartzen dituenintsektu ugariak jaten ditu; harkaitzetan eta arroiletan ereohikoa da. Klimatologia goxoa dagoen tokietan eta neguakoso zorrotzak ez direnean hibernazio-garaia laburtzen du,edota ez du hibernaziorik egiten. Gautarra da. Udazkene-an parekatu eta udaberri bukaeran erditu ohi dira. Eme bakoi-tzak kume bat, edo bi ere, izateen ditu. Migrazio-mugimen-duak egiten dituela uste da, baina ez dago hori frogatzen

duen datu zehatzik. Koleoptero eta lepidopteroak jaten ditu.Buztanluzeak duen hegada garai eta arinari esker harra-patzen ditu.Gure lurraldeko populazioaren tamaina eta joera zein denez dakigu.Populazioen erregresioaren eragileak dira batetik, zahar-berritzen ari diren eraikinetan egurra tratatzeko erabiltzendiren produktuen eragina eta, bestetik, Europan intsektuhandien populazioak gutxitzea. Kontserbazio-neurriak har-tu beharko dira espeziearen egoera eta arazo zehatzak eza-gutu ondoren.

Espezie honen adskripzio taxo-nomikoa asko eztabaidatu da.

Morfologikok, antzeko beste espe-zie batzuengandik tragoaren zaba-lerari esker (belarriaren barneal-detik irtena da) bereizten da,motza eta zabaldua dena. Espe-zie honen beste ezaugarri inte-resgarriak dira aurpegian bizarrikgabeko guneen kolore ilun edobeltzezka eta ilearen luzea nabarmena. Bizkarraldeko tonuakaldakorrak dira, eta behealdeak berriz zurixkak.Espezie honen mundu-mailako banaketak Palearktikokoeremu zabala hartzen du, Kanariar artxipelagotik eta CaboVerdetik Mongoliaraino. Europan batez ere banaketa zir-kunmediterraneoa du; Espainian, berriz, behaketak eskual-de gehienetan egin dira, nahiz eta jarraipenerako irtenbi-deak anitzak izan. Euskadin ezagutzen diren zita bakarrakArabako hegoaldeko muturrari dagozkio.Betidanik Hypsugo saviia gune arrokatsuetako, mendieta-ko eta haran garaietako espeziea dela uste izan da, bainaegia esan, hainbat habitat-mota erabiltzen ditu, eta neka-zaritza-mosaikoetan eta gizakiari lotutako guneetan ere aur-

ki daiteke. Babeslekuak har-kaitz, kobazulo, zuhaitz etaeraikinetan egiten ditu. Ehi-zarako dituen guneak ere eraaskotakoak dira: nekazaritza-inguruak, entresakaren ondo-riozko baso argiak, larreak,hiri-inguruko giroak, etab.Estalaldiak udazken hasieranizaten dira, baina kiropteroenartean ohikoa denez, haziaemearen traktu genitaleangorderik geratzen da, udabe-

rrian obulatu eta ernalketa egiteko erabili arte. Hortaz, erdi-tzeak ekainean izaten dira, emez osatutako umatze-kolo-nietan.Espezie honek lepidopteroak, dipteroak, neuropteroak etabeste intsektu hegalari batzuk jaten ditu. Horiek guztiakhegaldi zuzenen bitartez harrapatzen ditu. Bere migrazio-joerei buruzko datuak ez dira biribilak; badirudi aldizkakomigrazio laburrak egiteko gai dela. Bere egoera zein den ia ez dakigu. Baso- eta nekazaritza-lanetan etengabe erabiltzen diren biozidek sortzen dutenkutsadura aipatzen da efektu negatibo gisa. Era berean,sorgailu eolikoen kontra jota ale ugari hil direla egiaztatu da,bai eta errepideetan banakoak harrapatzeagatik ere

50EH 70 Zk.

SAGUZAR BUZTANLUZEA(Tadarida teniotis)

SAVI SAGUZARRA(Hypsugo savii)

DAUBENTON SAGUZARRA(Myotis daubentonii)

INTE

RES

BERE

ZIA

DUTE

NES

PEZIE

AK

Arrain EditorialaArrain Editoriala

ARRAIN EDITORIALA

TLF: 94 490 34 04e-mail:arrain@arrain.esweb: www.arrain.es

Arrain EditorialaAntropologiari eta Bioaniztasunari buruz

euskaraz idatzitako lanarik handienaARGITARATUTAKO BESTE LIBURU BATZUK

ARGITARATUTAKO BESTE LIBURU BATZUKAntropologiari eta Bioaniztasunari buruz euskaraz idatzitako lanarik handiena

“Kultura Sailak (Hizkuntza PolitikarakoSailburuordetza) diruz lagundutakoa”

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA

POLITIKA ETA KULTURA SAILA